bruner realidad mental y mundos posibles 2

Upload: aldo-r-alvarez

Post on 18-Jul-2015

961 views

Category:

Documents


11 download

TRANSCRIPT

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    1/17

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    2/17

    de [ eali d 10 es tud ian par a r econs t ru i rlo 0 deconstruirlo. Estan e n b u sc a d e la~ te or ia imp li ci ta e n a construcci n e e a rl o fDa r k n e ss de Con ra d 0e n l os m un -d os q ue e la bo ra F la ub ert . N o s e tra ta d e q ue s e o c up en b io gra fi ca me nte d e C on -rad 0 d e F la ub ert , si b ie n n o h ac en o id os s ord os a 10b io g ni li co , n i t am p oc o e s-ta n t an c ap ta do s p o r l a n u ev a c rf ti ca q u e s ol o r ep ar an e n e fi eX i o y s us a rt if ic io s,a un qu e t am b ie n s e i n te re sa n e n e ll os , E n c am b io , e l p r o ye ct o esleer u n t ex to p o rs us s ig ni fi ca do s y , a l h a ce rl o, p o ne r d e m a ni fi es to e l a r te d e s u a u t or .~ o r ec ha za nla g ura d e l a te orr a p sic oa na li ti ca n i d e l a p oe tic a d e J ak ob so n, n i s iq ui era l a d el a f il os of ia d el le ng u aj e, a l r ea li za r s u b ii sq ue da . P er o e st a n o s e d ir ig ~ ll i: Q. ba r. JL re fu ta r u n a t eo ri a. s in o a e xp lm :a r e l m u nd o d e u n a o b ra l it er ar ia d et er mi na da .L o s p ar ti da ri os d el e nf oq u e d e a rr ib a h ac ia a ba jo l am e nt an l a i nd iv id ua li -d ad d e lo s q ue p ro ce de n d e a ba jo h ac ia a rrib a. E st os i il ti mo s d ep lo ra n e l e nf o-q ue a bs tra ct o d e l os p ri me ro s. L am en ta ble me nte , n i u no s n i o tro s s e c om un i-c an m uc ho e nt re s f.E n l os d os e ns ay os s ig ui en te s n o c on te nta re a n in gu no d e e sto s g ru po s y , 10q ue e s p e or t od av fa , n o e nc ue nt ro r az on a lg un a p ar a d is cu lp arm e p or e so . T am -p oc o p ue do j us tifi ca rm e a fi rm an do q ue , c ua nd o s ep am os b as ta nte , l os d os m e-t od os s e f u si on ara n. N o 10 c re o. L o m ax im o q ue p ue do a fi rm ar e s q u e, c om o s u-c ed e c on e l e st er eo sc op o, s e l le ga m e jo r a l a p r of un d id ad m ir an d o d es de d o s p u n-to s a la v ez.

    22

    IIDos modalidades de pensamiento 1

    P erm lt as em e c om en za r p la nte an do m i a rg um en to d e l a m a n era m as a ud azp os ib le , p ara e xa mi na rl o m ejo r e n s u fu nd am en to y s us c on se cu en cia s. E s e l s i-g u ie nt e. H a y d o sm o d al id ad es d e f un ci on am ie nt o c og ni li VQ., d o s m u da li da de s d ep'ensamiento, y c ad a u na d e e lI as b ri nd a m o do s c ar ac te rf st ic os d e o rd en ar l a e x -R eri en cia , d e c on st ru ir la r ea li da d. L as d os (s i b ie n s on c om ple me nt ari as ) s oni rr ed u ct ib le s e nt re s f. L o s i nt en to s d e r ed u ci r u n a m o da li da d a l a o t ra 0d e i gn o -r ar u n a a e xp en sa s d e l a o t ra h ac en _ p e rd er i ne vi ta bl em e nt e l a r i ca d iv er si da d g u ~enci er ra e l p e ns am ie n to .em as , e sa s d o sm a n e ra s d e c on oe er t ie ne n p ri nc ip io s f un ci on al es p ro p io sy s us p ro p io s c ri te ri os d e c or re cc io n . D i fi er en f un d am e nt alme nt e e n s us p ro ce -d im ie nto s d e v erif ic ac io n, U n b ue n re la ta y u n a rg um en to b ie n c on st ru id o s onc la se s n at ur al es d if er en te s. L o s d os Q u ed en u sa rs e c om o u n m e di a p ar a CO lw e) 1-c er a o tr o. Em p er o, a qu el lo de 10 q u e c on v en ee n e s c om p le ta in en te d if er en te : l osa rg um en to s c on ve nc en d e s u v e rd ad , lo s re la to s d e s u s em ej an za c on l a v i da . E n' un o l a v er if ic ac io n s e r ea li za m e di an te p ro ce dim ie nt os q u e p er rn it en e st ab le ce ru n a p ru eb a f or ma l y e mp iric a. E n e l o tro n o se e sta blec e la v erd ad sin o la ~r os im il it ud . S e h a a fi rm a do q u e u n o e s u n p er fc cc io n am i en to 0una abs tr acc iond el o tro . P ero e sto d eb e s er fa l so 0v erd ad ero tan so lo e n la rn an era m en os e s-clarecedora.F un cio na n d e m od os d if erc nt es , c om o y a s e o bs erv e, y la e st ru ct ura d e u na rg um en to l og ic o b ie n fo rm ul ad o d if ie re fu nd am en ta lm en te d e la d e u n r el at ab ie n c on st ru id o . C a d a u n o d e e lI os , t al v ez , e s l a e sp ec ia li za ci on 0 transforma-c io n d e u na e xp os ic io n s im pl e, p or la c ua llo s e nu nc ia do s d e h ec ho s on c on ve r-t id os e n e nu nc ia do s q ue im p li ca n u na c au sa li da d. P ero lo s t ip os d e c au sa lid adim pl fc it os e n l as d o s m o da li da de s s on p at en tem en te d is ti m os . L a p al ab ra luegof un ci on a d e u n m od o d ife re nte e n l a p ro po sic io n l og ic a " si x , l ue go y " y e n la f ra -s e d e u n re la to " EI re y m uri o, y l ue go rn urio l a re in a" . C on u na s e r ea li za u na b us -q u ed a d e v er da de s u n iv er sa le s, c on l a o tr a d e c on ex io n es p ro b ab lem en te p ar ti -c ul ar es e ntre d os s uc es os : u na p en a m o rta l, u n s ui cid io , u n j ue go s uc io . S i b ie ne s c ie rt o q u e e l m u nd o d e u n r el at o ( pa ra l og ra r v er os im i li tu d ) t ie ne q u e a ju st ar -s e a la s re gl as d e u na c oh cr en ci a l og ic a, p ue de tra ns gre dir e sa c oh erc nc ia p ara

    IEste capitulo apareci6 parcialmcnte con el t itulo de "Narrat ive and Paradigmatic Modes ofThought", en elAnuario de 1985 de 1aSociedad Nacional para el Estudio de la Educacion, Learn-ing and Teaching: The Ways of Knowing.

    23

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    3/17

    . co nsti tu ir la b as e d el d ra ma . C om o e n la s n ov ela s d e K af ka , e n la s q ue u na a r - .b it ra ri ed ad n o 1 6g ic a e n e l o r de n s oc ia l p ro po rc io na e l m o t or d el d ra ma , 0 e n l aso b ra s d e P ir an d el lo 0 B e ck et , d o nd e e l e l eme n to d e i de nt id ad , a = a, e s a ud a zme n-t e t ra ns gr ed id o p ar a c re ar p er sp ec ti va s m u lt ip le s. Y , d el m is mo mo do , e n e l a r-t e d e l a r e t6 ri ca s e i nc lu ye e l u so d e l a r ep re se nt ac i6 n d ra m at ic a c om o m ed io d efijar u n a rg um e nt o c uy a b as e e s p ri nc ip al m en te 1 6g ic a.Em pe ro , a p e sa r d e t o do 1 0d ic ho , u n r e la to ( se a v e rd ad er o 0 f ic ci on al ) e s j uz -g ad a p or s us m er it os e n c u an to re la to c on c ri te ri os d if er en te s d e l os a pl ic ad os p a-r aj uz ga r s i u n a rg um e nt o 1 6g ic o e s a d ec ua do 0 c or re ct o. T od os s ab em o s q ue m u -c ha s h ip 6 te si s c ie nt ff ic as y ma temat ic as c om i en z an s ie n do p e qu e fl as h is to ri as 0m e ta fo ra s, p er o a lc an za n s u m ad ur ez c ie nt ff ic a m ed ia nt e u n p ro ce so d e v er if i-c ac i6 n, f orma l 0 em pf ri ca , y s u v a li de z n o s e b a sa e n s u o r ig en l it er ar io . L a c re a-c i6 n d e h ip 6te sis ( a d ife re nc ia d e la v er ific ac i6 n d e h ip 6te sis) sig ue sie nd o u nm is te ri o c au ti va nt e, t an to m as c ua nt o q ue f il 6s of os s er io s d e l a c ie nc ia , c om oK ar l P op pe r', a fi rm a n q ue l a c ie nc ia c on si st e s ob re t od o e n l a f a ls ac i6 n d e l as h i-p 6t es is , i nd ep en di en te me nt e d e l a f ue nt e d e l a c ua l p ro ve ng an . Q u iz a R ic ha rdRorty! tiene r a z o n c ua nd o d ic e q ue l a c or ri en te p ri nc ip al d e l a f il os of fa a ng lo -a m er ic an a ( qu e, e n s u c on ju nt o, r ec ha za ) s e c a ra ct er iz a p or s u p re oc up ac i6 n s o-b re e l in te rr og an te e pis te mo lo gi co d e c 6m o c on oc er la v er da d, a l q ue e l o po nee l i nt er ro ga nt e m as g en er al d e c 6m o U eg am o s a d ar le s ig ni fi ca do a l a e x pe ri en -c ia , q ue e s 1 0 qu e p re oc up a a l p o eta y a l n ar ra do r.

    P ri me ro v oy a d ef in ir r ap id am e nt e l as d os m o da li da de s p ar a p od er i nt ro du -c irm e c on m a yo r p re ci si 6n e n e l t em a . U na d e l as m o da li da de s, l a P a ra di gm a ti -c ~entf{i~aJI:a de c um lir e l ideal de un s istema m atematico, form al,. d e d es cr ip ci 6n ~ li ca ci 6n . Em pl ea l a c at eg or iz ac i6 n 0c on c ep tu al iz ac i6 n y l aso pe ra ci on es p or l as c ua le s l as c at eg or ia s s e e st ab le ce n, s e r ep re se nt an , s e i de a-l iz an y s e r e la ci on an e nt re s f a f in d e c on st it ui r u n s is te m a. E nt re s us c on ec ti vo sf ig u ra n , e n e l a s p ec to f ormal , i de as c omo , p o re jempl o, la co n ju n ci 6n y l a d i sy u n-c i6 n,l a h ip er on im ia y l a h i po ni rn ia .I a i mp li ca ci 6n e st ri ct a y l os m e ca ni sm o s p orl os c ua le s s e e xt ra en p ro po si ci on es g en er al es a p ar ti r d e e nu nc ia do s d e c on te x-t os p ar ti cu la re s. E n t ermi no s g en er al es ,l a m o da li da d l og ic o- ci en tf fi ca ( qu e e nadelan te d eno minare p aradig rnatica) se o cu a d e c au sas enerales de su de-t ermi na ci 6n , y emp le a p ro ce dimi en to s p ar a a se gu ra r r ef er en ci as v er if ic ab le s yp ar a v er if ic ar l a v e rd ad em pf ri ca . S u l en gu aj e e st a r e u la do _ p- or eq ui si to s d e c o-h er en ci a y n o c on tr ad ic ci 6n . S u am bi to e st ii d ef in id o n o s 6l o p or e nt id ad es o h -- s er va bl es a l as c ua le s s e r e ti er en s us e nu nc ia do s b as ic os , s in o t am b i en p or l a s e-rie de m undos osibles ue ueden enerarse 16 icam en~ y ve ri f ic a rs e f ren t eal as e nt id ad es o bs er va bl es ; e s d ec ir , e st a d ir ig id a p or h ip 6t es is d e p ri nc ip io s.S a bemo smucho so b re l amod al id a d p a ra d igmat ic a d el p en sam ie nt o y d u ra n-t e m il en io s s e h an d es ar ro ll ad o p od er os os m ec an is mo s a ux il ia re s p ar a a yu da r-

    2 Karl Popper, Objec tive Knowledge : An Evo lu tionary Approach, Oxford, ClarendonPress, 1972.

    ] Richard Rony, Philosophy and the Mirror o f Nature, Princeton, Princeton UniversityPress, 1979.

    24

    n os a l le va r a c ab o s u f un ci 6n : l a l og ic a, l a m a te m at ic a, l as c ie nc ia s, y l os a p a- I IJ ~ ( ~ ~ ~ratos autornaticos para trabajar en estos cam pos con la m enor cantidad posiblc ,. ~d e i nc on ve ni en te s. A si mi sm o , s ab em o s b as ta nt e s ob re e l f un ci on am ie nt o d e l a t.- ~ 0 '"mo da li da d p ar ad igm at ic a e n l os n in os , q ui en es p ri me ro t ie ne n d if ic ul ta de s p e- ~ ~ 0~ ~r o lu eg o ll eg an a s er b asta nte b ue no s c ua nd o so n in du cid os a e mp le ar e sta m o- ~ \.. e ~ ~dalidad. La aplicaci6n im aginativa de la m odalidad aradigm atica da como re- ~ ~ ~s ul ta do u na t eo na s 1 1 a , u n a na li si s p re ci so , u na p ru eb a l og ic a, a rg um en ta ci o- r : ' ~ l ~ne s irrnes y d es cu b rim ie n to s e rn p ir ic os g u ia d os { lo r u n a h i O tCs ls r a zo n aC la .No g ( G - 1obs tante :-- a ' imagmaclOn" (0i nt ui ci 6n ) p ar ad igm at ic a n o e s i g ua l a la i ma gi na - - ~ t - ~ : ~I~c i6n de l novel is ta 0e l p o et a. E n c am b io , e s l a c ap ac id ad d e v er c on ex io ne s f or - _ E - - : ' 6)J ~m ale s p osib le s a nte s d e o de r r ob ar la s d e c ua lq uie r m od o f orm al. PL a a lic ac i6 n im ag in ati va d e la m od alid ad n arr ativ a r od uc e, e n c am bio ,buenos re la tos , 0 ras ama cas uucresanies. c ro ru c as h is t6 ri ca s c re ib le s ( au n -q u e n o n ec es ar iamen te " v er d ad e ra s" ), S e o c u p a d e l as i nt en c io n es y aCClOne sh u -m an as y d e l as v ic is it ud es y c on se cu en ci as q ue m ar ca n s u t ra ns cu rs o. T ra ta d es it ua r s us m i la g ro s a tempo r al es e n l os s uc es os d e l a e xp e ri en c il l y d e s it ua r l a e x -p er ie n ci a e n e l~ p 'o y e l e sp ac !o . J oy ce p en s ab a q ue l as p ar ti cu la ri da de s d elr el at a e ra n e p if an ia s d e 1 0 o r di na n o. La mod al id a d p ar ad igma ti ca , p o r 1 0 contra-r io , t ra ta d e t ra sc en d er 1 0 p ar ti cu la r b us ca nd o n iv el es d e a bs tr ac ci 6n c ad a v ezmas a l to s , y a l f in al r ec h az an e n t eo rl a t od o v a lo r e x pl ic at iv o e n e l q u e i nt er ve n -ga 1 0 p ar ti cu la r. L a 1 6 i ca esta d es pr ov is ta d e s en ti mi en to : u no v a, e n g en er al , adonde 1 0 l le v an s us p rem is as , c o nc lu si on es y o b se rv a ci on e s, a un c o n a lg u na s d el as f al ta s d e p er ce pc i6 n a l as q ue t ar nb ie n l os l og ic os s on p ro pe ns os . L os c ie n-tfficos, tal v ez p or qu e c on ff an e n l as h is to ri as f am il ia re s p ar a l le na r l as l ag un asd e s us c on oc im ie nt os , t ie ne n u n t ra ba jo m a s d i fi ci l e n l a p r ac ti ca . P er o s u s al va -c io n r es id e e n e li mi na r l as h is to ri as c ua nd o p ue de n r eem pl az ar la s p or c au sa s.P aul R ico eu r' so stien e q ue la n arrativa se b asa en la reo cu acio n po r la c~-d ic i6 n h um an a: lo s re la to s u e e n d ese nla ce s tris te s 0 c6micos 0 absurdos,mie fi i ra s que lo s a r umen tos t e6r i cos s on s enc i ll amen te_sonv incen te s 0no c o n-v in ce nt es . A d if er en ci a d e l os v as to s c on oc im ie nt os q ue t en cm o s s ob re e l f un -c io n am i en to d el r az o nam ie n to 1 6 gi co y c ie nt ff ic o, s ab em o s r nu y p oc o e n c ua l-q ui er s en ti do f orma l s ob re l a m an er a d e h at er b ue no s r el at os .Q u iz as u no d e l os m o ti vo s d e e sa f al ta d e c o no cimi en to s r es id a e n q ue e n u nr el at e d eb en c on st ru ir se d os p an or am a s s ir nu lt an eame nt e, U n o c s e l p an or am ad e 1 a ac ci 6n , d on de l os c on su tu ye nt es s on l os a rg um e nt os d e l a a cc io n: a ge nt e,intcnci6n 0me ta , s it ua ci on , i ns tr ume n to ; a lg o e q ui va lc n te a u n a " g ramat ic a d e lr el at e" . E I o tr o e s e l p an or am a d e l a c o nc ie nc ia : l os q ue s ab cn , p ie ns an 0 sien-len, 0d ej an d e s ab e r, p e ns ar 0s en ti r l os q ue i nt er vi en en e n l a a cc i6 n. L o s d os p a-no ramas son e s enc ia l es y d is ti nt os : e s l a d i fe re nc ia q ue m e di a e nt re e l m ome n-t e n q ue E di po c om p a rt e e ll ec ho c on Y o ca st a a nt es d e e nt er ar se p or e l m en sa -je ro d e q ue e s s u m ad re y d esp ue s d e e n te ra rs e.E n e st e s en ti d o , l a r ea li da d J ls iq u ic a p re dom in a e n l a n ar ra ci on y t od a r ea -l id ad q ue e xi st a m a s a ll a d e c on oc im ie nt o d e l os q ue i nt er vi en cn e n l a h i st or ia

    4 Paul Ricoeur, Time and Narrative, Chicago, University of Chicago Press, 1983.

    25

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    4/17

    e s p u e st a a ll i p o r e l a u t o r c o n e l o b j et o d e c re ar u n e f ec to d ram at ic o. E n r ea li da d ,e s u n i nv en to d e lo s n ov el is ta s y d ra ma tu rg os m o de mo s l a c re ac io n d e u n rn un -d o c om p ue st o t ot alme n te c on l as r ea li da de s p si qu ic as d e l os protagonistas, de -jando el c on oc im ie nt o d el m un do " re al " e n e l d om in ic d e 1 0 impllcito. D e m o-d o q u e e sc ri to re s t an d is pa re s c om o J oy ce y M e lv il le c om p ar te n l a c ar ac te rf s-t ic a d e n o " de sc ub ri (" l as r ea li da de s p rf st in as s in o d e . d. ej ar la s e n e l h or iz on ted el r el ato c om o m ot iv os d e s up os i. io n O2 c ~m o v erem os m as ad ela nte, d e:esuposicj6n.L a c ie nc ia = -e n p ar ti cu la r l a f is ic a t eo ri ca - t am b ie n p ro ce de c on st ru ye n -d o m un do s d e u na m an er a s im ila r, " in ve nt an do " l os h ec ho s (0e l u n iv er so ) c onr es pe ct o a l os c ua le s d eb e v er if ic ar se l a t e or fa . A h or a b ie n, e xi st e u n a n o ta bl e d i-f er en ci a: d e v ez e n c ua nd o , h ay m om en to s d e v er if ic ac io n e n l os q ue , p o r e je rn -p lo , p ue de d em os tra rs e q ue la l uz s e i nc li na 0d eb e d em o st ra rs e q u e l os n eu tr i-n os d eja n m arca s e n u na c am ara d e n ie bla. B ien p ue de se r e l ca so , co mo h a su -b ra ya do W . Quine,' q ue l a ff sic a c on te ng a u n n ov en ta y n ue ve p or c ie nto d e e s-p ec ul ac io n y u n u n o p o r c i en to d e o b se rv ac io n , P er o l a e l ab o ra ci on d e u n iv er so si mp lic ita e n s us e sp ec ula cio ne s e s d e u n t ip o d ife re nt e d e l a q u e s e r e ali za e n lac on st ru cc io n d e r e la to s. L o s f is ic os d eb en t er mi na r p or p re de ci r a lg o q u e s ea v e-r if ic ab lem en te c or re ct o, p o r m u ch o q u e e sp ec ul en ..J.,Qsmat.Qs. ! l Q . J i e n e n . e s . e . . .r . e -q uisito d e v erifica bilid ad . L a c re dib ilid ad d e u n c ue !!to asa e n rem i~ i-f er en te s d e l as q ue r ig en l a c r ed ib il id a d d e l a t eo rf a f fs ic a, i nc lu so e n s u p a rt e e s-p ec ul at iv a, S i a p li cam os e l c r it er io d e I al sa ci on d e P op p er a u n c ue n to p ar a c om -p ro b ar s i e s b u en o , s om o s c ul pa bl es d e r ea li za r u na v er if ic ac i6 n i na de cu ad a.

    * * *De sp u es d e h a b er ex p li ca do c om o p u ed e d is ti ng u ir se u n am o d a li da d d e p e n -s am ie nt o d e l a o tr a, m e c on c er nr ar e c as i e xc 1u si vam en te e n l am e n o s c or np re n-d id a d e l as d os : la n arra ti va . Y c om o q ue do d ic ho e n e l c ap it ul o a nte ri or, d es eoc on ce ntr arm e e n la n arra tiv a e n s u g ra do m as a lto , p or a sf d ec ir : e n c ua nto fo r-m a a rt fs ti ca . W i ll iam J ames c omen t a e n s u s Con fe re n ci a s G i ff o rd , The Varietiesof Religious Experience, q u e p ar a e st ud ia r l a r el ig io n s e d e b e e st ud ia r a l h omb rem as re li gi os o e n s u m om en to m as r el ig io so ." V o y a t ra ta r d e s eg ui r s u c on se joc on re sp ec to a l a n arra tiv a p er o, t al v ez , c on u n m at iz p la to nic o, L as g ra nd eso bra s d e f ic cio n q ue t ra ns fo rm a n a la n ar ra ti va e n u n a r te es t an m as c erc a d e re -v e la r " cl ar am e nt e" l a e s tr uc tu ra p ro fu nd a d e l am o d al id ad n ar ra ti va e n l a e x pr e-s io n. L o m is mo p ue de a fi rm ars e d e l a c i en ci a y l a m ate ma ti ca : re ve la n c on to -

    t al n i ti d ez ( y c 1 ar amen te ) l a e s tr u ct u ra p ro f unda de l p e n s am i e nt o pa ra d igma ti co ,P ud ie ra s er q ue J am es h ub ie se d ad o a s u f ra se e l m is mo s en ti do , a p es ar d e s u a n-tiplatonismo.S W. v. O. Quine, "Review of Nelson Goodman's Ways of Worldmaking", New York Review

    of Books, 25 , 2 3 d e nov iembre d e 1978. William James, The Var ie ties o fRe ligious Exper ience: A S tudy inHuman Nature; being the

    Gif ford Lec tures on natural rel ig ion del ivered a t Edinburgh in 19012, Nueva York, Longsman,Green, 1902.

    26

    Hay o tr a r a zon , adcrnas d e la platonica, p ar a s eg u ir e st a l in ea d e p en sam icn-to , S i s e a d op ta e l c r it erio (q ue a do pt are e n e l C ap it ul o V ) s eg un e l c ua ll a a ct i-v id ad h uma na m e nt al depcnde, p ar a l og ra r s u expresion p l en a , d e e st a r v i nc u la -d a a u n c on ju nto d e in str um en to s c ul tu ra le s -u na s eri e d e protesis, por dec ir loa sf- , e sta mo s b ie n e nc am in ad os c ua nd o a l e st ud ia r l a a ct iv id ad m en ta l toma-m os e n c ue nt a l os i ns tru m en to s u ti liz ad os e n e sa a ct iv id ad . C om o n os c ue nta nl os p r im a to l ogo s' , l a amp li fi ca c i6n l ogr ad a po r l as h e rr am i en t as c u lt u ra le s c on s-ti tu ye e l p u nt o c ulm in an te e n e l d es arr ol lo d e l as a pt it ud es h um an as , a p es ar d e1 0 cu al h ac em o s c as o om is o d e e ll a e n n ue stro s e stu di os .Y , a sf c om o c ua nd o s e d e s ea e st ud ia r l a p s ic ol og fa d e l a m a tem at ic a ( com o,po r e jemp lo , 1 0 h iz o G . P o ly a8), s e e st ud ia n l as o b ra s d e l os r na tem at ic os t al en -t os os y c ap ac it ad os , s ub ra ya nd o e sp cc ia lm e nt e l a h eu rf st ic a y l os f or ma li sm o sq u e e ll os em pl ea n p ar a c on fi gu ra r s us i nt ui ci on es m a te rn a ti ca s, d el m ism o m o -d o e s c or re ct o e st ud ia r l a o b ra d e e sc ri to re s t al en to so s y c ap ac it ad o s s i s e q u ie -r e c om pr en dc r a q u e s e d eb e q u e l as b ue na s h is to ri as s ea n p re st ig io sa s 0conmo-v ed o ra s. C u al qu ie r p er so n a ( ca si a c ua lq u ie r e da d) p ue de c on ta r u n a h is to ri a, y

    esta m u y b ie n q ue lo s g ra ma ti co s d el r el ato , a sf d en om in ad os , s e d e diq ue n a i n-v es ti ga r c ua l e s l a e s tr uc tu ra m i nim a n ec es ar ia p ar a c re ar u n c ue nt o. Y c ua lq u ie rp er so n a ( ta rn b ie n, c as i a c ua lq u ie r e da d) p u ed e "hacer' u n p o co d e m a tcm at ic a.P ero l a g ra n fi cc i6 n, c om o l a g ra n m ate rn at ic a, re qu ie re q ue la s i nt ui cio nc s s et ra ns fo rm e n e n e x pr es io n es d e u n s is tem a s im b 6l ic o : e ll en g ua je n at ur al 0algu-n a f or ma a rt if ic ia l d el le ng u aj e. L as f or ma s d e e xp re si on q u e s ur ge n , e l d is cu r-s oque t ra n sm i te l a h i st o ri a 0e l c a lc ul o q u e d e s cr ib e u n a r e la ci 6n m a tem at ic a s ondc ci si vos p a ra c ompr ende r l as d i fe re n ci as que e x is te n e n tr e 1 3de sc ri p ci 6n amo r-fa d e u na m ala re la cio n m at ri mo nia l y Madame Bovary, entre unajustificaci6np re se nt ad a c on to rp ez a y u na e xc cle nt c d eri va ci6 n d e u na p ru eb a 1 6g ic a. C re oq ue h e d ic ho to do 1 0 ne ce sa rio s ob re e st e p un to , d es ti na do m as a lo s e sp ec ia l i s-t as e n p si co lo g fa q ue a l os t eo ri co s d e l a l i te ra tu ra . L o s p ri rn er os , t al v ez , 1 0 cues-ti on ar an e n a ra s d el r ed uc ci on is mo d e l a c ie nc ia . L os s eg lm d os c on to da s eg u-ridad 1 0 c ncon tr ar an e x tr an amcn t c obv io . ?* * .*

    E I o bj eto d e la n arra ti va s on la s vicisitudes d e la s inicncioncs h um an as . Yp u es to q u e h ay r ni ll ar es d e i nt en ci on es e i nf in it as m a ne ra s d e q u e e nt re n e n c on -flicto -0a si p ar ec er fa - ~ cb cr fa h a~ i. !! _f in it as c la sc s d e r el at os . P er o, e xt ra -O ame nt c, n o e s e st c e l c as o. S cg ii n u n p u nt o d 'e v is ta , l as n ar ra ci on es r ea li st as c o-7 S. L.Washburn, "One Hundred Years o fBiolog ical Anthropology", en J. O. Brew (comp.),

    One Hundred Years of Anthropology, Cambridge , Mass. , Harva rd Unive rs ity Press , 1968.B G. Polya, How toSol ve l t: A New Aspect of Mathematical Method, 2a . ed., Princeton, Prin-

    ecton University Press, 1971.9 E J lec to r b ien podria prcguntarse como defino la d ifcrencia entre la narra tiva "en su grado

    11168 a lto" como forma art is tica y los relates comunes que la gen ie ofrece en respues ta a prcguntasc om la s igui eruc : "~Quc e s d e tu v ida ?" Crco que es mejor p os pone r e st e as u nto ha st a e lmomen-10 en c l que me rcfie ro a l p roceso de"sub ju ru iv izac ion" de la gran narra tiva , e l ins trurnento con e le uu l sc c rca no s610 un relate s ino adcmas un scn tido de sus variantcs con tingcn tes e inc ic rtas .

    27

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    5/17

    m ie nz an c on u n e st ad o c al mo , c an on ic o 0 " le gft im o" q ue e s in te rr um pi do , c on1 0 cu al s e p ro du ce u na c ris is q ue te rm in a c on l a re sti tu ci on d e la c al ma , d eja n-d o a bi er ta l a p o si bi li da d d e q u e e l c i cl o s e r e p i t a. T eo ri co s d e l a l i te ra tu ra t an d is -p are s c om o V i ct or T urn er ( an tro po lo go ), " T zv eta il To oo ro v,ll H ay de n W h ite(historiador)" y V l ad im i r P ro p p (folklorologo)" s en a la n que e x is te c ie rt a e st ru c -t ura p ro fu nd a d e e se e sti lo e n la n ar ra ti va , y u e l os b ue n s .re la to s s on re ali za -c io n es i nd iv id u al es b ie n c on st it ui da s d e e sa e st ru ct ur a. N o t od os l os e st ud io so s. d e l a l it er at u ia i en s an j g. u: il .. B a rb a ra He rr ns te in - sf fi "i th1. re st ii 1a d e l as voce s . . v e- '). ::)F~ e.l\ ~~'. ~ '~\cf'.r\f'}\ ,t..~ I ?=XC ) ~~ ~i:.\.~ q '~Qo ce ~ ~o;:-e \ 1 ' " ) ~ ' ' ' ' . ~ ~ '~~I$ ,\,,,-CiI - s ~ ~ ~ ~ . / \ _ ~a de lan te . P ero ~ eso s r ela to s p ro po rc io na n u na e stru ctu ra u niv ersa l p ara to das la s - I,o b ra s d e f ic ci 6n ? ~ E n e l c as o d e A la in R o be -G ri ll er 0, p ara to ma r u n a uto r e n el v =." \ 0\.'t\1q ue re su lta a un m as d iffc il d ec id ir s i s u l ib ro e s u na n ov el a 0u n e ns ay o c rf ti coel Flaubert' s Parrot de J u li an Barnes?" '. C reo q ue 1 0 mejo r e s a do pta r la d efm icio n m en os n gid a o sib le a ra d eter-m l~ando ~ r~~ to "es" un ~ e1ato.Y ta q ue se m e o cu rre m a s uti! es la q uemenc lO l1ea l pnnc ipio : .!~..,I D:w a.s .s o cu P.l !~ I~ v ic is itu de s d e l a i nt en ci on .P ro p on g o e st a d ef in ic io n n o s ol o p o rq u e l e p e rm i te a l t eo ri co c ie rt a f le xi bi -l id ad si no o rg ue a de ma s t ie ne u n " prim iti vi sm o" 'q ue re su iia i 'n te ie sa nte . Po rp rim it iv o q u ie ro d ed r s im p lem en te q u e s e p u oo e a fi rm a r s 61 id am e ri te cl carac- ~t er ir re du cti bl e d el c on ce pt o d e in te nc io n (ta nt o c om o h iz o K an t c on e l c o nc ep - 1 0' '?t o d e c au sa li da d) . E s d ec ir , l a i nt en ci on e s i nm e di at a e i nt ui ti vam en te r ec on o ci - (!I I"b le : n o p ar ec e r eq u er ir p ar a s u r ec on oc im ie nt o n in gu n a ct o i nt er pr et at iv o c om - 8p le jo p or p ar te d el e sp ee ta do r. L a e vi de nc ia d e e st a a fir ma cio n e s e lo cu en te . F t , . , --I !Ex is te u n c el eb ra do t ra ba jo m o no g ra fi co , p oc o c on oc id o f ue ra d e l os ClrCU- ;~~lo s a ca de mic os d e l a p s ic ol og ia , e sc ri to h ac e u na g en era ci on p or u n e st ud io so '7' ~ ~b el ga d e l a p er ce pc io n , e l b ar on Michotte." Con m e di os c in em a ti co s d er no st roq ue c ua nd o lo s o bje to s se m ue ve n u no s co n resp ec to a lo s o tro s d en tro d e c on - 00 ., I\ ld ic i on e s muy l im i ta d as , vemos, la c au sa li da d. U n o bje to s e m u ev e h ac ia o tr o, h a- S '0ce contacto con el, y se ve al segundo objeto m overse en una direccion coinci- ::;;.d en te: v em os ~ u n o bje t~ "lan za nd o" a l o tro . L as re la cio ne s e sp acio -tem po ra les ~ ~p ue de n o rg am za rs e d e d iv ers as m an er as d e m od o q ue p ue de v er se c om o u n o b- q ,"j ct o " ja la " a o tr o, .o 1 0 " de sv fa ", e tc et er a. S e t ra ta d e p er ce pc io n es " pr im i ti va s" , ?y s on t ot alm e n te i rr ef ut ab le s: v em o s l a c au sa .P ara re sp on de r a la o bje cio n d e H u me d e q ue e sas ex pe rien cias c au sales d e- ~riv an d e la a so ci ac io n, A la n L es lie re pi ti o la s d em os tra ci on es d e M ic ho tte c on I'b cb es d e s eis m ese s d e e da d. S u p ro ce dim ie nto m ed ia la s s en ales d e so rp re sa e n ')'I n in o, q ue s e e xp re sa e n u na s er ie d e a cti tu de s re gi st ra ble s d es de la e xp re si on (Vt ~el a c ar a h as ta l as m o di fi ca ci on es d el r it mo ca rd la co y l a p r es io n s an gu in ea . L es - ~ ,. -h e ~ os ~o a l os b ~b es u na s ec ue nc ia d e p re se nt ac io ne s c in ~m at ic as q ue e n la o r- ri'Ra nl za cl on e sp ac io -t em p or al q u e t en f a n e r an v is ta s p o r l os a du lt os c om o c au sa - ?"d as . S eg u id am e nt e e nt rem ez cI ab a u na p re se nt ac io n n o c au sa l q u e e st ab a f ue ra ' f ...t ic l o s l im i te s e s pa c io -t empo ra l es p r es c ri to s po r M i c ho t te , y e l b e be man if es ta -1 > 4 1 u n e s tr em e cim ie nt o d e s or pr es a. E I m i smo e fe ct o p o di a l og ra rs e h ac ie nd o u nas cc ue nc ia n o c au sa l d e p re se nta ci on es se gu id a d e u na c au sa l. E n lo s d os c as os ,s os te nl a L es li e, s e p ro d uc ia a lg ii n c am b io c ua li ta ti vo e n l a e xp er ie nc ia d el n in oque p rovoea ba " des ac o st umbr am i e nt o " y s or pr es a. O b se rv es e q ue u na a lt er a-l 'i 6n d e la o rg an iz ac io n e sp ac io -t em po ra l d e la s m ue str as t an im p ort an te c om oI n u ti li za da p ar a v ar ia r l as c at eg o ri as n o p ro d uc ia e fe ct o a lg u no s i e s ta ba d en tr oI I ' l a c at eg o ri a d e l a c a u sa li da d. E l t ra ba jo d e M i ch o tt e y e l d e L es li e p ro p or ci o-IHIIl a rg u rn en to s s ol id o s a f av o r d e l a i r re du ct ib il id ad d e l a c au sa li da d c om o " ca -t cg or fa m e nt al " e n e l s en ti do kantiano."

    "Julian Barnes, Flaubert's Parrot, Nueva York, Knopf , 1985.16 A, Michoue, The Perception a/Causality, Nueva York, Basic Books , 1963,.7 Alan Leslie, "The Representation of Perceived Causal Connection", Tesis doctoral, Depar-

    1 ' " 1 1 1 1 1 1 1 de Psicologia Experimental, Universidad de Oxford, 1979,

    29

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    6/17

    l ,P ue de d em o st ra rs e q u e la i nt en ci on al id ad c om o c on ce pt o e s p rimi ti va ?F ri tz H eid er y M ari an ne S imm el h an u sa do a de ma s u na p el ic ul a a ni ma da "d es -n u da " p ar a d em o st ra r l a i rr ef ut ab il id ad d e l a " i nt en ci on p er ci bi da ", e n u n a e sp e-c ie d e e sc en ario c on u n p eq ue no t ria ng ulo m ov il , u n p eq ue no c irc ulo m ov il, u ng ra n c ua dr ad o m o vi l y u n r ec ta ng u lo v ac io p ar ec id o a u na c aj a, c uy o s m o vimi en -to s s on v ist os i rre fu ta bl em en te c om o d os a ma nte s p ers eg uid os p or u n e no rm em a t6 n q u ie n, a l v er se f ru st ra do , d es tr uy e l a c as a e n la q ue h a e st ad o b u sc an do -I OS .1 8u d it h A n n S tewa rt , m a s r ec ie nt em e nt e, h a m o st ra do q ue e s p o s ib le o rg a-n iz ar l a r el ac i6 n e sp ac io -t em p or al d e f ig u ra s s im p le s d e m o do q u e p ro du zc anuna in tenc i6n aparen te 0 "anir n ic idad" .19Nosotr os s implemente vemos " la inves -t ig a ci 6n" , " la bu squedade ob je ti v os ", "lape rs is te n ci a e n vene e r ob st ac u lo s ": l o sv em os c om o d iri gi do s p or l a i nte nc i6 n. E s in te re sa nte o bs erv ar q ue , d es de e lp un to d e v is ta d el t ra ba jo p re cu rs or d e P ro pp s ob re l a e s tr uc tu ra d e l os c ue nto sf ol kl or ic os ( lem a a l q u e v o lv er em o s e ns eg ui da ), l a p e rc ep ci on d e l a a nimi ci da de s i n d uc id a v ar ia n d o l a d i re cc i6 n y l a v e lo ci da d d el m o vimi en to d e u n o b j et o c onr es pe ct o a u n o b st ac ul o.E s d e l am e nt ar q ue t od av ia n o c on tem os c on u n e xp er im e nt o s ob re l a i n te n-c i6 n a pa re nt e a na lo go a l os e xp erim en to s q ue h iz o L es li e c on lo s b eb es s ob re lac a us a li d ad a par en t e. L o t end remos ba st an t e p r on t o. S i d i e se r es u lt ado s po si ti v os ,t en dri am os q ue l le ga r a l a c on clu si 6n d e q ue " la in te nc i6 n y s us v ic is itu de s"c on st it uy en u n s is tem a p rimi ti vo d e c at eg or la s e n f un ci 6n d el c ua l s e o rg an iz al a e xp er ie nc ia , p or 10 menos tan p ri mi ti ve c om o e l s is te ma d e c at eg oria s d e lac au sa li da d. D ig o " po r 10 rn en os ", p ue s s ig ue s ie nd o u n h ec ho q ue la e vid en ciad el a nimi sm o d e l os n in es s ug ie re q ue s u c a te go ri a m a s p r im it iv a e s l a i n te nc io n ,s i s e c on si de ra q ue l os s uc es os c au sa do s f is ic am e nt e s on imp u ls ad os p o r 10 psi-q ui co , c om o e n l os p rim er os e xp er im e nt os d e P i ag et q ue l e v a li er on s u p r im e r r e-conoc imiento in te r nac iona l ."

    * * *P er o, s i b ie n e so s e xp er ir ne nt os n os h ab la n d el p rimi ti vi sm o d e l a i de a d e i n-t en ci on n o n o s d i c en n ad a s ob re e l d i sc ur so q u e c on vi er te a u na n ar ra ci on n o f or -m u la da e n p a la br as e n e lo cu er ue s y c au ti va nt es r cl at os .g Q u e h ay e n e l r e la to o ra l18 Fritz I-Ieider y Marianne Simmel, "An Experimental Study of Apparent Behavior", Ameri-

    can Journal of Psychology, 57, 1944.19 Judith Ann Stewart, "Perception of Animacy", disenaci6n doctoral, Universidad de Pensil-

    vania, 1982.20 El test de un expcrimento sobre la percepcion infantil de la animacidad 0 intenci6n aparen-

    te scria comparable a lp roccd imiento que u ti liza Les lie para comprobar lape rcepci6n infan ti l de lacausa lidad. Este autor s in teuza su te st de la mancra s iguicn te : "Una vez adquirido e lhabito , los be-bes de27 sernanas recuperan mas e l interes cuando se invicrte la d irecci6n espac io -ternporal de unsuceso apareruemente causal que cuando se inv ie rte la d irecci6n espac io -tempora l de un sucesomuy similar pero aparenternente no causal", EImismo tes t puede usa rse en e l caso de exh ib ic io -nes apa rentemente animadas y no animadas. Vease Alan Les lie y Stephan ie Keeble, "Six-month-old Infants Perceive Causality", Medical Research Council, Cognitive Development Unit, 17 Gor-don Street, Londres, WC1HOAH.

    30

    o l a e sc ri tu ra d e u n c ue nt o q u e p ro du ce l a literaturnost de Jakobsen?" E n la ma-nera de conlar d eb e d e h ab er "d ese nc ad en an te s" ~ su sc i~ resp ue sta s e n lam en te e l ec to r, q ue t ra ns fo rm an u na fa bu la t ri via l e n u na o bra m ae stra d eJ ana rr a lon l it er ar ia . Ev id e nt emen te , e ll enguaj e d e l d i sc u rs o e s critico, p er o a una nt es d ee l a y u na t ra ma ,la tra ma y s u e s tru ctu ra . C ua lq ui era q ue s ea e l m ed io-l as p ala bra s, e l c in e,la a nim ac i6 n a bs tra c e l t ea tro -, s ie mp re se p ue de d is-tin gu ir e nt re la fa bu la 0 m ate ria l b asi c o e l re l~ io s su ce so s u e s e c on ta ra n e nl a n a rr ac l2 !! , y l a " t ram a" 0 sjuzet, el r 0c on ta do d e a cu er do c on u na o rg an i-z ac io n d ete rm in ad a d e lo s s uce so a tra ma I~ ~e ra y e l o r de n e n g u ~ c-l or l le ga a s ab er 1 0q ue s uc ed i6 . Y e m l sm o r el at o p u ed e c on ta rs e e n u n a s e cu en -c ia d if er en te . s to s lg ni r ca , d e sd e l ue go , q ue d eb e h ab er t ra ns f o rm a ci on es d ea l-g u n t i po q u e p er mi ta n q ue u na e st ru ct ur a b as ic a c om t in d el c ue nt o s ea o rg an iz a-d a e n d if er en te s s ec ue nc ia s q ue c on se rv an s u s ig ni fi ca do .

    l,Qu e p o dem os d ec ir s ob re l a e s tr uc tu ra p ro fu nd a d e l os c ue nt os , e lm a t er ia ld el r el at o, 0 f ab u la , q ue s e p r es ta a d if er en te s 6 rd en es d e p re se nt ac i6 n ? l ,P od ri at ra ta rs e d el t ip o d e e st ru ct ur a q u e e xam in e e n p ar ra fo s a nt er io re s y q u e p re vi a-m e nt e a tr ib ui a V i ct or T u rn er , H a yd en Wh it e, V l ad im ir P ro pp y T zv et an T o do -r oy ? E s d ec ir l ,u na f ab u la " pr im it iv a" e nt ra na l a t ra ns gr es io n d e u n e st ad o l eg f-l im o , t r an sg re si 6n q u e s eg ui dam en te o ri gi na u na c ri si s q u e e s c or ta da d e r ai z 0quepe r si st e h a st a que e s s o lu c ionada ? S i e x is ti es e una e st ru c tu r a e qui va le n te e nl as m e nt es d e l os l ec to re s, lo s e sp ec ta do re s d el c in e y e l t ea tr o, l ,e sa f ab ul a p o-d rf a e s t ru c tu ra rs e e n un o rd e n l in e al , c on e s ce nas r et ro s pe c ti va s (}lash-back) 0incluso inmedi~ res, ~m en ~a nd o p nk ti cam en te e n c ua lq ui er p ar te i 2.mo l og rah ac er R o be -G n ll et e n e lc in e y l a n o v el a y c om o , p o r e je rn pl o, h ac e M i ch el L ei -r is e n s u a u tob iog ra ff a a n ti n ar ra ti v a "experimental'Y'P N o e s n ec esa rio q uea do pt em o s u n a p o s tu ra c on r es pe ct o a l a c an ti da d d e f ab u la s d e e se t ip o q ue e xi s-l en ( l, ta nt as , p or e jem pl o, c om o l os a rq ue ti po s d e J u n g? ), s in o s 61 0 c o n r es pe c-t o a q ue t ie ne n a lg un t ip o d e e xis te nc ia e n la m en te d el d es tin ata rio q ue I e p er-m il e r ec on o ce rl as c ua lq ui er a q ue s ea l a e x r es i6 n e n q ue s e e nc ue nt re n.bm pe rC ), "n ay a lg o m a s q ue 0e xp ue st o. K en n et h B u rk e i 't ir ma q ue e l " rn a-tc ria l de l r e la to" imQlicapersonajes en accion con in tenc iones 0metas Si'i'UadOsen amoTenles y u t il iz a ndo de te rm in ado s memos:El d ram a s e g en er a, s os ue ne ,c u ando s e p roduce un de sc quiT Ib riO er il a , 'l p ropo rc i6n " de e so s c ons ti tu y er u es .E s d e ci r, u n p er so n aj e ( po r e je rn pl o, N o ra e n Casa de munecasi, s e e n cu en tr a e nunambien te inadecuado, 0u na a cc i6 n n o g ar an ti za l a c o ns ec us i6 n d e l am e t a h a-c ia la c ua l e st a c on du cie nd o a u n personaje."No obst an t e, n i l a t ra n sg r es i6n ,l a c ri si s 0l a r e st i tuc ion, n i los descqui lib riosn tr e l o s c in co e lem en to s d e B u rk e, s on d es cr ip ci on es s uf ic ie nt es d el " ma te ri ald el r e la to " P ue s s on e lem en to s d el r el at a q u e n o s e b a sa n e n l a a c ci 6n y l a i n te ra c-21 Roman Ja kobson, "Wha t i s p oe try?" en Ja kobson, Selected Writings, Stephen Rudy(comp.), vol. 3, La Hays, Mouton, 1981.22 Michel Leiris, Manhood: A Journey from Childhood into the Fierce Order o f Vir il ity, Ri-

    cha rd Howard (trad .) , San Franc isco , North Point Press , 1984.Z) Kenneth Burke, The Grammar of Motives, Nueva York, Prentice-Hall, 1945.

    31

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    7/17

    cion s ino en elpersonaje como tal . Las novelas de Conrad cons~tuyen ~~bu~nejemplo. La inescrutabilidad deJim (inc1usopara elnarrador que' cuen~ lahIS-toria) es central en el drama deL o rd J im . En The S .e cret ~ hare r , la fascinada ob-sesion del joven capitan con Leggatt pone en funclOnaml.ento ~lrelato. Algunoslectores plantean que Leggatt es unDoppelganger.que existe s~lo~n la mente delcapitan. Tal vez, como en lareceta para la tragedia ~ue da ~t;stoteles en El a~-te poetica, eldrama es la elaboracion de unpersonaje en accion en una trama li-mitada por un ambiente. .Ahora bien, tampoco esto puede ser una explicacion comple~a.sl prestamosatencion al argumento de Propp segiin ~I~ual, en el c~en~ofolklonco, el perso-naje es unafunci6n en una trama muy limitada, y el principal rol.de un per~ona-je es desempefiar un papel en la trama como h~r.oe,ay~danle, vIll.ano, etcetera.Pues s ibien puede darse que en elcuento folklorIc? p~hdo por el tIempo, lama-teria del relata determine alpersonaje (y, por consiguiente, el personaje no pu~-de ser central), es igualmente cierto que en lanovela "mod~rna", la trama den-va del funcionamiento del personaje en unambiente deterrninado (por ende, [re-sulta que uno de los primeros teoricos del modernismo seria Arist6teles cuandose refiere a la tragedia!). . ,. .. . .El punto de vi sta de Greimas es ue una caractensll ca nmltlv~ _!rreduc-tible del relata (cualesquiera que sean las dernas caracterfsti.c,as que compr.en?~)consisfe en que sucede con iuntamente en el plano de la aCClOny_enla subJm!vI-dad de los protagOlUstaS.24 Y tal vez sea este el motivo por ~lcual el e~gai' iO, la3sruc1ay el malentendido se encuentran c.ontanta frecuencia en los mlt?,s y loscuentos fo1kl6ricos desde "Caperucita ROJa"hasta "Perseo y laGorgona y, a lavez estan en el centro mismo de tantas novelas y obras drarnaticas mod~rnas .,Desde la perspectiva psicologica, el cri~erio del "panor~ma dual" es mtere-sante al sugerir como illecto~Yl!dado a mgresar en laViday la ~e.!! !~. . !.~)?S

    ..Rro.tag~mistas:sus conciencia;; ~0.!LW,sm~n~~gue ro~uce~"a em?a~ Ade.mas,la correspondencia entre la vi sion intenor y la real idad ~xtenor :on~lltuyeuno de los conflictos humanos clasicos. El nino queda cautivado al orr como elLobo Malo trata de enganar a Caperucita Roja y luego es des.enm~scarad.o porella 0el adulto que lee "Arabia" de Joyce,que sufre la humillacion del jovencuando sus sucnos de lIevarle unregalo ala muchacha vecina se desvanecen enla atm6sfera chillona de la fer ia a la hora en que empiezan a cerrar los puestos,

    En todo caso, lafabula del relato -su tema subyacente alemporal-- :- pare-ce ser una unidad que incorpora por 10menos tres const ituyentes. ~onu~ne unconf l i cto en el cual seencuentran sus personajes como consecuencIa.de mte~-ciones frustradas debido a las circunstancias, al caracter de los personajcs 0, masprobablemente, a la interaccion de ambos. Y.requiere una distribuci?n desigualdela conciencia subyacente entre los personajes con respecto alconflicto. Lo queleda unidad al relata es el modo en que interacuian el confl icto , los pcrsonajesy laconciencia, para producir una estructura que tenga uncomienzo, undesarro-

    24 A. Gre imas y I. Courtes, "The Cognitive Dimension of Narrative Discourse", New Lite-rary History, 7, primavera de 1976, pags. 433-447.

    32

    tJo ~ 'f\CCe~ \0 ~ k "C~:") 4('1 ; c~e-C' ~I...;) ~ ... < : \ - - . ~ ? U < ~ ~ c.. e'. : : : . < : ; I .c .Q~ ~ ~ r-"'64 =f(\C ~ e./" '. \ ()\C'9.C"C:)" c .t ~\, \0 \l'" ~t'IN"lt..' ! : ~ -CC('\CJ.~~~o..

    110y un "sentido de final"." Si basta definir esta estructura unificada con la se3cuencia t st ad o c a lm o , t ra n sg re si on , c r is is , r es tit uc io n d e L a ca lm a , es diffcil desaber. Por cierto, no es necesario hacerlo, pues 10que uno busca en la est ructu- .radel relate esprecisamente como seintegran elconflicto, elpersonaje y lacon-ciencia. Lo mejor es dejar este tema abier to y abordar lo con ampli tud de miras

    * * *Ellenguaje, cualquiera que sea el uso a que se 10destine, tiene la caracterfs-

    ticade estar organizado en diferentes niveles, cada uno de los cuales proporcionaconstituyentes para el nivel inmediatamente superior. Como observ6 Jakobsonen su analisis clasico del sistema de sonidos dellenguaje, los rasgos distintivosdel sonido Iingiifstico son detcrminados por los fonemas que ellos constituyenenel nivel inmediatamente super ior; los fonemas se combinan segun reglas encl nivel superior siguiente constituyencto los morfemas, etcetera.

    Asf tarnbien en los niveles que se encuentran por encima del sonido, en elcaso de los morfemas, los lexemas, las oraciones.los actos de habla y el discur-so.Cada nivel t iene su propio orden, pero ese orden es controlado y modifica-dopor elnivel super ior a el. Puesto que cada nivel esta regido por el nivel supe-riora el, los intentos de comprender cualquiera de ellos aisladamente han fraca-sado. La estructura dellenguaje esta const ituida de manera que nos permite irdcsde los sonidos del habla, pasando por los niveles intermedios, hasta las inten-ciones de los actos de habla y el discurso. EI trayecto que seguirnos para reco-rrcresa ruta var ia de acuerdo con nuestro objet ivo, y lanarraci6n de cuentos es1111 objetivo especial.

    Al formular una expresi6n determinada, seLeccionamos palabras y las com-binamos. La manera en que las s e(ta IllO.ty cornbinarnos dependera del usoque deseamos darle a un enunciad JalwbWL'llama a estos dos actos primitivosque const ituyen el lengua je -la se lecc l(frii combinaci6n- eje v,rticg/ulhorizontal del len lli !ie. En el eje ver tical deIa selecci6n predomina el requisi-10 de preservar 0 modificar el~ignificado mediante la sustituci6n de palabras 0cxpresiones adecuadas entre sf: mu c h a ch o, v ar on i nm a du ro , m o zo , etcetera. Pe-I()aregIa de la sustitucion trasciende la sinonimia y llega hasta la metafora. l,Po-demos decir que p o tr il lo , c o r de r o, c e r va t o pueden sustituir a muchacho? Deci-lUllS que depende del contexto y elobjetivo. L Y que sucede con las sustitucionesIk linorden superior? l,Cual es mas adecuada para Nueva York: " Ia ciudad masrunde de Estados Unidos" 0 "el puer to en la desembocadura del Hudson"? AlI ual que en elcaso anterior, depende.g Y para reemplazar a depresion, elegimos1/11/1um or 0 "garras destrozadas barrenando los lechos de mares silenciosos"?I' ,I I cleje venial ha ra i mpre una.cuest ion de.eleccion: 0 bien conservar l~~-I,'r sncia 10mas literalmente osible,o bien crear un cambio de clima mediante

    IJ Frank Kerrnode The sense ofan Ending: Studies inthe Theory ofFiction, Nueva York, Ox-, p , , , University Press, 1967.33

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    8/17

    - : Y $)~:o\ ~ -'0-, : - . .! 'O\\Uf"l \ 1.,,\.1\.i~ n~' ,0.. - c : : J l 1(_ ~ r - \~ _ L I}V (- .J'!"1:'l\r. ) hacerlo "extrano" para sJ.J~ a ectura automatica.26 27i'~ Es probable que laescritura logica 0cientffica -0mas bien, laescritura re-0 ' , gida por los requisitos de un argumento cientifico-- tienda a elegir las palabras~o con el objeto de asegurar una referencia clara y definida y un senti do literal. Asiit it_,r 0 10 requiere laexpresion acertada de los aetos de habla de este tipo. Litera predo-' J J~ ( mina sobre moral is y los otros niveles. Al relatar una historia, tenemos la restric-'"q _ 11 cion en cuanto a laseleccion de representar unreferente ante los ojos de unpro-" Z i " " & . tagonista-espectador, can una perspectiva que seajuste alpanorama subjetivo en

    'cf'l? elque se desarrol la la histor ia y s in dejar de prestar le la debida atencion ala ac-"'-t 0 cion que tiene lugar. De modo que, desde elcomienzo, la seleccion de las expre-f ! l " iT .f" siones debe cumplir el requisito especial de esa forma especial de acto de habla" t , 1 P J i / que esel relato, sobre 10 cual meexplayare enseguida, cuando examine una idea$" muy importante propuesta por Wolfgang Iser.( El segundo eje, el eje horizontal de la combinacion, es inherente al poder ge-nerativodelasintaxis paracombinarpalabras y frases. Suexpresion mas elemen-tal es la predicacion 0, aun mas primitivamente, la yuxtaposicion de un cornen-tario sobre un lema, cuando el tema esconocido 0dado por supuesto y elcomen-tar io es algo nuevo que se leagrega. Veo una nueva especie de pajaro y Iedigoami companero: "Vaya pajaro. Fantastico". EIprimer elemento es el tema, el se-gundo, el comentario. La predicacion es una manera mas evolucionada de hacercomentarios sobre temas que nos permite asignar una "funcion verdad" a la ex-presion como, por ejemplo, en oraciones comunes como as siguientes:

    l",~ .El muchaeho tiene una pelota \0 ~;"n (EI muchacho tiene un secreta \ ve..oc::tEI muchacho tiene una ardiente ambicion \.~'e ~,)EI muchacho tiene una abeja en el gorroEl muchacho es 10 dado, el predicado es nuevo. La oracion pucde ahora sertraducida a una proposicion formal 0 logica y puede verificarse si es verdaderaen el contexto en el cual se hizo el enunciado.26 Roman Jakobsen, "Linguist ic s and Poe tics " en T. Sebeok (comp.) , Style and LAnguage,Cambridge , Mass. , M.1 . T . Press , 1960. Sobre e l Circu lo de Praga vease Peter S te iner (cornp.), The

    Prague School: Selected Writings 1929-1946, Austin, University of Texas Press, 1982; vease tam-bien Jan Mukarovsky, The Word and Verbal Art: Selected Essays, trad. y compo por John Burbanky Peter S te iner , New Haven , Yale Unive rs ity Press , 1977.

    27 En los estud ios de asociac iones de palabras sue le hacerse una d is tinc i6n entre e l e je "pa ra -d igmatico" y e l e je "sintagmatico", EIprirne ro se refie re a las asociac iones que se basan en la s i-nonimia, la hiponimia 0 hiperonimia, como, por ejemplo, perro-canino, perro-dalmata y perro-animal. EI segundo eje serefiere a una coherencia describible por una yuxtaposicion adrnitida den-trode una estructura de sujeto-predicado, como, por ejemplo,perro-corre 0erro-amistoso. Es unad is tinc ion s imilar a la de los e je s vertica l y horizon ta l del icngua je enunc iada por Jakobson, perola intencion de este linguists iba mucho mas alia dela asociaci6n de palabras, En realidad, Ileg6 has-ta proponer que la distinci6n podia utilizarse para diferenciar dos formas de tropos literarios, el me-laf6rico (ve rt ical) y e l rne tonlmico (horizontal), e inc luso entre dos t ipos de a fasia, la metaforica(que a fecta a la seleccion depa labras ) y la mcton imica (que a fecta a la combinaci6n de palabras) .

    34

    (''''") ~En la ~edida en q~~ un sujeto y un predicado son "transparentes" puedenser conv~rtIdos ~on fac~lJ~~ a una forma proposicional verificable; en realidad,una teona c?mun del significado, la teoria verificacionista, equipara el signifi-ca~o al conJun~o de Propo~iciones verificables que genera un enunciado predi-cauvo, Pero existen enunciados 0 locuciones que combinan 10 dado y 10 nuevo

    de u? I_TIodoue resulta "extr~fto" 0que, en el sentido de Henry James, t iene in-t~rStICIOS,0d?nde hay una distancia dif icil de recorrer entre los dos. Un buenejemplo para ilustrar esto 10 constituyen los versos de Eliot:Debo haber s ido un par de garras destrozadasBarrenando los lechos de los mares silenciosos"

    . is~ tra~~cen .estos versos literalmente como "Estoy deprimido por el enveje-cimiento (teniendo encuenta elcontexto de todo "Prufrock", del cual se toma-ron estos versos) no secapta lacombinacion horizontal de 10 dado y 10 nuevo quehay en ~l poema. Empero, segun ~na in~erpretacion, eso es 10 que pueden que-rer decir, observando que en el eje vertical hemos traducido "garras destroza-LIas.." por "depresion ~r ~~envejecimiento". Sin lugar a dudas, como tambiensubrayo .Jakobson, el s~gnlfIcado .s!e~pre implica una traducci6n. Pero hay al-unsentido en el cual rula traduccIonliteral del nuevo termino ni la combinacionrcsultante de ~ste con el ~er~ino dado logra dar una traducci6n poetica. Y si to-mamos enunciados predicativos en los que ni el sujeto ni el predicado son lite-roles, el fracaso es todavfa mas evidente, como en estos versos de MacNeice:

    El sol en el jardfnse endurece y se enfrfa.No podemos apresar el minutoen sus redes deoro;cuando seha dicho todono podemos pedir perdon."

    Nt) solo esta "confuso" el eje vertical; ~aquese refiere "el sol en eljardin", y "se(ndurece" en ~ste context~? i."apresar"? Y luego, "apresar el minuto", etcetera.El lenguaje de la poesia, 0tal vez deba decir ellenguaje de laevocaci6n em-plea rnetaforas para 10 conocido y 10 nuevo, dejando un poco en la ambigil~dadlos el~me~tos a los cualesxeempJazan. Cuando los terminos son combinados, la1'()Jn.bmacI6nresu.l~nte entre 10 conocido y 10 nuevo ya noes pasible de ser con-vl'~lldae.npropoSIClo~es extensionales comunes. En realidad, en momentos de-Ii"H~OS.,incluso se aleja del "contrato" que espccif ica que debe haber una claraIIstincion entre 10 conocido y 10 nuevo en las combinaciones predicativas.

    De manera que ni vert ical ni hor izontalmente ellenguaje evocativo de la-11T .S . E liot , "Th e lov e s ong o f J . Al fr ed Pruf roc k" , e n Collected Poems: 1909-1962 Nue-v Y nrk, Harcourt, Brace y World , 1963, pags . 3-7. '19 Louis MacNeice, "The Sun ligh t on the Garden", enCol/ectedPoems, 1925-1948 Londres"_IIY Faber, 1949. ' ,

    35

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    9/17

    _2s~esfay l a n a rr a ti z as e a j us la a .. 1QUequ is i ?Sde simp-Ierefe.re! ] ia0 de predica-C I onver if ic a bl e. S i n duda, l o s r e l at o s litcrarios s er ef ie re n a s uc es os d e u n m u nd o" re al ", p ero re pre e nt an a e se m u nd o c on u n a sp ec to e xlI .a Jla !Il en te n ue vo , 10resza~~viedad, 10 l le n an d e. in te rs ti ci os q u e i ~c it an a ll ec to r, e ~ el sen-t id o d B a r- -L b .e .s ,)o n ve rt ir se e n e sc nt or , e n e l c om p o si to r d e u n t ex to V i rt ua l e nr es pu es ta a l t ex to r ea l. AI fin al, e s e lle cto r . uie n d eb e e $rib ir ara sf m ism o 10ue el se ro o ne h ac er c on e l t ex to rea l. C om o le er, p or e je mp lo , e sta s lfn ea s d eYeats :

    EIalboroto de los gorriones en los aleros,E lbril lo de la luna y todo el lechoso cie lo,Y toda la famosa armonia de las ho jas,Habian bor rado la imagen del hombre y su grito."

    L o c ua l n os ll ev a d ir ec ta me nt e a l as re fl ex io ne s d e W o lfg an g Is er e n The Act ofReading, so bre q ue tip o d e a cto d e h ab la e s u n a narracion." V o y a re fe rir me s o-lo a u na p arte d e su a rg um en to la q ue e s fu nd am en tal p ara e l m fo . C on re sp ec -t o a l a n a rr ac io n, d ic e: " el le ct or l a r e ci be c om p on ie nd ol a" . E l t ex to m is mo ti e-n e e st ru c tu ra s q u e p re se nt an d o s a sp ec to s: u n a sp ec to verbal que gu fa l a r e a cc iony e v it a que r es u lt e a r bi tr ar ia , y un a s pc c to a f ec ti vo que e s d e se nca denado 0"~re-e st ru c tu ra d o p o r e ll en g ua je d el t ex to ". P cr o l a p r ee st ru ct ur a e st a s ub d et er mma -da : l o s t ex t os f ic c ion a le s s on i nhc re n tement e " ind e te rm in a dos ".Los textos ficcionales constituyen sus propios objctos y no copian algo queya exis-teo Por esta razon no pueden tener la detcrrninaci6n plena de los objetos reales y,en realidad, es el elemento de indcterrninaci6n el que induce el texto a_."comuni-carse" con el lector, en el sent ido de que 10 inducen a participar en la producci6nyen la comprcnsi6n de la intenci6n del trabajo.

    E s e st a " re la ti va i nd e te rm i na ci on d e u n t ex to " l a q u e " pe rm i te u n e sp e ct ro d e a c-t ua li za ci on es ". Y a si , " lo s t ex to s l it er ar io s i ni ci an ' pr od u cc io n es ' d e s ig n if ic a-d os e n l ug ar d e fo rm u la r re al m e nt e s ig ni fi ca do s e n s f" .Y es e so 10 q ue s e e n cu en tr a e n l a m e du la d e l a n a rr ac io n li te ra ri a c om o a c-t o d e h ab la : u n e nu nc ia do 0u n t ex to c uy a i nt en ci on e s in ic ia r y g uia r u na b us -q u ed a d e s ig n if ic ad o s d e nt ro d e u n e sp c ct ro d e s ig n if ic ~ d? s p o si bl es . L a ~ ~ rr a-c io n d e c u en to s, a dem as , e s u n a ct o d e h ab la c uy as c on d ic io n es d e e xp re si vi da ds on ii nic as . E l a cto d e h ab la s e i ni ci a d an do a lg ii n t ip o d e i nd ic ac io n a u n o ye n-te 0 l ec to r: p ri me ro , q ue s e v a a re la ta r u na h is to ri a; s eg un do , q ue e s r ea l 0 fie-c io na l, y , t er ce ro (o pt at iv o) , q ue p er tc nc ce a u n g cn er o: u n c ue nto t ri st e, u na f a-

    30 Wil liam But ler Yeats , "The Sorrow of Love" , en Richard J . Finneran (comp.) The poemso fW. B . Yeat s, Nueva York, MacMillan, 1983. Vease tarnbien R. Jakobson y S. Rudy; "Yeats;Sor row of Love Through the Years", en R. Jakobson, Selected Writings, m , La Haya, Mouton,1981, pag. 600.

    31 WoUgang Iser, The Act of Reading, Baltimore, John Hopkins University Press, 1978. Lascitas cor responden a las paginas 21 y 61.

    36

    b u la m o ra li st a, u n r el at o q u e i lu st ra u n c as ti go m e re ci do , u n e sc an d al o d et er mi -n ad o, u n a co nt ec im ie nt o d e l a v i da d e u no . A de ma s, h ay u na c on di cio n d e e st i-1 0 : q ue l a f o rm a d el d is cu rs o e n l a q ue s e c o ns ti tu ye e l r ela ta d ej e a bi er ta l a " p ro -d uc ci on d e. s ig nif ic ad os ", e n e l s en ti do d e Is er. E s e sta u lti ma c on dic io n l a q ueIIOS Ueva directarnente a la s p ro pi ed ad es d is cu rs iv as d e l os re la to s, a l as c ua le sme r ef er ir e a c on ti nua c ion ,"";"') ,..J. 1 \ C ' _ * * * v I .: I., '\ ' ~ ~ C A ~ ~cti.\:)o._ su ~ ~ 0 " t ' ~ a , ,\&,,'"\0 '.)\ ' ,-\\...oovl

    E l d iscu rso , i Iser ene raz6n en 10 q ue a firm a s ob re lo s a cto s d e h ab la d eI~ n arr at iv a, d eb e d ep en de r d e l as fo rm as d e d is cu rs o q ue re av iv an l a i ma gin a-' 16n de l l ec t or , quelo co m ro meten en la" ro du ccio n d el sign ificad o b ajo laRU lad e l ~ ~ o ". D e be p er m it ir le a ll ec to r " es cr ib ir " s u p r o pi o t ex to v ir tu al . Y h ayi re s c ara cte rf st ic as d el d is cu rs o q ue m e p ar ec en e se nc ia le s e n e st e p ro ce so d e.ompromiso.. . La p~er~ ~s e l d esencaden~i~~to de l~~posicip . , l a c r ea ci on d e s ig - 6~n if ic ad os 1 m h Cl to e n lu ga r d e s ig ni fi ca do s e xp li ci to s. P ue s c on e st os u lt im o s, '~ l c:.r ~l os g ra do s d e li be rta d i nt erp r~ ti Ya d el le ct or q ue da n a nu la do s. L os e je mp lo s \0"':)nbun3 an, p e ro The Periodic Table d e P rim o L e vi o fr ec e u n c as o e sp ec ia lm e nt e ~ \ c : : 3 . ~ l~ \C'C.n te re sa nt e. S u p re se nt ac io n s ut il d e la s p r op ie da de s d e u n e le me nt o d et erm in a- ~1 1 0 e n c a da " cu en to " - ar go n, h id ro ge no , c in e, e rc ete ra =- p ro po rc io na n u n m ar-'0p re su p os ic io n al e n f un c io n d el c ua l p u ed e n " in te rp re ta rs e" l os r el at os . E n se -I u i d am e r ef er ir e a l am a n er a e n q u e e lm a r co p re su p os ic io n al d es en ca d en a l a i n -t 'rpretacion.L a se gu nd a es 10 que l lama re ubjeti[tcaci6 : l a d es cr ip ci on d e l a r ea li da d ~'X b \ J . .r ea li zada no a t r aves de u! ! '-Q jO .. .o r oo ,i s c le l l1 . eu e v e u na re ali da d a te mp or al, s in o' ' -> ~I ra ve s d el fi lt ro d e la c on ci en cia d e lo s p ro ta go nis ta s d e l a h is to ria . J oy ce , e n \ D - . ' " ~ \ \ ~I ns c u e nt os d e Dublineses, r ar a v ez i ns ir ui a c 6m o es e l m un do r ea lm en te . S ol o ("'":l ~ ~v cm o s l as r ea li da de s d e lo s p er so na je s m is mo s, y n os q ue da mo s c om o lo s p ri - ..; ;..,roloneros d ,e la c av em a d e P i a t on , v i en do s ol o l a s s o mb ra s d e l o s s uc es os q ue n un - " \ ~ \ ,l .? ~ (,'II p od re mo s c on oc er d i \0"" ~ 1"-,.r: c :-L a terc era e s u n erspectiva multipl . -se v e a l m un do n o u niv oc a sin o s i-nm ttaneamente a traves de u n u rism as cada uno d e l os cuales cap ta una .~p art e d e e l, E l p oe ma d e A ud en s ob re l a m u er te d e Y ea ts e s u n e j em pl o e xc el en -I ': l a m u er te d el p oe ta e s v is ta e n lo s i ns tru m en to s d e l os a ero pu ert os e n i nv ie r-110, en la ru ed a d e la B olsa , e n el c ua rto d e u n e nfe rm o, en la s " en tra nas d e 10 vi -VO".32 R o la nd B ar th es a fir ma e n S/Z q ue s in l a e x is te nc ia d e c od ig os m u lt ip le sd e s ig n if ic ac io n u n r el at o e s s ol o " le ib le ", n o " es cr ib ib le ".S in d ud a e xis te n o tr os m ed io s c on l os c ua le s e l d i sc urs o m an tie ne e l s ig ni -Ii ' ado abie rto 0" pr od u ci bl e" p o r e ll ec to r, e nt re e ll os , l a m e ta fo ra , P er o l os t re sI II c n~ i onados ba st a n c omo e j emp l o . J unt o s l ogr an subjuntivizar la realidad, qu e('N r ru m a ne ra d e t ra d uc ir 10 q ue I se r q uie re d ec ir c ua nd o h ab la d e a cto d e h ab lan u rr at lv o . T o rn o m i s ig n if ic ad o d e " su b ju n ti vo " d e l a s eg u nd a a ce pc io n d ad a e n

    32 W. JI. Auden, "In memory o fW. B. Yeat s (m. enero de 1939)" .

    37

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    10/17

    el Oxford Eng li sh D i c ti onary : "Designs un modo (lat. , modus s~ j unc t iv u s ) cu-yas formas se emplean para dcnotar una accion 0 estado concebidos (y no rea-l izados) y, por cons iguiente, se uti liza para expresar un deseo, una orden, unaexhortacion, 0 un suceso contingente, hipoteuco 0 futuro". Por endc, es~ en elmodo subjunlivo es estar intercambiando rosi~,ilidades,?u~anas y nO,~ertldum-bres establecidas. Un acto de habla narrauvo logrado 0 aceptado produce,por 10tanto, un mundo subjuntivo. Cuando uso cl termino ~ubjunlivizar, 10ha-go en este sentido.j, Que .podemos decir de algu~~ m~nera tec~lca.so~,re los me-dios con los cuales el discurso representa una realidad subjuntiva ? Porque,con toda seguridad, esa es la clave del discurso en las grandes obras de ficcion,Abordare ahora algunas de las modalidades mas s isternaticas en las cuales selogra 10expucsto. . . ,Comencemos con elcaso conocido de los actos de habla y laampliacion dela idea que hace Paul Grice, es decir,lo que 61denomina el Principio de Colabo-racion que rige la conversacion ordinaria. Propone este autor maXI!~1aSde can-tidad (decir solo 10necesario), de calidad (decir solo laverdad, y dccirla c~~ cla-ridad) y de concision (decir solo 10relacionado con el tema de conver~~cLOn).33Por muy necesarias que sean estas maximas para regular la colaboracion en eldialogo, de hecho son gufas para la trivialid~d: se~breve, clar~, ~mcero Ycon-ciso es ser monotone y literal. Empcro, la existcncra de esas maxll_nas(por mu~implicitas que nos resulten), sosticne Grice, nos permiL~transgredirlas con.la.fl-nalidad de q ue re r d ec ir m a s d e 1 0 qu e d ec im o s 0 para significar u~a cosa distin-ta de la que decimos (una ironfa, por ejemplo) 0 para querer dccir menos de 10que decimos. Exprcsarse de esta mancra, mediante el empleo de esas transgre-sioncs intencionales 0 "elementos implfcitos de laconversacion", es crear inters-ticios y suscitar presuposiciones para lIenarlos. Como en el dialogo siguiente:

    - l,Donde esta Juan?-Bueno, vi un VW amaril lo estacionado frente a lacasa de Susana.El lector-oycntc, siquiere quedarse en la escena narrativa, d~be completar-la, y en esas circunstancias entra en complicidad con los personaJ?s en esc inter-cambio. l,Por que el que contcsta no dice dircctarncnte (con claridad) que J.uanesta en casa de Susana? l,Se trata de una visita clandestina? l,Juan esta "hacl~n-

    do su ronda"? En los "rccetarios" en los que se ensef ia a escribir cucntos se m-siste en el emplco de enunciados implicativos para aumentar la "ten~i?n narra-tiva" ,los cuales pueden perder con facilidad suefecto cuando selos u~:lz.aen ex-ceso. No obstante, proporcionan los medios para cl tipo de convcrsacion indirec-ta que obliga allector a "producir el significado". , .' '"''La presuposicion es un antiguo y complejo tema de la 10gICa~la lingulsu-ca, y merece unexam en detenido por parte del estudioso de la narrauva, Una pre-

    lJH. P . G ri ce , "Log ic a nd Conve rs at ion ", e n P . Cole y J. L. ~organ 5comp.), Sy~tax ~ndSemantics 3: Speech Acts, Nueva York, Aca demic P re ss, 19 75 ; idem, Presupposition andConversat iona l Implica tu re", en P . Cole (comp.) , Radical Pragmatics, Nueva York, AcademicPress, 1981.

    38

    suposici6ndefmida desde el punto de vista formal, es una proposici6n implici-tacuya fuerza se mantiene invar iable, ya sea que la proposici6n explicita en laque esta incluida sea verdadera 0falsa. Su caracter y funcionamiento han sidodescritos brillantemente por Stephen Levinson, por L.Karttunen y Richard Pe-ters," y por Gerald Gazdar ,3S y sus analisis de los desencadenantes, filtros, tapo-nes y huecos presuposicionales son ricos en sugerencias para el analisis de tex-lOS literarios. Serefieren a lasdenominadas "expresiones de la herencia" y al mo-doen que una presuposici6n se incorpora en el discurso a f in de proyectarse enlos enunciados siguientes. Los desencadenantes realizan esa proyeccion. Cuatro'jemplos simples.serviran para ilustrar este modo de funcionamiento:

    DesencadenanteDescripciones definidas:Juan vio/no vio la quirnera.

    PresuposicionExiste una quimera.

    Verbos factivos:Juan se dio cuenta/no se dio cuentade que estaba arruinado.

    Juan estaba arruinado. . .Verbos implicativos:Juan se las ingeni6/no se las inge-ni6 para abrir la puerta.

    Juan trat6 de abrir la puerta.

    lterativos:Ya no se consiguen m as las fus-las de calesas Solia conseguirse fustasde calesas.

    Hay muchos otros desencadenantes. Creo que esta claro (aunque los deta-IIIS no son faciles ) que el desencadenamiento de presupos iciones , como lasu.rusgrcsiones intencionales de las maxirnas de la conversacion, constituye unIIIt'diofccundo de "significar mas de 10que se esta diciendo", 0 de penetrar mas, l l l f l dela superficie del texto, 0 de lIenar eltexto de significado con el fin de crear1 1 1 1 , 1 obra narrativa.:Icmpleo de presuposiciones se ve facilitado enormemente por un"contra-III" Informal que rige los intercambios lingufsticos, Como han observado Dan' '1'''1 h 'r y Deirdre Wilson, normalmente suponemos que 10que alguien dice de -/ " h O I! r seruido, y cuando no nos rcsulte claro ese sentido, buscaremos 0inven-I 1i1',1I0S una interpretacion de la locucion para darle sentido." A continuaci6n se

    H I . . Karuuncn y R. S . Peters, "Requ iem for Presuppos it ion" , enProceedings of the Third An-"".,/ At,ofting of the Berkeley Linguistics Society, Berke ley, 1977. Vease un excelen te ana lisis deII I,IlhlljO en Stephen Levinson: Pragmatics, Cambridge , Cambridge Unive rs ity Press , 1983; enII 111,,0hay adcmas un excelente panorama de los temas relacionados con el desencadenamien-

    t. d, 1 1l~prcsuposiciones,I' (i[ r lidGazdar, Pragmatics: Implicature, Presupposition, and Logical Form. Nueva York,I ,t a 1 1 1 1 1 Press. 1979.

    " I)"" Sperber y Deir dr e Wilson, "Mutual Knowledge and Relevance i n Theori es of

    39

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    11/17

    transcribe unejemplo, tornado de Sperber y Wilson. La escena transcurre en unacalle de Londres:-l.Quiere comprar una rifa para la Ro yal N a v al L if eb o at lnstitutionl-No, gracias, paso los veranos en Manches ter.-jAh!, si, desde luego.Evidentemente, no podemos presionar a un [ector (u oyente) para que hagainfinitas interpretaciones de las oscuras observaciones nuestras. Pero podemos

    avanzar un trecho sorprendentemente [argo, siempre que comencemos con algoparecido a [0que Joseph Campbell llamo una "comunidad instruida mitologica-mente"." Y, en real idad, [amayoria de los mecanismos y tropos que usamos a[contar 0escribir relatos no son en general tan exigentes como el del ejernplo deSperber y Wilson. .. , .Con respecto a [adescripcion inicial de las modalidades paradigmatica y na-rrativa de pensamiento, diremos que las dos sin du~ sacan ven.taja de I.apr~~u-posicion, aunque sea solo en aras de la brevedad. SIse de~c~bnera al cientfficoo el filosofo analftico 0el logico desencadenando presuposiciones de manera en-cubierta, se 10convertiria en el centro de las bromas por complicar las cosas enlugar de dejarlas hablar por sfmismas. Sus presuposiciones deben ser inoculta-bles, as i de facil . El escri tor de ficcion que no usa esa manera de desencadenarpresuposiciones, sencillamente fracasara. Su relato carecera .de relieve.l.Que se puede decir de la subjeuficacion, la representacion del mundo delrelata a traves de [aconciencia de sus protagonistas? Freud observa en "E[ poe-

    . ta Y el ensueno" que el acto de composici~n es, despues .detodo, ~n acto de des-cornposicion: laseparacion que hace elarusta desu propio elenco m~e~o deper-sonajes para incorporarlos a los personajes del relata 0laobra dramauca. La tra-rna pasa a ser una actualizacion hipotetica de la propia "psicodina?1ica" i~temadel lector. Freud, el psicologo, penso, desde luego, que se lograba mconsciente-mente, y Milosz, el poeta, coincide con el:

    En la esencia misma de la poesia hay algo indecente:Se nos pone delante algo que no sabiamos que teniamos en nosotros,As f que parpadeamos , como si un t igre hubiese aparec ido de un sa ltoy es tuviese parado en medio de la luz , agi tando e l rabo. "

    Freud pensaba gue "hacer extemo el~ama i rue rno" ayuda al~ tor a iden-

    Comprehension", en N. V. Smith (comp.), Mutual Knowledge, Londres , A:ademic Press , 1982. ~Iinforme de Sperber y Wilson, desde luego , depura enormemente la cuesuon relal lv~ a l g rado y . ll -po de conocimiento mUlUOnecesario para asegurar la existencia de una comumdad instruida muo-logicarnente.

    " Joseph Campbell, The Heroe with a Thousand Faces , Nueva York, Pantheon Books, 1949."Czes law Milosz, . .Ars poe tica?" en Milosz, Bells in Win ter, Nueva York, Ecco Press ,

    1978, pag . 30.

    40

    lificarse no s61o...conJo sona'es sino tam bien c os ictos humanos enlos cuales se encuentran. Pero este tipo de razonamiento no nos sieve de muchopara compreiider e.1discurso. l.Hay algo mas preciso que pueda decirse sobre ellcnguaje q~e ~eutiliza en I~s relatos par~ ~vocar panoramas subjetivos y pers- '00 cpccuvas multiples? Porque estaes la cuestion que planteo: lcomo hace ellengua- --J)-\JC para rewesentar una reali~ad su?juntiva? ~;\~

    ~na Idea de Tod?ro~ vlene.ble~ com~ punto de partida." Su planteo es ~1uproximadamente el siguiente (digo apr?~lmada~ente" porque voy a agregar ~\C\ < !:elementos que no forman parte de su analisis). Supongase que presentamos pri- . cmero una "ma~era de decir" que sea tan simple, expositiva y no subjuntiva co-:~o result~, posible: x co r: ze l eun de li lQ . . . .E~e c t ?, esta expresion describe unproducto 0 suceso. Afirma algO~dOrov sugiere que hay seis transforma-iones s imples que transforman la accron del verbo que pasa de ser un hecho:ons.umado a ser ~n ~echo psicol~gicamente en desarrollo y, por consiguiente,onlmgenteosubJunuvoenel senudo que [ehemos dadonosotros. Sus seis trans-formaciones simples son las siguientes:

    7ifOdQ:ia modalidad, que es, Iiteralmente, unauxiliar modal del verbo sub-I.' lifica la accion: debe, podria, puede, etcetera. Los auxiliares modales ordina-numente se clasific~n en episternicos y deonticos; los primeros tienen que vercon 10que puede 0 uene que ser , los segundos con obligaciones de valor : x t fe-III' q u e co :n ~ t~ ; un delito y x d e be com e te r un delito. Y dentro de cada clase hayotra subdlVls~on entre 10necesario y 10contingente, por ejemplox tiene que co -meter un delito y x podria cometer un delito, ambos son desencadenantes "enp('rs~e~liva". Las transformaciones modales tienen el efecto, ademas, de dejarunplfcito un contexto para unacto: x tiene que 0 debe, por algun motivo impli-( 1(0 Y J~SO, hacer 10que el verbo requiere.

    In.!.l1fi .Q.a,)Aq.uI,l acto esta directarnente incluido en su intenci6n: x pien-\ ( / come t e r un delito (0 espera, tiene la intencion de , etcetera).Re~ . Es una transformaci6n ---{:omo en x logrd cometer un delito-

    Iuyo efecto espresuponer la intenci6n ya la vez plantear y dejar abier ta lapre-1'I111l~0 sucedi6 todo. .

    M~omo en x esta ansioso p or c o me te r u n d el it o, subjetifica el actoV rrca Una actitud que modifica la intcncion de la acci6n.

    speGi0 Se refiere a una forma de seiialar la temporalidad no relacionada((IIIun indicador abstracto como cl del tiempo verbal sino con el devenir concre-"I ('IIclcual ocurre la acci6n: por ejcmplo, x esta c om en za nd o a c om et er u n d e-//10 (ISla e n m e dio ~e,etcetera). En T im e a n d Na r ra t iv e , de Paul Ricoeur, figu-1 . 1 1 1 1 1 Interesa~le analisis de la manera en que el vacio abstracto del tiempo, de-11I1i(~() por el uernpo verbal, debe incorporarse a una actividad concreta y pro-1'lI'Slvapara consuuur cl ticrnpo narrativo.w Las transformaciones aspcotuales

    1 1 1 1 probablcrneme el modo mas directo de proporcionar 0 evocar esa calidad" , 1 0 .oncrcto,

    ,. Tzvetan Todorov, The Poetics of Prose. Ithaca. Cornell University Press. 1977.'U 1'. Ricocur, Time and Narrative, Chicago , Unive rs ity of Chicago Press , 1983.

    41

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    12/17

    Estado. C om o en x no va a cometer un delito, e s u na t ra ns fo rm a ci on q uea br e l a p o si bi li da d d e l a e x is te nc ia d e u n d es eo , u na s er ie d e c ir cu n st an ci as , u nap os ib il id ad , u n a a cu sa ci on , q u e p od ri a h ab er c au sa do u n d el it o. L a n eg ac io n e su n p o de ro so d es en ca de na nt e d e p re su po si ci on es s ob re 1 0 po si bl e. " Y o n o c om e -to delitos" a br e u n m u nd o d e p er sp ec ti va s d if er en te s.T o do ro v p ro po n e a dem as s ei s t ra ns fo rm a ci on es c om p le ja s c uy o e fe ct o e salterar un a oracion a gr eg an do u n a f ra se v er ba l q u e m o di fi ca l a f ra se v er ba l o ri -ginal 0 p ri nc ip al." T od as su s fra se s v erb ale s c om ple ja s ti en en la fu nc io n d esumar "factividad" a l o rig in al, es d ec ir, u n e sta do d e ac tiv id ad m en tal q uea comp an a a l a fra se v erb al p rin cip al . S in ia n a la a ctiv id ad e n e l p a no ra ma d e l ac onc ie n ci a. S on l as s igu ie n te s :Apariencia: x fin ge q ue h a c om eti do u n d el it oConocimicnto: x s e c ntera de q ue y h a c ometido ...Suposicion: x preve que c ometera . ..Descripcion: x in form a que h a c om etid o .Subjetificacion x piensa que ha cometido 'Actitud: x g oz a c om e ti en do . ..

    P ar a d ec ir lo c on l as p al ab ra s d e T o do ro v, l a t r an sf or ma ci on , s im p le 0com-p le ja , " pe rm it e q ue e l d is cu rs o a dq u ie ra u n s ig ni fi ca do s in q ue e st e s ea e xc lu si -v am e nt e i nf or ma ci on ". S up o ng o q ue " ex cl us iv am e nt e i nf or ma ci on " s ig ni fi capara el u na fo rm a d e exposicion q ue re du ce a l m in im a la p re su po sic io n, q ue I eim pid e a lle cto r ir m uc ho m as alia d e la in fo rm ac io n d ad a. E I e mp le o d e e sastransformaciones, p or o tr a p ar te , d eb e e ng ro sa r l a r e d coneciiva qu e mantiene al a n arra ci on u ni da e n s u d esc ri pc io n d e la a cc io n y la c on ci en ci a.l .P u ede e l s i st ema de t ra n sf o rmaci one s d e Todor ov s er vi r p a ra d is ti n gu ir unab ue na n ar ra ci on d e, p or e jem pl o, u na b ue na e xp os ic io n ? N u es tr o g ru po d e e st u-di o trato d e h ac er lo , c om p ar an do u n o d e l os c ue nt os deDublineses, d e J o y ce , c onu n t ra ba jo d e m ag nif ic a p ro sa e xp os iti va d e la a ntr op ol og a M ar th a W ei ge l. E Ic uc nt o q ue e le gim os f ue " Po lv o y c en iz a" , u n c ue nt o s ob re e l c u a l h ab iam os t ra -b aj ad o i nt en sam en te . E s u n r e la to e n e l q ue s e e n tr et ej e 1 0 ri tu al : M a ri a d is tr ib u-y en do l as b ro as a l as o tra s m uc ha ch as e n l a l av an de ri a, s u v ia je e n tra nv ia d es -d e B al ls bri dg e h ast a P ill ar y l ue go a D rumc on dr a, la fi es ta d e l a V i sp era d e T o-d os l os S an to s y s u j ue go r itu al d el g all it o c ie go . E st o in sp ire l a e le cc io n, a f ind e h a c er u na c or np ar ac io n, d e u n t e x to ex po si ti vo al q ue s e p u d ie se ap li ca re l m is -mo analisis y q ue tratase d e u na accion ri tu al . M arth a W e ig el e s a ntr op ol og a yuna e s cr it or a muy r ef in a da . S u t ema e s l a r e g ion s udoc ci d en t al y s u e sp e ci al id a d,lo s P en ite nte s, s ob re q ui en es h a e sc rit o u n li bro fa mo so , Brothers 0/ Light,Brothers of Hlood. E n e se l ib ro h ay u n c ap it ul o s ob re lo s ri tu al es . E se fu e e l c a -p it ul o q u e elegimos.?G wy neth y y o n os p usim os a c om pa rar el c uc nto "P olv o y cc niz a" d e J oy -

    41 Todorov, The Poetics of Prose, pag, 233,42 Martha Weigel, Brothers of Light, Brothers of Blood: The penitentes of the Southwest, AI

    buquerque , Unive rs ityof New Mexico Press , 1976,

    42

    c ,e (c uy a e xt en si on , e s d e c ic nt o t re ce o ra ci on es ) y e l c a p it ul o d e W e ig el s ob re l osr it ua le s d e l os P cn it en te s, p o r 1 0m e n os s us p rime ra s c ie nt o t re ce o ra ci on es L o sr es ul ta do s ~ el e ns ay o , s i b i en p ue de n n o s er r ep re se nt at iv o s d e ningun otro tcx-t o a , ex ce pc io n d e e ~t os d o s, f ue ro n t an l Iam at iv os q ue p ue de p er do n ar sem c u el o sm~ luya e n e s te libro, Vea s e, po r e jemp lo , l a c a n t id a d de t ra n sf o rmac iones io -do rovH lI ~a~que apa r~ c en c a da c ie n o ra c iones d e t ex to e n et c ue nt o d e J oy ce y enl a e x po si ci on d e We ig el :TransformaciontodorovianaSimpleCompleja

    Total

    "Polvo y ceniza"de Joyce117,5

    84,9202 ,4

    "Riluales"de Weigel

    34,616,050,6

    , 0b ien , e n e l m ~ sintetico d e l os resiirnenes, el cueruo coruicne e n p rome -c lt odos t ra n sf or rn a ci ona s po r o ra c ion ; e l i n fo rme antropologico s ol o u na c ad ados oraciones. ' ,I? es ~e lu eg o, se tra ta d e l a su ma d e p ala bra s m as b urd am en te s im pl e p orI~~u ymsp u:ad a q ue e st e e n u na h ip o te si s s ob re e l m o do d e l og ra r I a s u bj un ti ~i za -( I ~ ,n .N o d ic e n ad a s ob re l os c on te xt ?s e n l os q ue s e utilizan esas transformacio-

    II s rn s ob r? l os u so s a lo s qu e se aplican, l .P or q u e u n a d e c ad a t re s o ra ci on es d eJ oy ce c o n ue ne t ra ns fo ~ma cI O~ es d e m a ne ra , m ic nt ra s q u e e n e l t ex to d e W e ig el( 1 0 ~ ay u n a d e c ad a ~ le z o ra ci on cs ? 0b ie n ( .p o r q ue l a c u a rt a p ar te d e l as c on s-1I11~,cIOnese J oy ~~ ucnen u n i nd ic ad or t em p or al d e a sp ec to , rnicntras q ue e nWe ig el I a p ro p or ci on e s d e u n a c ad a c in cu en ta ? Q u ed a p ar a e I f u tu ro I a r ea li za -I6 n d e u n a na li sis m as s uti !.

    P or o tra p art e: d es e? d ~~ a lg o s ob re Ia "respuesta d el le ct or" a l c uc nto d el oy ce : E n n ue st ra m ve su ga cro n, l es p ed im os a l os l ec to re s q ue n os c on ta ra n laIi ~ Io n a c on s us p ro pi as p al ab ra s, q ue c re as en , p ar a decirlo a sf u n t ex to v ir tu alI \llllpOC~ e n e st e c as o puedo a le g ar l a r ep r es e nt at iv id a d de nu~s tr os r es u lt ado s:I" I 0 an~,lzamos la vers ion o ra l d e u no d e e l l os , u n j o ve n d e a l re de do r d e 18 aliosI I I I ? ' a fl cl on a~ o a l ee r, ob ra s d e f ic ci on , q ue l ei a e l c ue nt o p o r p rime ra v ez . N o ~

    1 I I I o nt? u ,n dfa d cs pu es , S u v ers io n d e "P olv o y c en iz a" te ni a u na e xte ns io n d eI In vcmucuatro oracrones (n at ura lm en te m as b re ve q ue e l c u en to ) fre nte a l as

    ; " '1 1 1 0 t re ce ?e J oy ce . E n ~ ac om p ar ac io n e nt re e l t ex to d e J oy ce y I ~ v er si on d elI I IO f' ,l os nu~e ro s s e r ef ie re n t amb i e n a I a f re c ue nci a d e l as t ra n sf ormac ionesI I H I H l en or aciones :

    Transformaci6ntodoroviannSimple

    ComplejaTotal

    "Poivo y cenizo"de Joyce117,584,9

    202 .4

    Texlo virtualdel lector235,391,1

    326,4!,~IIIC:CLorc c oge I a l e ngua s ub~unt iv i ~a da de l c u en t o? B i en , e n e l r cl at o o r alIII IlIllor a pa rc ce e l d o b le d e t ra ns fo rm a ci on ee s im p le s q ue e n e l c u c nt o d e Joy -

    43

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    13/17

    . ce y la misma cant idad, por 1 0 menos, de iransformaciones complejas. Nuestrolector esta simplemente reproduciendo el cuento y tambien su dISCurSO.En rea-l idad, los dos textos, el real y el vir tual , concuerdan aun mas en 1 0 que se refie-re al orden de frecuencia de las trans formaciones empleadas. Primero veamos lastransformaciones simples:Transformaci6n "Polvo y ceniza" Texto virtualtodoroviana de Joyce Orden del lector Orden

    Manera 33,6 1 83,0 1Aspecto 24,7 2

    38,0 3,5Estado 23,8 3 50,0 2Modo 18,6 4 38,0 3,5

    Resultado 10,6 5 25,0 5Iniencion 6,2 6 1,3 6Y la equivalencia en la transformacion compleja fue igualmente estrecha:

    Transformaci6n "Polvo y ceniza" Texto virtualtodoroviana de Joyce Orden del lector OrdenDescripcion 41,6 1 46,0 1Subjetificacion 17,7 2 13,8 2

    Actitud 11,5 3 8,0 4,5Conocimiento 9,7 4 11,3 3Apariencia 2,6 5 8,0 4,5

    Suposicion 1,8 6 4,0 6Loque resulta vivamente interesante cs que nuestr~ jove~ lector n?s propor-

    ciono un texto virtual que, a mijuicio, Joyce no habria Imagl~ado. (FIg~ra en elApendice, junto al texto de Joyce. ) No deseamos dar mucha importancia a estacoincidencia especial entre el discurso de un lector y el texto de un cuento ' ,P~-ro los "resultados" de este primer experimento senalan realmente algunas hipo-tesis. La primeraesqueel "modo" ~l modus subjunctivus~del cuento seman-tiene enla lectura, asi como tarnbien laesencia del cuento ~llsmo, tanto en elsen-tido de la fabula como en e lde la sjuzet. Hay transformaclOnes, naturalme~te, .y(como puede verse al comparar el relato d~llcctor. con el de Joyce en e~Apen~l-ce) aparecen principalmente como supresiones, SIOduda, estas supreslOne~ su:-yen para "agudizar, nivelary asimilar" el,e~entos del cue~to (~;ra usar los terrru-nos de Sir Frederic Barlett en su obra clasica Remembering). En el relato ora~,laDublin de f ines de s iglo separece unpoco mas a laNueva York actual; el cpr-sodio del hombre del tranvia con aspecto demilitar esta mas dcstacado enel.tcx-tovirtual queen elreal; los sucesos de lalavanderfa aparecen un tanto deslucld?,s.Empcro, tal vez la transformacion cualitativa mas inter.esante de la VerSl?noral es el manejo de la subjuntividad que haec ellector. Pnmero cuenta la his -toria de una manera que sugiere una actitud omnisciente sobre todo 10 que suce-

    43 Sir Frederick Barlett, Remembering: A Study inExperimental and Social Psychology, Cam-bridge, Cambridge University Press, 1932.

    44

    de. Esto es luego modificado por laintercalacion en elrelato dela expresion "di-ic" y "decia", con la que se reficre al autor. Seguidamente ellenguaje subjunti-vizante se apodera del texto vir tual . Ellector dice entonces de Marfa que "ellavaa", "ella desea", "ella recuerda cuando", "ella piensa que mas desea", "ella seV obligada a", "ella se acostumbra a". bien "ellos empiezan a ser felices", 0"Maria le dijo a Joe que debia reconciliarse con su hermano Alfy" 0"Maria di-l' que 1 0 s iente" . 0 , para dar un ejemplo notable de la preservacion del modo:"y Joe dice, t tl sabes, puesto que es una linda noche no me enojare por eso, pe-lC) t tlsabes , elno; a el no 10 hace realmente feliz que ella haya sacado el terna".LIpanorama subjet ivo es muy color ido en el texto vir tual , aunque se interca-1 1 1 1 1 "asuntos" sin transformar ("ella vaallf y les da a los ninos sus masitas"), pe-II) '61010 suficicnte para rnantener una linea de accion sirnultanca con la lineaubjctiva.Adcmas, formulamos a nuestro lector muchas preguntas despues de que hu-1mrclatado el cuento para poder profundizar un poco mas en su actividad inter-I" tauva. Porque el analisis del texto virtual (Ia version oral) es solo una mane-I Ide descubrir que significa para un lector un cuento como "Polvo y ceniza".'uando sele pregunto que Iehabia impresionado especial mente en clcuento, eli-

    ( cl terna de labruja: "su nar iz cas i Ietocaba el menton". Se pregunta si su as-I ll ' .tode bruja nose opone ala cualidad casi santa que se Ieatr ibuye. Luego di-I(lclla piensa que es santa mientras que los otros la compadecen rcalrncnte?Subiisqueda deuna fabula atcmporal hacomenzado: "Tenia lascnsacion de1 ( 1 1 habia algiin tipo de maldad que provenia de ella... aunque era tan buena conII)OS, tenfa alguna maldad oculta creciendo dentro de ella, 0 a1goasf", Y luego," , o rn e artificialmente buena, casi, como si no tuvicra enemigos reales, ella tc-lI(n l ,v io?ella era buena con todos, y queria que todos Lvio? fuesen buenos conIIII y la respetasen, que es 10 que consiguio. Pero estaba eso, eso, no es posible'I" un scr humano sea asl, Lvio? excepto, L vio? que solo viesemos una par te deI1111;o sabemos como es laotra parte deella". Y mas adelan\e, agrega: "Casi meI Il f fel iz de que el (el viejo del omnibus) , de que Iehubiese robado su pas tel,IlIlHJuees como si nunca ... ella era tan ingenua que nunca habia tenido una ex-(1111 mcia como esa, y me senti feliz deque por 10 menos hubicsc tcnido aJgunaI pcricnciancgativa, porque no todo essiempre justo Lvio? muybien y todo. Su-IIIIl'lI cosas rnalas realmente, cuando uno conffa tanto en todo el mundo".A par tir de esta interpretacion, ellector plantea una serie de preguntas so-1 1 1 1 '1 . imbolismo como, por ejcmplo, LPorque estaban "celcbrando la Visperat il ' ro u e s los Santos de esa manera ritual, como sifuese Navidad"? LE s un cucn-III ...brc lapcrdida de la inocencia? Par ultimo, decide que sf.Iscr observa en The Act of Reading que los lectores tienen una estrategia y1 1 1 1 / rpertorio que aplican al texto. La principal estrategia de este lector pareciaI Iuisislir en tratar de conciliar e1 "material" del cucnto con su repertorio de con-1 1 1 1 los humanos, su colcccion de posibles Iabulas, El lector dice al principio enI1ll1l bus palabras que "no esta seguro de 1 0 que cl cuento esta tratando de decir-1111 "pew admite que 10 ha atrapado. Su interpretacion de "Polvo y ceniza" se-"111111 cual cs uncuento sobre "el costo de la inocencia protegida por el autocn-1,100" CSt por decirlo ast, suimpronta personal impuesta al cuento; pero noes to-

    45

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    14/17

    talrnente Idiosincrauca. Para empezar, no se trata de una interprelaci6~ atfpicadesde elpunto de vista cultural (10sabemos por otros lectores), en especial en unadolescente alfabeto de Nueva York de alrededor de 18 ai' iO~.Tampoco es unainterpretaci6n que este forzando el texto: si hu~icsemos p~~ldo a otros l~toresque "calificaran" la adccuaci6n cultural de.la interpretacion de nuestr0_J0ven(que es 10que estamos haciendo en nuestra m~estJga~!on actual), la ha?nan ca-l if icado bien. Yen 10que respecta a captar la mtcncion d~1autor , l ,que se pu~-de decir? Si fuera posible convocar la sombra de Joyce; ism duda transformarialapregunta en unjuego de palabras para Finnegan' s w~ke!. .,Evidentemente, nunca podra dctcrrninarsc a ciencia cicrta SlI.amtcrprc-taci6n del lector coincide con el cuento real, y enq~6 medid~ 10hace, ~Ihace JUStI-cia ala intcncion que tuvo e1 autor al con tar la historia 0 Slsc aJ~sta al reperto-r io de lacultura. Pero, en todo caso, el acto de crear una ~arraClon.de una clascdeterminada y con una forma detenninada no ticne ~r objeto susc~tar una rcac-ci6n estandar sino recuperar 10mas adccuado y emoclo~alm.enle. VIVOdel repcr-torio del lector. De modo que la "gran" narracion consiste, inevitablemente, enabordar conflictos humanos que resulten "accesibles" a 10s.lec~0:es. Pero, a lavez, los conflictos dcbcn presentarse con la suf~c.ienl~subJunl1vJ~ad para ~,uepuedan ser reescritos por el lector, a fi,n.depcrrruur el juego de su Im~~llla~lOn.No cabe esperar que los procesos implfcitos en csa reescruura pu~dan expl.lc.a:-se" de ot ro modo que no sea e1 interpretative, sin duda con la mls~a precisroncon que, por ejemplo, un antropologo "explica" 10que significa la.rina de g.allosbalinesa para los apostadores (para tornar un ejemplo del conocido trabajo deClifford sobre esc tcma)." Todo 10que se pucde hacer es interpretar la I?le~r~-tacion del lector de una mancra tan dctal lada y complcta como sea psicologi-camcntc posiblc. .Por iiltimo, 10que pregunlamos csc6mo suce~e que ,clleclor se apropia deuntexto extrano. Sobre estc punto, hay un instrucuvo dl~logo en~e Marco Po-lo y e1 Kublai Khan en Ciudades invisibles de Italo Calvino. Cornicnza cuandoMarco dice:

    "Senor ahora ya Iehe contado sobre todas las c iudades que conozco.""Todavia queda una de la que nunca hablaste."Marco Polo incline la cabcza."Venccia", dijo el Khan. ?"Marco sonrio. "l,De que otra cosa crcc que Ie h e estado hablando., .Al emperado r n~,se le movie un pclo. "Y sin embargo nunca te he o i do mencio -nar ese nombre , . . . "Y Polo dijo : "Cada vez que desc ribo una c iudad estoy dic iendo a lgo de Vencc ia ."Cuando lepregunto por otras ciudades, quiero que hables de elias . Y de Venccia,cuando te pregunto por Vcnccia." ."Para dis tinguir las cualidades de las dcmas ciudades, dcbo hablar de una pnrncraciudad que csta irnpHcita. Para mf cs Vcnccia.??44 Clifford Goertz, The Interpretation a/Cultures, Nueva York, Bas ic Books , 1973.4lltalo Calvino,lnvisible Cities, t rad. deWill iam Weaver, Nueva York, Harcourt Brace Jo-

    vanov ich, 1972. Las c itas corre spondcn a las pags, 86 y 82.

    46

    Ahora bien, existe algo mas que laasirnilacion decuentos extrai' ios a los dra-I II I S fumiliares de nuestra vida, aun mas que trasmutar nuestros propios dramasI'U ':

  • 5/16/2018 BRUNER Realidad Mental y Mundos Posibles 2

    15/17

    tas, sedebe a que la modalidad narrativa permite llegar a conclusiones no sobrecertidumbres en un mundo pristino, sino sobre las diversas perspectivas que pue-den construirse para que la experiencia se vuelva comprensible. Mas alla del pro-pio Barthes, creo que elregalo que el gran escritor Iedebe allector es hacerlo unescritor mejor.

    * * *Tal vez lamayor hazana dela historia del arte denarrar fue el salta del cuen-tofolklorico a la novela psicol6gica que pone el motorde la acci6n en los per-

    sonajes y no en la trama. Loque hace de"Polvo y ceniza" uncuento fecundo noson los acontecimientos sino Maria Sin ella, los insignificantes acontecimien-tos del relato (eincluso estes son vistos a traves de los ojos de los protagonistas)no tendrian sentido. As! como es ta narrada la historia, son vividas epifanias delamediocridad; lamediocridad deMaria y,a traves deella, denuestra propia me-diocridad.Lo que hay en la medula de un relato psicol6gico es la nocion de un "per-sonaje" 0de un "elenco de personajes" . Nuestro joven lector de "Polvo y ceni-za" finaliza diciendo: "Es realmente una historia deprimente cuando se Uega alfondo ... l,que representa todo eso para Maria? l,a d6nde conduce todo eso? Tra-baja, es una d