gramática léxico: los - digitum. depósito digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-ijelmslev...

22
Gramática y léxico: los conceptos morfema y plerema POR EL Dr. SEKGIO PEREZ-ESPEJO O. IInce tieiiita y iiii aíios qiie L. Hjelinslev piiblicó eii las ".4ctes du IVe Coiigrils Iiiteriititional tle I,iiigiiistes", Copeiihague, 1938, pj,. 140 SS., sil comunicacicíii a dicho coiigreso "Essai cl'uiie théoric cles iiioi.- 1)!ie1iieYY= ETM), recogitlii eii L. Hieliiisle\~ : "Essais liiigui~tit~ues" (= El,), Co13enhagiie, 1939, pp. 152 SS. Eii 1935 y iipareceii, i-es- pectivaiiieiit(?, las tlos partes (le "La catégorie des cas" i= CC), eii: Acta Jutlaiidica, VII, 1, y IS, 2. Eil 1937 aparece en "hlélaiiges de lingiiis~i~~ue et clc pliilologie offeits ;i J. vaii Giiiiiekeii", París, pp. Fjl SS., el articulo cle 1-Iielinslev que lleva por titulo "La iiature tlii prononi" (= hrE'), EL, pp. 192 ss. Eii 1339 aparece eii : '4cta Liiigiiistica, I, pp. 1:) SS., "La notioii tle i.ectioii" (= NR), EL, 1111. 139 SS. Ese inisiiio mío ap¿lwrtr cii "Ve Co1igrl.s Iiiteriiatioiial (les Liiiguistes. Rapports", pp. 66 SS., "La structiire iiiorl~liologic~ue" (= Shl), EL, pp. 113 SS. Eii 1948 pu- i)li<,a TIielinslev eii "Mélaiiges de philologie, tle littérriture et cl'liistoire ¿~.iic'eiiii<~s offe:.ts h J. h.Iaiouzcai.i", París, pp. 2.53, SS., su trabajo "Le verbe et la pllrasr iiomiiialc" (= VPliN), EL, pl1 165 SS.(1). De estos estutlios, los ciili:o primeros 110 Iiiiil sido prácticaineiite tomados eii coiisideracicíil p:ir el tlel)ate (lue e11 toriio a la gloseinbtica ha teiiido lugar en los últinios <lc(~ct:iios !; qi~e, por lo visto. aúii está lejos de haber coiicluítlo (2). Prc- ciq:iiiieiitcl c.ii los iiiencioilaclos estriclios (JJ sol~re todo eil el priniero) estii 11, Iza:; cita<: tlc estos tr.al~;i.¡oc iexcel~to C.'C) se iefiei.cii a las páginas (le (2) CF.. 11 ~'j.. cl i.ccic-ilte ti.;ii~~aj,~ (le 1;:. JTI<ONI-N «Zur Chnraliterisieruii~ tl[~r (:lo9scriiniil<!). eii: hTeiil~liil~iiogisc.hc 1~Iitlc.iliiiigeii. ci!l ilkJri8i. pl). 432 SS.

Upload: others

Post on 11-Feb-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

Gramática y léxico: los conceptos

morfema y plerema

P O R E L

Dr. SEKGIO P E R E Z - E S P E J O

O. IInce tieiiita y iiii aíios qiie L. Hjelinslev piiblicó eii las ".4ctes du IVe Coiigrils Iiiteriititional tle I,iiigiiistes", Copeiihague, 1938, pj,.

140 SS., sil comunicacicíii a dicho coiigreso "Essai cl'uiie théoric cles iiioi.- 1)!ie1iieYY= ETM), recogitlii eii L. Hieliiisle\~ : "Essais liiigui~tit~ues" (= El,), Co13enhagiie, 1939, pp. 152 SS. Eii 1935 y iipareceii, i-es- pectivaiiieiit(?, las tlos partes (le "La catégorie des cas" i= CC), eii: Acta Jutlaiidica, VII, 1, y IS, 2. Eil 1937 aparece en "hlélaiiges de l ingii is~i~~ue et clc pliilologie offeits ;i J . vaii Giiiiiekeii", París, pp. Fjl SS.,

el articulo cle 1-Iielinslev que lleva por titulo "La iiature tlii prononi" (= hrE'), EL, pp. 192 ss. Eii 1339 aparece eii : '4cta Liiigiiistica, I, pp. 1:) SS., "La notioii tle i.ectioii" (= NR), EL, 1111. 139 SS. Ese inisiiio mío ap¿lwrtr cii "Ve Co1igrl.s Iiiteriiatioiial (les Liiiguistes. Rapports", pp. 66 SS., "La structiire iiiorl~liologic~ue" (= Shl), EL, pp. 113 SS. Eii 1948 pu- i)li<,a TIielinslev eii "Mélaiiges de philologie, tle littérriture et cl'liistoire ¿~.iic'eiiii<~s offe:.ts h J . h.Iaiouzcai.i", París, pp. 2.53, SS., su trabajo "Le verbe et la pllrasr iiomiiialc" (= VPliN), EL, pl1 165 SS. (1). De estos estutlios, los ciili:o primeros 110 Iiiiil sido prácticaineiite tomados eii coiisideracicíil p:ir el tlel)ate (lue e11 toriio a la gloseinbtica ha teiiido lugar en los últinios <lc(~ct:iios !; q i ~ e , por lo visto. aúii está lejos de haber coiicluítlo (2). Prc- ciq:iiiieiitcl c.ii los iiiencioilaclos estriclios (JJ sol~re todo eil el priniero) estii

11, Iza:; cita<: tlc estos tr.al~;i.¡oc iexcel~to C.'C) se iefiei.cii a las páginas (le ( 2 ) C F . . 11 ~'j. . cl i.ccic-ilte ti . ; i i~~aj,~ (le 1;:. J T I < O N I - N «Zur Chnral i ter is ierui i~ tl[~r

(:lo9scriiniil<!). eii: hTeiil~liil~iiogisc.hc 1~Iitlc.iliiiigeii. ci!l ilkJri8i. pl). 432 SS.

Page 2: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

fi)i.iiii.il;iclLi la teorín ol)jclo ilv1 prcsiiite ti.al~;(o. Tc,orici ~LI: ' . . c o ~ ~ 1iviii<:~ iiisii~uiitl(:), :.ieii? sií+i!clo ilciiciiitl;i i:ii c,nsi totla; !as lii~l)íic,iicio~ic. i1h1.e

. - gloseiiiiític;~ ripniecicl;i< !ias(~i 1 , ~ fc-clia, iiicliii-c:i:lo el ;irtic i i lo tic. E. 1il;o-

!ie:?. citnclo cii la 11. 7. E. r\!:ii.c:os liloiacli la c ~ q ~ u s o o ~ i sii "Gi.;iii;;l[ic~a ~ ~ t ~ i ~ t t i r c ~ l " . ?, !c~clri(l: 19.51, si11 dccl ic~~:~lc~ 17or lo c lc~~iA<> L I ~ I ~ ~ ! ' I I I e11~1~!1i~is critico <j (:.<l~!¡citkicloi.. 1';ir;~ :;c')lo c.ii;ii. los iiids c~oi:oc,itl:~s ectiutlios so!ii.e glosc'iiiL~tic~t, ~ i ~ l i , i l a i c ~ ~ i < i ~ eltic- 1;i troi-in ( ' t i c.ilc.sti6ii <t. 1i:ls.a por alto c.11

E. Fisc!ic:r-Jijr~ciiscii : '.R(-\.ic\v of T,ouis ILjclnislc\. : (~)i;il<i-iiig s!~i.í)$Ici)- 7. riciris gri.iiiriiacg~,rc'l~cCC. r i i : Yorclisk Sitl?;si.:i.!ft for '1';ilc og 5ic~i:iitii. ,

((194:3j, 1111. S1 SS,, 13. \-ogt : "He\-ien- of Loiiis I!jelilislc.s : Oiiil\l.iiig si;~.o<- t e ~ ~ i i e i ~ s griiiitll:ieggcIsc", ci i : 1ic.t;~ Liiigtiistic;~, 4 ílO-!.lt, -p. 94 SS.. .l. 5Iai.tii-ic.t: "Aiu siijet t1c.s foi!deii;ci~ts cl(: l;! t1iCorit: liiigi.iisticl~ie cl:. I,oiiis I I i c ln i s l r~~"~ cii : Bulletiii clc l c i Sociét-4 tle Liiiqiii.stic!uc tlv l'nl-is ! = i;Sl,P), -12 (15;42-l!J-l5), 1311. 15) SS., F. 131iitzc~: ' .Z t~ i i~ Ve~-liii!tiiis elvi, s I ) ~ ~ ; i ~ l i l i c i i ~ ~ i ~ 'Foriii' ziir 'Sni)st¿ii~z"', eii : Stiicli~i L,iiiguist~ic;i. :i '1549, 1111. Si' Y.,.. i'. L. G;ii.\'iii : "Re\-ie\\; (.iI ' Prolegoiiieiia to i i 7'1ieoi.y oí Laiiguaqc* 1,'- Lo~iis PIieliiislc.\~", el!: L;iiiguagt., Y O (1954). 1111. (3 SS., 3. Siei-isciii,~ : "11 Sitiil>- of Glo:;seiilatics", La Iiiiya, 1~9;S3 ((:o11 al>iiiitlai~te I~il)liog~~aCíai, 3I;~as : "Coiiceriiiii~ Glosseiiiatics", eii : Arclii~~uii; Liiiguisticuiil, S ílC:T,li.i, pp. 9:3 SS., 11. Nehiiiig : "Die Ulosseii~;~tik"., c.11 : Die Sl~i.uclic, $5 (lc),?clj, F~stscl ir i f t fiir \lTillieliii I-la\.c.rs, pp 96: :;s., C. Uiigcl:iei~ic~r : "Logisclicr Positivisii:us i.iiicl iuocleiiie Liiigiiistili í(;losseiii;iti!;)". v i l : Sl j l ; ta l<~et~ii- slícipliga Siillslial~ets Fiir1i:iiidliiigai lSsS-ic>GO, Upps~ila, lCj59, 1:)). 1 SS..

P. IHartiiiaiin : "Tlicoiie de i Granniliutik", I ,~L Ilay;l, 1963 jcoii iluiiierosas ief!e:ioiles so l~re Iljeli?isle\r, especi~iliiieiitc. eii p11. 8.57 SS.), 1,; 31. Bier- wiscli: "Ubei tlcii t!ieoretischt.ii Status cles Xlorplicii-1s". ei i : Stiidia Giamrnatic.a (= SG), 1, Beiliil, "965, 1111. 62 s. T;I~II~IIX(. eii las i-cfe- iciicins a I-ljeliiislev coilteiiiclas en los tieil~njos geiierativistas qiie hcziioi, ilinnej:itlo se tiata ln temtíticii que aqtii fiiiidaiiieiitali1ieiite 110s ociipii !S).

1. h.Iu)r di~rersas soii las critica:; que se ha11 foi-;iiiilado coiiti.a IIjelins- le17 y la glosemática. Coino hcice iiotai B. ?'laliiil>ei.= (di, clel coiijiiiito de tlicl-ius criticas ]la>; que sc:p~;11. taiito liis (,ti(- xc cl.cl~c.ii n iiiia iiic.»iii- pi-eiisihil o a 1.111 coi-iocimiei~to iiisuficieiitc (!c. la g1osern:~tic;i coiiio las cluc de aiitcri~aiio iecliazail el c+stutlio e ' j t ru~ t i i i ¿~ l (le1 leugiuajc cil cual- q ~ ~ i e i - a tle sus foiilias. La falta (le iiiter15s tlel priiiiei. grupo clc ci-iticas resulta conipletaiucilte ob\.ia. El scgiiiitli~ tipo (le criticas, 11oi si~i parte, iio eilcaja siiio cil cl mai-co de UIILL discusi01l ;eii~>iiil so1)ie 1:~s 11iises teó-

!:i) Cf. . p. e.i.. N . RUJVLT: íc:iiti.c-,tl~ii:iiciii SI 1:i =i.;ii?iiii:iii.~; g?1i4i.~iti\-c,!), I'arís. l ! X T icciil al~iiilrlaiiic. hil-iliogiafía).

i 4 ) C:. solii-c. esto y eii :eiic?ral t3 hI.~r,?.iiiai::;. uN>.;: \-:¡s.ir' i i i c i i i i S I ) I , : I ; I ~ -

foi~s!;iiiii:eii». 1~;sto~~oliiio. 215ir;2. pp. 1(;'! cs

Page 3: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

l . , c l ) -~ i~~ to~ lo lóg icas tle la liiigiiistica. Dcsc.artaclos estos tlos grupos tle crí- tic.a\ (le 111 gioseiili~ticu, ex~iiiiiiiaiiios 11 coiitiiiuacióii uiia serie dc- ~ispcctos ,.,-,ticc;j (luc c ~ ~ ~ l i i ¿ i l i i ~ ~ l i l ~ i ~ c C C ! i l Ser tcili(los eii cuc3iita éii ~ i 1 ti.al];iic; sobre l O i coi iccl~to~lc)sei i iá t icos de iliorfc.ina '; plereiiia. Lo cual, por lo cleiliás.

(1uiel.e clecir que tlc la coiisitlc~incióii de tliclios aspectc~s críticos ilo (lLlyp;i ~ ; K ~ w coilsec~iencii~s tlue atalieii a I;i rctei.itla tliscilsióii geiler¿iJ sc)]i l .e el c,stutlio tlel 1cnguiije.

1. l ~ . Sal)itlo css cliic 11'1ra 1;i glosai~fitiea el sigiio liiigüistico se cifi.;i. .;isL~i~~titlo ¿i Saussu~c, eii 1;i rc:lacihii ai.bitrnria c-iitrc dos l~lai ios: el del ccj~i~ei i i ( lo o plaiio "l'lc.i.eiiii'~tico" el tle la exl~i-csióii o plai-io "ceiieilii- tico". i~i-l)iti~arietlatl de la relaciGii cii cuestióii y aiializabilidatl tlel "texto" ]jIlgi~ií(;tico cle clue se trate soil, poi 21s; tlecirlo, tlos cl-iras tle uiia 1; 1:i

liiisiiia iiioiietla. Piirn ¿~cl¿ii.¿~r rl sciitido tle cstn af'ii-iiiiicicín, coii\-ieiici iii- tlic,,;i. iliiv "texto", eil l i i tci.iiiiiiologiii cli: l~lieliiislc\-. tieiic uiia acepcij~ii aiiiplisiiiiii, ya q11e sigiiific.n cua1cluier c.iiuiiciatlo o serie tic c.iiiliiciat~os. \#a orales, !-ki escritos. de iiuestro tieiiipo o tle oti.os. largos o cortos. Uii texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de 1111 grulx) tle leiiguas o liasta tle todas las Iciiguas, vivas y ii-iuei.tns. 1-Ijelinslev coiisitlcra cualquier testo liiigüistico coiiio uiia elasí. (lile liay qiie dividii. eil elenreiitos, los cuales, a su vez; coiistitiiyeii clases susceptil)les de la iilisiila divisií~n, y así liasta llegar n las iiiiitlaclcs iiiíiliiilas, a los átomos liilgüisticos, podríamos decir, quc lIjc.liiislev deiioiiiiiia "figuras". Las figuras se dan tanto eii el plailo del coiit-ci~itlo coirio eii el de 111 expresióii. hl iei~tras el iiúiliero ¿le sigiios es iliiiiitatlo, el (le figuras iio lo es. Es iliás: es relativameiite reducido. D e a!ii 1)recisaiiicLiite que, segíin Hjeliiislev, la liiigiiística iio deba ocuparse sitio tlc aqiiellos sistemas de coiiiuiiicacibii que tieiieii la propiedad fuil- cl;iiiieiital tle estx iiitegi.atlos por sigiios (aiializables), excl~~yeilclo d e su ol)jeto los sisteiiias tle c.oinuiiicaci6ii coiistituíclos pol- "sigrios" iilailali- zal)lcs (p. ej., las luccs clc los seilihforos), a los que EIjelinsle~~ Ilaiua "sím- bolos" v eil los cii~iles se da uiia ideiltitiacl eiitre foriiia del coilteiiido !- Eoi.:iia ,:le la c\;pi.esióti (5) . Uiia vez heclias estas precisioiies, podemos re- iisuiiiii. ii~1esti.a i.ifrreiicia al coiiccpto :losciilhticc> de higiio. E l sigiio, tlijiiiios, i i ( ~ es siiio la relacicíii riitre el plnno plereiillítico y el ceiieinhtico.

i.71 Téii~~ii?s? eii ciieiita las l~~iiiiiializacioiics (le f ) . Ai,o~so cii su lil~ro t!Po<?sía t?s11iiiiola». ::1!1.57. 111) 1:) ss. J. S!)!) ss.. así conio Ins cotii.irlei.;ic.ioiies tlis(:i'e- 11aiiits tle Hj. S. S ( ~ ~ : F N ~ I : N : «\hTord-cI¿i~s(?s iii iiiodci.ij Iliiglisli». Col~eilllag~ie. J T S . 1111. :I4 ss. Cf. ;isiiiiistiio 111s coilce~~ic~~s glosoiiir-íticos iie cctieiir~tntioiissl~rog)) i<tlr:iig~iiijc tleiiotativo»). «koiiilotatic~iics1~1~og)) i~leiigtiaje co~i i~ot ; i t i~~t~»i y ((nietii- s))i'og)) !«iiic.l;ileii~iiaje»i. Eii c1 ~ ~ i ' i i i i c - 1 ' 0 (le eilos iiiii~iiiio (le los (los plailos es. I S c . 1 1 1 j E11 el scguii~l[i el ~~la i io (le 1:i crl~i-isióti cs. ;I su vez. Iciiguaje. I C I I 1.1 tc.1.t-('1.0 lo es el plaiio (le1 r(~)i?tetiido. Cf l . . i~f.ii.:i..\t>i,i.:\.: ((Oiiilri-iiig sl~rogieo- l.i(\lis ~ I ~ L I I ~ ( ~ ~ ; I P ~ ~ ~ I ~ I S ~ ) ) I = OS(;]. Co~~?iiIi¿igi~(!. 1!)4:;, 1111. 101 S S .

Page 4: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

Aiiibos 11liliios soii "fuiiti\-os", t6i.ii~iiios, (le iiiia fuiicióii (le "stilitlariclucl". 1-Tjcliiis!e\- usii aquí el teciiicisino "solicliiric1;lcl" cle uil iiiotlo iii¿idc~c~u;itlo ( U ) ? !-a q u e tlicho teciiicisi-iio es iiiti.»diicitlo como tipo (le "l.riacióiiW. c.,

clccii-, cle fuiicijii siiita:';iri;-itic;i, cle fuiic.ióii (le1 tlecui-so io f iiicióii "ciitctii- ellei.", "o.. .o . . ."). 315s coi~cretaiiic.:~itc : coiiio "ii~tcrd~pciiclciici~i" o coino "coiiexi6il !. ic.ciI~r~ciclad" cii el clccurso. 1-Tjrliiisle\- clicc., (,ii efecto, iitc- i.nlii~eiite: "FIaljr;i sieiiiprc soliclni-itlacl ciiti.(; una i'niicióii J. (la clase clei sus fu i~ t i \ u s : uiia fuiicicíii cs iiiipciisal)le siii siis t6rii!iiios !: los tdriiiiiii;~ soii sólo p~iiiios tcriiiiiialcs coii relac:itiil ii la f ' i i i ic . i : í i i J ~ , por taiito, iiiil~cii- sablc-s siii cllki" (la ~-racluc<iciii es iii~ic>sti.a). y : " T ~ , ; i f~iiicióii clc.1 si;:iio es eii si iilisiiia i i i i ¿ i soli tlai-iclat! : czl~i.c~sit;ii .ir coi!t:,iii:lo ~ : i i s[ilicI;ii.ios.. . ". L.;] j:riiliei. pasaje iml)lica, por lo cloiiids, uiia ~ipoi-ía: si se ti,ata de i i i i i i

"tlc.teri~iii:iici¿~ií" piii-atligiiiálic:n eiitrc iiiia (:lasc. tle c~oiistiiiites !. uil:i clcl \.arial)les, se~í i i i p~lsajc eii cucstihii, la 1)rc~s<~iic:iii cl(1 la sc~guiitla c;l:tse cl.s t;iil coiistitutiva clc la fuiici0ii cniiio la (Ic 1:i priiiiera. es clei~ii.. (111,: l n p1'es~uitii \.:lri~il)le y clase (le \ . a r in l~ l~s resulta ser, respecto de 1:i fui!- cibii, iiiia coi:staiitc, iiiia coiirtaiite, poi- cii-rto, pi-csupuesta por 1;1 t-l:is:~ (le coiistiilitcs (y l~recisaineiitc cii taiilo qui' cciiistciiite, ya que la "(li-ter- iniilacic')iim cs una fiiiici¿jii eiltre iiiia coilstaiite y uiia vmial)le), puesto que, sieiiclu la clase de variables coiiclici(íii iiecesaria (le la fuiicióii, 1;1 clase clc coiistailtes :iecesita (le acluélla, coii lo cliie la pi.esuiita \?ariabit. !; clase de \r:ii-iables vieiie a ser uiia coiist~iritc: taiito icspecto tle In fuii- ciÍ)il coino respecto tlc la coiistaiite y clase de eoiis taiites. La dificiiltatl aquí registrada se clcbe a la coiifiisií>n d e leilguaje-objeto y mctaleiigunie, es decir, d e uii leiigiiaje daclo y el leiiguaje: eii el que aquél es estudintlo. Uiia cosa, eii efecto, es la relación d e las unidades lingiiisticas ciitre sí -

y otra l~ieii clistiiita la ielacióii c+i?tre t1icii;is uiiirlaclc.~, por u!i Inclo, y la i~cl;~,cióii cle las iiiisiiiris eiikre si, por otro. E e cluerer coiisei~var cle alyíiii i i i (~ lo el terii-iiilo "Í'uiicií,ii", pocli-ia. eii este íi1tii:io supueiitu 1ial)larse (!(-

"1iií:t~fuiieiÓil". Deiaiicln a ~ 1 1 1 laclo la coiifusióii apuirtacla, cl sigiio es p;u.;l Wj[+liiislev uiia iiiteitlel~eiideiicin de cspi-ciji0ii y coiiteiiitlo. Ta~i to la ex- pi-esihn coiiio él coirteiiitlo ticiieii su "forma" si1 " :~~s t ;~ i ic i ;~" . Eii n1111)os 1)laiiodla sustaiicia es liiigiiisticaiiieiite irrelev~iiitc. Sil iiiaiiifestaci(íii y, a la 1-r:z, su i-ele\;iiiicia liiigüistici~ sc cle!~cii a la foriiia. I,a sustaiiciil i i i i -

güísticaiiic~iite iii\ícstigal)le y relcvaiite es 1:i sustaiicia eii ta i~to qcie for- nla.cl:i. kí(1ioi dicho: lo liiigiiisticaiiieiite iil\;estigal~le y i-elcvaiite es pro- piniiiuiite la foriiiii qiie en cacla c.aso ~isuiiie la susta~icia. Est,i pci-spec- tiva lleva a FTjelsi~ilev it coiisideriii 1;i fai~c!tica y la seiii;íiitic;i coirio tlis- cipliiias cxti-aliiigiiísticas. Presciiitlieilclo (le lo que tlic'iia coiisiclci-;ici<jii

Page 5: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

tielle cle iiici.iiiiieiite teriiiiiiológico !- d e acotacitiii coii~-eiicic;iial del c~iiii- 1x7 de tr¿l!)¿ljo clel iil~.estigaclor. e! puiito clc 1-ista cle 1-Ijelsiiile~. rcs~ilta i i is~~iciiiI)Ii . . Pí>i I [ i cl~ie respecta iiI plaiio cle 111 e:,l>i.esi<iii, E. Coseriu i;: 113 iiiostl.iiclo coii\-iiic~i:teii;eiite la iiiil,osil)iliclad de tlefiiiii. satisfactoria- ii;eiitt~ !;i csti.uctiii.il cle ]u e\-;)rcxsi6ii lii15iiistic:l siii reciii,rir ;i coiiccptos ".;ust:ii~cinlc-s". a coiiceptos foiiibticos : "Lu j'urlc~i'ic~ci.. . i.c.vrll/cl i~i.~cpcli.trl~lo (12 /(1 fo~iolog; í~ cJli 10 ~~;c(li(lír o11 ,11i(,: (1) 10 ,ylr,s{íi;i(,i~i 110 YC cbo)loc,c> ,sir~o c.olir:~ .urc.ittrricitr for~riicltl«, oi~gciirizcitlo I J ~ J I , ! i i l t r foi.ii;tr; !/ 111 (71 111.ii1io. /.cC(i- iioc~i~i!ic7rrfo (!c. s1r.r irr!irlí/c/c'.r :lehc izcc,c.itrr.i(itrlc'iilr frl!itloi..~c oi cl 'corloci- ir!ic~iiiu In.í,~.io' (le r i i i .~is.lc.i~lo /(jrii.?rlcífico" (sui)rn!-ii(lo clt.1 aiitor c:it:lcloj. Coiiic> c1ir.c. Coseriu, si / k j ! /p/ soii clistiiitos eii ~ i i i sisteiiia déteriiii- iiaclo. ~WSCC' a 3 1 cdistiil~uci<íii icl;i~tica, ello se t l c l~e ii cl:ie SLI siistaiiciii f':íiiic¿i caracteriza iii.trli~secaiiici~te ;i la 1-ez cliie los opoiie foriiial- iiic3iitc.. 10 cjiie s6lo es l)osil~l!: si pi-e\.iaiiieiiie los !!e:iios i-ecoiiociclo coiiío

-

c!istiiil.os. tc-~ii&iitlosc. eii cueiita In tlistri!)uci»ii, eii sil c~lso? úiiicaiiieiitc :.~.si:c~:t:~ :le la :ioi.iii:i ! coiisitleriíiidosc idéiitic~is las clos i i i l id¿~d(<~ eii el zisteii-IÍ~. 1:esar cle Iii siistaiicia, si iio se tlics(i eiiti.(: ellas opos~cióii i'uiicj(!i~;ll. Uiia separacióil tajante eiltrc foi-iiia !- s~istiiiicia iio pliecle, eii efccto, !laccrse (:ii el plaiio cle lii cxprcsióii, ya clvc !o foriii:il se coiistata iicltii (3 10 s~istii~iciiil y lo sustaiicial sGlo se coiloce por lu forinal. L o que Coseiiu h a expuesto cxii relacióii coii liis iiiiplicacioiies foiiéticns de la ioiioloyia se ha puesto asiiiiismo cle iiiaiiifiesto respecto (le sus iiilplica- cioiies seiiihiiticas. Este últiino aspecto clcl probleiiia veiidría a ofrecer la :ni:;ina iilcicleiicia que el aiiterior so11i.c 111 coiieepcitiii gloseinLítica de In relació~i eiitre foriua y snstaiicia d e la e~presiói i . A este respecto es ilus- t r a t i ~ ~ a la crítica a que E. 1-Iaugeii (8) soinete el tlistribucioiialismo cle Z. S. :Hari.is eii el seiiticlo de que sieilipre se iiecesit~i uii ilativo para efec- ttiilr los "rel~laceii~eiits" d e uiiiclades liiigüísticas y de que el nativo re- curre, eii su caso, eii último tériniiio, a la situacióii estralii~giiística, o, inejor tlicho. al fuiitlnmeiito estraliiigiiistico d e In respectiva sitiiacióii lingüística,

i i i Ci'. E. Cos~r.:ü: «Fornia '; siistai-icia en los soi~itlcs del lenguaje». en $1.1 libro ((Teoría del leilgiiaje y 1ingiiístic.a gcileral)), h.Iatliitl. 1!)(2, p. 115 SS.. así ci>nl»: ((Sisteiiia. nornia habla», il?.. pp. 11 ss.

(8) Crítica que fui~claiiicntali~iei~te vieiic ;i coiiici~lir coii las rliiigidas conti-a el disti~il~~icic~iialisilio por A . M A R T I N E I ¡en su «Coiii13ie reiitlu cie E. Nida: Mor- j~holog,,~: The desei'iptive analysis of wortlsn, e i i : Woixi. c i (1950): p11. S4 SS.. y eii sus «!,:!énicnts tle !iiiguistique géiiérale~, Pai,ís. 'lCii(i!. 11. 40) y H. FREI (en «Ci'iti?rcs tle tl6liniitaticiii», en : IVord, 10 i l>!.<i), pp. 1:ii; ssl. Cf. 13. MIII,MBER[: : op. cit . p. ?O0 SS., así cniiin G. M ~ L I N I N : ((Les prnl?lCiii.'s :h¿.oric!ues cle la tra- tluctioi~i». Paris, 1!)5:3, PP. 30 ss. y isol~re Hjelmrlev en (?l. niisiiio contexto) :35 s ~ . , Y M . i:ii.:i:n,rscii: np. cit.. pp. 3:) SS. N . CHOP!ISI.;Y i.ecliaza «the opinic:ii that plio- ii~iiiic tlistiiirtiicss niust 11e clefiiierl iii teriiis of diffc~reiiiial nieaiiing~, destacaii-

(1:). eilti~c oti~is aspectos de la cu?stitjii. la (ccoiif~isioii of 'iiieaning' w7it1i 'inf(ir- ~'lillll's i.esj~oiise'» que s~ilware a clicha cipiiiióii icf. «S~~iitactic Structuresn. La Ila?,a-l':irís. f i l>J~6 . pp. !)? SS.) . Cf. «lest but iiot leasi)), las reservas clel propio l-T.ii:~i~i; ci~i ((Mcthotls iii Structural 1.iil:uistivss. Cliicago, 1!).51, 1:. :l(iS2 i i . 6.

Page 6: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

1)iira eiiiitii s ~ i s clic,t~iineiic.s. l'oi. lo (lile toc~i iii l ) I ; ~ ~ ~ o eIcI e~iltt~iiiclo. ('1 111.0-

I~leiiia iio p~ ( l i i l ii~criios (lc. presei~tni-se c.11 I-iiclsii~lc\ iiiiiiii~iii~riitc~ riiiitlo ;i1 !-:a es:liiiiiiaclo ,:le 1i-1 relacicii~l eiiti-c foriiiii J- sustaiiciii (le 1;i c.\;pi.t.si6ii. así coi110 al lii i.elacicíii eiitre los l~lc-~iios l~ai-¿~(li,yii;iticc~ sii~tiigiii;ítico, es clccir, ciit1.c cl sisiciii~i !- e1 CIC-CTI~SO. I,os p;~i.:l(lig~iias; ('11 (4'c~cto. .se c:~iistitriyeii s o l ~ r f ~ la ])ase el(, las csti.uc+ui-as distri11iicioiialc.s cliio oiic~cc, cl tlec.rirso. Pero 1lc acliií clrie clicl1;is csti.uc,tiii.ns tlisti~il>iicioii:~lc's ! siis cleaieiitos iio son, eii iiltiiiia iiistaiic.ia, ;il~i~cliviisil)lcs siiio i i i vi1.t-iitl clcl "seiiticlo", en ~~ i r t i i t i (le la siistaiicia (le1 c:)iiteiiitlo. Uii coilccil~to cc.iit~i.;ll (le1 aiililisis siiitagiildtico liielsil~le~~iaiio. ( J I coiicc.l>to cle "siiitn;iiiii". J., c.;-

pecinl~iieiitc, de "sint~igiiia iiiiiiiiiio" o "siiitagiiinteiiia". cs 1)iic:iia priic!~:i cle ello. El siiitagiiiateiiia, efocti~-aiiiciite. 1-ieile defiiiido por lii "Ciiiicicíii hoinosintagiui ticii.' entre iiiia "l~ase", uii "l~lci-e~iia" o iiiiclco "ljlc.rC.- i ~ i i c : ~ " , 1)or 1111 I;i(lo, ! uiin "cni.acterístic~a" o ~ ~ l c \ ; o "iiiorf(',iilic.o" (!Ti, 1301. citro liitlo (!O), circiilaritlatl cliie scí lo r s j,osible ol)\liar 1)asniiclo ti11 el "seiititlo" 1ii sc-gilieiitacióil eii siiltagiiias dt. uii clcciirso claclo. Esta iiiisiiia arguiiieiitacióil cal,c aplicarla, "in~itatis imutaiiclis", a otro coiiccl~to ceii- tial clel aii8lisis gloseinitico, a snl)ci-, al coiice1)to tle "iieso", !,a cli.lc lo que clefiiie al ileso son los iiiorl'c~i~tas Iliiriiaclos "e\teiisos" (cf. 2. 1.) ("grossomodo" : los iliorfeinas " ~ ~ e r l ~ a l e s " ) , es tlccii, ac1iicllos i~loi~fcin~is, cle ordiilario niiidos cil la csprcsióii a uii 1)lereiii:l "\:ei.l):ll", q u e , :L ([¡fe- rcilcia tle los iuoi.fciuas llaiiiaclos "iiitciisc~s" ílos iiiorfeiiias "iioiiiiiial(~s"i, no son susceptil~les de ser esigiclos cii fuiicicíii o reccicíii 1iomosiiitngiil~1- tica, siéiidolo úiiicameiite eii rcccicíii Iiet-erosiiitagili;-íti~, cai.:ictcrizaiiclc,, 1x1~ tai~tto, 110 sólo al plei-eiiict "\~erlxil" c i q u e siielcii ir ~iiii<los. siiio t a n - biéi~t al resto cle la I~ase l)lereiiiic¿-I, y coiifig~iraiiclo, jristamciite por ello, tlielili base plci%inica como uii todo acal~at lo clc, "scilticlo", coino 1111 si] i- tkigiria iie\-tial (111. P(ir su pnrte, los "pi.osoclciiias" (E), iiitc.iisos !. cx-

(9) Preferiiiicis tlecir «iiioi~f61iiicci» i i o . coiiiii liace 1 l ii,:i.\:si.~~' t ~ i i i c i i ~ f ( ~ i i i 5 - iico):. para conser\.ai- ~1 ~>ar;ilelisiiio coii (tpli;i.í:iiiico». . k í . « i i ioi-féiiiiio)) ((11 l i ' -

rémico)) se integran eii (cplereii~ático)~ icf. 2 . 1.). (10) Cf. L. I-1~~1..1isr.i:\~: ETM, NTt y «I,a ~:~~llal)aiioii cii sl;iv(,». ei i . «Ali.i;ii~:cs

Belic)). Eelgrado. I ! i : iT . ],p. :{l.> S S . (11) Esta icoi'ía. í 'oi 'ri i~ilacl;~ por IH.ii:i,~isi.i~\ cii \'PliN. Iia sitlo «i~c~li~c~iili icii;~~)

por la graiii3tic.a ~ c ~ ~ i c i i ~ ~ i ( i i ~ ; i . 1.n r(?oi.i'i cii cucstitjii i ~ ~ i - i i i c ~ i ~ ~ ~ i l i i i c ~ ~ t ~ ~ c:i I;i \.ci.sioii rcstriiigitla ( 1 1 1 ~ 1iii:ii;i ;i1 siiitiignia ~~rc?tlic;:iivo In fiiiic.ióii caraciei'iz;!iloil~i tie los iiiorfeiiias exteiiscisi periiiite, c~fectivaiiic~rilc. :;iiii~~lilic¿ir (le iiiotlo c~oiisitl~!i~~~l~lii 1;i descripcióii tle toila una serie tlc lieclios. sol>rc tntlo la ciiiisii~iii~t i t i i i i l i ! 1;is iio:iii- iializacioiirs. Cf. K. C:iio\~sii\- : op . ci t . . 11g. :iS SS. . N . F ? L ~ I Y ~ ~ T : 01) . cii . li11. 21:i .S

:VI?, y ¡VI. Bi~n\\-isci-i: «(+r;iiiiiii;itik tles clciiiscii?ii \'ci,l)s». S:: i l . 1:::i.iiii. 21!~;ii:,. 1111. 39 y 1'70, 11. 3.i. i'iietle VCI.SF. atleiiiás icoi~io cs~josic~iriii gloseiiiáii~~;~~. l i 1'0~ G E B Y : «Structui.e iiiiiiiaiieiitc (le la 1;iiig~ie Ci.iiiic.;iise», r)ai,is. -l!ii.iT,. 1,. 7i j . «Fi.;ist:». por lo ileiiiás. tieiir eii Il.ii~i,.srsi.~v ~ i i i sciititlo tc"ciiic.ci iiiás i'c-8i'iii-itl(i t j ~ i t ? ( 1 1 iisual ( q u e coi'i'esp»iiclr. «31'oc;:;o i i i o t l o ) ) . l ; i i i l o ril ,~losciiialií~o tic ctiie:,ci» (.oiiio , i I

usual de «pcríodo»i )- vieiic~ a tlcsigiinr ~ i i i n cspccic. (le i i i i i t l ; i t l (Ir iiesos ! l . (.oii1o tlicc H.IEL~~SI.EV e11 fi,;iii(.(>s. ((ii~xie)). ;I sa1)ei~. ¡a tciir:sie Iij.l~iirncticliien. c t l ' : i i i i t ( ; tlr 1;) ~~i-iiicil)al(? et el? I L I s ~ ~ l ~ o ~ ~ ~ l o i i ~ ~ é ~ ~ ~ . ( [ L I C ? i ~ o i ~ s l i i ~ i ~ ~ í ~ i i l iiivcl i l t ' l I I ( ' X O 1 0 [ ]o( ' : ! l

Page 7: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

teiisoi;. coiiti.il~u!.eii a cilractei.izar la catleiia siiitngii-ilitic,i cli: cltic se tiate coi-iio iiic*ro siiitiiziiin o coiiio ileso. Coii lo (liic tle iiiie\-o cst,iiiios eii pi-e- ciici,i (le tactores sustaiici~iles, esta \.ez d e Ii i e\pi.i>sioii, (11-ie juega11 uii l>~ i l~e l c.11 1ix coiifiguración cle 111 fí~riiia del coiitciiitlo. Justo cs. por lo tlr~iii:ls, s(,li:ilar la l~osibi!iclacl tie ul~ic;ir los f¿~c t í i i . c~ sustaiiciales, taiito cli.1 coiitc~iiitlo coiiio de 111 expi.csidii, cii iuiia iiictaiii-igiiístim gloseiiilitica, cjuC. cs i i su f~iilci(iii cli- tal, 1-eiiclría a coiistitiiii el f\iiid¿iiiieiito clc la teoría Iiiigiiíitic~i i)~ol)iai!ioiite diclin ( r i i el seiiiitlci de IQeliiisle\-j (13). Reser- \ ~ ; l i l l l ~ 5 l>iii.>l 2. 1. SS. CYLliileiI (le l¿l t ~ l ~ ~ i l l ~ l ~ i l l ellh'(' ~ l l O ~ f ~ l l l ¿ i )~ ~ I ~ ~ ~ ~ l l l ¿ l ~

iliic coiistitu~.e el tenia fuiid;~iiieiital tlcl 1)rc~sciitíi trnl~njo.

1. 2. El dcciii.so ! el sisteiiia. lo.; pli~iios siiit~1gi1i;itieo !- lxtracligiiiá- tico, tieiic!ii eiitre si, segíiii I l ie l i i is lc~~, iiiia fiiiiciiiii de tleterii-iii-taci<jii eii el sciiti(1o de cluc c.1 clecui.so 11i.c~su~)oiie a! sisteii!a. Esto s<jlo parece sor- t:li-ii'Uli: si se lIieiisci eii uii tleciirso i!~~d», e11 tai o ~ 1 1 3 1 tlecurso, iiias :lo si S(, pie-lisa (>I I la categoría o estriictiira "ílecui.so", eii l;t "cleciirsi-j,itlacl" del leiicila;cl, eii \.irtiid cle la ciinl se coiistita!,e el ~iisteiiiii, cluc esth, l~ut's. iiitríiisec*aiii<~i~te I~ro!~ectatlo liacia la decursi\-idad, Esta, por sti parte, cs c~seiici~iliiieiite ]~os i l~ l e 1~i.ecisaiiieiiie eii taiito que 11i.o~-ectada d e suyo a sii propio desplieyw coiicreto. Y esto es taii to coi?-10 decir : a su propio cles- l~l iegue coiicreto eii cu~liito despliegue del sisteiiia cjue ella iilisiiia coiis- tituye, d e uii sisteiiia, pues, que ilo es tal siiio justailieiite eii térmiiios d e tleciirsi\~itlnd. Desde esta perspectiva, entre el sistema y el tlecurso se da inAs hieii fuiicióii tle iiiterclepeiicleiicin: el sisteiiia ilo es tal siiio o ~ i taiito eii cuniito sistema tlecursivo; cl c1ecur.so iio es tal sino eii taiito eii ciiaiito cleciiiso sisteiii.'t' d ICO.

l. 3. tT~i;, viva cliscusiói~ h a suscit,iclo !, \ ieiie ~iiscitaiido la cuestión acerca d e la viabilitlad del aiiálisis estructural del coiitenido eii figuras, so l~re ~oclo desde la aparicióii (le los cstuclios (le L. J. Prieto (14). Ya eii

iiivel ilel siiitaginatema es la ccjuiicií>ii» (cíjonction>i) o uiiiriarl hipotáctica de sin- lagmatciiiias ¡= «syntagn?atie hyl~otactique))). Cf. L. HJI:I.S~SL.ET: VPhN, p. 189. y FTRI. 1). 156, así como T,. FLBDAL: «EII spraiiklig aiiall-se av norslíe bolítitler. 1932a. Seisen. 1954, apéndice: ccterrilinologisl: o~~ersilít)).

(121 Cf. L. FI.r~LaísLfiv: «Acceiit, intonation, yuaiitité>i ( = AIQ), en : Studi Baltici. (:, ilC)SG-l93ii, p. 40.

(1:)) Cf. L. H . r ~ ~ n r s ~ r v : OSG, pp. 101 SS. (1-4) Cf . 1,. .J. PIIIETO: ((Sigiie aiticiilé et sigilc l,rol~or.tioi~iiel»: BST,P, fasc. 1

íl!J;>4). 1 ) ~ . 134 SS., ccCloiitiil)utioi~ 5 l ' < ? t ~ i d ~ fonctioiiiielle clu coiiteiiu)), en: Trn- vau:i tl l? 1'Iiistitut (le I,ir,~uisticjue, 1 (1%5(i). pl). 23 SS., «Figuras de la expresión ?' figuirjs tlel contei~iclo». en : ((Esti-urtiiialisii~o e liistciria. Miscelánea honieiiajp a Ai~clrc Mnrtiiletn, La 1,agiiila. 11)3'i. DI). 21:l SS.. « D ' i ~ i i c asyiiiétrie entre le plan

1'exi)i.essioii et le plaii clu ri>ntcil~i de la lailgue)), BSl,íJ. fasc. 1 (1957-1958), P1). &;j SS. . y «13riiicipes (le i~oologie». Ida Ha?-;i~Pai-ís. l!jij4.

Page 8: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

sli "c,(~iiil~te i.eiitlu" (le OSG ci-iticcí -4. h'lartiiiet (151 la teoría clcl 1x.i-- fecto piii-¿ilclisiiio o isuinoi~fisiiio eiiti-e cl lano no cle la expi-rsicíii !- el l)li~iio clcl cc~iitei~itlo Su ni~gulneiitac'i61i fuiitlaiiiciitnl s c c,ifi.a cii clucL las 1)i-c'- teiicliclas uiii(1iitles seiiihiiticas iiiiiiiiiias c iiii'eriorc.~ al sigilo iluc' se 01,- tieneii al aiializai, 1). c.¡,, !jegilcL cii "t:~il)allo i I ic~iiilj i-;i" o al. X - o ~ i ~ i c j i i riJ "l~osibilicl¿icl + físicii" (a clifei-eiicin (le 11ii1,joi = "l)osil)ilicliitl 1- moral 3 soii, a su vez, sigiios (cosa que iio ociil-i-c., eii 01 plaiio elt. 1 i i c\prcsiciil, coi1 los foiieinas) y iio ticiicii iiiiiguiia coi-i-<.sl)oiitlciicia scgiiic:ii~al tlcsli~icl;tl~le eii cl (lecurso. Esta ol)jeci6ii iio tlucclai-ili, por cicrto, iii\.aliclacla aiiii ciiaiitlo el aii~lisis eii cucsticíii se opci-iisc sobre fi-aies, cs clec,ii-, aiiii cuai;tlo tliclio aiidlisis se concil)iera, eil clt:í'iiiiti\x, coiiio aiiiílisis coiitc\- tiial (16.) Ida objecicíii a que aliidiinos lo e!:, cii íiltiiiia iiist:iiiciii. coi1ti.u la coiiccpcicíii lijeliiisle\-iaiia (lc (lile, por clecii.10 ci! la tcr~niiicdogiii tlc 3l;ii.tiiiet, eii I a "pi-iiiiei~i ai-tic.iiliicicíii", 1ii forii~ii (le la exlj~.esií)ii 110 es ya, ella iiiisiiia, 1i1 foriiiii ( 1 ~ 1 (ioi~tciiitlo. siiio tdii s0lo sil i-e~iliziiciói~ e\pi-Y- si\,¿i. T-,;I vjrtuiilida<l cle 1;i crítica clc. hlai-tiiict ~?i ic~lc, a iiuestro jiiicio,

S coiicle.iiai.se eii las siguieiites pi-ecisioiies :

1. S. 1. Fljelnislcv peinlaiiecr fiiiicl;iiiiei~taliiiei~tt~ coiiseciieiitc coi1 s i l l~riiicipio tlc anhlisis foimal, yii clue, 1xii.a él, 1'1 ~ i i ~ t i i i i ~ i > ~ , taiito 1)I t~c- iiiática coino ceiieiiiiítieii, cori-ipoi-t;i tlivers~is "iii\-~lcs", q u e iio piictlcii ser eiiteiiclidos siiio como iii\leles foi-iriales il 'ij, iiisei.thiitlose tlc c3st¿i suer- te la iiiclagacicín de las figuras clel coiiteiiirlo eii el (iiiil)iio tlc uiia foi.m:i de la sustaiicia clistiiit~i dc la que su1)yace al aiiJlisis cii iiiliclatl~s sigiii- ficativas.

1 . 3. 2. L:is figuras del coiitciiitlo sólo so11 sigiios si se coiisi(1cran cii "siippositio foriilalis", mas no (conio oh\~iaineiite cs el caso eii Iljeliiis- le\: y ( J i ~ Pi.ieto) si se coiisideran eil "suppositio iliateiialjs" (18). I>isclt:

( l . > ) Cf. A . M i i ~ i x t : . ~ . . «i\ii siljet t1i.s foiitl~.~~iiei~ls tl? 1;i lIiiioi.ie 1i1igi:i:~ticliic' tlc Loiiis ITjclinslev». 11p. :3G y :3!) s . . así c ~ ) ~ i i c i c(l,a t lo~il)le ii:'ticiil:irio:l 1iiíg~:isti- cliiea. eii: Travniis tlu Cer-rlt: I , i n ~ i i i s t i y ~ i c . (lc Copeiihaguc. .7 11!!4!lI. l i l i . :3 i ) SS..

((Arl~itraii-e lin~~iisticlii? er tloii1)le artir:iilaliiiti». c n : Cahi~i's I~ei't1iri;iiicl t l ~ Snii::~ siur?, 15 (1>)3ii. 11p. 10.5 S S . . y «S~ilisraiire p1ic:nicjue el li'a~ts tlisIii~rlil's?). ESLAP. fasc. 1 (193C-l0,3Y>. pp. 72 SS. Cf. risiiiiisriio I d FI.I~;I,I;S~.I.V: «I.n sti.;ililic,:ii(iii ciil larigagen 1 = S12i, EI,. i i p :{li ss.

( l ( i ) Cf. [,. ~ - I J E ~ , ~ I s ~ . I ~ ; I ~ : OS<:, 1111. 10 s.. y A . S , ~ . ! I ~ ~ I \ : I ; I , . ((G:I~íiilei~ts (le li!ig~ii.q- ticji.ie ::5n@r;:lo1. ]jD. 42 s Cf. asiiiiisiii,) E . Coss!;ir.: ctl'rnlileiiie rlcr i~oi i i ; i i i icc~Iici i~

Srniaiitikn. apuiltcs :i~ito;~iz;itlos (le ui-i viii-so tlntlc) cii 1;r I~iiivei'sitlatl rlc ' i ' i i l~ii~;?a e11 el se~ii~stre íle iiivi(:riio de 196?1-16~í;(<, pp. 92 SS , 1. ~ ~ I ~ ~ ~ : i l ~ ¿ ~ l i s ~ ~ l ~ f Solj[¡i~i.il¿i- teiiv. en: Poetic~i. 1 i l ! ! ( i i>. 111'. 2Y: i SS., as í romo IC. il~:ci:i:: <tTriiil~cii.~!l:~ Deisis i i i i t ! 1:organgsíjii;iiiritat ~'Aslicl<t' ~ i i i t l '.,2liiioli:;ai~t')». e ! ) : %cii.sclii.ift t ~ i i . i . i ~ i i i ; : i i ~ ~

sel?c. I'liilnlogic. i = Zlií 'h). S:: 1 l ! ; f . , i ) . 1111. 315 :S!:.

l ; i> Cf. L.. H.ri~r,?isi,~.~~' Sl, y «IJ(iui. Linc ,s6iiiaiilir[ii[~ ;ti-u~Iiii'iii(!)) 1 = SS), El,. PP. !!li S S . 1?11 cstc iii¿ii.c'o t i ~ l ) ( ~ i ? 3 . i - iiiiei1;litlcis cs i~i ic ' i i i :~~ ~ e l l i l í l l l i ~ ~ ~ i ~ ~~~ : i l i o 10s ofi,eci(los por Fl~i;i..:ini.irr ci! 1<;7'i\1.

! i81 Cf.. 1 1 . ~ , j . . l . 11. ~ ~ I I ( ' I I I < Y S ~ < I : ~ < l ~ 7 ~ ~ ~ - ~ i ~ ~ ~ l ~ ~ 1 2 ~ ) ~ i l < ) ! . F~,il)i:r.c(~ ( I P l ~ j " i h g ~ ~ : í : !

Page 9: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

I i o : o c . t i . (ic, i t ~ í i i . j ' < . i i i i i . . . 283

lueqo. iio 1111ede 1ial)lcli~se (le l ~ l e i i o i s o m o i f i s m o e i l t rc el plaiio dc.1 coii-

triiitlo !- (-1 de la espresicíii i19,. !.a clue el cai.hc:tt.i cle iio-sigilo lo pie- st.l~tnii las f i g u r a s t le !a c ~ ~ l ~ r c s i t i i i eii ai i ibos t ipos tlc siiposicitiii. í:oii lo (1:ie 1>;:1'we iiilj~oiierx l a coiisiclei.ilciÓii clcl aii;ilisis tlel coi~tci l ic lo eii f i -

gui..is c,oino uiia s u e r t e (le iiietaliiigiiisticii ieil el s u p u c s t o t le q u e , c o n l o

! i ; i ! . (~ i i l jc~lnis le\- hIiirtiiic-t, s e yaita cle i i i in coiicepcicíil i e s t i . i c ~ i ~ - a clc 1i1 ]i:i~iiístic,ii coi i~o or ie i i t ada , cxii i í l~ i i i lo ti.i.iiiiiio, l i ac ja cl estut l io cle las

c.sti.il<~t~i.iis i i~i i i ; i i ie i i tes t le tal o ciiill I e i igua i . (20 ,

.> ;> 1. . . No r e s u l t a c.1ai.o el liigar sis tei i iht ico t le l a s f i g u r a s el(,! coii-

tc.iii(lo resl~ecto t ic las f igi i ras de 13 e s l ~ r c s i ó l l . EII e fec to , puede cstaljle- cc.iscL, coilio hace B. l'ottier (211, uii rigiiioso p;iralelisrilo eiitre "fema" jl'actoi tlistiiltiv-o t le la s u s t ~ i i i c i a de la espiesicíiij !- . 'seiliaX ( fac tor clis-

t i i i i i ~ o t l ~ la sustai ic in clel coi i te i i ido) , " i o i i ~ i i i u " iui i i t lad disiiiiti\-;l de ] S 10r111i1; !' "iiioiicina" o "lr~eiilil" (22) i u i i i t l ~ i d s igi l i í ' icat i~.a tle la foi l i ia) ,

;\l~iiiicli. lD.>!i. 1111. 1st; ss . . as í coiiio .J. F ~ i i i ~ l ~ r i . : ~ : 11Ioi:i ?- H l 2 ~ - ~ r , . i r c : «Idtioica iiiii~eiii$iica», ?vI\;Iéxico-B~ierios Aircs. 1!,,5,5. 11p. 1:J ss. 1Ci4 SS.. y F. Cosi:i:i~l: «iJro- I~leiiic? d?i' roiiiiiiiischeii Seiii:iiitik!), 11 28.

il'i) So1)i-r la aiialos-fa ciiLi'e aiii1)cis planos cf 13. 1'0,iiiiiii: (tKec,liei'ches sur I'arial?,se séniaiitiqiie eii 1iii:uistique et eii ti-atl~irtioii niéc:iiiiquc». hTaiicy. ICKi:3. 11. S. ?. ((1~)ii i res ::6iiéi,;11 ; i ~ i t rop pai'ticuljei' eii ¿iiial).sc liiiguisticl~ie», e n : Ti-¿ira~i?; tle l,iiigiiisiicliie e t tle 1-,ittératui-p i=: T12Li. 1 il?!íi:ii. 11. 1;. aqí c~oiilo E. C o s s ~ i r : : «Poiir Line séiiiaiitic1iie tliacllronicliie struclui 'ale», TI>L, 11, 1 ilc)íj4). 11p. 1-10 S S . y (tPi-obIeiiie clei i-omaiiischeii Seiiiailtik». 11p. 51 SS.

( 2 0 ) 1,a ciieslión acerc:i ti? qué sea o 120 análisis (tliilguísticci» es. e n el foiitlo, i;iia c:uestióii teriiii i iol(3~ica. Lo úriico que. a illieslro 1,ar.ecer. vahe exigir tlr iiiia tictivitlati tle investigaciói~ piira que i1ierczc;i el c;ilificativo cle liiigiiíslica es qiie sil án i l~ i to ieiisa una i,elacióii tlirecta y tc-iiiáiica toii Iris cisir~icl~ii-lis lin- gUísticas iiiiiiaiieiites. E l «quoiiiotio» de esa relación es irrelevante al efecto. E l ~proliio ti~~:r,a!si.i:v iio deja tle s u l ~ r a y a r el carácter (le posibilitlades «::eiiei~ales» i:io c<uiiiversaie~»). no sieiiipi-e realizadas e n el sisteiiia de tal o ciial lengua o estatio ilr leiigiia que. en últiiiio tériiiii-io. revis ten las categorías lingüísticas, así coiiio la ínLiiiia conexión (le las niisiiias con los «lieclios dei peiisainieiito)) icf. ETM! ?r coi1 la realitlatl. eiiteiiditla ésta priiiiariaiiiente coino realitlatl l-iistó- rico-social. que, en cuanto tal. constituiría el fundariiciito últiiiio clel ingreciieiite sociológico de la lexic»logía (cf. SS. PP. 111 s . ) . La fiirnia tle la siistai-icia alu- ditla en 1. '3. 1. (no, por supuesto, sil realización en la forma (le nivel inferior rlc una !eiigua tleleriiiinada). c n tanto que estructura tle figuras del coiiteiiido. piiec!?. :;egúri nos pai'ece. correspoi-ider a la estructu1.a «aus se r e i r i z e l s~~ i ' a c . l i ~~~ i~~ o «ii-itlér)critlaiit(e) tle la structiii,e (l'iine langiie cIoiinC.e» (le I<. 1 - I ~ t ; ~ r : ícf., arleiiiás t k l estuilio citatio eii la 11. 16. pai.ticiilai-meiile PP. 533 SS.. «Die 13ezeichnuii.= tem- 11oral-tleiktiscliei- Begi.iffslíatt?goi-ieii iiii frailzosisclien uiitl spanisclieii Tíonjiig~i- tionssysteiii». ZRPli, Eeiheft 104 11!)F,31. c~ l~ec ia l i i i e i i t e y11 3 S S . . y «Les I-ias(?s iníitIio:!ologiqiius tle I'oiioniasiologie e t du clnssen-ient pai. coilcepts», SI,I,, 111, 1 (1!!(.;3). p]?. 7 ss ) . T,o expuesro pai-ece disipar s~ificieiltenlente las dudas ;ic:ei.c.;i (!el caráctiir ciciitifico-lii-igiiístico con que uuetlcn coiistituirse efectuarse l as i i i v c s í i i t i i e , s cciiiasiológicas y oiioniasiológicas. En ciiaiito a la relevaii(,ia (lo I:is niisiii; ;~ ( > i i orden a uii;i fuiitlaiiientacitiií tle la (cgi'aiiiática». cf. lii actitiitl licjintiv? tl(:l pi~iiiiii- C~oars ic i (01). cit.. pp . 1:: ss. ?- 92 SS.!.

1-11 CS siis i ra l~a jos eitatlos eii la 11. 19. así coiiio (cVe1.s uiie sénlaiiliclue iilo-. tlei.iie». TI.¡>. 11. 1 ( l~ i ( i4 ) . p. 101 c.s. Ilf. asiiiiisiiio I<. I I s c ~ i : : c(lLes l3asos iiiétlio- tlolobiques tic I'oiioiiiasiologie e( t l i i classeiiiciit 11:ir cboiiccl~ts». 11p. 21 ss.

( ? ? > Sótcse el tlifereiite liso de, ~(lr?>:eiiia» en I'OTTII:~: y eii ~~III:TIIYICT (t ' f (le C S ~ ( , úll i ~ i i ( ~ ;iiiLor. ~~+?!Cii i t? i i~s (le I i i i ~ ~ i i s l i t ~ ~ i ( ~ ~ ~ I - ~ @ I ~ : I I c ) I . 1) . 117: cf ;isii-iii~ilit~ 2 2 . 1

Page 10: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

"feiiieiiia" í~iiii(lat1 tlistiiiti\-a c!c 1~1 s~rstai!ciai !- "sciiieiiin" ;~iiiicl;cd sigiii- f i~ : i t i~ -a (le la '1istaiiciil';. así c,oiiio eiitrc. "ai,cliifoiieiii;I" !,iiiitlatl distiiiti\ a iiciiiializatla tic 111 foi.iii~,i ?. " i i i ~ 1 i i i i i i ) i i ~ i i i i i " o "~~i.cliilc\c!iiii" 1i.iiiiclatl siq-

iiificiati\.i~ iir~iti.aliz~idil {le 1:1 loi-iiii~j, ":ii.c.liifc:iilrii.in" i~iiiit1:itl t l is t i i i t i~~i ii:.iitializat! tl i 1 ; ~ snstaiici;i] 1- "¿ii.c.Iiisc~iiic.i11ii" liiiiicl~id k;io;iiific;~ti\-1i iieii- t i . i~h~i~tlii ( 1 ~ 1'1 siistaiici:~~. llcrí) c~ilw i15ii~ii~1~1o 11:1c~i. ~ ~ o ~ ~ i ~ ~ ~ s ~ ~ o i ~ t l c ~ ~ "seiii~~..' ;i "f:)iiciiin" o-. eii su ci~so. "ni.c*liifoiiciii:~"i i2:3,.

., - 1 . 3 . 4. El Iicclio (le 1 ; ~ ":iiii¿ilgfiiiiin (:!.41 ~ v s t ~ i f i i c r ~ ; ~ ;i [LIS o1)sen :i- cioi1c.s di. 3l:irti~iet so11i.c 1:i ;isiiiictriic 1 ( 1 i i ( ~ lo (:si~ii~i;il ; I C . C ~ ~ ; I 1'1.ictoi ciitre 10s plalíos tlcl coiileiiiclo y cle la e\pi.c~sioii, cl~it. 1,~s ~iiiitlnt1c.s ~iiii~lg¿iiii¿idas soii pcifectaiiieiit-c iclciitific~al)lc.;. st~giili.iitnli:iciitc to(los aclu(:l!os coiitc.\-tos cii los q~ic. la ;iiiialgaiiia iio sc tlii: 111 i ~ i i i i l c111e s i :~ . (~( lc~ COI: LIS iiiiitlatles "cal)¿illo" >- "1ieiiil)i.a" c.11 !;e;r/ci: ~'(!/!il//O. I T ( : I I ! ~ I / , Í I .

1 . 3 . 5. 1Jniiios aqiii la pa!iil,i-a n 1':. (.:rtsc.i.iu : "Resrc? le pi-ol ~l ; ' i i i ( :

cle la cliffic,ult(l tl'riiic clc.sci~iptioii agciicck <!e 1'eiis~iiil)lr tlii lc,\;j(lue. Ilalis lu wesiire i)ii l p le~iciiie peut Ctre eiivisagc coiiii:ic 1 / 1 1 s>.st;:iiir ((111 's!.s- tixiiic de S-st61iit.s' eii toiit cas) -ct c'cst iiiie 1iypotlii.se 1)lutht clu'iiii fait acacl~iis-, oii est eii 111-eselice (l'une tlifficiilt4 it.iiiarcliiai~le s;iiis tloute, niais cinpiricliie. Eii plioilolocie, oii n ¿affaire ;i uii iioin!)i.c: i.e.;trc-iiit d'u~ii- 116s (quelclues tlizaines) e t h tleux ou trois syst+mes pnrticls (\loyelles, con- soiiiies, paifois diphtongiies, plus les uiiitéi: lji.osodiclues); eii gianimaire. les uilités soiit l~liis iioiiil~reiises et lcs systeines parti(<lsxissi, iilais Icui iioiid,re est 6g;~l~iiieiit kisscz liii~ité 1x11. r;ij,lxxt ;iii lexicliie oii les uiiitbs sc cuiiipleilt par iiiillici-s et lcs syst&iiics l~artiels poiirraiciit. par coiis6- cluent, 6ti.c tres i iombreu~. Si o11 s e p ropo~ t i t d'établir les tl4ilieiits foiic- tioiiiicls 'les l>lu.s petits' tlu coiitcnu 1ezic;il (le toiite uiic lailgue e t (le ré- c1uii.e toutes le 'classes ouvertcs' du leziclue (les 'classes fciiu6es", coiiiiiie senlhle le vouloii hl. Hjelinslev, 1'eiltrr:pi.ise s e r ~ ~ i t , cil efiet, désespéi,ée. hlais iious pciisoiis qii'il ii'est pns iiidisl~eiisable d'al~oi-dei- au dépait tout le lezic~iie cl'iirie laiigiie cii bloc. O11 peut corninciic:ei., plus riiadesteineiit,

(23) Coriio ol)serva I<. I-Tac;'n eii su i.ec,insióli tie A . >liii~.iriir~~: «!41éiiii~ii1-; (le 1ingi.iisticlire g4nirale~. ZRI'li. 79 cl96:3>, ~ I J . ! ! ! t i s.. es!,. c o t i f c ~ , 1). c . ] . . a(1ciiiií.s (le ser analizable. a través (le los ilioiietiias 8:clrit- :ir -o, (111 lo:, t15i'il.iiilcis tlc 1;i scc.iit?ii-

cia de foiienias ,'lii. .';i/, /ii/, / t / . /o/. (~If.I)<. sei- cciisitlcrriclo r'oiiio 1iiia suelfe cle foncnia de gratlo superior, conio u11 foiieiiiu c,Liya ~:;ii~artei'ístic:;i fontllica es la S-- cuciicia nceiitiial eii cuestióii. que jiiena i i ~ i par)el clisLiiil.ivo :11 opoi1c>rsc' n la seciieiicici cic~iit~ial (le r n ~ i t ó . ;2 esta i'efleaifin aiioclinios iiosot~.os 1,i si:qiieill~ c~onsitler.aci6i~: !iiic.iitras qiic la secueiic,ia a~:i?ntual cs el l'ac,coi. c!iie tlistiiig~ic cn?ito de rlintó, 'k/. / a l . /n/, / L / y /o/ son fn<:torcs distiiiliroc tle c:iitlto c3nt i l ( j Ei,ente ii , p. ej.. ~ict,rlr. así coilio /1</ la1 lo son Err?iite a l e ~ i t o , etc. / k / . ,':i/. /11/. e;c.. veiidríari. pues. di.sde esta l?rrsl~ec~i\~ri. ;i cc~irespori(~lcr~, c.11 o1 l>l;iiio t l ~ ~ la rspresiói~, a I r w «senias» del coiltciiitlo.

(2-&) Cf. -4. ~ , I . ~ R I , ~ N C : , T : (!1i;I6iiic11ts ( ¡ e liii;;~iis:i(l~~í: g C i i C i . ; ~ ! t ) ) , I I j J . SS. )-

1 L O S S .

Page 11: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

. 1 clcs S!-st;~iiies p;irtiels ¿isscz siiiiples. rii 51. iisei\;aiit 1.1 possi- ~ , i l : i ~ : (1,: ]e.; oi.doiiiier nltéiieureiiieiit daiis des 5)-!;ti,iiies l~lus coiiiplczer ! ,,,, ( l . , l i i (legrb s ~ i l ~ & ~ . i u w ) Et si les S!-steii~es iic ie laissc.iit piis ;t:~l~lii. l):l,.ti)iit ',\-C.C. 1'1 iii'iiie f;lcilitr, o11 1":"t coiiiiiieiicer 11"' it;il~lir (les 011110- sitiolis iiiiiiié(1iates. Ccrtea, la structure du Icxicltie petit L~iiriiitre iiiiprb- c..s<' i ~ i c i i i ( ~ iitcxistiiiitc) s i oii essaje cl'opposcr dirccteiiieiit par ezciiil~lc. ( 1 1 ~ / , 1 ~ 1 ~ :l L ( , I , ~ I ~ O I I /)ot(i i / /c :I I ~ O I I I ~ I I ~ C J !il iiiri\-c)rilit :l peii 11i.t~~ la i ~ ~ . ~ i i i e c.]iose <:ii gi.~~ii~iiiaii.e, b i oii opl~osiit. lxir e\c~iiiple. I P co~iipléiiicsiii tiireel ;i l i 1';L',s6 tlél'iili, (.'~s[-:i-clii.~ CICS éléiiieiits (le S!-stbiiies tiifféreiiisi. iiiciis ( . ] l e . (lc.\-iviit l,l~is cliiire si oii coiiip:ire rrr./)i,c :i l~lniitc, f lcr~i. , 11c1,11c, ou / ) a - / t r i / / ( , ;'[ 11rt:e. L . o I I I ~ ) ( ~ ~ . ~ ~ I C I . I . C , etc. Dii reste, le siii~!:~-iiralisiiic ii'c:st pas '(l~l;~i~:,it;iti\-c~iiieiit' cliffí.r(tiit clc ce (lu'c->ii :ilqxlle 'l'atoiiiisiiie', par le seul filit cjn'il coiisit1i:rc l'eiise:iil~lc~ cl'iiii s!.steiiie au lien tl'vii coiisitl4rc-i. les liiiiti.s jsolc:c:s : i l eii cst iiií.tlioclologi~~iiei~~eiit. c'cst-,'i-t1ii.e clu;ilitati\-eiiieiit tljfl'Preiil. tlu fait cln'il csoiisicli~re iiieiiie nile selile iiiiité tlaiis scs i.elatioiis ~i)iicti(iii!ielles a\:ec tl':iutres ~iiiitc!s de la laiigue. O!i pent cloii(: ~ I U S C ~ I ' .sti.~~c- tiii.alei-iieiit (les probi~iiies iiieiiic l~articuliei.s et totii >i fait liiiiitc!~" (su11- ia>-:iilo~ clel :lutoi citaclo) (2.5j. Y : "Noiis peiisoiis cjue ces s!rstbiiies res- trciiits et iiiiiiiécliiits clu le\;iclue, cliii, au poiiit cle \-uc striictnral, soii par- faitciiiciit aiialogucs auz s!isttines cles \;o!7elles et clcs coiisoiiiics tle la l)lio~iologie, coiiicicleiit au ioiicl, au iiiveau des faits li~iguistir~ues, a\.cc les ' ~ l i i l l i i ~ ~ coiicel~tnels' (Iicgi,iff.~fcldc,.j de hl[h,l. J . Trier et L. \\7eisgei.l)er. Les 'l~t:titcs classcs feriiides' tlu lezicjue, doiit parle M. I~Ijeliiisle\~, !- corres- p~iidfl l t ¿i:issi, clii reste, el- il cst cul-icux cle coi~istiiier qiie 11. I~IjoIiiislev; tlaiis soii rap1)oi.t siir la sti-uctui-c cln lexicjue au 8e Coiigres cles liiiguistes, oii i l sc: i.éf&re pourtaiit A cl'autres tliéoi.ies, iie iiieiitic~niie pas la seulc qui, j l :~~[ l l" : ' p . i .~ent , ait ¿il>~oi-tb tles rtsultats i~ositifs :i cct égarcl, t~iiit eii s!.ii- clii-oiiic! clu'cii tliacliioiiie, c'est-:i-tlire celle tles licgi~iff.s.fel~lcv" ( su l~r i í~a - cl:~s del aut-or citado) (26).

1 . 4. Por sil l~ai te , la giaii-ilítica geiierativii (27) ve eii la gloseiiirítica i i i i caso 11ai.ticuia~ dc gi.aiiiiítica siiitaginática iiidepeiiclieiite elel coiitezto. L.:[ t1u;ilirl;icl gloseniiítica "foi~iia clel coiiteiiido-foraia de la e\l>iesiiíii", i~istiii1ií:iitc eii taiito cii c:u¿iiito la foi.iiia tlel coiitciiido coiistituye eii 1r-i coiicepci'íi~ ;rloseiiilítjcii uiia jerar(juia íiiiicii, uii íiiiico iiiclicatlor siiitag- iiiAtico, iin c-ls (le1 todo e<luiparal~le a la du¿iliclacl "estriictiira profuida- csti.iictui.a siil>crficial" clc los geiiel-ativistas. Sc echa, ~itleii~iás, de ineiios eil la gloseliihtica uii plaiitciiinieiito (y, por tniit-o, iiiia solucióii) clcl 111.0-

1271 (:f. S. I ~ I . ~ I \ - I ~ r : o11 (31. . 1311. :N4 .SS , : ; ! l l , t i . ::T. -1Ofi S , 1.1. 17.

Page 12: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

l.)!cina tle las iiitc.rrelacio~,es c:oiic,ictns c1iti.c. Si~riiiri cli.1 c.c,ii!cviitlo J- fol.- iiíii tlc la ezpiesihii. l~~ol) leni ; i (111~ la gi.:iiii;,tic,¿i «;(-iiei.;iti\a i.eiiic~l\~c. I I ~ I ( . -

(li~lllt? 1.111 ~O:lllI1?~O si5tel.ti:l (le ~ ! ~ ¿ i ~ i ~ ~ ~ ~ ! ' ! l ~ ! ~ ~ ~ O i l ~ ~ <jilc j j ~ > Y i l i j k v i ~ ~ [ I I '~C . !~ : ! -

iiit.iitc. 1;i CO~IT-C'I-si611 (le esti.uctui-as l~rof~ .~ i id~is ('11 cstl-iictiii.as SII~I~I-ficirile.;. Dcl ~iiililisis TC: o a!i:i!isis eii "coiistitii~-e1~1tc.s iiiiiiecliatos" la glosc~i~x'tticri se clifcrciicia caii cl~ie 1 ; i esl-i.iictui.~i t l c ~ ~ i i i ~ i iixsc. iio \ i c > i i c : i.epi.estiiitarl~i poi' ii:~:i j e ~ ~ ; u ~ ~ ~ ~ i i ; i i;li~ic;~: i i i i í j lx)!. (los ic'i.;ii-cl~:íiis clistiiit,i\ i1~la:io tli: la (:iprc,i(íii J. p l a i~o cle! cioiitc::iido). qinv. por 10 tle:iiás, ot'receii toclos los i.;lifi<is c~iii~:i::t~risticijs 11:.1 iiiotlelo siiiru.gii.i;:.!ii-ii si c-\;cpl;i~i 1:i iiI:ica- c,icíii tlcl oi-de511 c l í~ las ii!iitlatlei, piii~ito I .s !c e11 (21 (~111:: 1'1 g1own~;itic.a tlifieio tailto tlol aiii'ilisis IC troiiio tlc 1 ; ~ p,:.:iiii:itica gciioi.;iii\ ;l. Ki i c.!i:ctc), 11ar;t llje:iiislev, cl ol.tlcii de las uiiiclii(1c.s iio cs lxrtiiiciitc :11 iii\.(:l tlc 1;1 foi.iiia del coiiteiiiclo, cc>iistitn!.c~~ii(lo uii tci~O!i:eiio til)ic.o c1c.l plrino clc 111

cxpi.esi01i. (:(>ij el10 S O S ~ L ~ J . : ~ 1;i g l ~ . ~ e i i ~ i i ~ i ~ : ! i i i l i t ~.~(::;ti<~')i~ l'i111d;~:ii~iit~;il 11~1- i.:i i.oiiipl'e~~lc~i. el iiirc;iiiis~iio (le1 I c i i ~ ~ i n i í ~ nctihicl ::st:i c!iict i.c por su eiróiiea concelicióii tlc la re1:ic:ió;r entre iiii;i !;i iiiisiiia ~'striietiii-ii 11roE~i1icl;l y (10s o nihs estriictiiras superficiales coi.resl,oiiclieiites a ;iclucAlla. El error cii cucstióii consiste cii desrip~rcil~ii- el orden i!itiiiiseco de 1;i esti,ucturn profuilela y e1 orcleil de aplic,~icióil cle las ti~aiisfori~iacioiies cliie la Iiaii cie coiivcrtir sucesivaiiieiite eii estructnras superficiales. c o ~ i j d e - raiido que todas las estructiii.;is superficiales "equidistail" cle su estruc- tura profuilda y estlíii, por así (lecirlo, directaineiite ligadas a la inisina. 131 que haya Iciiguns coi1 una graii libertacl eii el orcleii de las uiliclades iio jnstificn la coiicepcióil gloseinlítica cliLie iios oc11pa, ya que dicha li- bertaci se eiicuatlra eil uir marco es ti lis tic,^, deslinclal~le del inarco estric- taineiite siiitlictico, cii el cual vieiic sicinlirc "snilcioriado" uii cierto oi.tleii deciirsivo 138).

B. 1. PasGilos ahora n iil~ií:iir los coiiceptos cle iilorfeiil;i )r 11lei.í:iilii eil el aiiclaini¿lje teórico de la g1oseinlític.a [29'). El pliiiio del coiiteilido y el lilaiio cle la cspresicíii soii, cacla niio, ~111;i ~ ' i t t (~ f i~ l - í a integraclii 11or clos rriieml)i.os o c'(3sprcies" : los "coilstit1~iveni:es" o "coii-ipoiiciites" y los "ex- poiieiltes". Idos "inorfciiias" >: !os "plercmas" (30) soii, respectivnilicrite, los exl~oiiciltes y los constituyeiites del pl;.~ilo l)lci.ciilAtico. Airibas csl~ecics recibeii la clelioiniilacióil de "plei~eiriatciiias". Cegíiil clue caractericcii o 110 uii iieso, es decir, segúli la iiaturaleza de los coiistitujeiites por ellos

.- ('>Si PL~niitiiiios. aclei?iás. eii cste ci>iitcs.o del cYiiiorl~ie ~(ii?r.i.iitivista de 1:l

gloscmrítica, a la 11. 11. <'>!ji Cf. en ielac,ióil i.t i i?. este iil~;irtarlíi y los cj~ic sis~icii I.. II.ri:i,!.isr,~v: E7'ILI.

CC. NP, hTR, SLl, VPliN. así conir] ((Spi'oget~) 1 - S). Copeiihíiqie, l!!íi:i. p]). 104 SS. Cf . taiizbicíil E . ~2r,aitcos 1,1,o~acii: op. cit.. pr). -4:) SS.

(3131 Eii S. i l ) . . h:iI~!a I~JELISI.I:V, 1.1is[1ec1 '~.i\iliell te. tlc ((Ii:ii'~ik tciisci~viiclc ele- meiltei')) («eleiiieiitos cariiclci-izaciores»i - 1 1 1 i i ~ i 1 ~«írlciii~iit.c~s I~¿isic>os» t.

Page 13: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

car;ictc.i.izai\os. !~, pt;'. t ~ i i t o , segíiii seaii O iio si isccpti i~les cle ser re$<lo,

~l~)ii ioi: i i i t~a~ii~~iticniiie~it-e, (le ser e\-igitloi; iio sí110 eii i i i i ~ i f~ii ici0ii [le "tli- . ' ,7 ,. - .. .

i.c.c.c.;ílii ,I! ,. tic 5i.i. iio sí110 " ( l i r i~ i t lo s . los iiii~i-iciiia' soii iiitciisí~s" i,

. ' t . r t e i i s o ~ ~ ~ icf. 1. l.!. Eii él l>I;iii(> cri ic-i i iht ic~ 111 sitii;ic:it\ii es ai ihloga: 1<15

..cc~iie;iiateiiias.' cxpoi?eiitc~.s soii los "prosodeiiins" !- los c,iiiisti!~i!-(:iit(-s los

..cciieiiiih". Eii este ])laiii~ ?i;i! ti~iiibi(:ii cX;poiieiitc:s csbc~iisos e iiiteiisos.

I,II.; j>i.it-iiei.os soii los "siiili)iic:iiias" o " i i io~ l i i l i i c io~ ics~~ . Los S ~ ~ I I I I C ~ O ; S O I I

10s "iicí:!it(ls". Los coiistitu!.eiites, 1101- sii ] ? i ~ r k , sí111 O "eci~ti.;ilc.~" o "ii?::~

giii;iles". Eii e1 111:iiio l)lci.ei~i:itico soii c,~>iistitii!.c-iitcs i~eiiti.alcs las "raíces"

1- iiini.qii~;lles lo!; "tlcri\-iitil-os". Eii cl l~l;iiio cc.ileii;;itico soii coiistjtii!-vil-

tcis ec.iiti.alc-S liis "\-ocilles" !- ii!ni.giiialcs 1;is " troiisc~iiaiitc~s". "Siiit¿igiii¿i" cs !a ~iiiiclatl t1cciirsil.a iiitc~sr¿id;i 1""' ~ ~ i i ; i " l ~ a w ' " , cs clecir. por uii coiisti-

ti.iyc:iii:c, o c~i i j i i i i to cle c o i i ~ t i t n ~ ~ c i i t e s . !- por i i i i ; ~ "c;ii.aitei.ístic.a", es clecir,

1)o;. 11" '~~l>O!ic'ilte <i coiiiiiiito clc e:il>cIrielites iryic!os [?O'. !;1 ! ~ ¿ i s ( ~ cii i.(&c.- . ,

cioii !ii~:iií~siiitag~~~~itici~ (:32!. I,a ~ i i i i t ~ l n t d s!iit;lgiiiiti(:a iiiiiiiiiiil, (il siiit:lg!n;~

cii;:;i c . t i i . : i í~ . t c . i . i~ t i~ .c i es uiiii ti;iitl,id iiiiiiiiiia t lr esl~oiic!itcs iilteiisos. rc.cil~!-

el iioi1il)i.e tl(: "~iiitiigiiiatciiiii" (e11 i~lci.ei:i(~tjcb:i: el iioi?il)re (2:3j; cii cc- iic.iiiática : la sílalxi i:34j ). Cuai ido uii siiiti1giii;i tic-ii:. coilio car~lct-ei-ísticn

,i!in ui!idatl iiiiiiiiiia <Ir esl>oiieiites csteiisos, estanios eii presciicia de iiii

"i?t.\-o" (eii p1emn;ític;i : la pr011osicióii (::;a); 1.11 ceiieiiiátic.;~ : i i i ~ segnieii- to carartci izatlo por i i i i a iuodnlacióii i :36)~ icf. 1. 1. !; la 11. 11). Cier ta-

131) Eii 13'l'hl. p. 1.33. 1l:iiiia H.TEL~ISLEV !(flirecti~n)) :I 12 reccióii 1ieterosiiita)- iiiática. 1~311 1ii i i . 2 cle la citatl;~ págiiia de rlic,lio tral)a;o S(: 110s dice: «Dans 1;i rleriiic'i'e r6tlnctioii (le la tliéoi-ie, le teriiie (le ~ I ) . P L . ~ ! o ! ~ est 1.6serv6 2 t l é s i~ i i~ i - 1;1 'rlirectioii iirzic~iie' ..., taiidis c[uc le ternie j .~ctiojl C ' C ~ 1.epris 110~11. (1Csigiier n'iiii- porte qiel!e sélectioil liétéros>-iitagiiiatiquefi Ísul,ra?-nilos del autor citado). Eii XR. p. 149, 11.. puede l e e i x : ((Dans ur, travail ailtérieui iETi\I, S. 13.-E.) nous avoiis i~einl~lacé le ternie [le rection par celui cle ili~.ectio?i, et tlans le iiiCiiie tra-

I ~ ( . ~ L I S inTons clit (létri.~~1iii1(1tio~t? bilutéralc~ au lieu tl'iii Iei.dépe?idaxcc.. . R;ippe- loiis en 1)assaiit que le teriiic tle c~?)ibi~z(~i.í.oii 1)e~it etre uiilisé po~ii- la coiistella- tioii s.viiiagiiiatiyue: poui' plus (le siniplicité. iious i i ' a~~oi is pas (laiis le 11i'éseiit ti-av:lil utilisé des ternics sgéciaus pour (listiii$uer Ics foi-ictioi;~ syiitagiiiatiqiics irelatirlils) et l~aratlignialiyues (corrélatioiis))) Isulirayatlos del autor citaclo). Re- proc!uciiiios estos textos a título ilustrativo tle la incoiisecuencia y vacilacióri terniiiiológicas tlc II.IFL.~ISL.E\~ (cf. 1 . l . ) .

! : X ) La es],resiijii (le iliia base se clenoiiiiiia «tenia)) iseeiiieiito ceiiemático si11 su prosotlenin) icf. 1,. H.JEL&TSI,KV: S'I'hN, p. 1SS. así coiiici 1,. FI,YDAL: 01). c i ~ . iis.). L;i exl?resión cle uiia caracreríslica recibe el iioiiil~i,c (le ((formante)) icf. «,2ctes tlu VIe Coiigrt;~ Iiitcriicitioilal clcs Liiiguistes)), Pn1.i~. 1!94!3. 11. 23.5, así co- ino L. 1'1.1-n.\~,: op. cil.. ib.).

(:i:ii Coi1 iiiclusió!i del ver11« ii?fii-iilo y sus iililrfeiiias teináticos (cf . 2 . i. 3.1 extelisos rcf L. FLYDAI~ : 01). cit.. ih.).

(3) 1,a silal~a es. 1Iai.a HJELMSLEV, un siiitaiiiaieiiia ceiieinático, uil scgmeii- to cni-ar.teriz¿itlo por uii aceiito, segmento al [lile p~iccle o no coiresl~oi~dei' n n coiiteiii<lo icf. 1,. H~~i .~isr . r .v : «l'lie Syllal~le a s a Sti~uc~,iui.al Uiiit)). eii : ctProcee- tliiizs of the Third liit(~riiationa1 Coiigress of PI-iont+t.ic Sciences)), Gaiite. 1935, 11. Z( i ( i . y AIQ. p. 10, así conio L. FI,BD.\I,: op. cit., ib.) .

1:33t De la I~ase en r.uestic;ii puetleii foiiiiar parte iiiorfeirias teiiiziticos esteii- S().: e iiiteiisos, así coi-iic~ iiiorfeiiias fuiiclaiiieiitales intensos.

1:Iii) (:f. 1.. H ~ ~ r , l r s r . ~ v : VPhN, 1)p. l ! i U s . , así coiiio l~,. Fr,>-u\rA: op. cit.: ib.

Page 14: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

I ~i(~~i t ( : . " tl'iiiie f;iqoii géiiéi.ale, la soliclai.ití- eiiti-e I~asc. et c~iract~ris t iclu(~ t i t loiii c1';ti.c ril~soltie. Fii l)ni.laiit tlu c:oiiteiiu iiiigiiisticliic, i l est l)iii.tic~i- Iitreiueiit iiiil~oi-taiit de se i.eiit1i.c coiiipte tlii fait t 1 i i ' i i ~ i c ~ 11;isc' 1:eut 1ii.ii1-

q~iei. :le ~aractéris t i (~i ic . Uiie telle ].)ase iiiic p ~ u t c,ti.e a1)peli.c. ~ ~ a o i i i l o - ~!;~iiagule. 11 ii (les p.s.cr~i/o-)lol,z,s. e t tles l~.rcrlc/o-l)i,í~po.siiiol~.r: l)seutlo- iloiii.; soiit, piw escii~pie, les pi-épositioiis et les coiijoiictioiis ;\Prit¿il)l(:s, c'est-h-t1ii.e iioii poiii.~-iies (le flexioiii, iiiiiis aiissi le cci.i)i ~ooiisicléi-é (:oiii- iiie base i i uq : les psc.iiclo-1)ropositioiis soiit les itiiojcc.iiorl.~" Isul~i.¿i!-ntlos tiel iiutoi- cit¿l(lo) [:~ÍJ. Los siiitagiii~ls ( ' y , por taiito, taiiil)iéii los siiitngiii~l- tciiias) p~iv-tleii ser, por lo tleiiiiís: iiiiiclacles iiiiicii !. excIiisi\~itii-iciit~ iiiscJi.- t;ltlas eii el p l ~ i ~ i o ceiieiiiiít-ico: es el caso cle las sccueiici;ls ftíiiiccis ciuc., si I~ieii obsei-\raii la esli-~icln1.a foiiológico-clecui.si\.a tlc iiiia ]ciigu¿i tlatl;l, ciii.eceii (le sigiiil'iciitlo.

2. 2. Los iiioifciiias soii ~ ~ r ~ i ~ c l l o s p1creiiintcin;ts siisceptil~les tic sc.r regiilos lictc~rosiiitagi1i~~tic~ii~ieiitc, es (lecir, eii teri~iiiiología trntlicioiial. cle ser ezigiclos eii coiicorclaiici~i o i.c?ccií,ii (cf. In 11. 49). L,os plci.ciiiii~ soii los pleremnteiiias iio <liigibles 1ietei-osiiitiigniiticaiiieiii~e. L a i.tr(.c.i6ii l-iomosiiitligin~~ticci, por s ~ i piirte, iio coiistituye uii critci-io suficiciitt: tlc clefiiiición t l ~ 10s niorfeiii~is, (lile, 110r 1111 I~idi), I ( ~ s i i i ~ r f ~ i i i i l ~ C X ~ C ' I I S O S

iio soii si.isceptibles (le tliclio tipo (le reccióii y. 1x11- otro latlo, lis>- iiiiitla- des que, pi-csiil)oiiie!itlo la reccióii lioiiiosiiitagi~iátieri parri su prcsciici~i c.11

el (lecurso, iio soii, siii eiil!~ai-so, siiscc~~)!il)les tle scJr regiclas heterosiiitaq- i~ iá t icani~i i te : seJ ticita (le los l)iei.ciniis tleriv;iti\.os. -4 al. c.igí.11 iio ticiie por el116 i~eiiii-le Iictcrosiiit¿igini~ticii~i~ei~te inipuesta su uiiicíii coii, p. vi., -.schnJi. Liiilitiiicloiios a los sufijos y iio ciiiéiitloiios c.selusi\~ameiite a las iiiiidncles iníiiiinas, cigcri puede, eii efecto, ligarse a -hcit, -trrt)l, -tiillr-lich, -tii~tl-lich-líeit etc. De Iiaber, eii ciertas coiiclicioiies, eii otro siiit~igiiia (le la caíleiia uii iilui-feiiia (le g6iiei.0, 1). ej., fenieiiiiio (cf., c.iiti-e los cjeiiil~los que potli-íaii pfiiierse, ci72-e ~ ~ ~ o . k z ~ . i i ~ ~ c l i g - c Eigc12-.. .) ; existe. e11 pi-iiici11io, 1;i

l>osibiliclad tle clegir eiitre los elcmeiitos t l ~ u11 iiiveiitario l)erfectai-iiciite tlcliinitatlo. Lo retliicido clel iiiveiitario eii cuestióii iio iii\~alitla lo dicho. Como tampoc:o lo iii1-alitla el heclio (le que el coi~tcsto cii que rigen pu- ilittse almecer liiciei-a iiicliidi1)le el enlpleo (le, p. ej., -.s.cllcrfi-, pues el coii- texto eii ciiesti6ii. jiistaiiieiite cii taiito que coiitcsto liiigiiístico vs, a su vez, el iesiilt:itlo (le 12 aetii~ilizaciÓii ezti.a~iiigiiisticr~ (le unas posil)ili- tlacles (Iiiigüisticas! (le elcccióii presupoiie esa ~,eliiculariclatl fiiiitla- ii~eiital )I estrictiiii~ciite 1iiigiiístic.o-foi-inal-iiiiilaiieiite, esa "coiitlitio siii(, clua iioii" de 111 coiitestaalidatl liiigiiistica, que soii los iiioi-fciiias, dc los que. I)ieii ~ u c d e (lecirse qiie (el ct~iite\to (111~ e i ~ t ~ e sí formaii cs ;tl~soIitta-

Page 15: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

iiieiite ~iitiiacioii~il J-. pi-ecisaiiieiito eii tniito clric: tal. iiiqrctliriitc~ iiisos1;t- 1-;il~lc tle los cli\~ersos iiil-eles sitiiacioiial~s que Iiaccii iii;is o iiieiios ciigi- I)le ln l~resciicii~ tlc tal o cii~il l)lc.i.ciii;l !- cliie, t2.ii es;l su coiiipiiisi\-iclatlj sí'jlo l ) ~ ~ ~ t i e i i sei- oIij!~tf> cic-3 c~o:isiclci-;icioiic.~ c,st,itl:stic,as ( c . f . 2. -3. i,. :'., así c~!?io I:i 11. 45). -.s(;hofi. - 1 : ~ i : . -: [ / , ; 1 . -[ i i i t ) - / i~ , I1 . -t;i;i!-/i:!i-kc.i!. ~ o ! i pl(ai.cii>;~:. dci.i\iiti\-os. P1ereiii:i.s. 1;oi. ii~siiscc.~~tii)lc~s t l t , sc21. i.cziclos lielei.osiiilng~iiií- ticaiiieiit(:. C'ei.i\ati\-os. por iiisusceptil)lcs clc ;ip;irc3cci. iiitlepeiitlieiite- iiieiite cii c.1 clccurso ~38). 'l'ciiic.iido eii ciic~iiLa (lile, eii i ~ i teriiliiiologí~i de 1. 91;irtiiict i:3<)1. "inocliilitiutlcs" soii "iiioilc-ii~as" i"p1creiiiateiiliis" t:ii 111

. .. t~i.iiiiiiol<>~i;l (le Iljcliiisle\;j "grniii~iticales" (es t1::c:ir: iiiorfcmas", tanto c'ii la tt3riiliiiolo:$a (le 1l;irtiiirt coiiio cii 1;i dc 1ljcliiisle1-, !- iio "leseinas" (1:. hlili-tiiiet o "plei.c.mas" tlc I~Ijeliiisle\:), " tlctei~niiiiiiiitcs" iio "i.egiclos" (es :lecir. (lespro\ristos tlc "fuiicitiii pi.iiiiai.ia" !-, l)oi. i-aiito. iiisei.t¿itlos eii ( a 1 resto tlel eii~iiic.iiic!o shlo iiitlii-cc.t;iiiieliic. sa1,í.r. a i-ri!\és d c los iuo- :ii,ilias ~.cgitiosi ! "tlepci?c!iciii:.s" ics (lecir, ciiics. ;I clii'c.1 c:ilc.i:l t lc . 10s iiioi!c- iiias ";lutOiioiiios", iio coiiipoi-taii iiitlic~icióii a1giiii;i cle s ~ i fuiicióii y, clifci~eiiciii tle los iiioiieiil~ls "fiii~cioiiales"~ iio tieiieii la iilisicíii d e iiidicar la fuii<:icíii cle i i i i iiioiieiii:i 1-eciiio). iios parece: siiiii¿iiiieiitc oportiiilo re- l~roclncii- acyuí los uryni:iciitos de hlai-tiiiet eii 111.o tle lu ubicacicíii tlc los l~lereiiias tleii~.ativos o afijos eii el Aiiil~ito (le los lcsriiias, ya cliie dichos arguilleiitos ~oiiicicleii fiiiitlaiirc-iitnliiiei~tc coii lo:; clue se desl~reiideii clc las discluisicioiies (le rIjelii-islev al i.cspecto : "011 poiiirait liésiter ?I (:lasser ICS affizes parini les IezAilies eii faisnilt \-aloir qii'ils iie foiit pas, eii gé- ilCici1, I'obiet cl'nil niticle l)articiilic.i daiis les c1ictioiliiaii.e~. hlais ce serait (loili-ier tiop d'iiilportaiicc A iiile tratlitioil clui ii'e:;t pas toujoui-s resl)ect¿e. ct if ~ ~ u t in ie i i~ reiiioiitei. i't la rcralité liiiguisticluc: clui détei-iiliiic, en cler- ilikre :iiialyse, le coiilpoitemeilt (les 1e~icogi.aphes. 11 s'agit, cil fait, d e savoii- si l'oii doit raiiger ou iioil les af'fixes parilii les iliotlalités. Le cri- tSre i-eteiiu.. . por distingiier 1csi:ines et iiior1,heiiles était le cnractkre li- iiiité des iil~~eiltaires dans le cas tle ces deriliers, et il coii\.ic~nt iiaturelle- iiieilt (le voir s'il s'al~plicliie ici. 011 doit préciscr clii'il iie s'agit pas de savoir si 1'011 peut ou i~oi l déilorr,L)rer cs~ic t~ i i ic i l t les moilkiiies susceptib1es t1';ippai-nitre d:iils uil coiltexte donilé, iuais I,ieil tlc notcr si le moil6iiie ¿~pl);irtieiit ;i uiie s&ie ouvei-te, clui iie c,oiiiporte p e u t - h e aujouid'hui ( l i i i i l iioinbre restreiiit d'uiiités, riiais qiii peut :i tout iilstaiit s'accroitre, ou s'il appartieilt 9 uilc séric fci-iriée tellc tlue le iioiiil~rc (les élerneilts c1ii'elle coniporte iic p~iisse varier siiils ei-itiaiilei. uiie rboigaiiisatioil structurale: o11 est peu tentd de recherchci coiu1~)iei-i le f r an~a i s comporte

1351 Sollre los coiic,e!:tos (le dc?i,ivncitjii. rc?ii?prisicirjii J- cireroi?i~~osi~'i(i~ii), así con?(, sobre el ((criterio dc la ~~rotI~ictivicl'~cl». cf'. A. 3l.iia'r;ús~: (ci3léniei?ts cle liii- .ctiistiiliie gliiér;ilev, 1111. 131 ss. C't'. asiiiiisiiio \V. Ltol-scii: i(Ziii. Stcllun: iler '~l'r)rtl~ilrluiig' in einrii-i f«i~rnrileii Sl~rncl-iiiiodell)~. SC: 1. pl1 : i l SS.

!::!)I CC. A. nI.ir:~ixi;~: tiZléiiieiits cle liiigiiisti<jiie gC.iiéral~», 1111. 111; s.

Page 16: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

tlt: siift'ixes c(liiiiiitl -rige ou -i.s ! claiis c3o/.(lagc. 1rif ti.c: siisccptil)les (le foi-iiic-i. (les sul~stni!tifs :i partir (le subst¿~i~tifs, p;ii.c,c tlii'ils eoi~st i t i i~i i t iiii s!.sth:iic. iisscz Iliclie 1)oiii. cli1':i tout i? io i i i~ i t puissc ;ipl)¿ii.aitrci i i i i autic siiffi~c, (111

11-161iic t!.~)(;. (liii ii'affectc~i-nit pas lcui \~nleiii- et 1eiii.s eiiil~lois. 11 eii \-a aii- ti.ciiieiit tl'iiii s!.steii?c coiiiiiie cclui tlu iioiiibi-e oii celiii tlc. I'ai-ti(.](, v i i

Eiaii<;~is oii tlc-u\; uiiités opposies rc~coil~.i.c~iit 1'ciisciiil)le 1 I o ~ i i i i clc.

telie soi-te clric, lil oii la cliirstioir se p:)se, i l f ~ u t ii6ccssiiirriiiciit clioisii. eiitre siii2iilic.i- rt pluriel, cléfiiii et iiitl&fiiii. Daiis iiii cas cle ve Sciirc, toiitc. iioii~.elle uiiitb c lc~ i-iiit se taillei u11 tloiiiaiiie ;luz cl&peiis (les iiiiii6s ti.aili- tic~iii~elles. Ceci iiiiplicliie clu'uiie fois i-4~ilisées les (:ciiitlitioiis clui dttc~riiii- iieiit I'einploi cl ' i i i i cei-taiii t!71c cle iiiotl;ilitF, le loc~iteiir doit ii6c:cs- s a i i e i i~~ i i t choisii 1x11-iiii uii iioiiil~i-c. tliiteriiiiiii; (le iiioi,i(!iiies: oii pcut pai-lei- eii traiit;ais tl'iiii coi11 t l ~ i.rlcJ siiiis iiitic,le de\-aiit r.ricA: iiinis si. cl~iiis lc iiiessage, oii cl(:siie iiieiti-e la iiotioii (le i.ue eii \.nleiii-, oli clc,\.i-a iib(,rss;ii- i.eiiieiit ciiit~lo!rer lrr rrrc ou 1 1 1 1 ~ 1 . 1 1 ~ . 11 seiii1)lc. cloiic clu'oii :iit iiitc'.r?%t :i 7,-oir tliiiis les af 'fi~cs uii t!ye 11iii.ticulici (le leztines" (su1)rayatlos tlel au- i:or citado) (40). Y : "Le ciitere, assez ldclie certes, tlc la iioii-liaiitatioii ,:!es iiiveiitaii-es est le sciil qiii s'al~plirlue A I'eiiscnil~le (les cas (le clc?i.i\,a- tioii. C h pourrnit Gtre teiité (le t1ii.e qiic I'affixc se cltfiiiit coiniiie toi-iiiaiit (ivec iiii le\;i.iiie iioii tlbi-i~xtif' uii syiitngiiie susccl~tihlc (le foiictioiiiiei e>:;lc- terneiit coiiiiiie ~ i i i lexi.iiic simple el (le se coinbiiier avec les iileiiies iiioclali- tés : nlcli.~oneltc foiictioiiiie esacteiiieiit coiuiiie t~~cr i so i~ c-t se coiiil)iiie a\.ec les iiiGincs motlalités. hiliiis oii peut coiice\7oir uiie l a i i p e oii le sul~staiitif accoinpagné tl'uii ai-ticle se coiiil~ortei-ait eii tout et pour tout coiiiiiie lc m&ne sul~staiitif saiis aiticle, saiis que noiis soyolis teiitks (le voir claiis Ic sy i i tag i~~c >irticle + siil~staritif un tlérivé et tlaiis I'aiticle uii affise, 1iarc:ti que I'a11p;li-te11aiic:e (le I'article li iin iiiveiitaire liiiiitG lui tloiiiie uii cai-ac- tere tle géiiéralité et d'al~stiactioii clui est, au foiicl, cc. clui iious fi.apl:c. daiis les inoclalités.

Ceci tlit, il y a des cas o;i l'eíaiiieii (les latituties coin1)iiiatoires per- inet cl'opl~oser iiettemeiit affiscs e l iiiot1aliti.s : si iious coiisidéi-oiis fi.~.sc

v

,/tis/ e t ti.s.stig? / t i s+az/ , iious \/oyoi-is yiie le premie]. se coiiil)iiie abec toiite iiiie strie (le iiiotliili tés l)crsuiiiielles, teiiil)oi-elles, e tc . . . c.elles clli'oii 11ei~t désigil:;i- co i~i i i~e \.éil1;11c~s, taiitlis clrtc: le secoiitl iie peilt 6ti.c acclorn- 13a311(? cl'aricuiie tl'eiiti-e clles, iiitiis uiiicliieiiieiit tlc iiioclalit4s (le tout aiitres tylxs, coininc, I'ai.ticle, la ~~ossessioii, lc iioinbi-e. Coiniiie iious al!oiis 1~ \loii-, cLc . soiit des 1iitituclc.s coiiil)iiiatoircs li l'iiit6rieiii- (les syrit~igiiic-s iii!toiic:iiies clui ~iermctteiit tlt, t1:itc.i-iiiiiiei I'iclei~tité tlcs le\-i>iiies i~ini~11t.s oii coiiil)li~xes,. Ceci \~eiit c1ii.c. (íiic I'i(1eiititi. tlc ti.ca.c ct- cel!e tlc (in..s.c~g~ soiit ailrsi ciifl'i.i.eiiti-;

Page 17: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

, l l l ' j ] (x~t l,owilile. r t le iii~iiiiiie -ngc cliii ii le pou\oii (le iiiétaiiiorplioser ,,,, '1 ~>i.l,e' en l i i i 'iioiii' est toiit autie cliosc. clu'ulie iiiodnlitc: cloiit la l)ié- s l ~ I I , . ( ~ ~ iie lx'ut (lile coiifiriiicx le caratere \ei.l~al ou. iioiiiiiial clu lexi-iiie, c.t iiol, c,liaiigc~r ce cnractiare. Sémaiiticlueiiieiit, ceci peut se résunier eii tli- skliit (1,1~ Icsaffizes oiit uii caracti're plus ceiitrkil, iiioiiis iiiargiiial que Ies lll~)tlLllit~'s. cc riui poiir coi-ollaire, sur le l ~ l i i i i foi-ii~el, rluc claiis le gioupe í . ~ ~ . ~ ~ i ~ lcxi,iiic, a f f i ~ e s ct inoclalit4s, 1c.s affixes soiit- géiiCraleiiieni- plus c~l~~iti.aii\-, c'cst-3-dire ;iu coiitact clu le\;biiie, et les iiit~clillités plus périplit- ri(,ii(*S, c'c~st-:~-tlii-e séparées tles 1c';i.iiies par les all'ixec. Eii résuiiié. la t l i f - iiciiltí. (11i'o;i &l~.ou\:e, eii Iiilgiiisticlue géiiéralc, ;i clistiiiguei. eiitrc affixes c~ iiiotlnlités rbsulte clil fait que Ie\;&iiies et iiioi.plikiiic,s rcpr4seiitc.iit tlcux l~;'lcs (1ui ii'e~clueiit l~ad'cxistciice cl'dlcl.iiiciits iiikeriiidt1iaii.e~ tl'uiie spé- (:ificité plus coiisid6ral)le que cellcs tles iiiodalités ou tles iiioiit.ii-les foiic- tioiiiicl~, inais iiioiiitlre que ia iiio>7eiiiic cle celle c l e lexkiiies" (sul>iaya- (los tlvl autol. citii(1o) (41).

3. 2. 1. Los textos que acal)aiiios dc citar, si bieii liaceii, y coi1 pleiia iustificaciOii, refereiicia a las iiiil~licacioiies semiíiiticas de la clistiricióii eii- trc iifijos y inodaliclades, subraynii so11i.e toclo el carácter fuiidameiital- iiieiite foriiiul-iiiiiiaiieiite de la clistiilcióii eii cuestióii, cle uiia distiiicióii, JX)I. cierto, clue, precisaineiite clebido a su coiidicibn inarginal de1iti.o de lii iiiás aiiiplia distiiicióii eiitre inodalidades y lexeinas, resulta especial- ii-ieiite adecuada coiiio ea111110 elucidativo de estu últiiiia distiiicióii. El aiiálisis foriiial-iiii-iiaiieiite de la tlualidad "afijo-iiiocTalidad" 110s lleva, eii efecto, a poiier eii tela tle juicio el criterio de la liiiiitacióii o iliinitacióii de los iiiveiitiii-ios a que, respectivaineiite, perteiieceii los morfen-ias y los lere reinas y el de lii coi-isideiable superioridad de los inorfeinas sobre los ])leremas eii cuaiito a su frecuencia inedia. El coiitraargumeiito, esgrimido 1"". K. FTeger (42) coiitra el primer criterio, de las denoniiilacioiies de los días de la sen-iaiia y de los iiuineiales resulta, ciertaineiite, coiiviilceiltc. Del criterio de la frecueiicia incciia dice I-Ieger con toda razón que es "el~enso eiiilcuchteiid \vie iiiiscliarf", "tan evideiite coiiio iin1)reciso" (43). Y es clue eii ainbos casos no se trata siiio (le pseudocriterios: de ioiinula- c:ioiies clel feiicínieiio a explicar, iiias i-io cle explicaiiioiics del inisirio (44)'.

( 4 1 ) JI) . . PP. 137 s. El texto eii cuestióii vieiie eiirat~ezado 1x11- el epígrafe <tI.'nffisc peut gouvcriiei- le cliois tlts niodalités».

1-12, Cf. TC. II~c:i.:ii: recciisicíii d e A . M~I :TINET: «~?léiiieiits (le liiigiiisticlue géliérlllc». 1,. 207.

(-131 11,. 1 ! i i Espliriic~ioiics que, I I O I ' supuesto. riiiiipoco se 1ogr:iii lial~laiido (le (ciiior-

feiiias seiiiáiiiic.os>> y ((iiiorfeiiiiis gi-aiiiaticalc~s» o tle ctsi~iii;iiiteiiias)) y ((nioife- iii5sv icf.. D. e j . . C. Hj. Doiic;sri:o~i: «I i i i i f¿ i i ' i i?n i spi~o~vjtleiisknl,». Oslo-Eci.g:'en- r .IIIICI, .;:!~(i:j, 111). .;4 SS. 1 .

Page 18: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

.7 2. 2. Resulta, pues. perfcctiinieiite legitiiiia la pi-eguiita por él cri- d .

terio foriiial e iiininiieiitciiieiite csclarecetlor (le la tlisliiicióii ei1ti.e iiioi.friiia y plcre;ii¿i, criterio que, por ii i i liitlo, 1ia tle iiiarcar sil propio iiiiliito tlc t - i -

geiiciii descle el puiito tle vista de la tipologia liiigüística (cf. 33) por otro, Iia cle constituir ci fuilcl¿i~iieiito teórico iiltiino de todii suerte clc ¿uilílisis distribucioiial, p. ej., de la clasificacicíii glosciiiAtica cle los iilor- feiiias eii "hoiiioiiexuales", "Iietcroiiexuiiles", "iiiixtos" !r "alteriios" isc- gúii clue contraiga11 e\;clusi\7aiiici1te reccióii deiitro clel inisilio ilexo o ex- clusivaiiieilte de uii iicxo a otro, clue sean a la vez l~oi~ioi~cxuales y iietero- iiexuales o que seaii anibas cosas sólo alteriiativailieiitc), la sisteiiii~tizn- cióii de las raíces segúii las categorías cle deri\~ativos y cle inorfeinas a quc rigen, de los derivativos segilii sea11 "hoinogéiieos" o "hctcrogéiieos" (cs decir, segúii cliie la agregacióii tlel clerivativu deje o iio iiltacto el coiijuii- to de morfeiiias a qiic rige la raíz) (G/, etc.

2. 2. 3 . ],os morfeinas, y, eii geiieral, los exyoiieiites de aiiihos pla- iios, puecleii forinar parte de u11 paraclignia iiitegr:iclo pos inieiiihros iii- susceptibles de ser iegidos lieterosiiitagii~títicamente, y, por tanto, por "iiii~byrcles iiavheiigige ledd", por "iniembros iiiclepeiitlieiites eiitre sí" (41i), a clifereilcia de aclucllos morfeinas que forma11 parte (le paradiginas "hvis ledd kan staa i forutsettelsesforholcl ti1 hveraildre", "cuyos inieinbros pue- de11 estar entre sí eii relacióii de presuposicióii", cuyos mieinhros son, por coiisiguiente, susceptibles de ser regidos heterosiiltagmiíticameiite. Los inorfemas priineraineilte aliiclidos son los llamados morfemas "converti- dos", "tematizaclos" o, coino propone L. Flydal (47) para que quede claro el carácter siilcróilico del coilcepto, "teinlíticos". El seguiido tipo de mor- feinas, el exclusivameiite morfémico, es el de los inorfemas "fundameilta- les". E. Alarcos Lloracli (48) escribe al respecto : "Aiializaiido uii 'proiiom- hre personal', como el latín nos, observamos que se trata de uil siiltagiiia coi~stituido pos una hase (un plereina) y una característica que encierra los morfemas de 'caso' (noininativo v acusativo en siiicretismoj, de 'uú- mero' (plilralj, susceptibles de ser regidos heterosiiitaginiticameiite, pero tainI->ié,il coiltieiie uii elemento inorfeinAtico de 'persoiia' (primera) que

(45) Cf. J . I~oLI . : itRatioilel Semantik (Plereniiki», e n : Acta Ju t l a i~ l i ca , XVIII, 3 (19-LG). Sobre la aplicación de métoclos i~iatemálicos al análisis distri- huciorial, y, en general, a la lingüística, cf. S. N a ~ c u s : «Introduction inathé- matique a la liiig~iistique structurale)), París. 19(i7. así como IC. FIEGER: « Z L ~ den hIetlioclen und Moglichkeiten eiiier yuantitativen Linguistik)). ZRl'h, YO (19641, pp. 327 SS.

(46) Fórniula ésta, como la siguiente, destinada a abarcar asiiiiisilio el plano ceneniático (cf. L. FLYDAL: op. cit. , i i ~ . ) .

(47) E1 «pendailt» cii el plano ce i i~má t i co es el prosoclenia teniátic?~ o rcrieina con funcióii prosodéi~iica, p. ej., el «ataque tl~iro)) icf. 1,. F r , ~ n a ~ : (11,. c i t . , ib.).

(48) E. A1 ,~ i i co~ I,I.OR.ICH : 01). cit.., 1). 38.

Page 19: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

iio l x ~ e < l e sc3i. i-egiclo hetei.osjiit;igiiiátic.niiiciitc. siiio clue, nl coiiti.ai.io. r ige ~ t i . ( f i iiioi.feiiias cii reccitiii Iictei-osiiit,~giiiAti(:;i: iroi. ~ i c . i ~ l ~ l ~ v . doiit1(~ la 'l)i-iii:ci-;i ~ : ( ' ~ s o I ~ ; L ' (le I I ( I . S rige. c-yige, 1;i 'l)i.iiiic'i.;i l ~ ~ x i - ~ n i : ~ (le1 \-t-i.l,o. SC' ~I . :L~;I . por taiito. tle 1111 iiiorfciii;i coii\ ci-ticlo. clt, L I I ~ I L L l ~ ~ i - s o i i ; ~ ( ~ ) i i \ c,i-tidi~: (54t0 es. ilictipar. d e ser i-egitla.

Cu;iiitl» uii iiiorféiii:i, por el co i i t~nr io , foi-iiin 11;ii.te el(! t i i i 1);11.;~(ligiii;i c,i!os 1iiiciiil)i-os 11uccleii sei- i.c~git.los lic:tei.osiiit-iig~ii;Iiti~';iiiie~it. sc li.;itarií tl11 i i i i trioi~fo)io f~~tir/tririct~ttrl. 1.0s 1laiii;itlos iiiorl'eiiias tle licxicíii soii iiioi-- fciiiiis funtlaiiic.iitules : así, eii opiitl tio.yfi~o.c rl c;iso 'ac,iisati\-o' c,s i-cgido por 1;i I)~.c~l)xiciciii. Esta. a sil \,cz, es uii caso coii\:c~i.tido, porcluc. . . totla rcc- c.itiil Iicterosiiitagiiintica es iiiia especie d e concoi-daiicia cii cluc el ttir- iiiiiio i-egciitc csige las iiiisiiias caractci-ísticas c s i i cl t&i-iiiiiio i.c3giclo; si o ) ~ r i d exige 'iiciis;iti\7o' es por<luc ]le\ ;i cii sí el c.oiiteiiitlo i i i ~ r f ~ i i i l í t i c o clc 'iiciisiiti\-o': uins coiiio c r p i r d n o cs siisc(~pti1)lc t~ le ser i-egitlo. aLiiicjLie sii c:)iitciiitlo sc;i igiial al (le 'aciis;iti\.o', iio es i i i i iiioi.fciilii iuiic!ai:ieiital. siiio c.t)ii\.crticlo; csto cs, uii l~lc~rcii ia cu!.o voiitciiiclo es id4iitico nl d e u11 iiioi-- feiiia, ~ 1 ~ 0 clv(2, 11or s r p l e i . e i l i a , iio pilecle ser regido" (sul~i.ayiitlos de l aiitor citaclo) icf. la 11. 49).

2. 2. 3 l. :El iiioi-fei~~ii telilático PS uil plcieiiia c~i!~o ci)iitciiiclo ofrc- cc> adeiiids dcl icspectivo iilgrecliei~te propiameiitc< l~lei.6iiiico, nii iiigre- diei i tr específicameiltc iiiorféniico, cliie es l~rer:isaiiiciite e l q u e cxige u n iiigrctlieute igiia! e11 ot ro siiltagiila. Así, eii optld (el coilteiiitlo nioi.féiiiico "acns~it ivo" iio agota el coilteiiido tlc diclia pieli~osicióil, q u e ezisteii oti.nc l)rcp(~sicioiics latiiias coi1 distril~iicióii tlifei-ei-ite a la d e clpiitl y q u e , si11 eiiil);irgo, taiill~iéil coniportaii e l conteilido i~iorfémic:o "ncusativo" (49). L a iiiil~licacitiii iiioi-féiiiica ea cuesti0ii (eil el ejciiiplo anterior : el acusn- tivoj iio se c-lespreilde ailaliticai~iei-ite d e l coiiteilido plei-éiiiico respectivo,

i49) NO es. pues. esacto decir. coii 13. Ar,~r:c«s I,r.c:i:.ic.ii. que el iiioi'feiiia te- iiiáiico es ( ~ i i i i plei-enia CLIJT; conteiiitlo es itléiitico ;i1 cle u11 iiiorfeiiia)~. Ese «sec:i-eco» dc la reccióii t?ii su ace~ic,itin ti-aclicioiial rjue 0s e1 ii101"feiiia te~iiát i(~o cs iaii poro «iiioilopoiizatIor» tlcl coiiteiiitlo (le 11-i LII-iitlatl en que va ((incrus- tado» o. niejor. «carncflatlo» como el iiioi,fci~ia fundaiiicntal lo cs rlel d e la ~initlacl 11or él caractcrizatla. .Jiisranieiiie por ello la coiic.ortlaiicia h- ia recciriii (le 1t1 si-;iiiiAticn tiatlicional so11 f~~i~dai i~enta ln ic i i ie (le. id6iitica iiatui-alozti: ( t t . i i 1;i

cmiicorrlaiic,ia. ciertos iiioi.feii?as (le1 1éi.iiiino priiiiai'io exigen los niisiiit'>s iiioi,- fciiias en el t6riiiiiio secuiit-laiio: ha),. por lo tanto. un ii3-niiiio regciile y utro i.eqirl(:; eii la ieccion. cicitos elciileiitos tltcl conti,iiido tlc un ' \ rer l~c~ ' o uii:i 'jii~ci.posicióil' erigeii los niis!iios cleiiieiiios eii el i t ; i . i i i i i i i ~ regitlo ccipictl cxsigc; '¿ic~iisaiivri'. liiiy roiicoi-tlaiiciii enti-(: el cleilieiito ';iciisativo' tlel coiiteniclo de 1:i ]~i~el)c~sicitiii el ':ic.~isati\v~' tlcl térnliiici rcgitl~iI» isi11)ray~itlo tlel tiiitoi, c-i- 1 1 E . I I : ~ o : o t . 1 . 3 . Nót~sc, 1;i coiitr¿itlic~c~itii~ eiitrc? « i i ~ i

l)iei-(>ii?:i cii\-o cciiit~!iiclo es jrl6iltico a1 ile uii iiit~i-feni:iv. !)(II. 1111 l;iclo, y iicicrios t'l~iiiici~tc~s (1-1 c,oiiieiiitIo (le i i i i 'verlio' o i i i i : ~ ']~i.eposicitiii')~ y «cl elcn-ieiito ' ~ I C L I - sati:.tl' t l i i l c.oiit:~iiitlo (le la ])i.cl)osic.iciil». 11!ii' ciii-o. F:ii ciiailto al ejciiilrlo. at l~i- citlo ],ni 1.:. 4i,,\r:cos l~i.oi:.\c.ii. (le ~ i o s . s u coiirli~ii'~ii t l ~ iiicii,feiii:i rcriii;j(itco 1 1 0 S(? cl~'l7o ;I la pci?oiia. siiiio ;I ~ i i i detci.iiiiiiatlo iiiiitiz o clciiioiiio cléiiticc-> cspoc,í- I/c;:ni(~til :, 11Irr61iii(~o.

Page 20: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

i i o e s l)rulical~le del iiiisiiio iiictliaiite uii juicici ~ i i i a l í t i co i 50 ' . ch tlccii..

i i ietliaiite uiiii iiieril foriiii i lacióii tautolc'gic,ii tlcl c o i i c e l ~ t o o tle 105 coii-

celit<is l'ler6iiiicos tlc clrie s e ti.,lte. Otra coski oc~ii.i.c.. cJii ca i i i l~ io . c,oii. 11. (:',l.; c i i lcc~. cu!!~ iiiorfeiiici teiiiiitico "plui-al" s e tlesl)i.ciiclc niiulíticaiiiciitc.

del c o n teiiirlo l)lei-c:il~ico "ciiico", tlel iiiisiiio iiiotlo q u e Te tlesl)i~eiitle ' i i i i i -

liticail~eiiic. (1:. los coiiteiiit los plcréi i i icos ci)ri.esl)oiitli~:i~tcs 11 c3lic/Iro, ~irici-c'

o cc i l i t c {ci . ;~siiiiisiiio !jc.~tei.(ln!y !y foi.~ilo.l!/ (2 2 , 8 . 2 coiiio eic~i i iplc~s cle

teiiiatiz¿iciÓii :iiialitiea tlel iiiorfeiiii~ '"preli-rito"). Propoiici i ios Ilniiiai- "siil-

t(:ticos" a los morfe i i i as tcinliticos del tipo t le crprrtl !- "aiialítieos" i~ los tlel

lipo t lc c-illco. Coii c a l ! o ol)c.rriii~os uiia 1)i.ecisitiii t lel c ~ o i ~ c c l ~ t o tic, iiioi.-

i 'cniu teiili'itico, so1)i.e la I)ase t le 121 itleiititliltl fiiiiclaiiic.iitil1 t le 1:i i'uii- cibii c [ ~ i e n m l ~ o s tillos tic, uiiit lntlcs t1esc:iiipc-linii i 5 l j : cii aiiil)os casos.

cii c.fec.tí), sOlo eii el t4i.iiiiiio regi t lo a p ¿ i r e c e cc\pi .cs~da la carrictei.istic,ii

ii-iorfén1ic.a eii ciiestihii , a tlifei.eiicin t le lo c1iitJ s ~ i c c ~ i l c cii !a rc:c.c.iíjii 1.1)-

L I Y J inorfei i ias fuiitl.:iniciitales.

ij0i Cf. 1. I\NT: «liritil.; (le?. 1-ci~ieii T-erii~iiifl)). .A I; S S . 1; 10 s.<. (51) E l [ [ L I ~ la aiialitici(la(l (le los iiiorferiizis ~e11iá t ic .o~ ;iii;iliiic~iis sc;i lIl'o])ia-

iiiciite extraliiig~iístic:~ resulta l~eifectaiiieiite cc~iii~~;itil ; lc t.oii si~i f ~ i i i ( ~ i Ó i i IIIGI-- f6mic;i. es decir-. coi1 sil fiiiicitjii formal-iiiiiiaiieiite. (le factoi.es (le 1:i ( ~ o i i l e s t ~ i a - lidatl lirigiiística (cf 2 . 2.1. Ateiiiéiictoiios al coiict>pto (le iiiorfciiia teniático. ljodeiilos decir, a titi_i!o i !us t ra t i~~o , que iiiit2iitr;is. 1). ej. . el t~irc.ci (c.f . C. 1-Ij . 130ncsrrii6s~ : op . cit.. p . $1.;. y 11. F. T T T ~ ~ o ' i . : ((Di1.s I+'ischei- Lcxil~oii S;;])i.ac'lie11)). Fraiic'ioi-t del Mc.iio. l9(il, pp. 1!)9 >- 317) es una lcrigua t í l~ ica d e iiio:,fciiias te:iiríticos ;iiialíticos. el alemáil lo es de iiloi-feiiias temáticos siiltéti(,os: si coil- froiitaiilt.>s las sccueiicias turcas bii.y iik PL' («giari C;IS;I)), ((una g r ; ~ n ca,qa»i >7

~1,:i hii,liil; P U - / ? T . («(los grailtles casas)) ; cf. iiigl. yrc<rt /~oit.sc', tr gl ' cn t 1rt:itst~ J-

i ~ o o g~.f?(rt hf i~tse-s ( - S = / z l z i ) ~ con al. [/t'oss-e.s lfrr~is, citi yross-cs liciiis z[(.t2i gi'os.c-c I-liiits-er ( o coi1 las coi-respoi~tlieiites secuencias espaiiolasl. \,enlos ciue eii la seguiitla secuencia turca el nicirfenia «plural» sólo vieiie espres;ido ( c s decir, scílo aparece ccnio iilorfenia fuiitlaiiientalJ e n el tériiii i~o r,cgitlo í-1r.i- eii c i , - l e~) , coi1 10 clue su fuiición coiitestualizadora se despliega a l r a v t s de su tcmatizaci6ri aii;ilítica en el nuriieial iki. E s t a teildencizi culniiiia e n los casos eii Que el tu rco r-enuncia a toda expresióii iriorféniica especifica (es decir, a los niorfrmas iundanipiitalesJ. ericomendaildo única y esclusivamciite al iiiorfcnia teiiiático la fuiicióii tle la contextualizaciói~ l i i~gúíst ica: eil iX,i bii!!iil,. (idi1?)1 («dos grandes Iionibres))) el plural n o aparece expresado en a l~so lu to (el plural de crtlni~~ es adrciii-lee?'). Eii a len~á i i se (la. por cierto. una siruarión niiáloga eii los casos en q u e la expresión d e la canticlac1 es la diiiieilsióil tlecisiva: zic.eL d4rct~tz f ren te a zli'ei y1.o.s~-e n/fut~?~-e~' . 1~ que. desde luego. tlatlo su c;iráctei ii iargii~al, iio hace del aleiiiSn uiia lengua típica (le iiiorfeiiias teiiiáticos aiialí- ticos. Si adoptanios el 1)unto cle vista del morfenia fuii(laniciita1. el s ~ i a h i l i icf . C . TIj. G o ~ c s ~ ~ o a r : @p. cit.. pp. 97 s., jT 11. F. T V E N D T : 011. c i t . . i1i .1 s e I ~ O S p i p seiita conio u n a lengua típica (le iiiorfeiiias fuiidailieiitales coi1 evidciite tlesa- rrollo cle la congrueilcia y no iiieiios evidente avers i~ in ;i1 sinc.rorisliio. coii 10 que el suahili s e distaiicia tanto tlsl turco. leiipua típica (le iiioi.feiilas teniáticws arialílicos, coiiio del aleiliáii, leiigua típica de nior.fenias teiiiáticos siiit6ricos y de i n o r f e n ~ a s fiiii[laiiientales coi1 teiitleiicia al siiicietisiilo: (((10s gr;riirlc.s lionibres)) s e expresa e n suahili nietliante la sec~ieiicia i c ~ - t i r i r . r r - ~ ~ ~ J ~ ¿ icrr- ~c-i:? inl-111 - c~licinif~re». - re j~c = «graiide», 771-riili = «clos»; i~.(r- expresa un iiiorfeiila tcplural personal)) y aparece repetirlo eii I;i secuciici;~). Si. -11 1ug;ir (le (((10s graild-s l ioni l~ies», clcciiiios «dos graiidcs lil~ros)), la csti.uclura de la se- c~ieiicia sigue sientlci la ni isma: vi-tcrb~t i~i-J ; i ih[(~ 11~-l~~jl i í/,:j-trtl~ir = (<i i l~i~o», -li/ / l~i/ .(( = <cgi:iii(le» ipara cosas ) ; tli- expresa i i i i riioi-feiiia (cl~lui'al tlc iirc.iisilios. t,icitos ¿iiiiiiialcs ... » ) . UII cjeiill~lo en siiig~il;ii , : 111-t~li)ii.slii 111r!!i~ (1 j)ic,-l;t~lf2ttr 1;i-ti,

Page 21: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

c(>ptos: lo cluc- eii i i i i iiioiii~iito claclo se cl(~si~iiii iiietliaii:c. plc~i.eiii:is sc. (lcsi;iia postcrioriiieiite iiicbcliiiiitcl iii~>i.f'ciiia'j. Siiici-ciiiicaiii,:iitc~, lii i.c.ltiti\-i- (l;ic! cii ciicstitiii iio es iiieiios c.\-itl(iiitc.. i3;ltc c,oiiil)ai.ai., 1). c.¡.. al. ic.11 ~ci~y.y ie r 2 . > , . ic,ll c : i . f ~ ~ h ~ . cJ.r !- esc;liicl. 1,sueco e i i i~ii(~st;-o ~~jeiii~:lo; ;c~g ris.s?c do! j ; t~ : f i i . / : L . ( ~ ~ ( I c:ct irloiicle el aspecto se c\l~i.c,s;l ( ,o~ i iiieclic;.; l~l(~ri:iiiic,r)s. 16sicos. iio c~iisl-itu\.eiic!o; (lesde uii puiito clc \ i ~ t a foi iii~il-iiiiiiaiiciit~~ ni siclui(,i-;t u11 ii101.l C I I I ~ L tc111Ltic0, qiie ylIo l)i~siil~oitc l:! (~\ist(:i~ci:i c l ( x 111i ii~oi.feii!;! iiiiiclniiieiital cle asl~ccto, que iio se cla cJ i i alciiiiiii i i i c 3 i i las leiiciias escaii- cli:i;i\~as) coi1 esp. lo sn/)íci/lo ,ui~/)e j Q lo .~erhí: c.f . lo ic~~iíc~,/ ' lo / r r , ~ í ) ( 5 1 ) . No Ixiecle, lxies, decirse cllie l i i sigiliiicacióii cle los iiioric~iiias Fea a priori ! ftiiiclaiiiciitaliiieiite tlifereiitc tle la de los 11lereiii:is. Se tr~itn cle uiia cucs- litiii pri:iiai.iaiiiei~te foi~iii;il-iiiiiiai~~~i~tc. (I)cnri.,- jtistiliiic-iitct cliic cii i.iii sis- tisiiiii liiigiiístico cl~iclo cieitiis fiiiicioiies sigiiific,iti\-as c!e r~rclcii i i i ~ , ~ - geiic,- rnl 0- clue, en clefiiii:i\,ii, 1i:il)ria que tlcfiiiii. ( l i i t4iiiiiiios cle fig1.ii.a~ dcl coi iteiiitlo í cf. 1. S. j) c1esc:iiil)eíiaii (por supuesto, arl)itr,ii.i,liiiciite\, l ~ i iiiisicíii cli-. gariiiitiz~ir la coiitc~tualicliicl liiigiiisticii (cf. 2. 2.,, iilisióii ésta cli.le iio ciejiiii de deseiiipcílar eii el caso cle esa "iiiiialgtiiiia" q ~ i e es cl niorfeiiia triiilitico, coii lo ctial resulta pei.i'ect¿iiiieiite c1~ii.0 por el& wi la secueii- cia. 11ai.a citar uii ejeiiil~lo (le N. Clioinsl<y !5:3), llzc? Yi~.of.s. F;c~r.iil - ycs%ei.cln!j !sieiiclo así que Yirots J J Iin/./ll soii tlr).; secueiic.ias careiites de sigiiificadoj el espacio eii blaiico vieiie detei.iniiiatl(~ coiiio "a \¿ii.iaiit of past teiise" : eii efecto, ~jc.ster.clny, adeinlís cle su coiiteiiitlo yleréiiiico (clist-iii to, p. ej., del que correspoiitle a fo~.r~ei.l!y), posee e! coiiteiiido iiiorféiiiico "prethi-i- to", y es l~rec~jsameiite este iiiorfeiiia teiiilítico el clue exige la presencia del niorfeiiia fundameiital eii el espacio eii l>laiico.

3. Correspoiicle a Hieliiislev, coiiio lienios visto, el iiiérito de lial~er fuiidanieiitac10 rigurosamente la dualidad "morfeiiia-plerema" sobre una base forinal-iiiinaileiite. Esta fuiidaiiieiitacióii constit~i)~c precisamente uno tlc taiitos aspectos eil que la liiigiiística clhsico-estructural, taxoilóinica, y la liiiqiilstica generativa, lejos de ser iiicompatibles, se coinplementaii. De Iiecho, 1:i gramática geiierativa resuelve atlec~iadaiiieiite el. problema de la coiitextualidad liilgüística, que, coino lieinos dicho en 2. 2. 3. 2., no

(!~le ~ ix i i i f i ca ((el criado i ~ ~ ? - t ~ i i ~ ~ i s l ~ i ~ t este! ¡1!~~!11o 1iz1 trai(lo ~o-ine-l<i-let(~) la sil¡:~ !1~i ti1». E n n-??ze-kiFleta se daii los siguieiites elci~i~~ii l(~c: i r - i ~ i - l » , p:ira la c.lasc. (cl)ersoilas»; lince rcfrreiicia a l sujeto), -??!p. ~ ~ p e i - l ' ~ ' ~ l « ) ) I . -!;i. («lo», I,ara 1:i c.l;isc> c(utciisilios, ciertos aniiiiales . . . » ; rcinite al ol~.jelo) y -1etcl (((traer))).

(.52) Huelya clerii- q i ip las alteracioiics iiioi-i'c?foii@ii~icas ci,isializntlas eii sul)" ilo restaii eii at~soluic-, valitlez al ejciiiplo. (.i:i) Cf N . CHOAISKY: o l ~ . cit . . 1111. 104 s.

Page 22: Gramática léxico: los - DIGITUM. Depósito Digital ... · texto cm c1 seiiticlo tle 1-Ijelmslev piiede ser iiicliiso todo el "iilaterial" de uii,i leiigiia tieteriniii¿~cla o de

es cii iiiotlo iilguiio ahsti-acta !- iil>i.ioi.istiea. siiio clue aparece s<;lr> c.oiici.c.tii !- aposterioi.istic~i111ie11te coiifiguracla eii tal o cual Ieiigua. La pei.specti\il (le IIjeliiisle\- coiistitu!-e uiia sueitc cle esplicitacióii iiiétatetii-ici~ dc iod¿i tlesciil~cicíii coiici-eta tle uiia iiistaiicia supieiiia de coiitextualiclacl liiigiiís- ticx La \~ii.tiiitliclacl cle cliclia pesrpecti\.a era, paix su descul~ricloi. (541. tliucrcíiiicaiiieiitc i.S.Sj, el estudio dc la "iiii.tacroiiia" o estiitlio cle las "conilitions cle chailgei~ients intérieures, conteiiues daiis la sti-ucture fc)iit,-

tioiiilelle de la Iiiiiguc iu6iiie" (11 (lií'ei-coc.i:i de la "tlitici.oiiia" o c.stutlio tlr l o factoics esteriios (le la e\:olucihi~ liiigiiistic,iij. Siiic~cíiiic:ai~ieiitc. los coiice~1toqloseiii2itic.o~ (lc iiioi-feiii;i plei-c.iiit~ se iios l>i.c.sciitaii coiiio 11i i

liiigiilo visii¿il siiiiiaiiieiite idóneo para la iiivestigación "tipológica", cs

tlecir, l>ai.a el eytiiiicii (le las diversas condiciones de rcilliz;iciGi1 cle 1:ls l~osil)ilidades liiigiiisticas del lioiii1,i-e (cf. In i i . 51). "L,'¿tiide dc la striic- tiii.(, ini,r1~ll6~i~aticl~ie tloit nboiitir. . . ,'l iiiic t!.gologic générale tl'ordi-e syii- c.111-oiiicliie, qiii s~i1ii.a tlistiiiguci- les c;ir¿lc.ti~rcs uiiivei.sels et slji.cifiques, et cloiit o i i pouira tl&ri\ier les lois géiiéraler tlirigeailt l'i.volution, en étal,lis- sailt lcu optiiiiiiii~s al>solus e t relatifs de la foriile pure et cle I'affinit; eiitrcs forii~e et siibstniicc et ei1ti.e foi.iiie et e\;l>rcssinii".

Esainiiiai uiia serie (le aspectos "estrati.gic.os" (le la gloseiiiática, u l~ i - cal. eii ella la tliialitlatl "graiiiitica-léxico" (56) !- e ~ ~ ~ l i c i t a r el alc.alice (le1 ei>foque gloseinitico de tlichci diialitlatl: lie kilii iiiicstro propcísito :i lo largo de las páginas de este tralmjo.

(541 Cf. 1.. Fl.r~i..\rsi,i:v: Shl. especialliitiiitc 121, l:ili S S . as í (.oiii(i S. ~ i ! ) . i ~ 4 5s .

y S8 :;s. (53) Iljelnisle\l usa eii este coiitesto el téi,iiiiiio «tli;ic~roiiia» e11 ti!i sriitido

t4riiiro rc'sti~iiigitlo clLie (IiCiei-e tlel seii ticlo aiiil~lio (liit: 1 t i i i i l)i('n tiriic tliclio tel.-

inino. Sobre la 131-nl>leniática eil cucstióii cf. E. C'osi:iiir~: «Siii~.i.oiií;i. cli;ici.oiii;i c historia)). Moiitevitleo. 1!15S.

f3ii Huelga. píri' io clcniás. iegisii.¿ii. 1ii tdistiiiritiii e i i t ie ci seiititlo ~ i i i i ~ ~ l i o t ic.

c(gi.aiiiática» cni~io ecj~ii\~nlriite a «iiiigiiística» icoii iiicliisióii. ]>oi. t~i i i to . ( I t . 1 t.- lutlio tlel ylaiio tlc ici cxjiiesión l y cl seiiticlo csti'ic!o tic tli(,lii I i c',i,iiiiiio r oiiio cstii<lio niorfí~siiitácric.i, tlcl plaiio del cc~liiteiiitlo, .-. t~c~iic~i-etanici~Cc'~ tlcl 3:iil1it!1 ii-ii~i-f(.iiiico (de i i t i . ~ del cual los i?ioifciii:is teiiiríticos so11 l~i'ei.is;iiiic.iiti: f,ictoi.t.i clavc (le la coiitest~iiilitliitl 1iiiqiiistic.a y la tra1,:izóii ciili-O los ¿iini~iiíis iiioi~íi.iiiic.i~

~ 1 ~ ~ 1 ~ 6 i i i i r o I . r.f~ielgii as i i~ i i s i~ io Iiac(?r i~oC~ir la (iislii~ciríii c>iili.c ((yi.;iiii,'.' ~iiic'a)) criiiici o!~jpto (le es l~ id io y (:0111!1 tistiitlio ti(:] ol,joto i.ii c ' i i t ,st i( i i i ccf. ( ( Iéx i~~o)) )

í(1~:sicoIogia~);