1

Memoria de los trabajos desarrollados en la

prestación del servicio de “Educación ambiental

con agricultores e gandeiros para recoñecer os

problemas xerados pola mala xestión dos

purines e outros contaminantes: xornadas de

formación”, dentro del ámbito del PROYECTO

LIFE+ MARGAL ULLA (LIFE09 NAT/ES/000514),

COFINANCIADO CON FONDOS LIFE+

NATURALEZA Y BIODIVERSIDADE,

con un 49,39 %

2

1. Antecedentes.

Con fecha de 30 de octubre de 2014, la empresas SIOS proyectos comenzó los trabajos para el

desarrollo del servicio de “Educación Ambiental con agricultores y ganaderos para reconocer

los problemas generados por la mala gestión de purines y otros contaminantes”, dentro del

marco del proyecto Life+ Margal Ulla.

El objeto del servicio es el desarrollo de un programa de formación dirigido a los agricultores,

ganaderos y silvicultores de la cuenca del río Ulla, que tiene como objetivo enriquecer el

conocimiento de los problemas ambientales causados por el manejo de estiércol y purines, así

como estrategias para reducir estas emisiones.

Para ello, se preveía el desarrollo de charlas de sensibilización medioambiental adaptadas a

tres públicos–objetivo diferenciados (agricultores, ganaderos y silvicultores), con el objetivo de

concienciar a estos colectivos sobre la necesidad de modificar los comportamientos y las

prácticas agrícolas y de laboreo con el ganado, resultando en un mantenimiento o aumento de

la producción en el tiempo, vinculado con la conservación del suelo, su microfauna asociada y

la no contaminación de las aguas por el uso indiscriminado de pesticidas y derrames

persistentes de purines.

El ámbito geográfico del desarrollo de la actividad debe ser el mismo que el ámbito geográfico,

del proyecto, es decir: la cuenca del Ulla. Por ello, tras consensuar las posible localizaciones de

esta actividad con la Subdirección Xeral de Formación Ambiental e Transferencia Tecnolóxica,

se acordó la realización inicial de las charlas de sensibilización medioambiental en las

siguientes localizaciones: Boqueixón, Monterroso, Lalín, A Estrada, Touro y Rodeiro.

El esquema de desarrollo de las charlas debía responder el siguiente esquema:

Debían desarrollarse dos ediciones de cada una de las charlas

(agricultores/ganaderos/silvicultores) en cada una de estas localizaciones.

Las charlas se desarrollarían a lo largo de 2 días en cada localidad, ofreciendo sesiones

en horario de mañana y tarde, facilitando así que los asistentes escogieran el horario

que resultara más conveniente.

En cada localidad, se facilitaría a los asistentes el desplazamiento gratuito a la Finca de

Mouriscade (Lalín) para realizar una visita a la planta de secado de purines que está en

funcionamiento en la misma, para comprobar in situ el proceso de aplicación del

digestato en las explotaciones de la Finca.

2. Contenido y alcance de las charlas.

El resumen del contenido básico de la charlas se adjunta como Anexo I de esta memoria.

3

Además, durante las charlas se ha puesto a disposición de los asistentes las guías de

buenas prácticas para agricultores, ganaderos y silvicultores. Sus portadas se adjuntan

como Anexo II de esta memoria.

3. Desarrollo de la actividad.

La calendarización y preparación del desarrollo de la actividad se ha realizado en

coordinación con la Subdirección Xeral, y se ha apoyado en la difusión realizada por las

Oficinas Agrarias de la Consellería de Medio Rural e do Mar. Para ello, se facilitó a las

oficinas agrarias un cartel y trípticos para difundir el desarrollo de la actividad.

La primera de las localizaciones donde se desarrollaron las charlas fue en el Centro de

Formación de Sergude-Boqueixón, entre los días 10 y 12 de noviembre de 2014 (ambos

incluidos). A las charlas, desarrolladas durante 2 días en diferentes horarios (entre las

10:00 de la mañana y las 19:00) acudieron un total de 98 personas.

4

Las sesiones finalizaron con una visita a la Finca de Mouriscade, en la que durante 2 horas

los asistentes pudieron comprobar el funcionamiento práctico de la planta de secado de

purines y la aplicación del digestato en las explotaciones agrarias de la propia Finca de

Mouriscade.

5

En total, en Boqueixón se han impartido 14 horas de formación.

La segunda localización en la que se planificaron las charlas de sensibilización

medioambiental fue Monterroso, entre el 12 y el 14 de noviembre. Sin embargo, y por

recomendación del responsable de la oficina agraria, ante la falta de interés de la

población destinataria de la actividad, las charlas fueron canceladas el día 11 de

noviembre.

6

La tercera localización prevista fue Touro, entre los días 17 y 18 de noviembre, con visita

prevista a la Finca de Mouriscade el día 21 de noviembre. En este caso, se contó con la

colaboración y apoyo del concello de Touro a través de la propia alcaldía, que puso a

disposición el aula multiusos del concello. Además, colaboró en la difusión de la actividad a

través de su página web.

7

A pesar de los esfuerzos de difusión realizados, en estas sesiones sólo se contó con la

asistencia de 2 personas en 1 de las 6 charlas ofrecidas. Ante la escasa asistencia de

público, se decidió cancelar la visita a la Finca de Mouriscade.

En total, se impartieron 1,5 horas de formación.

La cuarta localización para el desarrollo de las charlas fue Lalín. En el proceso de difusión

previo a la celebración de las mismas, se contó con la colaboración tanto de la oficina

agraria comarcal de Silleda, así como con el concello de Lalín, que cedió una de sus aulas

para el desarrollo de la actividad. Además, se contactó con un total de 14 cooperativas

agrarias de la zona.

Las charlas se desarrollaron entre los días 26 y 27 de noviembre. A las mismas únicamente

asistieron 3 personas. En este caso, las cuasas de tan baja asistencia se debieron a la

simultaneidad de estas charlas con otras ofrecidas al mismo colectivo en las mismas

fechas, y sobre las que no se tenía constancia. Dada la baja afluencia de público, se canceló

la visita a la Finca de Mouriscade.

En total, en Lalín se impartieron 1,5 horas de formación.

A fecha de cierre de este informe de ejecución, y por acuerdo alcanzado con la

Subdirección Xeral de Formación e Transferencia Tecnolóxica, se aplazan las charlas

pendientes (Monterroso y A Estrada) al primer trimestre de 2015. Esta decisión cuenta con

8

el visto bueno del equipo de minitorización de los proyectos Life + en España (Idom-

Astrale), y será comunicada a la Unidad Life en las próximas semanas.

4. Indicadores de ejecución

Hasta el momento, la ejecución de la actividad D1 del proyecto Life + Margal Ulla, a través

de la acción de “Educación Ambiental con agricultores y ganaderos para reconocer los

problemas generados por la mala gestión de purines y otros contaminantes”, ha alcanzado

los siguientes resultados.

Previsto Alcanzado %

Nº localizaciones

6 4 67%

Nº asistentes 300 103 34% Nº horas formación impartidas

70 20 29%

9

Anexo I

Contenido de las charlas de

Educación Ambiental con

agricultores y ganaderos para

reconocer los problemas generados

por la mala gestión de purines y

otros contaminantes

10

Charlas informativas e visita. Sensibilización ambiental

Resumen: Boas Prácticas Agrícolas

Nunha primeira parte da exposición se realiza unha introdución á evolución da agricultura nas

última décadas, pasando dos sistemas tradicionais a uns máis intensivos, menos sostibles e cun

maior impacto ambiental. Neste sentido se fai finca pé na actual tendencia dos gobernos e

organizacións europeas en canto a integración da agricultura nas políticas de conservación.

Por outra banda, pásase a realizar unha presentación dos proxectos Life+ Natureza e

Biodiversidade, como plans de conservación do medio natural. Profundizando neste aspecto se

realiza unha presentación do proxecto Life+ Margal-Ulla, explicando en que consiste e os

obxectivos do mesmo. Un pequeno acercamento a estas especies serve para dalas a coñecer

aos membros dun sector moi relacionado co hábitat onde se atopan, os ríos. A enumeración

das principais ameazas destas especies, xunto cos obxectivos do Life+, enmarcan as charlas de

sensibilización no conxunto do proxecto de conservación, dando unha idea de unidade.

Neste punto se introduce o termo de Boas Prácticas Agrícolas. Explícase o concepto, a quen

van dirixidas e os obxectivos: acadar unha produción máis sostible e respectuosa co medio

natural. Recálcase tamén a idea de que estas boas prácticas benefician tanto ao medio natural

como aos profesionais do sector, ao obter unha maior rendibilidade nas súas explotacións.

Como punto de inicio se expoñen os distintos aspectos nos que a agricultura afecta ao medio

natural: erosión do solo e a perda de fertilidade, contaminación das augas e diminución das

súas reservas, o cambio climático e a perda de biodiversidade e degradación dos hábitats.

Isto serve de punto de partida para enumerar unha serie de boas practicas agrícolas cuxa

aplicación vai supoñer unha serie de melloras, tanto para o medio ambiente como para o

agricultor, en canto a custos e calidade do produto final.

Comézase enumerando unha serie de recomendacións de carácter xeral referentes á

organización na propia explotación, como pode ser o manter ao día o caderno de explotación,

a necesidade dun correcto asesoramento técnico, a necesidade de coñecer a calidade da terra

para planificar adecuadamente os ciclos de cultivo, ou facer fincapé na importancia dos

elemento estruturais.

Concrétase logo en certos puntos específicos, como a protección e mantemento do solo, a

fertilización adecuada dos cultivos, a xestión dos residuos agrícolas, o control de pragas,

enfermidades e malas herbas; o uso responsable da auga, o aforro enerxético nas explotacións

e a protección da contorna natural. En cada un destes casos danse unha serie de

recomendacións destinadas á mellorar a eficiencia nos procesos de produción e á vez á reducir

o impacto no medio ambiente derivado precisamente destes procesos.

11

Como elemento final, con idea de dar unha idea de continuidade e complementariedade co

Life+ danse unha serie de consellos concretos para conservar o mexillón de río e a toupa de

río. Estes consellos, xa recollidos na exposición anterior, concrétanse no exemplo dalgunhas

actuacións que beneficia a estas especies pero que á vez beneficia ao agricultor, explicando en

cada caso como sucede isto.

Charlas informativas e visita. Sensibilización ambiental

Resumen: Boas Prácticas Gandeiras

Nunha primeira parte da exposición se realiza unha introdución a evolución da gandería nas

última décadas, pasando dos sistemas tradicionais a uns máis intensivos, menos sostibles e cun

maior impacto ambiental. Neste sentido se fai finca pé na actual tendencia dos gobernos e

organizacións europeas en canto a integración deste sector nas políticas de conservación.

Por outra banda, pásase a realizar unha presentación dos proxectos Life+ Natureza e

Biodiversidade, como plans de conservación do medio natural. Profundando neste aspecto se

realiza unha presentación do proxecto Life+ Margal-Ulla, explicando en que consiste e os

obxectivos do mesmo. Un pequeno acercamento a estas especies danas á coñecer aos

membros dun sector moi relacionado co hábitat onde se atopan, os ríos. A enumeración das

principais ameazas destas especies, xunto cos obxectivos do Life+, enmarcan as charlas de

sensibilización no conxunto do proxecto de conservación, dando unha idea de unidade.

Neste punto se introduce o termo de Boas Prácticas Gandeiras. Explícase o concepto, a quen

van dirixidas e os obxectivos: acadar unha produción máis sostible e respectuosa co medio

natural. Recálcase tamén a idea de que estas boas prácticas benefician tanto ao medio natural

como aos profesionais do sector, ao obter unha maior rendibilidade nas súas explotacións.

Como punto de inicio se expoñen os distintos aspectos nos que a gandería afecta ao medio

natural: erosión do solo e a perda de fertilidade, contaminación das augas e diminución das

súas reservas, o cambio climático e a perda de biodiversidade e degradación dos hábitats.

Isto serve de punto de partida para enumerar unha serie de boas practicas gandeiras cuxa

aplicación vai supoñer unha serie de mellorías, tanto para o medio ambiente como para o

gandeiro, en canto a custos e calidade do produto final.

Comézase enumerando unha serie de recomendacións de carácter xeral referentes á

organización na propia explotación, como pode ser a importancia de ter censada a explotación

no Rexistro Xeral de Explotacións Gandeiras, o manter ao día o caderno da explotación, a

identificación correcta dos animais, a necesidade dun correcto asesoramento técnico, ou facer

fincapé na importancia de coñecer as necesidades da especie coa que se está a traballar.

12

Concrétase logo en certos puntos específicos, como o manexo, a estabulación e o benestar

animal; a saúde, hixiene e bioseguridade; a nutrición do gando, o tratamento dos residuos

gandeiros, a eficiencia enerxética das instalacións gandeiras e a protección da contorna

natural. En cada un destes casos danse unha serie de recomendacións destinadas á mellorar a

eficiencia nos procesos de produción e á vez á reducir o impacto no medio ambiente derivado

precisamente destes procesos.

Como elemento final, con idea de dar unha idea de continuidade e complementariedade co

Life+ danse unha serie de consellos concretos para conservar o mexillón de río e a toupa de

río. Estes consellos, xa recollidos na exposición anterior, concrétanse no exemplo dalgunhas

actuacións que beneficia a estas especies pero que á vez beneficia ao gandeiro, explicando en

cada caso como sucede isto.

Charlas informativas e visita. Sensibilización ambiental

Resumen: Boas Prácticas Forestais

Nunha primeira parte da exposición se realiza unha introdución a evolución da agricultura e os

aproveitamentos forestais nas última décadas, pasando dos sistemas tradicionais a uns máis

intensivos, menos sostibles e cun maior impacto ambiental. Neste sentido se fai finca pé na

actual tendencia dos gobernos e organizacións europeas en canto a integración destes

sectores nas políticas de conservación.

Por outra banda, pásase a realizar unha presentación dos proxectos Life+ Natureza e

Biodiversidade, como plans de conservación do medio natural. Profundando neste aspecto se

realiza unha presentación do proxecto Life+ Margal-Ulla, explicando en que consiste e os

obxectivos do mesmo. Un pequeno acercamento a estas especies danas á coñecer aos

membros dun sector moi relacionado co hábitat onde se atopan, os ríos. A enumeración das

principais ameazas destas especies, xunto cos obxectivos do Life+, enmarcan as charlas de

sensibilización no conxunto do proxecto de conservación, dando unha idea de unidade.

Neste punto se introduce o termo de Boas Prácticas Forestais. Explícase o concepto, a quen

van dirixidas e os obxectivos: acadar unha produción máis sostible e respectuosa co medio

natural (Xestión Forestal Sostible). Recálcase tamén a idea de que estas boas prácticas

benefician tanto ao medio natural como aos profesionais do sector, ao obter unha maior

rendibilidade nas súas explotacións.

Como punto de inicio se expoñen os distintos aspectos nos que a xestión forestal afecta ao

medio natural: erosión do solo e a perda de fertilidade, contaminación das augas e diminución

das súas reservas, o cambio climático e a perda de biodiversidade e degradación dos hábitats.

13

Isto serve de punto de partida para enumerar unha serie de boas practicas forestais cuxa

aplicación vai supoñer unha serie de mellorías, tanto para o medio ambiente como para o

propietario ou xestor do monte, en canto a custos e calidade do produto final.

Comézase facendo finca pé nos recursos que o monte nos ofrece, máis aló da madeira, como

os cogomelos, os froitos ou os aproveitamentos de ocio.

Enuméranse logo unha serie de recomendacións de carácter xeral referentes á organización na

propia explotación, como pode ser a necesidade de dispor dun instrumento de xestión

(Proxecto de ordenación ou Plan técnico), velar pola seguridade laboral nas labores que se

realicen no monte, así como recomendacións xerais para os propietarios e xestores do monte,

como a importancia de coñecer e valorar a certificación da xestión forestal.

Concrétase logo en certos puntos específicos, como as labores de repoboación, o

aproveitamento forestal, os usos e aproveitamentos sostibles, a prevención e defensa contra

os lumes forestais, a protección dos leitos fluviais e bosques de ribeira, a planificación,

construción e mellora de pistas forestais; as zonas de protección e elementos singulares; a

maquinaria, seguridade e tratamento de residuos e a protección da contorna natural. En cada

un destes casos danse unha serie de recomendacións destinas á mellorar a eficiencia nos

procesos de produción e á vez á reducir o impacto no medio ambiente derivado precisamente

destes procesos.

Como elemento final, con idea de dar unha idea de continuidade e complementariedade co

Life+ danse unha serie de consellos concretos para conservar o mexillón de río e a toupa de

río. Estes consellos, xa recollidos na exposición anterior, concrétanse no exemplo dalgunhas

actuacións que beneficia a estas especies pero que á vez beneficia ao profesional do sector,

explicando en cada caso como sucede isto.

14

Anexo II

Portada de las Guías de Buenas

Prácticas Medioambientales para

Agricultores, Ganaderos y

Silvicultores.

15

16

Los materiales se han distribuido tanto en gallego como en castellano