kovara huneri candi û edebi

i--

/

4

;!**

"V

X

^i

/

^

' 1^*^

r

NAVEROK

Ji Xwendevanan3

Di 20 saliya nurina xwe da Emesto Che Guevera4

50 Saliya Serhildana Dersimê6

Çiroka "Xudmuxtariyê" û Belge11

Çend Çarin - BARAN14

Sayi (helbest) - VAZGAL15

Ulmdar û Bajarvanê Mezin Orbelli

Prof. Şekroyê MIHOYi16

Ji Folklora Me (Straneke Govendê)19

Welat h dilê mm e - Ç. GALEMTERYAN20

Gotmên Pêşiyan23

Şikefta Bi Xwm (Serpêhati)24

Ji Nav Edebiyata Cihanê, Pûşkin - Emerikê SERDAR. . . 27

Quncikê Zarokan28

Ji Nav Weşanan30

Sai :9 :

Hejmar: 62 Sibat 1988

Wêncya Qapaxê: Ji bo destana Memê Alan —M. Delioglu

XWEDi : KOMKAR - Swêd UTGIVARE : Svensk-Kurdiska

BERPIRSÎYAR : Şêroyc BOTAN Arbetar Föreningen

NAVNiŞAN : Döbelnsgatan 16 B ANSVARIG UTGIVARE : Ş. BOTAN

113 58 STOCKHOLM ADRESS : Döbelnsgatan 16 B

TELEFON : OS/ 32 82 5i 113 58 STOCKHOLM

HESAP NG : PG. 458980 - 0 TELEFON -.08/32 82 51

PG : 458980-0

^UAiu.^ujJ.^^^^'.'.'.'.'XT'.'.'.;.;.;.!.;.!-!.!.!-!.;-!-!.!.!II miiiirii^

LEYLA SOR

Bilmd nnd û çavreşa mm

Bejna te mêji bu: ji min

Ew bejn û balaya delal

Bi dil bimeş were cem mm.

Tu weri ezê jin bibim

Bihêlûbi hinerbibim

Ew hez û tev evina te

Bi mal û ez tim jin bibim.

Ezê binkim ew guUyê mor

Maçek bikim ji lêvê sor

Bejna te weki kulilkan

Tevda gewr ew kesk û sor.

Tu neyi ezê din bibim

Bê hêl û bê hiner bibim

Ji ber evina te delal

Bê Xwuda bê hêvi bibim.

Tu neyi ez dikevime ciyan

Beşek xwar ji dinya çavan

Dikim nalin ji derdê dilan

Janekê xwe berda milan.

Feqh bankir tu neyi malan

Te lêxist remzek h milan

Ew agir û şewata te

Xwe berda gurçik û milan.

Feqir AHMED

*

Ji kovara hêja Roja Nû rc:

Pişti rêz û silava.

Sala we ya nû piroz be. Ez

hêvidar im ku ev salji kovara

Roja Nû, gelê me û hemû gc-

lên dmyayê re bi xêr û xweşi

bê.

Ji bo sersala 1988'an ez

helbesteke xwe ji wc ra dişi-

nim û ji bo helbesta mm a ku

we belavkiriye ji ez spas di-

kim.Birader AMED

Fransa

Ji kovara Roja Nû Ra:

Ez keçeke Kurd im. Ez heft

sali me û li Elmanya Federal

dijim. Ez serê sala we bi dil û

can piroz dikim. Daxwaza

min ew e ku hûn hê ji zçhftir

ji bo zanebûna zarûkên Kurd

bmivisin. Mm di "Roja Nû"

hejmara 18'an da, di"Qunci-

kê Zarokan" da gclek tiştên

ku mm bi kurdiya wan niza-

nibû xwcndin û hin bûm.

Ez silavên bi başi

h we dikim.

H.T.

Elmanya Fedcral

NALINA KEVOKAN

Ji pêşmergeyan ra

Jin sext û gnane

Aman! Ji derdê vê dinê

Dinahn kevokên reben

Ay wax h minê

Ji bo hêhnokê

Hêj çi hawarek

Ne hatiye perijandinê...

Rêkên xebatê

Tari û dirêj m

Kevok ji lew re

Din û gêj in

Ji bo hêviyê

Dinst dikm awaza,

Stirana dibêjin...

Bi silavên mm re

xwişka we Ofra DORA

Yewnanistan

Ji Redaksiyona Roja Nû ra:

Hevalên hêja,

Ez dixwazim "Roja Nû" her-

dem bi destê min keve. Lema

h jêr ez navnişana xwe ji we

ra dmivisim. Ez hêvidar im ku

hûn herdcm ji mm ra bişinm.

Ez ji we ra kasêtekc xwc di-

şinim, ku hûn zêde dixwazm

mm hayedar bikin.

Silavên dilgermi û hcvalti.

H. BARAN

Elmanya Federal

Ji Redaksiyona Roja Nû ra:

Ez xwendcvaneki "Roja

Nû" me. Ez dikarim bêjim ku

heta niha hcjmarên berê di

wcxtê da digihiştm destê mm

lê hejmaraa 18'an dcreng gi-

hişte dcstê mm, çima?.Biras-

ti dereng hatma kovarê

wek xwendevancki ez êşan-

dim.

Tişteki dm ji; di hejmara

dawiyê da hûn dibêjm ku du

ferhengên kurdi derkctme. Li

kudcrê meriv dikarc bikirc?.

ROJAN

Elmanya Fcderal

AGAHDARÎ

Ji bo bidestxistma ferhen-

gan navnişan ev m:

* "Ferhenga Kurdi-Tirki", D.

Izoli:KSSE - AFD NEDERLAND

POSTBUS 16109 Den Haag

* "Ferhenga Zazaki-Ttrki",

Malmisanij:

JiNA NO FORLAGET

Post Box: 240 12

750 24 UPPSALA/ Sweden

(Postgiro: 503799-9)

Di 20 saliya mirina xwe da li hemû dinyayê

hate biranin

ERNESTO

"CHE"

GUEVERA

Dema ku nurov navê Emesto Che Guevara

bi bir tme, bcrya her tişti intcmasyonali, welat-

pcrweri û fedakari tê bcr çavê mirov. Emrika

Başûr (Emrika Latmi) gav bi gav şahidiya vi tc-

koşcrê bêturs dide û kêm cih hcne ku vi canfc-

dayi nasnekinbm. . Di pêşcngiya şoreşa Kubayê

da, h çiyayên Bohvyayê , h Guatcmalayê , Vene-

zucllayê, Ekvatorê, Mcksikayê, welatê wi -Ar-

jantinê û wd. da kar û xcbata vi şoreşgeri bûye

dcstan, bûyc bcrxwcdan.. Ev çcnd rêzên Che,

ku iro h dinê bûyc banga bcrxwcdanê Ii hcmber

zorkcran, û impcryaUstan, wê ji mc çêtir wi bi-

de nasandin:

"Mirmji kuda

û çawa tê bila bê...

Eger dirûşmên me yên şer

guh bi guh belav bibe

û çekên me ji destan derbasi destan bibe

û kesên din bi dengê mitralyozan

û bi şer

û bi qirinên serketinê

ji cenazeyên me ra stran çêbike

mirin bi xêr hat

bixweşihat."

Jiyana Chc, ji zarotiyê va tim bi hcrckct bû-

yc. Hê di du saUya wi da mirin h dû gcriyaye,

bin lê çikandiyc, lê cv intcrnasyonahstê mczin

gclck caran kefen çirandiyc û ji mirmê ra mcy-

dan xwcndiye.

Erncsto Che Guevara, di 14'ê Hczirana sala

1928'an da h Arjantinê h bajarê Rosario hate

dmê. Hê du saU bû, nexwcşina astimê pêgirt û

cv nexwcşin hcta minnê dcv jê berncda.

Malbata Chc, dcwlcmcnd bû lê xwedi diti-

nên Uberal û pêşvcrû bûn. Bavê wi Emcsto Gue-

vara Lynch, muhcndisê bilind û bi cslê xwe ji

irlandi bû. Diya wi CcUa dc la Scrna ji, bi cslê

xwe niv-irlandi niv-ispanyoU bû.

ROMNÛ 19/1988

Malbata Gucvara ji bcr nexweşina Che gelek

cih geriya û sal bi sal, hal û wextê wan ncbaş bû.

Ji ber vê ncxwcşinê mirov dikare bêje, ku Che

xwendma dibistana yckem di mala xwc da kuta

kur. Di sala 1944'an da Lisê, di 1953'an da ji,

Fakulta Doktoriyê kuta kir û bû doktor.

Pişti diploma doktoriyê, ji bo ku li Vcnczu-

eUayê h koloniyek cuzzaman bixcbitc, bcrê

xwc da VcnczucUayê. Divê nurov ji bir nckc ku

Chc, di dema xwcndevaniya fakultê da hema

bêjc scranscri Emrika Başûr gcriya bû û gclck

tişt naskinbû. Di rêya Vcnczucllayê da, bcrê

xwc guhast û çû Pcrûyê. Li Pcrûyê pirtûkcki wi,

ku bi navcroka xwe Perûyê ya civaki dida bcr

çavan, hatibû çapkirm (di dcma xwcndevaniya

wi da). Ji bcr vê pirtûkê, h Pcrûyê hate girtm.

Di hepsê da bi şoreşgerên Pcrûyê ra têkiliyên

germ dani. Pişti ku ji hepsê dcrkct, bcrê xwc da

Ekvatorê û h wê dcrê rasti Avûqat Ricardo Ro-

jo hat, ku cv hevnasin ji bo jiyana Chc, bû serde-

mek. Ricardo Rojo, ji Che ra weha got: "Tê

hcri VcnezucUayê çi biki? Erê , wê derê ji bo

qezenckirma pcra ciki baş e, lê cgcr tu bi awê

mm biki bi nun ra wcre, cm herm Guatcmalayê .

Li wê derê şoreşckc civaki ya rasti heyc..." Ev

gotmên han, bandorckc mczin h scr Che peyda

ku: û Chc dev ji çûndma VenezucUayê bcrda.

Li Guatemalayê, ji aliki va li karê doktoriyê

geriya, ji aliki va ji, ji bo domandma jiyana xwc

dicedand Di vê navbcrê da h Guatemalayê hu-

kumeta şorcşgcr ya Arbcnz, bi tiUya imperyalis-

tên Emrika hatc hilwcşandm û hukim kct dcstê

kevnepcrcstan. Che, naçar ma xwc avêt bcxtê

balyozxana wclatê xwe. Di vê demê da, ji bcr

kar û xebatên wi yên rêxistini, hukumeta Gua-

temalayê gav bi gav lê digcriya. Ji bcr vê yckê

Chc, şcvek bi trêncki ji Guatcmalayê bcrê xwc

da Meksikayê. Chc, di dcma xcbata xwc ya

Guatcmalayê da gclck Kubayiyan naskinbû û di

vê navberê da birayê Fidcl Castro, Raul Castro

ii naskinbû.

Li Meksikayê wi û Fidel Castro hevdu nas-

kirm û pişti vê têkiUyê wi berê xwe da pêşen-

giya şoreşa Kubayê .

Chc, him di şorcşa Kubayê da him ji pişti

şorcşê gclck wczifeyên giring da ser milê xwc û

bû intemasyonaUsteki hezkiri yê dinê. Di Kuba-

yê da ji bo sazkirma sosyaUzmê bi dil û can xc-

biti û gclek bcrpirsiyariyên mczin pêkani, wck

Serokatiya Banqcya Netcwi, Scrokatiya Hcycta

Bazirgani, Weziriya Sanayiyê û wd. Di vê navbe-

rê da h gclek welatên paşdamayi geriya û rewşa

dmê çêtn naskir.

Di ilona 1965'an da ji hcmû wczifcyên xwc

dest kişand û ji Kubayê veqetiya. Bcrê xwc da

Emrika Başûr, 4ê kesi mzambû bi kuda çuye.

Heta du salan tu his û dengck jê dcrncket û her-

kes wi miri dizambû. Pişti du sala, di sala 1967'-

an da nameyek şand Konferansa Havanayê û bi

vi awayi dinya pê hisiya ku Chc sax e. Di dcma

wmdabûnê da Chc, h Bohvyayê bi karê şoreşê

mijûl dibû.

Mirin, h BoUvyayê h dorhêla Higucrasê wi

qcfalt. Eskcrên Barrientos yên xwefiroş di 7'ê

Çu-iya Pêşin a 1967'an da dor lê gntin û pişti

bcrxwcdanek qchrcmani, ew bi buindari bi dcst

xistin (8.10.1967). Di dcma pirsiyari (ifadcgu:-

tin) da ji, tevi halê ne hal scri ji dijminê xwe ra

danaiu û tifkir rûyc gcneralê wan. Di 9'ê Çiriya

Pêşin (1967) da bi dcstê Çawiş Mario Terzan

bi makincUyê hatc kuştm.

ERNESTO CHE GUEVARA

Kemal BURKAYGulek ket h çiyayên And

Dilê mm wi bipêçe

Bipêçe ku bila biji rtndi

Bila biji camêri, rasti, bedewti

Bt usûl bipêçc, ew duweroj e

Bişku vedtbe, dibe Gucvera

Av diçe dtbe Guevera

Dewran tê dtbc Guevera

Ezman, czmanê bêdawi, yê me hemûyan

Ger bizantn dtnya, ya mc hemûyan

Hezktrin ûjiyan bt dileki

Menewşên ku bi dtlopek xwin dareki çinarê

Odtkevtnerdê meztn diktn

Rojek ku zmcira dawi ştkiya

Ku dtnya giha aşitiyê

Binin bira xwe, dt pelgên çtnaran da

Çavên Erncsto hûn btbintn

Xwina wi hebe di sorgulan da

Xezalek diçêre, gur dizûre

Perpoz dtgre zinar

Li hemû çiyayên dinyayê, jt bir ne kin

Dengê solên Ernesto wê hebin

Btşku vedibe, dibe Guevera,

Av diçe dibe Guevera

Dewran tê dibe Guevera

(Ev şiêr, ji kitêba'Dêrsim" ji Tirki

hate wergerandtn)

ROJANÛ 19/1988

50 SALJYA

SERHILDANA DERSlMÊ

II

Wergerandm ji Riya Azadi,hejmar 107: DILSOZ

Tekoşina sala 1938'an ya heri zor û çalak qe-

wetên Demenan nişan dida. Dema ji sê aliyan

hatin hesarkirm jin û zarok zêtur berbi paş veki-

şandibûn Newala Laç. Di vê navberê da ji navça

Ovacixê ji eşira Kalan û eşirên din, bi hezaran

kes reviyabûn û tevU wan bûbûn. Dema ku hê-

zên eskeri ji bo belavkirma qewetên Newala La-

çê ji eniyên çiyayê Sor û Petereyê êriş h ser

êrişê dikirin, qewetên Demenaniyan diberxwe

didan, qehremaniyên nediti nişan didan. Ew ha-

vin, heft êrişên mezin hatin şikandin, xisarên

mezin giha dijnun.

Destpêkinna salên Serhddana Dersimê, di

eyni wextê da salên Şerê ispanya ya hunduri

bû ji. Wê demê qewetên Cumhûriyetparêz, ji bo

ku faşistan nekm serbajar-Madridê berxweda-

nck qewi nişan dan, qehremaniyên destani pey-

da kinn. Her wisa Newala Laçê ji, ji bo gelê

Kurd Madrid bû. Bi ferqiyek, slogana Cumhûri-

yetparêzan "No Pasaran" (nikarin derbas bibm)

ji ali hemû dmyayê va dihate bihistin;Iê h Der-

simê bi mehan slogana "nikarm bikevin Ncwala

Laçê!" ji xeyni çiyan, newalan, zinaran pêştu

kesi nebihist.

eEv şerê mezin yê dorhêla Newala Laçê ,ew

berxwedana bi şan û şeref ya gelê me, di niveka

meha Tebaxê da hate şikandin.Bihezaranjinû

zarokên wir bi gullekum, bi smgûkirmê hate qe-

tilkirm. Bi sedan kes ji, ji bo ku nekevin destê

dijmin û dU nebin, xwe ji gehyan avêtin xwar,

xwe avêtin ava Munzur. Ordiya Tirk pir insan

kuşt, ku çem sor bû, bi cendekan tiji bû.

Ew berxwedan ji wê rojê heta iro, yên ku

aligirê serhddanê bin yan nebin, ji eşira Deme-

nan xweş bm yan ne xweş bin, ji ali herkesi va

bi pesin tê behskirm.

Ev şerê ku di navbera Zel û Çiyayê Sor da

hate domandin,nişanda ku h Dersimê ne tenê

xwefuoş û karbidestên wek Rêber, kurê Pirço,

Silo Axa nejiyane; her wisa ji, nişan da ku miro-

vên wek kurê Seykali - ivis (ivisê Seykali), kurê

Gewê - Hesen (Hesê Gewê), kurê Hesen - Qe-

mer (Qemerê Hesen), Kalê Gonc, Eliyê Biçûk

(EU Oqiz), kurê Cebrail -Ehmed (Hemê Civê

Kêj), Mirzo, Silê Pit û Besa Şayê û bê hejmar

qehremanên bênav û deng ji hebûn.

Bi stendma Newala Laçê Serhddana Dersimê

ROJANU 19/1988

■•T**' *^ •Ai '0t^W

~\-,'ii - :

r.-i^"'.

:s^'

hatibû şikandin. Gerçi şervanên Demenaniyan

yên ku xelas bûbûn xwe nedabûn dest û h çiyan

berxwedan domandin, lê tevger, bi pirani qe-

weta xwe winda kiribû.

Dema ku h Dersimê ev bûyerên han dibûn,Se-

rokwezuê Tirk Celal Bayar h Stembolê bi M.

Kemal, h Enqerê ji bi ismet inênû ra peyivi û

dûra tevi hinek weziran û Serekê Qurmaya Gişti

Mareşal Feyzi Çakmak ketin rê. Disa di eyni ro-

jan da di rojnamên Tirk da, ku di derheqa şerê

du salan da bi hesasiyet tiştek nedimvisin, mi-

rov rasti nûçeyên wek "hêzên ordiya 3. yan h

navçê manewra dikin" dibû.

Dema ku Celal Bayar li Dersimê bû, ango he-

ma pişti serhUdanê ordiya tirk dest bi qirkirme-

ki mezm kir. Ne tenê nurovên ku xwe h çiyan û

danstanan girtibûn, kesên ku qet beşdari serhil-

danê nebû bûn û h gundê xwe h ser iş û karê

xwe bûn û alikariya dewletê kiribûn ji, ji vê qu-

kirinê para xwe girtin. Hetta yên ku di vê rew-

şê da bûn, piri caran ji eşirên şerkiri zêtir û me-

zmtu xesar ditin. Lewra dijmin, wana bêhay

(xafil) qefalt. Eger em çend minakan nişandin

wê baş be.

Rêber Kopê "dostê" hukumeta Tuk, ku di

şkandma serhildanê da xwedi roleke mezin bû,

di 1938'an de digel perên ku stendibû h Rojava

(Tukiyê) ji sozê gomeki (Çifthg) dabûnê û ji bo

ku here ser vi erdi, çû ba fermandarê Kolordiya

Hozatê. Rêber got qêy wê fermandar disa wek

rojên berê wi qebûl bike, lê, him ew him ji ke-

sên malbata wi, bi guUekirmê hatin kuştin û

dest danin ser perê wi.

Wek ku di beşên nivisê yên berê da ji hate

xuyakum, aqûbeta serokeşirê Ferhadan Cemşid

Axa û serokeşirê Qerebalan Kangozade Meh-

med Eli, ku çekên xwe teslim kiribûn û bi hu-

kumetê ra peyman çêkinbûn, ji yê Rêber cûda-

tu nebû. Ne tenê ew û malbatên wan her wisa e-

şirên wan ji, bi gişti xesarek giran ditin. Eşira

Kugan ji, du sal ser hev bi her awayi aUkariya

hêzên eskeri (yên Tuk) kinbûn, di qukuina

1938'an da Salmanê Şatoxi û kesên malbata m

li Hozatê hatin guUekinn. Ji yên mayin, qismek

jê hatin kuştin, qismek jê hatm nefikirm.

Ji malbata Silo Axayê serekê eşira Alan, ku

bi fermandarê hêza tirk - Eli Heyder ra destbi-

raki danibû, kes nefihti, hemû hatin kuştin. Van

ROJANÛ 19/1988

kiryaran di dema terfikirma Eli Heyder da, ku

ji albayiyê terfî kir bû generaI,çêbûn.Bersiva

xizmeta eşira Areyan ji, bi eyni şikli hate dayin

û gelek qurban dan. Torinê Mamed Axayê se-

rokeşir - Suleyman, bi rasthatini (tesaduf) canê

xwe xelas kir.

Ji eşira Hormck Bertal Efendiyê serckê min-

tiqa gundê Civankê, bi hukumetê ra tu nakoki-

yek xwe tunc bû. Bi scrda ji, ihala kişandma

êmê dewarên hêza siwari û barkêşiya mmtiqa

şer sitendibû ser xwe û du sal serhev vi kari kiri-

bû. Di qukinna 1938'an da Ii dorhêla Nazmiyê

hate kuştin, êriş çû ser mala wi û 66 nufûsên

malbata wi hatm qetilkinn.

Zeynel Çawişê Kurêşani, kiryarên ku ji aU

dewletê va wek eşqiyati dihate bmavkirm diku.

Dema ku di 1937'an da tevgera eskeri destpê

kir, dewlet pê ra hhev hatibû û wi sitendibû ba

xwe. Zeynel Çawiş, bi hêzên eskeri (dijmin) ra

alikariyeki mezin kuibû. Lê dema ku berxwe-

dan hate şikandin û qirkirma 38'an destpê kir

ew û kesên malbata wi ji, ji kuştinê xelas ne-

bûn.

Tu sûcck bineciyên gundê Halvori tunebû.

Bi scrda ji, ji serekên gund - Mistê Surê , h hem-

ber Demenaniyan hevkariya esker (dijnun) kui-

bû û ji wan ra xizmctên "baş" kuibû. Mistê Su-

rê, di 1938'an da h riya Hozatê hate kuştm, bi-

neciyên gund ji, "wê fermandarê Tumenê we-

re, wê jimartm çêbibe û wê kaxizê azadiyê bi-

din we û hûnê serbest bibin", bi vi awayi hatin

xapandm û wan bum ser zinarên raseri Munzu-

rê, dûra ji guUebaran kirin û wana avêtin Çemê

Munzurê. Yên ku h wê derê hatin kuştm, 380

kcs bûn.

Rojek bi sibê ra, hêzên eskeri dora gundê

Xeç digrin, bi ûcba "şandina nefiyê" gundiyan

Iihev dicivinm û h raseri gund didin ber guUan.

Hejmara kuştiyên wê derê 370 kes bû. Berya

Xeçiyan ji, teqriben niv saet berê û hcma h rase-

ri wan bmeciyên gundê Zimik -gundê Hozatê-,

bi eyni şikli hatibûn kuştin. Gundiyên Tavûxê,

di geUycki da hatibûn terakinn û qetilkirm. Lo-

lan Tanêri, h malan hatin qohmçekuin û bi agir-

berdanê hatin şewitandin. 17 zilamên Wartmi-

kê, nêzi Axdatê h hêla Çala Keran di çaleki da

hatin qohmçekirm, ser wan sapên genim hate

kêşkirm û bi wi awayi hatm şewitandm. 70 mêr

û jinên Heyderaxuyan Ii ciyek bi smgûkirmê ha-

tin qukinn. Li Boxaza EU 70 mêrên Qozûyê,

ku xwe di Şikefta Guran da vedişartm, di bara-

na bombeyên destan, bi gullebarankinna maki-

neliyan hatin qetdkuin, ku qatya şikeftê hatibû

qulkinn û ji vê qulê bombe reşandibûn. Miro-

vên ku ji gundê Eresk hatin gutin, li Derê Çu

da hatin guUebarankum.

Helbet mirov dikare bi sedan, bi hczaran mi-

nakên weha bibine û bijmêre. Lê ewqas hewce-

dari tune. Ev çend minakên han ji, têri cşkere-

kuma qirkirma bi xwin h Dersimê ya Dewlcta

kolonyalist a Tirk dike.

BEREVAJiKIRINA RASTiYÊNSERHILDANA DERSiMÊ, XELETiYÊN

ŞIROVEKIRINÊ

Bi hcr awayi hinbûna ev bûyera 50 sal berê ,

eşkere ye ku giranbuhayiyeke mezin e. Gelê me

yê xebatkar, nurovên me yên welatperwer wek

serhddanên din divê h ser vê sirhddanê ji serê

xwe biêşimn, jê dersan derxin. Van dersan, ji

bo serfuaziya tekoşina gelê mc, ku h hember

dijnunê kolonyaUst dimeşine, lazim û pêwist e.

Wck me di dcstpêkê nivisê da ji da xuyaki-

rin, di Tukiyê da hejmara pêşverû û demoqra-

tên ku hêj ji di nav çarçeva dewlcta kolonyaUst

da ne û bi wê çavê h serhddana Dersimê dinê-

rm, bi çavê burjûvaziyê dimeyizinm gclek zêde

ye. "Li dersimê eşqiyati hebûj ji ber vê yekê or-

di hate seferberkum" yan ji " ji ber berxwedana

axayên ku h hember reformên Kcmalist bûn

van bûyeran h Dersimê derket holê", beyan û

şuovekirmên weha iro ji têne kinh. Li welateki

ku ji dervayi pêşandmên fermi, cşkerekuina bir

û baweriyan qedexe bûbe, pêşandma bûyereki

weha guing, ku bi kuştina dehhezaran insan ku-

ta bûbe, bi awaki scr ra û sedemên besit ra guê-

dana wan di nuqtcki da normal e.

Di eslê xwe da xwediyê van fikran, hebûna

gelê Kurd û welatê wi davên pişt guhên xwe.

Ew, pêwistiya mafên demokqrati ya netewi ya

gelê me hêj ji qebûl nekirme. Dema rewş weha

be, destnedana yekbûna dewleta mjadperest û

kolonyaUst, wek tişteki pirozkiri nişandana wê,

disa wek propagandeya koIonyaUstan sûcdarki-

rina azadixwazan, ji bo yên wcha ne zehmet e.

Eşkere ye ku, eger h ciki dewleteki hinek

welatên din kiribe bin destê xwe, çavkaniyên

sererd û bmerdên wan welatan talan bike, xwe-

diyên wan welatan wek kole mccbûri jiyanê bi-

ke, h hcmbcr wi tekoşin, scrhildan hcr wext

mafeki rasteqin e. Ev, h koloniyên din yên di-

nê, h Afriqa û Latin Emrika çewa be, li Kurdis-

8 ROJANÛ 19/1988

tanê ji her wisa ye. Ji ber vê yekê tu kes mkare

serhildana gelê me ya h hember dewleta Tuk a

dagukcr sûcdar bikc, barbariya vê dewletê nika-

rc bi hmek scdeman rûsipi bikc.

Li ali din bi gotma "ji bcr bcrxwedana axa-

yên ku U hcmbcr reformên Kcmalist bûn van

bûyeran h Dcrsimê derkct holê" û ku h ser vê

gotinê scrhddana 1937 - 38'an tcvgereki kevnc-

şopi bête ditin, cv, ji rastiyan ra çavgutm c.

Yên ku viya dibêjm, yan rastc-rast bcrdcvkên

burjûvaziyê ne, yan ji ew kesin ku bandora pro-

paganda burjûvaziyê ji ser xwe neavêtme.

Gotin hatiye ser mesclê , divê cm car din bi-

nê vê rastiyê xct bikin: Hukumcta Mistefa Ke-

mal ji, hukumetên burjûva yên pişti wi ji, tucar

h Kurdistanê ji bo pêkanina reformeki serê xwe

neêşandmc. Tam tersê vn, ji damezrandma Ko-

marê vu da koIonyaUst bi fcodal û kevneperes-

tên Kurdistanê ra hcvalbcndiyeke xurt ajotinc.

Ev minak bi serê xwc didc nişandan, ku dijayc-

tiya hemû cûre rcform û pêşketman hatiye ki-

rin. Ji ber vê yekê , nakokiya navbcra fcodal, se-

rokeşirên Kurdistanê û M.Kcmal ne ji ber da-

xwaziya rcforman c, nc ji dijayetiya reforman c,

tcrsê wi, dijayetiya hinek feodalên Kurd û se-

rokeşiran, ku li hember kiryarên mjadperest-ko-

lonyalist û terorist ya hukumeta Tirk h Kurdis-

tanê, ji bo cehdkuma rizgariya Kurdistanê ye.

Yani, ew dorhêlên ku li hember "reforman"

dcrdiketm, di esli da bi daxwaziyên xwe yên

berbiçav ji hukumeta burjûva ya Enqerê pêşda-

tu bûn.

Disa "h Dersimê eşqiyati hebû, xerabkirên

asayişê hcbû, ji bcr wê yckê dewlct hcwce dit

ku csker sewqê wê derê bike", jibo şuovckin-

nên wcha ji tiştê ku wê bête gotm eyni yc. Bcr-

ya her tişti yên ku çcwa Ii hcmû Kurdistanê wi-

sa ji h Dersimê cşqiyati diku, dcwleta Tirk bi-

xwe bû. Ji dewleteki, ku wek hcdef h qukuina

gelê Kurd bigcre, hcri daxwaziyên biçûk bi

xwin bifctisinc, buhayiyck nede jiyana insan,

talanker û daguker bc, gclo ji wi mezintu eşqiya

heye?

Li ali din, qêy h Dersimê şerê navbera eşi-

ran, dozên xwinê, rêbirin û bûyerên weha tune

bû? Helbet hebû û helbet ev rewş di scri da gelê

Kurd dixesuand. Lê hebûna van bûyeran, kirya-

rên dcwleta kolonyaUst rûsipi nake. Çarelêkiri-

na pirsguêkên welatê me, kar û wezifa gelê me

ye, ne yê kolonyalistên Tuk e.

Egcr em h Kurdistanê tevgcra dcwlcta Tirk

rûsipi bikm, cv heqê han bidm wi, cw çax divê

em, kiryar û dagirkcriya kolcdar û kolonyalistên

çaxa kapitaUzmê, dcwlctên cmperyaUst, ku bi

navê "medenikuma hovan", "scrcrastkirma ni-

zamê" wclatan zeft dikin, wck rasti qebûl bikin,

wi biparêzm. Divê imrov ji bir neke, dema ku

empcryaUstên Enuikani h Victnamê şerê bi qi-

lêr didomandm, digotin ku ew ji bo azadi û he-

qên nurovi h wê derê nc.

ica qêy "eşqiyati", "tcvgcrên bêqanûni" tc-

nê li Kurdistanê hcbûn? Qêy kiryarên wcha h

Egcyê, h Behra Sipi (Akdeniz) û h Encdola

Hundir yan ji Ii hêlên din tunc bû? Çima dcwlct

h wan dera ordiya xwe scfcrber ncku û bêyi

mêzekirma enur, cinsiyct qctUyam nekir yan ji

bi dchhczaran insan ji crdên wan dcmexist û ne-

şand ncfiyê? Helbet, em, nabêjin ku h scr muo-

vên van dorhêlan zordesti û kedxwari tunc ye.

Bê şik dewleta burjûva, h kudcrê dibe bila bibc

h ser xebatkaran kedxwari dikir, zordestiyê

didomand. Lê, divê mirov kiryarên cûda yên

rcjima mjadperest-kolonyalist, êrişên wi yên

qukirmê h Kurdistanê bibine.

ica riya "dijayetiya cşqiyatiyê" cczakuina

insanên bêsûc, singûkuma hcrkesi -ji zarokên

dcrgûşê bigrc hcta tifalên zikê dayikan-, guUc-

barankirm, di xaniyan da bi komiti şewitandma

xelkê, ji geUyan da tcrakuin, di şkcftan da bi

bombebarankirmê nine herhal.

Vana hemû nişan didin ku bi rasti niyeta

dewleta Tuk nc screrastkirma asayişê bû û nc h

dû tişteki wcha bû ji. Jixwe cehda xwe baş eş-

kerc dike, ku cw nakokiyên navbcra cşiran, do-

zên xwinê kiş diku, di bm da mêrkuji dikir, ya-

ni tiştên ku bi dev "dijayctiya" wan dikir yck-

car h hcv sor dikir û h bcrdcwamiya wan nako-

kiyan dicedand. ica gclê me, rastiyaki ji nêz va,

baş nasdike, ku dewleta Tirk ji bo xêrxwaziya

xweçawa "dostani" bi kcsên "cşqiya" rajidi-

kc. Berya bûyerên Dersimê û di dcma dcstpêki-

rina bûycran da, ki mzane ku bi dehan, bi sedan

mêrkuj, talankcr, rêbu ji ah dewleta navdar va

dihatin pcrûkinn û bi rûmetkmn? Gelo eyni

rewş iro ji, dom nake? Disa pişti qctUyama Dcr-

simê carna van gotman, "Haya Ataturk û ino-

nu ji viya tune bû, evya karê Celal Bayar e",

yan ji "Haya mezinên dewletê ji van kuyaran

tune bû, evya karê fermandarê Dcrsimê nc",

"Mcrcşal Fcvzi Çakamk çewa hat Dcrsimê,

qctUyam da sckinandm, bcrê xwc da fcr-

mandarên ku van kiryaran kuiyc", dihatin be-

lavkuin. Evya, dczge û propagandcya dcwletê

ya veşari û bi sistcm bû. Armanc cw bû, ku dcw-

ict bêtc rûsipikum û sûcê qukirmê bikin sitûyê

hinck "niyctxcrab" an. Divê muov qcbûl bikc.

ROJANÛ 19/1988

ku van propagandcyan bandoreki h scr gel çê-

kir. iro ji, mirov dikare rasti muovên bawerbû-

yiyên van tiştanbê.

Eşkere ye ku kiryarên Dersimê ne tenê ka-

rê Celal Bayar, ne ji karê yeki din bû. Evya, ni-

şana siyaseteki bû, ku ji ali dewletê va hatibû

hazukum û bi ci anin. Yên wek M.KemaI,lno-

nu, C. Bayar û Fevzi Çakmak, ku mezmên sere

ke yên dewletê bûn, di dereca yekem da guneh-

karên vê qirkirmê bûn. Divê muov eslê çavka-

niya qirkuma Dersimê di van gotmên M. Kemal

da bigere, ku Dersimê wek "buineke ecêb xe-

ter" dibine û " divê ew (Dersim) bête bişkaftmû avêtm, paqişkirm".

HETA YEKiTi ÇÊNEBE

AZADiPÊKNAYÊ

Li aU dm Scrhddana Dersimê car din nişan

da, ku çaxa dijnunê kolonyalist zulm û zordari-

yê didomand nc tenê ordi , polês scfcrbcr di-

kir, bcrya viya, ji bo berhevdana gel dicedand.

Bcrhcvdanên Alewi-Suni dihatin peydakum yan

ji wana bi kar dianin; eşir û axayên ku bcrberi

di navbera wan da hebûn, beri hcv didan. Binge-

ha fcodali û eşucti ji, ku h wclatê mc serdcstc,

bcrê ji viya ra tim mccal pcyda kir. Serokeşir,

pêşcvanên oU (dini) û axa, ji bo xêrxwaziya

xwe bi dcwleta kolonyaUst ra, ku welatê me di

bin işxalê da dihêlm, karbidesti dikm. Ew, tcvi

dewleta zorker keda gelê me dixwin, wana beri

hev didin.

Ji xcyni vana pişti ku gclek parti derketm

rû, bcrberiya navbera partiyên buqûva ji bûn

serbarê ser. Dcwlcmendên Kurd, di nav parti-

yên dijmmê gelê me da ci digutin, cv rewş di

cyni wcxtê da rê li nakoki û dijmmahiyan fuch

diku û tclcfatên mczin dihatin serê gelê Kurdê xizan.

Disa iro, gava dijminê koIonyaUst dixwaze û

dicedineku di navbera tevgcra wclatparêz yaKurd da berhevdanê derxc, ji rojên Scrhildana

Şêx Seid, Agui û Dcrsim cûdatu rêyek najo.

Ajan - prowaqatorên ku li ser navê nzgariyaKurdistanê derkctmc holê ji, ji bo pêkanma

planên dijmm rolên xwe bi layiqi dileyizin.

Ew çax, ji bo nzgariya welatê me û ji bo gi-

handma jiyanek azad divê berya her tişti mirov,h hember planên dijmm şiyar be, Ustikên wipûç bike. Li kuderê dibe bda bibc, divê em, h

hember bcrhcvdanên cşui û mcsebi tewrcki birik nişandm. Berberiyên menfeatparêzi yên ku

ALiŞÊR Û JiNA Wi ZARiFE XANIM

di navbera partiyên burjûva da domdikc, dixwa-

ze gelê Kurd ji hev parçc bike, wana beri hev

de. Divê em bicaduun ku rê h dabcşkinn û ber-

hcvdana gelê me bigrin. Her weha rûncdan û te-

nêhiştma hmckan ji, ku navê tekoşina nzgariya

nctcwi h dû xwe dixm lê h hembcr gcl û rêxisti-

nên welatpcrwer çek dixcbitinin, wezifcki we-

latparêziyê yc. Dijmin dixwaze mc ji hev bike,

dabcş bike, divê em ji, h xurtkuma yekiti bica-

dimn, h hcmbcr xclctiyan derên û bi vê hawê

bcrsiv bidm.

XILASBÛNA JI FIKRÊN EŞÎRiGELEKi GIRiNG E

Dcma ku di dcrheqa Serhildana Dersimê da

nivisek weha hatc pêşkêşkirm, em, h scr başi

û nebaşiyên cûre-cûrc eşiran yên bcrya scrhdda-

nê û dcma scrhildanê sckinin. Bê guman arman-

ca me, ne parastma hmek cşiran û gunchkarkui-

na hmekên din e. Em, ji bmgehi va diji eşirparê-

10 ROJANÛ 19/1988

ziyê nc. Û cm dizamn ku evya astengiycke gi-

ring c h pêşiya yckitiya gelê me. Di şerên nav-

bcra eşirên Dcrsimê da, di pêknehatina yekiti-

yckc xurt û fueh da derccc bi dcrccc berpusiya-

riya hcmû eşiran heyc û cvya rastiycki yc. Lê ev

berpusiyari bêşik ne yê muovên belcngaz c,

cv, sûcê scrokeşiran, pêşevanên eşiran e.

Kuyara tiştên baş yan nebaş, bikêrhatina te-

koşina rizgariya gelê Kurd ne guêdayi pcvgirê-

dana cşirên binavkui yc, guêdayi zancbûna nu-

rov, cehda tekoşinê, daxwaziyê ye. Mumkun c,

ku do cşireki yan ji hm kcs ji cşirê h hembcr

dijnun diberxwc dabin lê demck şûnda di ciyê

xwc da bêdeng rûmştibm yan ji di sefên dijmin

da ci girtibm. Her bi vi awayi mumkun e, ku

cşircki dcmck bi dcwletê ra hevalbcndi kuibc û

paşê sef guhartibe, ji vê eşuê hmck kcs yan ji

bi tcvayi bcşdari şcrê wclatpcrweri ji bibc. Li

vê derê tiştê guing ew c, ku mirov ji xcletiyên

berê ders bigre û bizambc, ku gava galê mc dafi

bcrhevdanên cşiri û mesebi dibm, dijmmê ko-

lonyahst, karbidcstên wan roja xwc dikin roj

û bêyi tu fcrqiycki kcda gcl dixun.

Dema ku em di 50 saUya serhddana qehrema-

nên Dersimê da bi dehhezaran şehidên wê bi

bir timn, wezifa me ya esasi ewe ku em van ras-

tiyan bibimn û bi hêz û daxwazeke xurttir mil

bidm têkoşinê. Guamiya şehidan, ji riya bilmd-

kmna alaya têkoşina nzgariyê derbaz dibe.

DAWID

99

CIROKA

XUDMUXTARÎYÊ" U

(22.7.1338 (1922) )

Ji Fcrmandariya Eniya Elcezi-

re ra talimata Heycta Wekilcn

Meclisa Mtletê Mczin ya di dcr-

heqa Kurdistanê da.

1- Gav bi gav di hemû wclat da û

dt çapek fireh da li cihên ku pê-

wisti hcbc û tebeqcyên gcl lê

xurt tn, çêktrina xudmuxtariyên

navçeyi (mchclli) ji pêwistiyê si-

yaseta me ya hundtr tê. Em pc-

wist dibinin ku li mtnttqcycn

Kurdan ji, ku him ji aU siyascta

me ya hundir him ji ya dcrva, di-

vê gav bt gav xudmuxtariycn

navçcyi bêtc sazkirin.

2- Prensiba Mafê çarenûsi, It hc-

mû dmê hatiyc qcbûlktrtn. Mc ji

ev prensiba qebûl kiriye. Wek ku

tê texminkirtn, ku serok ûpêşc-

vanên Kurd heta vi zemani dcz-

geyên xwc yên xudmuxtariya

navçcyi temam kirtbin, ku ji ali

me va hattbtn qezenckirin û ku

rayên xwe eşekcre kirin, divê ê-

lan biktn ku jixwe xwcdiyê mafê

çarcnûsi nc û amadcyi jiyana bin

hukmc Meclisa Milctê Mcztn a

Ttrkiyê bin. Ji bo ku hcmû xcba-

tcn Kurdistanê bcrc xwc bide

armanca vc siyasctê bcrpirsiyari

ya Fcrmandariya Eniya Elcczire-

yc.

3- Divê bctc merhcleyck wisa

ku di Kurdistanê da Kurd h

hcmbcr Fransizan û bi taybcti ji,

di sinarê Iraqê da It hcmbcr Ingi-

Uzan dijminatiya xwc bi şcrê

çekdari ncbtn berbi guhartincki

û pêşiya yekitiya biyani û Kur-

dan bctc birin, divê gav bi gav

scdemcn sazkirina xudmuxtari-

yên navçeyi bctc pcşandtn û bi

vi awayi ji, bi mc va bcne girc-

dan, di idarên milki da wczifeda-

na scrokên Kurdan, bi mc va qc-

wikirma pcvgirêdana wan û xe-

tên gişti yên weha hatme qcbûl-

kirin.

4- Siyascta Kurdistan ya hundiri

wc jt ali Fcrmandariya Eniya El-

cczirc va bigthc hcv û idarckinn.

Fermandariya cniyc di vi wari da

bi Serokatiya Meclisa Milctê Me-

zin ra didc û distine. Ji bcr ku

xcta tevgcra wilayetan wc bcte

scrcrastkirm û bigihc hev, di vi

wari da bcrpirsiyarcn mcmûrên

milki ji, girêdayi Fermandariya

Eniyê ye.

5- Egcr Fcrmandariya Eniya El-

cczirc, ji ali idari û dadi (cdli)

yan ji maU va guhartm û sercrast-

ktrmcki pêwist btbinc, bi ci ani-

na viya jt hukumetê ra pêşniyar

dike. Ji Fcrmandarê Eniya Elcc-

zire- Tuxgencral Nihad Paşa ra.

Xusûsi ji şexis ra yc.

Ji ali Hcyeta Wekilcn Mcclisa

Milctê Mczin va bi awaki xusûsi

ev taUmata, ku di dcrheqa Kur-

distanê da yc, hatiye scrcrastki-

rm û wek li jorc yc tê agahdarki-

rin.

Scrokê Meclisa Milctê Mczin

Mustcfa Kemal

Em bawer dikin dema ku xwcn-

dcvanên me çav bi vê bclgê bi-

kcvm wê ccêbmayi nemimn.

Lewra yên ku siyascta M.Kcmal

û hukumctên dcwleta kolonya-

list naskinbe, wê bizanibc ku nc

M.Kemal nc ji hukumetên pişti

ROJANÛ 19/198811

wi tucar aUguiya xudmuxtariyê

nekinnc û daxwaziyên weha ji,

bi xwinê fetisandme. Lê ev tali-

matnama han ji bo çi û bi çi ar-

manci ji Fcrmandarê Elcezirc ra

(Kurdistan) hatiye şandin? Scde-

mê hewccdariya taUmatnamcki

wcha çi bû? Bcrsiva van pirsan

girêdayi rewşa wê dcmê yc.

Di dcma şcrê nzgariya Tirki-

yê da M.Kcmal û çend "ronak-

bû"ên mjadperest, ji bo stcndma

piştguiya gelê Tirk û Kurd siya-

setek durû didomandin. Wê de-

mê ideolojiya Jontuki zêdc xurt

nin bû, ji bcr vê yekê ji M.Kemal

û jontirkên dora wi, libasê um-

metpcrestiyê, nusdmaniyê h

xwc dikirin û bi vi awayi h pişt-

giriya gclan digeriyan.

Wek tê zanin, di sala 1920'an

da Pcymana Sevrê hatibû qcbûl-

kirin. Ev peyman di navbcra hu-

kumeta Osmani û dcwletên mu-

tefiq da hatibû imzekinn. Li gor

vê pcymanê, gcre Kurdistan û

Ermenistanek serbixwc bdiata

sazkirm (maddc: 62, 63, 64). M.

Kcmal, ji aliki va soz û bcxtê ma-

fên nctewi dida Kurdan, lê bi vê

siyasetê ra ji taktika ewiqandmê

didomand. Lcwra ew, xwedi bir

û baweriya heqdayina mafên ça-

renûsi nin bû û bi hişkayi h dij

bû, lê wê demê nikanbû cv diti-

na mjadperest eşkcrc bikira. Di-

gel vê siyasetê, bi dek û dolav ê-

rişên serguti diçû scr komel, rê-

xistm û cemiyetên Kurd û di vi

wari da bi taUmatnamcyên vcşa-

ri bala waliyan bi ser wclatper-

werên Kurd va dihate kişandin.

Dcma ku ji ah Kurdan va ma-

fên nctewi dihate xwcstin, M.

Kemal, mesela Ermcniyan dida

pêşiya pêşcvanên Kurd û wcha

digot: " Mafên wc yên nctcvtd

hcqe, lê hukumcta Osmani hazi-

riya xwc dike, ku Kurdistanê bi-

dc Ermcniyan! Em hemû islam

in û divê em rê nedin tişteki wc-

ha." Mixabin ku gclek serokcşir,

axa û pêşcvanên Kurd, bi van

Talimat metni

K..rJ .ut Ju;;.nJU HtijuL M.lk: M«l.'t V<iil

Itr lli-i.-m.n fkV'.ic cepS.S l>uitunjjnli|ina bli-

m>iiJir.

4. TvJricctt buiitQ m«nM.ciU v« vaii mlkyuu

iolnidtn dolruyi tu^k iiUliaUnia tlikida/ vc miin-

lif'olJuiu (ur«U idir«i mifuDi^tto 9id>u lirMrti

d^iti)Tm^ icab.ndandir. Ktlnkrlt mrikAn mcrui.îi-

U rH hcTti ûiHMi dahili)TniU vç hcm dc ii)-i«*.i

lu(ici)'(mi£ Aokui ruurindan .(fJricm mahkllr bit

Marc ihduim iliium Knu'^icjU.

2. M.lk:krin lcndj mi/^addcralhnni bimi jJ^'

n ctmelcfi tukii buiim dUn^rada kabul oluamui bj

fttaCfAk. Bii dc bu prentibl kabul -fCmi)isdir. tah.loia elundi^iina gbn Kilrllcfin bu lamana kadar ida-

ni auhalliyvyc ail jcrkilallanni ibnir •imif vc rvcu

v« mOmatiuMt bu fÎTt lumuu boim untMnudia

kaianiknit olmiH v* nyfcrinl lihu ctlilkTi xamaa

liaidi mukadJcrailanna aai« uhlp olJuLlaniu Tur-

Kift Burdk M.llrt Mccliti idamindt )-avimaya ulib

olJukiarMi iUa dmdidir. Kardiuanliki Ihi:u« nc-

uinia b« Caycyc mUc.-nîl n'yamc lcvcM Ektiin

çQMii tumandanlii:na aîttir.

i. KiirJiiiinJa Ktintcrin FraniiiLr v( uhvv*

In^ hiidudunJa ln(>llitcrc larfi hu«jmriMi mu^^lUh

mOudcmc itc gtyri kab.li udil bir dcrtcc^n varj«r-

nufc v« ccMbJcrlc Kiirtlcrin îSllIina mini olmak. lcd-

ricca mahaDi idarctcr loiU c'<bubui ihiar ctm.-k vt

' bu lumlc kalbcn biu mcrbu^SyctlcrMi lcmin ctmH.

Kurt r^lcutiaM). miilki vi a-Jkcii makanulla uvzif cJc-

rcb, Uz( mtrbut))xilcnni tanin cimci t<bi hu:ui«

umun<S)-c kabul olumnuftur.

4. Kurdi^lan liyawii dah.liyc^ [kcilra t.T*w.i

tu-nanJanlit. tartrinJan trAid v> iJjrc rd.lr.^i'ti.r

C'cphc Vuminjjnli{i bu bapta llti)>'V M llc: Mfv:>i

ll.)avfii itc muhabcrt edtr. VMyatkt urjrHiJjn i.'..p

otunacik hatli haitktri taniim vc Itvh'J cJccrknJ^

rjciayi memufini mufM^cnMi bu hufjua nwrcii dt

ctp.'tc kumandanlr|tdir.

5. tlcciin ccpttc kumanJanl.|i. nLrt ^c -^J'i

%t)a mali lad.lii \t iJJhjta luzum forjL'^tc Kinon

tait 'iini hulumcic tdlif cJer.

Lkt/irc ciirfiew kumjndani .Mr..-j S./.-J f-.ij

H.irriilei.nc

Zaia mahiuttur.

Ujyuk Millti M.v!iu VUillcr llr.ci. ijrjr.nJ...

ijii Jtt1e:t.~iinc mjh>ut t.lmjl u£.'te kL.rJ...jn h<>

LinJj lana^m cdilen talimat bi-rvtth. i-tli itbht lIu

Bilyilk MiHet MxTni Reiii

MiuUfa KcmaJ

Sugunku Turkçesi

Kûrdistan hakkinda BOyOk Millet Mocllsi Veki^

l»f H«yeti'nin Elcezire Cephesi ^<umandanli^'rutalimalidir.

1. Adim adim bOlûn memlekette ve geni; MçO-

de doOnxlan dofiruya halk labakalannm ilgili ve

etkdi oWuOu mahalli idarefer kurulmasi iç sJyase-bmtön gerêOidir. KOrtierin oturduOu böigelefde isehem iç siyaselimiz ve hem de diş siyaselimiz açt-sindan adim adim mahalli l)ir kJare kurulmastniQereMi bulmaktayiz.

2. Milietlerin kendi kaderlerini kendilerinin ido-

re etmeleri hakki, bOtOn dOnyada kabul olunmuf

bir preostptir. Biz de Ihi pransibi kabul etmiftzdir.

lahmin ohjnduguna göre, Körtterin bu zamana ka-

dar mahalli kJareye aK teykilallanni tamamtamif

teislor ve Derl gelenlerl bu amaç adina bizim ta-

rmhmizdan kazanilmif olmasi ve reyferinl açikla-

diklan zaman, kendi kaderterine zaten sahip ol-

duklanni, Tûrkiye BQyOk Millet Medlst idaresin-

de yafamaya lalip olduklanni llan etmelid'r. Kûr-

distan'daki bûtOn çalifmanin bu amaca dayanan

Sfyasetayör>elmesiEk»zirBCephesl Kumandarv-

bgi'na aittir.

S. Kûrdistan'da KûnierJn Fransiziar ve özelliMe

Irak smmrxla Ingllizlera karfi dCfmanliOini silahliçarptşmayla deOiftirilemeyecek t)lr dereceye var-

dirmak v« yabarwilarla Kûrllerin birlefmesine erv

gel oimak. adim adim mahalll idareler kunjlmasi

sebepierini açiklamak ve bOylece bize yCrekten

baQlanmalanni saûlamak. Kûrt reislerinin, mûfki

ve askeri makamlarla garevtendirerek. bize bsO-larvnalarvK saOlamlafttrmak gJbi genel çizgiler ka-

bul otunmuflur.

4. Kördislan iç siyaseti Elcezire Cephesi Ku-

mandanltgi tarafindan birtoftlrilecek ve idare edi-

lecektir. Gephe kumandanltOt tHt konuda BQyOk

Miliet Medisi Başkanlijji'yla habertofir. Vilayetlef

tarahndan izlerwcek harekel çizgisini dûzenleye-

cek ve birteftireceOinden mOlki memuriann y6ne-

ticilerinin bu hususlakl mercli de cephe kuman-

darriiOtdir.

& Elcezire Cephe KumandanliOi. ktari ve adli

veya mali deOiŞikllk ve dOzeltmeye gerek gArdQk-

çe, bunun ûygulanmasini hûkOmele 6nerir Ek:e-zire Cephesi Kumandani TuOgeneral NihadPaşa

Hazretlerine.

Kifiye özeldir.BOyOk Millet Mecllsi V^kltler Heyeti tararmdan

zati devleilerine Ozel olmak Ozere Kûrdistan hak-

kinda dûzenlenen tallmat yukanda okJuOu Oi^ ^dirilir.

Bûyak Millet Medisi fUist

Muslc^fa Kemal

derew û propagandeyan dihatm

xapandin û bi dek û dolavên

dewlcta koionyalist , bcrberiya

navbera cşirên kurd dihate xurt-

kirm.

Lê pir neçû, rûyê Hukumeta

Enqcrê ya mjadperest eşkcrc bû

û ji bo pêkanina maddeyên Pey-

mana Sevrê, ji nav gclê me dija-

yetiyck xurt bihnd bû.McscIa di

Payiza 1920'an da serokeşirên

Dersimê, h Hozatê h hcv civiyan

û ji hukumcta Enqerê ra ev nama

han verêkirm:

"î- Divê ji aîi hukumeta M.

Kemaî va ditmên wan yên di

derheqa biryara Hukumeta Saita-

natê, ku xudmuxtariya Kurdista-

nê qebûî kiribûn, bêtc pêşandm.

2- Di derheqa idara xudmux-

tariya Kurdistanê da ditmên hu-

kumcta M.Kemaî çiye? Dcrsimi

eccîe bersivc dixwazm.

3- Divê girtiycn Kurd ycn ku

di girtigehên Eîaziz, Meîctye, Er-

zincan û Sêwasê da nc, bcrhal

bcne berdan.

4' Divê mifrezên ku bcrbi

mmtiqa Koçgiriyê va hatme şan-

dm d^rhaî bêne vegcrandm."

(15'ê ÇiriyaPaşin 1920).

Li scr vê daxwaziyê hukumc-

ta Enqcrê, ji bo ncrmkirma Der-

simiyan heyetck dişine Dcrsimê

û di derhcqa vê daxwaziyê da,di-

tmên xwe yên qcbûlkirmê (!)

pêşkêş dikin û bi vi awayi h cwi-

qandmê dicadmm. Lê Dcrsimi,

12ROJANO 19/1988

beri heyeta M. Kemal didin û ji

Elazizê ev têla lian didin Enqe-

re:

"Li gor Peymana Sevrê, pê-

wist c ku h Diyarbckir, Elaziz,

Wan ûBcdUsê Kurdistanek scrbt-

xwe saz btbe; dtvê evya bête

pêkanin; cger pêk neyc, cm, cş-

kcre dtkm ku cmc mccbûri dest-

avêtina çek btbm û vi heqi bt zo-

ra çck bistinin." (25'ê Teşrini

Sani 1336, imze: Heycta Serokc-

şirên Dersim a Xerbi).

Hul(unieta Enqerê, ji aliki va

esker sewqi Koçgiriyê diku-, ji a-

liki va Dcrsimiyan diewiqand û ji

alild va ji, liinek serokeşirên Der-

simê bi fen dikşand ba xwe û

wana wek mebûsên Dersimê, te-

vi meclisa Enqerê dilar (Meço A-

xa, Diyab Axa, Serokê Şuhba

Eskeri Mistefayê Dersimi, Eh-

med Ramiz, Hesen Xeyri). Û bi

vi hawê propagandeyek hate be-

lavkirm, ku Meclisa Enqerê him

Tirkan him ji Kurdan temsil di-

ke. Lê Seyid Riza, bi van derew

û propagandeyan bawcr nekir; E-

lazizê zeft lar û têlek da Enqerê .

Bi vê têlê dida xuyakirm, ku ew

mebûsên Enqerê nikarin Dersi-

mê temsil bikin; Dersimi Kurdis-

tanck serbixwe dixwazin û eger

ev daxwaziyên wanyên netewi

bêtc qebûlkirin, encax bi vê şer-

tê ew, dikarm wck konfederas-

yoncki bi Enqcrê ra hevalbcndi

bikin.

Dûra di 1921 'an da h Koçgiri-

yê scrhildan çêbû, lê mixabin ev

scrhildan bi xwinê hatc fctisan-

dm û bi hezaran Kurd hatin kuş-

tin.

Ev babetên jor eşkcre dike,

ku wê demê rewşa dcwlcta ko-

lonyaUst ne baş bû, ji şer nû der-

kctibû û nikaribû di careki da gc-

lê Kurd bike hcmber xwe. Ji ber

van scdeman, ev talimatnama

xudmuxtariyê ji, parçeyck ji pla-

na siyascta wê demê bû. Yani, ji

EWIQANDINÊ pêştir tiştck ninbû.

2- WEZiFE:

AUkarê Fermandariya tdara

Urfi ya Dersimê;ji bo kifşkirm û

rêçajotma mtrovê rêxtstman ên

dabeşkar û xerabkar, bt armanca

ajotina zerpa ser mirovê rêxtsti-

nan, GIRTIN û KUŞTINAWAN;

ji ll'ê Çilcya Pêşin - 1985'an

pêva li mintiqa Ç/C MAH. wê

kiryara keştf û kcminê pêk bine.

3- PÊKANÎN:

Bi armanca GIRTIN û KUŞ-

TINA mirovê rêxtsttnan ycnda-

bcşkar û xerabkar wê ktryara 6

sactan (01.00 - 07.00) ya keştf û

kcminc pêk bine.

Osman Çitim

Tuxgcncral

J. Komd. Tuxay

K. ûAUkarc K. SYNT

2- WEZlFE:

Alikarc Fermandariya Idara

Urfi ya Dersimê;ji bo kifşktrm û

rcçajottna mirovc rcxistman ên

xcrabkar û dabeşkar, bi armanca

GIRTIN û KUŞTINÊ ji 17'ê Si-

batê - 1986'an pcva wc h minti-

qa AKYUNLU (ÇANTÛR) kir-

yara kcştf û kcminc pêk binc

3- PÊKANÎN:

a- Plana tevgerc :

Bt armanca GIRTIN û KUŞ-

TINA mirovê rêxistman ycn xe-

rabkar û dabcşkar wê dt navbcra

(01.00 - 07.00) da kiryara keşif

û keminê bctc pêkanin.

Ev wczifa han wê Fermanda-

riya Hêza Komando 1., ji ya 5.

pêk binc.

Osman Çitim

Tuxgencral

Fermandarê Tuxayê.

Ev belgeya han di kovara

"ikibine Dogru" da hate weşan-

dm. Bê şirovekirm ev belge, m-

mûneyeki barbariyê ye. Belge ji

aU Ast. Umit ZileU va tê pêşan-

din û Umit Zileli, serpêhatiya

xwe ya Kurdistanê û hovitiya ku

h ser gelê Kurd tê ajotm, tine zi-

man. Dema ku mirov ev pêşandi-

na han dixweyne, şerê navbera

du welatan tê pêş çavan. Lê tiş-

tik heye ku, ev şer, şerek ne ê-

lankiri ye û êrişek yek ali ye h

hembergelê me.

Dewleta koIonyaUst - nijadpe-

rest, tevi ewqas belge û tiştên

berbiçav xwe Ii xişimi datine,

van belgeyan inkar dike û bê fedi

berpirsiyarên van barbariyan di-

parêze.

Ev ji, wek bi sedan minakên

din, car din nişan dide ku, dew-

leta xwinrêj, tucar xwe nêzi heq-

dayina mafên netewi nekiriye û

iro ji, siyaseta qirkirma gelê me

bi çavsori didomine.

Wek ku me h jor, di şiroveki-

rina belgeya xudmuxtariyê da

got; dema ku ev taUmatnama

xudmuxtariyê ji aU M.Kemal va

hate derxistm, armanc, ewiqan-

dma Kurdan bû. Ji ber ku wê de-

mê rewşa hukumeta M.Kemal ê

nijadperest dest nedida, ku raste-

rast mafê gelê Kurd bête inkar-

knin. Kurd, demek hatm ewi-

qandin û pişti demeke kurt, siya-

seta inkarkirmê destpê kir. Di

1924'an da bi Qanûna Esasi, he-

mû kes Turk hatm hesibandm û

pêra ji, bi hoviti êriş, kuştin, ta-

lan û nefi hate ajotin. Hemû he-

yiyên gelê me , lê hate qedexe-

kirin û ev şoveni heta iro bê nav-

bir tê domandm.

iro ji barbariya ku Ii Kurdis-

tanê tê domandm parçeki ji si-

yaseta dewleta koIonyaUst û Ke-

maUzmê ye. Ji ber vê yekê , rew-

şa gelê me, do çi bûye iro ji ew

e.

ROJANÛ 19/1988 13

çend çarin BARAN

Eger dojeh e ati bihuşt e, çi heye li vê dinê ye

Hûriyên zer û sis, kevserên cure cure, çi biji heye

Li dinêya din çi heye ne kifş e, xudê dizane

Bomiyê meke, para xwe bistine, hin ku wext heye

•k -k -k

Qurna bist û yekan va hat, tu hin li dema navçe diji

Xelk giha stêran, tu hin hisabê qatê heftan diki

Mihemed rêber bû belê, beri wi ber bi piş bû

Li tu vegeri qonaxa kevn, çend gav ji paş va diçi

•k i( -k

Çavi te li paş in, dili te li dema navçe digere

Oxra te bi xêrê be ,hevalo, desti me berde, here

Xuya ye bihûşta me û te ne yek m, bilezin

Here li şkeftan biji, li mirgan biçire

•k -k ie

Sersal e, ji ezman fişengin rengin dibarin

Hela hela ye, ken û kiyf, xwarin û vexwarin

Li dili min li wan geli û zozanan maye

Ciyi agiri ser çiyan, andiri, tu tişt nagirin

* * *

Ne ax e ne bax e, kambaxi,tat û tir e

Gul bajo gezo biçm, erdeki bi xêr e

Bi hiviyek wala xwe mexapin, cotkaro!

Here ji xwe ra li zeviyek din bigere

j. ROJANÛ 19/1988

sayi

Dest neke paşla xwe

Stû xwar neke

Bê guman nini tu,

Ev ro,

Roja iro

Girtiye Ii ser te ewrên reş,

Kevir-kuçik

Li ser te war bûye,

Pêşiya te, li sivderê

Dest h ser seri

Mêr, bira, pismam

Pêşiya luUên sar

Wek kela Bazidê rawestane

Bi mirinê ve

Destgirtine ew,

Lê, bê hêvi nini tu,

Zivistan beri buharê tê

Buhar e dû zivistan

Şewqa sor û zer

Nav tariyê dizê

Bê derman nini tu..

Xirabi, hejari

Toz - xûbar

Ber bayê sibê direve

Sayi dibe derdor

Êdi her tişt xuyaye

Mina masiyê reş-belek

Nav ava Munzur

Azad dilize, digere,

Bê hêvi ninin em,

Pêşiya me çik-sayi ye.

1985

VAZGAL

ROJANÛ 19/1988 15

(BONA 100 - SALiYA BÛYlNA H.A.ORBELi) p-I?. . *, <**S^ .

ulmdar û

bajarvanê

mezin

Meriv hene, weki nav û şuxulê wan dibine

xemla dirokê, kubariya cimaet û welata. Û çi-

qas zeman derbas dibe, ewqas mezinaya wan tê

ber çavan. OrbeU ji wan menvan e. Bona ulm-

darê mezin, wetenhiz û internasyonaUstê dilsax

û helal, tebiet geleki merd û destvekiri bûye. Ba-

werike pir mezin heye, weki eger OrbeU iro bi

me ra bûya û pirs bidana wi di derheqa nivis, ji-

yan û şuxulê wi da, ewi wê bigota: "Ez ne ga-

zindar im". Ev isbatiyên ku tên anin bi xwe he-

sab dibin şadetiya wê yekê. Ew sala 1887'a

8 (20) Adarê Ii bajarê Kutaisiyê ji diya xwe bû-

ye. Sala 1888'a mala OrbeUya tê TibiUsê. Ev

mal, maleke bi merifet û ittifaq bûye, Ii vêderê

ji kal - bava da qedrê xwendmê û ulmê zanibû-

ne.

Prof. Şekroyê MIHOVi

Serwerê para Kurdzaniyê ya instituta

Akademiya RSS Ermenistanê ya ulmên

Rohilatzaniyê

Zarotiya xwe Hovsêp OrbeU di TibiUsê da

derbaz kiriye. Û dibe ku evê yekê ji roleke ne

çûk list di nava nawenda hewasa OrbeU ya ulm

da, ku geleki fire bû, bona wi û fikra wi ya ulmi

ya zor û piraU problemên gelek cimaetên Rohi-

latê dibûne objektên lêkoUnê ya kûr. Li vi ba-

jari ewi xeberdana gurciki û rûsi, ermeni û kurdi,

ecemi û hurumi dibihist. Sala 1904'a Hovsêp

OrbeU di gimnasiya (Lise) Tibilisê kuta kir.

Hema wê salê ji OrbeU erza (daxwazname) xwe

da Universitêta Peterburgê û ew hildane fakul-

têta tarixê - filologiyê (di aU filologiya klasiki

da). Sala 1909'a ew bi qimetên (pûan) bdmd

xwendma xwe kuta dike û destbi xebata hazir-

ku-ina disêrtasiya (têza doktora) xwe ya kandi-

16ROJANÎJ 19/1988

datiyê dike. Sala 1911 'a Hovsêp OrbeU bi ser-

besti intam (azmûn, imtihan) da û xwendma

xwe pêşda bir, usa ji U fakultêta rohilatzaniyê .

Hêjayi û rûmete rohdatzaniyê h universitêta

Peterburgê geleki bilind bûn. Li vêderê ulmda-

rên ûrisan yên bi nav û deng S. Jebelêv, M.Ros-

tovsêv, F. Zelinski, V. Bênêşeviç û gelekên ma-

yin ber serkaniya rohilatzaniyê bûn û bi saya

wê yekê ew ulm zûtirekê dibe dereceke (ware-

ki) lêgerinê bi qedr-qimet, gelek cahilên (ciwa-

nên) xudan şuret xwe pê digrin. Pêşdaçûyin û

pêwendiyên OrbeU yên ulmi paşê bi merivne

usa ra girêdayi bûne wek iranist V. Jukovski,

diroknasê Asiya Navin V. Bartold, sêmitolog

P. Kokovsêv, pêşekzanê dirok û çanda Misrê B.

Tûraêv û kutasiyê rohilatzanê bi nav û dengN.

Mar. Wexta Orbeli hate Peterburgê N. Mar êdi

ulmdareki bi nav û deng bû, hurmeta wi geleki

bilind bû wek ulmdar - rohdatzan. Bi serkariya

N. Mar OrbeU, temamiya kursa zimanên Rohila-

tê derbaz bû (di aliyê zimanên ermeni - gurciki-

farisi da). OrbeU bû komekdarê (alikar) pêşin

bona Mar di nava xebata kolan-rêçgeriya Aniê

da, ku çend sala kişand. Van salên xebata lêko-

lina ulmi, Orbeliyê xort çend miqale û xebat

neşir ku", ku idi wi çaxi didane kivşê weki bi se-

rê Orbeli rohdatzaniya ûrisetê , ulmdareki xwe

yê bi merifeta mezin dest aniye. Geleki hêja ne

fikrên OrbeU di derheqa Aniê da, ku wi tarixa

wê nivisiye û daye kivşê , rol û kemala wi bajari

di nava diroka ermeni ya sedsalên navin da.

14 Tebaxê Orbeli tê bajarê Wanê û Ii vêderê

biryar dide ku pêwist e bi zaravê ermeniyên

Moksê va mijûl be. Ev qeza h başûrê Gola Wanê

ya ku çaraliyê wê çiya ne. Orbeli bi siyari diçe

Moksê û ji mehekê zêdetir h wira dimine. Li vê-

derê ermeni û kurd tevayi diman. Li vira dosti-

ya OrbeU û Murtule begê Kurd destpê dike.

Murtule beg ji wan serekên kurdan bû, ku rind

fem dikir nêt-merema siyaseta Roma xayin û

pêşda dihat bona pismamtiya ermeniyan û kur-

dan. Murtule begê gelek malên ermeniyan -jm,

zar, biçûk-mezm ji xezeba Romê xilas kiriye.

Ewi bi hizkirm û xeribdosti miqati Orbeli dikir.

Orbeli, di axiriyê da bi hizkirm û şêkirdari der-

heqa Murtule beg da nivisiye. Li vêderê Orbeli

xebemama zaravên ermeniyên Moksê hazir di-

ke. Bi wê ra tevayi ew folklora ermeniyên Mok-

sê berev dike. Sala 1912'a wextê çûyina xwe ya

cara duda, ew wê xebata xwe kuta dike û ji bo

hmbûna zimanê kurdi û di wi wari da lêkolin û

xebata xwe pêşda dibe, ku ewi h Wanê destpê

kiribû. Ewi xebernama (ferheng) kurdi saz kir.

Erf-edetên ermeni û kurdên Moksê bandoreke

geleki mezin h ser OrbeU hiştin. Qeyde - qanû-

nên mêvanqebûlkirmê, erf-edetên vêderê qmi-

yatên gelek hêja dane Orbeli bona fikra rast he-

be di derheqa jiyana berê da. Çawa tê zanin, di

salên 1895 - 1896'an da diwana Sultan Hemidê

zulmê qira gelek ermeniyan ani, di nava vi şu-

xulê qilêr da usa ji hine axa, begên kurda hati-

ne wergirtm. Di pey vê yekê ra OrbeU tê vê ne-

hiya nava çiya û dibine, weki çawa ermeni û

kurd bi aşti - pismamti di nava hev da dijin, ça-

wa erf-edetên wan mina hev e, nêziki hev e.

Murtule beg bi xwe, bandoreke mezin li ser Or-

beU hiştibû. Sala 1911 'a, v« ji dê - bavê xwe ra

dimvisi: "Ez di mala mudur da dijim, begê kur-

da, yek ji wan gelek kurdan e, ku h pişta erme-

niya sekinin, wextê qirkirina ermeniyan, meri-

veki ku geleki mêla ûrisa dike. Mm kalemêrê

usa xûnşirin û bedew kêm ditine. Û ya sereke

ew e, weki ew maqûl û bi merifet e, nenhêri wê

yekê (herçend ji) ew ji Wanê wêda neçûye tu

ciyeki. Ew geleki di heyra min da ye". Di derhe-

qa kurdên Moksê da, di ddovantiya wan da

Hovsêp OrbeU biranineke geleki xweş hiştibû.

"Li vêderê, h Moksê -di axiriyê da gelek caran

Orbeli digot- mm fam kir, weki ne ku cimaeta

kurda, lê serwêriya (adminstrasiya) tirka, ya ku

ew beri ermeniyan didan, hesab dibû dijminê er-

meniyan yê xeter û h ciyên weha dûr, wek

Moksê , kurd û ermeni bi pismamti bi hevra di-

jin". Paşwextiyê OrbeU geleki li ber xwe diket û

dikewu-i, weki ji qira sala 191 5'a tenê çend ma-

lê ermeni xilaz bûn, bmeUyên kurd ji hatin qir-

kirin, yên mayin ji revin û Moks dermdax bû.

"Lema ji -Orbeli dimvise- tişteki geleki berkev-

tinê ye, weki ew, çi ku rmn h Moksê nivisiye-

berevokeke ne mezin, ya tekstan, ku ferhengên

ermeni û kurdi ne- bawer bikin hesab dibin wek

şadetiya paşin di derheqa ziman, erf-edet, rabûn

rûniştandin, xebat û şabûna çend hezar ewladên

herdu cimaetan -ermeni û kurdan." Xebatên

OrbeU yên wan sala heta roja iroyin ji, hesab di-

bin wek dur-cewahirê anaUza ulmi, fikrên culet

(wêrek, cesûr) û kiUta gelek problemên ulmi

yên hhevpiçiki (tevlihev). Cimaeta kurd û kurd-

zan şêkirdarê ulmdarên mezin in bona keda wi

ya di warê dirok û çanda kurda da. Mezmaya

OrbeU, mezmaya wi ya merivatiyê-bajarvaniyê,

navê wi ji me ra dikin naveki hizkiri, nebirkiri.

Ew geleid mijûl bû, xebata wi bêhesab bû, lêhizkirina wi berbi kurdan û kurdzaniyê ji me ra

bû kerem, ku iro destûrê dide ku em Ii ser keda

wi xeberdin. Çend salan şûnda di pey hatina

ROJANÛ 19/1988 17

xwe ra ji Wanê, Orbeli usa ji bi zargotm û zima-

nê kurdan va mijûl bû. 4'ê ilonê sala 1914'a se-

rokê navça Peterburgê yê xwendmê nava nama

xwe da dimvise: "... Anegori (h gor) fikra wezi-

rê şuxulên der, ku hatiye gotin ministriya (we-

zirti) ronkaya cimaetiyê ra, rê têra tê ditin h

fakultêta zimanên Rohilatê ya Universitêta Pe-

terburgê, zimanê kurdi û etnografiya kurdi der-

baz dibin". Bona miaserkinna vê xebatê, weza-

reta ronkaya cimaetiyê navê Orbeli da. Çawa tê

kivşê, hema xût (sirf) bona Orbeli û vi şuxulê

wi N. Mar "Programa dersên etnografiya kur-

dan" hazir kir. Paşê bi sipartina akademiya ûri-

setê (Rûsya) ya ulman, OrbeU, Ii ser çêkirma

ferhenga fransi - kurdi xebiti û tevi ferhenga A-

leksander Jaba ya kurdi - fransi destbi neşirkiri-

na wê kir. Hema wan sala OrbeU tevi Ebdulra-

zaq Bedirxan bi zimanê kurdi va mijûl dibe û ew

tên ser wê fikrê , weki elifba latini sazkm bona

Kurda. OrbeU êdi wi çaxi nasiya xwe dide ef-

randmên Ehmedê Xani, ku di paşwextiyê da ji

wan ra hatme gotin xeberên wi yên dur-cewa-

hir: "Gava em h ser cimaetiya şayir xeberdidm,

di derheqa pevgirêdana şayir û cimaeta (gel) wi

da -sê mezmayi tên ber çavê me- Firdewsiyê

faris (ecem), RustevaUyê gurc û Ahmedê Xani

yê kurd". Tevi N. Mar û ulmdarên mayin di pey

şoreşa Oktobrê ra Orbeli emegeki pir mezin

rêt, ji bo ku di dewra teze da ulmê rohdatzani-

yê pêşda bibm. Serhatiya Orbeli û qedera xeba-

ta wi ya zanyari û mezin û bêhesab di nava kitê-

bên mezin da ci digrin, dikarin bên ber çavan.

Bona fikra tomeri (gişti) em bimne bira xwe xe-

bata wi di hêla sazkirma akademiya diroka çan-

da materiyaUyê, bmgehdaninê weşanxana aka-

demiyê, cûre-guhastma instituta Lazerev ya zi-

manên Rohilatê, xebata wi h Ermitajê, rêçgeri-

ya (lêkolin) ulmi di derheqa hunermendi sasani

da, sazkirina para rohilatzaniyê . Meriv zendegir-

ti (heyret) dimine welci çiqas hêz û merifeta

menveki goti hebe, ku ew bi serbesti serkariyê

h teşkilkirma ulmê bike h ocaxeke usa mezin

da, wek Ermitajê, û bi wê ra tevayi ewqas xeba-

tan bimvise, h ser demeke here bihnd fikrên

dur-cewahirên kevnnebûyi bihêle, ku hatine m-

visin bona hobelyanên Firdewsi û Navoyi, Rus-

taveli û eposa (destan) Davitê Sasûnê, weten û

cimaeta şêkirdar emekê OrbeU di aliyê ciguhas-

tina xezna Ermitajê , di salên şerê weteniyê me-

zin da, di dirokê da bi herfên zêrin mvisine. Or-

beU, temamiya jiyan û ruhê xwe danibû rehina

vi şuxulê mezm.

Meha Nisanê sala 1942'a OrbeU hate Erivanê

wek sedrê filiala Ermenistanê ya akademiya

TRSS ya ulman. Sala 1943'a akademiya Erme-

nistanê ya ulma tê damezrandin û Orbeli tê bi-

jartin wek serkarê wê ê pêşin.

Di pey direktoriya Ermitajê ra Orbeli dibe

dekanê fakultêta rohilatzaniyê Ii universitêta

Leningradê ya instituta akademiya TRSS ya ul-

mê rohilatzaniyê . Bi insiyativa wi, Ii vira beşa

kurdzaniyê hat teşkilkirm û ulmdarê mezm bi

xwebû serokê wê ê pêşin (bi xebata xwe ya

esasi ra tevayi). Kurdzanên Leningradê : Qanatê

Kurdo, i. Sûkerman, M. Rudenko û yên mayin,

bi serkariya OrbeU xebateke pir giranbiha kirin

bona pêşdabirma pirsên kurdzaniyê. OrbeU û

şagirtên wi xebateke geleki mezin kirin bona

hazirkirina kadrên kurdzaniyê. Bi dehan ciwa-

nên bi merifet, h vêderê haziriya ulmi dest anin

û bûne pêşekzanên baş. Hêjayi biraninê ye, we-

ki xên ji kurdên sovyeti h vêderê xwendin û ha-

ziriya xwe stendme, gelek kurdên dereke, yên

ku bi şêkirdari di derheqa emekê OrbeUyê me-

zin da dimvisin.

OrbeU ji wan merivên nadir e, ku ji wan ra bi

heqi tê gotin: "Ew bona meriva û cimaetê hati-

ne dinê". Ew ewqas bi xerêqa teşkilkirina ulm,

alikarikirma kadrên ulmi ra mijûl dibû, weki ge-

lek caran pêra nedigihand xebata xwe kutake,

neşirke. Xebateke wi ya usa giranbiha di wextê

saxtiya wi da ronayi nedit. GiU di derheqa enca-

mên çûyina wi ya Moksê da ne (salên 1911-

1912'a), "Qmyatên di derheqa dialektologiya

kurdan û ermeniyan". OrbeU mexsûs dida kivşê,

ku ev xebata yek û tam e, yanê parek bê para

din nabe. Pêşekzan (zanyar, pêzan), vê xebatê

geleki bilmd bi qimet dikin -ferhengên kurdi,

ermeni. Eva xebata êdi hazir e û zûtirekê wê Ii

Erivanê ronahi bibine (ango wê bête çapkirm û

belavkinn).

OrbeU oratoreki (gotarbêj, xatib) bêqusûr

bû,pirê caran bê teksta mvisandi xeberdida goti-

nên wi di ciyê xwe da û bijare bûn. Mala Orbeli-

yan rêçeke kivş hiştiye di nava dirokê da: Rû-

bên Orbeli, Lêvon Orbeli, Hovsêp OrbeU...

Ewan navana bi rasti kubariya cimaeta ermeni-

yan e. Lê bi qanûna dinyayê , her menveki me-

zin dibe ewladê hemû cimaetan ku wi bona wa-

na emek rêtiyê, jêra xizmet kiriye, sifetê wan

aniye meydana dinyayê. A maneyek ji ev e,

weki navê OrbeU naveki eziz û hizkiri ye bona

cimaeta kurdan. Eu nwis ji rojnama "Riya Tcze", hejmara

86'an (sala 1987) hatiye wergirtm. Bi wergeran-

dina tipên latini re, me zimanê miqalê ligor şê-

weyê kovarê hêsan kir. Temamiya nwisê ne ew-

qas e, lê meji ber cih hmekjê kurt kir.

18ROJANÛ 19/1988

fOLKLOR^1T1€

Berevkar:

mOrad

QEMERÊ

Lê qemerê qemerê lê

Lê qemerê qemerê

Sorê spiyê esmerê

Tu qemera Berazi lê

Lê qemerê qemerê

Bextê min ra tu b'nazi lê

Lê qemerê qemerê

Tu sê tişta j'min dixwazi lê

Lê qemerê qemerê

Kil kilçi zêrê b'qazi lê

Lê qemerê qemerê

Lê qemerê qemerê lê

Lê qemerê qemerê

Sorê spiyê esmerê

Tu qemera Sipiki lê

Lê qemerê qemerê

Tu b'guhara gupiki lê

Lê qemerê qemerê

Tu b'bazmê şinki lê

Lê qemerê qemerê

Bextê min ra tu b'nki lê

Lê qemerê qemerê

Lê qemerê qemerê lê

Lê qemerê qemerê

Sorê spiyê esmerê

Tu qemera Celali lê

Lê qemerê qemerê

Zêr û zivê zelali lê

Lê qemerê qemerê

Bextê mm ra delali lê

Lê qemerê qemerê

J'min ra nabi bermali lê

Lê qemerê qemerê

Lê qemerê qemerê lê

Lê qemerê qemerê

Sorê spiyê esmerê

Tu qemera Birûki lê

Lê qemerê qemerê

Kofiya te b'barê gaki lê

Lê qemerê qemerê

Sozê xwe da çirûki lê

Lê qemerê qemerê

Tu j'mm ra malê naki

Lê qemerê qemerê

Lê qemerê qemerê lê

Lê qemerê qemerê

Sorê spiyê esmerê

Tu qemera Hertoşi lê

Lê qemerê qemerê

Tu b'gustila bi qaşi lê

Lê qemerê qemerê

Zar şirini pirs-xweşi lê

Lê qemerê qemerê

Bextê rmn ra dil-reşi lê

Lê qemerê qemerê

Lê qemerê qemerê lê

Lê qemerê qemerê

Sorê spiyê esmerê

Tu qemera Heseni lê

Lê qemerê qemerê

Tu b'kembera zêr-hesini

Lê qemerê qemerê

Bextê min ra b'gazini lê

Lê qemerê qemerê

Tu çima b'min naseni lê

Lê qemerê qemerê

ROJANÛ 19/1988 19

welat li dilê mm e

Çaxkanuş GALEMTERYAN

Karkera cawçêkirmê,

Qehremana Keda Sosyalist

Jin hez dikin tim emrê xwe biçûk nişandm.

Ev qelsiyeke ku dikeve serê merivan; ji ber ku,

hemû jin dixwazm tim ciwan bm! Ez ji usa di-

kim, lê sedemên min cuda ne. Ez h welateki dûr

hatime dinyayê, h gundeki biçûk bi navê Ke-

sap, U Sûriyê. Lê di sala 1947'an da hatime Er-

menistanê, erdê bav û kalê mm. Hingê weki ez

ji nu va ji diya xwe bûm. Ewsal, disa destpêka

jiyaneke bextewar bû ji bo gelek merivên rmn

ku pişti şer, di havina germ ya sala 1947 da h

bajarê Batûmê ji keştiyekê hatim xwar. Ji wê

vir da çd sal derbaz bûn û gelek tişt ji bira min

çûne, gelek bûyerên giring, lê histêrên şabûnê

li çavên wan tucar ji bir nakim.

Me Ermenistan di xewnên xwe da diti bû.Me

ezmanê wê ê bi roj û ken, kolanên Yerewanê

yên fireh, zmarên kevnare û çirên biharê yên

zelal Ii çiyayên wê ditm. Me gazina welatê xwe

yê berê tim bihist. Û em gelek serbdind bûn bi

hatina vi welati, erdê wan mêrxasan ku zora

Naziyên hov û har biri bûn.

Ez gelek cara têm hilbijartm bo serokatiye rê-

vebirma civinan. Û kingê ji guhdariya gotaran

bêzar dibim, êdi guhdari nakim û h rûyên wela-

tiyên xwe dinihênm: ew ki ne, maf û daxwazên

wan wê çi be? Menveki kal dibinim bi poxzini-

yek di çavên wi da; gelo ew ji kijan welati hati-

20ROJANU 19/1988

Çaxkanuş Galemtcryan It

karxanê, h bcr dezgeyên xwe.

Timsalê mêrxaseki Ermcni

yê kevn, Dawidê Sasoni.

ye welatê bav û kalan? Gelek merivên nas dibi-

mm: Ew jma ha Ii iranê hatiye dinyayê, h wir

ku jiyan bo wê gelek bi zor û zehmet bû; ew ke-

ça han ku ji min ra rûyê xwe yê bi ken nişan di-

de, ji malbateke macir e ku ji Libnanê hatine...

Qedera van hemû mirovan usa ji hev cuda ye!

Niha em hemû di vê salona ronak da ne û pişti

kar û barê resmi, govendeke leyistikên gel wê

dest pê bike, leyistikên Ermeniyan ku ji çaraU

dinê vegeriyane hatme welatê bav û kalan.

Di demên usa da tim tê bira min gotinên'xweşik yên niviskarê Ûris, Mikhail Koltsov, ku

di sala 1924'an da Ermenistan diti bû. Hmgê

pêla pêşin ya welatiyên me yên nu gihişti bû

vir. Wi usa mvisandi bû: "Diviya bû meriv bi

Frensi xeberde bi Ermeniyê ji Parisê , listikvanê

trajediyê; bi ingiUzi xeberde bi Ermeniyê ji

New Yorkê, mviskarê romanan; û bi Elmani xe-

berde bi pisporeki muzikê ji Wiyanê. Her ji, ger

meriv, qe nebe çend gotinê Tirki ji tevlê bike

çêtu- e, bo xatirê xudyê malê ku kasa sohbetê

bi ddovani cardm tije dike. Li vir ji her welati

insan heye, vura ew ci ye ku hemû rê te di-

bin digihinm cem hevalên Ermen yên xebatkar.

Bi rasti ji, riya ku ez gihandim Ermenistanê

riya jiyaneke nu bû. Di zmanên Ermeni da goti-

nên nu xwe nişan dan: spurk - Ermeniyê ku h

der hatiye dinê , welatiyê nu . Ev gotm di kaxi-

zên resmi da hati bû nivisandm, lê di zmanê

xeberdanê da kêm dihate karanin. Li ciyê wê,

gotma "bna" bi kar dihat ku ddgermi nişan di-

da.

Bi sedhezaran kes vegerin welatê xwe. Her-

yek bi rvhiyet û ditmeke xweser ddiat, ku bi te-

sira gelek tiştan çê bûbû, ehlaqê bûrjûvazi ji di

nav da. Xeberdan, dan û stendmeke bi du aU ye:

Ger dixwazi xeUc guhdariya te bike, tu ji guhda-

ri bike. Bi vi awayi raya merivan derheqa rewşa

dmyayê, bir û baweri, weki gotma zaneyan, ji

yeki derbazi yê dm dibe. Dibe ku hertişt ne go-

ra mafê cimaetê bm... Lê cimaet di heqê van

astengan da tê, ji bo xaturê doza welatparêzi ya

bdind, van hemû berên erda xwe h hev tine. U

em gelek mmetkar in ji bo rmdi û comerdiya

welatê me yê sosyaUst.

Bi sedan sal, gelê me jiri û jêhatbûna xwe di

riya avakirm û xweşkirma welatên beyani bi kar

ani. Bavê min hosteyeki baş bû. Pişti ku em ve-

geriyan Ermenistanê, wi got: "Şukur ji Xwedê

ra, êdi nah şunda emê malan h welatê xwe ava

bikm û di aşitiyê da bijin.

Ji 30 salan zêtur e ez h Yerewanê, h karxana

ipegê di karê rêsandmê da dixebitim. Waxteki

min 30 dezge bi hevra bi kar diani. Ez bi ddpaki

nikanm bêjim ku, çi ji destê min hat min şunda

nehişt. Niha nayê bira kesi ku Çaxkanûş Ga-

lemteryan welatiyeke nu ye. Heya, ez bi xwe ji,

hêdi hêdi ji bir dikim. Lê carcaran, ez bi serbi-

ROJANÛ 19/1988 21

Imdi difikirim ku , jmeke xebatkar wek min ku

ji Rojhilata Navin hatiye, mha tevi rêvebirma

karên dewletê dibe: Ez nunereki Komcivina

Partiya Komunist ya Ermenistanê me û her usa

ji, ya Yekitiya Sowyêt. Û wek endameke Sow-

yêtê Bihnd ya Ermenistanê, di gurtma biryarên

gelek giranbuha da para min heye. Niha cara si-

sêyan e ku ez di Konsêya Bajarê Yerewanê da

ci digrim. Ez, her usa ji, him endamê Komita

Partiya Komunist im, him ji di komita birêve-

birina sendikayê da me, h karxana ku ez tê da

dixebitim. Xuyaye destê rmn tiji ne. Û divê usa

bibe. Li vir Ermenistanê ez wek karkereke rê-

sandmê elimim. Vi welati aşiti, xwebaweri, mal,

heval, nav û nişan da min û pêşi h ber mm ve-

kir. Pişti demeki, min fêmkir ku, welatê min

hemû YKSS (Yekitiya Komarên SosyaUst yên

Sowyêt) e, "ta ji Moskow heya quncikê heri

dûr," û ez ji wê berpirsiyar im, çawa welatê mm

ji min berpirsiyar e.

Karxaneya ku ez tê da dixebitim, niha pavU-

keyek nu çêkiriye û navê min lê danine: "Çax-

kanûş". Dezgeyên min her roj 1500 mêtro ipeg

dirêsin ku jê 500 fistan çêdibin. Xweş h xwe

km, hevalên nuni delal! ev pavUka nu hemû ren-

gên Ermenistana jiyanteze h hev dicivine. Ew bi

rasti ji gora navê xwe ye: mana "Çaxkanûş"ê

gulvedan e.

Me di dawiya salên 1950'i da deyneki dem-

dirêj ji dewletê girt û bavê min pê xaniyeki me-

zin ava kir. Herçar birê mm - Serop, Serkis,

Andranik û Sedrak - tê da diminin û aUkariya

hevdu dikin. Birê mini biçûk di sala 1948 da h

Yerewanê hat dinyayê . Ew di karê metal da di-

xebite. Du birê min xwendegeha teknikê xilas

kirin û niha di karxanê da dixebitm. Andranik ji

bo firmekê şoforti dike. Hemû ji zewici ne û za-

rokên wan bi lez mezin dibin. Kurê mm êdi bû-

ye xort, bo leşkeriyê navê wi xwendin.

Ez çima behsa van tiştan dikim û di derheqa

xizmên xwe da ewqas dipeyivim? Sedem ev e

ku , dixwazim xelk texmin bike, rewşa me li be-

riyên dûr, h welatên Rojava yên sar û h ci û wa-

rên din çawa biba.. Li wan deran xelk bi pirani

maciran biçûk dibine. Beyaniyeki bê welat bê-

rûmet e. Min ev tişt bi çavên xwe ditiye.

Hêkyata jmikekê tê bira mm, ku niha h Ye-

rewenê, h pavlikeke haletên gelek gnanbuha di-

xebite. Hin menvên wê ku h Fransê dijin, gazi

larin ku ew ji biçe wi welati, Jinik ji derket çû

ji bo jiyaneke hêsan û çêtir.. Pir ne bori disa

şunda hat. Û min jê pirsi: " Li wir rewş çawa

ye?" Ev ji gotina wê bû: "Qe mepu-s! Te caran

masiyê ji avê derketi h ser erdê ditiye? Ew ça-

wa bê mecal dûvê xwe Ii vir û wê dixe û di wa-

reki beyani da difetise; ez ji h Marseillesê usa

bûm".

Menveki bê welat wek meriveki bê nav e. Ez

gelek zû tê giham ku welat ne tenê ew ci ye ku

tu nanê xwe jê derdixi û cilên xweşik peyda di-

ki; welat ew ci ye ku dilê te lê ye. Ev kevir, ev

kevot û ew siya hêmk di bin pelgên wê yên ku

dixuşxuşm, hemû parçeyek m ji welatê min.

Di vi welati da bi hezaran welatiyên nu dixe-

bitm ji bo teze çêkirma warê me yê kevn û ji

bo avakirma xaniyên sor siyaxkiri ji xwe ra. Li

Ermenistana Sowyêt da gund hene ku bi tevayi

ji welatiyên nu pêk tên. Xelk ji hemû welatan

vegeri hat warê bav û kalan û niha h vir bexte-

war m.

Li çarkoşeyê Ermenistanê û Yekitiya Sow-

yêt welatiyên Ermen yên nu hene. Ew Ii Ça-

rentsawan haletên hesini çêdikin, Ii Kozakista-

nê malan ava dikin, h Rojhdata Dûr sinorên

Sowyêt diparêzm, di GeUyên Araratê da rezan

datimn,-di gundên çiyê da h nexwaşan dimhê-

rin û dersê didine zarokan. Di nav wan da meri-

vên zêtir jêhati hene ku bi nav û deng m h çar-

koşeyê dinê. Weki Oganes Çekidzan ku ji is-

tembolê hatiye. Wi nişana Senetkarê Gel ya

YKSS stendiye û hatiye hilbijartm wek endamê

Sowyêta Bihnd ya Ermenistanê; Goar Gaspar-

yan, h Misrê hatiye dinyayê ; wê ji him nişana

Senetkarê Gel ya YKSS, him ji nişana Qehre-

mana Keda SosyaUst stendiye; û wênevan Akop

Akopyan, ew ji çend sal berê ji Beyrûtê hatiye

û Xelata Dewletê stendiye. Xebata hoste, hesin-ker, madenkol, zana û cotkarên me gur û geş di-

be û heyraniya dinyayê dikişine ser xwe.

Hêza welateki bi xebata gelê wê ya bi dil ûcan ava dibe.

Gava ez di kolaneke Yerewanê da diçim û

têm, xwe û xwe dibêm: "Va Kolana Lenin e,

hevalek min h vir rûdmê. Li ali din Kûçeya

Krasnoarmeyskaya dest pê dike; h parkê kevn

da Teatra Sundukyan û piçek wê da film-teatraRossia heye ku em pir caran diçmê.Ger tu h Zû-

kaka Abovyan ber bi jor biçi û vegeri aU çepê ,

tuyê bê Matenadaran, ciyê ku destnivisên kevn,

efrandmên zana û niviskarên berê tên parastm.

Evana hemû yê mm m û ez yê wan im.

Ev benda hanê jt kovara Sowyêt, Asia ande

Africa - Today, ji htjmara îlon û Çtriya Pêşin,

1987 hat gtrttn û jt çapa îngiUzi hat wergeran-dtn.

22 ROJANÛ 19/1988

f'û/emen- Aed/^<zm

* Didanê jara It pelorê dtşkê.

* Diranê kurmi, derman kêşan c.

* Destê dtza bi dtza nayc btrrin

* Destê tcnc rûyc mirov reş dtke.

* Diyariya ştvani Helekok c.

* Dewsa xencerc qcne dibc, lê dewsa xeberê

qcnc nabe.

* Diztk dibêje bcroşê rûteni (rû bt teni).

* Eger xwcliyc It xwc dtki xweliyekc gcrm.

* Eger bt mali, bt xalct û xal i.

* Geriyan derman c, qismct li ser piyan e.

* Giyayê hcwşc tal c.

Berevkar : SALIH

* Ga bi ctla nayê nasktrin.

* Jtna bêkes har dtbe, mêrê bêkes jar dtbe.

* Mtrişkê hêk kiri jt xwe ra hevalek çê ktri.

* Bila rê be , btla dûr be.

* Postê hêştirê barê hêsttrê ye.

* kotka tiji li ya vala mede.

* Çavc li dcriya xwcli It seriya.

* ^ş şola xwe dike, çeq-çeqok dev û dtranê

xwe dtşkênc.

* Xûn bi xûnê nayê şûştinê.

* Jin û mêrê şcr ktrtn, nezanan bawcr ktrin.

D

Di Televizyona

HoUandayê da

Programa Kurdi

Dostên hêja,

Dewletên ku Kurdistanê kirine koloni, gelê

me ji hemû mafên mirovi bêpar hiştine, ziman

û çanda wi lê qedexe knine.

Ev ku-yarên han tişteki normal e. Lewra ko-

lonyaUst, ji bo ajotma kedxwari û hukmê kole-

dariya koloniyan be ji, dev ji zordari bernadm.

Lê tiştek heye ku ne normal e, ew ji, kiryarên

Ewrûpayiya ye ku xwe wek pêşevanê mafên

mu-ovi êlan dikin- ku bi siyaseta xwe di parale-

la siyaseta koIonyaUstan da diçm û bi çaveki

mdleti yan ji netewi h gelê me nanêrm (wek

Tirkan, Ereban), mafên wan yên civaki (sosyal)

qebûl nakin (wek: bi zimanê dayikê perwerde-

gari, ji bo pirsgirêkên civaki buroyên agahdari-

yê, mafê radyo, televizyon û wd.) û xwe nêzi

dayma van mafan nadin. Lê parçeyek ji gelê me

h Ewrûpayê wek karker, macirên siyasi bi riya

komelên demoqrati xebatek bê westan dajon û

ji bo stendma van mafan di berxwe didin (xeba-

ta KOMKAR nimûne ye).

Ji bo mafên demoqrati, ku me h jor bi nav

kir, h HoIIandayê ji zûva xebat tê kmn. Bi sa-

ya vê têkoşinê h Hollandayê, h bajarê "Den

Haag" di televizyonê da -ku evtelevizyon me-

hê carek ji bo biyaniyan programan diweşine-

mafê programa Kurdi ji hate qebûlkirm.

Her çiqas programa Kurdi kurt be (5 deqqe)

û naveroka wê têr û tije nin be ji, stendina vi

mafê han gaveki pêş e. Eger têkoşinek çalak

bête ajotin, bidestxistma hemû mafên demoqra-

ti mumkun e. Stendina mafê programa Kurdi di

televizyonê da, wek nimûne giringiya têkoşin û

xebatê dide nişandan.

Bi silavên dostani

Ş. Zirav

ROJANÛ 19/1988 23

serpehatiyek

Xebat

XwîKele-kela havinê bû. Şivanan pezê

nivro anibîin mal. Nêziki kaniya gund li

bm dara tûyê çend gundi û mêvanek rû-

mşti biin.

Mêvan îsmailê Qewoşê (Ismail Ça-

wiş bû.)ismail kaleki 60 sali bû. Navê

gundê wi Riçik bû. Gundeki mezm û gur-

lax bû. ismail di salên biçûk da bavê xwe

wmda kiribii, bi dest-lepa diya xwe hati-

bû mezinkinn. Ji ber vê ew bi navê diya

xwe dihate bangkmn. "Çawişti" ji ber

eskeriya tirkan jêra bibii paşnav. îsmail

kaleki porpelax, rûspi û devken bû.Xweş

peyv bû. Xetên eniya wi, işareta tecru-

ban bii. Hal-wextê wi ne xirab bû, ew û

pirejma wi bi tenê dijiyan. Ismail çend

caran zewicibû ji, lê jê zarok çênedibû.

Çer ku dihate gotin cendirman ew guUe-

baran kmbûn, ji mirinê filitibû. Ji ber ku

pir tirsiyabû zarok jê çênedibûn.

Ji cimaetê— ji ber çi bii nizamm, lê

wi dest bi serboriyeke xwe kir: "Di ser

vê biiyerê ra gelek sal derbaz bûn lê

disan ji, ew wisa bi germiti di dil û bira

mm da maye..."

Di cih da xwe çêkir û bi tiliya xwe ji

dûrva işaret kir: "Ev çiya ye... Çiyayê

Dizgûnê... Sala 1915'a jontirkan fermana

Ermeniyan derxistibûn. Ji bo serê her

Ermeniki 25 quruş danibûn. Kuştma Er-

meniyan bibû riya qazancê. Insanan qi-

meta insanan nedizanin, bi qireti siyaseta

nijadperestan bi cih dianin. Di aliki daji

bona ku erd û malê wan bikeve destê fe-

odalan Ermeni bi qireti dihatme kuştm,

gelekê wan ji reviyan dervayi welat.Welat

bibii gola xwinê. Gelek bûk û keçên Er-

meniyan bi dileki êş, bi darê zorê, bi ci-

ranên islam ra zewicin. Pişti windabûna

gelê Ermeni, barê gelê Kurd girantir bi-

bû. Ji ber ku gelek kar ii barê gundiyan

bi destê zen'etkarên Ermeniyan dihate

çêkmn.Û xelkê Kurd ji wan hazir digirt.

Wek caw çêkmn, şal dirûtin,xilik û sepet

çêkinn, hesinkari û hwd.

Ji aliki da pişti ku Asûri û Ermeni di

welat da kêm bûn, bac(vêrgi) û eskeri bû

para Kurdan. Serda ji şerê cihanê domdi-

kir. Bac ii eskeriya dirêj bibii zilmeke me-

zin. Saleke dm şûnda jontirkan bi êrişên

eskeri careke din ajotm ser Kurdên nav-

ça Dersimê. Gelê Dersimê h ber vê hovi-

tiyê disa seri rakir. Kurdan Hozat, Maz-

girt,Nazmiye ii Pertek işxal kirin. Lê di

bin serokatiya Miralay Galatali Şevket

da gelek qetliamên mezin hatin çêkirm.

Gund hatme şewitandmji û zarok hati-

ne kuştm. Pez û dewarên gundiyan bi zo-

rê jê dihate stendin û ji bo wan tu bedêl

nedihate dayin. Ji ber van kirinên dijmin

herkesi ji cih û warê xwe bazdida. Salê

min dora 15'a ya hebii yan tunebii. Me ji

weke herkesi ceh û gemmê xwe, erd veda

ii têda çal kir. Me tev pismaman û cirane-

ki xwe tifingên xwe girt ii me xwe da Çi-

yayê Dizgiinê. Jin û zarên me ji berbi

Pertekê çûn. Hukumeta Tirk , jin ii zar h

24 ROJANÛ 19/1988

Pertekê kom dikir ku paşê surgûni rojava

Anatoliyê bike.

Çiyayê Dizgiinê h hember Çiyayê

Silbûsê ye. Çiyayeki serbihnd û xemdil e.

Li navbera Qizilkihs-Gêxi ye. Me ji helali

ii xatirê xwe xwast û di berbanga sibê da

ketine rê, pir hindik çiin dikê sibê bang

kir. Di wê demê da ji tirsa esker ii xefi-

yan, rêçûyina şevê baştir bû. Em bi roj

radizan bi şev ji rê diçûn. Me di çend şe-

van da xwe gihande Çiyayê Dizgiin. De-

vê newalan ii daristan bi zarok, jin û mêr

tiji bûn. Hemû kesan xwe ji hevdu dipa-

rast.

Çiyayê Dizgiinê geleki asê ii bilind

bû. Gelek teyr ii tûr, mar ii miir dihe-

wand. Herwisa jin, zarok, pêşmerge ii es-

ker ji.

Wextê ku me xwe gihand wêderê,

me xwe gelek azad û xurt hesiband. Lê

me tiştek nehesibandibiî: Bêbextiya

dijmin.

Me h wir ji xwe ra şikeftek dit û em

têda bi cih bûn. Siban zii me xwe piçek

dida ber rojê ii dikişiyan cihê xwe. Carna

bi dorê em dadiketin gundan ji bo xwa-

rinê, hin tiştan berev bikin. Gund wêra-

ne bûn. Mehsiilê wan di zevi û bêderan

da mabîin. Li der dorên wan gundan ew

kesên ku xwe ji esker diparastm hebîin.

Rojekê em çar heval ji derketin pê-

şiya şikeftê, me xwe da ber rojê û spi ji

xwe paqij dikmn. Diira em ketine şikef-

tê . Roja dm sibê şefeqê da em bi denge-

ki hişiyar bûn. Li ser şikefta me, ji jorê

"qirpe-qirp" dihat. Wextê ku me xwe

dabû ber tavê. eskeran ji diirva h me

mêze kiribiin û iro cihê me kivş kiribûn.

Em rahiştin tifmgên xwe û h benda

wan sekmin. Bangi me kirin ka em kine

îi çend kesin ku teslimi wan bibin. Bapir

bi navê me bersiva wan da. Me hemîiyan

ji zêde tirki nedizanin.

Dîira me gulle beri hev da. Çend ke-

san xwest bikevme şikeftê h nivê rê ke-

tin. Ji bo wexteki kurt ew çend kesên

kuşti h ber derê şikeftê ji me ra bîin ko-

zik(parêzgeh). Lê eskerên dijmin çend

rojan û şevan h ber derê şikeftê nobet

girtm îi man. Bapir bi tenêya xwe gele-

ki ew meşxîil kinn û zerar giyand wan.

Fişekên me ji h ber qedandmê bîin.

Xwarin û vexwarin ji qet nemabû. Piştra

Bapir hate lêxistin, birayê wi yê biçiik

Weli Axa tifinga wi girt, h dijmin guUe

barand. Lê Bapir careke din ranebû. Me

sê hevalan h ser meytê hevalê xwe, ti îi

birçi, bi tirs û xof sê rojên din derbaz ki-

rin. GuUeyên me ji qediyabûn. Esker ji

ev yeka famkiribûn. Wan li me guUe di-

barandin. Cih h me pir teng bibîi. Em sê

heval ketibîin quncikeki teng.

Ez di cihê xwe da rîiniştibîim. Herdu

hevalên mm di ser min ra jipê sekinibîin.

Bi dengê tifingan ra tişteki germ di ser

min da bari. Herdu hevalên min di cih da

ketm. Li ser şalê min mêji û xwina wan

belav bibii. Ez di cihê xwe da ji xwe da

ji xwe ceyişim. Dest h min sar bîi, bina

min çikiya. Dilteng û bêçare biim. Niha

ez bi tena xwe mabîim. Di navbeyna min

û mirinê da bostek mabû.

Bi tirs min bang kir, teslim!.. Li ben-

da min bûn ku derkevim derva. Lê rmn

cesaret nedikir. Paşê min biryara xwe da

û ji şikeftê derketim. Çer ku derketim

eskeran xwe kiribîine talda keviran. Mm

firsendek dit îi serberjêr bazdam. Geleki

pey min ketm ez zeft nekirim. Çend sa-

etan şunda ji aliyê birlikeke din hatime

girtin. Komutanê birlikê ifada min girt û

çekê eskeri h mm kir îi ez girtime nav es-

keran. pişti ku hereketa Galatah Miralay

Şevket Paşa kuta bû, xelkê me ji vegeri-

ya cih ii warê xwe ê berê.

Lê binketina milletê me tenê ji ber

nezaniya me bîi...

Hezar sali ji bijim vê bîiyerê tucaran

nikarim ji birbikim.**

ROJANÛ 19/1 988 25

rrmmmmm n^^^MHvpM

IMMMMMIMW^ mmutmtmmmmmtmmtmtm

]PUSKIN

* Ji şayirên ûrisan yê heri mezin

Pûşkin e. Di Ewrûpayê da ji şayi-

reki wisa mezin tune.

H.TÛMANYAN

* Ew kesê yekemin bû, ku li ba

me edebiyat gihandiye bilmdaya

xebata netewi.

N.G.ÇERNÎŞEVSKÎ

* Hetani roja iroyin tu kes ji

Pûşkin derbaztir nebûye, ne bi

bedewtiya helbestan, ne ji bi hê-

za diyarkirina his û ramanan, hcl-

bcstvanek, ku bûye pêşewayc

cdebiyata rûsi

M.GORKÎ

^^\

\^ ,

' " ■""jsöö'

Tava Helbesta Rûsi

Aleksander Sergêviç Pûşkin (1799 - 1839)

şayirê ûrisayi nuletiyê ê mezin e. Merivên ze-

manê wi ew bi nav dikirin wek tava (roja) poe-

zia ûrisa. "Ew ne tenê şayirê ûrisa yê zemanê

xwe yê mezin bû. -Belinski derheqa Pûşkin da

nivisiye, -lê usa ji şayirê hemû cimaeta û hemû

quma yê mezm bii." Çawa Lomonesov hesab

dikin himdarê ulmê ûrisa, usa ji Pûşkin hesab

dikin wek himdarê literatiira ûrisa ya nû.

Efrandma Pûşkin bû neymka jiyana civata

ûrisa ya mdetiyê "enskilopediya jiyana iirisa".

Em di nava efrandma Piişkin da temamiya jiya-

na Ûriseta wi çaxi, deb û pêwendiyên hemû si-

nifên (çinên) mexluqetiya lirisa dibinm, pê di-

hesin, weki ewi çiqasi qedrê xwe li bêcerkirma

temamiya xezna cimaeta ûrisa ya mdetiyê, ide-

alên cimaeta ûrisa ya azadariyê û hemmerivayê

digirt, dikanbû jiyan û kultura miletên mayin

fam bike.

Di nava literatûra iirisa da şayirên mezin, m-

viskarên mezin, dramaturgên mezin gelek m.

Xudanê "Evgeni Onegin" û "Syarê hespê sifir",

"Baris Godiinov" îi "Qiza Kapitan", "Tragedi-

yên biçûk" û çiroka hemû mecalên şayirtiyê

26ROJANÛ 19/1988

efrand, di nava bist çend salên xebata xwe ya

Uteratûrê da bû him şayirê mezin, him mviskarê

mezin, him ji dramaturgê mezin.

Aleksander Sergêviç Pûşkin genia(deha pê-

zan) bii geniaki geleki mezin. Ew h ser mirata

pêşiyên xwe yên literaturiyê yên hêja, poesiya

cimaetê ya zar(zargotin) hin bii û bingehê lite-

ratîira riisi ya nii dani. Lê ew bi kritiki(rexne)

berbini wê miratê dibû, çi ku kevn û nekêrha-

ti bii wêda davit, her tenê ew tiştê ku di hêla

diroki da bi kêri pêşdabirma Uteratûra rûsi ya

mdetiyê dihat, wi ew tişt pêşda dibir, kûr dikir

û dewlemend dikir. Û ew bû literatûreke usa, ku

berk hejandma ûrisa ya azadariyê ra hate girê-

dan, serecema wê ya mexlûqatiyê ya dewle-

mend hebii, dereca wê ya bedewtiyê bê hed û

hesab bilmd bii, pirsgurêkên (problem) here gi-

ring pêşda dikişand û derecên jiyana wi çaxi

yên cuda-cuda nişan dida.

Piişkin, xasma ew niviskarên rûsi yên beri

xwe ii yên zemanê xwe geleki bihnd qimet di-

kir, ku wi di nav efrandmê wan da cimaeti di-

dit.

Efrandma Pûşkin di aliyê tematika û serece-

ma xwe ya idêatiyê da niha dewlemend ii pirali

ye. Zanina wi ya fureh hemû warên jiyana me-

riva û mexliiqatiyê bi hêzeke nebinayi va nişan

da. Ew di derheqa evintiyê da stra, temamiya

wê ani ber çavan. Ewi pesnê hevaltiyê û dosti-

yê da, qerfê xwe bi neyarên xwe kir -ji padşayê

girti heta niviskarê firoti. Ew di derheqa weten-

hiziyê da stra û h dijminê weten kire eynat. Ewi

newekheviya civaki (sosyal) diyar kir û bû xem-

xurê merivên zêrandi û rmletên bindest... Tu

dereceke jiyana menvatiyê ya usa tune, ku ew Ii

ser nesekinibe. Tê bêji Piişkin her tişt gotiye,

ew ji bi hêz û bedewtike nebinayi va. Bi rasti ji

ew "Destpêka hemii destpêk.in bû" (Gorki).

Bmyatê poesiya (helbest) Piişkin wek ya ci-

maetê ye. Piişkin li ser wê fikrê bii, weki gava

literatûr dibe diyarkirê kultura cimaetê, hingê

ew dibe Uteratûra cimaetê. Efrandariya Piişkin

her bi wi cureyi ye

Efrandma Pûşkin bi idêatiya bdmd, huma-

nizma mezin û demokratizma kûr va berbiçav e.

Di nava efrandmê wi da dengê wetenhiz -bajar-

vanê mezin tê bihistin ku bi alavi welat ii cima-

eta xwe hiz dike, bi wan va serbdmd û kubar di-

be. Çiqasi Piişkin ji welat û cimaeta xwe hiz di-

kir, ewqasi ji ewi h qeyd û zinarê çarizmê kin-

bû eynat. Ew qeydên koletiyê ku nedihişt hêza

cimaeta iinsa ya efrandiyê bi xurti pêşda here.

Ew wek dengbêjê azadiyê hate erafê meydanê.

Ji efrandmên xwe yên pêşin da destpê kir, h

diji hukumeta Nikolayê Pêşin û quhxçiyên wi,

milkdarên ûrisa şer kir. Di wi şeri da, hetani mi-

rina xwe ji Piişkin nehate rayê.

Pêzaniya Pûşkin her tenê bi jiyana iirisa va

nedihate sinorkinn. Hemû gelên Rûsyayê, usa

ji cimaetên dinyayê yên mayin bi jiyana xwe

va biine babetê helbesta Pûşkin. Em di nava ef-

randmên wi da Pişkavkazê, Kavkaza Bakûr, kal-

Kalmikiayê û Ûkrainayê , Fransayê ii Hûnanista-

nê, Lehistanê ii Hroma qedimi dibimn. Ew ef-

randareki pêşin bû ku nigarên (wêne, resim)

merivên miletên mayin bi realisti mtirand.

Şayirê ûrisayi mezm usa ji bi heqi hesab di-

be wek himdarê zimanê rîisi yê Uteratiiri (ede-

bi). Di nava gelek qurna da, kitêbên ûnsa bi zi-

manê dêrê -Slavyani dihatin mvisandin, ku ge-

leki ji zimanê rûsi yê cimaetiyê zend dûr bû.

Lomonosovê mezin destpê kir zimanê kitêba

nêziki zimanê cimaetê kir. Ev xebata ku Lo-

monosov di warê ziman da destpê lar, Piişkin

kuta kir. "Di nava helbestên wi da cara pêşin

xeberdana iinsa ya zendi tê kivşê" - Dobro-

liûbbov nivisiye.

Piişkin bû dersdarê gelek mviskarên iirisa.

Ewi hukumeki gelek mezin çawa Ii ser şayir ii

niviskarên zemanê xwe, usa ji yên paşwextiyê

hişt. "Piişkin dersdarê me ye", L.ToIstoy goti-

ye.

Marks û Engels efrandinên Pûşkin bilind qi-

met kirine. Piişkin şayirê V.I.Lenin ê hizkiri bû.

Piişkin ziida ji hidûdên ûnsa yên miletiyê

derketiye û bona temamiya menvatiya pêş, bû-

ye serkaniya bedewtiyê ya mezin. Efrandinên

Piişkin bîine nulkê temamiya merivatiya pêş îi

bi gelek zimanên dmyayê hatme tercumekinn.

Çawa di welatê me da, usa ji li dervayi welatê

me Pûşkm bi kurdi ji hatiye tercumekirm û ne-

şirkirm.

Pûşkin nemiriye, herçend ji em iro 150 saU-

ya wefatbiina wi didm kifşê. Çiqas diçe navê

wi, ewqasi geş ii mezm dibe, surê poesiya wi ya

nû ber çavê cimaetê têne kivşê, dengê wi ewqa-

si qube ii ziz tê bihistm.

Emerikê SERDAR

Nivisji "Riya Teze" hatiye wergirtm.

ROJANÛ 19/1988 27

sixa®]^

'■'''-'»*^f^.

Cêlika

Pisikê

TOLSTOY

W^ergerandîw jt tirki: X. LEZGÎN

k

>, ■^:r-:-'MB/i^-^'.

Hebîjye tunebûye, xwişk îi birayek he-

bûne: Vasya ii Katya. Pisikeke wanjihe-

biiye. Rojeke baharê pisika wan ji ortê

wmda biiye. Ev herdu xwişk ii bira her

derê geriyane, ew neditme. Pisik tune,

tune, tune.

Rojekê h hmda imbarê ji xwe ra leyis-

tine, hmgê dibihisin ku ji jorê dengeki zi-

rav tê. "Miyaw, miyaw". Vasya êdi qet

disekine, hema zûkava ji pêpelûka hildi-

kişe ser banê. Katya ji h jêrê maye û ji

Vasya pirsiye:

- Te dit? te dit?

Pêşiyê tu bersiv, tu deng ji Vasya der-

neketiye. Lê paşê xwe xwar kiriye îi qir-

yaye:

- Mm dit! Vaye pisika me... Çêhkên

wê ji hene, çiqas ji nndik in! Hela were,

zu;

Katya hema bi lez çûye malê ji pisikê

28ROJA NÛ 19/1988

Quncikê Zarokan

ra şir aniye.

■ram pênc çêlikên pisikê hebûne. Ça-

xê ku ew mezin bûne, ji quncikê xwe

derketine û h wan der û doran geriyane.

Katya û Vasya yek ji nav wan hilbijarti-

ne. Yeke belek; pêsira wê sipi, pişta wê

gewr. Wan ew hddane binne inalê .

Diya Vasya û Katya, ew çêlikên din ji

h ciranên xwe belav kiriye.

Herdu xwişk û bira bi çêlika mayi ra

leyistine. Wan herdem zikê wê têr kin-

ne. Dema xewa wan hatiye bi hev ra ra-

ketine, bi hev ra xew kirine.

Rojekê ji rojan Katya û Vasya çûne

bindarîikê. Ji xwe ra leyistme. Pisik ji h

ba wan bîiye.

Dema ku bûye bager, pelên daran û

toz tevlihev biiye. Pisik di nav vê bagerê

da, vi ali - wi ah çûye hatiye. Ev yek ge-

leki Ii wan xweş hatiye.

Demekê Vasya îi Katya dinhêrm ku h

kêleka rê çiçek hene. Destpê kirine ew

berev kinne. Bi berevkirmê ra pisika xwe

ji bir kirine.

Paşê ji nişkava qêrinek bihistine:

- Xwe bidine aliyeki, ji pêşiya min

derên ez dibêjim!

Nihêrine, yê ku diqire siwarê hespeki

ye, bi lez dajo ser wan. Du kûçik ji h pê-

şiya wi bûne. Wan kîiçikan pisik ditine ii

êrişi wê kirine. Pisik ji qet ji cihê xwe

nehviyaye. Hema wisa xwe qunciloki ki-

riye, pişta xwe kovandiye, h ber kûçikan

sekmiye. Bêje çima narevi! Na, ma bêhi-

şê direve!

Dema ku çavên Katyayê bi kûçikan

ketiye, kiriye qêrin, berê xwe daye malê

û bazdaye. Lê Vasya zûkava xwe gihan-

diye pisikê. Beri kûçikan wi xwe gihandi-

ye pisikê. Xwe avitiye ser wê, ew ji êrişa

kîiçikan parastiye. Tam wê gavê ew siwa-

rê nêçirvan xwe pêra gihandiye, kîiçikên

xwe girtiye çûye.

Vasya ji pisika xwe sax û sxlamet biri-

ye malê. Ji wê rojê şunda êdi tucar pisi-

ka xwe serbest, bê xwedi bernedaye rast

ii bestan.

XACEPIRS

2I

7I

1-

3-

5-

8-

6-

4

9 101 1

/n (

ROJANÛ 19/1988 29

"DIYARBAKIR 5 NOLU " - F. WELAT

Pirtiik belgeyeke giranbiha ye ku dewraneki

ji diroka gelê Kurd tine ber çavan. Ew 5 salên

zindana Diyarbekirê, berxwedana şoreşger ii

welatparêzên Kurd Ii diji nazistên Tirk, wek

belgeyeke diroki pêşkêşi diroka gelê me ya ni-

visandi dike.

Niviskarê vê pu-tiikê, şoreşgerê Kurd F. WE-

LAT, bi serhatiyên xwe ra tevayi serhatiya he-

mû şoreşger îi welathizên Kurd şu-ove ddce. F.

Welat di binê çerxa faşizmê ya êşkence ii zul-

mê da çiqas camêr îi egit e; di behskirm û şiro-

vekirma xwe da ji ewqas niviskareki hosta ye.

Ew di behskirma bûyeran da gelek rastbin e, wi

çi ditiye, çi vejiyaye ew hemii h hafiza xwe m-

visiye; di bira xwe da hiştiye îi paşê derbasi ser

kaxez kiriye. Şirovekirma wi xurt e, carna nu-

ansên psikolojik ji dide. Lê bi çaveki rastbin...

bêyi ku biiyeran ji rastiyan diir bixe. Dema tirsi-

yaye "ez hingê pir tirsiyam'" dibêje. Ew, baş di-

de xuyan ku berxwedana welathizên Kurd, me-

zmahiya daxwaza gelê Kurd ji bo azadiyê , zora

zulma dijmin dibe.

Pirtîik di nav weşanên Riya Azadi da derke-

tiye.

F. WELAT

OKgUriUk* yayinlan

"'ÇiROKÊN KURDi " (Textes Kurdes)ROGER LESCOT

Pirtûka diplomat îi rohUatnasê fransiz Roger

LESCOT ya bi navê ""Textes Kurdes", isal

(1987), bi sernavê "Çirokên Kurdi" ji nû va, ji

aliyê weşanxana Orfeus hat çapkirm. Di pirtû-

kê da 5 çirokên kurdi yên zargotmi (folklori)

cih girtme.

"MIRINA KALEKi RIND" - Mehmet UZUN

""Mirma Kaleki Rind'" romana Mehmet Uzun

ya duwemin e. Weşanxana Orfeus h Stockhol-

mê ew çapkiriye. Romana Uzun ya yekemin

'"TU"" ji di sala 1985'an da h Swêdê hatibû çap-

kirin.

"'HAWAR - Cild- 1 "" (Hejmar 1 - 9)

Hawar ji nû va hate weşandm. Neh hejmarên

Hawarê (1-9) ji aU Mihemed Bekir va hate te

kûzkirm îi wek cild hate weşandin.

Xuyaye ku M.Bekir kareki hêja bi ci aniye.

Ew, ne tenê ji nîi va weşandm, her wisa mvisên

ku bi tipên erebi îi farisi bûne ji, transkripteyi

Kurdi -latini kiriye îi h gel orijinalên Hawarê,

neh hejmar ji nîiva hatiye sererastkinn (deqtilo-

kirin).

Li gor agahdariya M.Bekir, wê 22 hejmarên

Hawarê yên mayin di sê cildan da bête weşan-

dm. Ev cilda han (ku neh hejmar m) ji ali We-

şanxana Hawarê hatiye weşandm.

""JiN""-CiId4

Di meha Çiriya Pêşin 1987"an da Cilda JiN

ya 4'an derçii.

Me di hejmara 15'an (Roja Nii) da di derheqa

""JiN'"ê da bi kurti agahdari dabîi. Heta niha te-

vi cilda 4'an, bist hejmarên kovara Jin (her cil-

dek 5 hejmar) ji niiva hatine çapkirm. Ev karê

hêja ji aU M.Emin BOZARSLAN va hatiye ki-

rin.

30ROJANÛ 19/1988

"' KOÇKiRi DESTANI'"- Cimşit MAR

Çawa tê zanin di 50 saUya Serhildana

Dersimê da , h ser tevgêrê gelek bend, mi-

qalê, broşur îi pirtiik derketm îi derdikevm.

Van rojan bi navê "KOÇKiRi DESTANI"

pirtûkeke helbestan di nav weşanên Özgur-

luk Yolu da derket. Di vê berhemê da gelek

helbestên hêja yên welatevini û şoreşgeri

ci girtme. Niviskarê wê Cimşit MAR, hel-

bestên xwe bi welathizike kîir îi bi zanineke

diroki ya fireh îi bi ruheki têkoşer dinivise.

Di dawiya sala 1987 an da pntûkxana kurdi bi

pirtûkeke lêkolinê dewlemendtir bii. Ev pirtîik

di nav weşanên KOMKAR'ê da hate weşandm.

Niviskarê pirtiikê ROHAT, xuyaye ku gelek se-

rê xwe êşandiye îi Ii ser diroka Kurdzaniyê

(Kurdoloji) û xebatên derheqa wi, lêkolineke "

hêja ii kronolojik afirandiye.

Li ser bingeha Ilmê Kurdzaniyê xebatên ku

di derheqa Kurd û Kurdistanê da hatme kirin

di warê ziman, edebiyat, sin'et, tarix, arkeoloji,

etnografya, etnoloji, ol, cografya, abori (ekono-

mi), sosyoloji, bibliyografya û wd. mn. Xebatên

ku h ser Kurdzaniyê hatine kirin, welat bi we-

lat tête nasandm li pêra ji, xebatên Kurdolog,

niviskar, gernameyên gerokan û hwd. tête ni-

şandan.

Niviskar, tarixa peydabûna ilmê Kurdzaniyê

ji 1787'an pêda qebiil dike ii ji bermayiya Mau-

rizio GARZONi destpê dike û tine heta 1987'-

an. Lê pêra ji, çend gernameyan ji, dide nasan-

dm, wek: "Vegera dehhezaran Ksenefon",

"Gemame Ewliya Çelebi" û wd.

Di warê Kurdzaniyê da (Kurdoloji) esera

yekem ji ali Maurizio Garzoni va hatiye afiran-

dm. Pirtiika M.Garzoni ya bi navê "Gramera Zi-

manê Kurdi û Ferhenga Wi", dused (200) sal

berê di sala 1787'an da h Romayê (italya) hati-

ye weşandin. Li gor mviskar, her çiqas di sedsa-

la 19 û 20'an da Kurdzanên hêja derketibm ii il-

mê Kurdzaniyê firehtir kiribin ji, rêç îi şaxa

Kurdzaniyê bi Garzoni destpê dike. Ev rastiya

han ji ali gelek Kurdzanên navdar va ji, hatiye

qebîJlarm.

KURDOLOJiBiLiMiNiN

2(m YII.I.IKGKÇMi.şi

(1787-1987)

GRAMMATICA

i; VCJCAUOI.ABIO

LI.MCVIA tiUHUA

DAL P MAUIIltU CAKIONI

^!:.l'-7:'iT,^.

SERBORiYA 200 SALÎ YA ILMÊ

KURDZANIYE"

(1787-1987)

Niviskar, pêda diçe îi merheleya ku ilmê

Kurdzaniyê gihiştiyê ; eser û mvisarên ku hatine

weşandm; zanyarên Rohilatnas û ditinên wan

bi kurti dide nişandan.

Ji xeyni ev agahdariyên jorin, kar ii xebata

(di warê Kurdnasi, edebiyat, folklor, tarix, siya-

si ii hwd.) pirtûk, kovar, rojname, nivisar ii lêko-

linên ku di her çar parçên Kurdistanê da hatine

û têne weşandin têne raxistm. Di dawiya pirtîi-

kê da wêneyên çend kurdnas, zimanzan, edebi-

yatzan, tarixzan, lêkoUnvanên sereke ji, hatine

çapkirm.

Bi kurti pirtîik, ji bo mviskar, lêkolin û lêge-

rinvan, xwendekar, ronakbir, welatparêz îi gel

dikare bibe çavkaniyeke kronoloji ya eserên

derheqa Kurd û Kurdistanê da.

ROJANÛ 19/1988

A

'.m'

-m.

r

>,,

^ .

-^V'

'1 ■,\ v

-V ^

.JÊ

V

■ 'o

: -O

-. - D.

,=ijie-'. :"* C^ 2";o^/^ .-<»

V!?.■^

-.fn

,m'

.3

?r0

0

Cû

ar,0.

- <î1 g

V-O C" C3

f,

s^^.■^>

'■^y

/

i

4^

BIHA: 10:- kr.