fuentes de sus comentarios -...
TRANSCRIPT
FUENTES DE SUS COMENTARIOS
Con la promesa de ser parco en las explicaciones,
conformándose en principio con una única versión, la dificultad
de un verso o la variedad de matices que de éste se desprenden lo
fuerzan a incluir en sus notas diversas posibilidades de
interpretación.
Suele indicar regularmente la fuente de la que se
abastecen sus Notae; alguna vez ésta ha sido tomada íntegramente
de otro comentarista y él así lo indica. Silencia alguna vez la
prqcedencia de un comentario o de citas que ha tomado claramente
de otros. De todas formas, y aunque ésto no sea un excusa, es de
costumbre entre los humanistas el apropiarse de algo dicho
anteriormente, olvidándose de señalar su origen. Pero por regla
general, Cerda se muestra honesto en este aspecto
Confiesa acerca de los ejemplos citados para
ilustar el ostriferi Abydi de Virgilio: debes hanc notam Hieron.
Columnae in Ennium . Esto mismo ocurre páginas más abajo, y ya al 2
comienzo de la nota, en relación a la expresión aeraque sudant , 3
aunque seguidamente ofrece sus propias aportaciones .
A propósito del v. II 463, nec uarios inhiant
testudine portes, comenta: aliquis possit putare dici postes
uarios testudine cum allusione ad marinas testudines, quibus
I 3/207
2 117/480: huius illustrationem debes Ursino. Cf. I I I 15/168:
debes hoc Fruterío. 3
I 17/480: adiungo ( U r s i n o ) Lucanum, qui inter prodigia etc.
109
4 interdum aedificia ornari consueuerant . Pero no es suya esta
interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5
testudine debeo Gaspari Sanctio , uiro nostra Societatis
eruditissimo, cui etiam multum me deberé in re omni literaria, ut
praeceptori confíteor.
Como restándole importancia, comenta al final de
los ejemplos que ilustran el mollisima uina de Virgilio: notula
haec est in Turnebo lib.12 cap.8.
Veamos ahora de que forma suele indicar al autor
del comentario que cita.
Utiliza para ello muy a menudo el verbo 7
explicare: Seruius Petrus Danielis...sic explicat ; Ulpianus o
explicans ait metaphoram sumi etc. ; sic explicat loca ista 9 10
Turnebus . A veces de forma mas concisa: explicatore Turnebo
Otras veces es el verbo accipere: pro...accipit
4 II 11/463.
5 Jesuíta español nacido en Cifuentes en 1554. Escribió varios comentarios sobre algunos libros de la Biblia. c
I 10/341. C f . I I I 19/25: est haec notula Germani; III 7/148: de hac re plausibilis Canteri notula. 7 I 9/56. I 26/140
Q I 22/172.
I 7/292. De nuevo en I 9/341: explicatore Turnebo. Cf. I 1/1: attestante Seruio.
110
11 12 Seruius . O el verbo notare: Ursinus notauit ; bien un compuesto
13 Rittershusius...adnotarunt ; bien 14
de éste: Seruius et
sustantivo: Porphyrio etiam, ex nota Beroaldi etc.
diminutivo, como veíamos más arriba: notula haec
multis.
el
bien un
obuia in
Bersmanus 16
También utiliza el verbo monere: ita 17
o un compuesto suyo: admonuit Scaliger
monuit
El verbo
aduertere: ex quo loco (quod et Spondanus aduertit) 18 alguna vez
un compuesto de éste: quod in Lactantium quoque Delrius noster
animaduertit
ad 20 Emplea a veces el verbo aio: ait Ursinus allusum
matizado en ocasiones con un adverbio: ut docte ait
I 6/7. De nuevo más abajo, I 22/274: Seruius accipit'., o en I 15/344: Macrobius...Poetam accipit de etc. 12
I 5/7. Otros ejemplos los tenemos en I t3/ti: quod I . Parrhasius. . .notauit. I 18/13: notat. . .Seruius. I 15/97: notat Beroaldus. 1 λ
I 13/58.
14
I 9/56. Otro ejemplo, I 5/318: est haec nota in Sym. Pontani. Jacobo Pontano jesuíta nacido en Brück, Bohemia, en 1542; la obra a la que alude Cerda es la titulada Symbolarum libri 17 in Uirgilium. 15. I 9/128.
16
17
I 15/32.
18
19
I 5/499.
I 13/31.
I 7/127.
20 I 13/156.
111
21 22 Scaliger , optime ait Bersmanus ; bien el verbo inquit: non hoc
23 temeré (inquit Turnebus lib.25 cap.30) ; o putare: putat uero 24 25
Budaeus ; o uideo: quod uidit Glarian. in Annot. ad Lucanum ; o 2 R
bien el verbo uolo: uult Ursinum allusum ad
Ofrece otras la explicación o comentario
señalando, antes o después de éste, el nombre del autor y el
adverbio ita: Turnebus lib.30 cap.19 ita: uoluens perpessionis . 27 etc.
Es frecuente sin embargo, encontrar a lo largo
del comentario referencias a ciertas interpretaciones de las que
no cita el autor concreto de las mismas, sino que habla de alii,
aliqui, sin precisar de quién se trata. Aparecen así noticias 28 29
como éstas: aliqui hic coelum capiunt , docti omnes fatentur , 30 omnes interpretes Poetam capiunt de , nonnulli interpretes
21 I í/ioo.
2 2 I 4/86.
2 3 I 9/8.
2 4 I 1/121. 25
I 32/490. Heinrich Loriti, filósofo, matemático, historiador, geógrafo y teólogo, conocido por el apodo de Glareanus (Glarianus encontramos en Cerda), aludiendo a su lugar de nacimiento en el cantón de Glarus, Suiza, 1488.. 2 6 I 11/154.
27 I 6/163.
28 I 2 /5 . De nuevo en I 1/64: aliqui hic. . .capiunt; o en I 7/502:
putant non inmérito aliqui. 29 I 9/9. También en I 27/19: docti alii aiunt. 0 en I 17/62:
putant uiri doctissimi; I 2/176: fatentur docti omnes. 30,
I 20/14
112
31 32 33
capiunt , uolunt interpretes , inde sunt multi qui existiment ,
integra Hesiodii alii dederunt , ita fere omnes , o, firmant
hoc...qui dei sphaera scripserunt , aludiendo a los autores
recientes que dedican sus obras a temas de astronomía.
Parece aludir en ocasiones a alguien muy
concreto, al que sin embargo deja en el anonimato: explicationem 37 quam ego adhibui sequitur uir quidem doctus ; deja, incluso,
otras escapar un juicio de valor acerca alguien, pero sin revelar
su identidad: fort
docti, sed non boni
37 quam ego adhibui sequitur uir quidem doctus ; deja, incluso,
otras escapar un juicio de valor acerca alguien, pero sin revelar
su identidad: fortasse non displiceat alicui explicatio uiri 38
De una forma más personal encontramos entre sus
notas observaciones referentes al valor que otorga a la 39 explicación de un cierto comentarista. Placet mens A. Statii ,
señala aludiendo a una opinión del gran humanista lusitano. El
calificativo de certissimae le merecen unas consideraciones del 40
mayor de los Escaligero . Subraya lo apropiado del comentario de
31 I 27/19. De igual forma en en I 8/262: nonnulli interpretes hic
capiunt.. 3 2 I 2/24.
33 I 18/63. De forma similar en I 9/128: notula haec obuia in
multis. 34
I 5/125. De nuevo en I 8/339: addas haec exempla infinitiis aliis...quae alii congesserunt.
I 22/227.
o g I 4/235. De forma s i m i l a r en I I 2/12: omnes qui scripserunt de
re herbaria. 3 7 I 3/314. 38
I 1 3 / 3 8 3 .
3 9 I 2 8 / 2 0 .
4 0 I 5 / 1 5 1 .
113
Servio, al que en otros momentos suele atacar: utilis est 41 commentatio Seruii . Más efusivo se muestra por ejemplo en
relación a la interpretación de urbis como acusativo que indica
Aulo Gelio: amplector dice Cerda, pues considerarlo un genitivo
parum placet. " Así también se expresa poco después al señalar la
explicación de Dalechamps sobre uirosa castorea: hanc 43 explicationem nos amplectimur
Lo vemos asimismo rechazar ésta u otra opinión.
Con cierta suavidad a veces: uult Germanus hanc esse 44 uel...uel...Extremum parum placet ; uult Titius...signari hic
45 tempus...Sed uir doctus uidetur lapsus, nam etc. Otras más 46 enérgico: aliqui hic...intelligunt...Non puto ; non placent qui
47 crebra capiunt aduerbialiter ; quae hic de Heraclito et eius
opinione inculcant commentarores non placent ; certe 49 Galeotus...male Poeta explicat, falsus est . Especial aversión
muestra por los comentarios de Servio al que, si la ocasión se
presenta, no duda en descalificar: porro non assentior Seruio 50 negué Isidoro, qui ab illo accepit, explicanti etc. ; ñeque enim
41
I 1 2 / 1 5 5 .
4 2 I 4 / 2 5 . 43
I 1 3 / 5 8 . 44
I 8 / 1 0 5 .
4 5 I 3 / 3 1 4 .
4 6 I 1 /64 . 47
I I I 3 / 4 9 9 .
4 8 I 5 / 8 6 . 49
I 2 4 / 2 2 9 . I 2 / 1 8 7 .
114
51 audiendus Seruius qui Thessaliae montem putat ; itaque frustra Seruius et qui illum sequuntur narrant fabulam suam ad locum
52 53
istum ; allusionem quam hic inuenit Seruius contemno
Al encontrarse con diferentes explicaciones de
una misma cuestión, se ve en la disyuntiva de tener que decidirse
por una. De buen grado hace ésto en ocasiones, mostrando
su acuerdo con alguna en particular: quae Seruius aliique
interpretes scripserunt in promtu sunt...Sed relictis ómnibus 54 mihi nonnihil probantur quod sentit Galeotus ; uel quae abundat
55 circa Rubos...In hoc inclino. . .uel ut alii uolunt etc. ; ait 56 Brodaeus morbum hunc uocari...rectius multo definit Scaliger ;
haesi explicationi; haesi explicationi Floridi Sabini...quae mihi 57 uisa facilior expediendo Poetae ; sunt enim qui...alii non
de...sed de...Nonnulli enim cum Seruio capiunt...Mihi placitum sequi sententiam quam indicat Macrobius
Matiza alguna vez su elección, señalando que
participa de la opinión de los mejores intérpretes: illius mentem 59 (Macrobii) boni interpretes, in primis Bersmanus, assecuti sunt
D1I 34/492.
52,. I 18/13.
53 IV 20/523.
54 I 2/277.
55 I 12/266.
56,.
I 5/151.
5 7 I 7/48.
I 2/102.
59 I 1/203.
115
No duda incluso conceder el rango de auctoritas al comentarista
que sigue: scio diuersissime omnes et quidem in his doctos plures fiO
opinari, sed ego auctoritatem Turnebi secutus sum
No obstante hay momentos en los que ofrece más de
una posibilidad de interpretación, sin decidirse claramente por
ninguna: sed quid si alia sententia? Non enim est negligendum fi 1
quod admonet Seruius P. Danielis . Más decidido parece mostrarse
en ocasiones: per odores croceos uulgaris Seruius crocum
intelligit...Sed recte quoque...uinum capíes; pero al final de la
nota comenta: haec etiamsi uera sint, potes lector inclinare in fi2 primam explicationem
Sus opiniones personales aparecen frecuentemente
contrarrestadas por un "creo", "pienso", "considero": credo
iSpt 65
locutum illum cum respecto ad ; puto referendam sententiam ad
ego existimo signare
Esta prudencia se convierte alguna vez en
indecisión. Prefiere que sea el lector el que, de entre las
explicaciones propuestas elija la que crea más conveniente: pubes
pro iuuentute hic sumi uult M. Brut. in Horatium. . .Sed possis quoque synecdochen agnoscere . Expuestos los argumentos que
I 16/363.
6 1 I 11/31.
6 2 I 9/56.
63,
I 8/339.
I 5/86.
65, I 19/461.
66, I 12/341.
116
esgrimen dos opiniones encontradas, es el lector el que ha de
decidirse por una u otra: en, lector, qu&estio pro utraque
parte...Tu, inquam, uestes inclina. Aunque en esta
ocasión, expresa finalmente sus preferencias: me animus ad fi7
posteriorem ducit etc.
Resulta comprensible que, a menudo, las
dimensiones de la nota excedan lo acostumbrado. Pero es que él no
descarta ninguna posibilidad: uarie interpretes, alii etiam qui
communes locos scripserunt, capiunt uerba Uirgilii, et uidentur
mihi omnes fere illorum explicationes quadrare in hunc locum 68 posse
69 Acerca de caderent Austri señala Cerda que
cadere ha de ser entendido aquí como incumbere ad excitandas
tempestates) recoge poco después un ejemplo de Livio en el que
cadere tiene otor valor: cadente iam euro, id est, cessante. Esta
otra posibilidad de interpretación considera Cerda que también
puede aceptarse en el caso de Virgilio: si quis mallet ex
significatione Liuiana Poetam accipere, ut hic dicat, dicenda . 70 esse signa quo austri minas ponant, nescio quam apte possit
Los vv. IV 287-293 presentan un serio problema de
interpretación. En la Explicatio a ofrece Cerda su particular
visión acerca de ellos: explicabo septem hos uersus ut nemo
hactenus explicuit. Dedica la Nota primera a justificar su
explicación: conor hic defenderé Explicationem meam, et succedet
6 7 I I 1 7 / 1 2 1 .
6 8 I I 2 4 / 3 8 9 .
&9Georg. I 354.
I 5 / 3 5 4 .
117
(credo) hic conatus. Sin embargo no es su intención rechazar las
interpretaciones de otros: non iccirco tamen animus est improbare 71 interpretes qui ante me scripserunt. Quisque quod uult sequatur.
Observamos esta actitud también en otras
ocasiones: si quis uero adhuc contumax per campos natantes uelit 72 intelligere mare, Poetam ita explicet ; quae dixi praefero,
73 sed possis etiam tristitiam lupini referre ad ; putant 74
aliqui...ut malis . Aunque alguna vez muestra su desden hacia
aquellos que no quieran seguir la interpretación que él propone: 75 quis uelit Poetam capere ut ulgo alii, possit per me
71 I V 1 / 2 8 7 .
72
I I I 2 2 / 1 9 8 .
7 3 I 1 6 / 7 5 .
74 I I I 1 9 / 8 3 .
7*5 I V 4 / 1 5 0 .
118