fuentes de sus comentarios -...

10
FUENTES DE SUS COMENTARIOS Con la promesa de ser parco en las explicaciones, conformándose en principio con una única versión, la dificultad de un verso o la variedad de matices que de éste se desprenden lo fuerzan a incluir en sus notas diversas posibilidades de interpretación. Suele indicar regularmente la fuente de la que se abastecen sus Notae; alguna vez ésta ha sido tomada íntegramente de otro comentarista y él así lo indica. Silencia alguna vez la prqcedencia de un comentario o de citas que ha tomado claramente de otros. De todas formas, y aunque ésto no sea un excusa, es de costumbre entre los humanistas el apropiarse de algo dicho anteriormente, olvidándose de señalar su origen. Pero por regla general, Cerda se muestra honesto en este aspecto Confiesa acerca de los ejemplos citados para ilustar el ostriferi Abydi de Virgilio: debes hanc notam Hieron. Columnae in Ennium . Esto mismo ocurre páginas más abajo, y ya al 2 comienzo de la nota, en relación a la expresión aeraque sudant , 3 aunque seguidamente ofrece sus propias aportaciones . A propósito del v. II 463, nec uarios inhiant testudine portes, comenta: aliquis possit putare dici postes uarios testudine cum allusione ad marinas testudines, quibus I 3/207 2 117/480: huius illustrationem debes Ursino. Cf. III 15/168: debes hoc Fruterío. 3 I 17/480: adiungo (Ursino) Lucanum, qui inter prodigia etc. 109

Upload: others

Post on 08-May-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

FUENTES DE SUS COMENTARIOS

Con la promesa de ser parco en las explicaciones,

conformándose en principio con una única versión, la dificultad

de un verso o la variedad de matices que de éste se desprenden lo

fuerzan a incluir en sus notas diversas posibilidades de

interpretación.

Suele indicar regularmente la fuente de la que se

abastecen sus Notae; alguna vez ésta ha sido tomada íntegramente

de otro comentarista y él así lo indica. Silencia alguna vez la

prqcedencia de un comentario o de citas que ha tomado claramente

de otros. De todas formas, y aunque ésto no sea un excusa, es de

costumbre entre los humanistas el apropiarse de algo dicho

anteriormente, olvidándose de señalar su origen. Pero por regla

general, Cerda se muestra honesto en este aspecto

Confiesa acerca de los ejemplos citados para

ilustar el ostriferi Abydi de Virgilio: debes hanc notam Hieron.

Columnae in Ennium . Esto mismo ocurre páginas más abajo, y ya al 2

comienzo de la nota, en relación a la expresión aeraque sudant , 3

aunque seguidamente ofrece sus propias aportaciones .

A propósito del v. II 463, nec uarios inhiant

testudine portes, comenta: aliquis possit putare dici postes

uarios testudine cum allusione ad marinas testudines, quibus

I 3/207

2 117/480: huius illustrationem debes Ursino. Cf. I I I 15/168:

debes hoc Fruterío. 3

I 17/480: adiungo ( U r s i n o ) Lucanum, qui inter prodigia etc.

109

Page 2: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

4 interdum aedificia ornari consueuerant . Pero no es suya esta

interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5

testudine debeo Gaspari Sanctio , uiro nostra Societatis

eruditissimo, cui etiam multum me deberé in re omni literaria, ut

praeceptori confíteor.

Como restándole importancia, comenta al final de

los ejemplos que ilustran el mollisima uina de Virgilio: notula

haec est in Turnebo lib.12 cap.8.

Veamos ahora de que forma suele indicar al autor

del comentario que cita.

Utiliza para ello muy a menudo el verbo 7

explicare: Seruius Petrus Danielis...sic explicat ; Ulpianus o

explicans ait metaphoram sumi etc. ; sic explicat loca ista 9 10

Turnebus . A veces de forma mas concisa: explicatore Turnebo

Otras veces es el verbo accipere: pro...accipit

4 II 11/463.

5 Jesuíta español nacido en Cifuentes en 1554. Escribió varios comentarios sobre algunos libros de la Biblia. c

I 10/341. C f . I I I 19/25: est haec notula Germani; III 7/148: de hac re plausibilis Canteri notula. 7 I 9/56. I 26/140

Q I 22/172.

I 7/292. De nuevo en I 9/341: explicatore Turnebo. Cf. I 1/1: attestante Seruio.

110

Page 3: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

11 12 Seruius . O el verbo notare: Ursinus notauit ; bien un compuesto

13 Rittershusius...adnotarunt ; bien 14

de éste: Seruius et

sustantivo: Porphyrio etiam, ex nota Beroaldi etc.

diminutivo, como veíamos más arriba: notula haec

multis.

el

bien un

obuia in

Bersmanus 16

También utiliza el verbo monere: ita 17

o un compuesto suyo: admonuit Scaliger

monuit

El verbo

aduertere: ex quo loco (quod et Spondanus aduertit) 18 alguna vez

un compuesto de éste: quod in Lactantium quoque Delrius noster

animaduertit

ad 20 Emplea a veces el verbo aio: ait Ursinus allusum

matizado en ocasiones con un adverbio: ut docte ait

I 6/7. De nuevo más abajo, I 22/274: Seruius accipit'., o en I 15/344: Macrobius...Poetam accipit de etc. 12

I 5/7. Otros ejemplos los tenemos en I t3/ti: quod I . Parrhasius. . .notauit. I 18/13: notat. . .Seruius. I 15/97: notat Beroaldus. 1 λ

I 13/58.

14

I 9/56. Otro ejemplo, I 5/318: est haec nota in Sym. Pontani. Jacobo Pontano jesuíta nacido en Brück, Bohemia, en 1542; la obra a la que alude Cerda es la titulada Symbolarum libri 17 in Uirgilium. 15. I 9/128.

16

17

I 15/32.

18

19

I 5/499.

I 13/31.

I 7/127.

20 I 13/156.

111

Page 4: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

21 22 Scaliger , optime ait Bersmanus ; bien el verbo inquit: non hoc

23 temeré (inquit Turnebus lib.25 cap.30) ; o putare: putat uero 24 25

Budaeus ; o uideo: quod uidit Glarian. in Annot. ad Lucanum ; o 2 R

bien el verbo uolo: uult Ursinum allusum ad

Ofrece otras la explicación o comentario

señalando, antes o después de éste, el nombre del autor y el

adverbio ita: Turnebus lib.30 cap.19 ita: uoluens perpessionis . 27 etc.

Es frecuente sin embargo, encontrar a lo largo

del comentario referencias a ciertas interpretaciones de las que

no cita el autor concreto de las mismas, sino que habla de alii,

aliqui, sin precisar de quién se trata. Aparecen así noticias 28 29

como éstas: aliqui hic coelum capiunt , docti omnes fatentur , 30 omnes interpretes Poetam capiunt de , nonnulli interpretes

21 I í/ioo.

2 2 I 4/86.

2 3 I 9/8.

2 4 I 1/121. 25

I 32/490. Heinrich Loriti, filósofo, matemático, historiador, geógrafo y teólogo, conocido por el apodo de Glareanus (Glarianus encontramos en Cerda), aludiendo a su lugar de nacimiento en el cantón de Glarus, Suiza, 1488.. 2 6 I 11/154.

27 I 6/163.

28 I 2 /5 . De nuevo en I 1/64: aliqui hic. . .capiunt; o en I 7/502:

putant non inmérito aliqui. 29 I 9/9. También en I 27/19: docti alii aiunt. 0 en I 17/62:

putant uiri doctissimi; I 2/176: fatentur docti omnes. 30,

I 20/14

112

Page 5: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

31 32 33

capiunt , uolunt interpretes , inde sunt multi qui existiment ,

integra Hesiodii alii dederunt , ita fere omnes , o, firmant

hoc...qui dei sphaera scripserunt , aludiendo a los autores

recientes que dedican sus obras a temas de astronomía.

Parece aludir en ocasiones a alguien muy

concreto, al que sin embargo deja en el anonimato: explicationem 37 quam ego adhibui sequitur uir quidem doctus ; deja, incluso,

otras escapar un juicio de valor acerca alguien, pero sin revelar

su identidad: fort

docti, sed non boni

37 quam ego adhibui sequitur uir quidem doctus ; deja, incluso,

otras escapar un juicio de valor acerca alguien, pero sin revelar

su identidad: fortasse non displiceat alicui explicatio uiri 38

De una forma más personal encontramos entre sus

notas observaciones referentes al valor que otorga a la 39 explicación de un cierto comentarista. Placet mens A. Statii ,

señala aludiendo a una opinión del gran humanista lusitano. El

calificativo de certissimae le merecen unas consideraciones del 40

mayor de los Escaligero . Subraya lo apropiado del comentario de

31 I 27/19. De igual forma en en I 8/262: nonnulli interpretes hic

capiunt.. 3 2 I 2/24.

33 I 18/63. De forma similar en I 9/128: notula haec obuia in

multis. 34

I 5/125. De nuevo en I 8/339: addas haec exempla infinitiis aliis...quae alii congesserunt.

I 22/227.

o g I 4/235. De forma s i m i l a r en I I 2/12: omnes qui scripserunt de

re herbaria. 3 7 I 3/314. 38

I 1 3 / 3 8 3 .

3 9 I 2 8 / 2 0 .

4 0 I 5 / 1 5 1 .

113

Page 6: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

Servio, al que en otros momentos suele atacar: utilis est 41 commentatio Seruii . Más efusivo se muestra por ejemplo en

relación a la interpretación de urbis como acusativo que indica

Aulo Gelio: amplector dice Cerda, pues considerarlo un genitivo

parum placet. " Así también se expresa poco después al señalar la

explicación de Dalechamps sobre uirosa castorea: hanc 43 explicationem nos amplectimur

Lo vemos asimismo rechazar ésta u otra opinión.

Con cierta suavidad a veces: uult Germanus hanc esse 44 uel...uel...Extremum parum placet ; uult Titius...signari hic

45 tempus...Sed uir doctus uidetur lapsus, nam etc. Otras más 46 enérgico: aliqui hic...intelligunt...Non puto ; non placent qui

47 crebra capiunt aduerbialiter ; quae hic de Heraclito et eius

opinione inculcant commentarores non placent ; certe 49 Galeotus...male Poeta explicat, falsus est . Especial aversión

muestra por los comentarios de Servio al que, si la ocasión se

presenta, no duda en descalificar: porro non assentior Seruio 50 negué Isidoro, qui ab illo accepit, explicanti etc. ; ñeque enim

41

I 1 2 / 1 5 5 .

4 2 I 4 / 2 5 . 43

I 1 3 / 5 8 . 44

I 8 / 1 0 5 .

4 5 I 3 / 3 1 4 .

4 6 I 1 /64 . 47

I I I 3 / 4 9 9 .

4 8 I 5 / 8 6 . 49

I 2 4 / 2 2 9 . I 2 / 1 8 7 .

114

Page 7: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

51 audiendus Seruius qui Thessaliae montem putat ; itaque frustra Seruius et qui illum sequuntur narrant fabulam suam ad locum

52 53

istum ; allusionem quam hic inuenit Seruius contemno

Al encontrarse con diferentes explicaciones de

una misma cuestión, se ve en la disyuntiva de tener que decidirse

por una. De buen grado hace ésto en ocasiones, mostrando

su acuerdo con alguna en particular: quae Seruius aliique

interpretes scripserunt in promtu sunt...Sed relictis ómnibus 54 mihi nonnihil probantur quod sentit Galeotus ; uel quae abundat

55 circa Rubos...In hoc inclino. . .uel ut alii uolunt etc. ; ait 56 Brodaeus morbum hunc uocari...rectius multo definit Scaliger ;

haesi explicationi; haesi explicationi Floridi Sabini...quae mihi 57 uisa facilior expediendo Poetae ; sunt enim qui...alii non

de...sed de...Nonnulli enim cum Seruio capiunt...Mihi placitum sequi sententiam quam indicat Macrobius

Matiza alguna vez su elección, señalando que

participa de la opinión de los mejores intérpretes: illius mentem 59 (Macrobii) boni interpretes, in primis Bersmanus, assecuti sunt

D1I 34/492.

52,. I 18/13.

53 IV 20/523.

54 I 2/277.

55 I 12/266.

56,.

I 5/151.

5 7 I 7/48.

I 2/102.

59 I 1/203.

115

Page 8: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

No duda incluso conceder el rango de auctoritas al comentarista

que sigue: scio diuersissime omnes et quidem in his doctos plures fiO

opinari, sed ego auctoritatem Turnebi secutus sum

No obstante hay momentos en los que ofrece más de

una posibilidad de interpretación, sin decidirse claramente por

ninguna: sed quid si alia sententia? Non enim est negligendum fi 1

quod admonet Seruius P. Danielis . Más decidido parece mostrarse

en ocasiones: per odores croceos uulgaris Seruius crocum

intelligit...Sed recte quoque...uinum capíes; pero al final de la

nota comenta: haec etiamsi uera sint, potes lector inclinare in fi2 primam explicationem

Sus opiniones personales aparecen frecuentemente

contrarrestadas por un "creo", "pienso", "considero": credo

iSpt 65

locutum illum cum respecto ad ; puto referendam sententiam ad

ego existimo signare

Esta prudencia se convierte alguna vez en

indecisión. Prefiere que sea el lector el que, de entre las

explicaciones propuestas elija la que crea más conveniente: pubes

pro iuuentute hic sumi uult M. Brut. in Horatium. . .Sed possis quoque synecdochen agnoscere . Expuestos los argumentos que

I 16/363.

6 1 I 11/31.

6 2 I 9/56.

63,

I 8/339.

I 5/86.

65, I 19/461.

66, I 12/341.

116

Page 9: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

esgrimen dos opiniones encontradas, es el lector el que ha de

decidirse por una u otra: en, lector, qu&estio pro utraque

parte...Tu, inquam, uestes inclina. Aunque en esta

ocasión, expresa finalmente sus preferencias: me animus ad fi7

posteriorem ducit etc.

Resulta comprensible que, a menudo, las

dimensiones de la nota excedan lo acostumbrado. Pero es que él no

descarta ninguna posibilidad: uarie interpretes, alii etiam qui

communes locos scripserunt, capiunt uerba Uirgilii, et uidentur

mihi omnes fere illorum explicationes quadrare in hunc locum 68 posse

69 Acerca de caderent Austri señala Cerda que

cadere ha de ser entendido aquí como incumbere ad excitandas

tempestates) recoge poco después un ejemplo de Livio en el que

cadere tiene otor valor: cadente iam euro, id est, cessante. Esta

otra posibilidad de interpretación considera Cerda que también

puede aceptarse en el caso de Virgilio: si quis mallet ex

significatione Liuiana Poetam accipere, ut hic dicat, dicenda . 70 esse signa quo austri minas ponant, nescio quam apte possit

Los vv. IV 287-293 presentan un serio problema de

interpretación. En la Explicatio a ofrece Cerda su particular

visión acerca de ellos: explicabo septem hos uersus ut nemo

hactenus explicuit. Dedica la Nota primera a justificar su

explicación: conor hic defenderé Explicationem meam, et succedet

6 7 I I 1 7 / 1 2 1 .

6 8 I I 2 4 / 3 8 9 .

&9Georg. I 354.

I 5 / 3 5 4 .

117

Page 10: FUENTES DE SUS COMENTARIOS - InterClassicainterclassica.um.es/var/plain/storage/original/...interpretación y así lo manifiesta: hanc ego notam de marina 5 testudine debeo Gaspari

(credo) hic conatus. Sin embargo no es su intención rechazar las

interpretaciones de otros: non iccirco tamen animus est improbare 71 interpretes qui ante me scripserunt. Quisque quod uult sequatur.

Observamos esta actitud también en otras

ocasiones: si quis uero adhuc contumax per campos natantes uelit 72 intelligere mare, Poetam ita explicet ; quae dixi praefero,

73 sed possis etiam tristitiam lupini referre ad ; putant 74

aliqui...ut malis . Aunque alguna vez muestra su desden hacia

aquellos que no quieran seguir la interpretación que él propone: 75 quis uelit Poetam capere ut ulgo alii, possit per me

71 I V 1 / 2 8 7 .

72

I I I 2 2 / 1 9 8 .

7 3 I 1 6 / 7 5 .

74 I I I 1 9 / 8 3 .

7*5 I V 4 / 1 5 0 .

118