De P. Ovidii Nasonis filia.

In P. Ovidii Nasonis Vitis ct eororoentadis in eius librosTl'istium ct Epistolarum ex Ponl0 vulgo etiam deeius filia

commcmoratul'. quod ne a vetel'ibus quidem, qui operam

cUI'amque in co poeta illust1'ando atquc intCl'pretando posue­runt, est negleetum, P.::W. Piscenate, L. G. Gyraldo, 1. Pon­ta'no, aliis. Sed euro pleraque, quae de ea sciri possunt, non

in aperto cxstent, sed ,in paueis quibusdam loeis quasi abditaatque reeondita lateant ,veteres illi, qui raro baee minoracuriosius inquirerent, pauea de ea prorsus falsa, alia parum

cel'ta atque eOlllperta Pl'opOSUel'llllt, Quorum peeeata tUlltumabest, ut reeentiOl'es Nasonisintel'pretes diligelltiori pervesti­gatione ipsorum fontium patefeeerint atque emendarint, ut inplel'isque eos temere sint seeuti, aut si qua in re ab eorumauctoritate disccssel'unt, acque unbia et ine~rta attulerint. Ita­que non supervacaneus 'videtur esse labOl', omnes Ioeos, quide Nasonis filia sunt, retraetare panlloque diligelltius exeutere:(!uum praesertim ea quaestio etiam ad ilios Ovidiallorum ear­minum locos illustralldos nonnihil eonfelTC videatur.

lam primurn Nasoni filiam fnisse non est dubium, eum.

ipse de ea pluribus Iocis disertissime loquatur, Trist. J, 3,

19. 20., IV, 10, '.]6. 77', Pont. 1,8,32., Fast. VI, 219. seqq.emu antern Ovidius tres deinceps uxores dUXCl'it (Trist. l'V,

10, 69. seqq.), quae de tribus illas filiae huius mater fuerit,exquil'i unquam posse, plel'ique iam dudnm desperarullt. Ve­

rum Iicet Ccl'ta eins rei testimonia vetustatis plane desiderenttU',

pauea tarnen exstant vestigia, quae diligellter sequentes, sin

126 De P. Ovidii Nasonis filia.

minus expJorare veritatem, tamen id, quod maxime probabiJeest, invenire possumus. Namque Trist. IV, 10., -ubi Ovidiusde vita sua exponit, haee Jeguntm':

Filia me mea bis prima jecundaiwventa- ftcit aVUnl - ;

unde apparet, flliam turn, eum pater in exilium pro6eiscere­tur, aut tertia exilii anno, quo liber ille Tristium compositusest, paullo iam provectiorem aetate fnisse; quod.suspicamurCl{ illis prima iuventa, quae verha, si 61ia tum ,eum poetaca scriberet, in prima etiam inventute fnisset, aut non itapl'idem puhes esse coepisset, vix commodumhaberent sen­sumo Quum antem Ovidius, quo temporE! in exilium h'c

iussus est, tertiam uxorem iuvenem reHquisse se ipse dicat

(Pont. I, 4,47,) :. Te qllOque, quam iuvenem discedens Urbe reliqui -,

satis pl'obabiliter colligitnr, ex illa tertia nKore hane filiamnon fuisse. Qnod si his dicHs vedsimile est, alUs poetae 10­

cis plane comprobatur. Trist. I, 5., ubi disccssum sunm abUrbe deseribit, de uxore sua illa,

Clilima quae eum ipso seros permall8it in annos ,Sustimtit coniux eXlllis esse viri - (Trist. IV, t 0, 73'74.)

de tertia igitur haee dicit (v. 97. 98) :Nec genIlisse minus (dicitur), qllan~ si nataeve meumve

Vidisset structos corpus habere rogos. - -fam tcrtiam hane UXOl'em, antequam Nasoni nuberet, nuptam.fnisse, atque e priore iam coniuge 6liam habuisse, eam­que etiam in vivis flÜsse, manifestllm est ex Epist. Pont.IV, 8., in qua pocta ad Snillium, eins c9niugem, haec seri­hit (v. II. 12.):

Nam tibi quae coniux, eadem mihifilia pltene est,Et ql,ae te generum, me vocat iUa virum-:

et I'ursus v. 89. 90.:Tangat ut lLOC votum coelestia, care Sllilli,

Numina, pro sacero p ae ne precare tu O.

De P.Ovidii Nason;g filin. 121

Si igitUl' eadem uxor ex ipso quoque filiam alteram habuisset,non nataeve erat dicendum, sed lUJ,tarUTn, aut aliis iHud ver­bis enuntianduIl1. Omnis aulem de ea re dubitatio tollitur

loeo altcro Trist. V, 5, 49" ubi pocta natalem uxoris sunein Seythia celebrans cle uua tantum ae non dc communised de fiHa uxaris, sua privigna, planissime dicit. verba eiushaec !!Unt:

Illa (uxor) domo nataqu,e sua patriaque fruatltr.

:Nam quod intel'pres Germanicus Ovidii Rcmcdioru~ Amoris,Strombeckius, hoc etiam anno repetiit, naturalem Nasonisflliam aote patris exilium mortuam esse, duo sunt in prom}ltu,quibus eius sententiae levitas prorsus refellitm'; quoI'um pl'i­mum est verissimum ac plenissimum testimonium ipsius OvidiiTrist. I, 5, I S. 19.:

Nata procul Libycis aberat diversa sub oris ,Neo poterat fati certior esse mei -;

cui par gravitate alterum illud est, quod poeta in Vita suaTrist. IV, 10. fraLrem et parclltcs ante infelicem illum disces­sum Buum mortuos dicit, cle morte atltem filine,. quae cipropior cf magis cordi erat, nihil commemOl'at. Hoc igiturpro certo potest affirmari, non e tel'fia iHa cf ultima· morepoetam filiam, de qua quaerimus, procreasse. Quum porrocle prima UXOl'C sua, simplicius. paullo pal'umque honol'i6ce,ipsc scdbat(Trist, J, 1.):

Paene mild puero nee digna neo utilis uxorE,vt data, 911ae tempus pe rbreve lUtptafilit -;

CUnI secunda autem, de qua I. Lest:Jiti succcssit 111amvis sille crimli~e coniltx,

Non tarnen in nostro firma fzttüra toro -,

pel' aliquod cel'te tempus coniugali amore atque concordiavixedt, admodum probabile ac· prope manift'lstum videtur,hancsecundRm poetae UXOl'em Ovidiac illius matrcm fuisse.

Nuptameam fuisse, ipse docet Ovidius primum Fast. VI,

:l28De P. 0 v i d ii N a ~ 0 n is fi li a.

:n9~ seqq" ubi ingeniose ae venuste mentionem iniecit illiusnuptiarum, his vel'bis:,

bst milli sitque precor nostris diuturniar annisFilia, qua fllix sospite semper ero~

Banc ego cum vellem genero dare, tempora taedisApla requirebam, quaeque cavenda firent.

Tum miM post sacl'as monstralur limius IdusUlilis el nuplis , utilisesse viris.

deiudc Trist. IV, 10, 75. 76.Filia nu! mca bt's prima flcuJUla imJenta,

Sed non ca: UlW coniuge, flGit aVUln.exquo loco. etiam liquet, maturrimc eam nupsissc et cumpriorem eoniugem aut faeto divortio. aut, quod verisimiliusest, morte amisisset, statim se cum altero coniunxisse brevi­que tempore de utroqne matrem factam esse Sed qui ilIieoniuges fuenmt? Alterutrum eOrllm fuisse Fidum Coroelium,senatOl'em, testis est Seneea de Constant. Sap. c. 17" 'lui deeo sie habet: In scnatu flenlcm vidimus Fidum Cornelium,Nasonis generum , cum illwn Corbulo Strulhiocamelum depi­latum dixisset. Advcrsus alia maledicta mores ct vitam vul­nerantia frontis iili Jirmilas cOllstitit, advcrsus hoc tam ab­surdum lacrimae prociderll1zt. - Suut quidem, qui dubitent,an iUe apud Senecam Naso idem cum poeta sit habendus,quibus equidem assentiri minime possum. Nam quod poetaapud Seoecam Naso vocatur, non Ovidius, quo nomine ho­die vulgo appellat'i solet, Ovidius se ipse in Trist., POllt.,Amor., Art. Amat. et Remed. Am. plus cel1ties ita appella­vit, nee aliter SeneClI pater, ct VeUeius Paterculus, eiusaequales, ct qui bis aetate proximus fuit, MartiaHs. Acce­dit, ut ea aetate Nasaues Romac exstitisse, qua oratio Seue­eae ambigua fieret, non constet. Maximum autem at'gumen­tum iIIud est. (quod etiam Massouus in Vita Ovidii attuIit 1>'luod Scncca Fidum CorncIium ita ulterius cx soceri norninedesignavit, Don facturlls, oisi P. Ovidium Nasonem, iIlustl'is-

Dc P.Ovidii Nasonis fiUa. 129

simum poetam, qui ca quoque aelate llabehatur (Senee. Quaest.Nat. IlI. c. '1.7. Vellei. Patere. H. c. 56), intellexisset. Necdelliqüe obstat. Fidi Cornelii ordo senatol'ius alque nobilitas,quum Ovidium sumllla familial'itate usum canstet· Sexti Pom­peii (Pont;'IV ,4. 5) , Messalini el eius f1'atris (Pont. I, 7) ,utriusque Graecini (Pont. IV, 9. cf. I, 6) aliorumqne virorumcOllsularium, et tertiam eius uxorem e gente Maximorum ipsiAugusto Caesari ·fnisse cognatam (Pont. I, 2).

Utrum vem üle Fidus Cornelins primus eius coniux rue­rit, an secnndus, ambigitu,r. Ego suspicor fuisse secundum.Nam priorelll probabile est, ut supra memoravimus, maturedecessisse. Fidus Cornelins autem seeundum ilIud testimoniumSenecae videtur vir foisse, qui in puhlicis negotiis multmn,qnamvis parulll honeste sancteque, esset VCl'satus. De se1;a­toris enim moribus ca, quae de eo Seneea tradidit" intelli­geuda, non oe vita privata ae domestica. Cum quo, etiam ,quod gravius est, aptissime eongruit ratio temporum. Senecaenim ita de eoloquitlll', ut ipse, iam senator faetus, CU1U iu se­natu vidisse indignoque iIli spe{;tacul~ altc1;illS senatoris collegamtam illiheraliter tamquc ahie<:te illudentis, al te1'ius tam muHehri­tel' de rc tam absurda lacrimas pl'Ofillldentis interfuisse videatnl'.

Quom e loco Trist. I, 5, 18. 19, supra iam laudato, ap­pat'eat, eam, 'cum pater in exilium proficisceretur, non prae­seutem , sed in Libya fnisse, Cl!: eo collegerunt, eam coniu­gem suum eo esse seeutam. Quod Heet illo 10co non disertedicatUl', tamen exeo pr~babile esl, quod bmuilis atque 5ub­missa fcminei sexus apud ROlllanos conditio mulieres soJasperegre profidsci uon meile pateretm', ae saepius Romallos inprovinciam abitnros uxores s.ecum duxisse constet. Sie Ger­manieum uxorem Agrippinam in Gallos seclltam tradidit Ta­citus in Annalium· pri~o. Cum Tacito ipso llxorem longe abUrbe atqlle Italia abfuisse novimus ex eins Vita Agricolae.Sed l10e dubillm. Illud cerium est ex iUo 10co Tdst. IV, 10,

75. 76 et Hs, quae supra de eius aetate disputata sunt, sin

91. !l1~till, 9JM. f. ~10il. I. 9

iSO De P. Ovidii Nasonis fBia.

vere eum coniuge illo temporß abfuit, nonnisi eum secundoearn abesse potuisse. -

Nomen eius post M. Pisceuatem plerique scrihunt fnissePerilla, et haue illam esse PerilIam, poetriain, confirmallt ,ad qnam scripta est elegantissima elegia Trist. III, 7. Verumpt'O omni fante atque argument!> habetur ipsum illud earmen:in quo ego tantum abest ut reperire quidquam possim, quodillud probet atque connrmet, ut miM rere totum ei senten­tiae repugnare videatUl'. Argumentum carminis hoc est:Ovidius ex Ponto sel'ibit Perillae" se adhuc "lvere ae, lieetin misel'rima exiIii conditione versetur, earmin!l faeere Doncessare, eamque blandis verbis , coHaudatis simul eius virtu­tibus, excitat atque adbortatur, ut eximiam poematis faciendifaeultatem, quam suo ductu excoluerit, ne eessatione torperesioat, atque ab ingenio, quemadmodum ipse, perpetuam lau­dem famamque speret. Iam primum ipsum boc al'gumentumtale est, ut suspicionem vel maximam, Perillam hanc nonOvidii esse, commovere debeat: in quo Dusquam nomen pa­iris aut dulce nomen filiae commemoratur, neque usquamqllidquam rationis fidaeque familiaritatis, quae patrem interct fiBam intercedit, tangitur. Fac enim, patrem eius prae"stantia logenii .atque doetrinae totum captum fuisse, uihilneerat alind, quod eidem, quam propter divinam illam faeul­tatern magis etiam amare debebat, diceret aut mandaret?nuUosne praeterea alios sensus patcrnos eum habuisse pute­mus, in illa summa sua praesertim calamitate atque anHtu...dine, quos in fidum unieay et iam adultae filiae sinum effun­deret atque deponeret? Prnfecto equidem existimo, etiamsiomnes paterni animi sensus adversus filiam exuisset, non itatarnen poetam ab arte et elegantia alienum fuisse, ut omnead eam publice scribendi argumentum, in reliquis dissimu­lato patre, a sola artis communione cl ingenii laude alia­rurnque eins virtutum repeteret. Sed videamus singulos car­minis locos. Ac tres potissimum SUDt, quibus illa sententia

De P. Ovidii NaSOllis filia. 1.31

f10llllihil cOllfirmari fabulaque iIla tantam apud grammaticosnacta auctoritatem videtur. Primus est (v. 11. (2):

,'; Tu quaqlee", die, "studiis communibus ecquid in­

lzaeres,Doctaque 1tOn patrio carmina more canis7"

Ilbi illud patrio de patre 'intellige'udum censueruut. Verumnihile.'lt, quod obstet, quomiuus verba patrio more non pa­terno, patris more; sed patriae more h. e.qulllis in patriaaut Romae est, capienda putemns; quo sensli Nasonem pa­trio more eonstanter usum esse reperimus, velut Metam. VI,648, XII, 11, Pont. I, 5, 19. Utrum verO tumil:la nonpatrio more ita sint accipicnda, ut et lyrico et Graeco ser­lIlon'e sC'ripserit, quod qui'clam e v. 19 et 20.

Ergo si remanent ignes tibipectoris tdem,Sola tuunt 'Vates Le"sbia vincet opus

'Coniecerunt, ~ cui tamen iuterpretationi mihi quidem nonnimium tribuendum videtur, quum eodem modo Nasonem,Homero ct Ascraeo se praeferri dixisse sciam (Al-t. Am. 11, 5),quiu de hel'oicis aut Graeco sermone cogitari possit, et, quod-etiam ab aliis ohservatum est, iam XL aonis aute poeta Ve­uusinus aliique in Ausonia lyrica canere coepissellt -, an(jUod rarum Ramae aut in fimina Rontanf1, fire sin,e exemploest, aut aliter quaeri potest. eave tamell ne propter illamobscuritatem ad alteram vocis patrio interpretationem iustofacilins' inclincs, quae multo obscurior est longeque di:fficilio·rem e:xplicatum habet. Si cnim nOn patris numeris et modi$

intclligas, parum per.spicua etcolltorta sententia est. Quodantern quidam voluerunt verbis 'non patrio more apoeta si­gnificari, illam non patds ad .cl'emplum ohscoen8 compo~

suisse ~ mihi quidem videtur omninm IQci interpretationum,qnae inven,iri possunt, infelicissimll. Sane sippeta nihil nisiturpia et ob~coena cecinisset, idqlle ipse cOQcessisset ~ tumilla oratio, prae~er quod parum opportulla eo quidem 10eovideretur ~ non omnioo vituperanda esset. Quum autem

132 De P. Ovidii Nasonis filia.

Ovidius quoties de ohscoenis snis earmillibus loqnitur - qnodadhuc non observatum est - ubique, reliquis exclusis omni­bus, imam tantum Artem Am. signilicet, nihil ea potest esseabsnrdius. Hoc (lieo ex eo 10eo aibil certum coUigi posse,cllmque maiore etiam iure in eontrariaJIl pal'tem affen'i. Alterest loells, qualis quidcl11 10die post Petrum Bm'mannum inplurimis libds legitur, v. r8.

Primus id (ingenium) atlspexi: tencris in 'Vil:ginis

annis 1

Utque patet natae duxque comesque jiti.Sed primum illa utque patet - duxque comesque fui nonsatis commodilm sensum exhibent. Nam etiamsi haee adeo110n in publicum usum, sed, initio quidem, soli Peril­Iae scripta esse putemus , ne sie quidem recte, eel'te nonsille arrogantia, dici poterat: ltf:que patet (scilicet ex car­minibus tuis et facultate poematis faciundi) ego ,t i bicl ux e t co In es fu i. Quam insulse praeterea ,ita nomen6liae, qllod in reliquis nusquam memoratm', intnlisset! Ae­eedit, ut -- nam mud fere coustat eaditque aum 110st1'O iu­dicio de poetae elegantia -- paueissimi Hbl'i manu exal'atisCl'ipturam utque patet nalae tueautur. Nam et plurimi etpracstantiores plerique omnes levissima unius litterae varie­tate ad sensum aptissime exhibent utque p~ter natae. Qual'cstituta quid sequitur? Totns hic locus in contrariam par­tem convertitnr, liquidoque haue PeriUam poetae filiam nonesse cleclarat. llla autem, quae tertio loeo afferri possent:(v. 27 -- 50.)

Forsilan exemplo. quia me laesere libelli,Tu,quoque sis poenae facta remissa meae.

POile, Perilla, metum: talltllmmotlo femina non sitDevia nec scriplis discat amare wis -

l)a1'vi atque haud seio an uullius sunt momenti: siquidelllpocta eadem, ne dicam ad puellam, cuius studia ab emslande atqlle exhortatione fere uniee pendcrcnt, cadcni eum

De P.Ovidii Naiionis filis. 133

elegrmtia ad qllemvis ex familiariblls et illtimis, qui cl ipseversus componeret, scribere potuerit. Duo igitm' de tri­bus iIlis Iods ambigui sunt; nnmu autem si veterem vc­ramque eius scripturam revocamus, plane contral'ium pl'O-:bare videmus. '

S~d aHa sunt in hoc carmillc, quae ei sententiae re­pugnent. Buc pertinet )ocus iHe a v. 23-26.

lJum licuit, tiu;t, saepe mild, tibi Mstra legebam;Saepe tlli iudex, saepe magister eram, ete.

quo arti5 societatem , quae olim ipsi cum Perma fuerit, de­seriblt non qualis patrem inter et 6liam cogital'i debet, sedquaHs inter amicos eidem arti deditos esse solet, et qualemipse sibi eum AtiiGO et Tuticano fuisse tradit Pont. II, 4 etIV, I:l; et inprimis illud appositum doctissima v. 'iil, quaecompellatio, si altena Perilla intelligitnr, aptissima cl c)e­gans est, sin autem ipsius poetae filia, meo quidem sensu'nihil cogitari potest fligidius atque incptius. Hue pertinetlaus iHa mormn ct formae, quae ct ipsa in earmine ad puel.lam satis famiJiarem, non sine eJegantia est, a paue autemfiliae impel1ita prorsus intolcrabilis cl absUl'da este Eodempertinet v. 45.

En ego cum patrla caream vo!Jisc/lte domoquequem locum ego sie aecipio, ut mud 'Vobis ad PCI'iUam etl'eJiquos familiares referatur, UXOl' ct mia l'eliquique dome­stici voce domo significentur. Ut Pont. I t 8, 5I - 53 adSeverum:

Nam modo vos animo dldces reminiscor anzici;N1l1zc mihi Cllm utra coniuge nala subit:

Eque do f1Z0 IW'SltS pulcrae loco verlor ad Urbisquanquam hoc leve est, Omnium antern. gravissimus locusIÜc est (v. 5. 4) :

Aut illam invenies (litera) duld Cllm malre sedelllem,Aut inter libros Pieridasque suas.

Quae quidem verba in Ovidii filiam, quae, III supra vYdimus"

13ft De P. Ovidii Naso.nis filia.

1um etlm pater in exilium abil'et, domum paternarn iam re­liquisset, ae secundo iam Dupta viro tam strenuam ('ci cotl­

iugali opm'am llavasset, ut duorum lib.erorum mater esset.neque etiam admodum iuvenis esset, nullo modo conveoiunt.

Ex his omnibus ego hoc eonfirmo atque contendo: hoccarmen ad Ovidii fi,iialll scriptmu non esse, sed PeriHam hanealialll fuisse· puellam llolllanam, innuptam, quae in domo pa.,.terna in mah'is tutela fidaque familiaritate viveret, otiumquesuum aetaternque puellarem dulci cum Musis atque doctl'in~

commercio t1'ansigeret, itaque, quae de· llomine filiae Ovidi~

ae facultQte poematis.· faeiendi b:adiderunt, prorsus vana fal..saqlle ess.e.

V tU5 Loers.