centro coordinador de información e documentación...
TRANSCRIPT
Lois pereiro
Centro Coordinador de Información e Documentación Xuvenil
2
I N D I C E
LIMIAR 1. APUNTAMENTO BIOGRAFICO 2. UN PERFIL DE FOTOGRAFIA 3. O MONFORTE DOS SESENTA 4. A SUA POESÍA 5. OBRA 6. OBRA NON POETICA 7. O POLITICO 8. O GALEGO DE PEREIRO 9. OBSERVACIONS FINAIS 10. FONTES DOCUMENTAIS
3-4 4-7 7-8 8-11 11-13 13-27 27-28 29-32 32 32-38 39-40
--------------OOO0000OOO-----------------
3
Cunha fidelidade que acompaña á asunción dun compromiso voluntariamente asumido,
o Centro Coordinador de Xuventude quere unha vez máis - e xa van moitas – facer a
súa achega agarimosa ás celebracions que cada ano se establecen con motivo do Día
das Letras Galegas. Somos conscientes da humildade da nosa contribución, pero ainda
así persistimos na andaina imbuidos con arroutos que veñen da certeza que temos
sobre os altos fins que se perseguen con estas celebracions, que non poden ser outros
que extender entre a sociedade galega o coñecemento da bagaxe intelectual de galegos
esgrevios que por medio da palabra escrita, do verso, ou mesmo da súa correspondencia
nos achegan trazos ben definidos e expresivos da nosa historia, da nosa xeografía, das
nosas peculiariedades, en definitiva dese summum que nos define e singulariza como
Pobo. En tempos como os que están a correr, nos que un veo de indeferencia ou do
chamado pasotismo parece querer arrombar con moitos deses signos de identificación,
cobra un valor especial a designación anual dun nos nosos autores para que –polo
menos durante ese espazo dun ano- se revitalice a súa obra e mesmo a súa persoa, en
moitos casos inxustamente esmorecida.
Tal acontece no ano en que andamos. O autor que resultou elixido, Lois Pereiro,
pertence a ese grupo de poetas galegos maiormente descoñecidos entre a poboación
galega, diríamos que inclusive entre unha grande parte do espectro da intelectualidade
local. Ben é certo que o xénero poético non recolle, por mor da súa singularidade, a
meirande parte de adeptos á lectura. Pero non é menos verdade que moi frecuentemente
os autores que cultivan este tipo de produción literaria acostuman non desbotar á escrita.
Polo tanto, ese atranco primitivo que puidese suscitar no lector unha construción que
esixe lecturas máis fondas, perde vigor se acode a outras máis doadas que o mesmo
autor lle pode ofrecer, pois non é infrecuente que teña cousas na escrita. Dende o noso
punto de vista, o feito de que durante dous anos seguidos o Día das Letras Galegas teña
por suxeitos a dous poetas galegos pode entenderse como unha posta en valor, un
intento de achegamento ás capas máis populares dun xénero insuficientemente coñecido
e, como xa se dixo, a través delo á persoa, porque ainda que poida resultar obvio,
cómpre non esquecer que o eixe das celebracions se basea nesa dupla condición,
humana e material: o autor e a obra.
O respecto que nos impoñen os nosos eventuais lectores obríganos a ser estrictamente
veraces nas nosas descricións. Polo tanto non podemos omitir dúas constatacions sobre
4
o autor deste ano. A primeira é a do magro volume da produción que deixou, ainda que
como tamén acontece frecuentemente non é imposible que, por mor dese influxo
máxico que teñen as convocatorias do Día das Letras Galegas, vaian aparecendo outras
cousas ata agora esparexidas ou, cando menos, escondidas en arcas. A segunda, é a de
que Lois Pereiro foi incardinado nesa corrente tan tebrosa do chamado malditismo,
nunha mostra tan infame como cruel pola cal, atendendo máis a consideracions de tipo
persoal que a outras meramente técnicas, determinados autores eran sometidos ao máis
silente dos ostracismos, á condena do esquecemento, da ignorancia, ao desprezo dende
os cenáculos dunha intelectualidade que pretendía dirixir as tendencias temáticas e os
estilos dos autores. Pero cómpre dicir que foi algo máis que a reparación dunha
inxustiza a razón pola que dende a Real Academia Galega Lois Pereiro resultou ser o
autor designado para este ano. Percibíuse que a súa obra tiña altura abondo para acadar
a homenaxe.
Polo que se refire ao desenvolvemento do noso proxecto que imos facer nas páxinas que
seguirán, só cabe significar que non vai ser outro que, dende a sinxeleza, tentar de
achegarmos unha panorámica da súa peripecia intelectual a través do decurso dunha
vida que foi curta no tempo pero intensa. Para estes fins apelaremos no noso empeño
aos testemuños escritos dalgúns autores que o coñeceron, e mesmo faremos unha
análise da súa obra, rematando cunhas observacions.
1. APUNTAMENTO BIOGRAFICO
O seu nome completo foi o de Luis Angel Sánchez Pereiro, que acurtaría por mor dunha
tendencia literaria. Naceu en Monforte de Lemos o 15 de febreiro de 1958. Foron seus
pais Manuel Sánchez Vila e Inés Sánchez Pereiro. O pai traballara como avogado pero
despois dedicaríase ao negocio de cristalería, do que tiñan un establecemento aberto. A
nai fora mestra. Tivo dous irmáns, home e muller. As orixes familiares atópanse en O
Incio, na montaña de Lugo. Os primeiros anos da súa vida transcorreron na vila
monfortina. Daquela época viranlle moitas das influencias ambientais que compoñían as
vivencias dun mozo galego nunha localidade pequena, na que se mesturaban
complexidades como a de ser o máis importante nó ferroviario de Galicia, en
convivencia perfecta coas manifestacions máis enraizadas do ruralismo, sen outras
5
saídas á modernidade que as que eran propias daqueles tempos, como os achegamentos
a músicas do momento e pouco máis. Recorda Antón Patiño, persoa que frecuentou a
amizade de Lois Pereiro, que este, nunhas declaracions a un xornalista viñera a dicir que
o rock fora unha forma de cultura que o marcara dende os 15 anos, e que esa influenza
se traslucía na súa obra. Que tanto el mesmo como toda a súa xeración estaban
mergullados no rock, ata chegar a producir neles como unha sorte de colonización.
Comezou os primeiros estudos no colexio dos Irmans Escolapios, centro educativo
monfortino famoso polo rigor na ensinanza e na disciplina estudiantil. As súas primeiras
andainas no mundo literario xa van focalizadas deica a poesía e son dos tempos nos que
remata os estudos do bacharelato. Diante da decisión de elixir un futuro universitario,
optará por irse ata Madrid para facer a carreira de Socoloxía e Ciencias Políticas, que
comeza pero non proseguirá, xa que a muda pola aprendizaxe de idiomas, decantándose
polo francés, inglés e alemán, que estuda na Escola Oficial de Idiomas; precisamente
pasado o tempo, serán os idiomas que lle axuden a súa subsistencia, traballando como
traductor de guions cinematográficos.
Alí en Madrid convive na mesma casa cun grupo de estudantes galegos que máis
adiante pasarían a se converteren nos seus amigos e compañeiros de camiñadas
literarias. A meirande parte deles eran tamén monfortinos coma él. Serán, entre outros,
ademáis do xa citado Patiño, Manuel Rivas, Menchu Lamas, Xavier Seoane, Fernando
Saco, con quen fará polos anos ostenta varias viaxes por diferentes países europeos, e
Piedad Cabo, coa que terá unha relación sentimental. Ao abeiro desas xuntanzas
fraguaríase a creación dunha revista literaria de título Loia, na que aparecerían
publicadas as súas primeiras aportacións poéticas. Tratábase dunha publicación escrita
en galego que xurdiu da vontade xuvenil daquel fato de amigos e do seu amor por
Galicia. Facíase con procedementos do máis artesanal, cunha tiraxe que no mellor dos
casos no superou os cen exemplares.
Permanece en Madrid ata o ano 1981, en que se muda para A Coruña. Nesta época xa
está a padecer os rigores da enfermidade que lle causará a morte. El é un dos afectados
polas doenzas e estragos daquela epidemia que houbo na España dos anos 80 e que se
deu en chamar do aceite de colza. Por aquel tempo e pola mediación dalgúns xornalistas
incorpórase ao corpo de redactores da revista “La Naval”, onde apareceron algúns
6
artigos seus. Tamén é desta época a súa participación na revista “Luzes de Galicia”.
Precisamente nesta última será onde se publique a súa obra titulada Modesta
proposiciòn para renunciar a facer xirar as roda hidráulica dunha cíclica historia
universal da infamia.
Deste mesmo tempo é a súa integración no colectivo de poetas chamado “De amor e
desamor”, que tiña por obxectivo a dinamización da vida cultural coruñesa promovendo
recitais nalgún dos cales soaron versos de Lois Pereiro. Editaban, ademais, unha
publicación na que aparecerán algunhas das súas poesías.
No ano 1986 participa en Santander, dentro do ámbito dos cursos da Universidade
Internacional Menéndez Pelayo, nunhas xornadas organizadas por un grupo de galegos
de diferentes eidos culturais co título de: Galicia chove sobre mollado. Semana de las
fuerzas atroces del noroeste. A proposta consistía en achegar unha mostra variopinta da
creatividade galaica do momento, e así aparecía a música baixo a forma dun concerto
dado por grupos musicales da terra, mesmo unha exposición da obra de diferentes
artistas galegos, ou xuntanzas de tipo discursivo. O fondo do debate consistía en
enfrontar dous modelos culturais, atlantismo versos mediterraneismo. Naquelas
xornadas Lois tuvo unha participación activa e moi destacada. Rachando por unha vez
coa súa tendiencia natural á distancia do grupo, ao seu aillamento interior, fixo unha
disertación exemplar acerca do atlantismo, decindo, en sustancia, que todas as culturas
proviñan do norte, e que a mediterránea estaba xa morta, sen posibilidades de
rexurdimento; xa que logo, veu defender a cultura galaica, en tanto que atlántica. Outra
vez recorreremos a Patiño, que foi un dos asistentes, para coñecer da suspensión que
produxo no auditorio o seu verbo cálido, describindo a esencialidade galega baixo a
forma de metáforas ben fermosas.
Será nos derradeiros anos da súa vida nos que aparece a meirande parte da súa
producción poética. Por ese tempo gaña o Premio Nacional de Poesía O Facho. En 1992
el mesmo fai unha recompilación da obra que permanecía espallada e que aparecerá no
volume Poemas 1981-1991. O influxo da longa enfermidade que padecía e a
inmanencia dunha morte anunciada modulan grande parte dos seus versos. O título
doutra das súas obras, Poesía última de amor e enfermidade, non deixa resquicio sobre
a súas inquedanzas do momento. É elocuente ao respecto. En 1995 escribe un conxunto
7
de cartas en forma de diario persoal que dirixe a súa compañeira Piedad Cabo, que
estaba ausente de xeito circunstancial nos Estados Unidos, e que amosan dun xeito
vívido a súa persoa e o seu pensamento tráxico. Por vontade de Piedad, nun xesto que
lle honra por canto ten de valor contributivo ao coñecemento da obra de Lois, permitiu
a publicación dese conxunto baixo o título de Conversa ultramarina, que o mesmo
poeta lle dera.
Faría tamén unha incursión na novelística con Naúfragos do paradiso, da que só chegou
a escribir oito capítulos. Morreu en 1996, cando tiña 38 anos.
2. UN PERFIL DE FOTOGRAFIA
Un relato biográfico como o que antecede resulta craramente incompleto se non se fai
referencia á figura física. Constitúese nun complemento imprescindible para
achegarmos o máis fielmente posible ao personaxe, e derivativamente, á súa obra.
É Antón Patiño unha vez máis quen nos recorda que a silueta de Lois constituía todo un
atractivo para moitos fotógrafos, porque percibían nela mensaxes deleterias sobre o
binomio tempo e espazo. Algunhas das fotografías que se conservan amosan a imaxe
dun home moi magro, de face pálida, angulosa, dun home fuxidío, como xa dun tempo
pasado, pero tremendamente expresivo nuns ollos paradoxalmente macilentos. A súa
face e mesmo o conxunto da súa figura traslucían o desacougo, o sufrimento, eses
sentimentos dos que impregnaría os seus versos. Para Xavier Seoane “tiña aquel aire ao
Rolling Stones ou ao Lou Red dos anos 70, cunha elegancia natural e dura e aí había
unha persoa dunha humanidade cordial e desolagada enfrentándose a grandes doses de
sofrimento”. Con dificultade pode atoparse na Historia das Letras un autor que ofrecera
unha identificación tan completa entre o físico e o levado á pluma.
Pero ainda que esa expresividade un tanto patética gañaría en intensidade nos últimos
anos da súa vida por mor do sino fatal deica o que camiñaba dun xeito consciente,
cómpre lembrar que o certo é que a melancolía no non abandonou nunca, díriase que
nacera con él. Mesmo a súa voz reflictía nas cadencias mainas e doces dun acento
galego moi perceptible esa tristura que lle era natural.
8
Para completar esa imaxe externa e apelando por outra vez ao testemuño dalgunhas das
persoas que o coñeceron, descubrimos nel un ser fundamentalmente tímido,
retranqueiro, irónico, cun humor caústico, pero mesmo moi intelixente e sensible.
Diríase que conxuntaba todas, ou polo menos as máis definidas, das características dun
galego exercente e tamén ilustrado.
3. O MONFORTE DOS SESENTA
Na nosa procura de achegarmos o máis de preto ao persoeiro, parécenos que resulta
oportuno facer unha esculca, ainda que curta, no ambiente natural en que discurriron os
primeiros anos da súa vida no seu Monforte natal. Xa ao principio quedou dibuxada
unha aproximación inicial do que era a cidade naquela época. Neste apartado queremos
desenvolvelo máis polo miúdo, apelando para elo á axuda dalgunhas persoas nacidas alí
e que viviran naqueles tempos.
A cidade monfortina viveu sempre cinguida a tres conceptos: ser protagonista dunha
historia densa; constiuirse durante un tempo no máis importante nó ferroviario de
Galicia, e tamén, en certa medida, por mor da industria vinícola, en tanto que cabeza
capital da comarca da Ribeira Sacra, produtora de viños de grande entidade.
Tocante ao primeiro dos conceptos, o patronímico Lemos co que vai xunguido de xeito
indefectible o nome da cidade, parece atopar as súas orixes nunha voz celta que
siñificaría “terra húmida”, da que podería derivar a galega “lama”, segundo o cal na
Antigüidade conformábase alí unha lagoa, que despois deviría en val. Máis tarde, o paso
dos romanos deixará a súa pegada na nomenclatura definitiva, Mons Fortis, monte forte,
ergo, Monforte.
Pero a denominación patronímica foise convertindo, pola forza dos feitos, nunha
asimilación ligada ao nome dunha saga familiar, a dos Castro-Andrade, que ostentarían
o título de condes de Lemos, algúns deles siñificados benfeitores da cidade. Dan proba
delo vestixios arquitectónicos visibles, nomeadamente como o coñecido como Colexio
de Nosa Señora de Antigua, espléndido monumento. Algúns outros membros da saga
9
destacarían en eidos mesmo culturais como impulsores ou mecenas de figuras
importantes das Letras españolas, tal o caso tan coñecido do sétimo conde, a quen
Cervantes dedica a segunda parte de O Quixote. Ademais outros compoñentes da
mesma familia terán actuacions protagónicas en feitos históricos de signo ben diferente.
No ano 1883 o monarca español Afonso XII inaugurou en Monforte a liña de tren entre
Palencia e A Coruña, feliz culminación dun longo proxecto que nacera vintecinco anos
antes e que viña representar que Galicia quedaba comunicada co resto de España. A
consecuencia máis inmediata foi a de que Monforte pasou a se converter na entrada
natural a Galicia. O proceso complementaríase dous anos despois co estabecemento
dunha vía que ligaba a cidade monfortina con Vigo. Foi naquel tempo cando por virtude
dun decreto real lle é outorgado o título de “cidade”, como mérito polos traballos
emprendidos e que culminaron naquela obra férrea tan importante.
Xa desde os primeiros tempos notaríanse os cambios que reportaba para Monforte a súa
conversión en núcleo ferroviario. Nunha época na que a deficiencia das estradas facían
moi complexa a distribución ou o transporte de mercadorías, o ferrocarril veu salvar
aquelas onerosidades. Consecuentemente, en tanto que Monforte era o principal nó
ferroviario de Galicia, chegou de xeito parello para a cidade un importante medro en
expansión no só de tipo comercial, tamén siñificou un forte desenvolvemento social ou
mesmo cultural; por exemplo, foi alí onde se instalaría unha das primeiras Irmandades
da Fala, de tanta siñificación na nosa historia. O importante colectivo humano ligado
máis directamente á vida da estación do tren, isto é o conformado polos traballadores
ferroviarios, deixaron forte pegada. A eles atribúese que sería alí onde se instalarían as
primeiras loxias masónicas de Galicia, ou tamén pola aparición incipiente de algunhas
formacions de tipoloxía sindical. Definitivamente, e remedando de xeito un tanto
ousado o que acontecera de forma semellante noutros pobos que naceran no Oeste
americano, diríase que ao calor do tren emerxía unha nova cidade monfortina.
O período que abrangue dende 1910 ata 1940 foi o do máis gran dinamismo. Pola
contra, a década seguinte, a que vai dende 1950 ata 1960, marca un fondo retroceso na
poboación monfortina, polo feito do éxodo emigratorio.
10
Pero o declive máis forte virá propiciado por mor dunha reestruturación ferroviaria que
se levou a cabo. En 1958 foi inaugurada a liña ferroviaria Zamora-Ourense, que viña
supoñer unha ligazón máis rápida de Galicia con Madrid. Pouco tempo despois
empezou a funcionar a nova estación de tren de Ourense, e alí montouse un depósito de
tracción diesel, que melloraba sensiblemente a tracción a vapor ata entonces en uso.
Aquilo trouxo como resultado o desmantelamento dunha grande parte dos servizos que
se prestaban en Monforte, que agora pasaban a Ourense, mesmo que a estrutura
administrativa de mando. Tamén os talleres pasaron a Leon. O efecto subseguinte foi
unha forte caída do valor que todo aquelo representaba para a cidade monfortina, cunha
reprecusión paralela moi siñificativa en perdas tanto poboacionais como industriais.
Polo que atinxe ao último dos vectores que indicamos, a cidade de Monforte está
conceptuada como a capital da comarca chamada da Ribeira Sacra, que se extende polas
ribeiras dos Rios Sil e Miño e abrangue a zona sur da provincia de Lugo e o norte da de
Ourense, repartidas en dezanove concellos de ambas as dúas provincias. O produto
natural que da vida á zona é a industria do viño, particularmente da especie de uva
mencía, que alí se cultiva. Segundo a tradición, ven de antigo, xa da época da
colonización romana, o recoñecemento das calidades deste produto.
Xunto con todo o que antecede, convén lembrar que alí se acobilla un denso e moi
importante patrimonio arquitectónico, singularmente dado en forma de mosteiros e
iglesias nos que ainda parece sentirse a pegada das ordes relixiosas que por alí pasaron:
monxes benedictinos; dominicos; escolapios, ou mesmo monxas clarisas; sen que as
reconversions experimentadas na meirande parte desas edificacions por mor do culto á
industrialización abonden para esvaecer ese bafo primitivo. Parécenos que esta idea
pode chegar a ser unha aportación fundamental que nos axude a coñecer mellor o
ambiente monfortino dende a distancia.
Como non podería ser doutra forma, Lois Pereiro viveu os anos da súa infancia e os
primeiros da súa mocidade impregnado destes rasgos típicos do estilo local. E como xa
ten acontecido tantas veces, ben pudiera ser que o que movería tanto a él como a aquel
grupo de familiares, paisans e amigos que un día emprenderon derroteiros que levaban
ata a capital do Estado, era afastarse dun medio vital que lles esmagaba, precisamente
pola densidade de tan esgrevia linaxe ou mesmo a certidume dun futuro pouco
11
satisfactorio e tan discordante con anceios de modernidade, propios de xente con
inquedanzas.
O propio poeta fai a definición da súa cidade natal nun poema que titulou Remorsos,
aparecido no primeiro número de Luzes de Galiza: “A néboa en Monforte fumadora de
opio é a nai de siluetas furtivas”.
4. A SUA POESIA
INFLUENCIAS. Como resulta tan frecuente no mundo literario, a obra literaria de
Pereiro non foi allea ás pegadas que lle viñan de fóra e da man doutros autores. Resulta
un tanto difícil precisar se pesou máis no seu interese polo estudo de idiomas
extranxeiros unha vocación xenuina ou a procura dun mellor adentramento no cerne da
produción de moitos daqueles autores que o engaiolaban. O resultado último daquel
coñecemento lingüístico adquirido foi múltiple: dunha parte permitiulle penetrar con
máis folgura nas creacions dos preferidos; doutra,deixar trazos máis nidios daquelas
influencias, e finalmente, adobar moitos dos seus poemas ou artigos con frases en
inglés, francés o alemán co que estaba poñendo en práctica a súa teima de redondear do
xeito máis completo as súas mensaxes.
A pouco que se aviste a obra do noso poeta, advírtense moitas desas concomitancias
estilísticas. A similitude coa poética francesa é manifesta. De Baudelaire adoita o
tenebroso. O expresionismo alemán catívao. De Eluard e Celan recollerá a concisión, o
verso curto, incisivo, fondo… Aparecen atisbos de cruzamento co simbolismo de
Verlaine ou de Rimbaud. O espectro do Shakespeare máis tráxico planea por riba dos
seus poemas. Nalgúns casos citará polos seus propios nomes a algúns dos seus iconos.
Do Romanticismo adoptará o sentido da dualidade existencial: vida fronte a morte; dor
e pracer; luces ou sombras. Pero non se reducirán as súas fontes a autores extranxeiros:
ás veces, percíbese o eco das voces poéticas de Rosalía, Manuel Antonio ou Uxío
Novoneira, entre outros nomes dese ronsel sobranceiro do poemario galego. Pero por si
non abondara coa propia percepción do lector, o mesmo Lois desvela en máis dunha
ocasión esas influenzas.
12
Hai desacordo escolástico en canto á incardiación da obra e da figura de Pereiro na
chamada “Xeración dos 80”, tomando como base para a exclusión o seu desleixo cos
moldes estilísticos aos que se ativeron os seus integrantes. A verdade é que, analizada
polo miúdo a obra de Lois, habería que recoñecer un punto de razón nesa eliminación,
pois atoparíamos como única vía a prol da integración a puramente xeracional, por ter
nacido no tempo en que se adecúa ese movemento poético. Se nos atemos ás súas
propias declaracions, el mesmo afirmaba non pertencer a ningún grupo. Hasta nesto
habería de mostrar a súa preocupación pola congruencia persoal.
En fín, o seu universo formativo tomará tamén influenzas doutros medios como o cine
ou o teatro do momento, porque tal era a súa ansia creativa e a absorción que pesaba
sobre el polo seu posicionamento vanguardista. Nese afán de posta ao día, recorda o seu
irmán Xosé Manuel que houbo veces en que chegou a ver cinco películas nun mesmo
día. Por certo, que o título de algunha delas ou o nome do director serán citados
expresamente polo poeta nalgúns dos seus versos.
ESTILO. Nesa aspiración común dos que militando na corrente vangardista dos anos
70-80 aspiraban a axudar a crear un mundo diferente ao que lles arrodeaba recorrindo
para elo a posicionamentos e ideas que pretendían ser avanzados respecto do tempo en
que vivían, Lois Pereiro foi coherente de xeito pleno con aquela proposta filosófica. O
seu estilo poético tiña que ser distinto, precisamente para ser coherente, e tamén distinta
tiña que ser a súa forma de ver a poesía. Adoitará recursos estilísticos rompedores cos
da poética tradicional: serán tanto o verso libre como o uso de aliteracions, contrastes,
ou a mestura con frases ou vocábulos extranxeiros, etc. El procura encher tanto na
forma como no fondo ocos ata entón valeiros na creación poética. Antón Patiño, xa
citado, ven recordar o concepto da porta xiratoria para a poesía de Pereiro, nun remedo
do que supón o movemento de entrar-sair, en definitiva, sentir a vertixe da incerteza.
Parécenos unha metáfora moi axeitada, que por certo, toma do propio Pereiro, nunha
nomeada conversa que éste tivo con Manuel Rivas e que apareceu no número 28 de
Luzes de Galiza baixo o título de “Apostei a carta máis alta”. Ao longo deste traballo
recorriremos máis veces a este texto, porque alí e pola súa propia voz pódense descubrir
moitos dos seus enigmas.
13
Ainda que cremos que nada é máis aconsellable queo feito de que sexan os lectores da
súa obra os que poidan establecer cualificacions sobre o seu estilo literario ou a
temática, parécenos concluinte –por completa- a crítica que fai Xavier Seoane, tamén
poeta e vello compañeiro de Lois, e que reproducimos: “é unha obra cunha gran carga
existencial que nace das entrañas, do fígado, o corazón, o cerebro, con esa forza dura e
áspera, como un artefacto ou unha máquina portuaria”.
5. OBRA
Nesta parte procuramos descubrir algunhas das claves que envolveron a obra de Pereiro.
Con este propósito, cremos que o mellor instrumento non pode ser outro que tentar facer
eséxese dunha porción dos poemas, aqueles que nos parecen máis acaídos co obxectivo
proposto. Seguiremos para elo o criterio cronolóxico, entendendo como tal o tempo no
que foron escritos. A explicación obriga a establecer de partida o que sería unha crara
diferenciación entre a que consideraríamos como unha primeira etapa, que abranguería
desde os seus inicios no mundo literario cos seus primeiros poemas na revista Loia, e
outra na que se integrarían todas as creacions posteriores. Este hiato non obedece ao
capricho ou a unha metodoloxía particular, ten a súa xustificación en que estamos diante
de dous tipos ben diferenciados de poesía, que se corresponden co decurso vital do
autor.
Os poemas que escribiu entre os anos 1975 e 1978, aparecidos en Loia e compilados
posteriormente como iniciativa póstuma do seu irmán Xose Manuel nunha obra titulada
Poemas para unha Loia editada en 1997, recollen todas as características dun Lois
Pereiro mozo, que se inicia no mundo literario baixo a forma de papel impreso nunha
revista artesanal. Nese bloque poético agroman as primeiras influencias, revélanse as
fontes primixenias. Brota con forza un caudal de ruptura coa estética do momento, os
seus son os azos dunha xeración –a constituida por el e mesmo o seu grupo de amigos
poetas, pintores, escritores- militantes do proceso deconstructivo dun mundo do que
queren afastarse e deixar probas do seu afastamento por medio das producions
especializadas de cada un deles. Lois asume o papel de deixar proba desa vontade a
través do verso. Pero a análise sería manifestamente curta se nos esquecemos do espazo
temporal no que se movían. Vivían nun Madrid que estaba a experimentar os estertores
14
do franquismo e dentro dunha España que estaba a probar unha mutación radical no seu
réxime político.
Para Xosé Luis Calvo, autor xunto con Carlos Gegúndez dun libro recente sobre a
xeografía lírica de Pereiro, e que fora compañeiro e amigo del en vida, xa nestes
primeiros versos se pode descubrir o mundo interior do poeta, e tamén esa ruptura co
tradicionalismo estilístico mediante a utilización do simbolismo. Seguindo a liña dos
epígonos franceses de aquela escola, Pereiro empleará unha linguaxe lírica chea de
misterio, pero que agocha unha intención metafísica. Segundo os autores citados,
teríamos aí un adianto do que será o conxunto da obra posterior. Asoman, sen rebozo,
moitos daqueles autores que o influiron, e aos que o poeta imita e lles dedica en forma
de homenaxe. Serán tamén angunhas desas fontes primeiras as que inflúan na súa
concisión estilística, ainda que nunha das súas confesions posteriores a Manuel Rivas,
dentro desa conversa publicada e que xa se citou, dirá que: “nos meus primeiros versos
sobran palabras e retórica. Se alguén pode dicir con dúas palabras o mesmo que dí con
dez, sería un traidor ao pensamento e á linguaxe”. Esto lévanos a introducir unha
variable que ata agora non tiñamos reflictido neste traballo. Non é outra que a da súa
preocupación constrante pola mellora dos seus textos, sen que polo mesmo resulte
esaxerada a cualificación de “corrector compulsivo”, como nos recorda o seu irmán.
Outra das temáticas deste tempo poético na obra de Pereiro será o amor, que para os
dous autores indicados ten como referencia indiscutible a imaxe de Piedad Cabo, a
muller coa que o poeta estivo relacionado sentimentalmente durante bastante tempo. En
efecto, en varios dos seus poemas aparecen mencions e dedicatorias dirixidas a ela. Pero
a forza poética fará que a carón de expresions apaixoadas apareza o contrapunto
negativo, e asomará a dualidade, a bifurcación existencial, o enfrontamento entre os
eternos contrarios: vida-morte, paixón-dor. Nesa síntese visualízase o poeta romántico,
que aprecia unha complementación entre eses dous polos opostos. Estamos diante do
concepto do amor-mortal, descrito polo poeta suizo Rougemont e citado por Calvo e
Gegúndez:: “el amor feliz no tiene historia. Sólo el amor mortal es novelesco. El amor
amenazado y condenado por la propìa vida”. A aplicación deste concepto verase ao
longo de toda a obra de Pereiro:
Aquela noite
15
collín a man polo frío dos dedos
e paseima docemente polos beizos
querendo atopar os sinais
dos derradeiros berros abortados
cando a ledicia de almasí
baixo as cóxegas do medo
nin xiqueras a lembraba o sangue
Por que, amor?
E calaba.....
Non será este o único poema que ten ao amor por tema e a Piedad como a súa
encarnación. Hai outro moi extenso que por elo mesmo non resulta axeitado traelo
aquí. O título xa resulta indicativo de a quen vai destinado e do seu contido: “Encontro
con Piedad. Volta de retorno do sol. Eu amo, ti amas, il ama”.
Nese seu arroubo por determinados autores e sobre todo polas súas técnicas poéticas,
atopamos exemplos. So por citar algúns, o que segue, que Pereiro titula “R”. Vai
consagrado a Paul Eluard quen, como nos recordan Calvo e Gegúndez, foi o autor do
poema Liberté, e creador de versos que teñen como caracteristicas a concisión en
cantos de amor e compromiso:
Relembro
o costume de bailar
cando se sai dunha botella beberemos
ou queimaremos as azas das pombas azúes
cando rexurden as brancas
por eternas e pacifistas
Paul Eluard
Unha carácterística tanxencial deste bloque poético da primeira etapa é a frecuencia con
que o poeta aduba con peritextos algunhas das súas creacions, que fan o efecto de
16
dedicatorias, e teñen formas variadas: unhas veces aparecerán citas dos seus autores
preferidos, outras versos de Piedad, ou frases do mesmo Lois.
Así, por exemplo, o poema que dedica ao director cinematográfico Steve Dwoskin, no
que aparece como peritexto a frase “aliméntame querido”, e que titula “Dyn-Amo i
Steve Dwoskin”:
Perfección dun xogo
na confusión coñecer e adiviñar
Dyn-Amo, a pista falsa, nin asesiña nin delira
seducida e perfecta no xogo
de vestir de talco e xesto.
……………………….
As claves para entender o peritexto e máis o texto deste poema están, primeiro, en que
o poeta estalle pedindo ao director que lle proporcione máis alimento psíquico co que
enriquecer o seu coñecemento da natureza humana, e segundo, na trama dunha película
do mesmo título e dirixida polo citado Dwoskin.
Outro peritexto en forma de cita completa do autor Maikovski aparece no poema
Conspiración contra Lois, (Non podemos alongar a nosa existencia. A morte non sabe
perdoar. Maiakowski). Trátase de versos curtos pero nos que asoma o berro pola dúbida
existencial, e a alusión, tan romántica, ao suicidio:
E ti
(crávate ben nos ollos esta imaxe)
a
solución
etérea
do suicidio.
A que demos en calificar como segunda etapa será na que se aglutina aquela parte máis
numerosa da obra poética de Pereiro. Aparece recollida baixo dous títulos publicados,
Poemas 1981-1991, e Poesía última de amor e enfermidade 1992-1995. Tamén son
17
deste período algúns outros textos en prosa; os oito capítulos da súa novela Náufragos
do paradiso, e Conversa ultramarina, obra que fixo baixo a forma dun diario escrito
entre marzo e xuño de 1995 e que adicou e remitiu a Piedad Cabo. Comentaremos nun
apartado posterior este tipo de creacións tan diferentes da que lle era natural.
En Poemas 1981-1991, resulta doado advertir xa dende o primeiro poema o
recruamento da temática tebrosa, ainda que neste caso apareza enxergada nun contexto
amoroso. Leva por título Atrocity exhibition, coa que gañou o premio no Concurso
Nacional de Poesía O Facho:
Deixa un bico no espello
onde arde a miña sombra pola noite
e que prodezan xuntas
a imaxe da túa ausencia,
silueteada en roxo cos teus labres,
e o perfil violento do meu soño
que enxendra amor gris fume
un odio carmesín
e na lingua e nos dentes
sangre e semen.
Segundo aparece no volume editado neste ano por Edicions Xerais e no que se recolle a
obra completa de Pereiro, o título deste poema podería aludir a unha colección de
novelas do británico J. G. Ballard.
Seguindo a mesma fonte interpretativa, a querencia do poeta por Ballard podería tamén
albiscarse no poema seguinte, Car crash (Da morte en negativo):
Á sombra deste horror metalizado
escribirás os díalogos da morte
da cóxega da memoria
no centro xeométrico do choque
deixando a porta aberta a outras escenas
na emulsión dos meus ollos que impresionan
18
imaxes de accidentes e feridas.
Na creación que deu en titular Presentimento, aparecen do xeito máis descritivo as
teimas que asulagan o seu espiritu poético, aínda que sexan as mesmas de sempre,
morte, amor, odio, terror, ou a nada:
Odiada
intanxible
e as veas convertidas
en túneles de acougo e perigo
sulagan o corpo en mil soños
cando a lene escuma da sombra
anuncia as visions que presinto.
Cal perfil de vento no ar quedo
un tremor incerto persiste
no espazo que o meu corpo invade
na luz que descobre e pervirte
a memoria gótica do terror
que sinto.
E convírtese finalmente en silencio
entre as ruínas do insonio na alborada
na máis feroz sentencia imaxinable
no medo definido a que me deixe
condenado a vivir só
cos meus presentimentos.
Aquí albíscase de forma ben nidia o mundo interior do poeta, percíbese como un
desgarro polos que son os seus terrores verdadeiros. Teñen estes versos a virtude de
desbotar calquera atisbo de banalidade ou ficción creativa. Estamos diante dunha
auténtica confesión.
19
No poema EnLisboaenSligoDublin (sic), e cunha dedicatoria a Pilar, atopámonos outra
vez coa cita a antonomia amor-morte,
Outro dia contra o tempo e dexenero
en erupción da cama, antimateria
se xa morto te sinto e non renuncio
á túa dor verquida na bañeira
deitada entre dúas capas de silencio
reconvertida en tránsito que fura
a febre parede que nos separa
amor perpetuos, sórdida nostalxia
entre o maino tremor da auga habitada
e a lenta liquidez do asasinato
non renuncio ó teu sempre
ich liebe dich.
O segundo volume, Poesía última de amor e enfermidade 1992-1995, para o que, por
certo, o autor non puido escoller mellor título co que identificar o contido e sobre todo
o estado de ánimo co que emprendía a tarefa poética, dende unha perspectiva simplista
podería parecer como unha continuación ou como unha segunda parte da primeira.
Certamente os tics temáticos son os mesmos, pero léndoa en profundidade pódense
advertir fontes diferenzas coa anterior. Nótase, en primeiro lugar, como unha vontade
do autor de querer vigorizar ante os lectores o rigor, a realidade, das súas postulacions
diante desa dúbida existencial sobre a que pivotan todas as súas teimas. Apela para elo a
dous mecanismos. Un, o máis plástico, que consiste en reforzar as causas dos seus
debezos con tintas moito más densas, con conceptos máis rotundos, e con repeticions
máis frecuentes das voces máis terribles, (morte, escuridade, inferno, soño eterno). O
segundo, o máis persoal, é que dende a súa propia desgraza, dende a vivencia da súa
situación física e consciente da proximidade dun final que pode estar próximo, está
querendo achegar ao lector sensacions verdadeiramente sentidas por el mesmo. Esto,
na nosa opinión, é o que da auténtica fondura e valor ao conxunto poético que aparece
neste volume, porque o seu autor estanos facendo partícipes da súa franqueza vivencial.
E, como recorrencia, tamén aparecerá o amor como bálsamo fuxidío, e xa que logo, en
20
secuencia inmediata, ou reviravolta, a reafirmación dos terrores diante da inmanencia
do sino fatal.
Esta parte da creación poética de Pereiro non é só a máis profunda en contido, senon
tamén a máis densa en extensión. Aparece clasificada en dúas partes, que van
precedidas dun poema introdutorio no que se reproduce o comezo dun poema que
Raymond Carver escribiu antes de morrer, e que ten todo o valor dun pórtico do que
vai seguir:
“¿E conseguiches o que
querías desta vida?.
Conseguino, si.
¿ E que querías?.
Considerarme amado, sentirme
amado na terra”.
A coda que Pereiro lle pon a este poema é expresiva: “Eu tamén podería decir o
mesmo...”.
A primeira parte títulase: 1 Poemas póstumos (1992-1994),e recóllense nela seis
poemas. O inicial escribéuno en novembro do 92, co título de Curiosidade. Neste texto
revélase de xeito ben nidio esa procura do amor como remedio temporal fronte a certeza
desacougante dun fatum sombrío,
Saber que está un á morte
e o corpo é unha paisaxe de batalla:
unha carnicería no cerebro.
¿Permitirías tí, amor deserto,
que nesta febre penitente abrise
a derradeira porta e pechase
detrás miña, sonámbulo e impasible,
ou porías o pé,
entre ela e o destino?
21
Nos poemas seguintes introduce unha variable de tipo formal, que se estenderá tamén
polas partes sucesivas da obra, consistente en poñer sentenzas propias en contraportada,
nunha caste de complementación explicativa do poemario. Así acontece, por exemplo,
no poema Esvaise a dor e chega o soño, escrito en novembro do 94. Na contraportada
dí,
(Crer outra vez en min mesmo sería doado,
pero finxir que non creo no meu regreso ó mundo
é máís prudente.
Mais confío nos meus ollos e sei o que están
vendo ó seu redor).
O texto do poema é este:
Agora creo que xa podería
pasear entre espíritos alleos
sen pisar os seus soños máis secretos.
Xa non sinto aquela dor inmóbil
que antes habitaba as miñas noites,
despertando a unha das horas máis escuras
sendo consciente de que o día seguinte
non me traiería nada moi distinto
do fracaso que me ía derretendo
co lume do inferno en que vivía.
Dese mesmo mes e ano é o poema titulado Acróstico, que merece comentario á parte.
Na contraportada, aparece esta cita:
(“Eu son a morte..” dixo Oppenheimer
cando viu
os efectos da bomba atómica que el contribuíra
a crear. Lembrou a frase do Baghavad Gita:
22
“Eu son a morte,a destructora de mundos”
Isto é algo semellante).
O texto do poema é o seguinte:
Somentes
Intentaba conseguir
Deixar a terra
Algo de mín que me sobrevivise
Sabendo que debería ter sabido
Impedirme a mín mesmo
Descobrir que só fun un interludio
Atroz entre dous muros de silencio
Só puiden evitar vivindo á sombra
Inocularlle para sempre a quen amaba
Doses letais de amor que envelenaba
A súa alma cunha dor eterna
............................................................
Vese que aparece en forma ácróstica a palabra sida. A relación entre morte mundial por
efecto da bomba atómica (Oppenheimer), e aquela enfermidade recentemente
descoberta por aqueles tempos, e que supoñía a morte para quen a padecía, ten a súa
expricación precisamente porque aquela situación era a que estaba a vivir Lois Pereiro.
A partir desta primeira referencia, o vocábulo guerra aparecerá tanto nalgunha
contraportada como nos textos poéticos. Unhas veces serán apelacions á guerra
tradicional, outras á guerra psicolóxica, ou de desgaste. Dende agora, o concepto bélico
será un recurso para referirse tanto á problemática das relacions humanas ou a súa loita
persoal fronte á morte. En Nadal do 94 escribiu o poema Desde a superficie dun novo e
imprevisto salvamento, que leva como contraportada este texto:
(Guerra de desgaste. Guerra psicolóxica.
Resistencia apasiva. Resistencia frontal.
23
E a rebelión, o shock.
E logo o “impasse”, a Guerra fría.
pero o obxectivo sempre é victoria ou morte.
A vixía terá que ser constante e
rigorosa....).
Sería a luz que me alagaba os ollos
da vida roubada á morte veciña
pero todos me apalpaban incrédulos
colléndome das mans.
Todos aqueles que me amaran morto
amábanme máis vivo.
Abríanse dúas portas en direccions opostas
e escollín a que se abría cara á vida
co sol entrando a eito polas fiestras.
Tería que reanudarme
e regresar a miña propia vida
sen contaxiarme outra vez de min mesmo.
Retocaría o guión
e mudaría outra vez de personaxe
retomando a perdida
aprendizaxe.
Neste fermoso poema que antecede o autor estános ofrecendo como sempre dende a
súa experiencia persoal, unha reafirmación diante da vida. Tenta trasmitirnos a súa
sensación de ledicia pola victoria fronte á fatalidade, ainda sendo consciente de que está
a tratar dunha victoria que sabe temporal.
A segunda parte leva por título, 2 – Sombras de amor resucitado (1995). Abrangue
vintesete poemas, e como na parte anterior, será o texto da portada a que nos ofreza as
claves do que vai seguir,
A Tí, única desde por e para sempre,
fagas o que fagas, ou esteas onde esteas
24
para Ela, que me reanudou sen dor entre
poemas; todo o que podo e que ainda teño.
...................................................................
Un amor que aparece como redentor e vivificante é o tema principal no bloque de
poemas desta outra parte do volume. Un amor que ven da man de alguén que nesa
mención iniciática se personifica nun “Ela” indefinido, pero que na vida real do poeta
tiña unha encarnación moi concreta. Pero a teima non varía. Ese amor sublime, esa
forza vivificadora será o contrapunto dun futuro fatal, que segue aí latente, aínda que
apareza amortecido. O poeta recórdanolo neste poema tan inspirado:
Deixaches no meu corpo a túa presencia
verquendo o teu encanto nos meus ollos
que non se volverán nubrar de bágoas
porque non apodrecerá máis tempo
a nostalxia convertida en cadavre
e imos explorar a xeografía
do noso amor eterno correxíndoa
se te abres con douzura novamente
o meu amor ausente e vixiante
aceptas que cho entregue
e logo vaste
camiño do futuro libremente
compartida coa túa propia vida
e amada para sempre.
Un lector atento desta parte da obra de Pereiro poderá advertir, por se non abondara co
pórtico que a abre e que xa se transcribiu, que as invocacions ao amor ou os laios polo
distanciamento que ás veces aparecen nos versos teñen como destinataria definida á
muller que fora a súa compañeira, e que por aquela época estaba ausente da vida do
poeta. Aparece amosado de xeito ben evidente neste poema sen título:
25
Tristemente convivo coa túa ausencia
sobrevivo á distancia que nos nega
mentres bordeo a fronteira entre dous mundos
sen decidir cal deles pode darme
a calma que me esixo para amarte
sen sufrir pola túa indiferencia
á miña retirada preventiva
dunha batalla que xa sei perdida
resolto a non entrar xamais en tí
pero non á tortura de evitarte.
Ese salouco que o poeta está lanzando pola ausencia do ser amado, o brado polo
abandono, aparecen expresados de forma maxistral neste outro poema, tamén sen titulo:
O desamor, brutal amputación
ou atrofia dun soño maltratado,
debería ser sempre un íntimo ritual
representado en salas clandestinas.
Interpretando orgánicos monólogos
recitaríamos con fluidez a dor interna
dos nosos tristes ósos
cando o amor se dilúe en hemorraxias
de líquidos desexos
abortados.
Aparecerá unha novidade importante no bloque poético que conforma esta parte do
volume. Trátrase dunha incursión temática que racha co anterior. Consagra un poema
determinado a un feito de política internacional que se estaba a desenvolver por aquela
época como era a revolta revolucionaria no estado mexicano de Chiapas. O poeta lanza
un canto a prol dunha rebelión popular e asume, en ficción literaria, o papel dun
“rebelde zapatista”, expresando con tons fortes a súa protesta fronte a un mundo que
sempre ten as mesmas vítimas:
26
Ando á procura dunha ollada súa
que me confirme a fe que teño nela
e avanzo a cegas con maior firmeza
noutra rebelión xusta que interna
nunha urxente esixencia de certezas
para este corazón rebelde e zapatista
obrigado a loitar polo evidente
cunha seria furia
antiga e sabia.
.........................................................................................
A parte derradeira do volume leva por título: 3. Poemas de morte sobrevida a forza de
paixón e sabotaxes (1995). É un conxunto de dez poemas nos que o creador, recurrindo
á ficción de amosar en forma de sorpresa o que semella unha resurrección física, ao
tempo é consciente da banalidade de tal suposición e polo tanto da latencia dun fín. Son
versos que zumegan tristura e rabia pola febleza humana. Así, o poema A través do
colchón:
Virá calada, oculta e con nocturnidade,
chegando desde abaixo a través do colchón,
entre as derivacións intuídas e temidas
dunha vírica rebelión interna:
a herdanza que conservo e atesouro
como se fose a miña propia sombra.
Pero será unha vez máis que facendo uso desa habilidade tan súa para elexir os títulos
máis acordes cos contidos e sobre todo co sentido do que quería expresar, Pereiro
púsolle éste ao último poema do volume: Poderíano escoller como epitafio, e lanza este
berro final, como o mellor resumo:
Cuspídeme enriba cando pasedes
por diante do lugar en que eu repouse
enviándome unha húmida mensaxe
27
de vida e de furia necesaria.
6. OBRA NON POETICA
Imos destinar este parágrafo a facer unha recensión, que necesariamente vai ser curta,
sobre aquela parte da obra de Pereiro non poética.
Escribeu alguns ensaios, a meirande parte dos cales apareceron publicados na revista
La Naval, (Ezra Pound; Polígono de Elviña,o frio edificado; Thomas Bernhard, o móvil
do suicidio, Dandys erotómanos e infames), ou tamén, Modesta proposición para
renunciar a facer xirar a roda hidráulica dunha cíclica historia universal da infamia,
publicado en Luzes de Galiza, entre outros.
En narrativa, o máis siñificativo que escribiu apareceu tamén en Luzes de Galiza,
(Trechos escollidos dunha novela inédita; ou Náufragos do paradiso). Máis outro
titulado Relato, publicado na revista Das Capital.
Capítulo á parte merece o título de Conversa ultramarina, no que baixo a apariencia
dunha longa carta dirixida a unha Piedad Cabo ausente, o poeta en forma de diario vai
vertendo moitas das súas vivencias e impresions.
Diante da necesidade de facer unha escolla, imos focalizar os nosos comentarios para o
presente parágrafo nesta obra, e mesmo nos oito capítulos que deixou escrito da novela
Naufrágos do paradiso.
Recorda Hugo Martinez, nun limiar que aparece na edición de Conversa ultramarina
feita por Positivas, que os textos foron escritos por Pereiro entre os meses de marzo e
xuño de 1995, nunha época en que Piedad Cabo estaba en San Francisco (USA) facendo
un curso de inglés. Naquel tempo xa estaba rachada a relación sentimental entre ambos
os dous. Como xa sabemos teñen a forma dun diario dividido en dúas partes que
abranguen tempos diferentes, e que tamén como xa dixemos cursou por correo a súa
destinataria en outras tantas remesas. A edición citada vai prologada pola reprodución
dunha carta de Pereiro escrita o oito de marzo de 1995,”Para P. de Lois”, e que ten o
28
sentido dunha complementación xustificativa da confección dos textos e sobre todo do
seu envío. e dos que xa demos conta. Se quixeramos buscar o fondo desta misiva
atoparíamonos coa reverberación gozosa dun pasado común, e ao mesmo tempo co
laio, a entonación desesperada, pola procura duha lágrima piadosa por unha vida que se
vai. Para o citado Martinez, neste diario teríamos como o prólogo dos seus dous
poemarios máis importantes, e dos que xa demos conta cumprida.
Non hai unanimidade entre os críticos sobre a vontade de Pereiro en que o diario fose
publicado. O certo é que na carta introdutoria, o poeta pon unha nota final na que dí:
Propiedad de Pilar R. Cabo. Impublicable e irreproducible, a menos que el beneficio
que ello le reporte le sirva para comer un sándwich en Chinatown. Algúns interpretan
que eiquí contense unha invitación indirecta á destinataria para unha divulgación
posterior.
Sexa como for, o certo é que débese exclusivamente á xenerosidade da propietaria dos
textos a cesión deles para a súa publicación. Na edición citada, a mesma Piedad
introduce unha dedicatoria e tamén unha carta rememoradora dirixida a Lois Pereiro.
Polo que atinxe a Naufrágos do Paradiso, estamos diante dunha novela inacabada que
foi escrita por un poeta. Esto percíbese dende o primeiro momento de xeito moi
evidente no estilo da escrita, con abondantes xiros e reviravoltas propias da linguaxe
poética. A trama se concentra nas vivencias duns seres atormentados que conviven entre
sí e comparten lembranzas, medos e odios. Son, como dí Antón Patiño, “seres solitarios
... nunha metamorfose que figura avanzar cara á fatalidade”. Este mesmo crítico fai a
interpretación de que Pereiro está reflictindo alí de forma radiográfica as vivencias do
fato de amigos que compartían con él vivenda en Madrid, durante os seus primeiros
tempos. Os nomes das personaxes son, Aián, Mimsi, Lisián, Helena, Bernal. En
concreto, este último é o protagonista principal, e ao decir dalgún outro crítico como
Calvo, o seu nome pode esconder reminiscencias encubertas a Thomas Berhnard, un
autor que gozaba como xa sabemos das querencias de Pereiro, e co que tamén poderían
toparse analoxías no estilo barroco das descripcions ou na temática dos oito capítulos.
Trátase, pois, dunha trama na cal os suxeitos manifestan o seu pesimismo e a anguria
existencial que, no caso do protagonista principal, conduciralle a descobrir a “pálida
beleza da morte prematura”, forma poética elixida polo autor para describir o suicidio.
29
7.O POLITICO
Non debería ofrecer moita dúbida o pensamento político de Pereiro se temos en conta a
época na que viviu, os ambientes nos que se desenvolveu e sobre todo, a corrente
filosófico-cultural na que se integrou. Pero como xa acontecera noutras ocasions, será o
mesmo poeta o que queira deixar constancia expresa da súa postura diante do mundo,
neste caso no eido político. Escolle como forma de expresión un ensaio dun moi longo e
tamén expresivo título, Modesta proposición para renunciar a facer xirar a roda
hidráulica dunha cíclica historia universal da infamia.
Trátase dun auténtico manifesto, perfectamente estruturado e desenvolvido ao longo de
seis partes consecutivas, e que apareceu publicado no número 27 de Luzes de Galiza.
Baixo a ficción literaria dunha conversa que o poeta ten con un interlocutor imaxinario,
comeza a súa longa disertación contestando a máis sinxela e directa das preguntas, en
concreto a do seu posicionamento, (de qué parte estás). A resposta vai ser utilizada
hábilmente polo autor como unha entrada a todo o que seguirá: “ estou da mesma da
que crín estar sempre, supoño.... desde o mesmo momento en que empeceí a ter poder
de decisión sobre os meus soños, os meus propios medos, dúbidas.... Sigo a estar de
parte da Beleza, dos que nos sentimos na obriga de loitar desde que o mundo é mundo
polo que sempre nos resultou moralmente xusto e evidente, levando ás costas tantas
traizons en costante e vertixinosa cadea continúa de agresions dunha historia da
infamia que xa non nos permite ser inxenuos, porque se as vítimas de antes pretenden
ser os verdugos a súa vez, ¿de que parte que non sexa sempre a das novas vítimas, dos
novos vencidos, poderemos estar xa?.
Máis adiante reforza esa idea do asoballamento duns por outros cunha alusión á
memoria histórica, en concreto sobre a capacidade humana para “crear horror e facer
ilimitado o nivel do mal. Que tempos serían menos sombríos para as vítimas, o débiles,
os oprimidos?”. E precisamente porque a historia da humanidade ven sendo unha
reiteración permanente segundo a cal a procura polo poder fai que uns homes estén
arriba e outros abaixo convertidos en vítimas, é polo que Pereiro formula a súa teoría da
rebelión contra a roda hidráulica coa que se move toda a historia criminal do poder.
30
Nunha descrición moi pormenorizada achéganos os autores que foron os referentes nos
que se foi amalgamando o seu pensamento social, concluindo esta exposición de autores
dun xeito no que se albisca unha certa dose de desencanto por canto que atopou neles
formulacions teóricas que co paso do tempo se revelan inoperantes.
No seu alegato inconformista propugna que se cree oposición, rebeldía e insubmisión,
co cal está facendo propia a súa vontade de “non perder nunca a necesidade de sentirse
molesto e radical (co poder establecido)”.
A parte terceira do ensaio vai dedicada a Galicia. Con esa capacidade especial que tiña
Pereiro para a precisión, soupo escoller unha cita de Bertold Brecht como comezo, e
que dí: “Que outros falen da súa vergoña. Eu falo da miña”. Parécenos que nada
mellor que a reprodución exacta do texto inicial desta parte: “ E aquí entre nos os “bos
e xenerosos” seguimos a sufrir os nosos “tempiños” coma sempre, neboentos,
queixosos e inmutables, sen rebeldía activa, sospeitando da nosa propia sombra e das
intencions dos demáis, odiados polo noso ser desta terra... Non demos chegado a
vencer sobre nada (nen sequera o intentamos) e non por xenerosidade ou grandeza
moral, senon por intentar nin sequera desexalo. Alomenos non oprimimos a ninguén
evitando entrar a formar parte dos crimes da Historia como melros do club dos
criminais”.
Deixamos que sexa a interpretación do lector a que decida sobre a exactitude e a
vixencia actual destes xuizos.
Xa máis adiante e nun retorno a liña condutora de todo o manifesto, inclúe unha
referencia a un feito da política internacional daqueles momentos, en concreto ven a
referirse ao rebumbio da guerra de Bosnia e remacha o argumento aproveitando
referencias da historia para concluir esta parte expresando o anceio a prol dunha
sociedade occidental “aberta e multiétnica”, á vez que alerta sobre os perigos que
poidan vir dunha suposta “Irmandade Universal que avanza cara á uniformidade
tecnolóxica”.
31
O remate do texto ten todo o eco dun canto a rebeldía contra as lacras dun mundo e
dunha sociedade podrecida, dunha historia que é testemuña repetitiva dos mesmos
crimes. Diante desa realidade, a actitude da persoa non debería ser outra que ésta:
“porque se non hai dogmas nen bandeiras hai que escoller as cousas e as ideas máis
dignas do noso nivel de ética e xenerosidade sen o inxenuo optimismo escarmentado e
sen un pesimismo opaco o e ben alimentado que nos deteña e nos permita unha
indiferente neutralidade falsa. Xa non imos ser cómplices do que nos indigne e
avergoñe, nada é inmutable. Todo se transforma....”.
Que valoración obxectiva podería facerse hoxe, xa transcurridos tres lustros, dun texto
como o que estamos a comentar?. Se comezamos a análise e a primeira resposta que
queremos atopar é a que verse sobre o seu posicionamento político, e por si xa non
abondara coa súa mención final expresa á carencia de dogmas ou bandeiras, temos a
súa propia autoconfesión que aparece no ensaio cando cita: “miñas orixes anarquistas
ás que me vou precipitando cada vez a maior velocidade”. Esta expresión da pé a que
algúns poidan calificalo como de “comunista libertario e galeguista”. Deixando á parte
o que poida ter de exacta ou de aventurada tal catalogación, pola nosa parte engadimos
que ao noso entender, esa “autoconfesión” non debería ser entendida máis que como
unha mera formulación filosófica, a propia dun coñecedor dos recovecos da natureza
humana e que está expresando o seu laio estremecido dende a súa alma de poeta por
unha humanidade teimuda nos seus erros. Está propugnando -seguramente que dende o
escepticismo propio dun ser intelixente-, unha chamada a rexeneración ética, pero á que
hai que chegar coas únicas armas que esgrimen os poetas e os intelectuais, isto é, coas
que veñen da crítica que “nunca hai que desterrala”. Unha segunda consideración que
poderíamos traer eiquí é a do valor das súas aseveracions. Dalgunhas delas diríamos
que teñen valor profético, como por exemplo a alusión que fai nunha parte do
manifesto á servidume tecnolóxica que hoxendía nos encerella. A última é, ao noso
entender, a de que constituiría un erro moi grande ver neste ensaio unha vertente
insospeitada da personalidade de Pereiro, baixo unha suposta face ben diferente da que
poidera albiscarse dos seus versos. Non hai tal. Era un home con sentimentos de poeta
pero que vivía nun mundo real. Porque ademáis ben pensado, a tese que mantén no
ensaio que estamos a comentar condénsase nunha idea moi sinxela: a da necesidade
urxente de cambiar os rumbos da historia, e para elo hai que rachar cos erros do pasado
e fuxindo ao mesmo tempo das servidumes atávicas. En conclusión, e por simplificar, o
32
que está facendo non é outra cousa máis que propugnar unha fonda renovación
sociolóxica, argumentación coa que non é difícil que estea conforme calquera persoa
razoablemente honesta e con sensibilidade post modernista.
8. O GALEGO DE PEREIRO.
Non temos, por razons obvias, vontade de facer aquí crítica do galego utilizado por
Pereiro. As versions que coñecemos da súa obra reproducen, polo xeral e como un xesto
de respecto ao autor, os textos orixinais, respecto que neste traballo mantemos nas
trascripcions reproducidas.
Cómpre recordar que era un autor que, imbuído dunha mística vocación pola
expresividade máis nidia, aborrecía dos excesos. As correccions dos seus textos eran
frecuentes, a procura da palabra máis exacta e acorde co sentido do que quería expresar
da maneira máis escueta era motivo de mutacions constantes. Tamén hai que ter en
conta que escribeu nunha época na que empezaba a establecerse a normativa ortográfica
e morfolóxica da lingua galega, coas revisions subseguintes, polo tanto non debe
sorprendernos que poidan aparecer nos seus primeiros escritos formas dialectais,
castelanismos ou vulgarismos, que despois iría correxindo.
Fixo uso abondo da súa densa formación lingüistica. Ainda que escolleu o galego como
idioma preferente, ten textos en castelán, que ás veces mestura co galego, así por
exemplo, en Conversa ultramarina, e incluindo frases en inglés ou alemán. De feito,
faría uso abondo dos tres idiomas europeos dos que como xa sabemos era coñecedor en
profundidade. Polo que tamén sabemos, a conversa cotián facíaa normalmente en
galego, ainda que con persoas concretas que tiñan o castelán como lingua principal
faláballes nese idioma, caso de Piedad Cabo, por exemplo, aínda que tampouco fose
infrecuente a práctica da mestura lingüistica na súa relación coloquial con ela.
9. OBSERVACIONS FINAIS
33
Los Pereiro foi esencialmente un poeta. Sentíu a poesía, viviu como poeta e a súa
morte foi mesmamente poética. Unha declaración como a antrerior e que a estas alturas
do que levamos escrito podería semellar como trivial, non o é porque, ao facela,
estamos expresando unha convicción seguida pola meirande parte dos lectores da súa
obra, en aberta oposición aos detentadores dunha falsa polémica moi recente pola que,
so capa de pretender reivindicar o valor daquela parte que escribiu en prosa por mor dun
suposto esmorecemento, rematan querendo minusvalorar a propiamente lírica.
Foi un poeta que facendo uso dunha modestia elegante, non tiña reparos en aceptar e
proclamar as influencias de moitos dos seus autores de cabeceira, citándoos nalgúns
casos polos seus propios nomes. El dixera nunha ocasión, contestando no curso dunha
entrevista a unha pregunta que ía nesa mesma dirección, que: “dende Shakespeare todo
está escrito pero que se pode dicir doutro xeito”.
A tentativa de incardinalo nunha escola concreta podería por todo o que antecede ser un
tanto difícil. Xa citamos noutro parágrafo anterior a liorta que hai dentro da escolástica
tradicional para buscarlle unha ubicación. El mesmo facía expresión manifesta da súa
vontade de que a súa voz poética fose tida como “independente, nin de Vigo nin de A
Coruña”, e que en concreta referencia a Poesía de amor e desamor, “non forma parte
de ningunha escola, é unha ruptura estética e estilística que pretende romper cun
sistema poético”. Diante dunha declaración tan rotunda do propio autor queda pouco
lugar ao comentario.
Con todo, pola nosa parte nos adherimos á corrente que ve nel fundamentalmente a un
poeta romántico. Baseámonos para esta afirmación na temática e nos tons claroscuros
cando non mesmamente tebrosos dos seus poemas, por non citar outra vez esa
aliteración frecuente do binomio amor-morte, características que como se sabe son
definidoras, por antonomasia, do movemento da cultura universal que coñecemos como
romanticismo.
Outra característica a ter en conta é a de que estamos a tratar dun poeta de culto. A
lectura de algúns dos seus poemas non é doada, en moitos casos fai falta acompañarse
dun coñecemento previo dalgunhas das claves coas que se movían os autores nos que
se inspiraba, por exemplo, na escola expresionista dun Rimbaud. Tamén fanse críticas
34
sobre a aspereza, a acritude, que algúns din advertir, polo xeral, na súa produción
literaria.
O personalismo é a nota máis destacada que aparece dun xeito nidio sobre todo na súa
obra última. Unhas veces será en forma de autorretrato, outras pura e simplemente
facendo chegar ao lector unha longa xeira de idas e retornos na súa cita co fado fatal.
Por riba de todo é a súa unha “poesía autobiográfica”, ou como o definen Calvo e
Gegúndez, estamos diante dun “un poeta do eu”.
Se deixamos por un momento os comentarios á obra e pasamos agora a estudar á
persoa, a primeira idea que brota despois dunha lectura atenta daquela e ademáis
botamos man do apoio que nos poida vir a través de testemuñas, cremos que a
peculiaridade máis certeira que se pode atribuir a súa persoa e a condición de coherente.
Figura, vida e obra integran un conxunto moi consecuente. Porque parécenos que toda a
súa vida foi a demostración permanente dunha coherencia interior que lle levou a
manifestar baixo a forma de externalidades esa tendencia. Abandonou a “terra chica”
buscando horizontes máis amplos nos que poder mergullarse nas correntes vangardistas
nas que cría poder atopar a rexeneración dun mundo e dunha sociedade que aborrecía
pola súa curtidade, cainismo e falsedade. Os seus manifestos ou ensaios dos primeiros
tempos dan conta deses sentimentos pola procura dun arranxo daqueles males. En fín,
xa nos últimos anos, cando a inminencia dun final físico facíase cada vez máis
evidente, a súa poesía está impregnada de signo de ligazón entre sentimento e evidencia.
Por se non fora suficiente, ata esa preocupación innata pola coherencia levarálle
nalgúns casos, a ir directamente a procurar as fontes primixenias, os horizontes
vivenciais de algúns dos seus autores en forma de viaxes a Dublín buscando a Joyce, ou
a outros en Bonn ou París, por exemplo.
O amor sería para él algo máis que un elemento poético ao que recurrir en momentos de
exaltación ou de anguria fronte á morte. Non hai empacho en algúns dos seus versos de
temática amorosa en referir con realismo crú a súa paixón de ser humano. Tamén
viaxou moito, recorreu paises que tiñan resonancias moi concretas para él: Alemaña,
Francia, Checoslovaquia, Suiza, etc. Viveu os ambientes da bohemia, que tamén
describirá en forma poética. Poderíase dicir que tivo unha vida curta pero intensa.
35
Hai un punto que non debemos esquecer por mor da nosa preocupación xa tan
reiterada de acercarnos o máis posible ao persoeiro. Estámonos referindo a pouca
referencia na súa obra poética á paisaxe campestre, en concreto, as mencions a espazos
como a campiña o a xeografía galega son moi contados, practicamente inexistentes. Era
sobre todo un poeta de vida e texto urbans. Segundo Lino Braxe hai que recoñecer en
Pereiro a súa condición de “poeta punk, urbano e universal”.
Con él repetiríase o proceso xa acostumado con tantos outros autores que desaparecen:
nos instantes máis inmediatos ao seu pasamento agroman frases, textos, epitafios sobre
a persoa desaparecida xeralmente feitos en termos eloxiosos, que nalgunhas veces non
son máis que recoñecementos póstumos a unha valía artística que en vida se lle negaban
ao autor en cuestión, cando non están ditados dende a piedade ou por mor dun efecto
expansivo. Polo común, este rebumbio de ditirambos dura moi pouco tempo. Acostuma
seguir despois un longo espazo de esquecemento do persoeiro e da súa obra. E
finalmente, se o designio emanado dende a instancia axeitada quere que recaian sobre
ese autor esquecido e a súa obra non menos esmorecida os lauros dunha celebración
nomeada, (no presente caso o Día das Letras Galegas), a transmigración de autor e obra
prodúcese, aínda que habitualmente eses gozos de evocación teñan tamén unha
duración exigua, exactamente a que segue en sesgo directamente proporcional ao enfase
ou ao empaque conque se quera revestir a xeira de agasallos que arrodean as
celebracions ou convocatorias. Pero ainda que efémera, a evocación prodúcese e, polo
tanto, xa podemos ver nelo un valor positivo.
Unha consecuencia non menos habitual dese espasmo de lembranza polo autor ou poeta
elixido é a emulsión subseguinte, xeralmente feita en forma escrita, de testemuños,
biografías, ou críticas á obra, cando non reprodución de textos vellos, xeralmente saídos
das mans de persoas que se autotitulan amigos, compañeiros de vivencias ou
simplemente conveciños que o fosen en vida do autor. O resultado é, frecuentemente, a
aparición de súpeto, en cadencia cuasi maravillosa, de obras escritas moitas delas con
sorprendente rapidez, con velocidades que quizáis veñan dictadas pola rixidez de data
fixa anual que ten a conmemoración do Día das Letras Galegas. A ese pulo xerador de
creacions súpetas hai que concederlle, ás veces, o mérito e propiciar a saída á luz de
parte da obra que estaba espallada ou que simplemente era descoñecida para o público.
36
Ese é, na nosa opinión, o máis grande valor que se pode extraer desa vaga de producions
a esgalla.
Noutro dese paradoxos que serían tan abondosos ao longo da súa vida, o mesmo día do
pasamento de Pereiro saíu publicada a sentencia xudicial sobre o caso do aceite de
colza, que fora, xunto coa sida, que tamén contraíra de xeito derivado, as causantes da
súa morte.
Segundo os canons establecidos pola costume, seguiu unha morea de crónicas e
epitafios de parte de amigos e estudosos da súa obra, nalgunhas das cales hai
cabalmente que presupoñer que estuvesen tinguidas polo agarimo ou a a dor, propia dos
intres subseguintes á morte dunha persoa querida. Postos diante da necesidade de facer
unha escolla entre algúns deses tributos admirativos pola obra e a persoa de Pereiro,
imos traer eiquí en primeiro lugar, necesariamente en forma fragmentaria, o que lle
adiciou Manuel Rivas nunha necrolóxica memorable e que publicou no xornal “EL
País” o 29 de maio de 1996:”Lois era sempre o que ía delante. Daba a sensación de
que manexaba unha radiofonía secreta e que as cousas que valían a pena no mundo o
tiñan elexido a il como primeiro depositario, ao igual que os tesouros antigos estaban
protexidos por un “encanto”. .... Era só un rapaz enxoito e desperto que andaba ás
zancadas pola beira curiosa da vida, con aquel seu abrigo que parecía herdado de
Samuel Beckett..... Sentía fascinio pola linguaxe..... Il labraba poemas e os poemas o
moldeaban a il. No rostro estaba o libro da súa vida. Cando te achegabas, aquel corpo
castigado pola dor e a enfermidade tornábase fermoso, con aura, como se voltara
nacer en si mesmo.... Cada vez escribía e falaba con máis lucidez, nun estado de graza.
E estaba felix, cheo de desexo”.
Outra lembranza que atopamos axeitada para o noso obxecto, podería ser a que lle fixo
Antón Reixa co título de “Home epitafio” publicado no suplemento cultural de “La
Voz de Galicia”: “ Segundo o plan preciso da súa poesía enteira, Lois Pereiro morreu
hai un par de semanas, deixándonos aos demais, con ruído de treboada, a vida que non
utilizou... Poesía funeraria dun artista, seria, lúcida e longamente enfermo que valerá
para que os outros entendamos que a vida é mellor que non nos sorprenda xamais
desprevenidos, calados e neutrais.... Un tipo que viviu cada un dos seus versos, un
aguardenteiro de emocions clandestinas que ocupaba con aire disimulado e aristócrata
37
as esquinas dos mostradores pero tiña “a cabeza no centro do mundo”..... O meu
desexo sería que os libros de Lois se vendesen nas farmacias como placebo para os
adictos á automedicación sentimental e dos efectos secundarios da vida”.
Foi longa a xeira de poetas que plasmaron na forma que lle é máis propia tributos de
agarimosa despedida ao compañeiro desaparecido. Poucos meses despois do seu
pasamento, no número 27 da revista Dorna apareceu unha compilación deses
testemuños. Aparecen alí nomes como os de Bernardino Graña, Luz Pozo Garza, Carme
Blanco, Ana Romaní, etc, entre outros. Uns en forma de estrofas rimadas ou non, outros
con textos da escrita tradicional, deixaron as súas mensaxes de lembranza. No transo,
tan difícil, de ter que escoller agora un texto poético dos que alí aparecen, imos
decantarnos polo soneto que lle adicou Manuel María, porque cremos que se conxuntan
alí a finura plástica, a procura máis axeitada pola metáfora evocadora, e o vigor
concluinte e expresivo dos sentimentos que o autor está querendo transmitir:
Meu cedro xigantón, querido amigo
rexo, xentil, lanzal, garrido e bo
que de Pontedeume te trouxo meu abó
!sempre estiven contigo e tí comigo!
Desacougado estou. Rabeo. Maldigo
cando te ollei esmoucado, triste, só
puxóseme na gorza un forte nó
pois tí non merecías tal castigo.
Podíate visitar de vez en cando
e téñote atopado saloucando
ou risoño, feliz e cantareiro.
Sen ningunha razón foite matando
Un fado inxusto, vil e traizoeiro.
!Que orfandade sen ti, meu compañeiro!
38
Faltaríamos á nosa aposta pola obxectividade se silenciáramos as voces discordantes,
que sempre hai, sobre a obra ou mesmo pola designación de Pereiro como autor titular
do Día das Letras Galegas para o ano en que andamos.
Polo que atinxe ao primeiro aspecto, as críticas van enfocadas sobre todo cara á
curtidade cuantitativa da súa produción, aínda que tamén en canto ao fondo poético,
como por exemplo é o caso da que fai López Valcarcel, establecendo que: “os seus
poemas son excesivamente confesionales, e que non trascenden ao universal”.
En canto a outro dos bloques críticos, convén lembrar que non constitúe ningunha
novidade o feito de que aparezan posturas en contra da designación do autor que resulta
designado como vencedor nun enfrontamento fronte a outros e polo tanto merecente dos
lauros anuais que Galicia adica aos seus creadores literarios. Estamos diante dun
certame de sona que xa está consolidada no tempo, e que como xa dixemos antes, xera
derivacions importantes. Polo tanto, nada ten de novo que fose criticada a decisión da
Real Academia Galega para este ano. As liortas desta natureza forman parte do espectro
tradicional de que se acompaña o mundiño dos certames literarios.
Pola nosa parte, e como coda derradeira deste traballo, simplemente diremos que malia
que compartimos e atopamos bastante razoadas as críticas que se fan sobre a escaseza
cuantitativa da obra de Pereiro, parécenos igualmente aceptable a decisión electiva da
RAG porque, sen chegar aos excesos entusiásticos que algúns poidan sentir movidos
pola forza da amizade, cremos advertir en todo o seu legado literario pero sobre todo na
súa poesía, entidade bastante para acadar o galardón. Cremos que na categoría técnica
atópase o mellor criterio para a decisión final, e que aquela debe prevalecer sobre
consideracions meramente cuantitativas. Unha ollada moi breve ao histórico dos
galardóns abonda para decatarse que hai precedentes a eito expricativos de que non foi
unicamente o concepto da extensión o determinante para algunhas das designacions.
EMILIO J. UCHA BARROS
maio de 2011.
39
10. FONTES DOCUMENTAIS
--ALBO, FRANCISCO. Lois Pereiro, en castelán. En LA VOZ DE GALICIA,
17/1/2008.
--BLANCO, CARMEN. Pereiro último. En DORNA. EXPRESION POETICA
GALEGA nº 23, Santiago, 1997.
.--BOUZA, FERMIN. Chove sobre mollado. En LUZES DE GALIZA nº 28, A Coruña,
1997.
--CALVO, JOSE LUIS E GEGUNDEZ LOPEZ, CARLOS. Lois Pereiro. O negro leite
da aurora. Toxos Outos, Noia, 2010.
--CAMPO, MARICA. Lois Pereiro, in memoriam. En XISTRAL nº 6, 2003.
--IGLESIAS, OSCAR. A nova sabotaxe de Lois Pereiro. En EL PAIS, 10/2/2011.
--MARIA, MANUEL. De sonetos á casa de Hortas. En DORNA. EXPRESION
POETICA GALEGA nº 23, Santiago 1997.
--MARTINEZ, IAGO. A ibrea menos incomoleta de Lois Pereiro. En XORNAL DE
GALICIA, A Coruña, 26/4/2011.
--OBELLEIRO, PAOLA. El Día das Letras para Lois Pereiro, poeta punk. En EL
PAIS, 27/6/2010.
--PATIÑO, ANTON. Lois Pereiro. Radiografía do abismo. Espiral Maior. Culleredo,
A Coruña, 2010.
--PATO, CHUS. A praia do corazón de Mandelstam”. En DORNA. EXPRESION
POETICA GALEGA nº 23, Santiago, 1997.
--PEREIRO, LOIS. Ezra Pound. En LA NAVAL, nº 1, A Coruña, marzo 1985.
40
--PEREIRO, LOIS. Modesta proposición para renunciar a facer xirar a roda
hidráulica dunha cíclica historia universal da infamia. En LUZES DE GALIZA nº 27,
A Coruña, 1996.
--PEREIRO, LOIS. Naúfragos do paradiso. En LUZES DE GALIZA nº 28, A Coruña,
1997.
--PEREIRO, LOIS. Poesía última de amor e enfermidade 1992-1995. Positivas,
Santiago 2006.
--PEREIRO, LOIS. Conversa ultramarina. Positivas, Santiago 2010.
--PEREIRO, LOIS. Poesía completa. Xerais, Vigo 2011.
--PERNAS CHAO, ROCIO. A derradeira batalla. En GALICIA INTERNACIONAL
Nº 11, Santiago, xuño 1996.
--REIXA, ANTON. O home epitafio. En LA VOZ DE GALICIA, A Coruña, 6/6/1996.
--RIVAS, MANUEL. Iste é un povo que sabe suicidar-se. Entrevista a Lois Pereiro. En
LUZES DE GALIZA, nº 0, Sada, A Coruña, 1985.
--RIVAS, MANUEL. Apostei á carta máis alta. A derradeira entrevista. En LUZES
DE GALIZA nº 28, A Coruña, 1997.
--RIVAS, MANUEL. Unha bomba envolta en flores. En LUZES DE GALIZA nº 28, A
Coruña, 1997.
--SALGADO, DANIEL. La poesía bisturí de Lois Pereiro. En EL PAIS, 29/10/2007.
--TVG. Qué es Galicia. Emitido o 25/7/1988.
41
42