adrenal gland anatomi ve fizyolojisi - endokrin cerrahisi dernei

Adrenal Gland Anatomi ve Fizyolojisi

Doç. Dr. Türkay KırdakUludağ

Üniversitesi Tıp FakültesiGenel Cerrahi A.D

Endokrin Cerrahi BirimiNisan 2011, Antalya

Adrenal gland embriyolojisi‐1

Adrenal Gland, Histoloji

Sempatik trunkus/ganglionlar

Sempatik pleksus

Adrenal medulla/paraganglia

Gelişim anomalisi•

Agenezis:

aynı

taraf böbrek yokluğu ile

•

Füzyon:

atnalı

böbrek ile

•

Hipoplazi:

yaşamla bağdaşmaz

•

Aksesuar bez:

korteks ±

medulla* Korteks: epididim, spermatik kord, round ligaman

Ekstraadrenal yerleşimler

zuckerkandle organı

Medüller artıklar Kortikal artıklar

Maskülinizan tümör

Aksesuar glandların en sık yerleşim yeri (aorta üzerinde Çöliak ve SMA arası)

Adrenal Gland Histoloji

Ağırlık: 4-8 g

Sağ Sol

Sağ Sol

ön yüz

arka yüz

SAĞ

SOL

Mikrovasküler yapı

Lenfatik akım

skandalakis

Adrenal gland, sinirler

Adrenal gland, sinirler

skandalakis

(Postganglionik)

Adrenal Fizyoloji

Glomerulosa Mineralokortikoidler (aldosteron)

Korteks Fasciculata Glukokortikoidler (kortizol)

Reticularis Seks steroidleri (androjenler)

Medulla Katekolaminler (epinefrin, norepinefrin)

Hormon Sentezi

•

Adrenokortikal hormonlar kolesterol’den sentez edilirler.

LDL Kolesterol kolesterol

•

Kolesterol mitokondrilerde

pregnolonon’a dönüşür.•

Diğer sentez basamakları

Endoplazmik retikulumda

geçer

Steroid yapısı

Cyclopentanoperhydrophenanthrene çekirdeği

ADRENOKORTİKAL Hormon Sentezi

21‐

Hidroksilaz

21‐

Hidroksilaz

17‐

Hidroksilaz17‐

Hidroksilaz

Kolesterol yan

zincir ayrıştırıcı desmolaz (ACTH)

•ACTH salgısı pulsatildir

ACTH salSabah Akşam

ACTH salgısı

HipotalamusPeriyodik çalışır

(20 µg/dl) (5 µg/dl)

NORMAL

CUSHING

ACTH

kortizol

ACTH

kortizol

ACTH salgısı

Stres

Travm a

Hipoglisemi

Hipoksi

AğrıMental stres

ACTH Etki Mekanizması

ACTH

Adenil siklaz cAMP

ADRENAL HÜCRE

Hücre içi enzim aktivasyonu / hormon sentezi

Hipotalamik‐pituiter‐adrenal axis

‐

Sentetik glikokortikoid

Mineralokortikoidler Glikokortikoidler

Aldosteron (Mineralokortikoid aktivitenin %90’ı, çok güçlü)

Kortizol (Glikokortikoid aktivitenin %95’i, çok güçlü)

Dezoksikortikosteron (aldosteronun1/30’

kadar güçlü)

Kortikosteron (kortizolden daha az güçlü, aktivitenin%4’ü)

Kortikosteron (hafif mineralokortikoid aktivitesi var)

Kortizon (Sentetik, kortizol kadar güçlü)

9‐Fulorokortizol (sentetik, aldosterondan daha güçlü)Prednizon (sentetik, kortizolden

4 kat güçlü)Kortizol (mineralokortikoid

aktivitesi az (1/400), ama aldosterona göre çok (1000 kat)

salgılanır)

Metilprednizon (sentetik, kortizolden 5 kat güçlü)

Kortizon (sentetik, hafif mineralokortikoid aktivite)

Deksametazon (Sentetik, kortizolden 30 kat güçlü)

Adrenokortikal hormon salgılanma miktarı

Hormon Salgılanma hızıMineralokortikoid 150‐200 µg/gün Glikokortikoid 15‐20 mg/günAndrojenler 20 mg/gün

Steroid hormonların kanda taşınması

Mineralokortikoidler•

Transkortin (%20), albumin (%40)

•

Plazma yarı

ömrü

15 dk. (proteine az bağlı)Glikokortikoidler•

Proteine % 95 bağlanır. Transkortin’e (%75)

•

Plazma yarı

ömrü

90 dk.

•

Steroid hormonlar stoplazmadaki özgün

reseptörlere bağlanarak etkilerini gösterir

Etkileşim; ‐

glikokortikoid yanıt elemanları

‐

transkripsiyon faktörleri

Metabolizma

•

Adrenokortikal hormonlar kc.’de metabolize

olur

•

Konjugasyon ile inaktivasyon

•

Kc. hastalıklarında inaktivasyon bozulur

•

Atılım: %25 safra, %75 idrar

MİNERALOKORTİKOİDLER

•

Ekstraselüler sıvıların elektrolitlerini

etkiledikleri için bu ismi alırlar

Aldosteron Salgısı

Fizyolojik koşullarda aldosteron salgısının iki düzenleyicisi vardır;

1) Ekstraselüler potasyum

konsantrasyonu

2) Renin‐anjiotensin sistemi (Anjiyotensin‐2)

*ACTH ve Na+ konsantrasyonu çok az etkilidir

RENİN‐ANJİYOTENSİN‐ALDOSTERON

RENİN

Renal arter basıncı

Renal Tubuler Na

Renal sempatik sinir aktivitesi

Anjiyotensin 1

Anjiyotensinojen

Anjiyotensin 2

ACE(Akciğer)

ALDOSTERON ÜRETİMİ

• Kanama• Hipovolemi• Kalp yetmezliği• Renal arter stenozu• Ayakta durma(SEKONDER ALDOSTERONİZM)

Aldosteronun etkileri•

Böbreklerden (toplayıcı

tubuluslardan)

‐

Na+

geri emilimi artar

‐

K +

(ve H +

) atılımı

artar

‐

Su geri emilir (Na

+

ile)

Aldosteronun etkileri

•

Aldosteron artışı‐

Hipernatremi

‐

Hipokalemi‐

Sıvı

tutulması

*Ekstraselüler sıvıda Na+

konsantrasyonu fazla artmaz


•

Aldosteron yüksekliği uzarsa (1‐2 gün);‐

vücutta tutulan sıvı

artar

‐

Arteriyel tansiyon yükselir‐

Böbrekten su‐tuz atılımı

artar (Basınç

natriürezi)

‐

Fazla aldosterona rağmen su‐tuz atılımı

normale döner, HT devam eder


•

Aldosteron yüksekliği‐

Hipokalemi kas zayıflığı

•

Aldosteron yetersizliği‐

hiperkalemi kardiyak toksisite


•

Aldosteron yüksekliği

‐

hipernatremi K +

ve H +

atılımı

artar

•

Metabolik alkoloz (hafif derecede)


•

Aldosteron barsaklardan Na+

emilimini arttırır

•

Aldosteron yokluğunda Na+

ile birlikte suyun

emilimi de azalır (Diyare).

•

Mineralokortikoid yetersizliği; Şok benzeri tablo

GLiKOKORTİKOİDLER

•

Kan glikoz düzeylerini arttırmada önemli

etkileri olduğu için bu adı

alırlar

Glikokortikoid Etkileri

Karbonhidrat metabolizmasına etkileri

•

Glikoneogenez

artar (5‐6 kat)

•

Hücrelerde glikoz kullanımı

azalır

•

Kan glikozu artar

•

İnsüline dirençli adrenal diyabet (insülin )


Protein metabolizmasına etkileri•

Hücresel proteinlerde azalma (proteoliz)

•

Karaciğere a.a. transportu artar•

Karaciğer (ve plazma) proteinleri artar

•

Kan a.a artışı/dokuya a.a transportu azalır

*Kortizol yüksekliğikas güçsüzlüğü


Yağ

metabolizmasına etkileri

•

Yağ

asitlerinin mobilizasyonu (lipoliz)

•

Plazma yağ

asidi konsantrasyonu artar

•

Hücreler enerji için yağ

asidi kullanır

Glikokortikoid EtkileriStres ve inflamasyonda etkisi•

İnflamasyon başlamadan; erken evrelerini bloke eder

•

İnflamasyon başladıktan sonra; hızla geriletir.

1.

Lizozomal membranları

stabilize eder2.

Kapiller geçirgenliği azaltır

3.

Lökositlerin inflamasyon alanına göçünü

azaltır4.

İmmün sistemi baskılar (lenfosit ve Ab. yapımı

azalır)

5.

İnterlökin‐1 salınımını

baskılar, ateş

düşer


Allerjik ve immün yanıta etkisi•

Allerjik reaksiyonlara karşı

oluşan inflamatuvar

yanıtı

ve ürünlerinin açığa çıkmasını engelleyerek baskılar

•

Eozinopeni •

Lenfoid atrofi / Lenfopeni


Yara iyileşmesi•

Fibroblast, Kollojen

Kemiklere etkisi•

Osteoblastik aktivite azalır (osteopeni)

•

Ca +

emilimini azaltırhipokalsemi•

İkincil PTH artışı

Adrenal Seks Steroidleri

•

Seks steroidlerinin ana kaynağı

gonadlardır

•

Adrenal seks steroidlerinin etkisi gonadal seks steroidlerinin etkisine göre daha azdır


•

ACTH •

17‐hidroksipregnolonon Dehidroepiandrosteron

.

(DHEA) ‐

DHEA

‐

DHEA‐S‐

Androstenodion (en az miktarda)

‐

Testosteron

(periferde oluşur, aktif androjenik hormon)

‐

Progesteron/östrojen (az miktarda)


•

Erkek: sekonder seks karakteristikleri •

Puberte öncesi artış: puberte prekoks

•

Kadın: virilizim •

Prenatal yaşamda erkek genital organlarının

gelişimini sağlar. •

Prenatal yokluğu kadın genital gelişimini

uyarır.


•

Adrenal korteksten androjen ve östrojen salgısının

mekanizması

iyi anlaşılamamıştır.

•

Adrenal gland androjen üretiminde artış;

‐

puberte (adrenarş)

‐

konjenital adrenal hiperplazi (21‐hidroksilaz )

•

Adrenal gland androjen üretiminde artış; ‐

konjenital adrenal hiperplazi (21‐hidroksilaz )

21‐hidroksilaz eksikliği

Kortizol sentezi azalma

ACTH salgısı artar

Biriken aşırı

steroid prokürsörlerinin

androjen yapımında kullanılması

androjenik seks karakteri

Adrenal Medulla, Fizyoloji

•

Sempatik sinir sistemi ile ilişkilidir.

•

Kromafin hücreler (feokromasit) rudimenter

postganlionik sinir lifleri gibi kabul edilir.

Adrenal Medulla, Fizyoloji

•

Normal şartlarda medulladan fazla katekolamin salınmaz

•

Korku, kızgınlık, stressempatik uyarı

Adrenal MedullaSempatik uyarı

(Asetilkolin)

Kromaffin hücre

dopamin

norepinefrin

epinefrin

Biolojik amin sentezi

Tirozin hidroksilaz

Amino‐acid decarboxilase

dopamine‐

beta‐

hydroxilase

*Fentolamin ‐N‐

metil transferaz (PNMT)

ACTHSempatik

uyarı

Kortizol

Katekolamin reseptörleriAlfa‐1 vazokonstriksiyon, pupiller dilatasyon, uterin kontraksiyon, insülin ve

glukagon salgısı

baskılanır, glikojenoliz

Alfa‐2 presnaptik norepinefrin salınımı, trombosit aggregasyon

Beta‐1 kalp kası, yağ

dokusu (lipoliz), ince barsak (motilite azalır)

Beta‐2 vazodilatasyon, bronşial, uterin düz kas, iskelet kası, karaciğer

Dopamin kalp kasında (+) inotrop ve kronotrop etki, hafif periferik vazokonstriksiyon, renal arteriol dilatasyonu

KATEKOLAMİN METABOLİZMASI

Epinefrin Norepinefrin

Metanefrin Normetanefrin

Vanilmandeleik asit

(VMA)

Dihidroksimandaleik asit

COMT COMT

COMT

MAO MAO

MAO MAO

COMT:Cathecol-o-metil transferaz, MAO:monoaminooksidaz

DOPAMİN

Dihidrofenil asetik asit metoksitiramin

Homovanilik asit

MAO

MAO COMT

COMT

COMT:Cathecol-o-metil transferaz, MAO:monoaminooksidaz

Organ/doku Reseptör EtkiKalp Beta‐1 Kronotrop/inotrop

Damar AlfaBeta‐2

VazokonstriksiyonVazodilatasyon

Böbrek Beta Artmış

Renin salınımı

Barsak Alfa,beta Azalmış

motilite

Pankreas AlfaBeta

Azalır insülin/glukagonArtar insülin/glukagon

Karaciğer Alfa, Beta Artmış

glikojenoliz

Cilt (apokrin

bezler) Alfa Terleme

Bronşiol Beta‐2 Dilatasyon

Uterus AlfaBeta

KontraksiyonRelaksasyon

Adrenerjik

reseptör agonistlerinin karşılaştırmalı

etki güçleri

Reseptör Agonist

Alfa Epinefrin>norepinefrin>>izoprotorenol

Beta‐1 İzoprotorenol>epinefrin=norepinefrin

Beta‐2 İzoprotorenol>epinefrin>>norepinefrin

adrenal gland anatomi ve fizyolojisi - endokrin cerrahisi dernei

Documents