acogido los neologismos; la incorporación délas voces americanas; rl tratamiento de la sino-nimia,...

www.culturaclasica.com

Summarium

CI. vir Eustachius Echauri vita functus . Josephus JiménezRomanorum institutiones . . . . Leo M. SansegundoNova et vetera: De re athletica . . Joseph HolzerAppendix ad Demetrium «de elocutione» Emil OrthAlbius Longus sibi somnia fingit . . R. SarmientoCursus gymnasticus. . , t . . Josephus M. MirPer Orbem .............................. Roca - PalaestricusB i b l io g ra p h ia ............................................. González - Molina

EDITORIAL SPESD om ic i l i o social : Pa se o de C a r lo s I, 149

S E R V I C I O C O M E R C IA L : Av del G e n e r a l í s i m o F r a n c o , 259 B A R C E L O N A - 13

V O XDICCIONARIO GENERAL ILUSTRADO

DE LA

LENGUA ESPAÑOLAPró lo go de R a m ó n Menéndez P id a l

S e g u n d a ed ic ión rev isa da y n o t a b l e m e n t e a m p l i a d a p o r el Profeso r S a m u e l Gil i y G a y a

Las n o v e d a d e s más so b r esa l i en t es de esta edi c ión c o n s t a n en la a mp l i t u d con q u e se han

a c o g i do los n eo l og i smos ; la i n c o r p o r a c ió n d é l a s voces a me r ic a na s ; r l t r a t a m i e n t o d e la s i n o -

nimia , n u e v o en los d i cc i ona r i os e spañol es ; la r e f o r m a y pues t a al día de c e n t e n a r e s de e t i m o -

logías ; la me j o r a de g r an n ú m e r o de de f in i c iones .

Un v o lu m e n de 1856 págs . de 17 x 15 cm s . p u l c r a m e n t e i m p r e s a s sobr e papel de fabricac ión especia l . E n c u a d e r n a d o en tela y oro con so b re c u b ie r ta a to d o color , P ta s . 250; en m e d ia piel, P t a s . 300; en piel. P ta s . 350.

Ordinarii ac Superiorum licentia


PALAESTRA LATINAPRETIUM SU BN O T ATIOM IS ANMUAE: 30 psseurun in Hispania ct America, 35 pcsctarum in reliquis civitatibus.

Pretium mittatur oportet ad Administratorem: I.auria, 5, Apartado >043, Barcelona.Seripta ad M oderatorem : Conde, >, Barbaatro (Huesea)

RI. vir flusincliius Echini vita functus(20 - IX - 1673 t 6 - I - 1953)

Postridie nonas januarias vertentis anni Matriti, post diutinas et acer-bissimas corporis aegritudines patientissime perpessas, Eustachius Echauri, * vir clarus atque humanitate plenus, piis Ecclesiae auxiliis sancte refertus, animam Deo reddidit. Quanta vero fuerit amicorurn et clientum copia, pompa funebris, nequaquam minima, satis ostendit.

In commentariis et scriptis periodicis notulae nonnullae vulgatae sunt hujus tanti viri merita celebrantes, nunc vero P alae str a La t i n a , cui noster Eustachius totiens arrisit quamque verbis amicis saepe prosecutus est, non potest non ipsius inclitum nomen in hac pagella pullo redimita, litteris cae-lare aureis.

Quid vero de amici dulcissimi et desideratissimi vita et ingenio? Vir ruerat exiguo quidem corpore, in quo tamen animus nobilis, amplissimus, acerque vigebat. Ipsius vita magnum praebet laboris exemplum et ad littera-rum et scientiae philologicae cultum et ad mores christianos illibatos enixe servandos.

Omnibus quidem animi virtutibus insignis, memoria tamen facile excel-lebat. Omnes fere linguas hodie in Europa vigentes perceperat optimeque callebat. Antiquis praeterea, Indica videlicet, Hebraica, Arabica, sed praeser-tim Graeca et Latina erat plane eruditus. Scriptorum et poetarum tum prae-teritorum tum recentium opera ita manibus tractabat et evolvebat ut memoria optima quaeque eorum frusta teneret, quae data occasione mira stipatorum amicorum admiratione ex ore ejus accurate profluerent.

Gadibus, Barcinone, Matriti litterarum Latinarum praesertim et Graeca-rum magister exstitit et quidem egregius. Jam a teneris unguiculis vi mentis et raro ingenio inter pares enitere visus est. Pampelone, puer tantum quin-que annorum erat cum in certamine publico inter scholares a praefecto civi-tatis ordinato ipse maximo praemio donatus est. Postea ubicumque litteris certaverat, gloriosas reportavit victorias.

- 43 -


Dum litteris scientiisque ecclesiasticis in seminario Pampelonensi vaca-bat, sic inter collegas caput efferebat «quantum lenta solent inter, viburna' cupressi». De via vero incepta decessit, se indignum reputans tanto munere ac dignitate, et ad folia periodica conscribenda se contulit. Quo in munere tanta fama claruit ut moX, vix ab adulescentia egressus, in moderatorem sit cooptatus. Sed aetas illa inquieta erát et turbida animique variis factionum motibus agitata. Moderator noster cujus ingenium ad vera et bona non modo non demissum et fragile, sed rectum et obstinatum erat, tempestate in eum coorta, in exilium pergere pauper et humilis coactus est.

Aliquot post annos in Hispaniam reversus totus se litteris contulit et dum scholas in universitate Matritensi terebat omnium magistrorum admira-tionem movit.

Nihil mirum igitur si postea, cum ad cathedras adipiscendas aderat, semper princeps inter competitores excedebat.

Magna spes erat in hoc egregio magistro posita¡ sed fere evanuit. Opera etenim tanti ingenii virtute parta, quamvis praeclara, exigua quidem sunt. ,

Linguae Latinae Grammatica, Scriptorum Latinorum Historia, Dictiona- rium Latinum Hispanum, Lexicon Graecum Hispanum (adjuvante Dre. I. M. Pabón), Anthologia Latina (et Graeca: «Libro de lectura griega»): haec sunt opera praecipua quae nobis Dr. EcKauri reliquit, quae tamen signum tantum, minime indicem hujus egregii animi diceres, cum revera vim amplissimam, humanitatem Jctiltumque ipsius nullo modo ostendant.

Scripsit quoque frequentes notulas philologicas, quas, etsi pro pane lu-crando in foliis periodicis vulgaverat, acrem animum raramque rerum cogni-tionem demonstrant.

Lugendum tamen est Eustachium carissimum obiisse quin opus excel-sum de re philologica aut stilistica conscripserit. Sed hoc ei non omnino vitio damus, sed temporibus quibus ipse parere debuit. Re quidem veia ama-bat potius discere quam docere. Malebat otium ad auctores novasquè rerum notitias conferre et diu noctuque de mentis suae perfectione agere; parum de cogitatis suis aliis tradendis curabat.

Ceterum christianam vitam, qua jam a puero imbutus erat, quamque in Seminario excolere sategerat, usque ad summam senectutem indefessus reti-nuit totoque corde vique mentis coluit.

*

Jo s e ph u s J im é n e z , e . M. F.

Salmanticae.

~ 44 -


Romanorum institutionesV. — De diis Romanorum propriis

In sequentibus , quae quidem de diis Romanorum propriis agunt, non alienum a munei is no.ftri ratione duximus pau’um immorari, eo vel magis quod pauci sint scriptores, qui de his Romanorum numinibus disputavei int . Res proinde in obscuro cft, quam tamen le&oribus pro viribus in lucem pandere conabimur.

. ant iquiss imis Romanorum diis, quos non a Graecis mutuati , ceterum cum vicinis populis communes habuisse videntur, ponimus Terminum, Consum, Dium

Fidium, Quirinum, janum. Hi majoris sunt momenti. De r e l i q u i s vero infra nobis dicendi patebit campus.

Terminus. Termini cultus a N u m a , ut multae Romanoium religiones, repetitur. Is sacrum esse sanxit, qui agri limitem vL lasset (( fr Plut, in Numa; D ionys. Alio II, 74); s im u 1, concordiae vinculum, feftum inftituit, quod in a g r o um confinio vicini celebrar nt ( T e rmi na l i a j . Fxf lruda de cespite ara, munera ruris, fruges, vinum, mei in flammas conjic iebant, post agnam quoque aut porcam immolantes; cujus sanguine dei simulacrum, lapis éìipesve agros separans, adspergebatur. Eundem sertis et libis donabant, hymnis quoque laudantes (C fr. O vid. Fast. 2, 641 sqq.; Ttb. 1, 1, 17). N ot iss im a ejus fuit ara in monte L apitolino; ubi cum templum (ovi condendum , interrogatis diis, quorum ro loco ar«*c erant aut sacella, vellentne Jovi cedere, so lus Terminus rebiti t . Sic ara templo inc'usa, foramine supra in te&o

*reli£U>, quoniam sub dio colendus. Obátinatio Teimini fa u cu m omen visa eft, pignus immoti suis finibus imperii, ita tamen, ut proferri possent. U n d e i lud Vcr- gi-ii; «Capitoli i m m o b i e saxum» (Aen. 9, 4 4 8 ) (C fr. etiam Liv. 1 , 5 5 ; O vid. Fast . 2, 6 6 7 sqq ; Lactant, de fa l sa Rel ig. c. 20).

Ceterum, Terminator etiam dicitur, verbale scilicet a Termino, qui terminos ponit. O v id iu s , ¿omnis erit sine te litigiosum ager» (Fast. 2, 6 5 9 ) Et Augu&inus: «Ipse sit Juppiter in merce Mercurius, in Jano janitor, in Termino terminator»

( C i v . Dei , 4 , 1 1).

Consus. Potius quam nomen, epitheton esse exiftimatur dei ignoti sive absconditi (D ionys. Alic. II, 100, Sy l b ) Celebrabatur enim in ara subterranea, ita ut argui possit sic vocatum esse pro «conditum». Contra sunt qui ita di£tum putant ab obso le to «conso, is», pro «consulo, mente condo», quod deus consiliorum secretorum sit. Q u o d autem ara ejus sub terra esset, significabatur consil ia, praesertim majoris momenti, te&a esse oportere, ut Servius docet ad Verg. Aen. 8, 635 6^6 . TcrtulianU' in Spect scribit eam aram se v ivo defossam esse in circo ad primas metas eunti inscriptione hujusmodi: «Consus consil io, Mars duello, Lares comitio potentes » (V.fr. Tac. Ann 12, 24). Idem cum Neptuno, modo cqueftri, modo terram quassante confusus cft, aramque, ut dixi, subterraneam habuisse fertur, tanquam vel terram tenens, vel consilia condens (Cfr. D ionys. Alic. II, 31;

- 45 -www.culturaclasica.com

Fes t u s in Consual ia) Praeterea, an tiqu iss imum u n u m q u e Sa bin orum er R o m a n o ru m numen fuisse nonnul l i sus p ican tur , diversis nominibus divers is locis appel la tum. In ejus ho nor em celebrata Con sua l ia , ludi ci rcenses (Cfr . Liv. I, 8-9; O v id . Fast. 3, 199)- Denique , p ro certo esse vide tur , p r imum ludos huic deo fecisse Ro m ulu m , q u a n d o consi l ium inii t rap i end a ru m Sabin arum, ut t egere tur illa de l ibera t io , et succederet , ut eft apud O vid . Fast. 3, 195, sqq . et Sf.RV., loc. al lato. ■

Dius Fidius. Unica voce Diusfidius, i t emque Mediusf idius , vel Mediu s Fidius appe l la tur . De e tym o non una est ve te rum, nedum recent iorum, sentent ia . Ael ius ap u d V a r r . L. L. 5, 10, 66: «Dium Fidium diceba t Dionis filium, ut Graec i Atosxopov C a l o r e m , et p u ta b a n t h unc esse Sancum ab Sabina l ingua, et H ercu lem a Graeca • (C fr. Se r v . Aen. Verg. 4, 20^ et 8, 103, 273 , 301) . Q u i c q u i d autem ed de e tymo, hic t r ibus nomin ibus venisse, nempe «Semo», «Sancus», «Fidus», ca -

n i tur ( O v id iu s , Fast 6, 213, sqq.):Quaerebam Nonas Sanco Fidione referrem,An tibi Semo pater, cum mihi Sancus ait: , /Cuicumque ex illis dederis, ego mutius habebo:Nomina trina fero: sic voluere Cures.

Fidius au tem s implic ite r dic i tur in sacris A r geo rum , a p u d V a rr . L. L. 3, 8, 32. A nt iq u io re inq uam nomine Semo, vel Semo Sancus au t Sangus vocatus (Liv. 8, 20), a rguen t ib us vocal ibus, e ra t deus pa&ionibus praes idens , qu o nomin e Fidei deae cu l tum N u m a inst i tuisse fe r tur (cfr. L 1V. 1, 21; D io n y s . II, 134), re p u g n a n te Ciceronis ted im o n io (De N a t . Deor. 2, 23). U t vero supra ret tul i , Sancus v e t u l u m Sa b in o ru m nu me n (L a c t , de Fid. Rei. 1, 13), u n d e et heros Sabin us diClus, idemque in te r deos indigetes relatus cd ; pontea autem cum H ercu le G r a e c o r u m co n fu -sus (cfr. P rop . 4, 10, 71); et congrueba t , quod per u t r u m q u e j u raba n t («me Dius Fidius», «me Hercule ») , et u t r iq ue prop te r viam sacri f icabant (cfr. Fes t , in propter v iam) .

Quirinus. No m en , ut v ide tur , ab h a d a , quae S a b in o rum l ingua «quir is» sive «curis» appe l la ba tu r , ita ut «qui r inus» ab or igine dictus fueri t miles h a d a a r m a -tus. t x i n d e , Ro mu lu s , p o d q u a m vita e d f u n d u s , et deus hab i tu s , cogn om ina tus e d Q u i r in u s ( O v id . M e t . 14, 803; V e r g . Aen. 1, 296) . En n . apud N o n . 2, 394 : Tcque, Q u i r in e Pater , veneror, H o r a m q u e Qui r in i .

U n d e minus m ir em u r vetust issimi illius numinis m em oi ia m paulat im peni tus e x di ngu i potuisse, cul tu in cognomines deos t ransla to .

Add i t Servius posse et iam a M ar te duci , cujus filius c d habi tus: quia Mars , cum saevit G r a d iv u s dic i tur , cum t r anqu i l l us e d , Q u i i in u s : hinc du o ejus templa a p u d Roman os fuisse, unum sub nomine Qu i r in i , int ra U r b e m , quas i c u d o d i s , sed

t ranqui l l i ; a l te rum G ra d iv i , quas i bel latoris , ext ra Ui hem, via A pp ia prope p o r -tam C a p e n a m (V er g . Aen. 6, 860) . Ergo, Q ui r in i par i te r cu l tum, s uaden te e tymo, a Sabinis pe t i tum, et cum ipsis Roma m t rans la tum esse po t i s s i m um crederes .

jani o rigo p ro r su s obscura e d , ut et a l io rum d e o ru m fere om niu m. In Ital iam ( inde Jan icu lum, V er g . Aen. 8, 3), ille ante S a tu r n u m appu l i t , a d v e n ta n te m q u e

- 46 -


poitea Sa turnum benigne excepit. Non ex illorum deorum numero fuit, quo» Consentes Romani appel -labant, neque etiam ille in duodecim deoi um numero ab Hnnio positus ett, ex quo numero Saturnus quo que exulat; conferantur quae de eo plur ibus refert \1aciobius I, 6 sqq.

(anus ab eundo, ut cit apud Cic. De N a t . Deor. 2, 27; et uti constat ex Ovid io Fait I, 90, Graecum par ei numen non re periri; sic, supremum deum eo nomine ab Italiae popuMs ant iqui tus cultum ess«,

multa indicia sunt Romani enim pieces et saciificia ab eo auspicabantur (O v id . Fast, i , 172), et patrem propt ie, et in Saliorum versibus deum deorum invocabant ( H o r . Fp. i , 16. 5 9 ; ‘cf M ac rob Sa tum , i , 9) Praeterea, rerum primoidia ab eo ducentes, ¿haos et mundi conditorem praedicabant ( O v id /. al.). Idem dextra sceptrum, sinistra elavem gerebat (claviger), hanc anni et caeli modeiator , illud fati adeoque belli et pacis arbiter; unde Romae templum ejus in bello aper tum, in pace clausum manebat . Nec alia potius causa gemina facie (Janus biceps, bif ions: Cfr. V e r g . Aen. 7, 180) f inxee , ut plures op inantur , quam praeterita et futura sive cunóla videntem significantes (cfr O v id . Fast. 1, 1 14). Siquidem, monumenta, quae f requent ius occur runt , Janum bifrontem o ' iendunt , ita, ut junilis a tergo ca-pitibus, vultus hinc, vultus inde, promineat , et quidem ut rumque caput baibatum. Ita autem pingitur, ut Plutaróhus ait, quia cum Graecus Perrhaebiae natus esset, in Italiam venit, inter barbaros sedem posuit , l inguamque et vitae genus mutavit ; vel quia Italis tunc ferocibus agreí i ibusque persuasit , ut, mutat is moribus, agriculturae incumberent , et politiorem vivendi rationem paterentur . Alii duplici facie duplicem noti t iam, praeteri t i scilicet ct futuri significare censent Qui pro '''ole ipsum habue-runt , bina capita, orientem et occidentem, denotare putant Nec desunt, qui arbi t ran tur , Janum, qui semper annum incipiat, altero vultu vertentem, altero sequen-tem respicere: quae sententia prae ceteris plerisque ari idet Janus igitui frequentio- re usu biceps conspicitur, cui nonnumquam prora navis addi tur ; quod naves et scaphas primus excogitasse creditur. Coronarum quoque primus inventior dicitur, nummosque aeneos primus cudisse. Hinc faólum esse nonnulli volunt ut in G ra e -ciae, I t a !iae, Siciliae civitatibus nummi duplici capite insignirentur, qui in poilica parte vel coronam, vel scapham, vel navem referunt . Denique, inter Jani cognomina etiam Junonius, Consivius, Quir inus , Patulcius, Clusivius, alia (vide M a c r o b . et Ovin . I. al j. Sacrificia Jani, ut Veilae, sine sanguine; melle, farre, sale sacerdotes placabant (OviD. Fast. 1, 128).

Hi sunt dii Romano um praecipui, id est, qui non Graecae originis, sed ind i-genae revera visi sunt. Idem de a'iis mu't is , licet minoris momenti, judicandum, quos infra pnfunólor ie tan tum att ingemus.

Le o M. S a n s e g u n d o ,

Monaibus Montisserrmti

- 47 -


N ova et VeteraDe re athletica

Rogatu moderatoris optimi hujus praeclarae ephemeridis Latinae rem tractaturus sum ho-rum temporum maxime propriam: Dico id, quod voce in- ternationali sport, nuncupatur (1). Vocem autem sport a sequioris Latinitatis verbo «disportandi» procedere ac «disportare» idem significare, quod classi-cum «se oblectare», «animum oblectare» rei periti dicunt. Nomen substanti-vum est disportus quartae declinationis, qui varia complectitur animum ludis oblectandi et corpus exercendi genera. Nostra memoria sub disporlu intelle-guntur variae oblectationes ludicrae cum corporis in propatulo exercitationi-bus conjunctae regulis quibusdam sibi quisque agnitis, atque hac parte op-ponuntur adversa fronte gymnadi, quae in palaestris peragitur. In qua re quod quisque usque perfectiora affectat et sui naturam exhibere intendit, fit, ut singuli super ceteros eminere studeant et reapse emineant. Atque optimus quisque novum constituere avide avet primiceriatum. Dispcrtui vero, qualis corporis exercitationum forma saeculo XIX decurrente exstitit, cum in juve-num corporibus roborandis animisque formandis multum possit, in scholarum quoque educatione physica attributus est locus. Sic ludicra, natatio, athletica levis ad ingenii contentiones quodam modo compensandos atque ad animos relaxandos in rationem scholarum sunt introducta. Sed cavete ne nimium tribuatis rei athleticae. Insunt enimvero pericula animi culturae maxima. Proinde disportum colentes semper prae oculis habete illud Ciceronis monitum libro de officiis l, 23, ubi christianorum et ethnicorum de moribus doctrina mirum in modum convenit, dilucide planeque dicentis: «Exercendum corpus et ita afficiendum est (2), ut oboedire* consilio rationique possit in exsequen-dis negotiis et in labore tolerando. Honestum autem id, quod exquirimus, totum est positum in animi cura et cogitatione».

Quoniam vidimus, quid sit sport, et quantum res athletica in hominum educatione haberet momentum, ac quatenus sit colenda, jam quaeritur, quo-modo id, quod deporte vocatur, Latine reddendum sit. Nam adhuc controver-siam de hac quaestione tacite dissimulavimus. Videamus.

Varia nomina ad rem denotandam annis volventibus a viris doctis pro-posita sunt. Equidem rem anno 1938 in Societate Latina Monacensi primum audacius aggressus sum.

Tum scripseram: Sit igitur Sport:- «gymnica, gymnas, ars exercitatrix»; Sport treiben: gymnada exercere, colere, artem exercitatricem colere»; Sports- mann, «vir gymnicus»; Sportzeitung, «ephemeris vel diurnale gymnicorum». Re denuo perpensa sententiam tum pronuntiatam sic retracto: «Gymnas, adis, f.», substantivum ad eam rem significandam, quae gimnasia ab Hispanis

(1) Ad rem confer Soc. Lat. 1938, p. 19; Soc. Lat. 1939, p. 48; Soc. Lat. 1941, p. 25.(2) i e. tractandum aut assuefaciendum.


appellatur, unurn aptum esse videtur, expunctis gymnasticus et gymnicus quip-pe quae suapte natura sint nomina adjectiva et in solo genere masculino sub-stantive ponantur. «Gymnici ludi» et «ars gymnastica» ad summum eae sint corporis exercitationes, quas maxime feminae et puellae ad valetudinem fo-vendam atque augendam peragunt, ut gymnas exsistat veluti notio superor-dinata. Gymnas vero in duo dispescitur genera, quorum unum in solo fit, alterum apparatibus exercetur. Quae exercitia a progymnasta praeeuntur, ceteris spectantibus. Tum qui spectaverunt exercitia imitantur pro viribus, progymnasta corrigente quidquid corrigendum est.

Aptum autem vocabulum quaerens ad eum denominandum, quem His-pani entrenador dicunt, nihil aliud inveni nisi «exercitatorem», cujus nomen actionis est in lexicis «exercitatrix»: entrenamiento. Sic etiam «exercitatrix» pro deporte excidit.

At quonam modo tandem nuncupetur Latine ea, de qua agitur res? Supra demonstravi deporte in media Latinitate esse «disponimi» et a verbo «disportandi» promanavisse. Nonne e re nata esse videtur «disportum», vocem apud omnes gentes humanitate excultas usitatam, quamvis vox sit infimae Latini-tatis, in hujus aetatis Latinitatem perspicuitatis causa recipere et civitate do-nare? Neque enim puto nos usum linguae Latinae restaurantes fas esse exi-guis Latinitatis classicae finibus circumscribi aut ulteriorem ejus sermonis neglegere progressum.

«Disportûs» vero detrectatores, fortasse vocis barbarie offensos, oro, ut Desiderio Erasmo, cujus viri in hac re auctoritas non impugnata inter omnes constat, aures praebeant in libro, qui Ciceronianus inscribitur, jure meritoque dicenti: «Ab istis (i. e. ab eis, qui ita censeant M. Tullium adamandum, ut a ceteris abhorreas) veluti a peste cavendum, qui clamitant esse nefas uti voce, quae non reperiatur in libris Tullianis. Posteaquam enim jus Latini sermonis desiit esse penes vulgarem sermonem, quidquid vocabulorum deprehendimus apud idoneos scriptores usurpemus nostro jure, cum opus est, et si durius obsoletum videtur, quod a paucis sit usitatum, nos in lucem proferamus cre- braque et tempestiva usurpatione molliamus. Quae tandem invidia sit, cum veteres Graecorum voces mutuo sumpserint, quotiens Latinae vel deerant vel minus significantes habebantur, nos, ubi res postulat, a dictionibus, quas apud probatos auctores comperimus, temperare?... Absit a nobis fastidiosa morositas... Si barbarum habetur quidquid est novum et recens natum, nulla vox non fuit aliquando barbara». Quod judicium qui sequi nolunt, eis pro-pono: «res athletica» aut «athletismus», quam postremam vocem hujus aeta-tis Graeci in sermone litterario adhibent, cum de sport loquuntur. Ad meam sententiam etiam Litterae encyclicae de christiana juventutis educatione voce, quae est athletica, in nostro sensu accepta accedere videntur.

Ludicras corporis exercitationes, quae quibusdam placuerunt, nimis puto diffusas esse atque instar habere definitionis. In sermone autem ad usum

- 49 -


commodo quaerimus vocabula fixa, non vagas circumscriptiones. Minus igi-tur mihi probantur. Sunt enim tantum Leibesübungen - ejercicios corporales, nihil ultra. In qua re etiam adjectum «ludicrae» non facit momenttrrri.

Quae si recte disputata sunt, haec pro deporte nacti sumus nomina: «res athletica, athletismus, disportus, us», m. Hac ratione etiam viris elegantiam quandam dictionis affectantibus satisfecisse mihi vidéor. Rebus ita compara-tis in universum nóbis de sport loquentibus «re athletica» contentis esse licet, sed varia rei athleticae genera singulatim tractantibus athletismus et dispor-tus praesto sunt. En exempla:

■ . u automovilismo,deporte de esgrima, aviación deportiva, ciclismo, deporte hípico, deporte náutico, deporte de natación, deporte de esquís, deporte acuático, deporte de invierno,

a u to c i n e t i s m u s a th l e t i s m u s a u t d i s p o r tu s a u to c in e t i c u s a th l e t i s m u s a u t d i s p o r tu s b a t tu a l i s

v o la to r iu s b iro ta l is , c y c l i s m u s h ip p ic u s r e q u e s t e r i r e m ig a to r iu s n a t a t o r i u s c h io n o d r b m ic u s a q u a t i c u sh ib e r n u s r ' : :

Restant deportista, club deportivo, revista deportiva. «Vir gymnicus» pro deportista reicio et in ejus locum volo substitui «rei athleticae studiosus, a t l e -tismi, disportus tautor, fautrix, cultor, cidtrix». Etiam «philathloS» tolerari potest. Sportzeitung - revista deportiva - «recensio rei athleticae, recensio dispor-tiva». Nec vero hoc adjectivum «disportivus» in sermone ad usum commodo neglegendum esse censeo. Sportklub - club. deportivo - «sodalicium athleticum, sod. disportivum».

Postremo accipiant qui ludicris exercendi delectantur et linguae Latinae usui student, haec cum gimnasia et deporte composita vocabula.equipo de deporte, o r n a t u s a th l e t i c u s páginas deportivas, a u c ta r iu m a th l e t i c u m (a c to -

r u m d iu r n o r u m ) deportivo, a th l e t i c u s , d i s p o r t i v u s deportista, p h i l a th lo s , rei a th le t i c a e s tu d io s u s aficionado al deporte, rei a th l e t i c a e a m a to r profesor de educación física, p ro fesso r rei a t h l e -

ticaecampo de deportes, c a m p u s a th l e t i c u s a u t d i s -

p o r t iv u straje de malla, m a c u la

antideportivo, a re a th l e t i c a a l i e n u s , a p h i l a th - lo ru m m o r ib u s a b h o r r e n s

gimnasia, g y m n a s , a rs g y m n a s t i c a * gimnasta, g y m n a s te s , pluraliter etiam e x e rc e n te s

gimnástico, g y m n a s t i c u s gimnasio, g y m n a s iu m , p a la e s t r a camisa de gimnasta, in d u c u la g y m n a s t i c a calzoncillo o pantalón de gimnaita, c a m p e s t r e profesor de gimnasia, p ra e c e p to r p a la e s t r ic a e

a r t iszapatos de gimnasia, ca lce i p a la e s t r ic i

Haec hactenus. In proximis fasciculis, Deo favente, singula deinceps disportus genera adjectis vocabulis ad rem pertinentibus fusius tractabo.

Valete ad reditum!

J o s e p h H o l z e r , Rector

- 50 -


Opportunum et aptum videtur esse has quoque animadversiones de Demetrio adjungere. Auctorem enim libri «de elocutione» Rhys Roberts, philologus Britannicus, in editionis praefatione (collectionis Lceb Classical Library) pg. 271 ill um Demetrium Tarsensem grammaticum, quem Plutar- chus <de defectu oraculorum», 2, laudat, constituere studuit. Demetrius iste Tarsensis, quod casu in Britannia, patria philologi Rhys Roberts, versatus est, librum de elocutione scripsisse debet, ut ille Roberts parum recte existi-mat. Nam Demetrius ille Tarsensis nibil nisi grammaticus fuit; numquam artem rhetoricam docuit; neque enim unquam grammaticus quisquam anti-quus artem rhetoricam composuit, quoniam officia grammatici et rhetoris distincte separata erant, cum grajnmaricus elementa et fundamenta scribendi et legendi institueret, rhetor vero compositiones et orationes perfectas doce-ret. Quapropter ille Demetrius Tarsensis, cujus operum nulla mentio fit, ne auctor quidem libri de elocutione haberi potest.

Rhetor contra fuit Demetrius Alexandrinus, quem aequalem suum Ga-lenus commemorat. Anno p. Chr. n. 161 Romae Galeni demonstrationi ana-tomicae Demetrius Alexandrinus aderat, ut ex Galeno (2, 218 Kuehn) con-cludi licet.

Accedit quod Aulus Gellius in opere, quod inscribitur «Noctes Atticae», eandem doctrinam de arte critica (cf. VI, 14) profert ac Demetrius Alexan-drinus «de elocutione». Atqui Gellius ( = scriptor Romanus) et Demetrius ( = Graecus) aequales (eodem fere anno p. Chr. n. 120 nati) discipuli ejus-dem sophistae bilinguis Favorini Arelatensis fuerunt; ergo ab eodem, fonte Favorino artis criticae praecepta acceperunt et eadem ratione propagaverunt. Quo modo factum est, ut hodie etiam Favorini doctrinam de arte critica in libris Gellii et Demetrii Alexandrini recuperare possimus. Cum autem Gel-lius et Demetrius inter se de arte critica consentiant auditoresque ejusdem magistri Favorini luerint, luce clarius est Demetrium quoque Alexandrinum saeculo p. Chr. n. altero vixisse.

Praeterea Favorinus philosophiam Aristotelis summo studio sectabatur, ut affirmat Plutarchus in «quaestionibus convivalibus» VIII, 10, 2. Etiam Demetrius Alexandrinus in libro «de-elocutione» saepe vestigia Aristotelis (et Theophrasti) sequi videtur, id quod documento esse potest Demetrium etiam philosophiam Peripateticam a Favorino Athenis suscepisse.

Deinde observari potest ex Galeni locis hunc medicum et philosophum Pergamenum Romae consuetudine complurium sociorum Favorini usum esse et cum iis d¿ rebus philosophiae disputasse; quin etiam esse veri simillimum Galeni primo adventu Favorinum ipsum quoque Romae vivum fuisse et Ga-lenum juvenem cum ironia, arrogantia, studio contra Favorinum aetate gra-

- 51


vem opusculum illud «de optimo genere docendi» composuisse putamus.Demetrius Alexandrinus, qui librum «de elocutione» scripsit, etiam a Dio-

gene Laertio V 84 commemoratur, ubi Diogenes haec refert, quae hoc loco so-lum ex Cobeti translatione latina laudantur:

«Fuerunt autem Demetrii memorabiles viginti... octavus sophista, qui moratus Alexandrine artes oratorias scripsit*.

In hoc textu duo vocabula explicatione accuratiore signanda sunt; pri-mum est vox, «sophista», unde patet Demetrium queque Alexandrinum eodem pacto ac magistrum ejus Favorinum «sophistam» appellatum esse. De-metrius igitur etiam philosophiae (Peripateticae) partes docuit.

Secundum est verbum «moratus» (oicr:pi'j»a;), quod Graece duas signifi-cationes habere potest, nempe 1. morari (= tem pus agere) et 2. scholas habe-re (=docere); hoc ipso loco Diogenis V 84 «diatripsas» simul has duas no-tiones continet; non recte igitur Cobet participium ( = diatripsas) latine sola voce «moratus» transtulit.

Demetrius quidem rhetor et sophista Alexandriae natus adulescens ibi litteris navavit operam; deinde Athenas et Romam studiorum causa sese contulit, ut Favorini scholas primo Athenis audiret posteaque Romam eum comitaretur et ibi eandem praeceptoris doctrinam (tòsav) proferret. In hac urbe Demetrius anno p. Chr. n. 161 inter alios viros etiam Galenum medicum et philosophum cognovit ejusque demonstrationi anatomicae aliquando inter-fuit; ergo Demetrius ille non semper Alexandriae versatus, sed in alias quo-que terras urbesque profectus est; idcirco ista vox «moratus» ( = diatripsas) solum ad partem quandam vitae, non ad totam Demetrii aetatem] quadrare potest. Demetrius ipse Favorino Romae (circa annum p. Chr. n. 161-162) mortuo Alexandriani redisse denuoque ibi usque ad vitae finem moratus esse potest.

Praeterea vocabulum illud Öiaxpt^a; hoc loco alteram quoque notionem complectitur, quae significat «scholas habere». Alexandriae vero Demetrius Favorino mortuo non modo moratus est, sed etiam praecepta rhetorica edo-cuit; Demetrius igitur primo Romae, deinceps Alexandriae artem oratoriam instituit; scholis habitis disciplinam oratoriam, ut in libro «de elocutione» exstat, Alexandriae postremo conscripsit. Diogenes autem Laertius V 84 ex auctoris cujusdam notis ad Demetrii Alexandrini rhetoris et sophistae vitam pertinentibus verbum Òiaipi^a; suscepit,.quod ad posterius tantum tempus commorationis Alexandriae convenit. Diogenes Laertius solum partim et cur- sim res hujus Demetrii biographicas excerpsisse ejusque partem vitae Athe-nis Romaeque peractae omisisse videtur.

Cetera omnia Diogenis de Demetrio Alexandrino dicta jure ad auctorem libri «de elocutione» circumscribendum bene apta putantur. Hoc tandem modo Galenus et Diogenes Laertius figuram Demetrii Alexandrini rhetoris et sophistae jam multo clariorem et certiorem nobis reddiderunt. — Em il O r t h .

- 52 -


r

F A B U L A *

Multis quoque casibus et periculis exposita est nautarum vita. Quot enim navigia tempestatibus arrepta, minantibus fluctibus jactata, gubernaculo quandoque perfracto, saxis illisa vel ignoto aut non satis cognito litore de-pressa sunt!... Quot etiam oppressit obruitque in perpetuum instar montis conglaciata moles! (1). Caput hoc testor, si quid est in me fortunae, me nun-quam nautam fore. Qui gloriam quam otium, tamam quam pacem malunt, ultro pericula adeant viresque in eis perferendis sponte consumant. Vitam ego tranquillam praetero. —Breviter, mercaturam ipse sequar.

Quo inito consilio, assurgit Albius, thoracem penicillo (2) detergit glo-bulisque religat (3); petasum coactilem (4) induit caputque obtegit ac forasse proripit. Dum singula dextra laevaque explorat per viam ambulans, ad ves-tium tabernam (5) se confert quae optatis respondeat et sententiae suae. Ne-que multo post, quae sibi arrideat, invenit. Munda a sordibus sibi visa est domus ferme in quadrum ducta, circiter XII pedes latitudine complectens ac parva instructa aedicula (6). En sane quod quaero, inquit. Tabernam conjun-ctam est ingressus, quam ciniflo, seu tonsor, incolebat, procerus homo ac stri-gosus, calvo capite, subdola facie, curiosis oculis: a quo, ut coram domino eum sisteret, expostulavit. Neque tamen annuit ille quin multa ab eo quae-reret multaque ei aperiret de tabernae postremo inquilino, quodam Pane no-mine, speculario (7), cujus uxori tres erant feles — nam mures et sorices mi-rum in modum formidabat—; addidit praeterea horum illic multitudinem abundare, cum prope adesset caseorum venditor; haec sibi dilucide constare, quandoquidem decem abhinc annos commorandi sibi locum ibidem obtigisse. Postremo domini —cui nomen Publius—, manifestaria (8) tradidit, ac futuro vicino civi pectinem, novaculam, cetera officia pollicitus, eum dimisit. Cum autem Johannes discederet monuit, ne —si quis tabernae visendae gratia in-traret— ad dominum accedere sineret.

Hominem garrulum cum devitasset, recta petit tabernam in angiportu (9), modico intervallo interposito, sitam dominumque adiit. Pulsanti fores, venustae famulae opera, continuo apertae sunt. —«Adest domi dominus Pu-blius?», quaesivit ab ancilla. —«Profecto adest. Ingredere porro». Per artum inde xystum pergens, ante portam constitit quae media patuit, et caput illa intro prodiens: «Adest, inquit, foras qui te conventum cupit, domine». — «H’’c adsit», rauca et aspera voce responsum est; itaque admissus est Lon-gus coram ero, sene jam homine ac torvo vultu, qui ad fumarium (10) sedens, pileum nocturnum et soleas gestabat. Ei puer assidebat, qui frustum panis butyro conditum in dextra et in sinistra funiculum retinebat, a quo globu-lum, quo parvus felis luderet, suspenderat.

Ad proximum num. Convertit R aim und us Sa r m i e n t o , C. M. F. *

* Cfr. fase, sup., p. 36. — 1. alud, témpano. — 2. cepillo. — 3. abrochar. — 4 . de fieltro. — 5. tienda. — 6. trastienda. — 7 . vidriero. — 8. dirección. — 9. calle extraviada. — 10. chimenea.


Cursus gymnasticusDESCENDIMIENTO DE CRISTO A LOS INFIERNOS

Desciende, pues, ' el noble triunfador3 a los infiernos vestido de claridad y fortaleza, cuya entrada describe un santo ? doctor por estas palabras: «¡Oh luz hermosa,4 que, resplandeciendo desde la alta cumbre del cielo, vestiste 'de súbita claridad a los que estaban en tinieblas y sombra de muerte!» 5 Por-q u e 6 en el pun to7 que el Redentor allí descendió, luego toda aquella eterna! noche resplandeció, y el estruendo de los que lamentaban cesó, y toda aque-lla cruel tienda 8 de atormentadores tembló viendo al Salvador presente.9 Allí fueron conturbados los príncipes de Edom (Ex. 15, 15) y temblaron los po-derosos de Moab, y pasmáronse los moradores de la tierra de Canaán. ,0

Luego todos aquellos internales11 atormentadores, en medio 13 de sus oscuridades y tinieblas, comenzaron entre s í 13 a murmurar diciendo: M ¿Quién es éste tan terrible, tan poderoso 15 y tan resplandeciente? Nunca ,6 tal hom-bre como éste se vió 17 en nuestro infierno; nunca en estas cuevas ,8 tal per-sona nos envió hasta hoy el mundo. 19 Acometedor es éste, no deudor; que- brantador es, no pecador; juez parece, no culpado; a pelear viene, no a penar. Decidme: ¿dónde estaban nuestros guardas y porteros cuando este conquista-dor rompió nuestras cerraduras y por fuerza entró?

¿Quién será éste, que tanto puede? Si éste fuese culpado, no sería tan osado; y si trajera alguna oscuridad de pecado, no resplandecieran tanto nues-tras tinieblas con su luz. Mas si es Dios, ¿qué tiene que ver con el infierno? Y si es hombre, ¿cómo tiene tanto atrevimiento? Si es Dios, ¿qué hace en el sepulcro? Y si es hombre, ¿cómo ha despojado nuestro limbo? *•

¡Oh cruz, que así has burlado nuestras esperanzas y causado nuestro daño! En un madero alcanzamos todas nuestras riquezas y ahora en un ma-dero las perdimos.

(Fr. LUIS DE GRANADA, Libro de la oración y meditación, p. I, c. 3, t. II; Cfr. BAC, Obra tekcta, p. 869).

CHRISTUS DESCENDIT AD INFEROSItaque nobilis ille triumphator claritate ac fortitudine ornatus ad inferos descendit; cujus

ingressum his verbis quidam sanctus doctor describit: «O alma lux, quae ab excelsa caeli alti-tudine refulgens, eos, qui in tenebris et umbra mortis jacebant, repentina induisti claritate». Nam eodem temporis puncto quo illuc descendit Redemptor, illa statim sempiterna illustrata est nox, et gementium clamor tumultusque cessavit, atque saevissima illa tortorum cohors, cum salutis Auctorem praesentem adesse viderunt, tota conterrita est. Ibi principes Edom conturbati sunt, potentes Moab contremuerunt, omnesque habitatores Chanaam metu obstupuerunt. Dein-de omnes illi inferorum carnifices in ea obscuritate in iisque tenebris inter se murmurare coe-perunt: Quis est hic tam terribilis idemque potentissimus atque fulgentissimus? Hominem huic similem apud inferos unquam vidimus neminem; in haec cava latibula ad hoc tempus nunquam mundus talem immisit virum; oppugnator, non debitor est hic; victor, non peccator; judex ap-paret, non culpae obnoxius; in pugnam venit, non poena afficiendus. Heus!, ubinam ergo custo-

- 54 -


des e t jan i to re s n o s tr i e ran t cu m hic e x p u g n a to r n os tra refregit c la u s t r a et per vim sese ad nos in tu l i t? Q u is hic qu i ta n ta polle t po tes ta te? Si cu lpa o b s t r in g e re tu r , adeo non audere t ; quod si pecca t i ca l ig inem afferret, hae no s trae ten eb rae ta n to e jusdem lu m in e profecto non co llus t ra ren tu r . A t, si D eus est, q u id ei cum inferis?; qu o d si homo, cu r ta n t a fer tur audac ia? Si Deüs, quid in sepu lc ro jacet?; q u o d si homo, q u a re l im b u m n o s t ru m exspo l iav i t? O crux, quae ita spem n o s t ra m f rau d as t i a tq u e d a m n u m n o s t ru m in tu l is t i ! In ligno q u o n d a m o m n es d iv i t ia s co m p a-rav im u s , in ligno n u n c o m n e s am is im u s

NOTAE1) pues: itaque, q u ae pa r t icu la ad s ignifi-

ca nd um rem ex p ra e c e d e n t ib u s effluere u s u r -p a tu r (ctr Cu pa iu o l o , La versione latina, p. 256, 24; Isse l é , De Latinorum sermone, n 267), et in i t io o ra t io n i s p rae f ic i tu r (Ber g er , Stylistique lat., 153). ‘Itaque ad fan u m ex urbe tota c o n -cu rr i tu r» (C íe . Sign. 43, 95)

2) triunfador: triumphatorem hoc loco a d -h ibere possu m u s; q u a m vocem apud M inu- t iu m Felicem et A p u le ju m er in in s c r ip t io n i -bus saepe sc r ip tam leg im us

3) santo: de hac voce ctr. Ba c c i, Varia. /Mtinitatis scripta.

4) Oh luz hermosa: o alma lux, quan- q u a m ad jec t ivum almus poë t icum est, tam en ab opere Ludovici G ra n a te n s is abhorre re mi n im e v id e tu r .

5) A n im a d v e r te verb o ru m ord inem , quae ita in o ra t ione d i s t r i b u u n tu r u t p r im u m ii p ro p o n a n tu r de q u ib u s e s t se rm o (eos); d e inde ii qu i s in t ex o ra t io n e re la tiva p a te t (qui in tenebris jacebant), ta n d e m p rim a oratio in te rcep -ta finitur; u t au te m m cx lm am tr ib u as vim, ad jec t iv u m a su b s ta n t iv o , in te rp o s i to verbo, d is jungere potes , to ta m q u e o ra t io n em dichoreo e leg a n te r abso lves.

6) porque: nam, enim; «Ad p ro b a t io n em in d u c e n d a m fere in d i s c r im in a t im u t u n t u r c o n -ju n c t io n ib u s c au sa l ib u s nam et enim» (Is s e l é , n. 269).

7) en el punto: eodem temporis puncto, «Saepe tra n s fe r tu r ad tem p u s e t p a r te m il l ius m in im a m , m o m e n tu m q u e significat»: «N ullo puncto temporis in term isso» (Cic Nat. D. 1, 24), cfr. F o r c e l l i n i , s . v .

8) tienda: cohors; «Sum itu r e t iam pro q u a c u m q u e congregatione a u t turba», Fo r c el - li ni , s. v : «Cohors am icorum , c an u m , febrium, se rv o ru m cohors Socratica».. . (Ibid.)

9) presente: praesens: «qui adest, qu i est

in conspec tu» : » N on qu ia adest praesens dico hoc» (Ter . Adelph. 3» 4, 20). D is ju n c tio n es ver-borum «illa... s em p ite rn a .. nox», et u n iu s vo-cis estruendo In «clam orem tu m u ltu m q u e» co n v ers io n em —ut saepe apud R om anos fit—, in te rp o s i t io n em o ra t io n is «cum sa lu t is A u c to -rem v id e ru n t» , et o ra t io n is c lausu las adéssë vi/d¿rünt, tâta côn/tirrïtast pe rp en d as velim. —Q u a vero ra t ione vocem Salvador op t im e la-tine reddas cfr. Kr ebs-Sc h ma l z , Antibarbqrus, et Ba c c i. Varia Latinitatis scripta, v. s.

10) H a e o ra t iones q u a d a m c o n c in n i ta te o rn a n tu r .

11) infernales: inferorum, ad jec t ivum in g e n i t iv u m s u b s ta n t iv i p e rm u ta tu r ; cfr. «om-n ium oculi ( todos los ojos), dolor corporis (d. corporal), c iv iu m jura (d. civiles)*.

12) en medio: in, «In su m m o otio maxi- m aque copia» (Cic. De fin. 3, 2, 7), (cfr. Ga n - d in o . Lo stile latino, V, 3, 8); in o m i t t i potes t cum ad es t p ro n o m en d e m o n s tra t iv u m .

13) entre si: d is t in g u e entre sí «secum» (cum an im o suo) et ‘inter se* (a lius a lium).

14) diciendo: om it t i potest.15) tan poderoso: idem que potentissima,

cum su b s ta n t iv o , de quo jam ad jec t ivum est p raed ica tum , alia a d ic i tu r q u a l i ta s d iversa vel opposi ta , fere et idem, idemque a d h ib e tu r (cfr. Gand ino , Lo stile L, X II , 1, 10; Cu pa iu o l o , p. 253, 21): «Q. Scaevola p e r i t i s s im u s jur is idemque pércom is es t h ab i tu s» (Cic. Brut. 58, 212); «C rassus e loquens fuit idemque jur is peri tus» . — Tan poderoso facile in su p e r la t iv u m conver-tere potes.

16) nunca: verborum ord inem a n im a d -verte et locu t ionem nemo homo: ‘Nemo h o m i-nem homo agnosceret» (Cic. Nat. D. 2, 38, 96); «U t nemo homo nis i h o m in is s im ilis esse» (Cic. Nat. D. 1, 28, 78).

17) Se vió: vidimus.

- 55 -


13) cuevas: spelunca, spe.cus et t rans i te L¡tibulum, latebra. • •

19) el mu ndo: de hac voce cfr K r e b s - Sch mal z , Antibarbarus, v. v., et For ce ll in i; ex quibus mundum hoc loco adhiberi posse efficitur.

decidme: heus, quae vox «fere vocandi, . admonendi, excitandi vim habet-, cfr. Fo rce l - i.in i s. v. -Sed heus tu quid agis? (Cic. Fani. 7,11) (pero dime, ¿ni qué haces?).

20 ) l imbo: limbus, quo sensu hanc vocem notatam in lexicis non reperies, eam tamen ecclesiastici scriptores adhibuerunt; cfr. Du C a n g e , Glossarium, s. v. et Ba c c i, Varia Latinitatis scripta, s. v. —In iis, quae consequuntur, orationibus et verborum disjunctiones et in di-cendo concisionem et quandam membrorum concinnitatem et in fine orationis clausulas attento animo considera.

Jos ep hu s M * MIR, C. M F.

PER ORBEMLatinitas. — In commentariis et foliis diurnis pervulgatus est nuntius,

auspice Sede Apostolica, in vulgus jam emissos commentarios linguae Latinae excolendae, qui ex officina Vaticana quarto quoque mense prodibunt. Com-mentarii La t in it a s inscribuntur.

Res exponendae. His de rebus La t in it a s disseret. 1. de bono et recto ac vitae christianae officiis; 2. de praeceptis latine scribendi, de grammatica, de verborum structura, de vincienda et ornanda oratione; 3 de novatis novan- disque verbis; 4. de ratione et via linguam Latinam tradendi, et de libris in tironum usum editis; 5. inquiretur in classicae Latinitatis auctores, atque de humanitatis quasi renatis studiis et recentioium agetur; 6. pariter documenta ecclesiastica perspicientur; 7. judicium fiet de libris vulgatis, qui ad rem spectent; 8. responsum denique quaestiones proponentibus dabitur.

Quae omnia lingua Latina exprimentur.La t in it a t is praestantia. Non est cur multis extollamus utilitatem ac mo-

mentum horum commentariorum. In comperto enim est auctores commenta-riorum sibi proponere ut lingua Latina maximum capiat incrementum et in dies in hominum sermone atque usu plurimum valeat. Quare iis qui littera-rum Latinarum integritati et elegantiae consulunt, praecipue sacrorum admi-nistris, maximam conferent utilitatem.

Tantae rei moliendae consilium praeficitur virorum, qui in lingua Latina sunt versatissimi, ut: An t o n iu s Ba c c i , Antistes Urbanus, ab epistulis Pon-tificis Max. ad principes, Praeses Consilii commentariis moderandis; H a ml e t u s T on dini , Antistes Urbanus, alter ab Em. Viro diplomatis Pont. Max. expe-diendis praeposito, commentariorum Moderator; et inter alios recensentur quo-que Pius C ip r o t t i , doctor, Jos. Del T on , scriba publicis Ecclesiae negotiis procurandis, V ic t o r iu s Ge n o v e s i , S. J., hymnorum scriptor apud Sacrum Coetum religionis ritibus praepositum, A e mil iu s Spr in g h e t t i , S. ]., litt. La-tin. Graecarumque doctor, cet.

- 56 -


Primi libelli index: A Ba c c i, De h o ru m com m e n ta r io ru m ra t io n e e t proposito . — Co n s i-l iu m Comme nt ariis Mod er an dis , De p e c u l ia r i -b u s h o ru m c o m m en ta r io ru m ra t io n ib u s et n o r-m is , — H .Fu n a io li . A d la t in i ta t i s cultores . — S Ro m a n i, De co m m en ta r io lo A lm a Roma in -scr ip to . — V. Geno vesi , S. I., A d S M ariam A n n a m l i l ium Q u í te n s e . — H. T e sc ar i, De A u g u s t in i m a tre in filii C o n fe ss io n ib u s flente — 1 B. Fig h i, A d D iv u m Pe tro n iu m . — A. Ghi

s e l l i, De C a tu l l i c a rm in e X, 28 sq. — I D e l

T o n . De vario p u rp u ra e colore apud V erg i-lium. — C. Eg g e r , De C aecilio F irm iano Lac-ta n t io C icerone c h r i s t i a n o .— H. T o n d in i L in -g u am la t in a m docere le n tu m opus. — A e .

Spring he tti , S. L, Q u ib u s m odis res novae la-tine s in t in te rp re tan d ae . — A d propos itas q u a e s t io n e s responsa — Scrip ta recens ita . ( = 77 pag.).

Consilium commentariis moderandis sedem habet in Urbe Vaticana, ad quod dandae epistulae hisce verbis inscribantur: La t in i t a s ■ Città del Vaticano - Roma. Pro commentariis sunt in annum solvendae: in Italia lib. 800 - extra Italiam lib. 1.200.

Vehementer optamus ut novi commentarii, litterarum Latinarum decus, maximum consequantur in campo Latinitatis fructum.

Salmanticae. Ism ae l Roc a

Studi Romani, Rivista bimestrale dell'Istituto di Studi Romani, Piazza Cavai* lieri di Malta, 2, Roma. — Institutum Romanis studiis provehendis commen-tarium quoque alternis mensibus edendum in vulgus emisit; cujus opera et studio id plane sperandum est ut, veterum ac recentiarum rerum Romanarum *investigatione ad exquisitiorem Rcmae, nes perveniamus.

Index primi fasciculi: Prem essa . — P Rom a -nelli , Problem i archeologici del Foro R om ano e del Pa la t ino . — S. Riccobon o , Roma m a te r o m n iu m h u m a n a r u m legum. — F. A rn ald i, Ricordo di V in cen zo U ssan i . — A Gu e rc io , Feriae A n t ico len ses P. Pa s c h in i, U n a p r e -d ica inefficace — P. P. T r o mpe o , C ercas i do n na g rassa (Personaggi ro m an i in un ro m an zo

communis patriae, cognitionem o ír *

di S tendha l) . - V . T esta , U n q u a r t ie ie m ode l-lo nella Roma m oderna . — Q Tosatt i, A s p e t -ti e problem i della v i ta cu l tu ra le rom ana . — G. Pac it ti , 11 la t ino « lingua v iva» ; l.° Del neologism o — P- Brezz i, Roma medioevale. — F. Fo n z i, O tto c e n to rom ano . — Problemi della Roma d'oggi. — C ronache , cet. ( = 114 pag ).

Cl. virum Quintum Tosatti, Instituti Praesidem, ceterosque socios, ma-xima prosequimur admiratione dum amplissima de tanto opere emolumenta exspectamus.

Congressus Internatíonalis Linguisticae Romanicae. — Prestantissi-mi viri, qui apud omnes gentes eam, quam vocant Linguisticam Romanicam, colunt, Barcinone a die septimo ad decimum m. aprilis congregati sunt, qui de ea scientia ample et erudite pertractarent.

Egregii m ag is t r i d i s p u ta v e ru n t : de veteri l in g u a ru m Romafhlcarum fu n d a m e n to (in sc r ip tu r is Pom pejan is , V ä ä n ä e n ) de e lem en tis —In l ingu is R om anis im m ix t i s— prae R om anis (T ovar , C orom ines , Bertoldi, C arnoy , H ub- sch m id , Flutre), de ecclesias tic is (Rheinfelder , M arsá). de « M ozarab icis» e t a rab ic is (Sanch is G u a rn e r , M illás) , de to p o n y m ia e t an thropo-

n y m ia jM a teu , Pujol, Piel, Serra, Badia, M a r -sá, Lejeune), de re la t io n ib u s lexícis rom anic is (N a u to n ) , de vulgi se rm o n ib u s P y d n a e is (Rohlfs, C aro Baroja, A lvar): alia pari ter d i s -cep ta ta s u n t de praecep tiva , sy n tax i , R o m an i-ca, geographia l ingu is tica e t in p r im is de l in -gua C a ta lau n ica (Griera, Moli, Badia), cet.

Pa l a e s t r ic u s


BibliographiaG u s t a v S c h w a b . — Las más bellas leyen

das de la A ntigüedad Clásica, t r a d u c -ción de la c u a r ta edición a l e m a n a por Franc isco Payaro ls . Edi tor ial Labor S A.. Ba rc e lo na .

Ti tu lus hu ju s lucu len ti vo lum ini s ja m ex sese e jusdem finem profer re n a t u s est: t a m q u a m fasc iculus n e m p e praec i -p u a r u m rerum est, cogni tu vero d i g n a -r u m , quae a p u d scr ip tor es pr i s t inos c la ss i ca rum l i t t e r a rum perh ib en tu r .

Liber adulescent ibus, et ep hebi s p r a e -c ipue d ica tur , q u o r u m q u id e m cum p h a n t a s i a tu m m e m o r i a his c o m m o d i u s i m b u e t u r n o t i o n ib u s cu l tus an t iq u i t a t i s . At o m n e s t a m e n l i t t e r a r u m h u m a n i o -ru m cul tores hoc In l ibro lec t ion em ad e r u d i e n d u m i d o n e a m a tqu e eam dulcem h a u r ie n t , qua a n i m u m in g e n iu m q u e co lan t . Haec vero edi t io H is p a n ic a m a -gis m ag isq ue ad tex tus pr imigeni i fidem r e d a c ta est. qu o ejus p o n d u s c r i t i cum a ug e tu r et ampl i f ica tur .

Volumen d iv id i tu r t o t u m in par tes qu i nque . 1. M e t a m o r p h o s e s et Fabulae mi no re s (pp 3-270,) Fa bul ae T ro ja nae (pp. 273-516) III. Su pe r io re s Tan ta l i d e s (pp. 519 553). IV. O d y s s e a (pp. 557 677). V. Aeneas (pp. 681 758). C o n s e q u i t u r de n iq ue brevis t r a c t a t u s Mythologiae et Theogoniae Dris Julii W o l f (pp. 761-778)» Et cop ios o ind ice a l p h a b e t i c o (pp. 779- 792) t o t u m fini tur opus , qu o cer te faci-l ior usus hu ju s perg randis operi s reddi tur.

M La Va u f n n k . — Prudence, 7 orne IV . Les Bel les Lettres, 95. Boulevard Raspa l i , Par i s VIe, 1951.

H u m a n i t a t u m in genere cu ltores in p r im is qu e vero Po ë ta e ch r i s t ian i P r u -de n t i i m a g n o sci l icet gaudio a n i m o q u e gra to hu n c su sc ip ien t perlegentque l i -b r u m Dui . Lavarenne , qui ade o m e n te m in lect ione , s tu d io expl ica t ione que o p e -ris l i t te ra ri i Pr u d e n t i i nos t r i s d iebus

in tendi t . Hoc vo lum en , q u a r t u m ord ine tr ia offer op^ra sequen t ia : P e r i s te p h a - non, p 19; D l t t ocaeo n , p 201; Epllogus, p. 217. T e x t u s Lat inus a l te ra , a l te ra vero in pagella t r a n s la t i o ades t Gal l ica-

Ad a c c u r a t i o r e m te x tu m s ta b i l ie n -d u m . cl. s c r i p t o r o p e r a prae ocul i s h a -bui t Dni B e rg m an , egregii edi tor is P ru d e n t i i I n t e r d u m q u o q u e tex tum H e in s ie n s e m . pe rsp ic u i ta t i s ergo a d h i -bet . O p u s m a g n a q u i d e m cura, et tech- n ica et l i t t era ria et ty po g rap h ic a , e la -b o r a t u m a p p a r e t C o l l e c t i o n e m q u e U n i -ve rs i ta tu m G a l l i c a r u m plane ho nore afficit. A p p a r a t u s c ri t i cus , etsi p a r -cus a s t r ic tu s q u e . ad n o s t r a u sq u e tem pora est re l a tus , u na c u m bib l io gra-phia P r u d e n t i a n a . P r a e te r n o t u l a s ad page l la rum ca lc em no n nul las, a l iae 208 in fine libri in v e n i u n t u r , q u a e to t a m P ru d e n t i i m e n t e m e j u s d e m q u e s c r i p t o -ru m profer re i n t e n d u n t M ax im e Igitur P a l a e s t r a e no s t r a e lec tor ibus opus c o m m e n d a m u s , ubi et s p i r i t u m et poë- ta m et s c r ip tu m ca l lebu nt , sc r ip t ore hac in re vere per i to a tq u e ve r sa to duce.

C h a r l e s Ross et - Cahier de G ram m aireL atm e Les É d i t io n s de l 'École.Po t i u s q u a m de libro, q u o d t i tu lu s

ipse profer t , de codici l lo ad u s u m d isc i -p u l o r u m linguae La tinae agi tur . D u a b u s in pr imis pagin is index p raees t re rum p r a e c i p u a ru m to t iu s G r a m m a t i c a e La-t inae . Q u a e a d m o d u m s u n t sexag in t a et se p te m q u a e s t i o n e s , quae q u i d e m in to t i d e m pagin is , q u a s i in c o m p e n d i u m redac tae , a l u m n o sc r ip t i o n e evolvendae c o m m e n d a n t u r Atque p lus q u a m med ia codici l l i pars i ta est d i s p o s i t a , ut in ea dem sc r ip to m a n d e n t u r p r o p o s i t a e q u a e s t i o n e s exempla qi f e var ia r e s p o n -d e n t i a c o m p o n a n t u r .

Q u o c i r c a juge es t exe rc i t i um , quo d non pote r i t m a g n o no n esse e m o l u m e n to t i ron i La t in i t a t i s t u d e n t i F o r ta ss e et ea via et ra t io , in d o c e n d a a r t e seien

- 58 -


t iaque l inguae La t inae, nost r i s in col le -giis lyceisque a c c o m m o d a r i possi t Ideo h u n c Codic i l lum G r a m m a t i c a e La t inae a lector ibus evolvi operae pre t ium fore d u x im us .

Ma x N ie d e r m a n n . — Historische L iu tleh . re des ¡lateinischen. Dri t te neu bear -beitete Auflage. Carl W in te r - U n i -versi tätsverlag — Heidelberg, 195 V

Èst brevis, isque conc innus , t rac tatus Ph onet icae hi stor icae Lat inae l inguae, in usu m prae pr imis a l u m n o r u m in collegiis lyceisque ins t i tu t ion is s e c u n d a -riae Atque adhibe tur t a m q u a m p r a e p a -ra t io idone a , ad am p l i o re s ca l lendos t r ac ta tus phi lologicos compara t ivo s , e labora tos a Meillet et Vendryes. S o n v mer , Stolz et Schm alz , cet.

Exposi t io doc t r inae est vere p e r s p i -cua et ad adulescent ium men tes plane accomodata- Ex quo min ime mirum, si l iber p r im u m Gal l ica l ingua exara tus , conversus ilico est in G e rm an ic am . Angl icam, Batavam, Hispa nic am, Rus sicam Haec vero tertia edit io est t r ans la -t ion is G e rm an ic ae

O m n i s certe doc t r ina art is P h o n e t i -cae, ab hodiern is scr iptor ibus ut p lur i -m um exagi tata, facili ordine dispesci tur in 189 libri paginis. Conse qu i tur recens bibliographie, index scr ip t orum L a t in o -rum, a c c ur a t i s s i m um vocabularium ver -bo ru m in opere d i sputa torum

Liber consc r ip tus est a cl- Nieder -ma nn , pr imis hu jus saeculi annis . In sequent ibus vero edi t ionibus et t r a n s la -t ion ibus in melius quidem redac tus est. Ex quo pa tet longam ei t r ib uenda m esse experient iam, qu am o m nin o acceptam innu mer i paene lectores hu jus modi c o m -pendi i Phonet icae historicae Lat inae Linguae asserunt . Liber tot is viribus c o m m e n d a n d u s lis, qui qu idq uam in re phon et lca de Lat ini tate sapere cupiant .

S a mu e l G il í G a y a . — Compendios Vox de divulgación filològica Publ icac io-nes y Ediciones Spes, S. A Barce lo-na, 1952.

In uno pulcro volumine qua t tuo r habes breviora opuscula , quae in to t i -dem quoq ue fasciculos veneunt . O m n i a ad e u m dem finem vergunt: ad l inguam H isp an icam discipulis t r ade ndam , q u a -dam vero novitate, co m m o d i t a te , brevitate.

Pr im o est t i tulus: O rtografia Práctica. In eo, per s u m m a capi ta , exponi tur usus l i t t e ra rum, separat io sy l labarum, accen-tus, signa in te rpunc t io n is breviat iones. Denique vocabularium vocum dubiae sc ript ion is adjungi tur . S u n t paginae a d m o d u m centum .

Altero opusculo est ti tulus: Resumen práctico de Gramática Española. Ex uno t i tulo sat is j am cons ta t rem evolvendam, quae qu idem 109 paginis rapt im ni t ide- que ab sc riptore recoli tur .

Ter t ium opus cu lum Inscribitur: N o ciones de Gramática histórica española. Ibi to t idem fere paginis evolvitur phonet ica descript iva, phonet ica his tor ica; et sum* mat im partes ora t ionis facili se rmone expl icantur .

Q u a r t u m opusculum est: Iniciación en la historia literaria española. Uno paene ca lami t ractu exponi tur histor ia l inguae Hispanicae Aevo medio, aetate aurea, saeculo XVI11; et non nulla a d -dunt ur de R om an t ic i s m o ac de «Lit tera-tura» hodierna.

Cer to cert ius agi tur de compendii s , rite inter se d isposi t is et conexis, quae cum brevitate tum concinni ta te na tu ra m linguae Hispanicae depingendam na t a sunt .

G a b r ie l S anto s , S J. — Florilegio latino Bibl iotheca Comil lensis . Admi-nis t ración de «Sal Terrae». Apartado 77, Santander .

Te rminos seu fines quasi amplificare in hodierno s tud io auc torum c lassico-rum: en t ibi tinis hujus modi florilegi! seu anthologiae Latinae, clarissimae Bibl iothecae Comil lensis . Atque re ipsa selectus est manipulus scr iptorum Lati-norum, qui maxime scholari In a l u m n o -rum usu conferet Latini tat i peni tus a d -

- 59 -


d isc en da e . Hic vero l iber p raec ip ue d i -c a t u r a l u m n i s c u r r ic u lo r u m s u p e r io ru m : ex qu o not u la e n u m e r o nisi breves noti a d h i b e n t u r , q u a m q u a m eae a p p r i m a excogi ta tae in ven iu n tu r . S c r i p t o r u m a u t e m a m p l i o r a ca p i t a eaque p r a e c ip u a ac n o t i o ra c o m p l e c t i t u r cl. G . S a n t o s , qu e profundiu s ad f o r m a m stili , q u a m ad e le m e n ta s e r m o n i s ph i lo log ica g r a m -ma t ic a l ia a t t en d e re v ideatur .

A d h ib e n tu r q u id e m in l ibro select io- ra sc r ip ta H is to r ic o ru m . Sa l lu s t i us , p 9;T. Livius, p 31; Taci tus , p. 115. S u n t e t ia m q u a e d a m P h i l o s o p h o r u m scr ip ta : P l in i us ju n io r , p. 209; Sene ca , p. 245. D e ni qu e non nul la P o ë t a r u m : P l au tu s , p: 285; Teren t ius , p. 351, Mart ia l is , p. 361; Pr u d e n t i u s , p. 377. S u n t en im vero au c to re s a d h u c nos t r i s in scholis col le -gi isque m in u s us i ta t i ; e o r u m d e m t a m e n , i n t e n t u m s t u d i u m h a u d m i n u s q u a m c e te ror um , pu r ior i s La t in i ta t i s , s c r i p t o -r u m pr ode r i t in l i t t e r a ru m h u m a n i o r u m cul tu .

H e r ma n S tr uding . — M itologia Griega y Rom ana. T rad u cc ió n de J. C a m ó n Aznar. S é p t i m a edición- Ed i tor ia l Labor. S- A. B a rce lo na . ’

Hic Dris. S t e u d in g l iber sp e c im e n vere est pe rsp i cu i ta t i s a tq u e co nc is i on i s , in ho c Mythologiae a r g u m e n t o p e r t r a c -ta n d o . S u p e r i o r u m cul t or inde fe ssu s de re i n v e s t i g a t i o n u m , m a g n u m ille a t t r i -bui t p o n d u s doc t r i nae , ld q u e me r i ta , origini ex o rd io q u e d iv e r so ru m a n t i q u i -ta t i s m y t h o r u m .

In ,d u as n a t u r a p a r te s sc i tu m o p u s d iv idi tu r: in a l te ra de Mythologia G r a e c a agit cl. sc r iptor , in a l te ra de R o m a n a - N on nul la d e l i b a n tu r de re l igiosae fidei in s t i t u t i o n e popul i G raec i ac de culti i d iv in i ta t i s , pp. 9-20 Deinde ipsa re l i g io ( G r a e c a , ab ini t io t e m p o r i s H om er i c i , reco l i tur , pp. 25-116. T u m d is s e r i t u r r a p -t im de poësi he ro ica , pp. 119-166.

In a l te ra libri par te , ea breviore

q u id e m , c u m R o m a n a u t p l u r i m u m pen- d ea t a Mythologia G r a e c a , de c h a r a c te -r ibus rel igionis g e n t i u m R o m a n a r u m d is p u ta tu r , pp. 186-214. C o n s e q u i t u r den i que b ib l iographia , i ndex a lphabe t i - cus n o n nu l l aeq u e t a b u la e pic tae , in Myth olog iae provinc ia j a m d i u c lass icae habi tae , pp 219-231. Liber, q u o d o m n e s «Co l lec t ion is Labor», vero n i to re et pul- c r i t u d in e ty p o g ra p h ic a c o m m e n d a t u r ,

Ii.d e ph o n s u s G onzale z . C. M. F.

P a o l i - P o h l . — P rim us liber, éd i t ion française. Maison d ’éd i t i ons Ad. W e s ma el -Char l ie r . N a m u r , 1950.P ro fe ss o r J. P o h l Ga l l i c e ed id it o p u s

quo d Dnus. H e n r ic u s Pa ol i ra t io n i vivi dae La t ine doc e n d i c o n s u l e n s in c o m -m o d u m p u e r o r u m I ta lo r u m exa rave ra t . Liber, qui se ipse sa t i s m e r i t o q u e c o m -m e n d a t . ubi p r i m u m in p u e r o r u m m a -nus access i t , h o r u m il ico devinc i t v o l u n t a t e m , prae se r t in c u m te x t us c l a s -s ic o ru m s c r i p t o r u m h a u d long os ple- r u m q u e p ra e b e a t a t q u e c o n c i n n e d i s t r i -b u t o s v iv id io r ibusq ue im a g in ib u s o r n a -tu s q u a e p a ss im u r b a n o s sales le p o -resque a d s p e r g u n t .

O m n i s igi tu r v i r tus m e t h o d i e t r a -t ion is p rofessor i s P ao l i in eo est s i t a u t j u c u n d u m ac fes t ivum s t u d i u m s e r m o n i s Lat ini efficiat a l u m n i s q u i b u s n o n m u l -t u m ar idae series seu c o l u m n a e exe rc i -t i o ru m a r r id e n t .

V o lu m e n en im fabel las , r id ic u l a r i a , a e n ig m a ta pueri l i a , c a r m i n i a lu d i b u n d a , s e n te n t i a s , n a r r a t i u n c u l a s a l ia que n o t a -bil ia co n t in e t .

I ta que D n u s P a o l i q u a s i per jo c u m d o c e n s r i s u m q u e m o v e n s p u e r o r u m , hos facile in L a t i n o r u m s e r m o n e m et c la ss i -c a m a n t i q u i t a t e m i n d u c i t q u a m s a g a -c i ss ime et a c u t i s s i m e inv es t i ga v i t .

Q u i s n a m ergo e n os t r i s p rofes sor ibus n a vab i t o p e r a m H is p an ic e e d e n d o oper i q u o d puer i s Gal l ic i s Dnus , P o h l , a d e o la ud a b i l i t e r ap ta v i t ?

Ma r ia n u s Mo lin a , C. M. F.

Typography — F. Camps Calmet. — Tcleph. 54. — Tarregae in Ilerda Prov.


acogido los neologismos; la incorporación délas voces americanas; rl tratamiento de la sino-nimia,...

Documents