01-008eu238-16 boletina 2-cast boletina... · ezaugarriak dituen lurralde mo-duan aurkezten du...
TRANSCRIPT
Albisteak eta berrikuntzak 7
ERRONKARIKO NIZ-AREN WEBGUNE BERRIA
Laster egongo da prest Erron-kariko NIZaren webgunea, zentro horren eta ingurunea-ren gaineko informazioa emateko:
Sistema elektrikoa aldatu egin
da; zehazki, eguzki plakak
jarri dira instalazioetarako
elektrizitatea lortzeko. Hobe-
kuntza horiek Nafarroako
Gobernuaren Landa Garape-
neko eta Ingurumeneko De-
partamenduaren eta “la
Caixa”ren Gizarte Ekintzaren
http://www.erronkariniz.es
ERRONKARIKO NIZ-AREN LEHEN URTEA, ZENTROA BERRITU ZENE-TIK
Erronkariko NIZaren instalazi-
oak 2009an berritu ziren
taldeei arreta hobeto eskain-
tzeko, edukiak eguneratzeko,
eta instalazioak eguneratu eta
mantentzeko lanak errazago
egiteko. Martxan jarri zenetik
igaro den urtean hobekuntza
horiek egiaztatu ahal izan
ditugu, eta, aldi berean, bisi-
tariekin berretsi ditugu
(10.000 lagun baino gehiago
azken urtean). 10.000 lagun
horien %50 inguru eskola
ikasleak dira eta ikerketa zen-
trora beren irakasleekin etorri
Erronkariko NIZa. Hegaztien modulua
URBASA ETA ANDIA PARKE NATURALEKO INFORMAZIO ZENTROAK INSTALAZIOAK HOBETU DITU
Urbasa eta Andiako Parke Natu-
raleko Informazio Zentroa Urba-
sako mendatearen goiko aldean
dago (NA 718 Lizarra-Olazti
errepidea), eta, izenak berak
adierazten duen bezala, Parke
Naturalaren barruko ekipamen-
duen bidez, bisitariei informa-
zioa eskaintzen zaie udaberrian
eta udan. Horrez gain, Parkeak
bisitarientzat erabilgarri jartzen
dituen lau bideen abiapun-
tua da, baita Urbasa eta An-
diako Parke Naturala bisitatzera
doazen eskola ikasleen to-
pagunea ere. Hori guztia dela-
eta, funtsezko azpiegitura da
Parkera joaten diren bisitariei
harrera egiteko. Komunak
dauzka, baita bisitariei Urbasa
eta Andiaren balio naturalak eta
kulturalak erakusteko interpreta-
ziorako instalazio txiki bat ere,
eta bertan banatzen dira ibilbi-
deen inguruko informazio
liburuxkak, gida-mapa eta
bisitariei eskaintzen zaizkien
gainerako argitalpenak. Instala-
zioaren egitekoaren garrantzia-
gatik egin ziren, hain zuzen,
hobekuntzak . Hain zuzen ere,
kanpoaldean egokitu da eremu
estali bat, bisita egitera
doazen ikasle taldeei ha-
rrera hobea egiteko helbu-
N A F A R R O A K O I N G U R U M E N H E Z K U N T Z A E K I P A M E N D U E I B U R U Z K O A R G I B I D E A K
Eskolako aldizkaria
Interes bereziko pun-tuak:
Ingurumen heziketako zein ekipamendu daude Nafarroan natura ingu-runean? Zer egin dezaket haie-tan? Zeintzuk dira haietara joateko baldintzak? Ezer ordaindu behar da?
Urbasa eta Andiako parke naturala. Ikasleak parkea bisitatzen ari dira
Baliabideak 11
Edukia:
OTSAGABIko Interpretazio Zentroa
2
ERRONKARIko Interpreta-zio Zentroa
2
BERTIZKO JAURERRIA NATUR PARKEko Interpre-tazio Zentroa
3
IRUNBERRIko Interpretazio Zentroa
3
URBASA ETA ANDIAKO NATUR PARKEko Informa-zio Zentroa
4
PITILLAS ETA VIANAko Hegazti Behatokiak
5
Nola parte hartu jarduere-tan?
6
Helbidetegia 12
16. ZK
2011KO IRAILA
bitartez sinatutako lankidetza hitzarmenari esker egin dira. Berritze proiektuaren kudeake-taz Nafarroako Ingurumen Ku-deaketa, Haztegiak eta Birpopu-latzeak sozietate publikoa ardu-ratu da.
Urbasa eta Andiako parke natu-ralaz gehiago jakiteko, jo web-gune honetara:
.http://www.urbasaparkea.es
dira Eskola Ikasleen Bisitak
Nafarroako Inguru Natu-
raletara programaren ba-
rruan. Ikasleek eta irakasleek
oso ontzat jo dituzte egin diren
hobekuntzak, bai taldeei arreta
eskaintzeko espazioak hobe-
tzeari dagokionez, bai edukiak
eta baliabideak eguneratzeari
Erronkariko Naturaren Interpretazio Zentroan ibarreko geologia, klima, animaliak, landareak eta erabilerak lantzen dituzte. Pirinioetakoak dira horiek guztiak.
OTSAGABIko Naturaren In terpretazio Zent roa
ERRONKARIko Naturaren In terpre tazio Zentroa
Otsagabiko Naturaren Interpretazio Zentroaren gai nagusia basoa da, horren erabilerak eta ustiapenak
2. ORRIALDEA
ESKOLAKO ALDIZKARIA
Otsagabiko NIZa. Haziak biltzen ari dira
Erronkariko NIZa . Sai zuria
Erronkariko NIZa. Hartzaren aztarnak identifikatzen ari dira
ikasleak
Baliabide interaktiboen bitartez Zaraitzuko Ibarraren informa-zio orokorra ematen da jaki-tera, baina bereziki, urtaroz urtaro, Iratiko oihana aipatzen da (Europan ongien kontserba-tutako izei-pagadietako bat).
Ikasleak ibar honetako alderdi guztiak ezagutzen ahal ditu, eskura baitauzka panelak, ma-ketak (Nafarroako Pirinioak), ikus-entzunezko bat, joko inte-raktiboak, lanabes tradiziona-len erakusketa bat, eta, horiez gainera, monitoreek antolatzen dituzten jarduera eta jokoak. Eskualde honetan bizi diren hainbat espezieren deskripzi-oak ere badaude. Espezie hori-etako asko galzorian daude.
Hitzordua telefono bidez har-tzerakoan aukeratzen ahal da nolako bisitaldia egin. Nola-nahi ere, Erronkarin, Bertizen eta Irunberrin bezala, bisitaldia
probetxugarriagoa da, Zatoz Za-raitzu ezagutzera izeneko hezkun-tza materialaren laguntzarekin egiten bada. Material hori 8-12 urteko neska-mutikoentzat da. Ha-laber, badago izenburu bereko beste material bat, 13 eta 16 urte arteko neska-mutilentzat. Beste hezkuntza proposamen batzuk Ingurumen Departamentuko Oiha-nak izeneko unitate didaktikoan aurkituko dituzue. Bisita mota ho-nek hiru ordu edo hiru eta erdi iraunen du; izan ere, Naturaren Interpretazio Zentrora egiten den bisitalditik aparte, NIZeko monito-reek gidatutako ibilaldiak egiten dira, herrian bertan edo Muskil-dako baselizara autobusez igo eta oinez jaitsiz (adina kontuan har-tuta).
Bisitaldia doakoa da, eta erakun-deak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak. NIZa Otsagabian bertan dago, Itzal-
tzuko errepidean, zenbakirik gabean.
948 890 680 [email protected]
Zuen bisitaldirako hitzordua hartzea gomendatzen dizu-egu, bisitaldiak probetxuz-koak izateko modu bakarra baita.
Interpretazio zentroak aparteko ezaugarriak dituen lurralde mo-duan aurkezten du Erronkaribar, duen geologia bereziaren, klima-ren eta habitat naturalaren ikuspe-gitik, horiek denek landare eta animalia espezie dibertsitate han-dia izatea ekarri baitute. Era be-rean, lurraldearen egungo eta tra-diziozko erabilerak ere erakusten ditu, eta bai horiek ingurunean izan duten eragina ere.
Hitzordua telefono bidez hartzera-koan aukeratzen ahal da nolako bisitaldia egin. Nolanahi ere, bisi-taldiari probetxu handiagoa atera-tzen ahal zaio ekipamenduko mo-nitoreek ematen duten materialaren laguntzarekin egiten bada.
Bisita mota honek hiru ordu edo hiru eta erdi iraunen du; izan ere,
Naturaren Interpretazio Zentrora egiten den bisitalditik aparte, NIZeko monitoreek gidatutako ibilaldiak egiten dira, herrian bertan edo inguruan (adina kon-tuan hartuta).
Bisitaldia doakoa da, eta erakun-deak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak.
NIZa Erronkari udalerrian dago, Erronkaribarren (Nafarroako Pirinioetan).
948 475 317
BERTIZKO JAURERRIA Natur Parkea
Arroi le tako In terpre tazio Zent roa. IRUNBERRI
Bertizko parkean eskaintzen duten
heziketa eskaintzaren
xedea da ikasleak naturgune
babestu honetara eta ingurura
hurbiltzea, Kantauri aldeko
ibarrak
3. ORRIALDEA
ESKOLAKO ALDIZKARIA
Ikasleak bisita egiten Bertizen
Zentroan, arroiletako eta
inguruko lurraldeko balio naturalak
lantzen eta ezagutarazten
dituzte, hau da, Agoitz-Irunberriko
Pirinioaurreko arroko balio
naturalak
Bertizko hezkuntza programa aldian behin ebaluatu egiten da eta hainbat aldaketa nahiz proposamen eransten zaizkio, eskari eta egoera berriei eran-tzuna emateko.
2 ordu irauten duen Parkean barnako hezkuntza eskaintzaz gain, honetan monitoreek taldea gidatzen dute proposa-tutako jarduera ezberdinen garapenean. Aukera dago bi hezkuntza programa berri egiteko, hurrengo atalean azaltzen direnak.
Parkean eskaintzen den hez-kuntza jardueraren bidez, ikasleak babestutako natur-gune honetara eta bere ingu-runera (Kantauri aldeko iba-rrak) hurbildu nahi dira, ber-tako ezaugarri fisiko, biolo-
giko, sozial eta kultural nagu-siak erakusteko, eta balore guztiak ezagutzeko aukera izan dezaten.
Hezkuntza baliabideen artean Bertizko Jaurerria Natur Par-keak hauek ditu: Naturaren Interpretazio Zentroa, Bertizko lurraldea irudikatzen duen maketa, ikus-entzunezkoen gelak, erakusketa ibiltariak Jauregian, Lorategi historikoa, jolasteko zelaiak eta josteta guneak, eta 2.000 ha baino gehiagoko basoa.
Bisitaldia doakoa da, eta era-kundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta moni-toreak.
Parkea Oieregi-Bertizarana udalerrian dago, Iruñetik 52 kilometrotara iparralderantz.
948 592 421
http://www.bertizparkea.es
Hitzordua hartzea gomenda-tzen dizuegu, bisita probe-txuzkoa izateko modu bakarra
Iraupena: 1:15 ordu gutxi gora-behera.
Hona lantzen diren edukiak:
Kareharriaren eta arroilen era-keta, eta arroilen garrantzia: naturgune babestuak.
Harkaitzetako hegaztiak, oro har. Zehazki, sai arrearen ohitu-rak eta ezaugarriak.
Gizakiaren eraginez arroan sortu den paisaia, arroiletako harkaitzekin alderatuta. Informa-zio hori guztia ageri da gorago aipatu ditugun zentroaren balia-bideetan.
2. bisita mota
Irunberriko Interpretazio Zen-troan eta Arroilan.
Iraupena: 3:30 ordu gutxi gora-behera.
Zentroaren eginkizuna da arroilek eta inguruko lurraldeek naturaren aldetik dituzten balioak ezaguta-razi eta zabaltzea (eraketa, lan-daredia, animaliak). Arroilak Agoitz-Irunberriko Pirinioaurreko arroan daude. Zehazki, eskual-dearen erabilera, historia eta kultura erakusten dira. Horreta-rako, era askotako baliabide didaktikoak dituzte (erakusketak, lurraldearen maketa, arroila ba-ten giroa birsortzea, hormairu-diak, zenbait ikus-entzunezko, horietako bat arroilen eraketa geologikoa erakusteko, Irunbe-rriko arroilako faunaren irudiak zuzenean ematen dituen teleka-mera bat...).
Zentroak 2 bisita mota eskaintzen ditu, euskaraz eta gaztelaniaz.
• 1. bisita mota
Interpretazio Zentroan.
Zentroan, 1. bisita motan azaldu-tako edukiak lantzen dira. Arroilan, berriz, beste gai hauek lantzen dira: Arroila, naturgune babestua, Natur Erreserba. Nafarroa medite-rranearraren landaredia, gizakiak eraldatutako paisaia eta berezko paisaia. Irati trena.
Eduki horien osagarri, hegazti be-haketak egiten dira harkaiztietako habietan, prismatikoak eta telesko-pioa erabilita.
Zentroa Irunberrin bertan dago. Hain zuzen, Plaza Nagusian, zen-bakirik gabean.
948 88 08 74
ww.focesdenavarra.es
www.urbasaparkea.es
URBASA ETA ANDIA Natur Parkea
4. ORRIALDEA
16. ZK
Ikasleak, Urbasa eta Andiako Natur Parkean
Urbasa-Andia Natur Parkea Nafarroako mendebaldean dago. Urbasa eta Andia, parkea osatzen duten altuera ertaineko mendiak, bi zonalde bioklimatikoren arteko muga dira: alde atlantikoa eta mediterranearra
Urbasa eta Andia mendile-rroa, muga naturala da alde atlantikoaren eta mediterra-
nearraren artean
Urbasa eta Andiako Natur Parkea. Ikasleak parkea bisitatzen
ESKOLAKO ALDIZKARIA
Urbasa-Andia Natur Parkea Nafarroako mendebaldean dago. Urbasa eta Andiak, parkea osatzen duten altuera ertaineko mendiek, bi zo-nalde bioklimatikoren (atlantikoaren eta mediterra-nearraren) arteko hesi geo-grafikoa osatzen dute.
Urbasa-Andia Natur Parkea balio geologiko, biologiko, ekologiko, paisajistiko, arkeo-logiko eta soziokultural han-diak dituen naturgunea da. Balio multzo handi hori iku-sita, Nafarroako Gobernuak lurralde horiek natur parke izendatu zituen, haien kon-tserbazioa bermatzeko eta hori erabilera tradizionalak mantentzearekin eta naturaz gozatzetik eratorritako erabi-lera berriekin bateragarria izan zedin. Parkeak jendeari bere balioen berri emateko zerbitzu eta ekipamenduak ditu. Hauek, hain zuzen:
• Informazio Zentroa.
Bisitariari Urbasa eta An-diako balio paisajistiko, eko-logiko, historiko eta kulturale-tako batzuk erakusteko. Ho-rrez gain, aparteko paraje horiek zaindu eta manten-tzeko oinarrizko arau eta gomendio batzuk ere gogora-razten dira.
• Interpretazio Eremua.
Bertan, Urbasak izan ohi zituen erabileren elementu adierazgarrietako bi aurki-tuko ditu bisitariak: artzain txabola —Seberinoren borda— eta txondorraren erreprodukzioa. Seberinoren
bordara joaten den bisitariak Urbasako artzainen bizimodua-ren xehetasunak hurbilagotik ikusiko ditu. Urbasa eta Andia mendiek antzina izan zituzten erabileren beste elementu bat txondorra denez, horren erre-produkzio bat dago.
• Lau bidexka sarea: “Iturriena”, “Artzainena” “Mendizaleena”, eta “Morterutxo”, pertsona itsuentzat edo/eta mugi-kortasun urria dutenen-tzat egokituta dagoen bidexka.
Ez dago eskola bisita eredu finkorik; taldearen interesen arabera eta taldeak daukan denboraren arabera, parkeak eskaintzen dituen ibilbideetako-ren batekin konbina daiteke Informazio Zentrorako bisita. Zentrora egiten den bisitan parkeren edukiari buruzko in-formazioa eskuratzen dute ikas-leek. Ekosistema desberdinetan barna ibilbideak egiteak ber-tako flora eta fauna espezieak identifikatzeko aukera ematen du. Antolatzaileek taldeari ematen dizkioten fitxa didakti-koak biltzen dituzte bi jarduera horiek. Ikasle taldeen bisitak posta elektronikoz eta webgu-nearen bidez adostu daitezke:
www.urbasaparkea.es
Bisita aurretik adostea gomen-datzen dizuegu, hartara ber-matu ahal izango baitugu hezi-ketaren aldetik ongi aprobetxa-tuko direla.
Hegaztien behatokiak jendeari argibideak emateko
eta ingurumen hezkuntzarako
azpiegiturak dira, babestutako
hezeguneetatik gertu daudenak
www.vianakoaitzira.es
PITI L LASko eta VIANAko hegazt ien behatokiak
5. ORRIALDEA
16. ZK
El Bordón: Las Cañasko aintzirako hegazti behatokia
Uroilo urdina
ESKOLAKO ALDIZKARIA
Hegaztien behatokiak jendeari argibideak emateko eta inguru-men hezkuntzarako azpiegitu-rak dira. Babestutako hezegu-neetatik gertu daude. Material optikoa daukate (teleskopioak eta prismatikoak) ekosistema horietako faunari behatzeko. Fauna hori hobeki ezagutu nahi dutenentzat ibilbide ba-tzuk antolatzen dira, kanpoko aldetik, monitore espezializa-tuek lagunduta; hartara, ber-tako paisaia eta flora hobeki ezagutzeko parada izateko.
• Bisitaldi arruntak 3 ordu irauten du gutxi gorabehera(irakasleekin adostuta). Ikasle taldeak goizetan hartzen dira, 10:00 eta 14:00 artean.
• Komeni da aldez aurretik jakitea nola dagoen aintzira(uraren altuera).
• Taldekideak, gehienez ere, 50 izanen dira.
• Dena den, leku hori ez da gomendagarria Haur Hezkun-tzako ikasleentzat (hegaztiak soilik ikusten baitira aparatu optikoen bidez, eta adin horre-tako neska-mutikoentzat zailak dira erabiltzeko).
• El Bordón hegaztien behato-kian bisitaldia egin daiteke bai gaztelaniaz, bai euskaraz. Pitillaskoan, berriz, bisitaldia soilik gaztelaniaz egiten da.
El Bordón hegaztien behato-kiak aukera ematen du Via-nako hirigunera bisitaldi gidatu bat egiteko. Galdetu prezioak eta ordutegiak, 948 446 302 telefono zenbakira deituta.
Pitillasen, Erriberriko Errege
Jauregia bisitatzeko aukera dago (948 740 035) edo Oliva Monasterioa bisitatze-koa (948 725 006).
Natur Erreserba bat denez, txukun ibili behar da:
• Betiere, behatokiko langilee-kin hitz egin behar da.
Gidaririk gabe ez dago bisita egiterik.
• Isilik ibili behar da, oihurik edo soinurik egin gabe.
• Aintzirara ez da bota behar harririk edo beste gauzarik.
• Aintzira inguratzen duen hesira ezin da hurbildu.
Bisitaldia doakoa da, eta era-kundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta moni-toreak.
Pitillasko hegaztien behatokia herritik 3 kilometrotara dago, Santacararako errepidetik hartuta (hartu ezkerretara, ongi dagoen pista batetik sartuta).
619 463 450
El Bordón hegaztien behato-kia Las Cañasko aintziran dago, Vianako hirigunetik 2 kilometro ingurura, Logroñoko norabidean (errepidean hartu ezkerretara, bide bat dago han).
Era berean, Iruñetik Menda-biara eta Logroñora doan errepidetik ere irits daiteke; ondoren Vianako norabidea hartu behar da (hala eginez gero, bidegurutzea eskuine-tara dago). Aintzirako sarrera adierazten duten seinaleak daude.
696 830 898 (utzi me-zua)
Zuen bisitaldirako hitzordua hartzea gomendatzen dizu-egu, bisitaldiak probetxuz-koak izateko modu bakarra baita.
• Udazkenean eta neguan bisitak egiteko ohiko aldia: irailaren 1etik 30era.
• Udaberrian eta udan egiteko ohiko epea: otsailaren 15etik martxoaren 15era. “Epe horien hasiera egunkari-
etan iragartzen da.
• Ekipamenduan bertan.
• Telefono bidez.
• Mezu elektronikoen bidez
• Ekipamendu batzuen webetan dauden formularioetan.
Ingurumen hezkuntzako ekipamenduak bis i ta tzeko hi tzordua eskatzea
Noiz?
Nola?
Ezer ordaindu behar da? Aintzat hartu beharreko beste kontu batzuk
• EZ. Eskola bisitak doakoak dira, CAN erakundearen bezeroen laguntzari esker, erakunde horren gizarte-funtsak “Zuk aukeratu, zuk erabaki” ekimenaren ba-rruan, Eskola-ikasleen Bisitak Nafarroako Inguru Natura-letara 10537 proiektura bideratzen baitituzte.
• NIZetan taldeek 60 pertsona izan ditzakete, gehienez, eta behatokietan, 50
• Oro har, taldea bitan banatzen da; hartara, azpi-talde batek kanpoan ibilaldi bat egiten duen bitartean (irakasleekin adosten da), besteak instalazioak bisita-tzen ditu. Ondoren, taldeak trukatzen dira.
• Informazio zentroetako eta behatokietako ohiko jardue-rak 3 ordu inguru dirau, baina aldaketak ere egon dai-tezke, edo murrizketak, talde bakoitzaren arabera.
• 25 pertsonatik gorako taldeen kasuan, bi gidari espe-zializatu egoten dira.
• Bisita egin baino lehen, taldeak eskola bisitetarako arreta ordutegia kontsultatu behar du.
• Normalean, bisitak gaztelaniaz edo euskaraz egin dai-tezke (kontsultatu).
Pitillasko aintzirako hegazti behatokia. Bisita egin ondotik, ikasle hau ondori-
oak eta iritzia idazten ari da
Arroi le tako In terpre tazio Zent roa. IRUNBERRI
Irunberriko NIZa. Arroilen eraketa erakusten duen ikus-entzunezko berriaren irudia
Pirinioetako sarraskijaleak deskubritu: VULTOURIS proiektua
Geologiari buruzko ikus-entzunezko berria: arroilen eraketa
Orain hasiko den ikas-turte honetarako, zen-troan baliabide berri bat jarri dute martxan: Irun-berriko arroilaren erake-tari buruzko bideo bat, hain zuzen. Hamar mi-nutuko bideo bat da, eta benetako irudiak eta 3Dko animazioak konbi-natzen ditu, Arroila era-tzea eragin zuten pro-zesu geologiko konple-xuak argi eta garbi azal-tzeko helburuarekin. Bi-garren Hezkuntzako ikasleentzat pentsatutako tresna bat da.
interesgarrienetako bat ani-malien jarraipena egiteko eta espezieak hobeto ezagu-tzeko aukera ematen diguten kamerekin grabatutako irudi-ekin egindako bideoak dira.
Beste baliabide berri bat VULTOURIS IBILBIDEAk dira. Zentro bakoitzak ibilbide ba-tzuk proposatzen ditu bisita-riek Pirinioetako paisaiak gozatu eta hegaztiak ikus ditzaten. VULTOURIS hitza hemen bilatuz aurki ditzake-zue:
http://es.wikiloc.com
2009tik Arroiletako, Erron-kariko eta Otsagabiko inter-pretazio zentroek Interreg VULTOURIS proiektuan parte hartzen dute, eta Piri-nioetako saiekin lan egiten duten ekipamenduekin sare bat osatzen dute Aragoiko eta Ossau Haraneko (Frantzia) beste zentro ba-tzuekin batera.
2011n www.vultouris.net webgunea martxan jarri da. Bertan, eremu horiek, sarea osatzen duten zen-troak eta bertako protago-nistak (sai arrea, ugatza, sai zuria...) ezagutzera ematen dira. Baliabiderik
Otsagabiko eta
Erronkariko interpretazio
zentroekin batera,
Irunberrikoa “VULTOURIS”
hegazti sarraskijaleen interpretazio
zentroen Europako sarearen barnean
dago
Irunberriko NIZa. Hegazti-behatzailea
OTSAGABIko Naturaren In terpretazio Zent roa
Nabaskoze Almiradioko arroiletako bate-tik ibilbide bat planteatzen da, hegazti sarraskijaleak bizi diren lurrak behatu eta ezagutzeko, eta ekosisteman bete-tzen duten eginkizun garrantzitsua azal-tzeko.
Behaketarako prismatikoak ekarri behar dira. Egunen arabera, ibilbideak hauek izan daitezke:
Santa Kolonbako Arroila. Aizpurgin dagoen arroila txiki hau Egurzanos ibaiak hondeatzen du. Aizpurgiko arroila eta Santa Kolonbakoa zeharka ditza-kegu bertako bide balizatuari jarraituz. 3,1 km eta 200 metroko malda.
Benasako Arroila Nafarroako arroilarik ezezagunenetako bat da, baina landare eta animalia espezie ugari barne hartzen ditu, kontserbazio egoera onean, gai-nera.
Nafarroako Gobernuak Natura Erre-serba izendatu zuen. Luzeran zenbait kilometro ditu eta haustura handiak ditu, baina ez da Irunberri eta Arbayungo arroiletan bezain bistakoa, basoagatik eta iristeko zailtasunengatik. Hala ere,
sakanaren ondotik igarotzen den bide baten bidez arroilaren barrura sar gai-tezke, eta, bertan, basoko espezieen nahasketa berezia ikus dezakegu —pagoak eta arteak—. 3 km eta 65 me-troko malda dira ibilbidearen ezauga-rriak.
Otsagabiko Zentroaren inguruetako Vultouris ibilbidea: Pirinioetako saiak deskubritzen I.
Pirinioetako sarraskijaleei behatzea: Vultouris kanala Youtuben
Vultouris sarearen helburuetako bat da hegazti hauen irudiak lortzea, katalogatzea eta trukatzea, irudi horiek erabilgarri egon daitezen dibulgazioko eta ingurumen heziketako zentroetan
8. ORRIALDEA
ESKOLAKO ALDIZKARIA
Otsagabiko NIZa. Ugatza, hegan
edo sai zuria, kasu—, beharbada gutxi gera-tzen direlako mehatxu jakin batzuen ondorioz beren kontserbaziorako arazoak daudelako. Vul-touris sareak aurreikusi-tako ekintzetako bat he-gaztien irudiak lortu, ka-talogatu eta trukatzea da, dibulgazio lana egi-ten duten eta ingurume-naren arloko hezkuntza eskaintzen duten zen-troek erabiltzeko eskura-
Pirinioetako Sarraskija-leen Interpretazio Zen-troen Europako Sarea-ren helburua da saietan, sai zurietan eta ugatze-tan espezialistak ez diren pertsonei hegazti horiek sistema naturaletarako eta erdi naturaletarako duten garrantziaren berri ematea. Horien artean saia da ezagunena, agian ugaria delako. Beste batzuk ez dira hain ezagunak —ugatza
garri egon daitezen. Ba-liabide baten edo beste baten bidez lortutako irudietako batzuk eskura-garri daude zentroetan, baita Interneten ere You-Tuberen bitartez, bertan Vultourisek kanal propio bat sortu baitu.
Sartu orrialdearen oi-nean dagoen lotura ko-piatuz eta zure nabiga-tzailearen helbide barran itsatsiz
http://www.youtube.com/user/vultouris?blend=7&ob=5
Ibilbideak webgune honetan kontsulta-tzen ahal dituzue
http://es.wikiloc.com
“VULTOURIS” hitza bilatuta
16. ZK
Erronkariko Zentroko taldeak 3 ibilbide proposatzen ditu hegazti sarraskijaleengana —eta, batik bat, sai zuria-rengana— hurbiltzeko, eta, horretarako, haien habitat naturalaren, ezaugarrien eta jokabidearen berri ematen dute.
Erronkaribarko ibilbi-dea.
Ibilbide hau ibilgailuan egi-ten da, hegazti sarraskija-leak egon ohi diren tokietatik igarotzen da, haien habita-tak eta ohiturak ezagutzeko, eta hegaztiak bereizten ikas-teko.
Burgiko Arroila eta simaur-tegi zahar bat bisitatzen dira.
Burgiko Arroila.
hegazti batzuk ere ikusten dira, hala nola sai zuria, belatxinga mokohoria, arrano beltza, arrano suge-zalea eta ugatza.
Ibilbidea Burgiko zubian hasten da eta begiratoki txiki batera darama. Behatoki horretatik, hegazti dotore horiei beha diezaiekegu. 0,9 km eta 20 metroko malda dira ibilbide honen ezaugarriak.
La Mata de Haya (Belaguako Bailara).
Bere izenak dioen bezala, ibilbide horretatik igarotzen den baso bat da, eta larre eta sakanetatik jarraitzen du.
Giza jarduerak, milurtekoak joan ahala, eremu horretako paisaiak aldatu ditu, baita bailarako gainerako eremue-takoak ere, eta aldaketa horiek ibilbide osoan ikus daitezke. Eremuko ebakidu-retan ohikoa da hegazti sarraskijaleen presentzia, saiena eta ugatzena, esate baterako.
9,9 km eta 265 me-troko malda dira ibilbi-dearen ezaugarriak.
Erronkariko Zentroak kan-poko ibilbide berri bat es-kaintzen du Larrako bide tradizionaletatik. Nafa-rroako ingururik ikusgarrie-netako bat da. Ibilbide ho-netan sistema honetako ele-mentu alpetarrak, erliebe karstikoko formak eta horre-kin lotutako animaliak eta landareak, pinu beltzen sailak —Nafarroan bakan batzuk baino ez daude—
Erronkariko NIZaren eskaintza berria: Larra, Pirinioetako
9. ORRIALDEA
16. ZK
Erronkariko NIZa. Sai zuria, hegan
Erronkariko Zentroaren inguruetako Vultouris ibilbidea: Pirinioetako saiak deskubritzen
Erronkariko NIZa. Larra.
ESKOLAKO ALDIZKARIA
aurkitzeko jolasa plantea-tzen da, baita artzaintza eta giza erabilera hauekin lotutako ezaugarriak aurki-tzea ere: abeltzaintza esten-tsiboa eta horrekin lotutako jarduerak, larreen aprobe-txamendua, bordak eta arte-giak, gazta lantzeko jardu-era eta transhumantzia.
ERRONKARIko Naturaren In terpre tazio Zent roa
Ezka ibaiak hondeatutako haizpitarte bat da. Haranera sartuko gara eta hainbat gunetan geldituko gara he-gaztiak urrunetik behatzeko.
Egingo ditugun geldialdien artean, hainbat gailentzen dira, adibidez, Burgiko landa, Zubi berria, Arbea edo Mintxateko Arroila. Ibil-gailua 25 km ingurutan era-biltzea eta oinezko ibilaldiak egitea bateratzen du ibilbi-deak. Oinezko ibilaldi guz-tiak dira 2,5 km-tik behera-koak, eta, ondorioz, pertsona eta adin guztietarako ego-kiak.
Burgiko Arroila Burgiko udal-barrutian dago. Natura Erreserba izendatu zuten eta sai arreen kolonia bat hartzen du barnean, baina
2 orduko jarduerak.
3 eta 16 urte bitarteko ikasleei zuzenduta daude, hezkuntza maila bakoitzera egokitutako ariketekin. Landako gune uga-ritan mantentzen diren bizi-modu tradizionalak ezagu-tzera ematean datza, baina Bertizen lekukotzak baino ez daude.
Helburua ikasleak inguru ho-riek babestearen garrantziaz jabetzea da. Gainera, basoko espezie nagusiak identifika-tzen eta bereizten dira.
4 orduko jarduerak. Na-turaren Interpretazio Zentroko heziketa pro-grama berria.
Ikasturte honetan, Bertizko Jaurerriko Parke Naturaleko erabilera publikoko taldeak 8-16 urte arteko eskola ikasleen taldeei zuzendutako pro-grama bat martxan jarriko du basoaren kudeaketa integrala eta iraunkorra nola gauzatzen den, zer esan nahi duen eta biodibertsitatea kontserba-tzeko zer garrantzia duen ezagutzeko.
Bisitan zenbait jarduera egiten dira monitoreekin basoko minte-gian, lorategi historiko-artistikoan eta basoan.
Basoko mintegirako eta lorategi botanikorako hezkuntza programa
6 eta 12 urte arteko eskola ikasleei zuzenduta dago, eta, basoak birpopulazioarekin lotuta modu iraunkorrean gara-tzeko beharrezkoak diren ekin-tzen adibide gisa, basoko min-tegiak nola funtzionatzen duen erakustea du helburu, eta lan-daketa prozesua ere azaltzen da. Bisitan zenbait jarduera egiten dira monitoreekin, bai basoko mintegian, bai lorategi botanikoan, bai eta Bertizko basoan ere.
Zabala Etxea babesleku-rako hezkuntza programa
Bi egun (eta gau bat) irauten du. Hainbat hezkuntza jarduera egiten dira aire librean, Par-keko monitoreen zuzendaritza-pean, eta hartzaileen adinera eta hezkuntza mailara egoki-
tuta daude.
Parkeko langileek antolatutako jarduera horiez gain, irakas-leek Parkeak eskaintzen dituen baliabide eta ekipamenduak aprobetxatuz denbora libreko eta aisialdiko beste jarduera batzuk gauzatzeko beharrez-koa den aholkularitza eskain-tzen du.
Programa hau Zabala Etxea Gazteen Babeslekua bisitatzen duten 3 eta 8 urte arteko es-kola ikasleen taldeei soilik dago zuzenduta.
Ikastur te has i berr i rako hez iketa programak
N IZ-a berr i tu ta i reki tzea
10. ORRIALDEA
ESKOLAKO ALDIZKARIA
Bertizko parkea. Zabala etxea gazteentzako aterpetxea
Ber t izko Jaurerria Natur Parkea
2008. urteko abuztuan, Naturaren Interpretazio Zentro guztiz berritua ireki zen. Bisitariari Ber-tizko bisitan informazioa eta orientazioa eskain-tzeko ekipamendu gisa aurkezten zaio, hartara, eskuragarri dauzkan ba-lio natural eta kulturalak hobeto ezagutu eta goza-tzeko aukera izan dezan.
Bertizko parkea. Interpretazio zen-
troko beheko solai-rua
www.parquedebertiz.es
16. ZK
ESKOLAKO ALDIZKARIA
BALIABIDEAK
11. ORRIALDEA
16. ZK
Pitillasko aintzirako hegaz-tien behatokia
Behatokira bisita egiteko karpeta didaktikoa:
Eskuragarri dago argitalpen inpri-matuan, euskaraz eta gaztelaniaz (behatokian eskatu behar da).
Nafarroako hezeguneak
Bestelako proposamenak biltzen dituen unitate didaktikoa, Pitillas eta Vianako behatokietan jardue-rak egiteko. Eskura dago PDF formatuan, eta deskargatzeko aukera dago:
www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html
Nafarroako zezen-txoria, ezagutu bere sekretuak kar-
peta didaktikoa
Eskuragarri dago argitalpen inpri-matuan, gaztelaniaz (behatokian eskatu behar da).
Otsagabiko Naturaren Inter-pretazio Zentroa
Zatoz Zaraitzu ibarra ezagu-tzera
Zentroa bisitatzeko material didakti-koa, Ingurumen Hezkuntzarako Koa-dernoak bildumakoa. Lehen Hezkun-tzako bigarren ziklorako eta Biga-rren Hezkuntzako bietarako, euska-raz eta gaztelaniaz. Hemendik des-kargatzen ahal da:
www.navarra.es/appsext/Educacion Ambiental/index.html
Basoak
Bestelako hezkuntza proposamenak biltzen dituzten material didaktikoak zentroak lantzen duen gai bati bu-ruz, Ingurumen Hezkuntzako Koader-noak bildumaren barnean. Lehen Hezkuntzako bigarren ziklorako eta Bigarren Hezkuntzako bietarako daude eskuragarri, euskaraz eta gaztelaniaz.
PDFan deskargatu ahal dira:
Baliabide nagusiak
Nafarroako Ingurumen Ar-loko Baliabide Zentroan do-kumentazio zentroa eta ingurume-nari eta ingurumen heziketari bu-ruzko liburutegi espezializatua dago.
948 14 08 18 [email protected]
Hezkuntza materialak
• Ingurumen Hezkuntzako Koadernoak. Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusia. Nafarroa.
Eskura daude hemen:
www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html
Webgunea
Ingurumeneko webgunea
www.navarra.es
Nafarroako Lurralde Infor-maziorako Sistema. Nafa-rroako Kartografia Informazioa:
http://sitna.navarra.es
Pirinioetako hegazti sarraskija-leak interpretatzeko zentroen mugaz haraindiko sarearen
Las Cañasko aintzirako hegaz-tien behatokia
http://www.lagunadeviana.es
Behatokira bisita egiteko karpeta didaktikoa:
Eskuragarri dago argitalpen inprima-tuan, euskaraz eta gaztelaniaz (behatokian eskatu behar da).
Material didaktikoak Lehen eta Bigarren Hezkuntzarako. Hemendik
deskargatzen ahal dira:
www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html
Nafarroako hezeguneak
www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html
Erronkariko Naturaren Inter-pretazio Zentroa
WEBGUNE BERRIA:
http://www.cinderoncal.es
Fitxa berriak eskola bisita egin ahal izateko
Zentroa berritu dugunez, bisitarako proposamen didaktiko berriak proba-tzen ari gara. NIZeko monitoreei eskatu, bisita hitzartzeko unean.
Zatoz Erronkari ezagutzera
Zentroa bisitatzeko material didakti-koak, Ingurumen Hezkuntzako Koa-dernoak bildumaren barnekoak. Hain zuzen, hemendik deskargatzen ahal dira:
www.navarra.es/appsext/Educa cionAmbiental/index.html
Espezie babestuak
Material didaktikoak, hemendik deskargatzen ahal direnak:
www.navarra.es/appsext/EducacionAmbiental/index.html
Beste bisita batzuk (NIZaren bidez hitzartu behar dira)
Izaba. Oroimenaren Etxea (Erronkaritik 7 kilometrotara).
Almadiaren Museoa (Burgi).
Arroiletako Interpretazio Zentroa
www.focesdenavarra.es
Zatoz arroilak ezagutzera
Zentroa bisitatzeko karpeta didak-tikoa, Ingurumen Hezkuntzako Koadernoak bildumaren barne-koa. Zentroan eskatu behar dira, bisita egiterakoan.
Arroilak
Material didaktikoak, PDFan baino ezin dira deskargatu, he-mendik:
www.navarra.es/appsext/Educa cion Ambiental/index.html
Beste bisita batzuk (NIZaren bidez hitzartu behar dira)
Arbayún zaldiketa zentroa (Usun).
Zaldiei hurbiltzeko tailerrak, zera-mika eta arku-tiro tailerrak, ibilal-diak bizikletaz. Produktu ekologi-koekin prestatutako janaria jateko aukera dago.
Bordablanca finka.
Adin guztietako ikasleentzat bi-sita gidatuak egiten dira landare aromatikoen eta sendabelarren
Bertizko Jaurerria Natur Parkea
www.parquedebertiz.es
Basoak
Zentroko gaietako baten gaineko beste hezkuntza proposamen ba-tzuk hartzen dituzten material didaktikoak.
PDFan baino ezin dira deskargatu:
www.navarra.es/appsext/Educacion Ambiental/index.html
Naturaren Interpretazio Zentroa berritzearekin batera, material didaktikoak ere berritzen ari dira. Behin hori eginda, ikastetxeei horien erabilgarritasunari eta edu-kiari buruzko informazioa emango zaie.
Ingurumen hezkuntzako progra-men gaineko edozein informazio eskatu nahi izanez gero, parkeare-kin harremanetan jarri behar da:
948 592 421 [email protected]
Urbasa eta Andiako Natur Parkea
www.parquedeurbasa.es
Material didaktiko berriak egiten ari dira. Behin horiek egiten direnean, ikastetxeei horien erabilgarritasunari eta edukiari buruzko informazioa emango zaie.
Dena dela, parkeko edukiekin lotu-tako hezkuntza materialak badaude eginda, bereziki:
Basoak
PDFan deskargatzen ahal dira he-mendik:
www.navarra.es/appsext/Educacion Ambiental/index.html
Ingurumen hezkuntzako programen gaineko edozein informazio eskatu nahi izanez gero, parkearekin ha-rremanetan jarri behar da:
948 382 438
HELBIDETEGIA Nafarroako Gobernuko ingurumen hezkun-
tzako ekipamenduen kudeaketa eta informazio nagusia
www.gavrn.com
Ingurugiroaren Kudeaketa Nafarroako Mintegi eta Baso-berritzeak
Aita Adoain, 219, behealdea. 31015 Iruña
Tel.: 948 382 438 Faxa: 948 382 391
Bertizko Jaurerria Natur Parkeko Naturaren Interpretazio Zentroa
www.parquedebertiz.es
Iruñetik 52 kilometrotara, iparralderantz
Oieregi-Bertizarana Tel.: 948 592 421
Erronkariko Naturaren Interpretazio Zentroa
Julian Gayarre z/g. Erronkari. Erronkaribar
(Nafarroako Pirinioak)
Tel.: 948 475 256 eta 948 475 317
Otsagabiko Naturaren Interpretazio Zentroa
Itzaltzuko errepidea, z/g. Otsagabia
Zaraitzu ibarra (Nafarroako Pirinioak)
Tel.: 948 890 680 eta 948 890 641
Urbasa eta Andiako Natur Parkeko Informazio Zentroa
www.parquedeurbasa.es
Bidegileena izandako etxea, Olaztiko mendateko gaina
Tel.: 948 382 438
El Bordón hegaztien behatokia, Las Cañasko aintziran
www.lagunadeviana.es
Vianako herrigunetik 2 kilometrotara dago, Logroñoko bidean (sarrerako bidea, ezkerretara). Iruñetik Menda-
biara eta Logroñora doan errepidetik ere sar daiteke, Via-nako norabidea hartuta (horrela eginda, bidegurutzea
eskuinetara dago).
Aintzirako sarrera erakusten duten seinaleak daude han.
Tel.: 696 830 898
Pitillasko hegaztien behatokia
www.lagunadepitillas.org
Pitillastik 3 kilometrotara dago, Santacararako errepidean (ezkerretara, ongi dagoen pista batetik sartu behar da.
Tel.: 619 463 450
Nafarroako Ingurumen Arloko Baliabide Zen-troa (CRANA)
www.crana.org
Aita Adoain, 217, behealdea. 31015 Iruña
Tel.: 948 140 818
Arroiletako Naturaren Interpretazio Zentroa,
Irunberri
www.focesdenavarra.es
Plaza Nagusia, z/g.
31440 Irunberri
Tel.: 948 880 874 [email protected]
Argitaratzailea: Gestión Am-biental de Navarra