tema 4 historia españa 2º bac

8/13/2019 tema 4 historia espaa 2 BAC

1/20

Tema 4: A quebra do sistema liberal: ditadura e democracia (1923-1936)

4.1 . A DITADURA DE PRIMO DE RIVERA E A CADA DA MONARQUA (1923-31)

4.1.1. O golpe

Ante a permanente inestabilidade e desintegracin poltica, os duros enfrontamentos sociais, a impopularidadee o fracaso da guerra de Marrocos e as crticas ao rei e aos militares, o rxime da Restauracin tia unicamentedas posibilidades para sobrevivir: democratizarse ou impor unha solucin de forza encabezada por un cirurxin deferro que puxera remedio aos males de Espaa. A incapacidade do rxime de transformarse favoreceu en 1923 aimposicin dunha ditadura militar.

No fracaso do sistema e na sa incapacidade para reformarse tiveron un papel relevante tanto o rei, nadaproclive a unha apertura democrtica do rxime que significase a perda das sas prerrogativas, como a oligarquadominante, incapaz de admitir calquera tipo de transformacin que puidese significar unha diminucin dos seusbeneficios polticos e econmicos.

O 13 de setembro de 1923, Miguel Primo de Rivera, nese momento capitn xeneral de Catalua, contando coapoio de diversas personalidades polticas e militares, deu un golpe de Estado en Barcelona. As razns que olevaron a protagonizar esa accin estn directamente relacionadas coa situacin poltica e social do momento; entre

estas destacaban:Os repetidos fracasos nas campaas contra Abd el-Krim en Marrocos, que provocaron o descrdito do exrcitoe conatos de indisciplina militar

Os ataques velados ao rei por consideralo parte responsable do desastre de Annual. (expediente Picasso) A radicalizacin das manifestacins catalanistas,

sentidas por unha parte do exrcito como unha ameaza unidadedo Estado.

O auxe do terrorismo, tanto dos anarquistas come dos pistoleiros pagados pola patronal, que causaron unnumero elevado de mortes

O medo subversin social e poltica do sistema vixente. A inestabilidade e incapacidade dos gobernos para controlar a situacin.

Estes foron os principais motivos que levaron a Primo de Rivera a pronunciarse contra a legalidade

constitucional, declarando o estado de guerra e esixindo que o poder pasase a mans dos militares. Tras unhas horasde vacilacins, o rei Alfonso XIII encomendoulle a formacin dun novo goberno, integrado exclusivamente pormilitares; aceptando as o golpe de Estado, a Coroa una os seus destinos ditadura. Esta imposicin dun gobernoditatorial en Espaa non foi un feito illado no contexto da poca. En moitos pases europeos, as dificultadeseconmicas, os problemas nacionalistas, o auxe das reivindicacins sociais, o medo revolucin comunista...propiciaron a abolicin das liberdades individuais e das formulas polticas liberais e a sa substitucin por gobernosautoritarios ou fascistas. Trtase dun perodo de crise xeral do sistema liberal. (exemplo Mussolini toma o poder en1922.)

O golpe de Estado de Primo de Rivera contou inicialmente cunha ampla aceptacin popular,explicable polo elevado malestar poltico e social existente en Espaa, e porque se presentaba coma unha medidaexcepcional e transitoria para solucionar os graves problemas vixentes. Primo xustificou a sa accin non coma unfin senn coma un remedio indispensable. O seu discursotia pretensins rexeneracionistas e mesmo moralistas,centrbase na crtica da vella poltica e presentaba un claro compoente populista, co que intentaba gaar a

adhesin popular. No seu manifesto inaugural anunciou a sa firme vontade de limpar o pas de caciques e derematar coa bandidaxe poltica, coa indisciplina social e coas ameazas unidade nacional.(doc.1)Falto de formacin intelectual e poltica, o seu pensamento era simplista e inxenuo, de base ideolxica catlica

e conservadora, matizado pola mentalidade e principios militares de orde e autoridade;tamn estivo fortementeinfluenciado por Mussolini e o fascismo italiano, do que imitou algunhas realizacins prcticas (intervencineconmica do Estado, mantemento da orde social...). O rxime establecido por Primo de Rivera foi esencialmenteautoritario, populista, paternalista, excesivamente optimista (bstanme tres meses, dica -para solucionar osproblemas-).

4.1.2. A Ditadura: o Directorio Militar (1923-1925)

O primeiro goberno da ditadura estivo formado s por militares. O novo gabinete gobernou mediante decretose prestou especial atencin aos seguintes aspectos:

A rexeneracin da vida poltica, co obxectivo de acabar co caciquismo e lograr rexenerar a vidapoltica, adoptando medidas como:

1


2/20

- Suspensin da Constitucin de 1876, poendo fin monarqua constitucional.- Destitucin das autoridades vixentes, que foron substitudas por outras adictas ao novo rxime. Os partidos

polticos non foron suprimidos, pero perderon a sa capacidade de influencia nos asuntos pblicos.- Creacin dos delegados gobernativos, encargados de informar sobre as deficiencias dos concellos e de

propoer remedios.- Reforma da normativa electoral, que inclua medidas como a reducin de 25 a 23 anos para poder votar e a

concesin do dereito ao voto restrinxido s mulleres; medidas que non se chegaron a aplicar porque non seconvocaron eleccins.- Elaboracin de novos estatutos municipal (1924) e provincial (1925), obra do ministro Calvo Sotelo, que

aumentaban a democratizacin e as competencias administrativas destas institucins. Pero na prctica o Gobernocontrolou a vida municipal designando e nomeando tanto os concelleiros como os deputados provinciais. Arexeneracin prometida quedou nunha gran farsa.

- Formacin dunha organizacin cvica: a Unin Patritica. O rxime propugnaba unha nova forma de facerpoltica e para esa tarefa creouse un novo partido nico: a Unin Patritica. Tratbase dun partido gobernamental,sen un programa ideolxico definido e a misin primordial do cal era proporcionarlle apoio social ditadura eseguir as directrices da superioridade. Os afiliados novo partido procedan das filas do catolicismo, dosfuncionarios das administracins .

O restablecemento da orde pblica, tratando de controlar o movemento obreiro, para o que foi decretado oestado de guerra, quedando restrinxidas as liberdades pblicas (prohibicin de celebrar reunins, persecucin das

organizacins obreiras vinculadas CNT e ao PCE. Para maior efectividade deste control fxose extensiva a todaEspaa o Somatn, organizacin orixinaria de Catalua formada por paisanos armados baixo a autoridade dosmandos militares; a sa misin era colaborar coa Garda Civil no mantemento da orde e da paz pblica e na defensada propiedade privada.

A defensa da unidade da patria, actuando contra todo aquilo que ditadura lle pareca que poda ser unperigo para a unidade de Espaa. Desenvolveu campaas de afirmacin dos smbolos nacionais de Espaa e derepresin das reivindicacins e manifestacins nacionalistas de catalns, vascos e galegos, que implicaban:prohibicin da exhibicin pblica de bandeiras, smbolos e himnos que non fosen os espaois; clausura deinstitucins e diarios nacionalistas; persecucin e detencin de dirixentes; prohibicin do emprego pblico dalingua propia nas escolas e institucins pblicas... Estas actuacins obrigaron aos nacionalistas a refuxiarse nasmanifestacins culturais pero,ao mesmo tempo, propiciaron a radicalizacin das sas posturas polticas.

A fin da guerra de Marrocos. Tras a retirada espaola despois do desastre de Annual, Abd el-krimconsiderou que Espaa estaba derrotada e cometeu o erro de atacar tamn as posicins francesas; ante esta

situacin, os gobernos de Espaa e Francia coordinaron a sa actuacin e aumentaron os efectivos na zona. Aestratexia espaola consistiu en realizar un desembarco na baa de Alhucemas; a operacin, realizada en setembrode 1925, foi un xito e permitiu conquistar o Rif. En 1926, as sucesivas derrotas obrigaron a Abd el-Krim a asinar arendicin. Tras dominar os derradeiros focos de resistencia, a guerra rematou en xullo de 1927, contribundo aoprestixio do exrcito e popularidade do ditador.

4.1.3. A Ditadura: o Directorio civil (1925-1929)

En decembro de 1925, tras os xitos en Marrocos e restablecida a orde pblica, Primo de Rivera decidiuafianzarse no poder, pr fin ditadura militar e constitur un Directorio, formado maioritariamente por civsvinculados Unin Patritica, para volver normalidade. De novo contou co apoio do rei.(doc.2)

Intento de instauracin dun rxime corporativo. Rexeitada a idea de volver ao parlamentarismo liberal eao rxime constitucional de 1876, Primo de Rivera, moi influenciado polo fascismo italiano, pretendeu a

instauracin dun rxime poltico corporativo. Pezas bsicas do novo sistema serian:- A Organizacin Corporativa do Traballo, creada en 1926 coa finalidade de regulamentar as relacins entre

obreiros e patrns a travs dos comits paritarios, que estaban formados por igual nmero de patrns e obreiros epresididos por un representante do Goberno. Estes comits contaron coa participacin e apoio dos sindicatoscatlicos e tamn da UXT, que valoraban positivamente o feito de que as sociedades obreiras puidesen intervir naregulamentacin do traballo e na fixacin do salario. Ao mesmo tempo, elaborouse unha ampla lexislacin laborale social, co obxectivo de mellorar as condicins de vida dos traballadores, como o Cdigo de Traballo (1926).Tamn se adoptaron numerosas medidas de carcter populista como: a distribucin de comida e roupa s familiasnecesitadas, a construcin de casas baratas

- A Asemblea Nacional. Constituda en 1927, tia un carcter consultivo e a sa funcin era elaborar epresentar proxectos de leis ao Goberno. Estaba formada polos representantes das diferentes corporacins do Estado(concellos, deputacins), dos sectores econmicos e da Unin Patritica. En 1929, esta Asemblea Nacionalpresentou o proxecto dunha nova Constitucin que estableca: unha organizacin territorial unitaria e

centralizada. Este proxecto foi acollido con fortes crticas,tanto polos polticos liberais como polos partidos deesquerdas e, ante a falta de apoio, foi retirado.

2


3/20

A potenciacin do desenvolvemento econmico. O Directorio Civil puxo en prctica unha poltica

econmica baseada no intervencionismo estatal. Dirixidas polo ministro Calvo Sotelo (doc.3)as principais medidaseconmicas foron:

- Forte proteccionismo arancelario para impedir ou dificultar as importacins. A ditadura fixo sas as ideasproteccionistas da burguesa industrial e coa lei de proteccin industrial (1926) convertiu a Espaa nun espacio

econmico moi pechado no que a industria do pas poda traballar sen temor competencia exterior. Espaa foicalificada como o pas mis proteccionista do mundo.- Intervencionismo estatal, practicando unha economa dirixida e intervindo directamente mediante a

creacin e fomento de infraestruturas:. Potenciacin das vas de comunicacin e das obras pblicas: modernizacin dos ferrocarrs (a travs do

Consello Superior de Ferrocarrs), , construcin de pantanos e regados (creacin das ConfederacinsHidrogrficas), renovacin das estradas (mediante o Padroado do Circuto Nacional de Firmes Especiais)

. Fomento da producin nacional mediante medidas crediticias e encargos estatais.

. Formacin de monopoliospara garantir a subministracin de determinados servizos, como o de telfonos empresa norteamericana ITT e o de petrleo e os seus derivados Compaa Arrendataria de Monopolios dePetrleos (CAMPSA), Iberia, o de Correos ou o de telgrafos.

. Control do mercado interior e dos prezos.

. Regulamentacin da producin e da competencia creando organismos supervisores como o Consello de

Economa Nacional (1924) e o Comit Regulador da Producin Industrial (1926).

Os resultados (doc.4) foron positivos, e houbo un importante aumento da producin industrial. En liasxerais, o crecemento econmico foi apreciable, especialmente nos sectores que se beneficiaron do fomento dasinfraestruturas: cemento, aceiro.As medidas adoptadas vronse favorecidas pola prosperidade econmica mundial(os felices anos vinte) e apaz social lograda mediante o control da orde pblica e a represin da axitacin obreira

Pero a ditadura non solucionou os problemas de fondo: o forte proteccionismo mantivo a producin espaolaen niveis pouco competitivos a escala mundial; o elevado gasto do Estado fixo aumentar o dficit pblico; aausencia de reformas estruturais na agricultura deixou intactos os seus principasi problemas. Os principaisbeneficiarios deste desenvolvemento foron a gran burguesa terratenente, financeira e industrial.

4.1.4. O incremento da oposicin:

Se ben o golpe de estado de Primo de Rivera espertara simpatas iniciais entre os diferentes sectores sociais,ou cando menos pasividade e indiferenza, co paso do tempo as crticas rxime e persoa do ditador foron cadavez maiores. As sucesivas medidas do goberno e os intentos de perpetuacin do rxime, se ben contentaban sgrupos dominantes tradicionais, causaron fortes resentimentos e decepcins en numerosos colectivos: Polticosliberais da vella quenda de partidos, intelectuais, estudiantes, nacionalistas, republicanos, socialistas, anarquistas eincluso militares foron formando unha ampla oposicin que progresivamente converxeron nos desexos de logra-laabolicin da ditadura e da monarqua, a proclamacin da repblica e a convocatoria dunhas Cortes Constituntes.

Oposicin de esquerdas: Ata 1926 os incidentes foron illados e tiveron fundamentalmente un carcterpersonalista. Pero a partir desa data, as forzas opositoras foron progresivamente organizndose: os republicanosforman a Alianza Republicana na que se integraban diversos grupos e personalidades (Azaa) co obxectivo desumar os seus esforzos contra a monarqua. En 1927 os estudiantes de esquerdas fundan a FUE (FederacinUniversitaria Escolar) e nos medios anarquistas xurde a FAI ( Federacin Anarquista Ibrica), partidaria da

estratexia insurreccional no seno do sindicalismo. Os polticos da antiga quenda de partidos tentaron presionar rei para acurta-la duracin do rxime ditatorial, pero ante o apoio que este ofreca a Primo de Rivera incrementarona sa protesta e o desafecto Monarqua. mesmo tempo, a persecucin dos smbolos e da lingua propiaradicalizaron a oposicin rxime dos nacionalistas en Catalua e o Pas Vasco.

Oposicin dos militares: o perigo mis forte para a ditadura procedeu dos militares. En 1926, algns militaresdescontentos, contando co apoio dos vellos polticos liberais (o conde de Romanones, Melquades lvarez)tentaron realizar un contragolpe contra o ditador: a Sanjuanada. A conspiracin foi desarticulada, algns dos seusprotagonistas detidos e outros multados.

Mais grave foi o enfrontamento cos oficiais do corpo de Artilleraprovocado polo tema dos ascensos. O iniciodo conflito estivo no desexo de Primo de Rivera de favorecer os ascensos polas calidades persoais dos militaresfronte antigidade. Esta medida contou coa oposicin dos oficiais artilleiros, que consideraban unha tradicin oescalafn por antigidade e repudiaban os ascensos polas calidades persoais por consideralos proclives s

favoritismos.

3


4/20

A disputa, na que os artilleiros pediron a mediacin do rei, agravouse. Primo de Rivera negouse a calqueraacordo e, ante a continuacin da rebelda, suprimiu en 1929 o corpo de artillera. O conflito rompeu a harmona dafamilia militar e debilitou os apoios do rxime entre o exrcito e moitos oficiais artilleiros, desencantados coa faltade apoio do rei, pasaron a engrosar as filas republicanas.

As, o relativo consenso inicial que tivera o golpe de estado entre as clases conservadoras foise crebando co

paso do tempo. Alfonso XIII, temeroso de que o desprestixio crecente da ditadura afectase propia imaxe pblicada monarqua, optou por retirarlle a confianza ditador, que, vello e cansado, dimitiu en xaneiro do ano 1930,morrendo seis meses despois en Paris. (doc.5)

4.1.5. A cada da monarqua (1929-1931)

A Dictabranda de Berenguer

O rei Afonso XIII encargoulle o goberno xeneral Berenguer pretendendo volver normalidadeconstitucional anterior a 1923 como si nada pasara. O que se encargou de sustituir a Primo foi pois o tamn xeneralDmaso Berenguer que durante os 6 anos anteriores se significou pola sa moderada oposicin ao rxime e era omais liberal dos 3 suxeridos polo Ditador o Rei. Desde o principio se observaron graves deficiencias no seugoberno, o seu gabinete mantia as prerrogativas autoritarias da Ditadura, pero dicia camiar cara a legalidade

constitucional anda que o faca con lentitude. Os comentaristas calificaron a este sistema como a "ditablanda"e foimoi malrecibido polos intelectuais (Delenda est monarchia) e por unha oposicin cada vez mais forte.

O erro Berenguer

" No, no es una errata. Es probable que en los libros futuros de historia de Espaa se encuentre un captulo conel mismo ttulo que este artculo. El buen lector, que es el cauteloso y alerta, habr advertido que en esa expresinel seor Berenguer no es el sujeto del error, sino el objeto. No se dice que el error sea de Berenguer, sino ms bienlo contrario -que Berenguer es del error, que Berenguer es un error-. ()

La Dictadura ha sido un poder omnmodo y sin lmites, que no slo ha operado sin ley ni responsabilidad, sinnorma no ya establecida, pero ni aun conocida, sino que no se ha circunscrito a la rbita de lo pblico, antes bien hapenetrado en el orden privadsimo brutal y soezmente.

Y que a ese hecho responde el Rgimen con el Gobierno Berenguer, cuya poltica significa: volvamos

tranquilamente a la normalidad por los medios ms normales, hagamos como si aqu no hubiese pasado nadaradicalmente nuevo, sustancialmente anormal. Este es el error Berenguer del que la historia hablar.

Y como es irremediablemente un error, somos nosotros, y no el Rgimen mismo; nosotros gente de la calle, detres al cuarto y nada revolucionarios, quienes tenemos que decir a nuestro conciudadanos: Espaoles, vuestroEstado no existe! Reconstruidlo! Delenda est Monarchia.

Jos Ortega y Gasset. (El Sol, 15 de noviembre de 1930).

Incremento da oposicin e Pacto de San Sebastian.

A idea dunha Espaa republicana vai tendo cada vez mis partidarios entre os intelectuais, as clases medias, asforzas obreiras e os nacionalismos perifricos e incluso entre antigos monrquicos e militares. En agosto de 1930 ,un importante nmero de personalidades polticas, en representacin dos seus partidos ou a ttulo persoalreunronse en San Sebastin e estableceron un acordo non escrito, denominado Pacto de San Sebastin,

Os seus principais integrantes foron:- O republicanismo histrico, encarnado na figura de Alejandro Lerroux, fundador do Partido Radical en

1908.- A nova esquerda republicana de Manuel Azaa - Os socialistas, as sas principais figuras eran Indalecio Prietoe Fernando de los Ros.

- O rexionalismo galego, con Casares Quiroga a fronte da ORGA (Organizacin Republicana GalegaAutnoma), partido republicano galego. ( Casares era o presidente do partido e fora designado representante dosrepublicanos galegos no Pacto de Lestrovereunin clandestina dos republicanos galegos en marzo de 1930 ondecrean a FRG, Federacin Republicana Galega que agrupaba a todos os partidos republicanos galegos)- O republicanismo moderado con Niceto Alcal Zamora ou Miguel Maura. Alcal Zamora sera elexidopresidente do comit revolucionario creado coa firma do Pacto de San Sebastin.

4
http://../Documents%20and%20Settings/Downloads/dhistoria/biogaf%EF%BF%BD/bio_afonso.htmhttp://../Documents%20and%20Settings/Downloads/dhistoria/biogaf%EF%BF%BD/bio_afonso.htm


5/20

Os seus obxectivoseran : establecer unha repblica parlamentaria, garanti-la liberdade poltica e relixiosa,convocar eleccins a Cortes Constituntes , abri-la posibilidade do recoecemento da autonoma poltica dasrexins e a formacin dun comit revolucionario encargado de planificar unha sublevacin xeral contra aMonarqua. Este comit sera o embrin do futuro goberno provisional republicano. Os intentos de proclamar arepblica pola forza sucdense sen xito: o 12 de Decembro foi proclamada a Repblica en Jaca polos capitnsFermn Galn e Garca Hernndez, que foron detidos e fusilados. O da 15 intentouse no aerdromo de CuatroVientos outro movemento cos comandantes Ramn Franco e Ignacio Higalgo, pero tamn fracasa.

O erro Aznar e as eleccins municipais:

Ante a crecente axitacin poltica e social, en un intento de reconducir a situacin, en febreiro de 1931, ogoberno de Berenguer foi substitudo por outro de concentracin presidido polo almirante Aznar. O novo gobernodeseou un escalonamento das eleccins: primeiro as municipais e despois as xerais. Esperaba conseguir as que osseus resultados non fosen moi adversos para a Monarqua.

As eleccins municipais celebrronse o 12 de abril de 1931. Dadas as circunstancias, adquiriron un carcter deplebiscito a favor ou en contra da Monarqua. O goberno e o exrcito declararon que aceptaran o resultado.

O resultado electoral foi desigual: anda que o nmero de concelleiros monrquicos superou globalmente derepublicanos, nas grandes cidades os monrquicos sufriran unha gran derrota (en Madrid os republicanos obtiverono triple de votos e en Barcelona, o cudruple).

Logo de se coecer o resultado do escrutinio, o da 14 pola ma, na localidade guipuscoana de Ebarproclamouse a Repblica e, longo do da, tamn noutras cidades espaolas (Valencia, Sevilla, Oviedo,Zaragoza, Barcelona...), mentres a poboacin saa ra para celebrar a chegada do novo rxime. Ante a novasituacin, Afonso XIII suspendeu a potestade real e decidiu abandona-lo pas partindo cara exilio.En Madrid, osmembros do Comit revolucionario republicano dirixronse Porta do Sol onde tomaron posesin do goberno eproclamaron a Repblica no medio do entusiasmo popular.

Alfonso XIII renuncia ao trono: "As eleccins celebradas o domingo revlanme claramente que non teohoxe o amor do meu pobo. A mia conciencia dime que ese desvo non ser definitivo, porque procurei sempreservir a Espaa e puxen o nico afn no interese pblico ata nas mis crticas conxunturas. (...) un rei podeseequivocar e sen dbida errei eu algunha vez

Achara medios sobrados para manter as mias rexias prerrogativas (...). Pero, resoltamente, quero afastarmede canto sexa lanzar a un compatriota contra outro en fratricida guerra civil (...) e mentres fala a nacin suspendodeliberadamente o exercicio do Poder Real e alnxome de Espaa, recoecndoa deste xeito como a nica dona dosseus destinos.()

(ALFONSO XIII, Manifesto, Abril de 1931)

5


6/20

4.2. A SEGUNDA REPBLICA (1931-1936)

Etapas

1- Goberno provisional: desde a proclamacin da repblica (abril 1931) ata as 1 eleccins.(xuo 1931)2- Bienio de esquerdas ou reformista: desde xuo 1931 ata as segundas eleccins (novembro 1933)3- Bienio de dereitas ou rectificador: desde novembro 1933 ata as terceiras eleccins (febreiro 1936)4- Fronte Popular: desde febreiro 1936 ata o golpe militar (xullo 1936)

4.2.1.O goberno provisional(Abril- Xuo.1931)

As primeiras medidas

O 14 de abril de 1931 os membros do comit republicano dirixronse cara Porta do Sol onde tomaronposesin do goberno e proclamaron a Repblica en medio do entusiasmo popular. Formouse un Gobernoprovisionalno que participaron a dereita liberal republicana (Maura e Alcal Zamora), republicanos de esquerda(Azaa), radicais (Lerroux), socialistas (Francisco Largo Caballero, Indalecio Prieto e Fernando de los Ros),

nacionalistas catalns e sectores galeguistas (Casares Quiroga). Fora da coalicin quedaban a dereita monrquica,os nacionalistas vascos e o obreirismo mais radical (comunistas e anarquistas).

Nas sas primeiras medidas e seguindo o acordado no Pacto de San Sebastin, o Goberno provisionalconvocou eleccins a Cortes Constituntes para o 28 de xuo do 31. Paralelamente, decidiu emprender axiaalgunhas das reformas consideradas mis urxentes: Unha serie de decretos ministeriais puxeron en marcha unproxecto de reforma agraria, unha nova lexislacin social e o inicio da reforma do exrcito.

Ademais o goberno tivo que facerlle fronte problema cataln: o 14 de abril os nacionalistas catalnsproclamaran a repblica catalana invitando o resto dos pobos de Espaa a formar unha federacin, o goberno tivoque negociar e conseguiu que se retractaran a cambio de recoecer a existencia dun goberno cataln: a Generalitat.A repblica naca as recoecendo a posibilidade de autonoma poltica.

Hai que destacar que a repblica nace nunha conxuntura internacional desfavorable: chegada aEspaa dos efectos da crise econmica dos anos 30 e extrema polarizacin da vida poltica europea (fascismo vs.Comunismo). As sas reformas van xerar ademais moitas resistencias ofrecidas polos sectores mis conservadoresda sociedade espaola, moi en especial a igrexa, e por outro lado as impaciencias e intentos revolucionariosdalgns sectores populares, nomeadamente os anarquistas .

Fragmentacin e polarizacin polticaNa segunda repblica o nmero de partidos polticos foi moi elevado; en lias xerais pdense diferenciar :

6


7/20

EXTREMA DEREITA:Non aceptaron a legalidade republicana ( apoios: oligarqua terratenente, alta burguesa financeira

e industrial), declranse antimarxistas e defenden a unidade da patria, a orde social e o catolicismo: Fascistas

- JONS: Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista (Ramiro Ledesma, 1931)- FE: Falange Espaola (Jos Antonio Primo de Rivera, 1933)

nense en 1934 formando FE-JONS Monrquicos- Comunin Tradicionalista (1931), antigos carlistas- Renovacin Espaola (Calvo Sotelo,1933)

AS DEREITAS: Defenden a visin cristi da vida, os dereitos da Igrexa, a propiedade privada e a orde tradicional.(apoios: pequenos e medianos propietarios agrarios e burguesa urbana, unidos polo temor revolucin social):

- Partido Agrario- Accin Popular, novo nome de Accin Nacional dende 1931 e base da- CEDA: Confederacin Espaola de Derechas Autonmas (Gil Robles,1934).Nacionalistas:- Lliga Catalana, novo nome da Lliga Regionalista dende 1933 (Camb)- Partido Nacionalista Vasco (PNV) de J.A. Aguirre.

O CENTRO: AS FORZAS REPUBLICANAS: Defenden os intereses da pequena burguesa e das clases medias,fundamentalmente urbanas, destacando o grupo dos intelectuais, anda que entre eles podemos distinguir tamen dereitas eesquerdas, a evolucin dos acontecementos vainos situar nunha difcil situacin centrista:

De dereitas: Derecha Liberal Republicana (Alcal Zamora,1930) De centro-dereita: Partido Republicano Radical de Lerroux. De esquerdas:- Accin Republicana de Azaa (1925)- Partido Republicano Radical Socialista de Marcelino Domigo (1930)- Organizacin Republicana Gallega Autnoma de Casares Quiroga (1929).nense en 1934 e forman Izquierda RepublicanaNacionalistas- Esquerra Republicana de Catalua (Maci e Companys)- Partido Galeguista (Castelao e Alexandre Bveda, 1931)

FORZA OBREIRAS DE ESQUERDA: Socialistas, comunistas e anarquistas, defenden os intereses dos obreirosindustriais e dos xornaleiros agrcolas; coinciden no obxectivo final de establecer un cambio nas relacins de produccinmediante a abolicin da propiedade privada e das diferencias sociais pero, en moitos casos, estiveron enfrontados entre eles.

- Partido Socialista Obrero Espaol (Indalecio Prieto, J. Besteiro) e UGT (Largo Caballero)- Partido Comunista (J. Daz, D. Ibarruri A Pasionaria)- Anarquistas: CNT e FAI. Mantiveron una forte hostilidade cara rxime republicano.- Trotskistas: o POUM (Partido Obreiro de Unificacin Marxista) Andreu Nin

4.2.2 O BIENIO DE ESQUERDAS(das eleccins de Xuo.31 s eleccins de Novembro.33)

O 28 de xuo de 1931 celebrronse eleccins xerais cun notable ndice de participacin de mis do 70%. Osistema electoral, que primaba as maioras otorgou un rotundo triunfo as esquerdas: socialistas e republicanos

obtiveron a maiora:

7


8/20

A Constitucin de 1931

As Cortes elixidas confirmaron nos seus postos s membros do Goberno mentres non se aprobaba unha novaConstitucin.

A Constitucin tivo un marcado carcter democrtico e progresista, defina Estado espaol como unhaRepblica de traballadores de todas clasese estableca os seguintes principios:

- O Estado configurbase de forma integral, pero aceptbase a posibilidade de constituir gobernosautnomos nalgunhas rexins.- Nova divisin de poderes. A Constitucin privilexiaba o poder lexislativo sobre os demais. O poder

lexislativo resida plenamente nas Cortes, constituidas por unha soa cmara. O poder executivo recaa nopresidente do goberno que presida o Consello de Ministros e no presidente daRepblica, figura de nova creacinque tia o poder de relacin ( o seu mandato era de seis anos e tia a facultade de nomear e separar libremente presidente do goberno, contando coa confianza das Cortes; tamn tia a facultade de suspender e disolver asCortes, pero s das veces durante o seu mandato). O poder xudicialconfibase a uns xuces independentes. Osconflitos entre poderes confibanse a un Tribunal de Garantas Constitucionais.

- Declarbase a separacin Igrexa e Estado, recoecase o matrimonio civil e o divorcio.- Presentaba unha ampla declaracin de dereitos e liberdades, extendida a temas econmicos e sociais,

relativos familia, educacin e traballo.Expresaba a igualdade de tdolos cidadns ante o dereito educacin e traballo. Estableca o voto desde os 23 anos e por primeira vez concedase o voto s mulleres. A discusin do

sufraxio feminino dividiu os partidos e foi defendida por Clara Campoamor.

Constitucin de 1931:" Art.l. Espaa unha Repblica democrtica de traballadores de toda clase, que se organiza en rxime deliberdade e de xustiza (...) A Repblica constite un Estado integral, compatible coa autonoma dos municipiose das rexins (...).Art.3.-O Estado espaol non ten relixin oficial (...).Art.39. Os espaois podern asociarse ou sindicarse libremente (...).Art.44. Toda a riqueza do pas, sexa quen for o seu dono, est subordinada s intereses da economa nacional(...). A propiedade de toda clase de bens poder ser obxecto de expropiacin forzosa por causa de utilidadesocial mediante adecuada indemnizacin (...). Cos mesmos requisitos a propiedade poder ser socializada (...),Art.48. A ensinanza primaria ser gratuita e obrigatoria. A ensinanza ser laica (...) Art.51.- A potestade lexislativa reside no pobo, que l a exerce por medio das Cortes ou Congreso dos Deputados.

Art. 67.- O Presidente da Repblica o Xefe do Estado e personifica Nacin.Art. 71.- O mandato do Presidente da Repblica durar seis aos.Art. 86.- O Presidente do Consello e os Ministros constiten o Goberno.

Pero a Constitucin, anda que foi aprobada por ampla maiora , non conseguiu o consenso de tdalas forzaspolticas, poendo de manifesto as profundas diferenzas entre a esquerda e a dereita, sobre todo no referente acuestin relixiosa e autonmica.

A aprobacin dos artigos relixiosos da Constitucin provocou a dimisin dos sectores catlicos do goberno,polo que Manuel Azaa sustituu a Alcal Zamora na Xefatura do Goberno.

O goberno de Azaa e as grandes reformas do bienio

Unha vez rematada a constitucin as cortes elixiron a Alcala-Zamora presidente da Repblica, este encargoulleformar goberno a Manuel Azaa e o novo xefe do goberno, que tia que elixir entre radicais ou socialistas, optoupor estes ltimos e formou un goberno con republicanos de esquerdas e socialistas que durou dous anos eemprendeu as principais reformas entre decembro de 1931 e setembro de 1933, as mis importantes foron:

1- A reforma agraria

A reforma da agricultura foi o proxecto de maior envergadura iniciado pola Repblica, debido o papelque desempeaba na economa espaola. Dunha poboacin activa de 8,5 millns de persoas, case a metadetraballaban na agricultura. Ademais, en Andaluca, Castela e Estremadura mis do 50% da terra estaba en mans dunreducido grupo de grandes propietarios e maiora da poboacin eran xornaleiros moi pobres.

Os dirixentes da Repblica propuxronse buscar solucins cuestin agraria e emprender unhareforma que mellorase a situacin dos campesios e permitise poer fin atraso de gran parte da agriculturaespaola. Os primeiros decretosestableceron a prohibicin de poer fin s contratos de arrendamento. Tamnfixaron a xornada laboral de oito horas no campo, o establecemento de salarios mnimos e a obriga dos propietarios

8


9/20

de poer en cultivo as terras aptas para elo. Pero a verdadeira reforma levouse a cabo coa Lei de ReformaAgraria, aprobada polas Cortes en 1932.

O obxectivo da lei era a expropiacin dos latifundios e o asentamento de campesios. A lei permita aexpropiacin sen indemnizacin das terras dunha parte da nobreza ( os Grandes de Espaa), mentras as queestiveran cultivadas deficientemente, as arrendadas sistemticamente ou as que, podendo ser regadas non o eran,podanse expropiar, pero indemnizando s seus propietarios.

"Base 5. Sern susceptibles de expropiacin as terras includas nos seguintes apartados:1.As ofrecidasvoluntariamente polos seus donos (...).4. As fincas rsticas de corporacins, fundacins e establecementospblicos que as exploten en rxime de arrendamento, parcera ou calquera outra forma que non sexaexplotacin directa (...).6. As que constituron seoros xurisdicionais (...).7. As incultas ou manifestamentemal cultivadas (...).8. As que debendo regarse (...) anda non estn regadas (...).Lei de bases da reformaagraria.Lei de Reforma Agraria1932

Da aplicacin da lei encargouse Instituto da Reforma Agraria (IRA), que contaba cun presuposto anualpara indemnizar s propietarios expropiados e encargbase de facilitar o asentamento as familias campesias. Osresultados da reforma non foron os esperados: a reforma aplicouse con moitas limitacins e acabaronexpropindose moitas menos hectreas das previstas e asentronse moitos menos campesios dos esperadosinicialmente. Causas deste fracaso foron a complexidade tcnica da propia lei, a lentitude e as dificultadesburocrticas da sa aplicacin, a falta de presuposto destinado s indemnizacins e, finalmente , a resistencia dospropietarios, que recurriron a todo tipo de medios para esquivar a lei.

A reforma tivo consecuenciassociais importantes. Por un lado, os grandes propietarios mostraron oseu descontento e mantiveron a mido unha actitude desafiante fronte s campesios. Ademais, a maiora dospropietarios agrcolas aliaronse cos enemigos do rxime e isto favoreceu a unin das forzas conservadoras na saoposicin s reformas republicanas. Por outro lado, os campesios quedaron decepcionados e orientronse cara aposturas mis revolucionarias que conlevaron comportamentos e actuacins violentas e de enfrontamento coasforzas da orde pblica, nomeadamente coa Garda Civil.

2.Reforma da Igrexa:

A Repblica propxose limitar a influencia dunha igrexa moi poderosa na sociedade espaola e secularizar a

vida social. Estas intencins plasmronse na Constitucin, que estipulou:a non confesionalidade do Estado, a liberdade de cultos e a supresin do orzamento de culto e clero,permitiuse o divorcio, o matrimonio civil e secularizronse os cemiterios. O temor s ordes relixiosas polainfluencia que estas tian a travs da ensinanza levou disolucin da orde dos xesutas e a nacionalizacin dos seusbens, prohibuselles a ensinanza s outras ordes. Finalmente, a Lei de Congregacins limitulle a posesin de benss ordes relixiosas e preveu a posibilidade de disolucin en caso de perigo para o Estado.

A Constitucin de 1931 aborda as a cuestin relixiosa:" Art. 3. O Estado espaol non ten relixin oficial (...).Art, 26. Tdalas confesins relixiosas sern consideradas como Asociacins sometidas a unha lei especial (...)Unha lei especial regular a total extincin, nun prazo mximo de dous anos, do presuposto do Clero. Quedandisoltas aquelas Ordes relixiosas que estatutariamente impoan, ademais dos tres votos cannicos, outroespecial de obediencia a autoridade distinta da lextima do Estado (,..). As demais Ordes relixiosas someteranse

a unha lei especial votada por estas Cortes Constituntes e axustada s seguintes bases:4a. Prohibicin de exercer a industria, o comercio ou o ensino.

O problema relixioso creoulle rxime republicano os seus maiores inimigos e protagonizou os debates maisafervoados, o que deu como resultado que unha parte dos sectores catlicos da sociedade percibise esta lexislacincomo unha agresin relixin. As, unha boa parte da xerarqua eclesistica non dubidou en manifestar o seuantagonismo cara Repblica e en mobilizar a opinin pblica na sa contra. Diante da actitude hostil de parte daxerarqua eclesistica, o goberno optou por unha medida de forza e expulsou de Espaa cardeal Segura e o bispode Vitoria. A aumentar o clima de tensin contriburon, asemade, o anticlericalismo tradicional dunha parte dasclases populares as como a violencia espordica (queima de conventos) dos sectores mis radicais.

9


10/20

3- A reforma do exrcito

A repblica atopou un exrcito cunha historia repleta de intervencins na poltica, que ocupaba unlugar privilexiado dentro do estado e da sociedade, que careca de armamento moderno e tia un exceso de oficiais,moitos mis dos necesarios: 21.000 xefes e oficiais fronte a 118.000 homes de tropa.

Azaa impulsou persoalmente unha reforma no exrcito que pretenda crear un exrcito profesional e

democrtico, para o cal cra que era necesario reducir os efectivos militares e acabar co excesivo nmero deoficialidade. Azaa, tamn se propoa poer fin foro especial dos militares e asegurar a sa obediencia podercivil, acabando coa tradicional intervencin do exrcito na vida poltica e co golpismo.

Para estes fins tomou as seguintes medidas: lei do retiro da oficialidade, pola que todos os militares enactivo tian que prometer a sa adhesin rxime, concedndolles a posibilidade de retirarse co soldo ntegro seas o desexaban. Ademais, suprimiuse a lei de xurisdicins, suprimronse algns rangos tradicionais, reduciuse onmero de unidades e oficiais e pechouse a Academia Militar de Zaragoza para frear o crecemento innecesario donmero de oficiais. Para evitar ter que recorrer exrcito e Garda Civil, moi desprestixiada polas sas violentasrepresins, o Goberno provisional creou un novo corpo para ter unha forza leal Repblica: A Garda de Asalto,unha polica nacional republicana que deba utilizarse para controlar as manifestacins e asegurar a orde pblicanas cidades. Anda as o poder militar seguiu controlando importantes postos do estado desde a xefatura da polica da Garda Civil.

A reforma, anda que estivo tecnicamente ben prantexada, non logrou os seus obxectivos porque o nmero de

oficiais retirados foi menor co esperado polo goberno. Conseguiuse a diminucin dos gastos do exrcito, pero areducin do orzamento da defensa dificultou a modernizacin do material, do armamento e dos equipamentos.Por todo isto, a lei foi recibida por sectores do exrcito, sobre todo polos africanistas, como unha agresin

tradicin militar e provocou amplas tensins e un intento de golpe de estado militar do xefe da garda civil, oxeneral Sanjurjo en 1932, foi a sanjurjada.

4. A reforma educativa

O principal obxectivo do goberno de esquerdas era promover unha educacin liberal e laica e facer do Estado ogarante do dereito educacin. A sa poltica a encamiada a diminuir as elevadas taxas de analfabetismoexistentes e mellorar o nivel cultural da poboacin, creando cidadns libres responsables que serviran de base paraa transformacin da sociedades. Na Constitucin quedou recollida a nova filosofa educativa: ensino obrigatorio,mixto, gratuto e laico.

O cese de actividades docentes dos relixiosos obrigou ao goberno a iniciar un acelerado programa deconstrucin de escolas. O centro da sa actividade foi o desenvolvemento dun vasto proxecto de escolarizacinque pretenda a construcin de numerosas escolas en toda Espaa (10.000) e a mellora da formacin dos mestres(7.000 novos mestres).

O desexo de levar a instrucin e a cultura a tdolos sectores sociais e a tdolos lugares, especialmente s misapartados, propiciou a posta en marcha de das experiencias orixinais: As Misins Pedagxicas, integradas pormestres e estudantes universitarios que levaron s zonas rurais bibliotecas, cine, coros, teatros, conferencia ; e LaBarraca, agrupacin teatral formada por estudantes universitarios e dirixidos por Federico Garca Lorca que, dende1932 recorreu os pobos de Espaa representando pezas de teatro clsico e popular.

5- A reforma do Estado centralista. As autonomas.

A Constitucin republicana intentou conxugar as aspiracins de autogoberno dalgunhas rexins coadefensa do Estado unitario, establecendo que o Estado integral republicano era compatible coa autonoma dosmunicipios e as rexins. Aquelas zonas que, en razn de afinidades histricas, culturais e econmicas decidiranorganizarse como rexin autnoma, deberan elaborar un Estatuto de Autonoma e superar as seguintes condicins:ser proposto pola maiora dos concellos, ser aprobado polos dous tercios dos electores da rexin en referendo e, porltimo, ser aprobado polas Cortes xerais.

En Catalua, Francesc Maci, presidente de Esquerra Republicana, proclamara a repblica catalanadentro da Federacin Ibrica, que quedou anulada tralas negociacins levadas a cabo co Goberno provisional. Esterecoeceu un goberno autonmico (Generalitat) e unha comisin quedou encargada de redactar un estatuto(Estatuto de Nuria) que foi aprobado en referendo popular. O estatuto foi aprobado en 1932, anda que con recortesrespecto o de Nuria. O rxime autonmico contaba cun goberno e un parlamento propios con competencias enmateria econmica, social, educativa e cultural, transportes e comunicacins e orde pblica (creacin dos Mossosdesquadra); tamn se recoeca a cooficialidade do cataln. As primeiras eleccins Parlamento cataln deron avitoria a Esquerra Republicana e Francesc Maci converteuse no primeiro presidente de Catalua, o seguinte seraLluis Companys.

10


11/20

O Estatuto Cataln 9-9-1932Art. 1. Catalua constitese en rexin autnoma dentro do Estado espaol. 0 seu territorio o das provincias

de Barcelona, Tarragona, Lleida e Xirona no momento de aprobarse este EstatutoArt..2. O idioma cataln , como o casteln, idioma oficial en Catalua (...).Art. 74. A Generalitat estar integrada polo Parlamento, o presidente da Generalitat e o Consello Executivo.

As leis interiores de Catalua, ordenarn o funcionamento deste organismo, de acordo co Estatuto e coa

Constitucin. O Parlamento, que exercer funcins lexislativas, ser elixido por un prazo non maior de cinco anos,por sufraxio universal directo, igual e secreto.

No Pas Vasco, os nacionalistas do PNV e os carlistas aprobaron en xuo de 1931, un proxecto deestatuto (Estatuto de Estella) conxunto para o Pas Vasco e Navarra. Este proxecto contou coa oposicin dosrepublicanos e socialistas por consideralo excesivamente tradicionalista e confesional, escasamente democrtico eincompatible coa Constitucin. A partir de 1934, os carlistas alironse coas forzas monrquicas mentres que o PNVacercouse s forzas republicanas. Isto facilitou que en outubro de 1936, xa iniciada a Guerra Civil, se aprobara unestatuto. Este s se poido aplicar na zona non ocupada polos sublevados. Jos Antonio Aguirre, lder do PNV foielixido o primeiro lendakari.

Galiciatamn iniciara o seu proceso. No momento de ser proclamada a II Repblica, a defensa do galeguismoe da autonoma de Galicia estaba asumida por distintas entidades culturais e os republicanos da ORGA. A finais de1931 co fin de aglutinar a todos aqueles que sentan a necesidade de defender os intereses galegos, nace en

Pontevedra o Partido Galeguista. Neste partido conflen distintos homes e correntes de pensamento: PartidoNacionalista Republicano (Risco, Otero Pedrayo); Partido Galeguista de Pontevedra (Castelao, Paz Andrade,Filgueira Valverde, Cabanillas); Organizacin Republicana Galega Autnoma de Buenos Aires (Alonso Ros,Surez Picallo); O seu obxectivo bsico foi a defensa e a conquista da autonoma para Galicia, as como dos seusintereses econmicos, sociais e culturais.

En 1932 varios grupos e institucins nacionalistas elaboraron anteproxectos de Estatuto. A proposta doconcello de Santiago e do seu alcalde Lpez Pol tivo unha boa acollida e foi a base da redaccin definitiva. Oproxecto elaborado foi discutido e aprobado nunha Asemblea de concellos celebrada en Santiago (19-12-1932). Oseguinte paso era sometelo a referendo popular, para o que se precisaba un decreto do Consello de Ministrosfixando a data e os requisitos para a celebracin do mesmo. O decreto foi promulgado en maio de 1933, pero cotriunfo das dereitas nas eleccins de novembro de 1933 o proceso quedou paralizado ata 1936.

Tras a vitoria da Fronte Popular en 1936 rebrese o proceso estatuario e pdese celebrar o referendo o 28 dexuo de 1936. Tras unha intensa campaa a favor do Estatuto, este foi votado afirmativamente polo 99% dos votos.

O 15 de xullo foi presentado nas Cortes espaolas para a sa discusin e aprobacin. Tres das despois produciuse asublevacin militar e o inicio da Guerra Civil. As Cortes republicanas trasladadas a Catalua por mor da guerra,mis nun xesto simblico que efectivo, admitiron a trmite parlamentario o Estatuto de Galicia en 1938, maisnunca foi discutido nin aprobado.

Todos estes procesos espertaron receos e oposicin entre os defensores do centralismo e,nomeadamente, entre os militares, que se consideraban depositarios da unidade nacional.

A Oposicin e as dificultades do goberno reformista

Estas reformas polarizaron a vida poltica espaola e o rxime republicano topou coa resistencia e a oposicindos sectores directamente afectados (Igrexa, Exrcito, propietarios de terras, organizacins patronais,) perotamn dos grupos esquerdistas que queran axia unhas reformas mis radicais.

A oposicin dos sectores conservadores/dereitaplsmase en feitos como:

1 - a reorganizacin poltica da dereita coa fundacin da CEDA (Confederacin Espaola de DerechasAutnomas: partido de masas dirixido por Gil Robles e definido polo seu conservadurismo, catolicismo eaccidentalismo sobre as formas de goberno -non se define republicana-) e de grupos fascistas como as JONS(Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista) e a Falange Espaola, partido fundado polo fillo do dictador JosAntonio. Os seus seguidores formaron grupos de carcter paramilitar con elementos distintivos: camisa azul, oxugo e as frechas, o sado fascista e o himno Cara al Sol. O seu programa contia 27 puntos:

programa FE das JONSPunto 2: Espaa unha unidade de destino no universal. Toda conspiracin contra esa unidade repulsiva.

Todo separatismo un crime que non perdoaremos. A constitucin vigente, en canto incita s disgresiones,atenta contra a unidade de destino de Espaa. Por iso desexamos o seu anulacin fulminante.

11


12/20

Punto 3: Temos vontade de imperio. Afirmamos que a plenitude histrica de Espaa o Imperio. Reclamamospara Espaa un posto preeminente en Europa. Non soportamos nin o illamento internacional nin amediatizacin estranxeira. Respecto de os pases de Hispanoamrica, tendemos unificacin da cultura, dosintereses econmicos e do poder. Espaa alega a sa condicin de eixe espiritual do mundo hispnico comottulo para o seu preeminencia nas empresas universais.Punto 6: O noso Estado ser un instrumento totalitario ao servizo da integridad patria. Todos os espaois

participarn nel a travs da sa funcin familiar, municipal e sindical. Ningun participar a travs dos partidospolticos. Se abolir implacablemente o sistema dos partidos polticos con todas as sas consecuencias:sufragio inorgnico, representacin por bandos en loita e Parlamento coecido.

- O intento de sublevacin do xeneral Sanjurjo (Agosto.32) Monrquicos e militares descontentos tentaronlevar a cabo un golpe de Estado que restablecera a orde e a disciplina social. Estaba financiado pola grande nobrezapropietaria de grandes latifundios do Sur de Espaa, temerosa das consecuencias que poderan derivarse da reformaagraria, e contaba coa participacin de un nmero reducido de militares encabezados polo xeneral Sanjurjo.Sanjurjo sublevouse en Sevilla en 1932, sendo secundado en Madrid por outros militares, pero os seus escasosapoios permitiron s autoridades republicanas controlar o golpe.

2- O descontento de certos sectores popularespola lentitude ou insuficiencia das reformas sociais provocaronunha vaga de conflitividade, alentada pola incidencia do paro e das duras condicins de vida. No campo, asmedidas favorables s xornaleiros e os proxectos de realizar unha redistribucin da propiedade foron mal recibidospolos propietarios que, en moitos casos, reaccionaron deixando de cultivar as terras e de contratar braceiros. Osxornaleiros impacientes pola inefectividade das reformas e exasperados pola falta de traballo, alentados polas sasorganizacins sindicais, aumentaron as folgas, manifestacins e ocupacins ilegais de terras. Estes conflitos foronduramente reprimidos pola Garda Civil (ex. o episodio de Casas Viejas, onde algns dos campesios sublevadosforon queimados na casa onde resistan e outros fusilados sen xuzo).

A coalicin gobernamental, formada por republicanos de esquerdas e socialistas e presidida por Azaa foisedebilitando longo de 1933 como consecuencia de diversos factores externos (represin de Casas Viejas, aoposicin de dereitas cada vez mis organizada, a reducin de apoios populares manifestada no fracaso daseleccins municipais de 1933) e internos (disensins entre republicanos e socialistas). Ante a falta de apoios, AlcalaZamora retiroulle a confianza a Azaa e, ante a imposibilidade de atopar outro candidato, convocou eleccins.

Doc.-En outubro de 1933, o xornal ABC publica o programa electoral da candidatura antimarxista porMadrid:

Os candidatos da coalicin antimarxista defendern resoltamente e por riba de todo a necesidade dunhainmediata derogacin (...) dos preceptos, tanto constitucionais coma legais, inspirados en designios laicos esocializantes (...); traballarn sen descanso para acadar a cancelacin de tdalas disposicins confiscadoras dapropiedade e persecutorias das persoas, das Asociacins e das crenzas relixiosas (...). A impedir que a polticaanticatlica, antieconmica e antinacional, representanda polo socialismo e os seus subalternos (...),prevaleza (...)na gobernacin do Estado, irn vigorosa e enerxicamente encamiados tdolos nosos esforzos.

4.2.3- O BIENIO DE DEREITAS(das eleccins de Novembro 33 s eleccins de Febreiro 36)

12


13/20

A paralizacin das reformas

Nas eleccins xerais de novembro de 1933 resultaron vencedores os partidos de dereitas. O partido que obtivomaior nmero e escanos foi a CEDA de Gil Robles seguido do Partido Republicano Radical de Lerroux. A pesar deque a CEDA era a forza mis votada, o presidente Alcal Zamora nomeou como xefe do Goberno a AlejandroLerroux. O novo goberno orientou a sa accin poltica desmantelamento de toda a obra reformista do bienio

anterior. Os gobernos estructurronse redor das das forzas polticas vencedoras, o Partido Radical de Lerroux,(que perdera en boa parte o carcter demagxico de principios do sculo e que virara cara a posicins netamentemais conservadoras), e a CEDA, un partido aglutinador da dereita e liderado por Gil Robles, cun programa quepropua a revisin da Constitucin e da lexislacin social. Nun principio gobernaron s os radicais co apoioparlamentario da CEDA, isto provocara unha constante inestabilidade.

O novo goberno presidido por Alejandro Lerroux iniciou o seu mandato coa paralizacin de boa parte doproxecto reformista anterior: No campo freouse totalmente a reforma agraria, fixouse a devolucin de terras nobreza e anulouse a cesin de terras mal cultivadas, O agro coeceu un ambiente de revancha, os propietariosamosaron a sa vontade de se desquitar das reformas anteriores e os campesios responderon con numerosasfolgas. Para contrarestar a reforma relixiosadotouse outra vez dun presuposto para o culto e o clero e intentousefirmar un concordato coa Santa S. A reforma militar seguiu vixente pero se aprobou unha amnista para ossublevados con Sanjurjo no 32. O goberno tamn entrou en conflito coa Generalitatpola "Lei de Contratos deCultivo" que pretenda converter aos arrendatarios de vias, rabaissaires, en propietarios. Paralizouse tamn a

discusin no parlamento do Estatuto Vasco impulsado polo PNV. Hasta en educacin chegaron os recortes ereduciuse sustancialmente o seu orzamento.

Todo isto provocou o enfrontamento coas forzas nacionalistas de Catalua e do Pas Vasco, as como aradicalizacin dos socialistas e a proliferacin de folgas e de conflitos, levou CEDA a endurece-la sa posicin ea reclamar unha accin mais contundente en materia de orde pblica, esixindo participar directamente no goberno.O presidente do goberno, Lerroux, accedeu a estas peticins e o 5 de outubro outorgoulle tres carteiras ministeriais CEDA..

A oposicin de esquerdas: A Revolucin de Asturias

. A entrada de membros da CEDA no goberno foi interpretada pola esquerda como un camio cara o fascismo.En resposta os socialistas convocaron unha folga xeral revolucionaria.

- A folga xeral: convocada pola UXT en toda Espaa, contou con escaso apoio da CNT e doscomunistas e tivo eco nalgunhas cidades como Sevilla, Crdoba, Valencia, San Sebastin, Barcelona, Bilbao ouMadrid. Fracasou pola falta de coordinacin e de unin obreira e pola contundente resposta do goberno quedecretou o estado de guerra. A pesar diso, os acontecementos adquiriron especial relevancia en Asturias e Catalua.

- A revolucin de Asturias. En Asturias e Norte de Len o chamamento folga xeral deu lugar aunha forte insurreccin obreira que pretenda facerse co poder poltico e controlar os medios de producin. Aalianza de tdalas forzas obreiras (socialistas, anarquistas e comunistas) permitiu o triunfo da revolucin.Conseguiron a ocupacin de gran parte dos cuarteis da Garda Civil e o dominio de gran parte dos concellos,includo Oviedo, que foron substitudos por comits revolucionarios locais que se fixeron cargo da administracin,de garantir o funcionamento da producin e de manter a orde pblica: era o triunfo da revolucin. Para intentarcontrolar a situacin o goberno enviou tropas da Lexin e dos Regulares mando do xeneral Franco. A resistenciaasturiana prolongouse durante uns dez das, pero finalmente foron derrotados. O balance foi cruento, redor de2000 mortos e 5000 detidos.

- A proclamacin do Estado cataln.En Catalua a rebelin tivo unha dobre vertente: por un ladoos obreiros, seguindo as ordes da Alianza Obreira local, protagonizaron unha folga xeral; por outra, a Generalitat,dirixida por Llus Companys, sublevouse contra o Goberno central e proclamou a formacin da Repblica catalanadentro da Repblica Federal espaola. A falta de coordinacin entre os obreiros e a Generalitat e a escasaparticipacin da CNT, que era a forza maioritaria, facilitou o control da situacin polo exrcito, dirixido poloxeneral Batet. O Estatuto cataln foi anulado e todo o goberno cataln encarcerado xunto aos principais dirixentesda esquerda, entre eles Azaa, que estaba de visita en Barcelona.

13


14/20

A crise do segundo bienio

As consecuencias da revolucin de outubro foron notables. A influencia da CEDAno goberno aumentou. ACEDA amosouse partidaria de aplica-las condenas con rigor e de proceder a unha orientacin mais dura da polticado goberno. Suspendeuse o Estatuto de autonoma de Catalua, devolvronselle as propiedades s xesutas enomeouse a Gil Robles Ministro da Guerra e a Franco Xefe de Estado Maior. Sen embargo, a dura represin uniu as

forzas de esquerdas, ata daquela divididas, contra poltica do goberno e redor dun programa comn que esixa enprimeiro lugar a amnista para tdolos detidos.

longo de 1935, os gobernos radical-cedistas caracterizronse pola sa inestabilidade (falta deentendemento entre o presidente da Repblica Alcala Zamora e Lerroux, enfrontamentos internos dentro dacoalicin provocados polos escndalos de corrupcin do Partido Radical, como o caso do estraperlo (unha ruletaamaada creada por Strauss e Perli que baixo soborno se tentara implantar en varios casinos espaois) ou os casosde malversacin de fondos por parte de varios polticos radicais). Con esta crise, Gil Robles agardaba ser o novopresidente do goberno pero Alcal Zamora, temeroso da reaccin popular preferiu nomear a polticosindependentes de centro como Portela Valladares; a falta de viabilidade dos sucesivos gobernos levou a convocarnovas eleccins para febreiro de 1936.

Paralelamente produciuse un proceso de reorganizacin das forzas polticas tanto de dereitas como deesquerdas. Os monrquicos e conservadores formaron o BloqueNacional, manifestamente contrario vixencia dorxime e a Constitucin republicana.

Os partidos de esquerda (republicanos, socialistas e comunistas) nense formando a Fronte Popular, unhacoalicin baseada nun programa comn que defenda a concesin dunha amnista para os encarcerados de outubro,a reintegracin nos postos de traballo para os represaliados por razns polticas e a volta a lexislacin reformista doprimeiro bienio.

Doc.-En xaneiro de 1936, a Fronte Popular presenta o seu pacto-programa:Como suposto indispensable da paz pblica, os partidos coaligados compromtense:1. A conceder por lei unha ampla amnista dos delitos poltico-sociais cometidos posteriormente a

novembro de 1933 (...). Restablecern o imperio da Constitucin (...).Derrogarn inmediatamente a vixente lei de arrendamentos (...). Consolidacin na propiedade,

previa liquidacin, s arrendatarios antigos e pequenos (...).A Repblica ten que considerar o ensino como atributo indeclinable do Estado (...). Pularn, co ritmo

dos primeiros anos da Repblica, a creacin de escolas de primeira ensinanza.

O resultado das eleccins marcou unha clara divisin: a Fronte Popular obtivo o 48% dos votos, mentres asdereitas se fixeron co 46.5%. as forzas que se reclamaban de centro s obtiveron un 5.4 % dos votos.

4.2.4- A FRONTE POPULAR(das eleccins de Febreiro.36 ao levantamento militar de Xullo.36)

O goberno da fronte popular

As eleccins de 1936 evidenciaron a polarizacinda vida poltica espaola, dividida claramente entre dereitase esquerdas e con programas polticos claramente enfrontados. O trinfo da Fronte Popular non foi aceptado polos

14


15/20

sectores mais reaccionarios da sociedade espaola, que iniciaron unha conspiracin contra a Repblica, mentres ossindicatos e os partidos obreiros esixan o afondamento das reformas sociais do primeiro bienio republicano.

O trinfo electoral comportou a reorganizacin da Repblica. Manuel Azaa foi elixido presidente darepblica en lugar de Alcala Zamora. A idea inicial de Azaa era incluir aos socialistas no goberno e nomear aPrieto xefe do goberno. Pero o sector mis radical do PSOE, encabezado por Largo Caballero opuxose, e Azaativo que formar goberno s cos membros do seu partido nomeando presidente a Casares Quiroga.

O novo goberno, formado exclusivamente por ministros de Izquierda Repblicana, pero apoiadoparlamentariamente polos socialistas, puxo de contado en marcha o programa pactado na coalicin electoral:decretouse unha amnista, o goberno da Generalitat volveu de novo poder e restableceuse o estatuto deautonoma, mentres principiaba as negociacins para a aprobacin dun estatuto para o Pas Vasco e outro paraGalicia. O novo goberno retomou o proceso reformista interrompido durante o bienio de dereitas. Para frealosrumores golpistas afastou do poder a algns xenerais mais proclives golpismo e trasladounos a outros destinos(Franco a Canarias e Mola a Navarra).

O trinfo das esquerdas trouxo consigo unha intensa mobilizacin popular que creou un clima de tensinsocial: Os sindicatos e partidos de esquerda radicalizaron as sas posicins: os anarquistas defendan a revolucin,mentres un sector do socialismo, encabezado por Largo Caballero alias o Lenin espaol, tamn se orientabancara a solucins radicais.

Entre a dereita, a Falanxe Espaola asumiu un forte protagonismo e fomentou un clima de enfrontamento civile de crispacin poltica. Grupos de falanxistas formaron patrullas uniformadas e armadas que iniciaron accins

violentas contra os lderes esquerdistas; os enfrontamentos entre militantes de dereita e esquerda propagronseentre febreiro e xullo de 1936. Entre os sectores mais conservadores da sociedade empezou a tomar corpo a idea deque o recurso golpe de estado militar era a nica solucin.

A preparacin do golpe de Estado:

Os proxectos para derribar o Goberno comezaron xa o mesmo da das eleccins, ao ver os resultados Gil Roblese o seu xefe de estado maior, Franco, sopesaron a idea de dar un golpe. Os grupos conservadores viron no exrcito onico medio que podera facer fronte, segundo eles, ao peligro do comunismo; na sa idea contaron co apoio dexenerais e oficiais pertencentes a dereitista Unin Militar Espaola.

A trama conspiratoria tivo no xeneral Molao verdadeiro xefe do golpe, o director. O seu proxecto consistana organizacin dun pronunciamento simultneo en tdalas guarnicins militares posibles, sendo consideradas claves

as de Madrid e Barcelona, e como reserva especial tia exrcito de frica, o mellor preparado de todos, e o mandodel sera para o xeneral Franco. Mola entenda que o xefe supremo da sublevacin sera o xeneral Sanjurjo, osublevado e condenado en 1932, respectado por todos altos mandos e que viva exiliado en Portugal. A conspiracindeseada polos militares contaba co apoio das forzas polticas mis de dereitas: CEDA, carlistas e a FalanxeEspaola de las JONS.

.- Jos Daz, secretario xeral do PCE, denuncia nas Cortes a existencia dun complot contra ogoberno da Fronte Popular (15 de xullo de 1936):

Seor Gil Robles (...), estamos completamente seguros de que en moitas provincias de Espaa seestn a facer preparativos para o golpe de Estado (...). Todos estamos vixiantes, a fin de que nonpoidades levar a cabo os vosos intentos porque, de facelo as, levaredes a Espaa polo camio poloque a levastes neses dous anos de represin, de fame e de descrdito para o pas. Ns non queremos

esa Espaa, senn unha Espaa democrtica, onde haxa benestar para os obreiros e para as clasespopulares (...). Non queredes acatar o que representou o triunfo do 16 de febreiro, e de a a vosapoltica e a vosa actuacin.

O 12 de xullo un comando de extrema dereita asasinou tenente da Garda de Asalto Jos Castillo; comorepresalia, o da seguinte un grupo de Gardas de Asalto, asasinou a Calvo Sotelo, dirixente dos monrquicos. O seuenterro foi un adianto da declaracin de guerra. Pero o asasinato de Calvo Sotelo non foi o determinante dasublevacin, que xa estaba decidida. A sublevacin iniciouse en Marrocos o 17 de xullo e o da seguinte estendeusepor toda a Pennsula. O fracaso do golpe militaren boa parte de Espaa desencadeou o inicio dunha guerra civilque se prolongara durante tres anos.

15


16/20

4.3. A GUERRA CIVIL (1936-1939)

Entre o 18 de xullo de 1936 e o 1 de abril de 1939 tivo lugar unha cruenta guerra civil entre espaois

enfrontados en dous bandos. O goberno da Repblica conseguiu resistir durante case tres anos, pero finalmente otriunfo foi para os militares sublevados.

4.3.1- O GOLPE E A CONFIGURACIN DOS BANDOS EN LOITA

A sublevacin militar

As cinco da tarde do 17 de Xullo de 1936, en Melilla, comezou a rebelin. As tropas sublevadas da Lexindominaron rapidamente a situacin no Protectorado, os militares que permaneceron fieis o goberno foron fusilados.Comezaba as o golpe deseado polo xeneral Mola, o seu obxectivo era facer unha rebelin rpida e violenta(Haique sembrar o terror, eliminando sen vacilacins a todos os que non pensen coma nos indicou o xeneral mola nassas instrucins) e establecer un Directorio Militar encabezado polo xeneral Sanjurjo.

Nos dias 18 e 19, mesmo tempo que Franco se trasladaba desde Canarias no avin Dragon Rapide para tomaro mando das tropas de Marrocos, en distintas cidades da Pennsula os militares conxurados tentan facerse co poder.Nas principais cidades fracasan, especialmente en Barcelona grazas o esforzo dos anarquistas, e en Madrid onde opobo armado asalta o Cuartel da Montaa, pero en moitas pequenas capitais triunfan. En Galicia, tras brevesenfrontamentos os sublevados fanse co control do territorio; en xeral o golpe ten xito nas zonas mis ruralizadas econ maior peso da economa agraria (onde a resistencia popular menor) e fracasanas reas mis urbanizadas edesenvolvidas economicamente.

En todo caso o golpe fracasa no seu intento de tomar o pas, este fracaso vai provocar unha guerra civil quedividira Espaa en das zonas:

ZONA REPUBLICANA: territorios mis desenvolvidos do norte e leste da Pennsula (industria eagricultura de exportacin). Control da maiora das grandes cidades.

ZONA SUBLEVADA: zonas agrarias do interior (Meseta Norte, Navarra e lava, a metade de Aragn... ),Galicia, unha pequena parte de Andaluca, terrritorios non peninsulares, en especial o Protectorado de Marrocos,donde se concentraban as mellores tropas: a Lexin e os Regulares marroqus.

A configuracin dos bandos

Forzas polticas, econmicas e sociais tiveron que posicionarse a favor dun dos bandos desde o inicioda guerra. A indecisin do goberno da Repblica nos momentos iniciais dificultou a organizacin dos seus apoios,situacin que favoreceu a actuacin dos sublevados:

No bando republicanoestaban os grupos que maioritariamente votaran Fronte Popular:Apoios sociais: masas obreiras das cidades industriais, xornaleiros do sur da Pennsula, pequena burguesa eclases medias vinculadas aos partidos republicanos, ncleos intelectuais.

16


17/20

Apoios polticos: movemento obreiro (socialistas, comunistas, anarquistas), partidos republicanos,nacionalistas, incluido o PNV.

Ideolxicamente acabara agrupando a todas as formacins anti-fascistas(doc.1)e a todos os que apoiaron asreformas republicanas e defendan unha espaa laica e progresista. para eles a accin dos militares non era misque unha rebelin contra a orde legalmente establecida.

No bando sublevadoagrupbanse todos os que estaban descontentos coas reformas republicanas:Apoios sociais: clases dominantes (terratenentes, burguesa... ), a Igrexa, que apoia totalmente s sublevados efala dunha cruzada e grande parte da opinin pblica catlica, sectores das clases medias urbanas, os pequenos emedianos propietarios agrcolas do norte, unha parte importante do Exrcito (anda que moitos xeneraispermaneceron fieis a repblica, as como a Aviacin e a maior parte dos marieiros da Armada, a Garda Civilapoiou os sublevados ags en Barcelona e a Garda de Asalto apoiou a repblica)

Apoios polticos: dereita conservadora (CEDA... ) e fascista (Falange), monrquicos e carlistas. Os obxectivospolticos non son inicialmente unnimes: imprimir un xiro conservador Repblica, voltar Monarqua, implantarun Estado fascista ao xeito italiano ou alemn...,

Ideolxicamente todos estes grupos aparecen unidos nicamente polo seu anti-comunismo e a sa defensa dacivilizacin cristi, para os protagonistas da sublevacin, esta foi definida como un Alzamento Nacional. A partedo pas que quedou baixo o seu control foi cualificada co nome da Espaa Nacional enfrontada os marxistas, losrojos. (doc.2)

A represin

A loita que se iniciou en Xullo de 1936 non foi s unha loita entre dous exrcitos, senn que existan en partedos dous bandos a pretensin de eliminar contrario. Neste contexto inclense os actos de violencia, represin eterror que se levan a cabo de forma sistemtica, especialmente nos primeiros meses da guerra. Na zona republicana,a desintegracin das institucins do estado provocou actuacins incontroladas. Desenvolveuse unha durapersecucin de militares, terratenentes, militantes de dereita e, moi especialmente, de eclesisticos.

Na zona sublevada os militares iniciaron unha represin sistemtica e violenta de todas as forzas opositorascoa finalidade de crear un clima de terror no inimigo. Os primeiros en sufrir as consecuencias foron as autoridadescivs e militares que permaneceron fieis o goberno, que foron sistematicamente executadas. Despois da ocupacindun territorio, procedase depuracin e execucin de todos aqueles elementos considerados perigosos para o novorxime: sindicalistas, masns, republicanos, mestres, intelectuais, nacionalistas.. Os paseos, os fusilamentos

nocturnos, a aplicacin da lei de fugas, os xuzos sumarisimos, multiplicronse e xenerlizaronse.

4.3.2- A INTERNACIONALIZACIN DO CONFLICTO:

A internacionalizacinda guerra (envo de combatentes e material blico) explcase polo contexto polticointernacional: ascenso dos fascismos; consolidacin da URSS; actitude tmida e conciliadora das democraciasante a expansin dos fascismos (prefiren "localizar" os conflictos e ven a guerra espaola como unha loita entreFascismo e Comunismo). Esta actitude ten importantes consecuencias: permite alongar a duracin do conflicto einclina a balanza do bando dos militares sublevados (permite o rpido paso polo Estreito das tropas africanas,compensa a carencia de industria na zona... )

Para evitar que a guerra se convertese nun conflito internacional, as principais nacins europeas acordaroncrear en Londres a primeiros de agosto de 1936 o Comit de Non-Intervencin: (27 pases) Estes acordosimplicaban a prohibicin de enviar homes e armas a ningn dos dous bandos e denunciar aos infractores. Pero Italiae Alemaa non cumpriron o pactado e prestaron, desde o primeiro momento, axuda aos militares sublevados. Anteesta situacin o Comit declarouse incompetente para obrigar o cumprimento do pactado.

Apoios aos SUBLEVADOS: O rxime nazi de Hitler en Alemaa e o fascista de Mussolini en Italia axudaronmilitarmente aos sublevados desde o principio e sen preocuparse polo comit de non-intervencin. Italia colaboroucon avins e corenta mil soldados. Alemaa achegou tanques, artillera e aviacin que foron decisivos em moitasaccins como o bombardeo de Guernica (Lexin Condor) e uns dezaseis mil homes. O rxime portugus deSalazar colaborou coa achega de vinte mil voluntarios e facilitando o paso polo seu territorio, tamn contou coacolaboracin de capitalistas americanos (combustible da Texaco e da Standard Oil, camins, armas....) A axuda dealemaa e Italia foi decisiva para a victoria dos rebeldes. (doc.2)

Apoios REPBLICA: A Repblica tivo grandes dificultades para adquirir subministracins e material deguerra debido poltica de non intervencin das democracias occidentais e ao peche de fronteiras. A Repblicacontou s coa axuda da Unin Sovitica, que proporcionou cadros tcnicos, vveres e armamento, en parte costeado

con fondos do Banco de Espaa (o "ouro de Moscova"). Outro gran apoio foi o das Brigadas Internacionais(voluntarios esquerdistas procedentes de toda Europa e Amrica, importante apoio moral, formaron parte de estasbrigadas importantes intelectuais como Hemingway, George Orwell ou Andr Malraux... tense que retirar en

17


18/20

Novembro de 1938). Mxicotamn apoia a causa republicana (lugar de destino de moitos exiliados republicanosao remate da guerra).

A guerra viviuse con gran interese en todo o mundo. Pareca un enfrontamento entre democracia e fascismo,entre o exrcito e o pobo. Iso orixinou un amplo movemento de solidariedade cara causa republicana entreintelectuais progresistas de todo o mundo. A destrucin de Guernica ou o asasinato de Garca Lorca impresionaron opinin mundial, especialmente cando se expn o Guernica de Picasso na Exposicin Internacional de Pars de

1937.

4.3.3- EVOLUCIN SOCIO-POLTICA E IDEOLXICA DOS DOUS BANDOS

A evolucin foi moi distinta nas das zonas, mentras as divisins foron permanentes no bando repblican, nazona franquista implantouse unha frrea ditadura.

A Espaa republicana: divisin

O mis destacado foi a fragmentacin do esforzo militar e dos proxectos polticos nunha continua dialcticaentre das posturas opostas:

-Converter a guerra nunha revolucin (doc.3):revolucin e guerra, defendida por anarquistas e trotskistas doP.O.U.M., consideraban que a vitoria s poda ser lograda se a guerra se abordaba con mtodos revolucionarios,

abandoando a organizacin poltica e militar tradicional e creando milicias e comunas colectivistas. As xurde enmoitas zonas controladas pola CNT unha revolucin social colectivista: colectivizacin da propiedade industrial,os servizos e a propiedade agraria en Catalua; extensin das colectivizacins agrarias en Aragn e outras zonasrurais, expropiaronse cerca de 5.500.000 hctareas e participaron nesta autntica revolucin social agraria uns 3millns de campesios.

- primeiro gaar a guerra (docs.4-5), esta tese era defendida polos comunistas e sectores do PSOE. Pensabanque a vitoria s poda acadarse se a guerra se planificaba en termos convencionais: deba establecerse o poder dogoberno central, deba crearse un exrcito regular e disolver as milicias, haba que deter a revolucin.... oenfrontamento era inevitable.

Evolucin poltica:Durante os primeiros das no mbito polticoprodcese unha fragmentacin e unha "crise de autoridade" a

comezos da guerra: situacin de "dobre poder": goberno/organizacins e milicias obreiras (ante a inexistencia dunexrcito organizado o principio do conflito moitos partidos e sindicatos organizaron as sas propias milicias paraloitar na guerra.). Podemos distinguir tres etapas:

1-Goberno Giral Xullo.36: dimisin do goberno de Casares e formacin doutro presidido polo radicalMartnez Barriopara tentar negociar cos rebeldes fracasa e aos poucos das xstase outro presidido por JosGiral, formado nicamente por republicanos de esquerdas: entrega armas s milicias dos partidos, disolve oExrcito e forma un novo integrado por voluntarios e encabezado pola oficialidade fiel Repblica na prctica,o control da situacin est en mans dos comits creados polas organizacins obreiras.

2-Goberno Largo Caballero Set.36-Maio.37: goberno de concentracin (republicanos, socialistas,comunistas, anarquistas) presidido por Largo Caballero(socialista) Intenta restablecer a autoridade, frear ascolectivizacins e darlle unha direccin unificada guerra (militarizacin das milicias dos partidos para aformacin do novo "Exrcito Popular"). Isto provocara os "Sucesos de Maio do 37":enfrontamentoarmado enBarcelona entre os anarquistas(partidarios da "revolucin na guerra" e apoiados polos trotskistas do POUM) e oscomunistas stalinistas(partidarios de frear a revolucin e fortalecer o Estado republicano) derrota anarquista e

debilitamento da posicin de Largo Caballero, que presenta a sa dimisin3-Goberno NegrnMaio.37-Marzo.39: Goberno do socialista Negrn (comunistas como principal apoio,anda que participan tamn socialistas e republicanos) cntrase no fortalecemento do poder republicano e osesforzos blicos deposto en Marzo do 39 polo "golpe" do coronel Casado, o 1 de Abril todo termina.

A Espaa franquista: ditadura e unificacin

A carencia dun proxecto unificado entre os apoios sociais e polticos do alzamento determina a supremaca doExrcito e a sa conversin en columna vertebral do novo Estado. No plano social: realizacin da"contrarrevolucin" paralizacin da reforma agraria, derogacin da lexislacin laica republicana (supresin domatrimonio civil e do divorcio, restablecemento do culto relixioso no ensino e o exrcito, retribucin estatal aoclero... ), A igrexa outro dos baluartes do rxime, non esquenzamos que calificaron a guerra coma unha cruzada.

Tamn pretenden a "supresin" da loita de clases (Foro do Traballo-1938- inspirado na doutrina social daigrexa e no fascismo: prohibicin de folgas, integracin da clase obreira en sindicatos "verticais"... ). Todo isto foi

18


19/20

acompaado por unha sistemtica e feroz represin dirixida dende o poder para sembrar o terror: execucinsmasivas, paseos, sacas, depuracins tinguiron o pas de sangue.

Evolucin poltica: A insurreccin militar apareceu principio mis como un ataque goberno da FrontePopular pero pronto pasouse a repudiar todo o sistema democrtico. Este ataque foi realizandose a travs dedistintas actuacins:

1- progresiva concentracinde poderes na persoa do xeneralFranco(favorecido pola morte en accidente de

aviacin do "xefe natural" do alzamento, Sanjurjo e o apoio italiano e alemn). En Xullo de 1936 crerase unhaXunta de Defensa Nacional con s en Burgos presidida polo xeneral Cabanellas e integrada por Mola, Queipo e opropio Franco, para coordinar os esforzos da guerra.

En setembro, e ante a necesidade dun mando nico, a Xunta decidiu escoller a Franco que acrecentara seuprestixio cos xitos do exrcito africano: Franco nomeado Xefe do Goberno e Xeneralsimo dos Exrcitos,asesorado por unha "Xunta Tcnica do Estado". Franco ten a partir deste momento plenos poderes, xa unhaditadura.

2- A unidade poltica conseguiuse a travs dun proceso de unificacin entre o carlismo e a Falanxe quedesembocara na imposicin da xefatura de Franco. Polo Decreto de unificacin (doc.6)de abril de 1937 crease unpartido nico (Falange Espaola Tradicionalista y de las JONS) que unifica a falanxistas e carlistas e no cal seintegran todos os apoios polticos do rxime baixo o mando supremo de Franco. Toda disidencia perseguida(Manuel Hedilla, novo xefe de falanxe e condeado a morte, indultado e encarcerado.) En Xaneiro do 38: formacindo primeiro Goberno propiamente dito. Franco concentra a Xefatura do Estado, a Xefatura do Goberno e a

Xefatura do Partido, ademais da do exrcito..4.4.4- A EVOLUCIN DAS OPERACINS BLICAS:

1936: A marcha sobre Madrid: Os exrcitos africanos atravesan o Estreito (Para pasar as tropasregulares pennsula Franco necesitou pedir apoio s forzas nazis e fascistas, xa que o estreito de Xibraltarestabacontrolado polas tripulacins da escadra republicana, que se amotinaran contra os oficiais rebeldes. Hitlerenvioullea Franco avins que foron fundamentais para establecer unha ponte area. Pola sa banda Mussolini enviou unhaescuadrilla de 12 bombardeiros e 2 buques mercantes con cazas) e avanzan rpidamente cara Madrid (conquista deMrida, Badajoz e Toledo) chegando s sas portas a finais de Outubro. O Goberno da Repblica trasldase aValencia. A mobilizacin xeral do pobo madrileo e a chegada dos primeiros "brigadistas" (apoio moral) frustran aconquista da capital. (Non Pasaran)

Tropas leais e columnas anarquistas catalanas atacan Aragn: estabilizan o frente pero non consiguen

conquistar as capitais.

1937: Madrid e o frente do Norte Proseguen os intentos de tomar Madrid ou de illala do resto daEspaa republicana fracasan nas batallas do Jaramae Guadalajara(Febreiro-Marzo). O exrcitos franquistasconcentrarn os seus esforzos en outras zonas.

Ao mando do xeneral Mola inciase a conquista do Norte peninsular: entre Marzo e Outubro aRepblica vai perdendo definitivamente o control da zona. Primeiro bombardeo sobre unha poboacin civil(Guernica).

Ofensivas republicanaspara aliviar a presin sobre Madrid e o Norte en Brunetee Belchite. O exrcitorepublicano conquista Teruel.

19
http://gl.wikipedia.org/wiki/Estreito_de_Xibraltarhttp://gl.wikipedia.org/wiki/Hitlerhttp://gl.wikipedia.org/wiki/Hitlerhttp://gl.wikipedia.org/wiki/Estreito_de_Xibraltar


20/20

1938-39: As ofensivas finais e o remate da guerra:

1938: os exrcitos de Franco reconquista Teruele avanzan cara o Mediterrneo: o territorio republicanoqueda dividido en dous e Catalua illada do resto (Abril).

A repblica responde co seu maior esforzo blico: os seus exrcitos atravesan o Ebro e inician a batallamis dura da guerra (Batalla do Ebro, Xullo-Novembro) ao final tense que retirar s posicins iniciais diante

do contraataque do exrcito franquista.

1939: o Exrcito sublevado conquista Catalua (Xan--Febr.). Francia e Inglaterra recoecen ao gobernofranquista. Desmoralizacin do Exrcito e as autoridades republicanas (dimisin do presidente da Repblica, M.Azaa). A Repblica s controla a zona centro (Madrid e o Levante)

O presidente do goberno (Negrn), co apoio dos comunistas, partidario de resistir ata o final (tratando deagardar polo desencadeamento da guerra en Europa)o coronel Casado(co apoio de socialistas moderados comoBesteiro e milicias anarquistas) d un golpe de Estado e intenta negociar a paz con Franco o final da guerraPeroFranco s acepta unha rendicin sen condicins: a finais de Marzo conquista Madrid e o Levante. (doc.7)

Final da guerra. O 1 de Abril os rebeldes ganaban a guerra, pero a represin continuou (doc. 7). Espaaestaba en runas: unha Espaa onde o Partido, a Igrexa e o Exrcito seran os piares dunha longa ditadura que seprolongara ata a morte do ditador en 1975,

Trala finalizacin da guerra decenas de milleiros de espaois tiveron que exiliarse, calculase que mis de500.000, pero para os que quedaron non habera piedade: os fusilamentos continuaron e centenares de presos foroncondenados a traballos forzados ( Valle de los Cados...).

A represin continuou unha vez rematadas as operacins blicas. Un b exemplo o que sucedeu en Galicia:

Vtimas documentadas: asasinatos e procesamentos

Homes 11854 96.74%Mulleres 399 3.26%Extrado da moi recomendable pxina: http://www.nomesevoces.net/gl/

(Criterios de avaliacin- correccin do exame de Xuo 2002- setembro 2007-O conflito blico en termos ideolxicos, como loita antifascista ou anticomunista, segundo a

percepcin de cada bando. pertinente aludir s principais diferenzas polticas entre os contendentes enmbitos significativos (relixioso, educativo, socioeconmico...) que xa marcaran a traxectoria daSegunda Repblica e que acabaran conducindo guerra.

-A internacionalizacin da Guerra Civil, incumprindo o compromiso de non intervencin, quereflicte as respectivas sintonas ideolxicas de republicanos e sublevados cos apoios estranxeiros cos quecontaron, mencionando as sas caractersticas.

-A diferente evolucin poltica das zonas republicana e nacional, insistindo nas disensins quemarcaron a vida da Espaa republicana (revolucin/guerra) e ocrecente protagonismo na mesma do PCE, as como no proceso de construcin na segunda dun

rxime de partido nico, militar e caudillista, que sentara as bases para a instauracin da ditadurafranquista.

-As referencias evolucin estritamente blica do conflito son pertinentes sempre que non seconvirtan en principal fo argumental da composicin e sexan vlidas para ilustrar algns aspectosabordados nos documentos (participacin estranxeira, triunfo franquista...).