TEMA 10

O SÉCULO DO BARROCO

CRISE E TRANSFORMACIÓNS NO SÉCULO XVII

LECCIÓN 1

A CRISE DO SÉCULO XVII ELEMENTOS

COMÚNS EUROPA

MEDITERRÁNEA EUROPA ATLÁNTICA

POBOACIÓN Creceu lentamente debido: - Ás grandes fames. - Epidemias (pestes)

Estancamento demográfico.

Crecemento un pouco superior.

ECONOMÍA Crise, especialmente en España e Italia.

Expansión económica grazas ao desenvolvemento comercial e industrial, sobre todo Francia, Provincias Unidas e Inglaterra.

SOCIEDADE Estamental e moi desigual.

Católica. Os estamentos privilexiados mantiveron a súa influencia.

Grande ascenso da burguesía comercial e mercantil.

AS TRANSFORMACIÓNS DO SÉCULO XVII

• ¿Onde se produciron? Teñen lugar, sobre todo, nas rexións do noroeste, Francia, Paises Baixos, Alemaña e Inglaterra.

• Características: 1. Se incrementa o rendemento da agricultura, debido á

aplicación de novas técnicas (selección de sementes ou fertilizantes).

2. Amplíase o comercio colonial. Créanse compañías comerciais privileciadas, como a Compañía das Indias Orientais (1602), que son corporacións privadas que teñen a protección do Estado.

3. Consolídase o sistema capitalista: • Maior circulación monetaria. • Creación de sociedades comerciais. • Auxe das actividades bancarias.

4. Aparecen novas doutrinas económicas, como o mercantilismo (esta doctrina concede importancia á acumulación de ouro e prata mediante o aumento das exportacións e a defensa da producción interna).

5. Cambios Sociais. Ao expandirse o comercio e a industria, consolidouse unha burguesía que, pouco a pouco, foron insertando a idea da importancia da riqueza para adquirir determinada posición social.

OS NOVOS ESTADOS BARROCOS LECCIÓN 2

A FRANCIA DE LUIS XIV

• Co Rei Sol (Luis XIV), Francia alcanzou o seu apoxeo político e económico: – No interior: o Rei Sol implantaría un novo tipo de

monarquía, a monarquía absoluta: • O monarca concentra todos os poderes na súa persoa. • O seu lema era “O Estado son Eu”. • Para poder desenvolver o seu poder absoluto necesitaba

moita axuda, a través dunha poderosa burocracia (diplomáticos, exército permanente, etc.).

• O seu modelo foi imitado por outros monarcas europeos.

– No exterior: • Luis XIV quería ampliar as posesións francesas e lograr a

hexemonía dentro de Europa. O Tratado de Westfalia significou para él a adquisición de novos territorios.

ANÉCDOTAS DO MONARCA LUIS XIV…: http://pasatiemposdehistoria.blogspot.com.es/2007/09/ancdotas-de-luis-xiv.html

O MODELO PARLAMENTARIO INGLÉS

• Cando Carlos I de Inglaterra quixo recortar os poderes do Parlamento, que daquela estaba dominado polos calvinistas, Oliver Cromwell, dirixiunos nunha guerra civil, na que o monarca sería executado, instaurándose unha república no seu lugar.

• Tempo despóis, en 1660 a monaquía foi restaurada, pero en 1688 produciuse un novo levantamento, a Revolución Gloriosa. Novamente o rei foi deposto e sustituído no seu trono por Guillermo de Orange, que aceptaría a Declaración de Dereitos (Bill of Rights).

• ¿Qué era a Declaración de Dereitos? Era un documento que: – Recortaba o poder da monarquía. – Garantía eleccións libres. – Outorgaba amplos poderes ao Parlamento.

CARLOS I de Inglaterra

PARLAMENTO INGLÉS OLIVER

CROMWELL

REPÚBLICA INGLESA

CARLOS II de Inglaterra REVOLUCIÓN GLORIOSA

GUILLERMO III de Inglaterra

BILL OF RIGHTS

EUROPA TRAS A PAZ DE WESTFALIA (Consecuencias da Guerra dos Trinta

Anos) • Sacro Imperio: o emperador de Alemaña quedara

debilitado tras a Guerra dos Trinta Anos. Os numerosos Estados que compoñían o Sacro Imperio fixéronse cada vez máis independentes e a figura do Emperador quedou relegado a prácticamente un cargo homorífico.

• Provincias Unidas: unha vez independizadas de España, organizáronse nunha república dirixida por un estatúder ou gobernador. Debido a súa importancia comercial e marítima, Holanda converteuse nunha das principais potencias europeas.

• Países Bálticos: Dinamarca e Suecia comezaron a emerxer.

A ARQUITECTURA BARROCA LECCIÓN 4

¿Qué é o Barroco? • A Arte Barroca, coma as demás artes, é

preciso comprendela dentro do seu contexto histórico. No século XVII e boa parte do XVIII, Europa sufriu confrontacións políticas e relixiosas que dividiron Europa ente católicos e protestantes.

• Debido a isto, a nova Arte Barroco cumpriu unha función propagandística, ¿de qué xeito? – No eido relixioso: Transmitindo a

grandeza do catolicismo contra a austeridade protestante.

– No eido político: Ensalzando o poder e a gloria dos monarcas absolutistas.

• Por outro lado, buscaba exaltar os sentimentos a través da teatralidade da arte.

San Carlo alle Quattro Fontane Borromini

Arquitectura Barroca. Italia • CARACTERÍSTICAS XERÁIS:

– Utilización de formas curvas para dar sensación de dinamismo: • Incorporación da escultura na

arquitectura (ex. Utilización de formas cóncavas e convexas).

• Utilización de columnas salomónicas. • Creación de efectos de luz e sombra.

– Emprego de materiais ricos e recargados.

• ARTISTAS (en Roma): – Bernini:

• Columnata da Praza de San Pedro do Vaticano.

• Baldaquino de San Pedro do Vaticano. • Diversos monumentos: Fonte dos Catro

Ríos da Piazza Navona.

– Borromini: • A súa obra máis destacada é a igrexa de

San Carlos das Catro Fontes.

EFECTO LUZ-SOMBRA

COLUMNA SALOMÓNICA

DECORACIÓN RECARGADA

PIAZZA NAVONA

COLUMNATA DA PRAZA DE SAN PEDRO

DO VATICANO

BALDAQUINO DE SAN PEDRO

DO VATICANO

Baldaquino: é unha especie de

templete formado por

catro columnas que sosteñen

unha cúpula ou dosel plano destinado a

guarecer o altar cada ten unha

posición illada.

BERNINI

FONTE DOS CATRO RÍOS (NA PIAZZA NAVONA)

SAN CARLOS DAS CATRO FONTES.

BORROMINI

Difusión Arquitectura Barroca • FRANCIA:

– A súa arquitectura non foi tan recargada.

– Obras destacadas:

• A remodelación do Palacio do Louvre. Mansart

• Igrexa dos Inválidos. Mansart

• O Palacio de Versalles.

Saint-Louis-des-Invalides

Napoleón Aquí

descanso eu…

PALACIO DE VERSALLES

Planta do Palacio de Versalles

Dos grandes alas perpendiculares

Zona central Forma de U

Cada dependencia una función

Ordenación en torno a patios

Mansart, Le Vau (arquitectura), Le Brun (decoración), Le Notre (xardíns)

• CENTROEUROPA (sobre todo Viena): – Obras destacadas:

• Palacio de Belvedere.

• Igrexa de San Carlos Borromeo.

• INGLATERRA:

– Obras destacadas:

• Catedral de San Pablo de Christopher Wren.

• ESPAÑA:

– Destaca un estilo típico do Barroco español, o churrigueresco, caracterizado por unha decoración moi recargada, sobre todo nas fachadas dos edificios.

– Tamén son coñecidas as Prazas Maiores, como a de Madrid ou Salamanca.

PODEDES TOMAR UNHA ESTUPENDA

TAZA DE TÉ NAS PRAZAS MAIORES

DE MADRID E SALAMANCA

A ESCULTURA BARROCA LECCIÓN 5

Características Xerais da Escultura Barroca

1. Carácter efectista e decorativo: busca conmover e sorprender ao espectador.

2. Realismo: as figuras xa non están idealizadas, senón que as personaxes escúlpense tal como eran.

CRISTO XACENTE. GREGORIO FERNÁNDEZ

3. Dinamismo: a escultura busca captar o movemento, polo que, moitas veces, a figuras escúlpense en actitudes forzadas ou con equilibrio inestable.

4. Emotividade: xa non se busca a serenidade renacentista, senón o sentimento e a expresividade.

APOLO E DAFNE

Mito de Apolo e Dafne • A serpe Pitón, na mitoloxía

grega, era un monstruo de cen cabezas e cen bocas que vomitaban fogo; era o terror da campiña de Tesalia porque arrasaba a homes e animais. Conta Ovidio que Apolo, orgulloso por haberlle dado morte, osou desafiar a Cupido, fillo de Venus e de Marte. Este, para castigar tal osadía, tomou dúas frechas da súa aljaba.

• Unha tiña a punta de ouro e infundía amor; a outra era de chumbo e inspiraba desdén. Cupido dirixiu a primeira cara Apolo, e disparou a segunda a Dafne, filla do río Peneo e da Terra. Unha violenta paixón pola fermosa ninfa apoderouse entón de Apolo. Sen embargo ela, ferida pola frecha do desprezo, fuxiu rápidamente tratando de esconderse.

• Apolo correu en busca de Dafne, pero ésta, ao verse perdida, solicitou a axuda do seu pai. Tan pronto como cesaron os seus gritos de socorro, unha corteza suave lle encerrou o peito. Os seus cabelos transformáronse en follas verdes, os brazos en ramas, os pies fixáronse no chan e a ninfa quedou transformada en laurel. Apolo, non disposto aún a darse por vencido, abrazou á árbore a o cubriu de ardentes besos, pero incluso as rapas retrocedían asustadas dos seus beizos. “Se non podes ser a miña amante”, xurou o deus, “me serán consagrada eternamente”. As túas follas sempre serán verdes e con elas coronareime”. Dende entón, o laurel é o símbolo de Apolo e con él galardónanse aos vencedores, artistas e poetas.

5. Luminosidade: xógase coas luces e sombras a través da creación de ropaxes pesados e composicións complexas.

6. Materiais: sobre todo o bronce e o mármore; nas esculturas relixiosas tamén é habitual a madeira policromada.

A Escultura Italiana • Bernini foi un dos seus máximos

representantes e Roma o foco principal da escultura barroca italiana.

• Características: – Aportan movemento e expresividade.

– Exemplos: • Apolo e Dafne (moita expresividade e tensión

muscular).

• O éxtase de Santa Teresa (grande teatralidade).

• Mausoleos dos Papas Urbano VIII e Alexandre VII.

O RAPTO DE PROSERPINA. BERNINI

O ÉXTASIS DE SANTA TERESA. BERNINI

MAUSOLEO PAPA URBANO VIII. BERNINI

A PINTURA BARROCA LECCIÓN 6

Características Xerais 1. Realismo. Ao

igual que a escultura, búscase mostrar a realidade, non a idealización das persoaxes.

BETSABÉ COA CARTA DE DAVID. REMBRANDT

2. Busca do movemento. Lógrase mediante composicións asimétricas e diagonais con figuras representadas en actitudes dinámicas.

RAPTO DAS FILLAS DE LEUCIPO. RUBENS

3. Dominio da cor. Utilízase para crear formas, prescindindo incluso da cor.

4. Interese pola luz. É un dos requisitos fundamentais do Barroco, a utilización do claroscuro para dar dramatismo e profundidade á escena.

AUTORRETRATO. REMBRANDT

SANTA IRENE CUIDANDO A SAN SEBASTIAN.

DE LA TOUR

Zona de iluminación clara

Zona de penumbra

Zona oscura

Zona proxectada

Zona de reflejo

A VOCACIÓN DE SAN MATEO. CARAVAGGIO

5. Variedade temática:

1. Relixiosos.

2. Mitolóxicos.

3. Retratos.

4. Escenas da vida cotiá.

5. Paisaxes.

6. Bodegóns.

A Pintura Barroca en Italia • Caravaggio:

– Representa o culmen da pintura italiana e influiu en numerosos artistas.

– Destaca o seu tenebrismo, que consiste no contraste entre luces e sombras, producindo o efecto de claroscuro (contraste moi forte entre zonas escuras e outras iluminadas).

– As súas persoaxes mostran grande realismo, posto que moitas veces buscaba modelos en persoaxes reais, incluso de ambientes marxinais.

– Exemplos: • O Santo Enterro. • A boaventura. • A vocación de San Mateo.

A CRUCIFIXIÓN DE SAN PEDRO

A VOCACIÓN DE SAN MATEO

OS DISCÍPULOS DE EMAÚS

O ENTERRO DE CRISTO A BUENAVENTURA

• Aníbal Carracci: a súa influencia miguelanxelesca

déixase ver na decoración da galería Farnesio de Roma.

A Pintura Barroca en Flandes • Características Xerais:

– Naturalismo. – Minuciosidade.

• Rubens: – Colorido e movemento. – Temática variada:

• Históricos, como pro exemplo a Vida de María de Medici.

• Relixiosos, como o Descendemento da Cruz.

• Mitolóxicos, como as Tres Gracias.

• Retratos. • Escenas populares, etc.

• Van Dyck: – Destacou, sobre todo, polos seus

retratos, é significativo o de Carlos I de Inglaterra.

• Jordaens: – Son moi coñecidas as súas pinturas

de banquetes e festas.

A Pintura Barroca en Holanda • Características Xeráis:

– Tendo en conta que en Holanda predominaba a relixión Calvinista, a pintura adquiriu unhas características moi específicas e distintas das demáis.

– Chama a atención o tratamento que fan os artistas da luz para crear unha escena realista e de constrastes.

– Os pintores preocupábanse de satisfacer as demandas da burguesía, a súa mellor clientela.

– Temas principáis: • Paisaxes. • Retratos. • Escenas cotiás.

– Rembrandt: • Foi o artista máis sobresaínte do Barroco Holandés.

• Destacou o seu realismo e traballo co claroscuro.

• Dos das súas obras máis coñecidas foron a Ronda de Noite a a Lección de Anatomía.

NON TE PERDAS ISTO!! http://www.antena3.com/noticias/cultura/flashmob-organizado-museo-nacional-amsterdam-recrean-escenas-rembrandt_2013040400129.html

– Vermeer:

• Destacou polas súas representacións dos interiores de casas burguesas.

• Obras coñecidas: A xove da perla ou A arte da Pintura.

– Frans Hals: • Os seus retratos individuais e colectivos son coñecidos

pola súa profundidade psicolóxica.

• Exemplo: Rexedoras do asilo de anciáns.

O SÉCULO DE OURO EN ESPAÑA LECCIÓN 7

• Trátase do período de esplendor que viviu España no campo da literatura e a arte, durante a segunda metade do século XVI e gran parte do XVII.

• Figuras como Cervantes, Calderón de la Barca, Quevedo ou Lope de Vega sobresaíron na Literatura da época barroca, mentres que Murillo, Zurbarán o Velázquez serían os nosos xenios da pintura española.

¿Qué é o Século de Ouro?

A pintura barroca española • Francisco de Zurbarán:

– Escola de Sevilla.

– Pintor de escenas monásticas cargadas de sentimentos e bodegóns moi minuciosos.

• Bartolomé Esteban Murillo: – Escola de Sevilla.

– Escenas relixiosas cheas de simbolismo, como as súas Inmaculadas.

• José de Ribera: – Chamado o

Spagnoletto.

– Traballou en Nápoles e tivo moita influencia do Tenebrismo de Caravaggio, aínda que con toques máis coloristas.

O Xenio de Velázquez • Foi un dos xenios do Barroco

de todos os tempos. • Etapas:

– En Sevilla: • Na súa cidade natal comezou

desenvolvendo un estilo realista con algún toque tenebrista.

• Exemplos: O augador de Sevilla ou a Vella fritindo ovos.

– En Madrid: • Xa como pintor coñecido,

o monarca Filipe IV nomeouno pintor oficial de palacio, por iso nesta etapa destacan numerosos retratos da Familia Real e de persoas coñecidas da Corte, dende o Conde-Duque de Olivare, a disversos bufóns da Corte.

• Nesta etapa destacou polo seu estudo da personalidade humana.

– Influencia Italiana: • Velázquez realizou dúas

viaxes a Italia, onde estudiou aos grandes mestres.

• Tras as viaxes, o seu estilo acadou gran perfección, tanto no estudo da luz como da perspectiva.

– Etapa de madurez: • Temática mitolóxica:

– As Fiandeiras.

– A Fragua de Vulcano.

• Temática histórica: – A rendición de Breda.

– As Meninas.

Infanta Margarita Teresa de Austria

María Agustina Sarmiento de Sotomayor, menina real

José Nieto

Filipe IV e Mariana de Austria

Reinterpretando a arte…

Para completar… • MENINAS:

– http://www.youtube.com/watch?v=hj4bdndTF9I – http://www.youtube.com/watch?v=BGzdmBmDzaU

• REMBRANDT (BBC): http://www.youtube.com/watch?v=cHm2u9l5syg

• A RENDICIÓN DE BREDA: http://www.youtube.com/watch?v=dQmLn3PKIco

• VELÁZQUEZ: http://www.youtube.com/watch?v=aeWgZ5G4-Ps

• AS TRES GRACIAS: http://www.youtube.com/watch?v=saC5VurG2rQ