tõ ®iÓn · uû viªn héi kts quèc tÕ tõ n¨m 1957. gi¶i th−ëng quèc gia liªn x«. adam...

1

NguyÔn huy c«n

Tõ ®iÓn

danh nh©n KiÕn tróc-x©y dùng

ThÕ giíi

Hμ néi, 2009

2

NGuyÔn Huy C«n

Tõ ®iÓn

danh nh©n KiÕn tróc-x©y dùng

ThÕ giíi

hμ néi -2009

3

Lêi nãi ®Çu

gµy nay, trªn thÕ giíi ®· cã v« vµn c«ng tr×nh kiÕn tróc ë kh¾p çc ch©u lôc. Cã c«ng tr×nh ®· tån t¹i hµng ngµn n¨m, cã c«ng tr×nh ®· tån t¹i hµng tr¨m n¨m, cã c«ng tr×nh míi ®−îc x©y dùng, cã c«ng tr×nh ®ang lµ niÒm tù hµo vµ m¬ −íc tham quan, kh¶o s¸t, du lÞch cña kh¸ch bèn ph−¬ng, nh−ng còng cã c«ng tr×nh chØ cßn l¹i di tÝch, thËm chÝ chØ cßn lµ nh÷ng dßng ch÷ ®äng l¹i trªn s¸ch b¸o. Song kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ cã nh÷ng c«ng tr×nh nh− vËy, ngay c¶ nh÷ng h¹ng môc ®−îc liÖt vµo “B¶y kú quan thÕ giíi” còng ph¶i cã t¸c gi¶. §ã lµ nh÷ng ng−êi x©y dùng nhµ mµ ng−êi cæ Hy L¹p ®· tõng ngîi ca. ChÝnh danh tõ “ kiÕn tróc s−”- tiÕng Hy L¹p

gèc lµ architecton ®· mang ý nghÜa ban ®Çu lµ “ bËc thÇy vÒ thñ c«ng nghiÖp”, trong ®ã cã x©y

dùng. Chóng t«i kh«ng cã tham väng viÕt ®−îc thËt chi tiÕt vÒ tiÓu sö cña çc danh nh©n kiÕn tróc - x©y dùng trªn kh¾p hµnh tinh, mµ chØ d¸m nªu h¬n 500 bé mÆt tiªu biÓu cña giíi kiÕn tróc s− vµ kü s− x©y dùng trªn thÕ giíi theo çc tµi liÖu ®· s−u tÇm ®−îc ®Ó cung cÊp nh÷ng th«ng tin sau ®©y: tªn, tuæi (n¨m sinh, n¨m mÊt), quèc tÞch, xu h−íng/ tr−êng ph¸i, çc t¸c phÈm /c«ng tr×nh tiªu biÓu, ®Æc ®iÓm thÓ hiÖn / quan niÖm riªng, danh hiÖu, gi¶i th−ëng (quèc gia, quèc tÕ) . Nh− bÊt kú cuèn tõ ®iÓn nµo kh¸c, tªn t¸c gi¶ sÏ s¾p xÕp theo vÇn ch÷ çi tõ A ®Õn Z. Tr−êng hîp t¸c gi¶ cã hai tªn th× lÊy tªn th«ng dông, cßn tªn kia ghi chó ch÷ X ( xem) ®Ó tiÖn tra

cøu. §èi víi çc t¸c gi¶ Nga th× phiªn ©m theo ch÷ çi latinh ®Ó tiÖn Ên lo¸t, c¨n cø vµo quy ®Þnh

phiªn ©m hiÖn hµnh. ë phÇn phô lôc, chóng t«i giíi thiÖu çc nÒn kiÕn tróc vµ çc phong çch kiÕn tróc trªn thÕ giíi, mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu cña thÕ kû 20 mµ çc nhµ kiÕn tróc ®· thùc hiÖn ®Ó tiÖn tham kh¶o. ViÖc biªn so¹n mét cuèn tõ ®iÓn lo¹i nµy thËt kh«ng ®¬n gi¶n nªn cßn nhiÒu thiÕu sãt. Song víi nhiÖt t×nh mong muèn cã tµi liÖu tham kh¶o cho çc ®éc gi¶ quan t©m ®Õn “ nh÷ng ng−êi s¸ng t¹o thÕ giíi”, chóng t«i m¹nh d¹n thùc hiÖn c«ng viÖc nµy víi sù khÝch lÖ vµ gióp ®ì

ý kiÕn cña ®ång nghiÖp. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.

So¹n gi¶

4

Aalto, alvar (1898-1976) KiÕn tróc s− PhÇn Lan, ng−êi tiªn phong cña xu h−íng H÷u c¬ ë Ch©u ¢u tõ tr−íc n¨m 1950. ¤ng ®· lµm cho thÕ giíi biÕt ®Õn nÒn kiÕn tróc hiÖn ®¹i cña PhÇn Lan víi nh÷ng c«ng tr×nh ngo¹n môc bªn hå, víi vËt liÖu truyÒn thèng lµ g¹ch vµ gç . §o¹t gi¶i nhÊt cuéc thi thiÕt kÕ nhµ an d−ìng Paimio (1929). Çc c«ng tr×nh tiªu biÓu : tßa b¸o Turum Sanonat ë Turku (1929-30), th− viÖn Viipuri (1935), nhµ m¸y giÊy Sunila (1936-39), biÖt thù Mairea (1938), gian hµng phÇn Lan t¹i TriÓn l·m Quèc tÕ New York (1939), quy ho¹ch thµnh phè thùc nghiÖm (1940), tßa thÞ chÝnh Saynatsalo (1952), nhµ v¨n hãa Helssinki (1955-58), nhµ thê Vuokseniska ë Imatra (1958), §¹i häc b¸ch khoa Otaniemi (1964-65), v.v.

Abadie, paul (1812-1884) Chuyªn gia x©y dùng theo xu h−íng T©n La M·. Trïng tu nhiÒu nhµ thê, cã phong çch ®¬n gi¶n vµ v÷ng ch·i trong s¸ng t¹o, næi tiÕng lµ nhµ thê SacrÐ- Coeur ë , x©y dùng n¨m 1876-1910 Paris ®Ó t−ëng niÖm chiÕn tranh 1870.

Abercrombie (1879-1957) KiÕn tróc s− Anh, lµ nhµ quy hoach vµ lÝ luËn kiÕn tróc. Ng−êi tiªn phong vÒ quy ho¹ch vïng ®« thÞ ë T©y ¢u. T¸c gi¶ ®å ¸n quy ho¹ch çc khu c«ng nghiÖp, x©y dùng thµnh phè vÖ tinh, thiÕt kÕ ph¸t triÓn “London lín”. Chñ tÞch Héi KTS Quèc tÕ (1946-57).

Abrosimov P.V. (1900-1961) KiÕn tróc s− Nga, lµ t¸c gi¶ cña khu nhµ ë t¹i Qu¶ng tr−êng Çch m¹ng ë Pªtecbua (1928-32), Tr−êng ®¹i häc Matxc¬va. Uû viªn Héi KTS Quèc tÕ tõ n¨m 1957. Gi¶i th−ëng quèc gia Liªn X«.

Adam R. (1728-1792) KTS vµ quy ho¹ch gia Anh, theo xu h−íng Cæ ®iÓn thÕ kû 18. ThiÕt kÕ x©y dùng çc nhµ ë kiÓu s©n v−ên Kenwood House t¹i London. Chó träng néi thÊt.

Adelcrantz K.F. (1716-1793) KTS Thôy §iÓn. Trang trÝ néi thÊt cho l©u ®µi hoµng gia (1772-82), x©y dùng Norrobro vµ nhiÒu l©u ®µi, tham gia x©y dùng nhµ h¸t cho l©u ®µi Drottningholm vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c.

Agabarbyan G.G. (1911-1977) KiÕn tróc s− Acmªni, t¸c gi¶ nhiÒu c«ng tr×nh d©n dông: tr−êng häc, nhµ ë t¹i £rªvan, chî Trung t©m, cÇu Raz¬®anxki. Nhµ ho¹t ®éng c«ng hu©n Acmªni.

alberti l.b. (1404-1472) KiÕn tróc s−,b¸c häc, nhµ v¨n, häa sÜ Italia thêi T©n Phôc H−ng. T¸c gi¶ cña nhiÒu kiÓu l©u ®µi. T¸c gi¶ s¸ch “ Bµn vÒ kiÕn tróc” b»ng tiÕng Latinh (1485).

Albini, franco (1905-?) . KTS næi tiÕng Italia. Chuyªn gia tr−ng bµy triÓn l·m, cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn çc b¶o tµng trªn thÕ giíi. Kh«i phôc vµ trang trÝ néi thÊt l¹i cho

nhiÒu l©u ®µi cña thêi Phôc H−ng(1952-59). øng dông thµnh c«ng kim lo¹i vµ t−êng bªt«ng cho c«ng tr×nh kiÕn tróc vµ ga metro. Tõ n¨m 1963, gi¶ng d¹y ë tr−êng B¸ch khoa Milan.

Aleijadinho, O (1738-1814) KTS vµ nhµ ®iªu kh¾c Brazin. Ng−êi næi tiÕng víi nh÷ng t¸c phÈm ®iªu kh¾c ë Minas Gerais, ph¸t triÓn quan niÖm trùc gi¸c vµ ®éc ®¸o kÕt hîp gi÷a kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c “ le Bernin”. Vµo nghÒ víi cha tõ n¨m 1763, cã kinh nghiÖm thiÕt kÕ x©y dùng mÆt chÝnh nhµ thê, n¨m 28 tuæi thiÕt kÕ mÆt b»ng nhµ thê St. Francois ë Ouro Preto, vµ 10 n¨m sau thiÕt kÕ mÆt chÝnh nhµ thê ë Tiradentes. KiÕn tróc cña «ng mang ®Æc ®iÓm cña Bar«c brazin thÕ kû 18.

5

alessi galeazzo (1512-1572) KiÕn tróc s− Italia. T¸c gi¶ nhiÒu l©u ®µi, trong ®ã cã l©u ®µi Marino ë Milan (1557).

aloisio da Milano (cuèi thÕ kØ 15- nöa ®Çu thÕ kØ 16) KiÕn tróc s− Italia, t¸c gi¶ t−êng thµnh vµ th¸p Kremli ë Matxc¬va.

Amenhotep (thÕ kû 15 tCn) KiÕn tróc s− Ai CËp. T¸c gi¶ ®Òn ®µi Am«na-Ra ë Luxor vµ c¸c ®Òn ®µi kh¸c ë Xolep vµ Xª®ªin.

Antoine, jacques-denis (1733-1801) Mét trong nh÷ng KTS Ph¸p cã vai trß quan träng cña xu h−íng T©n Cæ ®iÓn (kh¸ch s¹n Monnaies, 1768). ¤ng vµo nghÒ nh− mét thî c¶, nh−ng vÒ sau ®· trë thµnh mét KTS næi tiÕng, ®−îc gia nhËp ViÖn hµn l©m n¨m 1776. T¹i Paris, «ng ®· x©y dùng nhiÒu kh¸ch s¹n: kh¸ch s¹n thµnh phè ë Cambrai (1768), ë Nancy (1780), kh¸ch s¹n Monnaie de B©le (1787-92).

Apollodoros (nöa ®Çu tk.2) KiÕn tróc s− vµ kü sö Roma. T¸c gi¶ nhµ nghÞ tr−êng ë Roma, cÇu qua s«ng Danube gÇn thµnh phè Drobetta, r¹p xiÕc ë Roma.

Archer , thomas (1668-1743) KTS Anh, t×nh cê theo xu h−íng Bar«c khi du lÞch trong 4 n¨m t¹i Italie vµ ®· næi tiÕng víi c¸c nhµ thê: St. Philip ë Birmingham (1710-15), St.Paul ë Deptford (1712-30) v¸t John Smith Square ë Wesminter (1714-28).

arnolfo di cambio (1245-1310) KiÕn tróc s− Italia theo xu h−íng TiÒn Phôc H−ng. Ng−êi tiªn phong cña g«tic ®iÓn h×nh Italia. T¸c gi¶ nhµ thê Santa-Croche t¹i Florenxia cuèi thÕ kû 13.

Asplund E.G. (1885-1940) KiÕn tróc s− Thôy §iÓn, theo xu h−íng T©n Cæ ®iÓn vµ C«ng n¨ng. Chuyªn nghiªn cøu vÒ kiÕn tróc Italia vµ Hy L¹p.

_____

1

b¹ch th¸i b−ëi (1874-1932). Nhµ doanh nghiÖp ViÖt Nam næi tiÕng ®Çu thÕ kû 20.

Quª lµng Yªn Phóc, thÞ x· Hµ §«ng (nay thuéc Hµ Néi). N¨m 21 tuæi lµ th− ký cña mét h·ng bu«n Ph¸p, råi më hiÖu cÇm ®å. Lµm thÇu kho¸n x©y dùng cÇu ®−êng, khai th¸c má. C«ng ty B¹ch Th¸i B−ëi cßn c¹nh tranh víi t− b¶n Ph¸p vµ Hoa kiÒu trong kinh doanh vËn t¶i hµng hãa vµ hµnh kh¸ch trªn tuyÕn s«ng, biÓn.

Bajenov, V.I. (1737-1799). KTS Nga d−íi thêi Catherine II cã phong çch g«tich ®Æc biÖt. T¸c phÈm ®Çu tay cña «ng t¹i Peterbourg (1769) cã phong çch t©n cæ ®iÓn Ph¸p, tham gia trïng tu Kremlin ë Moxkva (1772). Bajenov ®· thiÕt kÕ mét l©u ®µi theo phong çch t©n g«tich cho sa hoµng t¹i Tsaritsino (1775-85), cã ¸p dông kiÕn tróc truyÒn thèng Nga. ¤ng cßn thiÕt kÕ kh«i phôc nhiÒu l©u ®µi , ph¸o ®µi vµ nhµ thê kh¸c. Balchunax v.k. (1924-1978) kts lettonia. T¸c gi¶ nhµ an d−ìng Héi ®ång bé tr−ëng Lettonia vµ mét sè nhµ ë t¹i Vilnius. ballu,theodore (1817-1885) KiÕn tróc s− Ph¸p theo xu h−íng chiÕt trung thÕ kØ 19. Tõ 1852 ®Õn 1857 x©y dùng xong nhµ thê kiÓu T©n G«tich St. Clotilde ë Paris theo thiÕt kÕ cña Gau F.C., kiÕn tróc s− §øc. T¸c phÈm chÝnh: nhµ thê Ba Ng«i, kÕt hîp khÐo lÐo nh÷ng ®−êng nÐt g«tich vµ nghÖ thuËt trang trÝ Phôc H−ng. Kh«i phôc thµnh c«ng kh¸ch s¹n thµnh phè cña Paris do vËn dông tèi ®a h×nh thøc kiÕn tróc Phôc H−ng cña Ph¸p vµ Flam¨ng ë thÕ kØ 18 vµ ®Çu thÕ kØ 19.

Baranov N.V. (1909-?) KTS Nga. T¸c gi¶ tæng thÓ c«ng tr×nh v¨n hãa-thÓ thao 25 ngµn kh¸n gi¶ (1980) ë Lªningrat vµ nhiÒu ®å ¸n quy ho¹ch ®« thÞ. KTS Nh©n d©n Liªn X« (1972).

Barma (tk. 16) KTS Nga. T¸c gi¶ nhµ thê Pocropxki ë Moxkva (1555-60).

Barry, Sir charles (1795-1860). KTS Anh. X©y dùng nhiÒu nhµ thê g«tich ë Brighton, Manchester vµ Islington. ¤ng ®· thÓ hiÖn phong çch palazzo cña Italia vµo hai tæng thÓ c«ng tr×nh cña C©u l¹c bé Du lÞch (1829) vµ c©u l¹c bé C¶i çch (1837) ë London vµ çc c«ng tr×nh lín t¹i ®« thÞ n−íc Anh. Sau nµy, trong viÖc x©y dùng nhµ ë miÒn quª trong çc n¨m 1838 vµ 1851, «ng còng ®· ¸p dông thµnh c«ng phong çch v−ên c¶nh Italia t¹i ®©y. ¤ng ®· ®o¹t gi¶i trong kú thi thiÕt kÕ ®iÖn Westminter (Nhµ nghÞ viÖn) n¨m 1836. MÆt b»ng cæ ®iÓn víi hai tßa nhµ ®èi xøng vµ çc th¸p theo phong çch roman ë hai ®Çu. ¤ng cßn ph¸c th¶o mÆt b»ng Qu¶ng tr−êng Trafalgar n¨m 1840.

Bartning, otto (1883-1959). KTS §øc. X©y dùng nhiÒu ®Òn thê T©n gi¸o. Trong nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu tay ®· thÓ hiÖn nh÷ng kh«ng gian më lín, sö dông çc ph−¬ng ph¸p vµ vËt liÖu hiÖn ®¹i: kÕt cÊu bªt«ng cèt thÐp vµ l¾p ®Æt çc khèi g¹ch kÝnh. B¾t ®Çu hµnh nghÒ ë Berlin tõ n¨m 1905, t¸c phÈm n«i tiÕng lµ ®Òn thê ë Cologne (1928), sö dông kÕt cÊu thÐp v¸ch kÝnh vµ khung thÐp, mét sè ®Òn thê kh¸c b»ng bªt«ng cèt thÐp, t−êng bªn b»ng kÝnh vµ g¹ch bªt«ng. Sau thÕ chiÕn 1939-45, Barning s¶n xuÊt n¨m m−¬i ng«i ®Òn ®óc s½n gi¸ rÎ, kÕt cÊu khung gç vµ tÊm t−êng tËn dông phÕ liÖu tõ c«ng tr×nh ®æ n¸t v× bom ®¹n.

Baudot, anatole de (1834-1915) . KTS Ph¸p, mét trong nh÷ng ng−êi tiªn phong

sö dông bªt«ng cèt thÐp trong kiÕn tróc. KÕt hîp hai phong çch gotich vµ duy lý trong

2

viÖc x©y dùng vµ trïng tu çc nhµ thê,¸p dông thµnh c«ng kÕt cÊu bªt«ng cèt thÐp trong nhµ thê Saint Jean de Montmartre (1894-1903), khung m¶nh chÌn g¹ch. BBPR Nhãm çc kiÕn tróc s− vµ nhµ thiÕt kÕ thµnh lËp vµo n¨m 1932 gåm cã Luigi Banfi (1910-1945), Locovico Barbiano Belgiojoso (1909-?), Enrrico Peresutti (1908-?)vµ Ernesto Nathan Rogers (1909-69). Nhãm khëi ®Çu hîp t¸c tõ nh÷ng kh«ng gian tr−ng bµy theo phong çch thiÕt kÕ hiÖn ®¹i cña Ch©u ¢u thêi ®ã. Tõ n¨m 1939, hä thµnh lËp mét nhãm chèng ph¸t xÝt vµ ho¹t ®éng cña häc xoay quanh viÖc chiÕn ®Êu cho nÒn kiÕn tróc. Sau thÕ chiÕn thø hai, hä thiÕt kÕ vµ x©y dùng thµnh c«ng kiÕn tróc t−ëng niÖm trong mét nghÜa trang ë Milan ®Ó t−ëng nhí çc n¹n nh©n Italia trong t¹i tËp trung (1946). BBPR còng thùc hiÖn nhiÒu dù ¸n nhµ ë c«ng céng. N¨m 1956 thùc hiÖn x©y dùng c¶i t¹o toµn bé nhµ b¶o tµng Sforza ë Milan thµnh mét c«ng tr×nh s¸ng sña, hiÖn ®¹i vµ thÝch hîp víi thêi ®¹i h¬n.

Becerra, francisco (1545-1605). KTS T©y Ban Nha, tËp sù ë Ch©u Mü tõ n¨m 1573, chuyªn thiÕt kÕ nhµ tu, nhµ thê t¹i Mexico. Tõ n¨m 1580 lµm viÖc ë Peru, mang phong çch Phôc h−ng T©y Ban Nha vµo ®©yvµ trung thµnh víi nguyªn mÉu nhµ thê cña Jean (Vandeivira, 1540). MÆt b»ng ch÷ nhËt ®−îc c¶i biªn bëi nh÷ng cét h×nh ch÷ thËp mang çc ®Çu cét ®å sé. ChÊt l−îng kh«ng gian néi thÊt ®−îc n©ng cao bëi nh÷ng vßm nhän. C«ng tr×nh nµy ®· ®−îc ca ngîi trong cuèn s¸ch vÒ kiÕn tróc thuéc ®Þa ë Peru cña Harold Wethey.

Beketov A.N. (`1862-1941) KTS Ukraina. T¸c gi¶ mét sè c«ng tr×nh d©n dông: nhµ ng©n hµng ë Moxkva, tr−êng trung häc ë Kharkov. Chó träng nghiªn cøu thiÕt kÕ ®iÓn h×nh nhµ ë, nhµ nghØ, tr−êng häc cho vïng má §«nbax. KTS C«ng hu©n Ukraina.

behrens Peter (1868-1940) KiÕn tróc s− §øc, thuéc tr−êng ph¸i NghÖ thuËt C«ng nghiÖp §uxen®ooc, lµ mét trong çc nhµ s¸ng t¹o kiÕn tróc míi ë Ch©u ¢u (cïng víi Le Corbusier vµ Mies van der Rohe). T¸c gi¶ çc kiÕn tróc c«ng nghiÖp cã ¸p dông vËt liÖu vµ kÕt cÊu míi, víi çc gi¶i ph¸p kh«ng gian lín, cã xu h−íng C«ng n¨ng.

bÐlanger, francois-joseph (1744-1818). KTS trang trÝ Ph¸p d−íi thêi Louis XVI. §· hµnh nghÒ ë Anh. Trang trÝ néi thÊt cho l©u ®µi Ch©teau de Maisons gÇn Paris (1777-84) vµ x©y dùng tßa nhµ Bagetelle trong rõng Boulogne (1777), lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ phong çch t©n cæ ®iÓn Louis XVI. ¤ng cßn thùc hiÖn trang trÝ cho mét sè c«ng tr×nh sau çch m¹ng, ®Æc biÖt lµ sö dông hÖ khung kim lo¹i mang m¸i vßm trßn.

belopolxki Ya.B. (1916-?) KTS Nga. T¸c gi¶ tæng thÓ c«ng tr×nh t¹i khu T©y-Nam Moxkva, qu¶ng tr−êng Th¸ng M−êi, r¹p xiÕc, nhµ ng©n hµng,v.v. ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn Hµn l©m kiÕn tróc Liªn X«.

benjamin, asher (1773-1845) KTS Mü, t¸c gi¶ nhiÒu s¸ch cÈm nang vÒ x©ydùng ®Çu thÕ kû 19. B¾t ®Çu hµnh nghÒ lµ viÖc x©y dùng çc trang tr¹i. Tõ n¨m 1803, x©y dùng nhiÒu nhµ thê : West church (1806), Charles Street Meeting House (1807) vµ nhiÒu c«ng tr×nh b»ng g¹ch kh¸c. Benjamin gi¶ng d¹y kiÕn tróc t¹i Boston, nh−ng næi tiÕng lµ ë 7 t¸cphÈm cña m×nh: Trî gióp ng−êi x©y dùng (1797), B¹n ®ång hμnh víi ng−êi x©y dùng

Mü (1806), Nh÷ng kiÕn thøc c¬ së vÒ kiÕn tróc (1814), Thùc hμnh nghÒ méc trong lμm

nhμ (1839), Hμnh nghÒ kiÕn tróc (1833), H−íng dÉn ng−êi x©y dùng (1839) vµ Nh÷ng

nguyªn lý c¬ b¶n cña kiÕn tróc (1843).

Berg, max (1870-1947). KTS §øc, næi tiÕng v× mét t¸c phÈm ®éc nhÊt vµ ®éc ®¸o. Lµ KTS tr−ëng cña thµnh phè Breslau (nay lµ Wrolaw cña Ba Lan), «ng ®· x©y dùng mét “gian phßng thÕ kû” lín nhÊt khi ®ã víi ®−êng kÝnh 65m b»ng bªt«ng cèt thÐp - lµ kü thuËt l¹, chØ míi ¸p dông cho mét sè vßm cÇu. M¸i vßm trßn cña c«ng tr×nh gåm kÕt cÊu

3

s−ên, táa tia tõ t©m ra mét vßng trßn, tùa trªn bèn cung vßm. ¸nh s¸ng trong c«ng tr×nh, do vËy ®−îc ph©n bè rÊt ®éc ®¸o.

berlage H.P. (1856-1934) KiÕn tróc s− Hµ Lan, nhµ s¸ng lËp kiÕn tróc hiÖn ®¹i Hµ Lan. T¸c gi¶ nhiÒu c«ng tr×nh t¹i Amxtec®am (1897-1903), khÐo lÐo kÕt hîp phong çch l·ng m¹n víi gi¶i ph¸p kÕt cÊu nh»m t¹o mÆt b»ng tèi −u vÒ ph−¬ng diÖn h×nh häc.

Bernini G.G. (1598-1680) .KiÕn tróc s− Italia, ®¹i diÖn cho xu h−íng Bar«c. Chó träng kÕt hîp kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c trong c«ng tr×nh mét çch h÷u c¬. Çc s¸ng t¸c cña «ng cã ¶nh h−ëng lín ®Õn nghÖ thuËt Ch©u ¢u thÕ kØ 17-18.

Bikovxki K.M. (1841-1906). KTS Nga. T¸c gi¶ ®µi t−ëng niÖm ë Moxkva vµ nhiÒu c«ng tr×nh d©n dông kh¸c: bÖnh viÖn, tr−êng ®¹i häc, nhµ b¶o tµng. CHó träng bè côc mÆt b»ng vµ trang trÝ mÆt ®øng c«ng tr×nh. CHñ toÞch Héi KTS Moxkva (1894-1903)

blondel Franςois (1618-1686) KiÕn tróc s− Ph¸p, theo xu h−íng Cæ ®iÓn, xem

kiÕn tróc Cæ ®¹i vµ Phôc h−ng lµ mÉu mùc vÜnh cöu. Tham gia thiÕt kÕ x©y dùng cöa « Saint Denis ë Paris. T¸c gi¶ cña gi¸o tr×nh KiÕn tróc (1675-83).

blore edward (1787-1879) KiÕn tróc s− Anh, chuyªn vÒ l©u ®µi cæ, nhµ kû hµ häc. C«ng tr×nh ®Çu tiªn: l©u ®µi cña Sir Walter Scott t¹i Abbotsford.Tõ 1820 ®Õn 1849, x©y dùng nhiÒu nhµ thê vµ nhµ ë n«ng th«n theo phong çch Trung Cæ. Tõ 1927 ®Õn 1849 : kh«i phôc tu viÖn Westminter nh− håi thÕ kØ 13. Tham gia x©y dùng l©u ®µi Buckingham, l©u ®µi Winsor, Lambeth Palace.

Bodley, george frederick (1827-1907). KTS Anh, ng−êi x©y dùng nhµ thê vµ nhµ trang trÝ. T¸c phÈm : nhµ thê Clumbar, Nottinghamshire (tõ 1886), nhµ thê Ecclestion, Chelshire (tõ n¨m 1899), nhµ thë Holy Trinity (tõ n¨m 1901). Céng t¸c víi KTS kh¸c ®Ó thùc hiÖn çc c«ng tr×nh t«n gi¸o, d©n dông; lµm cè vÊn x©y dùng cho nhiÒu n¬i. Trang trÝ cña «ng cã nhiÒu mµu s¾c trÇm , ®−îc sö dông mét çch tinh tÕ vµ cÇu kú trong kiÕn tróc.

Bodt, jean de (1670-1745) . Kü s− x©y dùng Ph¸p, phôc vô trong qu©n ®éi t¹i Phæ, Anh vµ Saxe. Theo xu h−íng Bar«c råi cæ diÓn Ph¸p. ThiÕt kÕ nhiÒu, song Ýt ®−îc thùc hiÖn.

Boffrand, germain (1667-1754). KTS Ph¸p. Tham gia nhiÒu ®å ¸n cña x−ëng thiÕt kÕ “ kiÕn tróc s− h¹ng nhÊt”. T¸c phÈm quan träng nhÊt lµ s©n tr−íc tßa th¸nh cña nhµ thê Notre-Dame. Lµ tæng thanh tra cÇu ®−êng, «ng cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc x©y dùng çc cÇu Sens vµ Montereau. ¤ng thiÕt kÕ nhiÒu l©u ®µi : LunÐville (1703-23), la Malgrande (1711-12),Nancy(1717), x©y dùng tßa nhµ Bouchefort gÇn Bruxelles (1705) vµ nhiÒu kh¸ch s¹n ë Paris, trong ®ã ph¶i kÓ tíi çc kh¸ch s¹n ®Ñp nhÊt lµ Le Brun (1697), Petit-Luxembourg(1709), Amelot (1712),v.v. Çc t¸c phÈm cña «ng th−êng lµ hoµnh tr¸ng, nghiªm ngÆt. Trong trang trÝ néi thÊt, «ng lµ mét bËc thÇy vÒ phong çch rococo.

Boito, camillo (1836-1914). KTS theo xu h−íng chiÕt trung Italia thÕ kû 19, mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ph¶n ®èi phong çch Phôc H−ng ®ang thèng so¸i thêi ®ã. Xu h−íng cña «ng thÓ hiÖn râ trong c«ng tr×nh Ospedale Civico de Gallarate (1871). §ã lµ mét tßa nhµ h×nh vßng cung, kÕt hîp thµnh c«ng gi÷a mµu s¾c vµ kÕt cÊu.

Bonatz, paul (1877-1951). KTS §øc , t¸c phÈm cña «ng mang tÝnh çch cña xu h−íng chiÕt trung cuèi thÕ kû 19. Céng t¸c víi F. Choler trong thiÕt kÕ nhµ ga Stuttgart (1914-28) cã phong çch cña roman cæ ®iÓn. Thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh th−¬ng m¹i, c«ng nghiÖp vµ gi¸o dôc kh¸c n÷a.

4

borromini francesco (1599-1667) KiÕn tróc s− Italia, theo xu h−íng Bar«c, sö dông çc thøc cæ ®iÓn mét çch tù do, s¸ng t¹o çc chi tiÕt míi, phøc t¹o hãa ®−êng nÐt cña mÆt ®øng vµ mÆt b»ng c«ng tr×nh. KiÕn tróc tiªu biÓu: nhµ thê St. Carlos (1642-60), cung ®iÑn Barberini ë Roma (1625-63).

boullÐe, Ðtienne-louis (1728-1799) §¹i diÖn tiªn phong cña xu h−íng t©n cæ ®iÓn Ph¸p cuèi thÕ kû 18. Muèn trë thµnh häa sÜ, nh−ng gia ®×nh buéc «ng ph¶i theo häc kiÕn tróc t¹i x−ëng cña Jean-Francois Blondel, råi Boffrand. Trë thµnh viÖn sÜ Hµn l©m kiÕn tróc n¨m 1762 sau chuyÕn du lÞch truyÒn thèng t¹i Italia. §· x©y dùng nhiÒu kh¸ch s¹n t¹i Paris: Brunoy (1774), Alexandre (1766-68), des Monnaies (1762). Tõ thËp niªn 1770, «ng gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu thiÕt kÕ nh÷ng c«ng tr×nh lín. Ch¼ng h¹n, dù kiÕn kÐo dµi Hµnh lang kÝnh vµ çc hµng cét chung quanh cña Versailles (1980), nhµ h¸t OpÎra (1781) vµ mét nhµ b¶o tµng khæng lå (1783), th− viÖn lín cña Hoµng gia (1784). Trong c«ng tr×nh sau nµy dù kiÕn sö dông vßm, trªn ®Ønh l¾p kÝnh, tùa trªn çc hµng cét thøc i«nic. Trong nhiÒu ®å ¸n kh¸c, BoullÐe ®· sö dông çc h×nh khèi pyramid vµ h×nh nãn, nh−ng kh«ng ph¶i lµ tham kh¶o tõ nguån Ai CËp vµ La M·.

bramante Pascussio d’Antonio (1444-1514) KiÕn tróc s− Italia, thiÕt kÕ nhµ thê Peter (1506-14), l©u ®µi St. Damazo (1510) ë Roma. Çc c«ng tr×nh cã tØ lÖ hµi hßa, kho¸ng ®¹t, bè côc kh«ng gian rµnh m¹ch, sö dông kiÕn tróc Cæ ®iÓn mét çch s¸ng t¹o.

bre®ikix V.Yu. (1930-?) KTS Litva. T¸c gi¶ ®å ¸n thiÕt kÕ quy ho¹ch vµ c«ng tr×nh kiÕn tróc ë nhiÒu thµnh phè, nhÊt lµ Vinius (1965-73), ®−êng Lªningrat (1974). KÕt hîp tèt ®Þa h×nh ®Þa ph−¬ng, c©y xanh víi c«ng tr×nh.

brenna vikenti (1745-1820) KiÕn tróc s− kiªm häa sÜ trang trÝ, gèc Italia. ¤ng lµm viÖc t¹i Ba Lan (1778-83) vµ Nga (1783-1802) . Thùc hiÖn trang trÝ néi thÊt cung ®iÖn ë Pavl«pxc¬ vµ Gaxin ë Pªtecbua.

breuer (1902-?) KiÕn tróc s− Mü, ng−êi tiªn phong cña xu h−íng C«ng n¨ng. Theo häc vµ lµm viÖc t¹i Bauhause (1920-28). C«ng tr×nh tiªu biÓu: trô së UNESSCO taÞ Paris

(1953-57), cöa hµng De Bayenkoff ë Rotterdam.

Brinckmann, j.a & Van der vlucht, I.c. Brinckmann, j.a. (1902-49) vµ Van der Vlucht, I.C. (1894-1936) lµ hai héi viªn Hµ Lan ®· x©y dùng nhµ m¸y Van Nelle (s«c«la vµ thuèc l¸) gÇn Rotterdam (1928-29), mét trong nh÷ng nhµ m¸y ®Ñp nhÊt ë Ch©u ¢u thêi ®ã. Trong c«ng tr×nh nµy, lÇn ®Çu tiªn sö dông tÊm rÌm ng¨n. Cöa hµng Van Nelle de Leyde (1927), nh÷ng tßa nhµ ë 9 tÇng ë Bergpolder vµ Rotterdam (1934) ®−îc x©y dùng nhanh chãng do ¸p dông c«ng nghÖ kÕt cÊu thÐp vµ bloc t−êng ®¸ bät èp l¸ thÐp m¹. Çch lµm t−êng nµy ®−îc ¸p dông nhiÒu ë Ch©u ¢u sau ®ã.

Broek & Bakema Broek, J.H. (sinh n¨m 1898) vµ Bakema, K.B. (sinh n¨m 1914) lµ hai kiÕn tróc s− – nhµ quy ho¹ch Hµ Lan cïng chÞu tr¸ch nhiÖm x©y dùng l¹i trung t©m Rotterdam bÞ tµn ph¸ trong ThÕ chiÕn thø hai. Còng thùc hiÖn nhiÒu dù ¸n vÒ nhµ ë vµ trang bÞ c«ng céng, võa hiÖn ®¹i, võa bÒn v÷ng. Nh÷ng c«ng tr×nh tiªu biÓu : trung t©m th−¬ng m¹i Lþnbann, Rotterdam (1953), çc tßa nhµ triÓn l·m cña Hµ Lan t¹i TriÓn l·m Paris (1937) vµ Bruxelles (1958), çc nhµ thê ë Schiedam (1957) vµ Nagele (1959), mét sè cöa hµng vµ c«ng tr×nh c«ng nghiÖp kh¸c n÷a.

Brongniart, Alexandre-ThÐodore (1739-1813). Lµ t¸c gi¶ cña mét sè t¸c phÈm t©n cæ ®iÓn Ph¸p. Sèng t¹i Paris vµ x©y dùng nhiÒu kh¸ch s¹n ®Æc biÖt. Çc t¸c phÈm cña «ng Ýt trang trÝ r−êm rµ, mÆt ®øng ch÷ nhËt, ®−êng nÐt ®¬n gi¶n. C«ng tr×nh tiªu biÓu: kh¸ch s¹n Monaco (1774), Masseran (1787), de CondÐ (1781).

5

Brown, lancelot (1716-1783). KTS vµ chuyªn gia v−ên c¶nh Anh. Ban ®Çu céng t¸c víi Kent víi t− çch ng−êi lµm v−ên (1794), sau thiÕt kÕ vµ x©y dùng riªng nh÷ng phong c¶nh víi quy m« hoµnh tr¸ng, sö dông nhiÒu mÆt n−íc vµ vµnh ®ai c©y xanh vµ th¶m cá. Brown quan niÖm r»ng c«ng tr×nh x©y dùng chØ lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn c¶nh quan vµ ph¶i g¾n kÕt hµi hßa víi hiÖn tr−êng. ¤ng cßn lµ mét kiÕn tróc s− trung thµnh víi phong çch cña Croome Court, Worcestershire (1751-52) vµ Claremont, Surrey (1770-72). HÇu hÕt çc dù ¸n kiÕn tróc cña «ng ®Òu do con rÓ cña «ng, KTS Henry Holland thÓ hiÖn.

Bryggman, erik (1891-1955). Ng−êi tiªn phong cña xu h−íng kiÕn tróc hiÖn ®¹i PhÇn Lan, cïng víi Alvar Aalto. Hä ®· thùc hiÖn TriÓn l·m nh©n kû niÖm 50 n¨m t¹i Turfu, lÔ kû niÖm lÇn thø nhÊt xu h−íng c«ng n¨ng Ch©u ¢u t¹i PhÇn Lan. Bryggman cã c«ng tr×nh ë hÇu kh¾p n¬i trªn ®Êt n−íc PhÇn Lan víi nh÷ng t¸c phÈm hiÖn ®¹i, kh«ng c«ng kÝch, h¬i ®ông ch¹m ®Õn t©n cæ ®iÓn vµ chÞu ¶nh h−ëng râ rÖt cña KTS Thôy §iÓn Asplund. Tiªu biÓu lµ çc c«ng tr×nh : Hospits Betel (1929), trung t©m thÓ thao ë Turfu (1933-36), th− viÖn cña Abo Akademi (1936), nhµ thê gÇn Turfu (1939-41) víi khung bªt«ng cèt thÐp, t−êng tr¾ng, gian gi÷a gi¸o ®−êng cao vót.

Bryulov A.P. (1798-1877) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng HËu Cæ ®iÓn. Dµy c«ng nghiªn cøu kiÕn tróc Italia vµ Ph¸p, thiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh lín: nhµ h¸t Mikhail«p ë Pªtecbua, ®µi thiªn v¨n, trung t©m qu¶ng tr−êng Nepxki.

Brunelleschi Filippo (1377-1820) KiÕn tróc s−, nhµ ®iªu kh¾c vµ nhµ khoa häc Italia, mét trong nh÷ng ng−êi tiªn phong cña xu hø¬ng Phôc H−ng vµ lÝ thuyÕt viÔn cËn. Trong çc c«ng tr×nh ë St. L«rens«, ®· thÓ hiÖn ®−îc tÝnh s¸ng t¹o ®Ëm tÝnh sö thi vµ tÝnh nh©n b¶n.

Bïi v¨n çc (1919-1985) Tèt nghiÖp kü s− c«ng chÝnh n¨m 1944. Lµ Tæng Côc tr−ëng ë Bé Giao th«ng, Uû viªn Uû ban KÕ ho¹ch Nhµ n−íc, Uû viªn Uû ban KiÕn thiÕt C¬ b¶n Nhµ n−íc, Thø tr−ëng Bé X©y dùng, Phã Chñ tÞch th−êng trùc Héi X©y dùng ViÖt Nam (khãa I), Uû viªn th−êng vô §oµn KiÕn tróc s− ViÖt Nam. §−îc phong häc hµm Gi¸o s− n¨m 1980. T¹i bÊt cø c−¬ng vÞ nµo, lu«n nªu cao vai trß vµ phong çch l·nh ®¹o vÒ khoa häc kü thuËt, c¶i tiÕn vµ ¸p dông c«ng nghÖ míi trong x©y dùng. ¤ng lµ chuyªn gia xuÊt s¾c vÒ x©y dùng, cã tÇm nh×n chiÕn l−îc, mét trong nh÷ng ng−êi chuÈn bÞ tiªn ®Ò vµ s¸ng lËp Héi x©y dùng ViÖt Nam (nay lµ Tæng héi X©y dùng ViÖt Nam).

Bulatov M.X. (1907-?) KTS Uzbekixtan. T¸c gi¶ s¬ ®å tæng thÓ kh«i phôc Samackan (1937-38), Fergan, Kokan, Kagan, Taxkent; thiÕt kÕ kh«i phôc ®µi thiªn v¨n ë Samackan. KTS C«ng hu©n Uzbekixtan.

Buniatian N.G. (1878-1943) KTS Acmenia. Chó träng nghiªn cøu kiÕn tróc cæ Acmªnia, thÓ hiÖn trong çc c«ng tr×nh kh¸ch s¹n, nhµ ë trªn ®¹i lé Lªnin.

Bur®in §.I. (1914-1978) KTS Nga. Quy ho¹ch vµ x©y dùng Manhitogorxk (1948-52) vµ mét s« c«ng tr×nh kh¸c : trung t©m truyÒn h×nh, s©n bay Moxkva, nhµ trieenr l·m quèc tÕ t¹i Geneve (1959) vµ nhµ ë t¹i Moxkva. KTS C«ng hu©n Nga.

Burges, william (1827-1881). KTS, nhµ trang trÝ Anh. N¨m 30 tuæi dù hai cuéc thi quèc tÕ vÒ nhµ thê Lille vµ nhµ thê ë Constantinople nh−ng kh«ng ®å ¸n nµo ®−îc thùc hiÖn. Sau ®ã l¹i thiÕt kÕ nhµ thê ë Cork vµ ph¸c th¶o mÆt b»ng nhµ thê Chóa Ba Ng«i ë Hartford, Connecticut (1873); c«ng tr×nh nµy chØ ®−îc x©y dùng mét phÇn. ¤ng cßn thiÕt kÕ nhiÒu nhµ thê kh¸c ë Anh, theo kiÓu Ph¸p, kiÓu gotich vµ trang trÝ nhiÒu nhµ thê kh¸c. ¤ng lµ mét nhµ thiÕt kÕ, s¸ng t¸c ®−îc nh÷ng t¸c phÈm phong phó vµ míi l¹ nh−ng còng cã thÓ ®¬n gi¶n vµ thuÇn ph¸c.

6

Burnham, daniel hudson (1846-1912) KTS vµ nhµ quy ho¹ch Mü.C«ng tr×nh ®Çu tay lµ Montauk Block (1882) lµ trô së m−êi tÇng x©y dùng trªn mét hÖ thèng sµn næi

®Ó xö lý ®Êt s×nh lÇy. ViÖc chèng löa cho kÕt cÊu kim lo¹i ®−îc gi¶i quyÕt b»ng çch èp

g¹ch ®Êt sÐt. Nh÷ng bÒ mÆt nhµ ®−îc xö lý ®¬n gi¶n. C«ng tr×nh tiÕp sau ®ã (1886) cã s©n trong bao bäc toµn kÝnh, mÆt nhµ lµ nh÷ng d¶i cöa sæ lín, sö dông nhiÒu kÝnh. Tßa nhµ Monadnock Building(1889-91) lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh cã kÕt cÊu g¹ch ®¸ lín. N¨m 1890, Burnham chÞu tr¸ch nhiÖm x©y dùng Nhµ triÓn l·m Quèc tÕ cña Colombie (1893). Trong c«ng tr×nh nµy, «ng dµnh søc lùc ®Ó nghiªn cøu c¶ vÒ quy ho¹ch . N¨m 1902 «ng ®−a ra kÕ ho¹ch ph¸t triÓn Washington, trªn c¬ së nghiªn cøu s¬ bé cña Pierre l’Enfant. Khi c«ng viÖc nµy thµnh c«ng, «ng cßn lËp s¬ ®å ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phè kh¸c nh− Cleveland, San Francisco vµ Manille ( Philippines).

burov A.K. (1900-1957) KiÕn tróc s− vµ nhµ khoa häc Nga, theo xu h−íng cña chñ nghÜa kÕt cÊu , nghiªn cøu kiÕn tróc t¹i Mü (1931) vµ ch©u ¢u (1925,1936). C«ng tr×nh tiªu biÓu : trô së Héi KiÕn tróc s− t¹i phè Gorki. Lµ ng−êi tiªn phong trong thiÕt kÕ nhµ bl«c lín (1939-41) vµ tÊm lín (1941-49), chó träng vËt liÖu siªu bÒn trong x©y dùng.

Butterfield, william (1814-1900) KiÕn tróc s− vµ nhµ trang trÝ Anh, ng−êi s¸ng t¹o nh÷ng t¸c phÈm mang phong çch g«tich thêi Victoria. Sinh t¹i London, xuÊt th©n lµ nhµ thÇu tr−íc khi ®i chu du kh¾p n−íc Anh vµ lôc ®Þa ch©u ¢u. Nghiªn cøu kiÕn tróc Trung Cæ thÓ hiÖn trong x©y dùng nhiÒu nhµ thê : All Saint (1849), St. Alban (1850), St. Agustine (1865). ThÝch sö dông xen kÏ gi÷a g¹ch vµ ®¸ t¹o cho khèi x©y cã mµu s¾c tùa nh− çc vØa ®Þa chÊt tù nhiªn vµ thÓ hiÖn thµnh c«ng t¹i c«ng tr×nh §¹i häc Keble, lµ quÇn thÓ nhiÒu c«ng tr×nh. ChØ ®¹o çc dù ¸n cña C«ng ty Cambridge Camden trong nhiÒu n¨m. S¸ng t¹o nhiÒu bé phËn vµ ®å ®¹c néi thÊt cho nhµ thê. ultraviolet radiation).

_____

1

cameron Charles (1730-1812) KiÕn tróc s− Nga, gèc Sc«tlen. Theo xu h−íng Cæ ®iÓn. ThiÕt kÕ tæng thÓ c«ng tr×nh thµnh phè Puskin, l©u ®µi ë Pavl«pxc¬ (1780-1801), l©u ®µi Razum«pxki (1799-1803) ë Ukraina. Sö dông thµnh c«ng çc m«tip cña R«ma.

Campbell, colen (1676-1729) KTS næi tiÕng Anh ®Çu thÕ kû 18, ng−êi xø £c«t. Lµ ®¹i diÖn Ban thanh tra x©y dùng nh÷ng n¨m 1718-19. N¨m 1715 «ng xuÊt b¶n tËp I Vitruvius Britannicus, trong ®ã nh÷ng h×nh vÏ cña «ng cã vai trß quan träng trong çc t¸c

phÈm cña KTS Anh ®−¬ng thêi. Çc t¸c phÈm tiªu biÓu : l©u ®µi Wanstead (1715-20), Houston Hall (1722), Stourhead (1721), mét sè biÖt thù, trong ®ã ph¶i kÓ tíi nhµ cña c«ng t−íc Herbert ë Whitehall (1723) thµnh c«ng c¶ vÒ ph−¬ng diÖn quy ho¹ch ®« thÞ.

Campen, jacob van (1595-1657). KTS cæ ®iÓn Hµ Lan næi tiÕng. Ban ®Çu lµ häa sÜ, h©m mé Palladio vµ Scamozzi khi th¨m Italia nh÷ng n¨m 1615 vµ 1621, sau l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña Francois Mansart vµ Le Vau. T¸c phÈm chÝnh lµ Mauritshuis ë La Haye, lµ mét c«ng tr×nh ®Æc biÖt quan träng cña Hµ Lan ë thÕ kû 17. Hai mÆt chÝnh cña c«ng tr×nh cã ®Æc ®iÓm lµ sö dông nhãm cét lín gåm bèn cét lo¹i thøc ionic. T¸c phÈm kh¸c ®−îc biÕt ®Õn lµ kh¸ch s¹n thµnh phè Amsterdam (nay lµ l©u ®µi hoµng gia). ¤ng cßn thiÕt kÕ mét nhµ h¸t, nhiÒu nhµ ë ®« thÞ cho t− nh©n, l©u ®µi Rijswijk vµ Honselersdijk. ¤ng lµ ng−êi s¸ng t¹o thÞ hiÕu cæ ®iÓn Hµ Lan ®Ó thay thÕ phong çch ®Þa ph−¬ng tõ nh÷ng n¨m 1670 vµ ®−îc nhiÒu kiÕn tróc s− trong n−íc h©m mé.

candela Federic (1910-?) KiÕn tróc s− T©y Ban Nha. Ho¹t ®éng thiÕt kÕ vµ x©y dùng chñ yÕu t¹i Mªhic« vµ çc n−íc kh¸c tõ n¨m 1950. X©y dùng nhiÒu nhµ c«ng

nghiÖp, chî , kho tµng, c«ng tr×nh thÓ dôc thÓ thao, nhµ thê. ¸p dông hîp lý kÕt cÊu vá vµ thµnh m¶nh bªt«ng cèt thÐp cã ®é cong phøc t¹p.

cano, alonso (1601-1667) Häa sÜ, nhµ ®iªu kh¾c ho¹t ®éng kiÕn tróc lçi l¹c.Tham gia c«ng t¸c kiÕn tróc ë SÐville råi Madrid tõ nhøng n¨m 1624-1638, nh−ng m·i ®Õn n¨m 1652-1667, t¹i Grenade «ng míi thùc hiÖn ®−îc nh÷ng t¸c phÈm quan träng, ®¸ng kÓ cã nhµ thê lín vµ nhµ thê Marie-Madeleine, víi phong çch ®¬n gi¶n, cæ ®iÓn, nh−ng xö lÝ tinh tÕ vÒ chi tiÕt lµm cho çc c«ng tr×nh nµy thÓ hiÖn ®−îc phong çch ®éc ®¸o.

carlone Hä nhµ thî x©y, thî tr¸t gi¶ cÈm th¹ch, vµ thî vÏ t¹i vïng C«me, cã mét

nh¸nh quan träng t¹i ¸o vµo cuèi thÕ kû 17.

A. Silvestro Carlone (1610-71) x©y dùng mÆt chÝnh nhµ thê c¬ ®èc Am Hof ë Viªn (1662), c«ng tr×nh ®Çu tiªn ë thµnh phè nµy mang xu h−íng bar«c. Pietro Francesco

Carlone , ng−êi s¸ng lËp dßng dâi , lµm viÖc t¹i Styrie, sau ®Õn B¾c ¸o vµ x©y dùng nhiÒu nhµ thê c¬ ®èc t¹i ®©y (1669-78). Carlo Antonio Carlone, Giovanni Battista Carlone, råi Bartolomeo Carlone ®Òu lµ nh÷ng ng−êi x©y dùng nhµ thê vµ l©u ®µi, c¶ ë Ph¸p n÷a.

cavarrubias, alonso de (1488-1570) KiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c T©y Ban Nha. Çc t¸c phÈm ®Çu tay cña «ng ph¶n ¶nh sù tiÕn hãa vÒ thÈm mü trong thêi Phôc H−ng: ®i s©u vµo trang trÝ, kÕt hîp khÐo lÐo nh÷ng chi tiÕt cña g«tich víi cæ ®iÓn. T¸c

2

phÈm chÝnh: c«ng tr×nh Alcazar de Tolede (1537), bÖnh viÖn St. Juan Battista (1542), cæng Bisagra (1559).

Celsing, peter (1920-1974). KTS Thôy §iÓn. X©y dùng nhiÒu nhµ thê ë thµnh phè, kh«i phôc nhµ h¸t Opera Hoµng gia vµ nhµ h¸t Hoµng gia ë Stockholm. ¤ng còng x©y dùng nhiÒu ga metro ë ®©y, chñ yÕu lµ b»ng bªt«ng. Nhµ thê th−êng ®−îc x©y dùng theo phong çch d©n gian t¹i nh÷ng vïng c− d©n míi; vËt liÖu chñ yÕu lµ g¹ch truyÒn thèng. Ngoµi ra, sau nµy cßn x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng kh¸c : nhµ v¨n hãa, th− viÖn, viÖn ®iÖn ¶nh Thôy §iÓn. §Æc biÖt, ®· cã c«ng tr×nh x©y dùng b»ng bªt«ng, m¸i kim lo¹i vµ lîp tÊm bªt«ng ®óc s½n (1971).

Chalgrin, françois (1739-1811) . KTS t©n cæ ®iÓn Ph¸p. TËp sù t¹i Rome (1759-

63), Ýt l©u sau trë thµnh mét kiÕn tróc s− ®¾t kh¸ch. T¸c phÈm tiªu biÓu : nhµ thê Saint-Philippe-du-Roule ë Paris (1774-84) lµ mét trong nh÷ng nhµ thê ®Ñp ë Ph¸p håi ®ã, theo xu h−íng t©n cæ ®iÓn; tßa nhµ Madame ë Verssailles (1784), Ph¸p quèc häc viÖn (1780). ¤ng cßn söa ch÷a néi thÊt l©u ®µi Luxembourg khi lµm thªm ®¹i s¶nh vµ mét cÇu thang lín t¹i ®©y. Tuy nhiªn, c«ng tr×nh quan träng nhÊt lµ Kh¶i hoµn m«n (1806-1837) cã kiÕn tróc t©n cæ ®iÓn, vÒ c¬ b¶n trung thµnh thiÕt kÕ ban ®Çu cña «ng.

chambers W. (1723-1796) KiÕn tróc s− Anh, ®¹i diÖn quan träng cña xu h−íng kiÕn tróc “palladian” ë Anh. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng t¹o c«ng viªn theo phong çch l·ng m¹n : c«ng viªn ë Suriee (1757-62).

Chochol, josef (1880-1956) KTS theo xu h−íng lËp thÓ ë Praha. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ ë t¹i phè Neklanova, Praha(1912), nhµ riªng gÇn Vysehrad (1912-13). KiÕn tróc cña «ng b¸o tr−íc sù ra ®êi cña xu h−íng kiÕn tróc biÓu hiÖn sau ThÕ chiÕn I. churriguera Mét gia ®×nh kiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c T©y ban Nha thÕ kû 17-18. Næi tiÕng cã H«xª Benito de Churriguera (1665-1725), ng−êi tiªn phong cña xu h−íng Ba r«c T©y Ban Nha thêi ®ã. Trang trÝ nhµ thê St. Essteban ë Salamanque (1693-96), l©u ®µi ë Madrid (1689-1974), mÆt b»ng quy ho¹ch thµnh phè Neuevo Bastan (1709-13).

Clason, isak gustav (1856-1930). KTS Thôy §iÓn theo xu h−íng chiÕt trung. Häc ë tr−êng Cao ®¼ng c«ng nghÖ vµ Häc viÖn Hµn l©m Stockholm, sau ®i kh¶o s¸t, nghiªn cøu t¹i Ph¸p, Italia vµ T©y Ban Nha. Çc t¸c phÈm tiªu biÓu: nhµ b¶o tµng Nordiska, Stockholm (1889), tßa nhµ Bunsow (1886), l©u ®µi Thaveniuska (1885), l©u ®µi Hallwylska (1893). Lµ gi¸o s− kiÕn tróc t¹i Tr−êng Cao ®¼ng c«ng nghÖ Stockholm (1890-1904).

coastes,wells wintemute (1895-1958) KiÕn tróc s− NhËt gèc Cana®a. Ban ®Çu lµ nhµ b¸o råi míi hµnh nghÒ kiÕn tróc. Lµ ng−êi tiªn phong cña tr−êng ph¸i HiÖn ®¹i t¹i Anh, s¸ng lËp ra nhãm Mars (chuyªn nghiªn cøu kiÕn tróc HiÖn ®¹i). Thµnh c«ng trong viÖc xö lÝ kh«ng gian, nhÊt lµ ®èi víi çc c«ng tr×nh t¹i Lawn Road, Hampstead (1934) vµ nhµ x−ëng riªng t¹i Kensington, London (1947). Ngoµi thiÕt kÕ nhµ ë t¹i Brighton, Sussex (1936) vµ London (1939) «ng cßn tham gia nh÷ng dù ¸n lín vÒ quy ho¹ch ®« thÞ t¹i Canada.

Cockerell, charles robert (1788-1863). KTS Anh, nhµ kh¶o cæ, gi¸o s−, ®¹i diÖn sè mét cña xu h−íng kiÕn tróc cæ ®iÓn Anh thÕ kû 19. Kho¶ng gi÷a çc n¨m 1810-1816, khi du lÞch t¹i Hy L¹p, «ng ph¸t hiÖn lo¹i ®¸ cÈm th¹ch Egine vµ Phigale. C«ng tr×nh tiªu biÓu: nhµ thê Hanovre ë phè Regent (1823-25), ®iÖn Wesminster vµ British Fire Office (1831), th− viÖn ®¹i häc Cambridge (1829-40). Çc b¶n thiÕt kÕ cña «ng s¸ng sña, rµnh m¹ch, khoa häc, chÝnh x¸c, kh¸c h¼n çc nhµ thiÕt kÕ ®−¬ng thêi.

3

contant d’ivry, pierre (1698-1777) KiÕn tróc s− Ph¸p, gia nhËp ViÖn Hµn l©m KiÕn tróc Hoµng gia n¨m 1728. Tham gia chØnh trang nhµ ë Paris tõ n¨m 1720, chÞu tr¸ch nhiÖm x©y dùng tu viÖn St Vaast ë Arras (1754), thi ®¹t quyÒn x©y dùng nhµ thêMadeleine vµ qu¶ng tr−êng Louis XV ë Paris. Thµnh c«ng trong nghÒ nghiÖp khi ¸p dông s¬ ®å T©n La M· trong viÖc thùc hiÖn çc ®å ¸n nµy.

cortone, pierre de (1596-1669). Häa sÜ vµ KTS, mét trong ba bËc thÇy cña xu h−íng bar«c La M·. T¸c phÈm ®Çu tiªn cña «ng lµ biÖt thù Pigneto (1630), ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña lo¹i biÖt thù bar«c, cã phÇn gi÷a nh« cao, ®−îc t¨ng cøng bëi nh÷ng cÇu thang uèn cong vµo trong. Nhµ thê Martina e Luca (1635-50) cña «ng lµ mét trong nh÷ng nhµ thê bar«c cã quy m« lín víi mÆt b¨ng ch÷ thËp Hy L¹p. Kh«ng ph¶i lµ nhµ

®iªu kh¾c song néi thÊt nhµ thê l¹i ®−îc xö lý hµi hßa gi÷a t−êng vµ vßm, bÒ mÆt cã tranh t−îng cïng víi çc cét thøc ionic. Trong ngoµi nh− nhau, nh÷ng cét thøc ch¹y liªn tiÕp nhau ë mÆt chÝnh. Ph¶i kÓ thªm ®å ¸n thiÕt kÕ S.Maria della Pace (1656-57), S. Maria in Via Lata (1658-62) cña «ng, n¬i b¾t ®Çu cã phong çch cæ ®iÓn khi chó träng nhÊn m¹nh mÆt chÝnh c«ng tr×nh.

costa lucio (1902-?) KiÕn tróc s− Brazin, mét trong nh÷ng ng−êi tiªn phong cña xu h−íngkiÕn tróc hiÖn ®¹i trªn c¬ së cña kiÕn tróc c«ng n¨ng vµ truyÒn thèng d©n gian. Cïng víi Niemeyer S.F. ®· s¸ng t¸c nhiÒu mÉu nhµ ë. T¸c gi¶ Nhµ triÓn l·m cña Brazin t¹i TriÓn l·m Quèc tÕ ë Niu Oãc (1939), còng lµ t¸c gi¶ tæng s¬ ®å thµnh phè Brazilia (1957).

Cram, ralph adams (1863-1942). KTS Mü, næi tiÕng vÒ kiÕn tróc t«n gi¸o theo phong çch t©n g«tich. Häc tr−êng nghÖ thuËt ë Boston vµ hµnh nghÒ tõ n¨m 1889. Nh÷ng c«ng tr×nh cña Cram kh¸c biÖt ë sù cùc kú tinh x¶o ngay c¶ çc chi tiÕt xoµng nhÊt. Çc t¸c phÈm t«n gi¸o ®å sé cña «ng : nhµ thê St Thomas ë New York nhµ thê East Liberty ë Pittsburgh, Pennsylvanie; tiÓu giaã ®−êng ViÖn Hµn l©m qu©n ®éi ë West Point ( dù thi n¨m 1903), çc nhµ thê Halifax ë Nouvelle-Ecosse, Bryn Athyn ë Pennsyvanie vµ ë La Havana, Cuba. N¨m 1911, Cram lµ thanh tra x©y dùng nhµ thê St John the Divine ë New York. ¤ng ®· dù tÝnh chuyÓn ®æi toµn bé c«ng tr×nh mang phong çch byzantin ®Ó thÝch øng víi g«tich Anh, thÓ hiÖn trong nh÷ng cuèn s¸ch cña «ng : “S¨n lïng G«tich”

vµ” §êi t«i trong kiÕn tróc”

Cubitt, thomas (1788-1855) Nhµ thÇu kho¸n hiÖn ®¹i ®Çu tiªn ®· hîp lý hãa çc ph−¬ng ph¸p nhËn thÇu vµ thùc hiÖn x©y dùng. N¨m 1809 lµ thî méc ë gÇn London, t¹i ®©y «ng ®· hîp nhÊt çc nhãm thî vµ tæ chøc thµnh c«ng ty thÇu kho¸n. §· x©y dùng nhiÒu ng«i nhµ ë n«ng th«n, trong ®ã cã Osbone House (1848), c¬ ng¬i cña n÷ hoµng Victoria, ®−îc thiÕt kÕ bëi hoµng tö Albert. ¤ng ®· theo ®uæi mäi c«ng viÖc x©y dùng tõ hÖ thèng cèng r·nh, c«ng viªn cho ®Õn kiÓm tra èng khãi. ¤ng cßn chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc TriÓn l·m lín n¨m 1851.

cuypers, petrus j. h. (1827-1921) KiÕn tróc s− Hµ lan, theo xu h−íng T©n g«tich. Ph¸t triÓn xu h−íng nµy t¹i Cologne, Paris trªn c¬ së ph¸t ®éng cao trµo x©y dùng nhµ thê thiªn chóa gi¸o La M· (t¹i Eihoven vµ Amsterdam n¨m 1859-67) víi nh÷ng tßa ®¹i gi¸o ®−êng cã çc khu«n vßm réng, cöa sæ lín, kÕt cÊu næi bËt vµ t¸o b¹o. ¤ng ®Æc biÖt næi tiÕng t¹i Hµ Lan khi x©y dùng xong b¶o tµng Rijksmuseum (1867-85) vµ nhµ ga trung t©m (1885-89).

_____

1

D’aronco, raimondo (1857-1932) KiÕn tróc s− Italia theo xu h−íng NghÖ thuËt míi. T¸c phÈm chÝnh : Nhµ triÓn l·m NghÖ thuËt trang trÝ ë Turin (1902), c¶i t¹o nhµ triÓn l·m ë Darmstadt, tu viÖn Galata ë Thæ NhÜ Kú (1903). Sö dông nhiÒu m«tip trang trÝ lín vµ trõu t−îng, thÓ hiÖn ®−îc b»ng kÕt cÊu bet«ng. Sau nµy, quay l¹i víi phong çch T©n Cæ ®iÓn , ®iÓn h×nh lµ kh¸ch s¹n ë Udine (1909).

Dadachev X.A. (905-1916) KTS,sö gia kiÕn tróc Liªn X«. T¸c gi¶ mét sè r¹p chiÕuphim, nh¹c viÖn, nhµ b¶o tµng ë Bacu, nhµ triÓn l·m ë Moxkva.

Dahlberg, erik (1622-1703).KiÕn tróc s− Thôy §iÓn. Lµ t¸c gi¶ cña bé s¸ch ba tËp vÒ nh÷ng h×nh vÏ kiÕn tróc mang tªn” Sueca Antiqua et Hodierna” (1661-1703). C«ng tr×nh tiªu biÓu: c¶i t¹o kh¸ch s¹n thµnh phè Jonkping, l¨ng cña Larg Kagg t¹i Sodermanland, thiÕt kÕ tæng mÆt b»ng Kariskrona.

Dance, George le jeune (1741-1825) KTS Ph¸p, theo xu h−íng t©n cæ ®iÓn. X©y dùng nhµ thê All Hallow, London Wall (1765-67). Néi thÊt cã h×nh khèi trÇn trôi, cét chØ thuÇn tóy sö dông lµm kÕt cÊu, rÊt Ýt trang trÝ. C«ng tr×nh Guidhall Council Chamber (1777) vÉn theo phong çch nhµ thê trªn, theo phong çch Sir John Soane. Lµ mét trong bèn kiÕn tróc s− ®Çu tiªn cña Hµn l©m Hoµng gia.

Davioud, gabriel (1824-1881). KTS chiÕt trung Ph¸p. Trong thiÕt kÕ, «ng chän Cæ ®¹i vµ Phôc H−ng khi s¸ng t¸c ®µi phun n−íc, g«tich cho nhµ thê, Palladio cho nhµ h¸t vµ pha trén çc thµnh phÇn La M· vµ A RËp cho çc nhµ cã v−ên. N¨m 1855-1870, «ng lµ thanh tra kiÕn tróc cho C«ng ty gi¶i trÝ vµ c©y xanh. ¤ng ®· x©y dùng nhiÒu ki«t, phßng thu thuÕ, qu¸n cµ phª trong rõng Boulogne vµ trong nhiÒu c«ng viªn kh¸c ë Paris. Ph¶i kÓ ®Õn nhiÒu ®µi phun n−íc : t¹i Saint-Michel (1858-60), v−ên Observatoire (1874), c«ng viªn nhµ h¸t Ph¸p (1864), c«ng viªn Ch©teau-d’eau (1880); çc phßng biÓu diÔn 1700 chç vµ 3000 chç t¹i c«ng viªn Ch©telet. N¨m 1867, «ng x©y dùng nhiÒu cöa hµng lín t¹i qu¶ng tr−êng RÐpublique, mÆt chÝnh theo phong çch cæ ®iÓn. Sau chiÕn tranh 1870, Davioud lµ tæng thanh tra c«ng chÝnh cña Paris. Cïng víi Bourdais, x©y dùng khu triÓn l·m (1878), råi l©u ®µi TrocadÐro. Phßng lín cña c«ng tr×nh nµy chøa ®−îc 4500 ng−êi, lín nhÊt ë Paris thêi ®ã; sö dông kÕt cÊu kim lo¹i, èp ®¸, trang trÝ sÆc sì b»ng ®¸ cÈm th¹ch vµ m«zaic. §©y lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ kiÕn tróc chiÕt trung thÕ kû 19.

Davis, alexander jackson (1803-1892). KTS Mü. Trong nh÷ng n¨m 1829-43 lµ häa sÜ, s¸ng t¸c theo xu h−íng t©n Hy L¹p. Th− viÖn riªng cña «ng cã nhiÒu tµi liÖu nghÖ thuËt vµ kiÕn tróc, lµ n¬i gÆp gì quan träng cña nhiÒu nhµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt nghiÖp d− ë New York. Sau ®ã, Davis l¹i ®i theo çc xu h−íng thÞnh hµnh. ¤ng x©y dùng nhiÒu nhµ thê, trô së vµ nhµ ë t− nh©n t¹i ngo¹i thµnh. §Æc biÖt lµ nh÷ng tßa nhµ lín sau nµy ë trong thµnh phè, theo phong çch t©n Hy L¹p, mµ Stevens Palace ë New York lµ tiªu biÓu (1845). ¤ng cßn thùc hiÖn x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh t¹i Connecticut, Indiana, Caroline vµ New York trªn c¬ së nhµ d©n gian, kÕt hîp víi t©n Hy L¹p, t©n g«tich. §å ¸n thiÕt kÕ më réng c«ng viªn Llewellyn ë New Jersey còng lµ mét t¸c phÈm cã tiÕng.

Deane, sir thomas newenham (18828-1899). KTS Ailen, sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh kiÕn tróc s−, nghÖ sÜ vµ thÇu kho¸n. N¨m 1853, hä thiÕt kÕ nhµ b¶o tµng

2

Trinity College vµ tham gia thi thiÕt kÕ trô së ChÝnh phñ ë London, ®ång thêi víi nhµ b¶o tµng tr−êng ®¹i häc Oxford. T¸c phÈm nµy kÕt hîp ®−îc nh÷ng h×nh thøc thêi trung cæ víi ®iªu kh¾c t¶ ch©n vµ ®Çy kÝnh, thÐp. Cïng víi Woodward, hä ®· thùc hiÖn tßa nhµ Crown Life Assñance ë London, c©u l¹c bé phè Kildare ë Dublin vµ nhµ thê c¬ ®èc gi¸o ë Oxford. Sau nµy khi Woodward qua ®êi, Dean cßn x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c, trong ®ã ph¶i kÓ tíi b¶o tµng NghÖ thuËt vµ khoa häc, th− viÖn Quèc gia ë Dublin (1887-90).

delano,william adams KiÕn tróc s− Mü ®a phong çch. Sinh t¹i New York, theo häc ë Yale vµ tr−êng Mü thuËt Paris, tèt nghiÖp n¨m 1903. D¹y vÏ t¹i §¹i häc Columbia. Hîp t¸c víi Holmes Aldrich (1871-1940) thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh ë ®« thÞ vµ n«ng th«n, tÊt c¶ ®Òu theo phong çch cña thÕ kû 17 vµ 18 cña Anh, Ph¸p. §Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng næi tiÕng, trong ®ã cã s©n bay La Guardia ë New York (1939), trô së ViÖn Hµn l©m qu©n sù Mü, hiÖn ®¹i hãa Nhµ Tr¾ng t¹i Washington (1949-52).

delorme, philibert (1510-1570) KiÕn tróc s− Ph¸p thêi Phôc H−ng.T¸c gi¶ cña l©u ®µi OrlÐan, Tuillerie. Ng−êi s¸ng t¹o nªn m¸i vßm “delorme”.

dientzenhofen Mét hä çc nhµ kiÕn tróc s− §øc, TiÖp theo xu h−íng Bar«c TiÖp vµ Nam ¢u.

Diomin V.A. (1908-?) KTS Nga. ThiÕt kÕ c«ng tr×nh t−ëng niÖm trªn kªnh Vonga-§«ng (1951-58), tham gia thiÕt kÕ tæng thÓ c«ng tr×nh t−ëng niÖm trËn Stalingrat (1963-67). Gi¶i th−ëng Lªnin (1970).

dobrovich N. (1897-1976) KiÕn tróc s− Secbia, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc Secbia ë thÕ kû 20. §· thiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng , c«ng tr×nh t−ëng niÖm, trô së v¨n phßng t¹i Bengrad .

dobrovich N. (1897-1976) KiÕn tróc s− Secbia, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc Secbia ë thÕ kû 20. §· thiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng , c«ng tr×nh t−ëng niÖm, trô së v¨n phßng t¹i Bengrad .

Doesburg, theo van (1883-1931). KTS vµ häa sÜ Hµ Lan. Thµnh viªn kiÖt xuÊt cña nhãm De Stiji (cã t¹p chÝ riªng cïng mang tªn nµy). Céng t¸c cïng víi Hans Arp x©y dùng l¹i trung t©m gi¶i trÝ Aubette ë Strasbourg (1926), céng t¸c víi quy ho¹ch gia Van Eesteren vµ diÔn gi¶ng t¹i Bauhaus.

Domenech y montaner, luis (1850-1923). KTS T©y Ban Nha theo xu h−íng hiÖn ®¹i, cïng víi Gaudi vµ Berenguer b¶o vÖ catalan quèc gia vµ thñ c«ng nghiÖp. ¤ng ¸p dông vµo c«ng tr×nh nhiÒu bé phËn kiÕn tróc cña ng−êi Mo ë T©y Ban Nha: t−êng r¨ng c−a, vßm g¹ch, cét m¶nh, gèm mÇu vµ kÝnh. C«ng tr×nh tiªu biÓu: qu¸n ¨n del Parque (1888), bÖnh viÖn S. Pau (1902-12) vµ l©u ®µi Palau della Musica Catalana (1905-08).

doshi, balkrishna vithadas (1927- ?) KiÕn tróc s−, nhµ quy ho¹ch Ên §é, ng−êi s¸ng lËp vµ lµ hiÖu tr−ëng tr−êng kiÕn tróc t¹i Ahmadabad, sau nµy trë thµnh trung t©m ®µo t¹o kiÕn tróc hiÖn ®¹i cho c¶ n−íc. NhiÒu c«ng tr×nh ®−îc x©y dùng t¹i

Ahmadabad: nhµ t−ëng niÖm Tagor (1958), ViÖn Ên §é häc (1963), khu c«ng nghiÖp Baroda (1965-68), Hyderabad (1968-71) vµ Kalol (1971-73) ; vµ nhiÒu nhµ ë t¹i Kota (1970-72).

du cerceau (tk.16-17) Mét hä çc kiÕn tróc s− Ph¸p ®· s¸ng t¹o nhiÒu c«ng tr×nh theo kiÕn tróc Cæ ®iÓn vµ Phôc H−ng Italia: B¶o tµng Louvre, nhµ Flora, l©u ®µi Tuillerie ë Paris.

3

Dudok marinus (1884-1974) KTS Hµ Lan, cã phong çch riªng. Nguyªn lµ kü s− qu©n ®éi, trë thµnh kiÕn tróc s− tr−ëng n¨m 1927, vµ sau 10 n¨m «ng ®· thùc hiÖn ®−îc nhiÒu c«ng tr×nh quan träng. Tr−êng Vendel (1928), víi h×nh khèi b»ng g¹ch kh«ng ®èi xøng, cöa sæ ch¹y liªn tôc theo chiÒu ngang, cöa ®i uèn vßng cung, v.v. lµm cho mÆt nhµ ®éc ®¸o. C«ng tr×nh quan träng nhÊt cña Dudok lµ kh¸ch s¹n thµnh phè Hilversum, gåm nh÷ng khèi g¹ch dµy ®Æc ghÐp víi nhau, gi÷a lµ bÓ n−íc v−ên c©y, t−êng trang trÝ phï ®iªu, g©y cho bÒ mÆt chÝnh cã ¸nh s¸ng huyÒn ¶o. T¹i thµnh phè nµy, «ng cßn x©y dùng çc lß s¸t sinh, nghÜa trang, nhµ t¾m c«ng céng, cöa hµng.

Duiker, johannes (1890-1935). Thµnh viªn nhãm De Stijl cña Hµ Lan. Mét trong çc biªn tËp viªn chÝnh cña Ên phÈm ®Þnh kú De 8 en Opbouw. Tèt nghiÖp tr−êng kü

thuËt Delft. Çc t¸c phÈm tiªu biÓu: viÖn ®iÒu d−ìng Zonnestraal ë Hilversum (1928), tr−êng phæ th«ng Amsterdam (1930-32), nhµ ë 5 tÇng toµn kÝnh.

Duskin A.N. (1903-1977) KTS Nga. ThiÕt kÕ çc ga metro : Kropotkinxkaya, Mayakopxkaya, Abtozavodxkaya ë Moxkva (tr−íc n¨m 1934). Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu nhµ ga xe háa, cöa hµng Detxki Mir ë Moxkva. Gi¶i th−ëng quèc gia.

Dutert, charles (1845-1906). KTS Ph¸p. Mét trong nh÷ng kiÕn tróc s− sö dông nhiÒu s¾t nhÊt cho c«ng tr×nh. ¤ng häc tr−êng Mü thuËt vµ ®−îc gi¶i th−ëng Roma. Næi tiÕng vÒ gian c¬ khÝ x©y dùng trong TriÓn l·m n¨m 1889, kÝch th−íc mÆt b»ng 420x115m Tr−íc ®ã, «ng ®· x©y dùng gian tr−ng bµy lín t¹i B¶o tµng lÞch sö tù nhiªn víi mÆt chÝnh theo phong çch truyÒn thèng.

_____

1

Eggert, hermann (1844-1914) KiÕn tróc s− §øc, theo xu h−íng T©n Bar«c cña ®Õ chÕ Phæ thø hai. Lµ t¸c gi¶ cña 3 c«ng tr×nh x©y dùng theo xu h−íng Ên t−îng râ rÖt nhÊt trong thêi ®ã: Kaiserpalast ë Strasbourg (1815), nhµ ga trung t©m Franfort-sur-le-Main (1879-88) vµ kh¸ch s¹n thµnh phè Hanovre (1898-1909). Vßm lín ë lèi vµo, tiÒn s¶nh cùc lín vµ cÇu thang bªn trong ®éc ®¸o lµ ®Æc ®iÓm cña çc c«ng tr×nh nµy.

Egotov I.V. (1756-1815) KTS Ukraina. ThiÕt kÕ x©y dùng ga metro KrÐttik, kh¸ch s¹n Dniep, viÖn b¶o tµng lÞch sö tÞ Kiev. KTS Nh©n d©n Liªn X«.

Eidlitz, leopold (1823-1908) KiÕn tróc s− Mü, sinh t¹i Praha, häc tr−êng b¸ch khoa ë Viªn råi hµnh nghÒ t¹i Mü. Tham gia thiÕt kÕ nhµ thê Ba ng«i trong c«ng ty cña R.Upjohn, råi sau hîp t¸c víi Blesh (kiÕn tróc s− §øc) trong viÖc thiÕt kÕ tßa nhµ míi cña nhµ thê St. George ë New York. C«ng tr×nh mang phong çch T©n g«tich nµy ®Æc biÖt thµnh c«ng vµ cã ¶nh h−ëng tíi hÇu kh¾p B¾c ¢u. Çc c«ng tr×nh kh¸c: nhiÒu nhµ ng©n hµng, nhiÒu cöa hµng vµ cuèi cïng lµ trô së NghÞ viÖn Mü ë New York.

Eiermann, egon (1904-1970). KTS §øc næi tiÕng, theo xu h−íng hiÖn ®¹i. Lµ ®Ö tö th©n cËn cña Mies van der Rohe. Sö dông khÐo lÐo çc kÕt cÇu vµ vËt liÖu hiÖn ®¹i trong t¸c phÈm cña m×nh. ¤ng thÝch dïng fibro-xim¨ng, nh− khi x©y dùng nhµ m¸y ë Blumberg (1951). ¤ng còng næi tiÕng víi nhµ thê vµ th¸p Kaiser Wilhelm Memorial ë §«ng Berlin (1963). §©y lµ mét c«ng tr×nh cã mÆt b»ng h×nh t¸m c¹nh b»ng bªtt«ng vµ thÐp, sö dông nhiÒu kÝnh mÇu. Cïng víi hai kiÕn tróc s− kh¸c, «ng ®· thùc hiÖn rÊt thµnh c«ng tßa nhµ triÓn l·m cña §øc t¹i TriÓn l·m Bruxelles n¨m 1958. Nh÷ng c«ng tr×nh kh¸c: V¨n phßng má than ë Essen (1960), ®¹i sø qu¸n T©y §øc ë Washington (1964), tßa nhµ Olivetti ë Francfort-sur-le-Main (1970).

eiffel A.G. (1832-1923) Kü s−, nhµ x©y dùng Ph¸p. Ng−êi tiªn phong trong viÖc sö dông kÕt cÊu thÐp vµo nhiÒu c«ng tr×nh lín nh− cÇu, cÇu v−ît, th¸p. Næi tiÕng lµ th¸p mang tªn «ng, cao 320m, ®−îc x©y dùng ë khu triÓn l·m quèc tÕ n¨m 1889 ( nh©n kû niÖm 100 n¨m cuéc çch m¹ng 1789). Th¸p Eiffel cã gi¶i ph¸p kÕt cÊ hoµn h¶o, ®· lµ c«ng tr×nh mang tÝnh kü thuËt vµ nghÖ thuËt cao, ®−îc lÊy lµm biÓu t−îng cña Paris.

Eigtved, nikolaj (1704-1754) KiÕn tróc s− §an M¹ch, mét trong nh÷ng nhµ hµnh nghÒ kiÕn tróc næi tiÕng ë Copenhegue hèi gi÷a thÕ kû 18. Çc c«ng tr×nh tiªu biÓu : cÇu vµ çc tßa nhµ vµo l©u ®µi Christianborg, bÖnh viÖn Federik, c«ng tr×nh Amalienborg.

Eirman, egon (1904-1970) KiÕn tróc s− kiÖt xuÊt cña nÒn kiÕn tróc hiÖn ®¹i §øc, m«n ®å gÇn gòi cña Mies van der Rohe. Sö dông khÐo lÐo çc kÕt cÊu vµ vËt liÖu hiÖn ®¹i, næi tiÕng tõ c«ng tr×nh nhµ thê ( c«ng tr×nh h×nh b¸t gi¸c b»ng bªt«ng vµ s¾t thÐp, cöa l¾p kÝnh mÇu) th¸p t−ëng niÖm Kaiser Wilhem ë §«ng §øc (1963), tßa nhµ triÓn l·m cña §øc t¹i Bruxelles (1958), v¨n phßng khu má than ë Essen (1960), ®¹i sø qu¸n T©y §øc t¹i Washington (1964) vµ tßa nhµ Olivetti t¹i Franfort-sur-le-Main (1970).

Elmes. Harvey lonsdale (1814-1847). KTS Anh. Nghiªn cøu kiÕn tróc cïng víi cha vµ chó, ®o¹t gi¶i trong cuéc thi St George Hall n¨m 1839. B¾t ®Çu x©y dùng tõ n¨m 1842, c«ng tr×nh gåm phßng hßa nh¹c ë gi÷a vµ hai bªn lµ kh¸n ®µi d©n th−êng vµ kh¸n ®µi hoµng gia. MÆt b»ng phßng hßa nh¹c cã d¹ng vßm theo kiÓu Caracalla cña La M·.

2

H×nh khèi ®¬n gi¶n, sö dông çc hµng cét thøc lín ®ång nhÊt nh−ng kh«ng ®¬n ®iÖu, thÓ hiÖn ®−îc ®ång thêi h×nh thøc vµ c«ng n¨ng cña c«ng tr×nh.

Emberton, joseph (1889-1956). Mét trong nh÷ng KTS chÞu tr¸ch nhiÖm thùc nghiÖm kiÕn tróc hiÖn ®¹i ë Anh, sö dông bªt«ng, kÝnh vµ thÐp kh«ng gØ. T¸c phÈm tiªu biÓu : c©u l¹c bé thuyÒn buåm Royal Corinthian ë Burnham-on-Crouch (1931), thiÕt kÕ më réng Empire Hall ë Olympia, trung t©m triÓn l·m ë London n¨m 1936. C«ng tr×nh quan träng x©y dùng cuèi cïng cña «ng lµ sßng b¹c ë Blackpool, Lancashire (1939), gåm c¶ mét nhãm çc tiÖm ¨n bè trÝ trong mét vá trßn b»ng bªt«ng.

Endell, august (1871-1912). Häa sÜ §øc, thµnh viªn nhãm Jugendstil ë Munich n¨m 1897. ¤ng thÝch trang trÝ h×nh hoa l¸ víi çc chi tiÕt cã tÝnh chÊt trõu t−îng. T¹i nhµ

an d−ìng trªn ®¶o Föhr (1898),«ng ®· sö dông trang trÝ h×nh kû hµ víi nhiÒu s¾c ®é vµ kiÓu d¸ng kh¸c nhau. VÒ sau, «ng lµm viÖc vµ gi¶ng d¹y ë Berlin, råi Breslau (1910).

Engel, carl ludwig (1778-1840). KTS §øc næi tiÕng nhê hµng lo¹t c«ng tr×nh t©n cæ ®iÓn cña «ng t¹i Helsinki. ¤ng theo häc t¹i Hµn l©m viÖn NghÖ thuËt Berlin, råi hµnh nghÒ kiÕn tróc t¹i Tallinn, Estonia (1808-14). Trë thµnh kiÕn tróc s− lín cña PhÇn Lan thêi ®ã khi ®−îc phong lµm gi¸m ®èc c«ng chÝnh n¨m 1824. Dï lµ ng−êi gèc §øc, çc t¸c phÈm cña «ng l¹i mang phong çch t©n cæ ®iÓn Nga cña Petersbourg. Çc t¸c phÈm tiªu biÓu: nhµ Th−îng nghÞ viÖn (1818-22), tr−êng ®¹i häc (1836-45), th− viÖn ®¹i häc (1936-45) vµ nhµ thê gi¸o ph¸i Lute (1830-40). Ngoµi ra, «ng cßn cã mét sè cong tr×nh kh¸c mang phong çch Phôc H−ng, Bar«c (1855-84).

Erickson, arthur charles (1824-?) KiÕn tróc s− Canada, hµnh nghÒ t¹i Vancouver, sau d¹y häc t¹i ch©u ¢u. Çc t¸c phÈm tiªu biÓu vÒ kiÕn tróc hiÖn ®¹i ®−îc ®¸nh gi¸ cao t¹i Canada :tr−êng §¹i häc Simon Fraser (1963), Lethebridge (1971). N¨m 1970 ®o¹t gi¶i thi thiÕt kÕ tßa nhµ triÓn l·m cña Canada t¹i triÓn l·m Osaka (NhËt).

Eropkin P.M. (1698-1740) KTS Nga, theo xu h−íng Cæ ®iÓn. X©y dùng l©u ®µi vµ c«ng viªn ë Preobrajenxk«i gÇn Moxkva. ChØ ®¹o quy ho¹ch tæng thÓ Peterburg vµ thiÕt kÕ khu trung t©m.

_____

3

fanzago, cosimo (1591-1678). KTS bËc thÇy Italia, theo xu h−íng bar«c, gi¶ng d¹y vÒ ®iªu kh¾c ë Naples (1608). T¸c phÈm S. Maria Egiziaca (1651-1717) lµ mét trong sè çc nhµ thê quan träng, cã mÆt b»ng ch÷ thËp Hy L¹p, rÊt gÇn víi nhµ thê S. Agnese ë Roma, cã bèn gi¸o ®−êng giao nhau, thiÕt kÕ theo ba r«c La M·, néi thÊt trang trÝ ®¬n gi¶n. Çc nhµ thê kh¸c nh− Ascension (1622), S. Martino (1623-31) vµ S. Guiseppe degli Scali (1680) ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt, nhÊt lµ vÒ mÆt chÝnh.

Fehn, sverre (1924-?) KTS Na Uy. C«ng tr×nh tiªu biÓu: nhµ d−ìng l·o ë Okern, Oslo (1955), nhµ b¶o tµng truyÒn thèng d©n téc ë Lillehammer (1959), ®Òu lµ nh÷ng c«ng tr×nh dµi vµ thÊp, b»ng bªt«ng trÇn, t−¬ng ph¶n víi çc nhµ cò ë chung quanh. Tßa nhµ TriÓn l·m ë Bruxelles (1858) lµ mét t¸c phÈm ®¬n gi¶n næi tiÕng: sö dông çc xóc gç lín lµm dÇm m¸i, mét s©n réng cã kh«ng gian më ra ba phÝa.

Felten yu. M (1732-1801) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng Cæ ®iÓn Nga, céng t¸c víi V.V. Raxtreli tõ n¨m 1760 trong viÖc x©y dùng Cung ®iÖn Mïa §«ng ë Pªtecbua. C«ng tr×nh tiªu biÓu : häc viÖn Alekxan®r«pki (1765-75), nhµ thê £katerina (1768-71) vµ Anna (1775-79), Errmit¹ cò (1771-87) ë Pªtecbua. Trïng tu néi thÊt Cung lín Petergrof (1770), tham gia thiÕt kÕ V−ên Mïa H¹ cïng víi P.E. Egor«v−i (1771-84) t¹i Pªtecbua.

Ferstel, heinrich (1828-1883). KTS ¸o, t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh cã phong çch kh¸c nhau ë Viªn. Hoµng ®Õ Francois-Joseph muèn thay thÕ mét con ®−êng ®Çy

nh÷ng thµnh lòy b»ng mét ®¹i lé lín, gåm çc c«ng tr×nh quan träng cña ®Õ chÕ ¸o-Hung. C«ng viÖc ®−îc triÓn khai n¨m 1858 cïng víi kiÕn tróc s− Ludwig von Foerster. T¸c phÈm chÝnh ®Çu tay cña Ferstel lµ Votivkirche (1856-79) theo xu h−íng t©n g«tich víi nh÷ng ®−êng nÐt th¼ng ®øng, ch¹m kh¾c tinh x¶o. Còng thêi ®ã, x©y dùng nhµ Ng©n hµng Quèc gia (1855-60) theo phong çch Phôc H−ng thÕ kû 15, nhµ b¶o tµng NghÖ thuËt øng dông (1868-71) theo phong çch Phôc H−ng thÕ kû 16, cuèi cïng lµ tr−êng ®¹i häc gÇn Votivkirche, theo phong çch t©n barèc s¬ kú (1873-84).

Filarete A. ( 1400-1469) KiÕn tróc s− Italia, nhµ ®iªu kh¾c vµ lÝ luËn kiÕn tróc. Tõ n¨m 1447 lµm viÖc ë Milan vµ x©y dùng khu bÖnh viÖn lín Oxpedan Madjore vµ mét sè c«ng tr×nh kh¸c. T¸c phÈm cña «ng mang tÝnh nh©n b¶n, kÕt hîp víi HËu g«tich,thÓ hiÖn trong cuèn “ KiÕn tróc luËn” (1460-64), dù kiÕn s¸ng t¹o “ thµnh phè lÝ t−ëng” Xforsinda. ¤ng ®Ò xuÊt çc kh¸i niÖm vÒ h×nh häc, c¬ häc cã liªn quan ®Õn viÖc kh«i phôc çc c«ng tr×nh Cæ ®¹i.

Finsterlin, hermann (1887-1973) Häa sÜ, thi sÜ vµ KTS §øc. Sau chiÕn tranh, chÞu ¶nh h−ëng cña xu h−íng “ h÷u c¬” cña Otto, Doernach vµ Utzon. ¤ng tr−ng bµy nh÷ng b¶n vÏ cña m×nh t¹i “ TriÓn l·m cña nh÷ng KTS v« danh” do Gropius, Behne tæ chøc n¨m 1919. ¤ng cßn chÞu ¶nh h−ëng cña çc kiÕn tróc s− theo xu h−íng t©n biÓu hiÖn nh− nhãm Archigram cña Anh, çc kiÕn tróc s−-nhµ ®iªu kh¾c AndrÐ Bloc vµ Jacques Couelle cña Ph¸p. HÇu hÕt nh÷ng thiÕt kÕ cña «ng sau chiÕn tranh ®Òu lµ c«ng tr×nh tu söa (1919-24), sè cßn l¹i lµ kiÕn tróc t«n gi¸o. ¤ng næi tiÕng bëi nh÷ng tiÓu luËn: “ Ngµy thø t¸m”, “ Casa Nova” vµ “ Khëi nguån cña kiÕn tróc thÕ giíi”.

fioravanti A. (1420-1486) KTS Italia. Næi tiÕng ë ®©y vÒ viÖc gia cè vµ di chuyÓn nhiÒu c«ng tr×nh lín; tham gia x©y dùng nhµ thë Uxpenki ë Kremlin, ¸p dông hµi hßa

4

kiÕn tróc truyÒn thèng cña tr−êng ph¸i Vladimir-Sudanxki kÕt hîp víi kiÕn tróc Phôc H−ng Italia.

Ficher, theodor (1862-1938). KTS §øc. Nh÷ng c«ng tr×nh cña «ng ®Òu ®å sé, hoµnh tr¸ng, ®¬n gi¶n vµ mang tÝnh çch b¶n xø. ThiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng: çc tr−êng tiÓu häc ë Munich (1897), Pfullinger Hallen ë Wurtemberg (1907), Kunstverein ë Stuttgart (1909-12), trong ®ã kÕt hîp m«tip cæ ®iÓn víi b¶n xø. ¤ng cßn lµ gi¸o s− t¹i tr−êng B¸ch khoa ë Stuttgart vµ Munich.

Fischer von Erlach (1656-1723) KiÕn tróc s− ¸o , ®¹i diÖn næi tiÕng cña Bar«c

¸o . X©y dùng çc nhµ thê Dreifaltikaitkirche (1694-1702) vµ Kolleguenkirche (1694-1707) ë Zansbua mang tÝnh hoµnh tr¸ng, kÕt hîp h×nh khèi sinh ®éng víi kh«ng gian néi thÊt phøc t¹p, bè côc mÆt chÝnh nghiªm ngÆt, ®iÓn h×nh lµ Cung Sonbrum (1692-1700) vµ nhµ thê Karla Báiomeixki (1716-20) ë Viªn.

Fisker, kay (1893-1965). Tèt nghiÖp ViÖn hµn l©m hoµng gia §an M¹ch n¨m 1920 sau 11 n¨m theo häc. Lµ ng−êi ®Çu tiªn lËp tiªu chuÈn cho çc nhµ ë x©y dùng míi t¹i §an M¹ch. ¤ng lµm viÖc t¹i çc h·ng Assplund vµ Lewerentz , chÞu ¶nh h−ëng vÒ quy ho¹ch cña Anh. Cïng víi C.F. Moller vµ Povl Stegmann, Fisker ®· ®o¹t gi¶i cña tr−êng ®¹i häc Aarhus (1931) vµ c«ng tr×nh hoµn thµnh n¨m 1942. Nh÷ng c«ng tr×nh trô së vµ nhµ ë t¹i Copenhague (1955) lµ vÝ dô vÒ sù thµnh c«ng cña Fisker ®i theo xu h−íng hiÖn ®¹i.

Flitcroft, henry (1697-1769). KTS Anh. XuÊt th©n lµ thî méc, råi lµm häa viªn, ®· kh¾c nhiÒu b¶n vÏ cho William Kent. ¤ng x©y dùng nhµ thê St. Giles –in-the-Fields ë London (1731-33), ®· thùc hiÖn c«ng tr×nh ®å sé Wenthorth Woodhouse, Yorkshire ( tõ 1733) theo thiÕt kÕ c¶i biªn cña Campbell.

floris C. (1514-1575) KiÕn tróc s− Hµ Lan thêi M·n Phôc H−ng. C«ng tr×nh tiªu biÓu : tßa thÞ chÝnh ë Anverpen (1561-65), nhµ thê Notre-Dame ë Turin (1568-75), kÕt hîp h×nh thøc Cæ ®iÓn víi bè côc tuyÒn thèng cña g«tich Hµ Lan. Phong çch cña Floris cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn nghÖ thuËt kiÕn tróc nöa sau thÕ kû 16 vµ ®Çu thÕ kû 17.

Fluorit Florua canxi ë tr¹ng th¸i tù nhiªn. Lµ mét lo¹i ®¸ kÕt tinh gièng nh− kÝnh vµ cã ph¸t huúnh quang. Chñ yÕu lµm chÊt trî dung trong luyÖn kim, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp gèm, sø thñy tinh (E: fluorine).

Fomin I.A. (1872-1936) KiÕn tróc s− Nga. Ban ®Çu chÞu ¶nh h−ëng cña phong çch HiÖn ®¹i. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990 cæ vò m¹nh cho xu h−íng Cæ ®iÓn Nga, tham gia biªn so¹n “ LÞch sö NghÖ thuËt Nga” (1911). ¤ng lµ ng−êi s¸ng t¹o phong çch T©n Cæ ®iÓn cña kiÕn tróc Nga: tßa nhµ Polovxep (1910-16), tßa nhµ Abamelek-Lazapaev (1913-15) ë Petecbua. Tõ nh÷ng n¨m 1910, tham gia thiÕt kÕ quy ho¹ch ®« thÞ: x©y dùng qu¶ng tr−êng ë ®¶o Golo®ai (1912), quy ho¹ch khu c©y xanh Petrograf (1920-23), nhµ c«ng céng §inam« (1928-30), trô së Héi ®ång nh©n d©n (1930), trô së Bé B−u ®iÖn (1933-36), çc ga metr« “ Lermontovxkaya “(1935), “ Qu¶ng tr−êng Xverlov (1936-38), trô së Héi ®ång Bé tr−ëng Ukraina ë Kiev (1934-39).

Fomin I.I. (1904-?) KiÕn tróc s− Nga, con trai Fomin I.A. Lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña çc c«ng tr×nh c«ng céng vµ khu nhµ ë lín, çc c«ng tr×nh t−ëng niÖm lín, trô së Héi ®ång X« viÕt t¹i Lªningrad, nhµ ët t¹i qu¶ng tr−êng Gagarin ë Moxkva (1940-47), tæng thÓ tr−êng §¹i häc tæng hîp Leningrad (1969). ViÖn sÜ Hµn l©m nghÖ thuËt Liªn x« (1979).

Fontaine Pierre franςois (1762-1853) KiÕn tróc s− Ph¸p, theo phong çch §Õ

chÕ. Chuyªn nghiªn cøu vÒ kiÕn tróc Cæ ®¹i t¹i Roma (1786-92). Mét trong nh÷ng ng−êi

5

¸p dông vËt liÖu kÕt cÊu gang trong x©y dùng. Cïng víi S. Percier x©y dùng Kh¶i hoµn m«n trªn qu¶ng tr−êng Caroussel ë Paris (1806); thùc hiÖn néi thÊt cña §iÖn Verseilles vµ néi thÊt cña mét sè l©u ®µi kh¸c. Gi¶i th−ëng Roma (1800-1820) .

Fontana C. (1634-1714) KiÕn tróc s− Italia, theo xu h−íng M·n Bar«c. Tham gia x©y dùng mét sè nhµ thê t¹i R«ma. Chó träng hiÖu qu¶ thÈm mü vµ kh«ng gian víi bè côc kiÕn tróc hµi hßa, tiªu biÓu lµ mÆt chÝnh nhµ thê St. Marchello al Corsso ë Roma (1682-83). T¸c phÈm cña «ng cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña xu h−íng kiÕn tróc Cæ ®iÓn Ch©u ¢u thÕ kû 18 (chñ yÕu lµ B¾c ¢u). ¤ng cßn lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu bµi viÕt vÒ kh¶o cæ vµ kü thuËt x©y dùng.

Fontana D. (1543-1607) KTS vµ nhµ lý luËn kiÕn tróc Italia, theo xu h−íng Bar«c. X©y dùng l©u ®µi Lateran ë Roma (1586-90), l©u ®µi Rean ë Neapol (1600-02). X©y dùng nhiÒu ®−êng phè míi trong qu¸ tr×nh tham gia quy ho¹ch ®« thÞ t¹i Roma.

Foster, sir norman (robert) Sinh n¨m 1935, kiÕn tróc s− Anh. C«ng tr×nh cña «ng næi tiÕng vÒ sù tiÕp cËn víi kü thuËt míi, c«ng nghÖ phøc t¹p nh−ng thÓ hiÖn tÝnh thÝch øng víi nÒn v¨n hãa vµ khÝ hËu ®Þa ph−¬ng cña n¬i x©y dùng c«ng tr×nh. C«ng tr×nh tiªu biÓu : Ng©n hµng Hång K«ng, ng©n hµng Th−îng H¶i t¹i Hång K«ng(1986), khu ®Çu cuèi cña s©n bay Stanted (1991), th¸p thiªn niªn kû Tokyo (1991).

Foulston, john (1772-1842) KTS Anh theo xu h−íng t©n cæ ®iÓn, ®· x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh t¹i Plymouth, Devonshire. Lµ häc trß cña Thomas Hardwick. §o¹t gi¶i thiÕt kÕ phßng häp, nhµ h¸t vµ kh¸ch s¹n thµnh phè Plymouth. Nh÷ng c«ng tr×nh cña «ng th−êng sö dông thøc doric Hy L¹p ë mÆt chÝnh.

Freyssinet, eugÌne (1879-1962). Kü s− Ph¸p, ng−êi tiªn phong cña bªt«ng øng suÊt tr−íc. ¤ng ®· x©y nhiÒu cÇu b»ng bªt«ng khi phôc vô trong qu©n ®éi. Tr−íc thÕ chiÕn I, «ng ®· lËp x−ëng ®Ó khai th¸c sö dông bªt«ng øng suÊt tr−íc, ®Æc biÖt lµ trong viÖc x©y dùng çc cét th¸p cña ®−êng t¶i ®iÖn. ¤ng næi tiÕng vÒ viÖc thiÕt kÕ mãng cña ga hµng h¶i ë Havre. N¨m 1916, x©y dùng h¨ng ga ë Orly víi vßm parabolic cao 60m, lµm giíi kiÕn tróc s− ®−¬ng thêi th¸n phôc. ¤ng còng lµ mét trong nh÷ng ng−êi nghiªn cøu ¸p dông bªt«ng vá máng. Tªn cña «ng cßn ®−îc ®Æt cho hÖ thèng neo vµ kÝch dïng trong bªt«ng øng suÊt tr−íc. Neo cèt thÐp gåm cã vá neo vµ chãp neo. KÝch Freyssinet cã hai t¸c dông võa kÐo c¨ng cãt thÐp, võa Ên chãp neo vµo vá neo ®Ó Ðp chÆt cèt thÐp.

Friazin M. (Tk.15) KiÕn tróc s− Italia. Hµnh nghÒ ë Matxc¬va (1487-91), tham gia x©y dùng t−êng g¹ch ®¸ vµ th¸p Kremli (1485-95), nhµ nghÞ viÖn Granovit (1487-91).

Fuller, richard buckminster (1895-1983) KiÕn tróc s−, kü s− Hoa Kú. Chuyªn nghiªn cøu vÒ çc kÕt cÊu kh«ng gian nhÑ vµ æn ®Þnh, ®−îc cÊu t¹o tõ nh÷ng cÊu kiÖn ®Þnh h×nh b»ng thanh hoÆc èng thÐp (gian triÓn l·m ë Xiol’niki, Moxkva, 1959 vµ gian triÓn l·m Hoa Kú t¹i TriÓn l·m Quèc tÕ, 1967 t¹i MontrÐal, Canada).

Furness, frank (1839-1912). KTS Mü. B¾t ®Çu hµnh nghÒ t¹i thµnh phè quª h−¬ng tõ n¨m 1866. Çc t¸c phÈm chÝnh (th−êng cïng víi Allen Evans) ®−îc x©y dùng ë Philadelphie vµ çc vïng l©n cËn (1870-90), lµ nh÷ng c«ng tr×nh th−¬ng nghiÖp, nhµ ng©n hµng nhá, trong ®ã ®¸ng kÓ lµ Provident Life vµ Trust Company (1876-79). ¤ng cßn x©y dùng nhiÒu nhµ ga, trong ®ã cã ga ®−êng s¾t lín nh− Broad Street(1891-93) vµ th− viÖn ®¹i häc Pennylvanie (1887-91). Phong çch cña Furness mang ®Ëm nÐt chiÕt trung Ph¸p vµ Anh.

_____

6

gabriel J.A. (1698-1782) KiÕn tróc s− Ph¸p. Mét trong nh÷ng ng−êi ®Æt nÒn mãng cho xu h−íng Cæ ®iÓn thÕ kû 18. C«ng tr×nh tiªu biÓu: kh«i phôc néi thÊt l©u ®µi Vecx©y vµ x©y l¹i çnh nhµ phÝa b¾c (1734-74), tr−êng Vâ bÞ ë Paris (1751-75), nhµ h¸t opªra (1748-70), qu¶ng tr−êng Hßa hîp ë Paris (1755-63).

Galli da bibiena Mét gia ®×nh Italia cã tiÕng ë thÕ kû 18, gåm çc nhµ nghÖ thuËt kiÕn tróc vµ trang trÝ. Lµ çc nhµ trang trÝ, nhµ tæ chøc lÔ héi, kiÕn tróc s− vµ trang trÝ s©n khÊu hä ®−îc nhiÒu ng−êi thØnh cÇu ch¼ng nh÷ng ë Italia, mµ cßn ë ch©u ¢u n÷a. Ferdinando (1657-1743) lµ häa sÜ vµ kiÕn tróc s−, tr−íc hµnh nghÒ ë Parme, sau phôc vô

triÒu ®×nh t¹i Viªn. Ng−êi em lµ Francesco (1659-1739) lµ kiÕn tróc s− ë mét nhµ h¸t

næi tiÕng, ch¼ng nh÷ng ë VÐrome vµ Roma, mµ cßn ë c¶ Italia. Quan niÖm vÒ bar«c trong s©n khÊu cña Ferdinando, víi viÖc nhÊn m¹nh phèi c¶nh theo ®−êng chÐo ®· thÓ hiÖn râ trong c«ng viÖc cña con trai «ng lµ Giuseppe (1696-1757). Ng−êi ta ®−îc xem nh÷ng

mµn vò kÞch, trong ®ã çc bËc thang phèi c¶nh ch¹y tÝt ra xa, qua nh÷ng hµng rµo vµ vßm cung ë Viªn, Praha, Venise, Dresden, Munich. Con cña Ferdinando lµ Antonio (1700-

74) còng lµ mét nhµ trang trÝ s©n khÊu vò kÞch næi tiÕng.

gandon, james (1743-1823) KiÕn tróc s− ®Çu tiªn theo xu h−íng cæ ®iÓn cña Dublin. T¸c phÈm mang vÎ bar«c cña Wren vµ Chambers. N¨m 1769, ®−îc th−ëng Huy ch−¬ng vµng ®Çu tiªn cña ViÖn Hµn l©m Hoµng gia. C«ng tr×nh tiªu biÓu : çc ®å ¸n County Hall t¹i Nottingham , Customs House ë Dublin(1781), Four Courts (1776-96).

Gartman V.A. (1834-1873)KiÕn tróc s− Nga, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp “ phong çch kiÕn tróc Nga”. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh triÓn l·m, trong ®ã ph¸t triÓn kiÕn tróc d©n gian vµ sö dông vËt liÖu gç lµ chñ yÕu.

Garnier, charle KiÕn tróc s− Ph¸p (1825-1898) , tèt nghiÖp kiÕn tróc ë Paris, ®−îc gi¶i th−ëng lín kiÕn tróc La M· 1848. Ng−êi ®o¹t gi¶i ph−¬ng ¸n x©y dùng Nhµ h¸t OpÐra Paris (1681-1875). T¸c gi¶ nhiÒu c«ng tr×nh thiÕt kÕ vµ lÝ luËn vÒ kiÕn tróc.

garnier, tony (1869-1948) KiÕn tróc s− Ph¸p, mét trong nh÷ng nhµ s¸ng lËp kiÕn tróc HiÖn ®¹i Ph¸p. Sö dông réng r·i bªt«ng cèt thÐp trong nhiÒu c«ng tr×nh: thµnh phè c«ng nghiÖp 35 ngµn d©n (1901-04), chî gia sóc, s©n vËn ®éng Olympic, bÖnh viÖn, nhµ b−u ®iÖn vµ mét sè khu nhµ ë.

Gartner, Friendrich von (1792-1847) KiÕn tróc s− §øc, theo xu h−íng T©n Cæ ®iÓn, cã vai trß quan träng trong viÖc thµnh lËp ViÖn Hµn l©m ë Munich. C«ng tr×nh tiªu biÓu t¹i ®−êng phè Ludwigstrasse ë Munich (1829-40) cã phong çch R«man kÕt hîp víi nh÷ng m¶ng Phôc H−ng, néi thÊt ®éc ®¸o, ®a s¾c, tr¸ng lÖ vµo lo¹i nhÊt cña thÕ kû 19. Çc c«ng tr×nh kh¸c : viÖn ng−êi mï, tr−êng ®¹i häc (1835-40), l©u ®µi hoµng gia ë Athen (1836-42), l©u ®µi Wittelsbach ë Munich. Phong çch cña «ng ®−îc giíi kiÕn tróc h−ëng øng m¹nh mÏ vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1840.

Gaudi, antonio y cornet (1852-1926) KiÕn tróc s− T©y Ban Nha, ng−êi tiªn phong cña phong çch HiÖn ®¹i, chÞu ¶nh h−ëng cña xu h−íng duy lÝ. Chó träng tæ chøc kh«ng gian kiÕn tróc, chän vËt liÖu (g¹ch, gèm, xim¨ng), sö dông kÕt cÊu m¸i vßm parab«n, gèi tùa nghiªng. §å ¸n quy ho¹ch c«ng viªn Guell vµ nhµ thê Colonia Guell (1910) lµ nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng cña «ng.

7

Gentz, heinrich (1766-1811) Mét trong nh÷ng KTS t©n cæ ®iÓn næi tiÕng ë Berlin trong nh÷ng n¨m 1880. §−îc ®µo t¹o ë Berlin, sau qua Italia (1790) , Ph¸p vµ Hµ Lan råi trë l¹i Italia (1795). ¤ng mau chãng næi tiÕng vµ trë thµnh ch¸nh thanh tra x©y dùng hoµng gia (1795) vµ gi¸o s− ViÖn Hµn l©m (1796). C«ng tr×nh chÝnh cña «ng lµ la

Monnaie de Berlin (1798-1800) ®¸ng chó ý ë h×nh thøc lËp thÓ ®¬n gi¶n vµ çc cöa sæ kh¸c nhau ë mçi tÇng. Ngoµi ra, ph¶i kÓ tíi l©u ®µi quËn c«ng ë Weimar (1801-03) víi m lång thang, hµnh lang vµ phßng kh¸ch lín ®Òu trang trÝ theo t©n cæ ®iÓn §øc.

George, sir ernest (1839-1922). KTS vµ häa sÜ Anh. Theo häc t¹i ViÖn hµn l©m hoµng gia. Trong kiÕn tróc, −a trang trÝ b»ng g¹ch ®á, g¹ch ®Êt nung, hiÖn cßn thÊy ë Mount Street, Mayfair. Çc c«ng tr×nh tiªu biÓu : çc cöa hµng ë South Audley Street (tõ 1875), nhµ ë t¹i Collingham Gardens vµ Harrington Gardens, Kensington (1881), nhµ háa t¸ng Golders Green (1905), ViÖn Hµn l©m ©m nh¹c trªn ®−êng Marylebone (1910),v.v.

Gibbs james (1682-1754) KTS Anh, theo xu h−íng Cæ ®iÓn. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ thê St. Marie Le Strend (1714-17), St. Marie in the Field ë London, th− viÖn ë Oxford.

Gilbert, cass (1859-1934). KTS Mü chuyªn thiÕt kÕ x©y dùng c«ng tr×nh c«ng céng vµ c«ng tr×nh th−¬ng m¹i. Theo häc t¹i ViÖn c«ng nghÖ Massachussetts (1878-1879). Sau khi qua Ch©u ¢u trë vÒ, «ng lµm viÖc cho McKim, Mead vµ White ë New York vµ thµnh tµi vÒ mü thuËt t¹i h·ng nµy. C«ng tr×nh lín ®Çu tiªn cña «ng lµ nhµ thê cã m¸i vßm trßn, x©y dùng theo mÉu cña St. Pierre cña Roma. ¤ng cßn tham gia nhiÒu cuéc thi thiÐt kÕ, thùc hiÖn çc dù ¸n (1907-13) vµ x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c n÷a (®Õn 1933).

Gilbert, Ðmile jacques (1793-1874). KTS Ph¸p, chuyªn x©y dùng bÖnh viÖn vµ nhµ tï. KÕt thóc viÖc häc tËp víi phÇn th−ëng Roma(1822), «ng b¾t tay vµo thiÕt kÕ x©y

dùng nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng víi ý thøc tiÕt kiÖm vµ tÝnh tr¸ch nhiÖm cao. Nhµ tï Mazas ë Paris (1842-50) cã kÕt cÊu ®å sé, nhµ tÕ bÇn Charenton (1838-45) víi phong çch hiÖn ®¹i ë thêi bÊy giê lµ nh÷ng c«ng tr×nh kh¸ tiªu biÓu cña Gilbert.

Gill, irving john (1870-1936). KTS Mü, con mét nhµ thÇu kho¸n ë bang New York. Tõ 1898 ®Õn 1906, cïng víi W.S. Hebbard thiÕt kÕ nhiÒu nhµ g¹ch vµ mét sè nhµ lîp t«n ë Rhode Island. Sau nµy, khi s¸ng t¸c mét m×nh, phong çch cña «ng trë nªn ®¬n gi¶n vµ râ rµng h¬n; ch¼ng h¹n, nh÷ng nhµ b»ng bªt«ng ë Los Angeles (1907), thÓ hiÖn

quan ®iÓm hîp lý vµ kinh tÕ cña Gill. Çc c«ng tr×nh kh¸c: ViÖn h¶i d−¬ng häc Scripps (1908-09), kh¸ch s¹n thiÕu nhi, nhµ thê c¬ ®èc gi¸o ë San Diego, nhiÒu tr−êng häc, tÊt c¶

®Òu b»ng bªt«ng. Sau nµy, «ng cßn cã −íc m¬ x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh bªn bê biÓn. Ý t−ëng nµy ®a−îc thÓ hiÖn trong tiÓu luËn cña «ng “ Ng«i nhµ cña t−¬ng lai” xuÊt b¶n n¨m 1916.

Gilly, friedrich (1772-1800). KTS §øc, ng−êi cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn viÖc ph¸t triÓn xu h−íng t©n cæ ®iÓn ë Berlin. ThiÕt kÕ nhiÒu ®å ¸n, nh−ng nhiÒu c«ng tr×nh kh«ng ®−îc thùc hiÖn. Lµ con trai KTS David Gilly, «ng cïng víi cha ®Õn Berlin n¨m 1788 vµ vµo häc ViÖn Hµn l©m n¨m 1790. Cuéc du lÞch t¹i Ph¸p vµ Anh ®· cho «ng t×m hiÓu c¬ b¶n vÒ xu h−íng t©n cæ ®iÓn cña Ledoux vµ BouillÐe. Trë vÒ Berlin, «ng gi¶ng d¹y t¹i ViÖn Hµn l©m x©y dùng vµ cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn giíi kiÕn tróc s− trÎ. ¤ng ®· thùc hiÖn mét sè c«ng tr×nh nh− biÖt thù, kh¸ch s¹n thµnh phè, kiÕn tróc v−ên c¶nh,v.v. song chØ khi thiÕt kÕ c«ng tr×nh t−ëng niÖm FrÐdÐric le Grand th× míi so s¸nh næi víi çc kiÕn tróc s− lín cña Ph¸p nh− BouillÐe. §å ¸n thiÕt kÕ nhµ h¸t quèc gia ë Berlin (1798-

1801) ph¸t triÓn nh÷ng ý t−ëng cña Ledoux vÒ nhµ h¸t: ngo¹i thÊt tiÕp cËn víi çc h×nh

8

thøc kû hµ ®¬n gi¶n . §ã còng lµ mét vÝ dô vÒ tÝnh chÆt chÏ vµ nghiªm ngÆt cña çc kiÕn tróc s− theo xu h−íng cæ ®iÓn lóc bÊy giê.

Ginzbua M.Ya. (1892-1946) KTS Nga, mét trong nh÷ng nhµ s¸ng lËp Héi KTS Liªn X« (1925), ®· cã nh÷ng ®ãng gãp to lín vµo viÖc ph¸t triÓn kiÕn tróc trªn c¬ së kü thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. T¸c gi¶ nhiÒu ®å ¸n thiÕt kÕ nhµ ë vµ nhµ c«ng céng x©y dùng t¹i Moxkva. T¸c gi¶ ®å ¸n quy ho¹ch tæng thÓ bê nam Kr−m.

Gi«nt«vxki I.V.(1867-1959) KiÕn tróc s−, nhµ l Ý luËn kiÕn tróc nhµ ho¹t ®éng khoa

häc vµ nghÖ thuËt C«ng hu©n cña Céng hßa Liªn bang Nga, chó träng çc biÖn ph¸p bè côc vµ m«tip cña kiÕn tróc cæ ®iÓn thêi Phôc H−ng. T¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng : nhµ ng©n hµng (1927-29), qu¶ng tr−êng thnµh phè (1950), tr−êng ®ua ngùa (1951-55) vµ nhiÒu nhµ ë, biÖt thù. TÊt c¶ ®Òu ë Moxkva. ViÖn sÜ danh dù ViÖn Hµn L©m kiÕn tróc Belarutxia.

Girault, charles (1851-1932). KTS Ph¸p ®Çu thÕ kû 20. Trong sè çc t¸c phÈm ®Çu tay quan träng, ph¶i kÓ tíi mé cña Louis Pasteur ë Paris (1895), liÒn ngay ®ã lµ ViÖn Pasteur, trang trÝ b»ng nh÷ng tÊm l¸t cÈm th¹ch mÇu vµ mozaic mang s¾c th¸i byzantin. Girault còng ®−îc thùc hiÖn mét sè c«ng tr×nh lín ë vµo thêi ®ã: tßa nhµ TriÓn l·m (1900), cæng chµo kû niÖm 50 n¨m Bruxelles (1905), viÖn b¶o tµng Congo BØ ë Teruven (1904-11). T¸c phÈm cña «ng võa cæ ®iÓn- v÷ng ch¾c theo chiÒu ngang víi nh÷ng cöa tß vß dµi vµ hµng cét, võa cã tÝnh çch bar«c víi nh÷ng vßm thÊp vµ trang trÝ phong phó. KÕt cÊu bªn trong th−êng b»ng kim lo¹i, ®«i khi cã sö dông bªt«ng. giulio, romano (1492-1546) KiÕn tróc s− vµ häa sÜ Italia. ¤ng vµo nghÒ víi t− çch lµ ng−êi phô viÖc cho Raphael, nh−ng råi sau ph¸t triÓn phong çch CÇu kú riªng cña m×nh. ¤ng sinh t¹i Roma. Cïng víi thµy häc hoµn thµnh nh÷ng bÝch häa ë Vatican, khi «ng nµy qua ®êi n¨m 1520, Giulio ë l¹i Roma lµm viÖc vëi t− çch mét kiÕn tróc s− cho ®Õn n¨m 1524 th× ®i Mantoue. T¹i ®©y «ng ®· thùc hiÖn nh÷ng t¸c phÈm quan träng nhÊt trong sù nghiÖp cña m×nh : L©u ®µi mïa hÌ cña quËn c«ng (1526-34) lµ mét mÉu mùc vÒ kiÕn tróc cæ ®iÓn nh−ng chi tiÕt th× phãng kho¸ng vµ cã phong çch l·ng m¹n. §Æc biÖt, trong viÖc trang trÝ cho gian lín” Nh÷ng ng−êi hé ph¸p” (1530-32), «ng ®· thùc hiÖn theo nguyªn t¾c mÒm dÞu vµ lÞch sù h¬n. Trong nh÷ng c«ng tr×nh sau nµy, «ng ®· thÓ hiÖn phãng kho¸ng h¬n víi ng«n ng÷ cæ ®iÓn vµ sö dông chÊt méc m¹c ®Ó lµm giµu kiÕn tróc.

Godwin, edward william (1833-1886). KTS vµ häa sÜ trang trÝ Anh. Theo häc t¹i nhµ William Armstrong (1854). ThiÕt kÕ mét sè tr¹m thuÕ quan theo phong çch gotich victoria, hai kh¸ch s¹n thµnh phè (cuèi nh÷ng n¨m 1860) vµ mét sè nhµ ë kh¸c. N¨m 1862, b¾t ®Çu quan t©m ®Õn trang trÝ kiÓu NhËt vµ n¨m 1865 trë vÒ London. ChÝnh ë ®©y, «ng ®· thiÕt kÕ nhiÒu ng«i nhµ nhá kh¸ ®Ñp, mµ White House ë Tite Strreet lµ mét vÝ dô. Sau nµy, «ng cßn bÞ l«i cuèn vµo trang phôc vµ trang trÝ cho nhµ h¸t; råi chÝnh Gordon Craig, con «ng l¹i theo ®uæi nghÒ nµy vµo håi ®Çu thÕ kû 20.

Goff, bruce alonzo (1904-?) KTS Mü. Nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu lµ tßa nhµ Bavinger gÇn Norman (1950-55), Price Studio, Bartlesville (1956-76). Nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay cña «ng t¹i Tulsa, Oklahoma lµ ®Ó t−ëng nhí ng−êi thÇy Frank Lloyd Wright,

song t¸c phÈm ®¸ng chó ý nhÊt l¹i lµ nhµ thê Methodist ë ®¹i lé Boston (1926-29). Khi th× phèi hîp, khi th× më riªng c«ng ty, tõ n¨m 1934 ®Õn 1945, «ng ®· thùc hiÖn nhiÒu lo¹i c«ng tr×nh kh¸c nhau. N¨m 1947 «ng trë vÒ Oklahoma ®Ó gi¶ng d¹y t¹i ®¹i häc quèc gia Norman vµ trë thµnh hiÖu tr−ëng tr−êng kiÕn tróc. N¨m 1955, tõ chøc vµ sau

9

®ã vÒ Kansas City (1964), råi Tyler, Texas (1970). Cã n¨m, «ng ®· cã ®Õn 400 ®¬n ®Æt x©y dùng, nh−ng chØ hoµn thµnh ®−îc 130 c«ng tr×nh (1976).

G«l«xov I.A. (1883-1945) KTS Nga. X©y dùng nhµ ë vµ nhµ c«ng céng theo xu h−íng kÕt cÊu, nhÊn m¹nh gi¶i ph¸p ®éng vµ çc gi¶i ph¸p kh«ng gian lín (tßa nhµ triÓn l·m c«ng n«ng nghiÖp toµn Nga n¨m 1923, tßa nhµ ViÔn §«ng), mét sè nhµ ë vµ c©u l¹c bé t¹i Moxkva. G«l«xov P.A. (1882-1945) KiÕn tróc s− Nga. Tham gia thiÕt kÕ s¬ ®å quy ho¹ch “ Moxkva míi” (1918-23), tßa b¸o Sù thËt ë Moxkva, t¸c gi¶ thiÕt kÕ quy ho¹ch Zenograd ë quËn Rostov. Chó träng nghiªn cøu çc vÊn ®Ò vÒ thµnh phè v−ên.

Goodhue, bertram grosvenor (1869-1924). KTS Mü, theo xu h−íng chiÕt trung. Hµnh nghÒ 15 n¨m ë New York , n¨m 1889, lµ chñ c«ng ty Cram & Renwick. C«ng tr×nh tiªu biÓu: çc nhµ thê New Haven (1906), La Havana (1905, theo kiÕn tróc T©n phôc h−ng T©y Ban Nha), St. Thomas ë New York (1906). Goodhue ho¹t ®éng nhiÒu cho phong trµo NghÖ thuËt vµ TiÓu thñ c«ng. §−îc ®Ò b¹t lµm kiÕn tróc s− tr−ëng TriÓn l·m Panama-Pacific ë San Diego, Californie (1915). Phong çch s¸ng t¸c cña «ng cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn t−¬ng lai kiÕn tróc khu vùc bê ®«ng. Çc t¸c phÈm cuèi cïng: nhµ nghÞ viÖn ë Nebraska vµ th− viÖn c«ng céng ë Los Angeles (1924), ®Òu lµ nh÷ng c«ng tr×nh ®¬n gi¶n pha mét chót chiÕt trung.

Gradov Yu.M (1934-?) KTS Nga, mét trong çc t¸c gi¶ cña nh÷ng c«ng tr×nh trªn ®−êng Mogilevxki , tiÓu khu nhµ ë, tæng thÓ khu t−ëng niÖm Khatin (1968-69).

Greene, charles sumner (1868-1957) vµ Henry mather (1870-1954) Hai anh em ng−êi Mü næi tiÕng v× nh÷ng ng«i nhµ sang träng vµ cã chÊt l−îng tèt cña hä ë Caliornia cã nguån gèc tõ “ phong çch B¶o thñ”. Sinh t¹i Cicinnati, lµ con nhµ b¸c sÜ vµ sèng t¹i mét trang tr¹i ë Virginia trong suèt thêi niªn thiÕu. C¶ hai ®Òu theo häc tr−êng Cao ®¼ng nghÒ thñ c«ng vµ tèt nghiÖp khãa häc mü thuËt ®µo t¹o chuyªn vÒ kiÕn tróc n¨m 1891. Çc c«ng tr×nh tiªu biÓu: nhµ Culbertson (1902), nhµ Bandini (1903), nhµ Gamble (1908), nhµ kiÓu Califorina ë Carmel (1914). Hä vÒ h−u vµo nh÷ng n¨m 1930.

Griffin, walter burley (1876-1937). KTS Mü, næi tiÕng vÒ mÆt b»ng quy ho¹ch thµnh phè Canbera, thñ ®« Liªn bang Australia. Theo häc tr−êng kiÕn tróc ë Illinois, tèt nghiÖp n¨m 1899. Hµnh nghÒ thiÕt kÕ ë c«ng ty cña F.L.Wright ë Oak Park (1902), råi ra lµm riªng (1906). §· x©y dùng nhiÒu nhµ ë ngo¹i thµnh Chicago (1912): nhµ cña Carter (1910), Comstock (1912). §Æc biÖt, c«ng tr×nh Prairie School tuy cã ¶nh h−ëng phong çch cña Wright, song lµ t¸c phÈm tù t¸c. N¨m 1912, Griffin ®o¹t giÈi trong cuéc thi quy ho¹ch thñ ®« míi cña Australia vµ ®−îc giao lµm gi¸m ®èc dù ¸n x©y dùng Canberra. Sau nµy, Griffin ®Þnh c− t¹i Melbourne, song mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng kh«ng ®−îc tèt, nªn dêi ®Õn Sidney (1921) vµ thiÕt kÕ mét sè c«ng tr×nh nh−: nhµ ë, th− viÖn, tßa b¸o, v.v.

Grigorian M.V. (1900-1978) KiÕn tróc s− c«ng hu©n Acmªnia. ThiÕt kÕ x©y dùng çc c«ng tr×nh t−ëng niÖm. Tham gia thiÕt kÕ trô së §¶ng , qu¶ng tr−êng Lªnin ë Erªvan, trô së Bé b−u ®iÖn vµ Liªn ®oµn Lao ®éng.

Grigoriev A.G. (1782-1868) KiÕn tróc s− Nga. Tham gia kh«i phôc Moxkva sau vô háa ho¹n n¨m 1812. T¸c phÈm chÝnh: b¶o tµng Puskin, b¶o tµng T«lxt«i, nhµ an d−ìng v.v. Chó träng çc c«ng tr×nh cã yªu cÇu mü thuËt cao.

grigorovits bakhi (1713-1785). KiÕn tróc s− Ukraina , theo xu h−íng Bar«c, −a sö dông çc chi tiÕt cña S¬ Cæ ®iÓn Nga. T¸c phÈm chÝnh: nhµ thê Pocrovxki (1766), Nicolai (1772-85), nhiÒu kh¸ch s¹n vµ cöa hµng ë Kiev.

10

Gropius, Walter (1883-1969). KTS vµ nhµ lý luËn kiÕn tróc §øc. Mét trong nh÷ng

ng−êi s¸ng lËp xu h−íng C«ng n¨ng nh»m thÓ hiÖn kÕt cÊu vµ ý nghÜa c«ng n¨ng ra ngo¹i diÖn. T¸c phÈm tiªu biÓu: nhµ m¸y Fagus ë Alfred (1911), nhµ triÓn l·m ë Cologne(1914), nhµ Pan Nam ë New York (1960). Chó träng t¹o kh¶ n¨ng thiÕt kÕ kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp g¾n liÒn víi kiÕn tróc, «ng ®· trë thµnh mét bËc thÇy trong mü thuËt c«ng nghiÖp. Ng−êi l·nh ®¹o Bauhaus tõ n¨m 1919 vµ lµ mét nhµ thùc nghiÖm, mét nhµ gi¸o lín.

Grosch, christian heinrich (1801-1865). KTS §an M¹ch. Hµnh nghÒ ë Christiania ( nay lµ Oslo). ThiÕt kÕ çc c«ng tr×nh c«ng céng: nhµ ng©n hµng, së giao dÞch vµ mét sè trô së kh¸c (1928-40) theo phong çch Roman.

guarini,guarino (1624-1683) KiÕn tróc s− Italia, theo xu h−íng M·n Bar«c. Trong c«ng tr×nh lu«n kÕt hîp Bar«c Italia víi bè côc kh«ng gian nghiªm ngÆt, cã tÝnh to¸n chÝnh x¸c. C«ng tr×nh tiªu biÓu : Trung t©m Xanh L«ren (1668-87) vµl©u ®µi Carimiano khëi c«ng n¨m 1679 ë Turin.

Gueguenlo A.I. (1891-1965) KiÕn tróc s− Liªn X«. Chuyªn nghiªn cøu thiÕt kÕ çc nhµ c«ng céng hiÖn ®¹i. §Æc biÖt c«ng phu trong viÖc thÓ hiÖn néi thÊt. C«ng tr×nh tiªu biÓu : Cung v¨n hãa Gorki, r¹p chiÕu phim Gigant.

Guenfrey V.G.(1885-1967) KiÕn tróc s− Liªn x«. Häat ®éng ®a d¹ng vÒ kiÕn tróc x©y dùng : trïng tu §iÖn Xm«ln−i ë Lªningrat, thiÕt kÕ x©y dùng nhµ bl«c, cÇu ®¸ lín, nhµ h¸t kÞch, khu triÓn l·m Matxc¬va, ga metr« “ Novokunetxkaya Mira”, quÇn thÓ c«ng tr×nh trªn qu¶n tr−êng Xm«lenxk.

Guimard, hector (1876-1942) KiÕn tróc s− vµ häa sÜ Ph¸p theo xu h−íng NghÖ thuËt Míi. Tõ n¨m 1898-1913 b¾t ®Çu thÓ hiÖn nh÷ng s¸ng t¸c víi ng«n ng÷ riªng cña m×nh, tiªu biÓu lµ c«ng tr×nh Chalet Blanc de Seaux vµ çc ga xe ®iÖn ngÇm ë Paris. Sau n¨m 1900 thiÕt kÕ mét sè nhµ ë t¹i phè Mozart (1909), nhµ thê Do Th¸i ë phè PavÐe(1913). N¨m 1938, cïng víi Jourdain, Sauvage, Roux-Splitz,v.v. thµnh lËp nhãm “kiÕn tróc s− HiÖn ®¹i”.

Guinzbua M.Ya. (1892-1946) KiÕn tróc s− Liªn X«, mét trong nh÷ng nhµ s¸ng lËp Héi KiÕn tróc s− Liªn X« (1925) ®· cã nhiÒu ®ãng gãp to lín vµo ph¸t triÓn kiÕn tróc trªn c¬ së kü thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. T¸c gi¶ nhiÒu nhµ ë vµ nhµ c«ng céng®−îc x©y dùng t¹i Moxkva. VÒ quy ho¹ch,cã ®å ¸n quy ho¹ch tæng thÓ bë nam Kr−m.

_____

1

haberland C. (1750-1803) KiÕn tróc s− Latvia, theo xu h−íng Cæ ®iÓn. C«ng tr×nh tiªu biÓu : qu¶ng tr−êng Tø gi¸c vµ quÇn thÓ nhµ thê Peter (1780-86), tßa nhµ Gollender ë Riga.

Hamilton, thomas (1784-1858). KTS næi tiÕng cña Hy L¹p , theo xu h−íng t©n cæ ®iÓn. Thùc hiÖn x©y dùng tr−êng Cao ®¼ng Edinbourgh (1825) trªn s−ên dèc cña ®åi Calton. KiÕn tróc nµy hµi hßa víi c¶nh quan, võa trang nghiªm, võa ®Ñp ®Ï , chøng tá t¸c gi¶ n¾m v÷ng nh÷ng nguyªn t¾c bè côc cña Acropole ë AthÌnes, n¬i «ng ch−a hÒ lui tíi. Nhµ t−ëng niÖm Burns ë Ayr (1820) còng lµ mét c«ng tr×nh t−¬ng tù nh− ë trªn ®åi

Calton (1830) vµ Phßng häp cña çc nhµ vËt lý cña thµnh phè nµy (1843-46) lµ nh÷ng kiÕn tróc tiªu biÓu.

Hansen, christian Frederick (1756-1845). KTS §an M¹ch cã nhiÒu t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cho xu h−íng t©n cæ ®iÓn ch©u ¢u. Theo häc ë ViÖn hµn l©m n¨m 1780 råi du lÞch thùc tËp t¹i Italia (1782-84). Tõ n¨m 1784, «ng lµ thanh tra x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh d©n dông vµ t«n gi¸o, ë ®« thÞ còng nh− nhµ n«ng th«n víi t− çch lµ kiÕn tróc s− cña quËn Holssein (1784-1804). N¨m 1804, lµ gi¸o s− ViÖn hµn l©m vµ ch¸nh thanh tra x©y dùng ë Copenhagen. ChÝnh t¹i thñ ®«, «ng ®· ®Ó l¹i kh¸ch s¹n thµnh phè vµ trô së tßa ¸n (1803-15); c¶ hai kiÕn tróc ®Òu theo mÉu mùc truyÒn thèng cña t©n cæ ®iÓn. ¤ng cßn x©y dùng nhµ nghÞ viÖn Viªn (1873-83) theo phong çch Hy L¹p, trang trÝ theo t©n cæ ®iÓn Hy L¹p.

Hansom, joseph aloysius (1803-1882). KTS Anh , chuyªn phôc vô kh¸ch hµng theo c¬ ®èc gi¸o. ¤ng s¸ng t¹o kiÓu xe ngùa mang tªn m×nh vµ xuÊt b¶n t¹p chÝ Ng−êi X©y dùng (1842). N¨m 1830, «ng th¾ng thÇu x©y dùng kh¸ch s¹n thµnh phè Birmingham, cïng víi mét ®Òn La M· do Hansom thiÕt kÕ pháng theo ®Òn Madeleine ë Paris. Dù ¸n nµy v« cïng tèn kÐm, xe ngùa còng nh− t¹p chÝ cña «ng còng kh«ng bï ®¾p næi; bëi vËy «ng chØ x©y dùng çc c«ng tr×nh t«n gi¸o, kÕt hîp víi ng−êi anh lµ Charles vµ hai con cña «ng anh. C«ng tr×nh kú côc nhÊt lµ gi¸o ®−êng ë Belvoir Street, Leicester cã mÆt chÝnh cong queo.

Hardouin mansart (1646-1708) Ch¸u cña Franςois Mansart. Tõ hai m−¬i tuæi ®· hµnh nghÒ kiÕn tróc, lµm viÖc cho nh÷ng gia ®×nh quÝ téc. C«ng tr×nh ®Çu tiªn lµ kh¸ch s¹n Conti nhá bÐ t¹i Paris, kh¸ch s¹n Noailles ë Saint- Germain vµ kh¸ch s¹n Lorge ë Paris. N¨m 1674 x©y dùng nhµ cho thî s¨n cña Hoµng gia trong rõng ë Saint-Germain, c¹nh l©u ®µi Clagny gÇn Versailles. §−îc phong KiÕn tróc s− h¹ng nhÊt n¨m 1683 vµ gi÷ chøc tæng qu¶n, chuyªn qu¶n lÝ nh÷ng c«ng tr×nh lín (tõ n¨m 1699). §· qu¶n lÝ : ®iÖn Versailles (1670), Marly (1679), Triaton (1687), nhµ thê cho çc PhÕ binh (1679), qu¶ng tr−êng ChiÕn th¾ng (1685) vµ Vend«me (1698).

Hardwich, Philip (1792-1870) KiÕn tróc s− Anh, sau khi tèt nghiÖp, lµm viÖc t¹i c«ng ty cña cha vµ ë ViÖn Hµn l©m Hoµng gia. Qua Ph¸p, Italia vµ sau lËp c«ng ty riªng t¹i London n¨m 1819. Lµ kiÕn tróc s− vµ lµ ng−íi gi¸m s¸t çc c«ng tr×nh y tÕ nh− çc bÖnh viÖn Bridewell & Bethlehem, St. Bartolomew, St. Katherine’s Docks, Golsmith’s

2

Co. Lµ t¸c gi¶ cña nhµ ga chÝnh cña London vµ Birmingham Railway, cæng vµ c«ng tr×nh phô ttî cña ga Euston (1936-1939). Lµ thµnh viªn cña ®¹i gia ®×nh kiÕn tróc s− ë London :con cña kiÕn tróc s− Thomas Harwick (1752-1829) vµ cha cña kiÕn tróc s− Philip Charles Hardwich (1822-1892).

Häring, hugo (1882-1958). KTS vµ nhµ v¨n Anh. Nh÷ng ý t−ëng cña «ng vÒ xu

h−íng h÷u c¬ cã ¶nh h−ëng lín ®Õn kiÕn tróc ®−¬ng thêi. ¤ng x©y dùng Ýt vµ b¾t ®Çu

hµnh nghÒ ë Berlin n¨m 1912. §Õn n¨m 1925, «ng trë thµnh th− k ý cña nhãm KTS

Berlin Der Ring, ®−îc thµnh lËp ®Ó chèng l¹i ph−¬ng ph¸p ph¶n ®éng vµ ph©n cÊp cña

çc kiÕn tróc s− nhµ n−íc. Bé phËn h¹t nh©n cña nhãm nµy cã : Bartning, Mies van der Rohe, Behrens, Gropius, Hilbersheimer, Mendelsohn, Poelzig, Scharoun vµ anh em nhµ Taut. Nhãm nµy bÞ §øc quèc x· gi¶i t¸n n¨m 1933. Haring ë l¹i §øc cßn hÇu hÕt ch¹y

ra n−íc ngoµi. ¤ng qu¶n lý mét tr−êng nghÖ thuËt t− thôc vµ r«p× rót vÒ tØnh nhµ, Bilberach. C«ng tr×nh tiªu biÓu: nhãm tr¹i ë Garkau (1923), trong nh÷ng cong tr×nh nµy,

«ng thÓ hiÖn çc ý t−ëng m×nh h»ng tranh ®Êu vµ nh÷ng g× cèng hiÕn cho lÞch sö kiÕn tróc hiÖn ®¹i.

Harleman,baron carl (1700-1753) KTS Thôy §iÓn, ho¹t ®éng ë nöa cuèi thÕ kû 18. Cïng víi Adelcrantz, «ng thùc hiÖn x©y dùng l©u ®µi hoµng gia ë Stockholm. ChÝnh ë ®©y «ng ®· x©y dùng nhµ thê nhá do Tessin thiÕt kÕ vµ tæng gi¸m môc hoµn

thµnh néi thÊt c«ng tr×nh. ¤ng còng thiÕt kÕ mét khu kho ®å sé cho C«ng ty T©y Ên trªn bÕn tÇu Gothenburg (nay lµ b¶o tµng). Harleman ®· s¸ng t¹o mÉu nhµ n«ng th«n thêi ®ã: h×nh khèi ®¬n gi¶n, nhµ cã hai møc sµn, cã thÓ cã gian bªn hay kh«ng, víi nh÷ng d¶i ®¸ ch¹y ngang cã ®−êng xoi thay thÕ cho çc hµng cét lÈn, m¸i cã hai phÇn theo kiÓu d©n gian Thôy §iÓn. Harleman còng nhËn thùc hiÖn x©y dùng çc l©u ®µi: t¹i Svartsjo, «ng ®· thay l©u ®µi thÕ kû 16 (cña Wilhem Boy) b»ng mét l©u ®µi thÕ kû 18 (1735,Frederik I). ¤ng tham gia s¸ng t¸c (1735) l©u ®µi Thôy §iÓn cïng víi Taraval vµ Bouchardon, çc KTS Ph¸p. VÒ sau, n¬i nµy trë thµnh ViÖn hµn l©m nghÖ thuËt hoµng gia.

Harrison, peter (1716-1775). KTS nghiÖp d− ng−êi Anh, cßn l−u l¹i nhiÒu c«ng tr×nh trªn ®¶o Rhode vµ ë Massachusetts, chøng tá mét kü thuËt bËc thÇy vµ mét hiÖn t−îng l¹ cña kiÕn tróc Mü thêi ®ã. ¤ng cã c¶ mét th− viÖn riªng vÒ kiÕn tróc, thu thËp ®−îc trong nh÷ng n¨m ®i du lÞch, khi cßn lµ th−¬ng gia vµ thuyÒn tr−ëng. ¤ng phãng t¸c theo Palladio ®Ó thùc hiÖn Redwood Library ë Newport(1847-50), theo Gibbs cho nhµ thê King ë Boston (1749-54) vµ Touro Synagogue ë Newport (1759-63). ¤ng cßn thiÕt kÕ vµ x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c n÷a, kÓ c¶ nh÷ng thµnh lòy cña thµnh phè Newport. Th− viÖn vµ nh÷ng b¶n vÏ cña «ng bÞ tiªu hñy trong mét cuéc b¹o lo¹n ë Newman Haven; khi ®ã «ng lµ nh©n viªn thuÕ quan. Harrison,Wallace Kirkman (1895-?) KiÕn tróc s− Mü. §ång t¸c gi¶ trung t©m Rockefeller (1924), t¸c gi¶ c«ng tr×nh Héi trî Quèc tÕ ë New York (1947-53), Trung t©m Lincoln (1962-68), tßa nhµ Liªn Hîp Quèc t¹i Mü (1047-53), Corning Glass (1959), nhµ thê Stamford (1959), tßa nhµ Time-Life (1960),v.v.

Hase, conrad wilhem (1818-1902). KTS §øc theo xu h−íng t©n g«tich. C«ng tr×nh tiªu biÓu: Kunstverein,Hase(1852),Marienburgh,Hanovre (1857-67), Christuskirche (1859). C«ng tr×nh sau nµy lµ mét nhµ thê mang phong çch b¶n xø, vèn phæ biÕn ë vïng nµy cho ®Õn khi cã xu h−íng biÓu hiÖn víi kiÕn tróc b»ng g¹ch ë ®Çu thÕ kû 20.

Hausmann, georges eugÌne (1809-1891) Quy ho¹ch gia vµ nhµ qu¶n lÝ ®« thÞ næi tiÕng ë Paris d−íi thêi NapolÐon III tõ 1853-1870 víi ba së :n−íc vµ cèng r·nh, c«ng

3

viªn vµ c©y xanh, quy ho¹ch; cã nhiÒu ®ãng gãp cho viÖc hoµn thiÖn mÆt b»ng thñ ®« Paris.

Haviland, john (1792-1852). KTS Mü theo xu h−íng T©n Hy L¹p. ¤ng sinh ë Anh vµ hµnh nghÒ t¹i c¬ së cña James-Elmes, kiÕn tróc s− London.N¨m 1816, sang Mü, lËp tr−êng vÏ kiÕn tróc cïng víi Hugh Birdport. N¨m 1818, xuÊt b¶n mét t¸c phÈm gåm 3 tËp: Trî gióp ng−êi x©y dùng. T¹i Mü, «ng cã nhiÒu kh¸ch hµng vµ thùc hiÖn nhiÒu

c«ng tr×nh víi ®ñ lo¹i vµ ®ñ phong çch: hy l¹p, cæ ®iÓn, ai cËp, g«tich,v.v. T¹i Philadelphie, «ng x©y dùng nhiÒu nhµ cho t− nh©n.

Hawksmoor ,nicholas (1661-1736) KiÕn tróc s− næi tiÕng cña Anh theo xu h−íng Bar«c. B¾t ®Çu hµnh nghÒ kiÕn tróc n¨m 1679. C«ng tr×nh tiªu biÓu :King’s Gallery, Writing School, Christ’s Hospital, Queen House.

Hennebique, françois (1842-1921). Kü s− Ph¸p, cã vai trß tiªn phong trong viÖc

sö dông vµ phæ biÕn bªt«ng. XuÊt th©n lµ thî nÒ, n¨m 1867, lËp mét x−ëng s¶n xuÊt bªt«ng; trong 12 n¨m ®· thu thËp ®−îc nhiÒu kinh nghiÖm. N¨m 1879, ®óc çc tÊm l¸t cã cèt thÐp. N¨m 1888 «ng ph¸t hiÖn vai trß ®Æc biÖt cña bªt«ng (nÐn) vµ thÐp (kÐo). N¨m 1892 ®−îc nhËn b»ng s¸ng t¹o dÇm bªt«ng. Nh÷ng tiÒn ®Ò nµy h÷u Ých cho viÖc x©y dùng cÇu (Vigggen, Thôy sÜ, 1894), sil« (Roubaix, 1895) vµ m¸i cã cöa trêi (Saint Ouen, 1895) vµ nhÊt lµ çc nhµ c«ng nghiÖp, víi ph−¬ng ch©m “ kh«ng ®Ó háa ho¹n tµn ph¸”. N¨m 1898, «ng ®ãng cöa xÝ nghiÖp vµ trë thµnh kü s− cè vÊn, chuyªn gia duy nhÊt cña Ph¸p t− vÊn kü thuËt cho nhiÒu n−íc. ¤ng nghiªn cøu kÕt cÊu tßa nhµ ë ®Çu tiªn ë Paris b»ng bªt«ng cèt thÐp, t¹i phè Dalton (thiÕt kÕ: KTS Arnauld). T¸c phÈm næi tiÕng cña «ng lµ tßa nhµ ë Bourg-la- Reine (1904). henselmann G. (1905-?) KiÕn tróc s− §øc. T¸c phÈm chÝnh: nhµ gi¸o häc ë Berlin (1961-64), ®¹i lé Cac Mac ë Berlin (1952-56). Gi¸m ®èc tr−êng Cao ®¼ng kiÕn tróc vµ t¹o h×nh Vaima tõ n¨m 1945.

hildebrant, Jean Luca von (1668-1745) KiÕn tróc s− ¸o, mét trong nh÷ng ®¹i

diÖn cña xu h−íng Bar«c ¸o. X©y dùng çc l©u ®µi §aokinxki (1713-16), Benbe®e H¹ (1714-16) vµ Benbe®e Th−îng (1721-1722) t¹i Viªn. Chó träng nhÞp ®iÖu kiÕn tróc vµ tØ lÖ kiÕn tróc mÆt chÝnh vµ ®èi xøng nghiªm ngÆt.

Hittorf, jacques ignace (1792-1867). Nhµ kiÕn tróc Ph¸p theo xu h−íng t©n cæ ®iÓn, gÇn chiÕt trung. ¤ng cïng häc kiÕn tróc víi F.J. BÐlanger sau n¨m 1811. N¨m 1818, kÕ nghiÖp BÐlanger vµ vÏ trang trÝ cho c«ng tr×nh thêi kú Trïng H−ng. Tõ n¨m 1822-24, lµm viÖc ë Italia cïng víi mét nhãm kiÕn tróc s− vµ nhµ kh¶o cæ, «ng ®· nghiªn cøu khaá s¸t viÖc trang trÝ çc ®Òn ®µi cæ ®iÓn. Trang trÝ néi thÊt nhµ thê Saint-Vincent-de-Paul ë Paris theo phong çch t©n cæ ®iÎn (1833-44), sau ®ã tham kh¶o nh÷ng nguån trung cæ vµ phôc h−ng. T¹i Paris, «ng ®· thùc hiÖn nhiÒu t¸c phÈm kh¸c biÖt, trong ®ã cã viÖc trang trÝ cho qu¶ng tr−êng Concorde (b¾t ®µu n¨m 1832). Nh÷ng c«ng tr×nh hiÖn

®¹i vµ vµ thÕ tôc nhÊt ®¸ng chó ý lµ: nhµ h¸t Ambigu (1828), r¹p xiÕc NapolÐon sau gäi lµ r¹p xiÕc Mïa ®«ng (1852).

Hl«maukax E. Yu. (1927- ?) KiÕn tróc s− Litva. Chó träng t×m kiÕm h×nh thøc kiÕn tróc míi vµ sö dông vËt liÖu hiÖn ®¹i. C«ng tr×nh tiªu biÓu : trô së ViÖn thiÕt kÕ quy ho¹ch, bÖnh viÖn ®a khoa (1967), cung thÓ thao (1971),v.v. ë Vinius.

hoμng nh− tiÕp (1910-1982) KiÕn tróc s− ViÖt Nam. Tèt nghiÖp Trõêng Cao ®¼ng Mü thuËt §«ng D−¬ng khãa III (1927-32). Më v¨n phßng thiÕt kÕ t− t¹i 58 Trµng Thi Hµ Néi cïng víi KiÕn tróc s− NguyÔn Cao LuyÖn, NguyÔn Gia §øc (1936-39). ThiÕt kÕ ng«i nhµ cña Tö t−íc Didelot t¹i ®−êng Thôy Khª Hµ Néi, söa ch÷a r¹p chiÕu phim Eden ë

4

phè Trµng TiÒn (1940). T¸c gi¶ cña nhiÒu cöa hµng vµ nhµ ë t¹i çc phè Phan §×nh Phïng, Ph¹m §×nh Hå, ThuyÒn Quang, YÕt Kiªu (tr−íc n¨m 1945). ThiÕt kÕ vµ chØ ®¹o x©y dùung côm c«ng tr×nh §¹i héi §¶ng lÇn II t¹i Chiªm Hãa, Tyªn Quang (1952), c¶i t¹o nhµ Godah trë thµnh cöa hµng B¸ch hãa Tæng hîp Hµ Néi (1957). ThiÕt kÕ b¶o tµng Kim Liªn, Nam §µn NghÖ An, thiÐt kÕ vµ hoµn thiÖn b¶o tµng ViÖt B¾c ë Th¸i Nguyªn (1962-63). ¤ng cßn lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Æt c¬ së ®µu tiªn cho quy ho¹ch mét sè thµnh phè lín ë ViÖt Nam (Vinh, H¶i Phßng, Hµ Néi) còng nh− quy ho¹ch n«ng th«n

vïng Tam Thiªn MÉu, H¶i H−ng. Tæng th− kÝ §oµn KiÕn tróc s− ViÖt Nam (1950-56),

ViÖn tr−ëng ViÖn thiÕt kÕ Quy ho¹ch §« thÞ N«ng th«n (sau n¨m 1954). Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh n¨m 1996.

Hoffmann, josef (1870-1956) KiÕn tróc s− ¸o, theo phong çch HiÖn ®¹i. Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp Ph©n héi Viªn (1897), X−ëng nghÖ thuËt Viªn (1903),v.v. Chó träng t×m kiÕm gi¶i ph¸p ®¬n gi¶n hîp lÝ, h×nh thøc râ rÖt, ®Æt nÒn t¶ng cho xu h−íng kiÕn tróc C«ng n¨ng. C«ng tr×nh tiªu biÓu: nhµ an d−ìng Purkerdorf (1903-1904), Cung Stokle ë Bruxelles (1905-1911), nhµ triÓn l·m Berkbundt (1914).

Holden, charles (1875-1960). KTS Anh. ¤ng lµm viÖc t¹i h·ng London Passenger Transport vµ cã quan t©m Ýt nhiÒu ®Õn kiÕn tróc truyÒn thèng vµ kiÕn tróc hiÖn ®¹i. N¨m

1898 lµ trî lý cña C.R.Ashbee, kiÕn tróc s− vµ nhµ thiÕt kÕ mü thuËt . §· thùc hiÖn nhiÒu t¸c phÈm cïng víi Frank Pick vµ ®· thiÕt kÕ h¬n 30 ga metro vµ trô së cho c«ng ty ë Wesminter. C«ng tr×nh sau nµy kh¸ kú l¹: çc mÆt nhµ quay ra phè ®Òu cã nh÷ng “giÕng” ¸nh s¸ng, chÝnh ë gi÷a lµ mét th¸p mäc trªn ga xe ®iÖn ngÇm. Nh÷ng ga kh¸c ®Òu ë ngoµi London , x©y dùng b»ng g¹ch vµ bªt«ng. Næi tiÕng cã çc ga Arnos Grove (1932), Sudbury Town vµ Park Royal. ¤ng cßn dù kiÕn x©y dùng tr−êng ®¹i häc London víi nh÷ng nhµ th¸p ®å sé b»ng ®¸ ë Porland.

Holl, ellas (1573-1646). KTS næi tiÕng nhÊt theo xu h−íng Phôc H−ng cña §øc. C«ng tr×nh c«ng céng ®Çu tiªn cña «ng lµ Arsenal (1602-07), thùc hiÖn cã söa ®æi chót Ýt theo thiÕt kÕ vµ çc b¶n vÏ cña kiÕn tróc s− –häa sÜ Joseft Heintz . Phong çch cña Holl xuÊt hiÖn cïng víi mÆt b»ng chøc n¨ng vµ sù gi¶n ®¬n cña tr−êng Sainte-Anne (1613-15). T¸c phÈm chÝnh cña «ng lµ kh¸ch s¹n thµnh phè b¾t ®Çu nghiªn cøu thiÕt kÕ tõ n¨m 1609. M·i ®Õn n¨m 1615 míi thùc thi ph−¬ng ¸n thø hai: mÆt b»ng ch÷ thËp hy l¹p víi çc çnh kh«ng ®Òu, trong ®ã çnh dµi bè trÝ çc phßng m¸y, çnh ng¾n lµ buång thang, th¸p ë gi÷a v−¬n lªn lµ çc phßng ë. ¤ng x©y dùng nhiÒu, mµ c«ng tr×nh cuèi cïng lµ bÖnh viÖn ë Saint-Esprit (1626-30), gåm çc vßm nhän cao trong çc khung kiÓu Phôc H−ng.

Horta, victor (1861-1947) . KTS BØ, theo xu h−êng NghÖ thuËt míi, chØ trong 10 n¨m ®· chó träng phong çch kiÕn tróc míi vµ tõ bá mÉu mùc bè côc kiÕn tróc cña thÕ kû 19. Trong mét lo¹t nh÷ng nhµ ë t− nh©n vµ nh÷ng cöa hµng, «ng ®· ph¸t triÓn nh÷ng nguyªn t¾c vÒ kÕt cÊu kim lo¹i lé râ ra ngoµi cña Viollet-le-Duc, ph¸t triÓn nh÷ng kh¶ n¨ng cña mÆt b»ng tù do vµ thùc hiÖn trang trÝ néi thÊt vµ ®å ®¹c hµi hßa víi phong çch x©y dùng. Trong hoµn c¶nh cã nhiÒu thay ®æi vµ phøc t¹p cña çc xu h−íng kiÕn tróc míi ë nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 19, Victor Horta thÓ hiÖn thµnh thôc NghÖ thuËt míi trong tßa nhµ ®Çu tiªn cña m×nh. N¨m 17 tuæi, ®Õn Paris lµm c«ng viÖc trang trÝ, n¨m 1881, vµo häc t¹i Tr−êng Mü thuËt Bruxelles, 3 n¨m sau lµm viÖc t¹i c¬ së cña Alphonse Balat (1818-95). T¹i ®©y, Horta cã dÞp lµm quen víi vËt liÖu s¾t vµ kÝnh khi chuÈn bÞ x©y dùng l©u ®µi hoµng gia Laeken. Qua TriÓn l·m n¨m 1889 ë Paris, Horta ®· häc ®−îc nhiÒu tõ nh÷ng t¸c phÈm b»ng kim lo¹i, kÓ c¶ th¸p Eiffel. Sau nµy, Horta tiÕp tôc thùc hiÖn nh÷ng kÕt cÊu kim lo¹i lé râ ra ngoµi cho ®Õn n¨m 1898, khi lµm ng«i nhµ cho

5

m×nh t¹i sè nhµ 23-25 phè Mü Quèc. Tuy nhiªn, ph¶i kÓ tíi c«ng tr×nh ®å sé thùc hiÖn theo phong çch nµy, ®ã lµ cöa hµng Innovation (1901), La maison du peuple (bÞ háa ho¹n n¨m 1964). GÇn cuèi ®êi, ph¶i kÓ nh÷ng c«ng tr×nh: l©u ®µi Mü thuËt (1919-28), nhµ ga trung t©m (1937).

Howard E. (1850-1928) Quy ho¹ch gia vµ nhµ x· héi häc Anh. §Ò xuÊt û t−ëng “ Thµnh phè v−ên” vµ lµ ng−íi s¸ng t¹o nh÷ng thµnh phè v−ên ®Çu tiªn ë Anh: Lesorta (1902-1903), Welin Garden City (1920). S¸ng lËp viªn Héi Thµnh phè v−ên.

Howe, george (1886-1955). Nhµ thiÐt kÐ Mü. Lµ ng−êi vÏ nh÷ng ng«i nhµ cao tÇng theo phong çch quèc tÕ ®Çu tiªn ë Mü. Sinh t¹i Worcester, th−êng lui tíi Havard vµ tr−êng Mü thuËt Paris, tèt nghiÖp n¨m 1912. N¨m 1920, hµnh nghÒ t¹i h·ng Melor, Meigs vµ Howe ë Philadelphie. X©y dùng mét sè nhµ ë n«ng th«n theo phong çch kh¸c víi x©y dùng truyÒn thèng cña Philadelphie: High Hollow, nhµ riªng (1914-16), Newbold Farm (1922-28). N¨m 1929 phèi hîp víi kiÕn tróc s− Thôy sÜ lµ William Lescaze cïng thiÕt kÕ mét trong nh÷ng ng«i nhµ chäc trêi lµ Philadelphia Savings Fund Society (hoµn thµnh 1932). Sau nµy Howe céng t¸c chÆt chÏ víi Louis Kahn vµ Oskar , råi víi Norman Bel Geddes. N¨m 1942 ®−îc cö lµm kiÕn tróc s− tr−ëng. N¨m 1950-55 phô tr¸ch nhãm kiÕn tróc t¹i Yale.

Hunt, richard morris (1827-1895). KTS Mü, lµ sinh viªn Mü ®Çu tiªn t¹i tr−êng Mü thuËt Paris. Thµnh c«ng trong viÖc du nhËp phong çch Ph¸p vµo Mü. §· theo häc t¹i

Boston vµ sau vµo tr−êng qu©n sù Thôy sÜ ë GenÌve, sau vµo lµm t¹i mét h·ng kiÕn tróc ë

®©y. N¨m 1854 ®−îc cö lµm thanh tra khu vùc Louvre vµ Tuileries. Trë vÒ Mü 1855 vµ lµm viÖc cho T.U. Walter, chÞu tr¸ch nhiÖm më réng nhµ NghÞ viÖn Mü. N¨m 1858, më h·ng riªng t¹i New York pháng theo tæ chøc cña Paris. Mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ n«ng th«n ë Newport, Rhode Island (1892-95) theo phong çch Phôc h−ng, Ochre Court

,Biltmore (1885-89), theo phong çch François I. T¹i New York, «ng x©y dùng nhiÒu nhµ cho kh¸ch hµng trªn ®¹i lé sè 5 víi çc thö nghiÖm vÒ phong çch Ph¸p thÕ kû 16. Cuèi cïng, ph¶i kÓ çc c«ng tr×nh c«ng céng: nhµ ®iÒu hµnh Héi chî Quèc tÕ ë Chicago (1893), ViÖn b¶o tµng nghÖ thuËt Metropolitan vµ bÖ t−îng ThÇn Tù do cña Bartholdi. huúnh tÊn ph¸t (1913-1989) KiÕn tróc s− ViÖt Nam. Tèt nghiÖp ngµnh kiÕn tróc, tr−êng Cao §¼ng Mü thuËt §«ng D−¬ng (1938). Tõ 1938-40: tËp sù t¹i v¨n phßng kiÕn tróc s− Ph¸p Chouchon, 1940-43: më v¨n phßng KiÕn tróc s− t¹i ®−êng Mayer (nay lµ Vâ ThÞ S¸u) t¹i Saigßn. N¨m 1941 ®o¹t gi¶i nhÊt thiÕt kÕ vµ x©y dùng khu trung t©m triÓn l·m Héi chî §«ng D−¬ng t¹i V−ên ¤ng Th−îng (v−ên hoa Tao §µn ngay nay). Trong thêi gian 1941-43: thiÕt kÕ çc biÖt thù 151 NguyÔn §×nh ChiÓu, 6 NguyÔn Huy L−îng ë Saigßn, sè 10 Lª Hång Phong t¹i Hµ Néi. X©y dùng kú ®µi (1945) t¹i Ng· t− Lª Lîi-NguyÔn HuÖ Saigßn, th− viÖn Sai gßn (cïng víi KiÕn tróc s− NguyÔn H÷u ThiÖn). Trong hai cuéc kh¸ng chiÕn, ®· thiÕt kÕ vµ x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh trong vïng chiÕn khu vµ c¨n cø. ChØ ®¹o vµ tham gia nghiªn cøu s¸ng t¸c nhiÒu c«ng tr×nh t¹i Hµ Néi : Cung thiÕu nhi, B¶o tµng Hå ChÝ Minh, nhµ ga s©n bay Quèc tÐ Néi Bµi, tr−ëng ban kiªm chñ nhiÖm ®å ¸n quy ho¹ch chung Hµ Néi. Chñ tÞch ChÝnh phñ Çch m¹ng l©m thêi Céng hßa miÒn Nam ViÖt Nam (tõ 6.1969), phã thñ t−íng ChÝnh phñ (1976-81) kiªm chñ nhiÖm Uû Ban X©y dùng c¬ b¶n Nhµ n−íc (tõ n¨m 1979). Hu©n ch−¬ng Hå ChÝ Minh.

_____

1

il cronaca (1457-1508). Ng−êi duy tr× truyÒn thèng cña Brunelleschi ë Florence vµo cuèi thÕ kû 15, sau trë thµnh ng−êi céng t¸c chÆt chÏ víi Giuliano Sangallo. T¸c phÈm tiªu biÓu: nhµ thê S. Salvatore (1480-1504).

Ilin L.A. (1880-1942) KiÕn tróc s− Nga, t¸c gi¶ tæng s¬ ®å Lªningrat (1932-36), quy ho¹ch c«ng viªn Nagorn−i (1939), nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c t¹i Matxc¬va vµ Bacu.

Imhotep (n¨m 28 tCn) KiÕn tróc s− Ai CËp, t¸c gi¶ cña pyramid giËt cÊp vµ ®Òn Gi«xª ë Xacara.

Inwood, henry william (1794-1843). Cïng víi ng−êi cha, chÞu tr¸ch nhiÖm x©y dùng mét trong nh÷ng ®µi t−ëng niÖm ®å sé nhÊt theo phong c¸ch T©n hy l¹p t¹i Anh, nhµ thê St Pancras ë London (1819-22). Sau khi ®i du lÞch Hy L¹p vÒ, «ng xuÊt b¶n nh÷ng nghiªn cøu cña m×nh vÒ kiÕn tróc Hy L¹p. ¤ng cßn lµ mét nhµ kh¶o cæ häc.

Iofan B.M. (1891-1976) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng kÕt cÊu. Ho¹t ®éng thiÕt kÕ vµ x©y dùng nhiÒu lo¹i c«ng tr×nh c«ng céng : Tæng thÓ c«ng tr×nh Xirafimovich (gåm nhµ h¸t, r¹p chiÕu phim, c©u l¹c bé, nhµ trÎ) (1928-31), trung t©m thÓ thao, viÖn an d−ìng, cung X« viÕt, ®Òu ë Moxkva; tßa nhµ TriÓn l·m quèc tÕ cña Liªn X« t¹i Paris.

Ixac«vits G.G. (1931-?) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt kÕ x©y dùng mét sè khu nhµ ë t¹i c¸c thµnh phè Balasikha, V«krªxenc¬, Zeczinxc¬ (1956-59), trung t©m qu¶ng tr−êng Tula (1970). Lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña ®µi t−ëng niÖm Lªnin ë Ulian«vxc¬ (1970). §Æc biÖt, «ng lµ mét trong nh÷ng kiÕn tróc s− tham gia thiÕt kÕ tæng thÓ L¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (1970) x©y dùng t¹i thñ ®« Hµ Néi, ViÖt Nam.

Ixraªlyan R.X. (1908-?) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt kÕ tæng thÓ c«ng tr×nh t−ëng niÖm Xar®arapat (1918); chó träng kÕt hîp kÕt cÊu hiªn ®¹i víi chi tiÕt tuyÒn thèng. KiÕn tróc s− Nh©n d©n Liªn X« (1970).

_____

2

jackson, sir thomas graham (1835-1924). KTS Anh. T¸c phÈm cña «ng pha trén nhiÒu phong çch Phôc H−ng kh¸c nhau, ®«i khi ng−êi ta gäi lµ phong çch” Jackson Anh”. Häc ë Oxford råi lµm viÖc cho h·ng Gilbert Scott (1858), sau më h·ng riªng (1862). C«ng tr×nh tiªu biÓu: Tr−êng thùc nghiÖm ë Oxford (1876), çc nhµ ë t¹i Hertfort, Trinity, tr−êng Brasenose, th− viÖn khoa häc ë Radcliffe, phßng thÝ nghiÖm ®iÖn, mét sè nhµ thê, v.v.

Jacobsen, arne (1902-1971) KiÕn tróc s− §an M¹ch, häc trß cña Kay Fisker ViÖn Hµn l©m Hoµng gia §an M¹ch, cïng víi Flemming Lassen thiÕt kÕ “ Ng«i nhµ T−¬ng lai” cho triÓn l·m Copenhague n¨m 1929, rÊt ®−îc chó û. Nh÷ng c«ng tr×nh tiªu biÓu: kh¸ch s¹n thµnh phè Aarhus (cïng víi Erik Moller, 1938) vµ Sollerod (cïng víi Lassen, 1940). Sau thÕ chiÕn II, tõ Thôy §iÓn trë vÒ vµ thiÕt kÕ nhiÒu nhµ ë, sö dông vËt liÖu truyÒn thèng. ¤ng còng thiÕt kÕ c«ng tr×nh c«ng nghiÖp : nhµ m¸y Carl Christensen ë Aalborg (1956), nhµ m¸y s¶n xuÊt s«c«la ë Ballerup (1961). Nh÷ng c«ng tr×nh kh¸c: Ng©n hµng Quèc gia (1965-72), ga hµng kh«ng vµ kh¸ch s¹n 22 tÇng (1959).

Jardin, nicolas-henri (1720-99). Ng−êi Ph¸p, gi¸m ®èc ViÖn hµn l©m hoµng gia §an M¹ch gi÷a thÕ kû 18. Jardin lµ mét trong çc kiÕn tróc s− cã

ph−¬ng ¸n thiÕt kÕ nhµ thê Marbre ë Copenhagen. Nh÷ng ý t−ëng vÒ kiÕn tróc Ph¸p cña «ng cã ¶nh h−ëng ®Õn c«ng tr×nh ë §an M¹ch. L©u ®µi Bernadorff thiÕt kÕ n¨m 1760 më ra mét kû nguyªn t©n cæ ®iÓn. Còng trong thêi kú nµy, «ng ®· chuyÓn sang phong çch n¨m 1580 cña Louis 16.

Jefferson, thomas (1743-1826) Tæng thèng thø ba cña Hoa Kú vµ kiÕn tróc s−; ng−êi cã c«ng ®−a xu h−íng T©n cæ ®iÓn vµo trong n−íc. Sinh t¹i Virginie, con mét ®¹i ®iÒn chñ. Còng nh− nh÷ng nhµ kh¸ gi¶ kh¸c trong thêi ®ã, «ng ®−îc häc nh÷ng c¬ së cña kiÕn tróc vµ rÊt ham hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc nµy. ¤ng ®i Ch©u ¢u ®Ó tham quan çc c«ng tr×nh næi tiÕng. Nhµ Vu«ng ë Nimes hÊp dÉn «ng vµ ®ã lµ kiÓu mÉu cho Capitole ë Virginie sau nµy, do ClÐrisseau thùc hiÖn. C«ng tr×nh nµy sö dông cét thøc ionic (1784-89), lµ tßa nhµ c«ng céng ®Çu tiªn cña Mü cã kiÓu d¸ng ®Òn ®µi cæ. Nh÷ng bøc vÏ vÒ nhµ truyÒn thèng ë n«ng th«n gióp «ng rÊt nhiÒu. Nãi chung lµ nhµ b»ng g¹ch ®á, võa ®¬n gi¶n nh−ng còng hoµnh tr¸ng nÕu trang trÝ theo kiÓu Adam. ¤ng ®· chÞu ¶nh h−ëng cña thÞ hiÕu nµy khi lµm ng«i nhµ riªng cña m×nh t¹i Monticello, gÇn Charlottesville (1770-1809). Mét t¸c phÈm quan träng kh¸c: khu«n viªn tr−êng §¹i häc Virginie (1817-26) còng lµ c«ng tr×nh «ng t©m ®¾c víi mÆt b»ng rÊt “ hµn l©m”.

Johnson, Philip Cortelyou (1906-2005) KiÕn tróc s− Mü, sinh ë Claveland , ®−îc ®µo t¹o chÝnh quy vµ cã nhiÒu c«ng tr×nh ®−îc x©y dùng t¹i Mü. S¸ng t¸c lóc ®Çu mang phong çch quèc tÕ, sau chuyÓn sang T©n cæ ®iÓn vµ HËu

3

hiÖn ®¹i. NhiÒu n¨m lµ ng−êi l·nh ®¹o ban kiÕn tróc cña B¶o tµng nghÖ thuËt hiÖn ®¹i New York. C«ng tr×nh Glass House do «ng s¸ng t¸c còng chÝnh lµ ng«i nhµ ë cña «ng, x©y dùng n¨m 1949 ë Connecticut cã vÞ trÝ quan träng trong çc kiÕn tróc hiÖn ®¹i. ¤ng −a quan ®iÓm kiÕn tróc cña Mies van der Rohe, chó träng kÕt hîp vËt liÖu hiÖn ®¹i víi h×nh thøc kiÕn tróc truyÒn thèng. C«ng tr×nh quan träng lµ nhµ h¸t trung t©m Lincoln x©y ë New York (1962), Seagram Building ( céng t¸c víi Rohe, 1956), v.v. Huy ch−¬ng vµng Héi kiÕn tróc s− Mü n¨m 1978 vµ gi¶i Pritzker ®Çu tiªn n¨m 1979.

Johnston, francis (1760-1829). KTS Ailen, cã c«ng x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh t−ëng niÖm theo phong çch Gðorgie cña thµnh phè nµy: Trô së b−u ®iÖn trung −¬ng (1814-18), chuyÓn ®æi nhµ nghÞ viÖn cña Pearce vµ Gandon thµnh trô së cña Ng©n hµng Ailen (1802), tu söa ng«i nhµ t¹i c«ng viªn Phoenix lµm dinh thù cho phã v−¬ng (1818). Ban ®Çu, lµm viÖc cho kiÕn tróc s− hoµng gia Thomas Cooley, sau thµnh lËp ViÖn Hibernian (1823).

Jones, owen (1809-1876) KiÕn tróc s− vµ häa sÜ Anh. Sinh ë London, häc trß cña Lewis Vulliamy. N¨m 1834 qua CËn §«ng vµ T©y Ban Nha, sau ®ã xuÊt b¶n tËp vÏ ghi ®å sé “ MÆt b»ng, mÆt ®øng, chi tiÕt cña Alhambra” (1842-45). Lµ mét trong ba kiÕn tróc s− chÞu tr¸ch nhiÖm néi thÊt cña Cïng Pha Lª tõ n¨m 1851. Nh÷ng mµu c¬ b¶n vµ t−¬i vui cña Jones sö dông cho Cung Pha lª rÊt ®−îc t¸n th−ëng. N¨m 1856, «ng xuÊt b¶n cuèn “ Ng÷ ph¸p cña trang trÝ” . ¤ng cã kinh nghiÖm trong kü thuËt in mµu vµ sö dông kü thuËt nµy trong minh häa s¸ch .

Jones, sir horace (1819-1887). KTS Anh, thanh tra nghiÖp ®oµn thµnh phè London (1864-87). Ban ®Çu lµm viÖc t¹i c¬ së cña John Wallen, sau më c«ng ty (1846). T¸c phÈm tiªu biÓu: çc chî Billinsgate (1875), Leadenhall (1881) vµ Smithfield (1886), th− viÖn ë phè Basinghall (1873), ®µi t−ëng niÖm Temple Bar, tr−êng ©m nh¹c ë phè John Carpenter (1885-87), cÇu Tower Bridge (1886-94) cïng thùc hiÖn víi kü s− Barry. T¸c phÈm th− viÖn vµ cÇu cña «ng lµ ®iÓn h×nh vÒ phong çch Anh.

Jourdain, frantz (1874-1935). KTS vµ nhµ v¨n Ph¸p, theo xu h−íng NghÖ thuËt míi. Häc tr−êng Mü thuËt Paris (1865), hµnh nghÒ kiÕn tróc s−, nhµ b¸o, nhµ v¨n, nhµ biªn kÞch. B¹n cña Goncourt, Jules VallÌs vµ Zola. T¸c gi¶ thiÕt kÕ cöa hµng lín Bonheur des Dames, xuÊt b¶n cuèn Atelier Chantorel (1893) g©y tranh c·i. T¸c phÈm kiÕn tróc cña «ng kh«ng nhiÒu, ®¸ng kÓ cã cña hµng lín ë phè Rivoli (1905) lµ mét c«ng tr×nh b»ng kim lo¹i,kÕt cÊu trang trÝ tù nhiªn, çc mÆt chÝnh ®Çy kÝnh. Ngoµi ra, cßn mét vµi nhµ triÓn l·m t¹i Paris (1889-90) vµ Moxkva (1891). N¨m 1928, Jourdain b¶o vÖ ®å ¸n Le Corbusier cho C«ng ty çc Quèc gia

t¹i GenÌve.

Juvara filippo (1678-1736) KiÕn tróc s− Italia, theo xu h−íng M·n Bar«c, ho¹t ®éng chñ yÕu ¬ T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha. §Õn hµnh nghÒ ë Turin tõ n¨m 1714. Thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh ë thµnh phè nµy, chñ yÕu lµ nhµ thê vµ l©u ®µi: nhµ thê Carmine (1732-35), thiÕt kÕ l©u ®µi Madama (1718-21) ë Turin, tæng thÓ c«ng tr×nh Xuperga, ph¸o ®µi Stupinigi (1729-33).

4

_____

kahn, albert (1896-1942). KTS Mü, cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kiÕn tróc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Sinh t¹i §øc, vÒ Mü n¨m 1880, tho¹t tiªn lµm häa viªn cho mét c«ng ty kiÕn tróc ë Detroit, sau lËp c«ng ty riªng t¹i Nettleton, Kahn vµ Trowbridge (1896). T¸c phÈm ®Çu tay: phßng hßa nh¹c, bÓ nu«i c¸ vµ mét sßng b¹c ë Belle Issle Park, Detroit, nh÷ng c«ng tr×nh c«ng nghiÖp ®Çu tiªn Boyer Machine Company (1901), nhµ m¸y «t« Packard (1903). ¤ng cßn x©y dùng mét nhµ m¸y ®Çu tiªn ë Detroit b»ng bªt«ng. Sau nµy, «ng x©y dùng mét sè c«ng tr×nh c«ng céng kh¸c ë Detroit: Detroit News Building (1915), bÖnh viÖn cña §¹i häc Michigan (1920), Fisher Building (1927) vµ mét lo¹t nhµ häc viÖn cña §¹i häc Ann Arbor, th−êng theo kiÓu mÉu cña Anh vµ cña Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m 1920, ¶nh h−ëng cña Mü thuËt b¾t ®Çu cã t¸c ®éng ®Õn nh÷ng chi tiÕt cña c«ng tr×nh th−¬ng m¹i. §a sè c¸c c«ng tr×nh sau ®ã (1930-40) ®Òu thùc hiÖn cho C«ng ty Ford Motor: nhµ tr−ng bµy (1933 vµ 1939), nhµ m¸y S«ng Hång, lµ c«ng tr×nh lo¹i nµy cã quy m« ®å sé trªn thÕ giíi.

Kahn, louis ISADORE (1902-1974) KiÕn tróc s− Mü, gèc Est«ni. Hµnh nghÒ

kiÕn tróc t¹i Mü, Ên §é, B¨ngla®et. T¸c phÈm chÝnh: ®ß ¸n khu d©n c− Carver(1942), nhµ tr−ng bµy nghÖ thuËt t¹o h×nh t¹i §ai häc Yale (1953), trung t©m nghiªn cøu Y haäc Richard (1961) vµ quy ho¹ch thñ ®« Dacka cña B¨ngla®et (1962).

Kallikrates (ThÕ kû 5 tCn) KiÕn tróc s− Hy L¹p. Tham gia x©y dùng Tr−êng thµnh ë Aphin (457-445 Tcn).

Karmi, dov (1905-1962) KiÕn tróc s− Ixraen, sinh t¹i Nga nh−ng ë Palextin tõ n¨m 1921, häc ë Jªrusalem, råi BØ. §Çu nh÷ng n¨m 1930, «ng trë vÒ Palextin, ë Tel-Aviv. Karmi lµ ng−êi tiªn phong, cïng víi Aryeh Sharon ®−a kiÕn tróc hiÖn ®¹i vµo Palextin. ¤ng chÞu ¶nh h−ëng cña Le Corbusier. Nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu chñ yÕu lµ c«ng tr×nh c«ng céng vµ nhµ v¨n phßng: trô së HiÖp héi lao ®éng quèc gia (Histadrut), tßa nhµ El Al, r¹p h¸t Cameri vµ Héi tr−êng Mann, tÊt c¶ ®Òu ë Tel-Aviv; nhµ hµnh chÝnh (Sherman) vµ héi tr−êng Wise cña tr−êng ®¹i häc Do th¸i ë Jªrusalem.

Kazakov M.F. (1738-1812) KiÕn tróc s− Nga, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp xu h−íng kiÕn tróc Cæ ®iÓn Nga ë thÕ kØ 18. T¸c gi¶ thiÕt kÕ Cung lín Kremli (1768-74). Trong quy ho¹ch x©y dùng Matxc¬va ®Çu thÕ kØ 19, ®· nghiªn cøu ¸p dông kh«ng gian lín vµ quy m« hîp lÝ.

5

Ken yeang KiÕn tróc s− Malaysia, ng−êi ®øng ®Çu C«ng ty KiÕn tróc T.R. Hamzah & Yeang Sendinan Berhard. TiÕn sÜ kiÕn tróc §¹i häc Cambridge vµ lµ trî lû ph©n ban nghiªn cøu kü thuËt §¹i häc nµy. Chuyªn nghiªn cøu vÒ m«i tr−êng øng dông trong thiÕt kÕ vµ x©y dùng. KÕt qu¶ c«ng bè trªn nhiÒu b¸o chÝ quèc tÕ nh− Architecture Record vµ Progressive Achitecture. T¸c gi¶ s¸ch” Designing With Nature” vµ nhiÒu c«ng tr×nh x©y dùng thùc nghiÖm theo quan ®iÓm kiÕn tróc sinh th¸i cña «ng t¹i Malaysia còng nh− ë n−íc ngoµi.

Kent R. (1882-1971). KiÕn tróc s−, häa sÜ, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng x· héi Mü. Chó träng ph¸t triÓn truyÒn thãng cña chñ nghÜa HiÖn thùc ë Mü. Uû viªn Héi ®ång KiÕn tróc s− Quèc tÕ.

Kent, william (1685-1748). Häa sÜ Anh, ng−êi t¹o mÉu ®å néi thÊt vµ phong c¶nh gia. Trë thµnh kiÕn tróc s− d−íi sù b¶o trî cña c«ng t−íc Burlington. §−îc cö ®Õn Roma ®Ó häa vÏ, ®−îc thùc hiÖn nh÷ng bÝch häa cña l©u ®µi Kensington, sau ®ã tiÕp tôc vÏ cho nh÷ng ng«i nhµ ë n«ng th«n (nh÷ng n¨m 1720). Çc c«ng tr×nh tiªu biÓu : mét sè ®å ¸n míi cña Nhµ nghÞ viÖn, kho b¹c ë London (1734), Horse Guards (1751). §ãng gãp lín cña Kent lµ vÒ nghÖ thuËt phong c¶nh.§ã lµ nh÷ng thÓ hiÖn t¹i c«ng tr×nh ë Rousham, Oxfordshire vµ Stowe.

Kenzo tange (1913-2005) KiÕn tróc s− NhËt B¶n. Ban ®Çu míi chØ lµ ng−êi kÕt hîp truyÒn thèng nghÖ thuËt NhËt víi kiÕn tróc ch©u ¢u thÕ kû 20, sau chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu cña Le Corbusier . Tõ n¨m 1945, «ng lµ mét ®¹i diÖn quèc tÕ næi tiÕng cña xu h−íng Th« Méc: c«ng viªn Hßa B×nh ë Hir«shima (1951-52), nhµ Héi ®ång quËn Kagava ë Takamasu (1955-58), tßa thÞ chÝnh ë Karaxiki (1958-60). Trong nh÷ng n¨m 1960, hµng lo¹t “ c«ng tr×nh t−¬ng lai” ph¸t triÓn trong lßng ®« thÞ ra ®êi : tæng thÓ c«ng tr×nh Olympic ë Tokyo (1961-64), trung t©m th«ng tin ®¹i chóng QuËn Yamachi ë Kofu (1962-67), thiÕt kÐ kh«i phôc Tokyo (c«ng bè n¨m 1960), v.v.

Keyser, hendrick de (1568-1621) KTS, nhµ ®iªu kh¾c Hµ Lan. §−îc phong lµ kiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c cña thµnh phè Amsterdam n¨m 1594. NhiÒu t¸c phÈm ®iªu kh¾c næi tiÕng, trong ®ã cã mé cña Guillaume I ë Delft (1614). HÇu hÕt c«ng tr×nh x©y dùng ®Òu ë Amsterdam : Zuiderkerk (1606-14), nh÷ng c«ng tr×nh phô cña thµnh lòy (1606), Bourse (1608), Westerkerk (1620-38) vµ nhiÒu ng«i nhµ cã håi. Çc t¸c phÈm cña «ng ®· ®−îc Salomon de Bray ghi l¹i trong cuèn KiÕn tróc HiÖn ®¹i (1631).

Klenze, leo von (1784-1864). KTS §øc, ng−êi cã vai trß tiªn phong trong çc xu h−íng T©n hy l¹p vµ T©n phôc h−ng §øc thÕ kû 19, næi tiÕng bëi nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng. B¾t ®Çu hµnh nghÒ kiÕn tróc tõ n¨m 1804, nhanh chãng trë thµnh mét kiÕn tróc s− ®−îc mÕn mé d−íi triÒu ®¹i BaviÌre. C«ng tr×nh GlyptothÌke (1816-31) ë Munich cã mÆt chÝnh cña ng«i ®Òn i«nic ®å sé , víi néi thÊt cã mét hµnh lang ®iªu kh¾c phong phó , lµ t¸c phÈm ®Çu tay quan träng cña «ng. Mét sè c«ng tr×nh T©n phôc h−ng sau nµy: Alte Pinakothek (1826-36), Leuchtenberg Palatz (1826-36), trô së bé ChiÕn tranh (1824-30). ¤ng cßn thùc hiÖn c«ng tr×nh ë n−íc ngoµi nh− b¶o tµng St Petersbourg (1839-52). C«ng tr×nh cuèi cïng lµ Ratisbonne (1830-42) cã h×nh thøc cña mét ®Òn Hy L¹p x©y bªn bê s«ng Danube, mang tÝnh biÓu c¶m.

6

khriakov A.F. (1903-1976) KiÕn tróc s− Nga. Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña khu nhµ ë t¹i Lªningrat (1922-28), vµ çc c«ng tr×nh t¹i Moxkva: tæng thÓ çc c«ng tr×nh ®¹i häc (1953-56), s©n vËn ®éng Lªnin (1955-56), r¹p chiÕu phim “Ukraina”, nhµ “ “Borodino” (1958-60). Gi¶i th−ëng Lªnin (1959).

klenze L.V. (1784-1864) KiÕn tróc s− §øc. Ng−êi tiªn phong cña xu h−íng HËu Cæ ®iÓn . T¸c gi¶ b¶o tµng Ecmitagi¬ t¹i Pªtecbua. Quy ho¹ch quÇn thÓ kiÕn tróc t¹i qu¶ng tr−êng vµ ®−êng phè cña Munkhen vµ Aphinax.

Klerk,michel de (1884-1923) ng−êi ®øng ®Çu tr−êng ph¸i Amsterdam, chÞu ¶nh h−ëng cña Berlage , chuyªn nghiªn cøu vËt liÖu ®Þa ph−¬ng, truyÒn thèng Hµ Lan ®Ó thÓ hiÖn trong x©y dùng nhµ ë. ¤ng ®· thiÕt kÕ x©y dùng nhiÒu c¨n nhµ ë khu nam Amsterdam. Næi tiÕng nhÊt lµ c«ng tr×nh cña xu h−íng BiÓu hiÖn (1921) Eigen Haard de Zaanstraat víi m¸i cong lîp ngãi, t−êng bao b»ng g¹ch vµ cöa sæ nh« ra ngoµi.

Korb, hermann (156-1735). Trë thµnh kiÕn tróc s− d−íi sù b¶o trî cña quËn c«ng Anton Ulbrrich de Brunswich-Wolfenbuttel. C«ng tr×nh tiªu biÓu : l©u ®µi Salzdahlum (b¾t ®Çu 1688) vµ th− viÖn Wolfenbuttel (1706-10). C«ng tr×nh thø nhÊt theo phong çch bar«c §øc; c«ng tr×nh thø hai cã m¸i vßm trßn, t¸ch biÖt h¼n víi çc c«ng tr×nh kh¸c vµ cã mÆt b»ng phßng ®äc chÝnh h×nh bÇu dôc.

Krak des chevaliers (kttg) Ph¸o ®µi n»m bªn r×a cña sa m¹c Syrie vïng

CËn §«ng, trªn mét ngän nói ®¸ thÊp. C¾c ch¾n lµ nã cã tõ tr−íc n¨m 1096, khi qu©n ThËp tù chinh Thiªn chóa gi¸o tíi ®©y. Ph¸o ®µi cã mÆt b»ng trßn ®ång t©m, víi c«ng sù cã d¹ng vßng trßn kÐp, x©y t−êng trong tr−íc råi míi x©y t−êng ngoµi (kho¶ng thÕ kû 12 ®Õn ®Çu thÕ kû 13). Cæng chÝnh ë phÝa ®«ng, n»m trªn s−ên ®¸ dèc , cã m¸i che h×nh vßm, víi nh÷ng lç nÐm gi÷a t−êng trong vµ t−êng ngoµi. MÆt phÝa nam cßn kiªn cè h¬n víi bøc t−¬ng thµnh b»ng ®¸ cao 10m ch¹y theo s−ên dèc, c¾m ®øng th¼ng xuèng hµo. Bªn trong, çc bé phËn kh¸c nh− ®¹i s¶nh, hµng hiªn cã m¸i che vµ Gian thê ®Òu rÊt sang träng. Ph¸o ®µi chøa ®−îc 2000 ng−êi. S au n¨m 1271, ph¸o ®µi trë thµnh Th¸nh ®−êng Håi gi¸o.

Kubicki ya (1758-1883) KiÕn tróc s− Ba Lan, sèng vµ hµnh nghÒ t¹i Italia. ThiÕt kÕ l©u ®µi Benvª®exki t¹i Vacsava trªn c¬ së khai th¸c truyÒn thèng cæ ®iÓn thÕ kû 18.

Kurdyani A.G. (1903-?) KiÕn tróc s− Liªn X«. ThiÕt kÕ s©n vËn ®éng §inam« (1933-37), ®µi truyÒn h×nh Tbilitxi. Chó träng ¸p dông çc m« tÝp truyÒn thèng.

_____

1

Labrouste, henri (1801-1875). KTS Ph¸p, mét trong nh÷ng tÝn ®å cña xu h−íng

duy lý cæ ®iÓn ë Ph¸p. Häc t¹i tr−êng Mü thuËt , ®−îc gi¶i th−ëng lín Roma (1824). ChØ ®¹o mét x−ëng Mü thuËt (1830-56), −u tiªn phæ biÕn nh÷ng nguyªn t¾c cña phong çch

duy lý . ¤ng ®· x©y dùng hai th− viÖn lín t¹i Paris: Sainte-GeneviÌve vµ th− viÖn quèc gia . C«ng tr×nh thø nhÊt lµ tßa nhµ ®å sé h×nh ch÷ nhÊt, hai tÇng, lèi vµo th¼ng phßng ®äc chÝnh. H×nh thøc bªn ngoµi biÓu hiÖn ®−îc c«ng n¨ng néi thÊt, sö dông khung vßm kim lo¹i vµ kÝnh. C«ng tr×nh thø hai thÓ hiÖn râ h¬n viÖc sö dông kÕt cÊu kim lo¹i trong phßng ®äc lín cña th− viÖn; mÆt chÝnh lµ kh¸ phong phó, do Labrosute c¶i tiÕn tõ nh÷ng h×nh thøc cña kiÕn tróc ®Õ chÕ thø hai. Lafever, minard (1798-1854) KiÕn tróc s− Mü, ng−êi cæ xóy m¹nh mÏ cho kiÕn tróc Hy L¹p t¹i New York ngay tõ ®Çu thÕ kû thø 19 trªn c«ng tr×nh còng nh− trªn b¸o chÝ. Sinh ë New Jersey, tõ n¨m 1928 lµ häa sÜ ë New York. ¤ng ®· xuÊt b¶n cuèn s¸ch ®Çu tay “ ChØ dÉn chung cho ng−êi x©y dùng trÎ” råi sau ®ã lµ cuèn “ CÈm nang x©y dùng hiÖn ®¹i” (1833) vµ “ Çi ®Ñp cña kiÕn tróc HiÖn ®¹i” (1835). Çc t¸c phÈm cña «ng ®−îc ph¸t hµnh réng r·i vµ ®−îc ®¸nh gi¸ cao. ¤ng quan t©m nhiÒu ®Õn çch øng dông çc yÕu tè cæ ®iÓn Hy L¹p vµo kiÕn tróc Mü. Çc c«ng tr×nh cña «ng xuÊt hiÖn muén nh− nh÷ng nhµ thê T©n g«tich Th¸nh Ba Ng«i (1847) vµ Chóa Cøu ThÕ (1844) ë Brooklyn, nhµ thê theo phong çch Ai CËp Whaler’s ë Sag Habor, Long Island, New York. ¤ng còng thùc hiÖn theo phong çch Phôc H−ng ®èi víi c«ng tr×nh Häc viÖn vµ Ng©n hµng TiÕt kiÖm Brooklyn (1847). ¤ng cßn cã cuèn s¸ch “ CÈm nang kiÕn tróc” ®−îc xuÊt b¶n sau khi mÊt.

Ladovxki N.A. (1881-1914). KTS Nga. ThiÐt kÐ x©y dùng çc ga metro : Djerjinxkya (1934-35), Lermantovxkaya (1935), nghiªn cøu s¬ ®å quy ho¹ch “ thnµh phè më réng “ (1929). Lajta (1873-1920) KiÕn tróc s− Hungari, theo xu h−íng HiÖn ®¹i vµ C«ng n¨ng. Trong thiÕt kÕ chó träng çc gi¶i ph¸p hîp lÝ vµ ®¬n gi¶n vÒ kÕt cÊu; ®· thÓ hiÖn thµnh c«ng trong nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng t¹i Budapest (1911-1912)

lamÐ (1795-1870) Nhµ khoa häc Ph¸p ,lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ søc bÒn vËt liÖu; nhiÒu c«ng thøc tÝnh to¸n ®−îc mangtªn LamÐ nh− ph−¬ng tr×nh t×m gi¸ trÞ çc øng suÊt chÝnh cña mét tr¹ng th¸i øng suÊt, h×nh elipsoit çc øng suÊt ch×nh,v.v.

Langbard I.G.(1822-1951) KiÕn tróc sö Belarux. Trong thiÕt kÕ thÓ hiÖn h×nh khèi bªn ngoµi ®¬n gi¶n víi çc trang trÝ vµ bè côc hîp lÝ. C«ng tr×nh tiªu biÓu: trô së tßa ¸n, nhµ h¸t opera vµ balaet (1934-37), trô së ViÖn Hµn L©m Belarux ë Minxk (1935-39), mét sè c«ng tr×nh t−ëng niÖm kh¸c ,v.v.

Langhans, carl gotthard (1732-1808) Cã vai trß quan träng trong viÖc ®−a phong çch kiÕn tróc t©n cæ ®iÓn vµo Berlin, ®iÓn h×nh lµ cæng Brandebourg. Tr−íc khi vÒ hµnh nghÒ ë Berlin, «ng ®· qua çc n−íc Italia, Ph¸p, Hµ Lan vµ Anh (1768-75). Lµ kiÕn tróc s− tr−ëng çc c«ng tr×nh c«ng céng Berlin, hiÖn vÉn cßn trõ cæng Brandebourg (1789-93) lµ bÞ ph¸ hñy vaß cuèi thÕ chiÕn thø II. Cæng nµy thiÕt kÕ pháng theo ProplÐes

2

ë Athenes, lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh t−¬ng tù xuÊt hiÖn vµo ®Çu thÕ kû 19 ë nhiÒu n−íc ch©u ¢u.

Lasdun, sir denys louis (1914-?) Mét trong nh÷ng ng−êi ®i tiªn phong trong viÖc sö dông bªt«ng. Ban ®Çu, c«ng t¸c víi Welles Coates (1935-37), sau víi nhãm Tecton (1938), råi víi Fry, Drew vµ Drake (1952) ®Ó më mét c«ng ty chuyªn x©y dùng t¹i §«ng Phi. N¨m 1960, thµnh lËp cong ty riªng ®Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh nhµ ë t¹i Bethal Green, London. §ã lµ mét nhãm nhµ ë 14 tÇng bè trÝ h×nh ng«i sao, nèi liÒn víi th¸p trung t©m bëi çc hµnh lang, giao th«ng theo chiÒu ®øng. Ngoµi ra cßn cã: nhµ ë

h¹ng sang ë St James Park , tr−êng cao ®¼ng vËt lý ë Regent’s Park (1958), khèi çc phßng lµm viÖc vµ mét héi tr−êng lín,v.v. Ngoµi viÖc ®ãng gãp nhiÒu c«ng tr×nh x©y dùng phôc vô gi¸o dôc ®¹i häc, «ng còng quan t©m ®Õn thiÕt kÕ vµ x©y dùng nhµ h¸t n÷a. Lassus, jean-Baptiste Antoine (1807-1857) Nhµ tiªn phong cña T©n g«tich Ph¸p, ng−êi kh«i phôc Sainte-Chapelle vµ Notre –Dame-da-Paris (1839 vµ 1845) cïng víi Viollet-le-Duc. Nh÷ng nhµ thê cña «ng kh¸ thµnh c«ng ë sù phèi hîp nghiªm ngÆt phong çch cña thÕ kû 13 víi sù ph« tr−¬ng ®−êng nÐt th¼ng ®øng: nhµ thê Saint-Nicolas de Nantes (1843-69) vµ Saint-Jean- de- Belleville ë Paris (hoµn thµnh n¨m 1858).

Latrobe, benjamin henry (1764-1820). Nh©n vËt kiÖt xuÊt cña kiÕn tróc Mü ®Çu thÕ kû 19. Sinh ë Anh, häc ë §øc tõ n¨m 11 tuæi, råi trë thµnh kü s− ë London vµ hµnh nghÒ t¹i c¬ së cña S.P. Cockerell (1787). Ra lµm riªng tï n¨m 1791, x©y dùng nhiÒu ng«i nhµ cho t− nh©n tr−íc khi ®i Philadelphie tham gia thiÕt kÕ c«ng tr×nh nhµ ng©n hµng t¹i ®©y (1798). C«ng tr×nh nµy trang trÝ thøc Hy L¹p lÇn ®Çu tiªn t¹i Mü. N¨m 1801 thùc hiÖn x©y l¾p c«ng tr×nh thuû lîi ë Philadelphie tren s«ng Schuulkill víi tr¸ch nhiÖm lµ kü s− tr−ëng. C«ng tr×nh tiªu biÓu sau thêi gian nµy: Markoe house ë Philadelphie (1810), tßa nhµ Sedgeley, ng«i nhµ g«tÝch ®Çu tiªn ë Mü (1799), nhµ thê Baltimore (1804-18), v.v.

Laurana Luciano (1420-1479) KiÕn tróc s− Italia thêi TiÒn Phôc H−ng, ng−êi ¸p dông s¸ng t¹o çc thµnh tùu cña kiÕn tróc d¹ng thøc Florenxia ë thÕ kû thø 15. KÕt hîp khÐo lÐo h×nh thøc kiÕn tróc hîp lÝ víi bè côc tù do.

Lauweriks, J.L. Mathieu (1864-1932). KTS. Hµ Lan. Nh÷ng c«ng tr×nh cña «ng chÞu ¶nh h−ëng phong çch biÓu c¶m cña nhãm Stijl. §· lµm viÖc trong nhiÒu c«ng ty cã phong çch t©n g«tich. Thµnh viªn cña héi th«ng thÇn häc tõ n¨m 1894, chñ tr−¬ng h−íng viÖc hµnh nghÒ, thÈm mü còng nh− tinh thÇn theo mét hÖ thèng ®¬n gi¶n, dùa trªn triÕt häc bi truyÒn. Tõ 1904 gi¶ng d¹y t¹i tr−êng nghÖ thuËt øng dông Dusseldorf. Trong trang trÝ, còng chÞu ¶nh h−ëng cña çc kiÕn tróc s− nh÷ng n¨m 1920, nh− Oud vµ Gropius.

le corbusier (1887-1965) KiÕn tróc s− Ph¸p, gèc Thôy sÜ, nhµ lý luËn kiÕn tróc næi tiÕng, ng−êi khëi x−íng chñ nghÜa C«ng n¨ng trong kiÕn tróc víi quan ®iÓm : “h×nh thøc ®¬n gi¶n, ¸p dông khoa häc kÜ thuËt tiªn tiÕn “. Nªu lªn 5 ®Æc ®iÓm cña KiÕn tróc HiÖn ®¹i. Çc ho¹t ®éng cña «ng cã ¶nh h−ëng lín lµ thiÕt kÕ nhµ ë vµ quy ho¹ch ®« thÞ . Chó träng biÖn ph¸p tæ hîp kh«ng gian, nªu cao vai trß cña ¸nh s¸ng, kh«ng khÝ vµ c©y xanh trong kiÕn tróc-qui ho¹ch, gi¶i quyÕt tèt giao th«ng ®« thÞ. §· thiÕt kÕ ph−¬ng ¸n quy ho¹ch çc thµnh phè: Xaopaol«, Ri« ®¬ Jan©yr«, Buªn«t Airet, M«ntª®ªo. Lµ ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra ®å ¸n thµnh phè 3 triÖu d©n tõ nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kØ nµy. C«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng: çc biÖt thù xanh ë Gacn« vµ Xavoa, ®¬n vÞ nhµ ë t¹i Macx©y, nhµ thê R«ng S¨ng, trô së Liªn hîp quèc ë Niu Yooc.

3

Lebedev V.V. (1909-?) KiÕn tróc s− C«ng hu©n CHLB Nga. Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña kh¸ch s¹n Sovietxkaya (1950-52), chî Leningrad (1961), trô së §¶ng (1074) vµ mét sè khu nhµ ë t¹i Moxkva.

leblond j.B.A. (1679-1719) KiÕn tróc s− Ph¸p, hµnh nghÒ t¹i Ph¸p vµ Nga. ThiÕt kÕ qui ho¹ch Pªtecbua (1717), tham gia x©y dùng cung ®iÖn Petegrof, c«ng viªn Mïa H¹ t¹i Pªtecbua. Hoµn thiÖn gi¸o tr×nh kiÕn tróc cña S.§avin viÕt n¨m 1691.

Lechner, ödon (1845-1914) . KTS theo xu h−íng chiÕt trung nh−ng çc t¸c phÈm

chÝnh l¹i cã phong çch g«tich ( b¶o tµng NghÖ thuËt trang trÝ ë Budapest, 1891-96). ¤ng

cã ý ®å kh«i phôc phong çch ®iÓn h×nh nhµ g¹ch g«tich cña Hung, võa pha trén nguån d©n d·, Thæ NhÜ Kú vµ çc phong çch kh¸c cña thÕ kû 18. C«ng tr×nh tiªu biÓu: ViÖn ®Þa chÊt Budapest (1896-98), quü tiÕt kiÖm Kercskemet (1900-01).

Ledoux Claude Nicolas (1736-1806) KiÕn tróc s− Ph¸p. Chó träng ¸p dông

nghiªm tóc h×nh thøc cña phong çch §Õ ChÕ, tiªu biÓu lµ nhµ h¸t Besanςon.

Lefuel, hector martin (1810-1880). KTS cæ ®iÓn §Õ chÕ II. N¨m 1853, kÕ thõa L.T.J.Visconti ®Ó triÓn khai më réng Louvre, ®Æc biÖt lµ hai çnh phÝa b¾c vµ nam cña l©u ®µi. ¤ng ®· ®¸p øng thÞ hiÕu ®−¬ng thêi theo chiÕt trung vµ quèc gia, ®ång thêi

chiÒu ý thÝch cña NapolÐon III b»ng çch trang trÝ mÆt chÝnh thËt phong phó : nh÷ng ®−êng nÐt ngo»n ngßeo, m«tip huy ch−¬ng, kÕt trµng hoa,v.v.

lÐonard de vinci (1452-1519) NghÖ sÜ vÜ ®¹i nhÊt thêi Phôc H−ng. ¤ng kh«ng hµnh nghÒ kiÕn tróc, song «ng quan t©m s©u s¾c ®Õn nh÷ng ng−êi ®ång thêi, ®Æc biÖt lµ Bramante, vÒ ph−¬ng diÖn tinh thÇn khoa häc còng nh− vÒ û t−ëng. Tõ n¨m 1482 ®Õn 1499, hä cïng ®i th¨m Milan, t¹i ®©y ®· t×m kiÕm vµ thu thËp ®−îc nh÷ng s¬ ®å , nh÷ng

lû thuyÕt cã liªn quan ®Õn çc tØ lÖ lý t−ëng cña con ng−êi, nh÷ng c«ng tr×nh ë trung t©m

gi÷a con ng−êi vµ vò trô,v.v. ¤ng ®· nghÜ tíi kiÕn tróc ba chiÒu vµ chøng minh ®−îc trong çc h×nh vÏ cña «ng tõ thêi ®ã. ¤ng ph¸t triÓn çc h×nh d¹ng tõ thÓ tÝch h×nh häc ®¬n gi¶n, chi tiÕt hãa çc mÆt b»ng, ®«i khi c¶ phèi c¶nh, h×nh c¾t vµ mÆt ®øng. ¤ng ph¸t hiÖn çc û t−ëng trong mÆt b»ng nhµ thê S. Maria della Consolazione de Todi (1504), ngay c¶ ë nh÷ng h×nh vÏ ban ®Çu cña Bramante vÒ nhµ thê Saint-Pierre ë Roma. ¤ng ®· vÏ m¸i vßm cÇu nhµ thê Milan, mµ trong ®ã cã rÊt nhiÒu chi tiÕt kÕt cÊu.¤ng n¾m v÷ng nh÷ng thiÕt kÕ thµnh phè bè trÝ theo tÇng bËc mµ ngµy nay míi thùc hiÖn ®−îc. Leonidov Li (1902-1959) KiÕn tróc s− Nga, tèt nghiÖp häc viÖn nghÖ thuËt Moxkva (1927),tõ 1928-1930 lµ gi¶ng viªn cña häc viÖn, lµ ng−êi khëi x−íng vµ l·nh ®¹o nhãm kiÕn tróc s− theo xu h−íng HiÖn ®¹i. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu ®å ¸n thiÕt kÕ c«ng tr×nh c«ng céng : th− viÖn Lªnin, trô së C«ng ®oµn, nhµ v¨n hãa c«ng nh©n,v.v. KiÕn tróc cña «ng cã kÕt cÊu míi, bè côc tù do, v−ît ra ngoµi khu«n khæ nÖ cæ thÞnh hµnh thêi ®ã. Lescot Pierre (1500-1578) KiÕn tróc s− Ph¸p thêi Phôc H−ng. Çc t¸c phÈm sö dông nhiÒu cét thøc, chi tiÕt tinh tÕ, chó trong trang trÝ ®iªu kh¸c. C«ng tr×nh tiªu biÓu : thiÕt kÕ Louvre, mét bé phËn trung t©m St. Germain ë Paris (1542-44).

Levau, louis (1612-1670) KiÕn tróc s− Ph¸p. Mét trong çc ®¹i diÖn cña xu h−íng Cæ ®iÓn Ph¸p. C«ng tr×nh cña «ng th−êng cã mÆt b»ng phøc t¹p, trang trÝ néi thÊt cÇu kú: l©u ®µi ë Vecx©y, ph¸o ®µi V«lª-Vic«ng (1651-61).

Leverton, thomas (1743-1824). KTS vµ nhµ trang trÝ Anh, häc trß cña Adam, Joseph Bonomi vµ Flaxman, cã phong çch gÇn gòi víi Adam. Tham gia thiÕt kÕ Qu¶ng tr−êng Bedford ë London vµ trang trÝ mét sè nhµ ë t− nh©n.

4

Levin L.M. (1936-?) KiÕn tróc s− Belarux. C«ng tr×nh chÝnh: C«ng viªn “ 50 n¨m chÝnh quyÒn X« viÕt” (1954-60), nhµ triÓn l·m thµnh tùu kinh tÕ Belarux (1968), ®µi t−ëng niÖm ë Minxk (1969). Gi¶i th−ëng Lªnin (1969).

Lewerentz, sigurd (1885-1975). KTS Thôy §iÓn, chuyªn vÒ nhµ thê. Theo häc viÖn hµn l©m hoµng gia ë Stockholm. Lµm viÖc víi Gunnar Plund tõ n¨m 1913 vµ ®· thiÕt kÕ nhµ thê lín Forest Crematorium ë Stockholm, sau l¹i hîp t¸c cïng Lallerstedt vµ Helden (1944) , nhËn gi¶i hai kú thi thiÕt kÕ nhµ h¸t ë Malmo. ¤ng thiÕt kÕ nhiÒu nghÜa trang, nhµ háa t¸ng vµ nhiÒu c¬ së c«ng nghiÖp (®Õn 1944). Nhµ thê Saint-Marc de Sparpnack, Stockholm (1955) lµ t¸c phÈm chÝnh cña «ng, gÇn 65 n¨m «ng cã mÆt trªn c«ng tr−êng cña nhµ thê nµy. N»m trong khu rõng, gièng nh− mét ph¸o ®µi,c«ng tr×nh nµy ®¬n gi¶n vÒ c¶ ®−êng nÐt vµ h×nh khèi bªn trong còng nh− bªn ngoµi, ®−îc x©y b»ng g¹ch trÇn, m¹ch to.

Lombardo, pierro (1435-1515). Nhµ ®iªu kh¾c vµ KTS Italia. Hµnh nghÒ t¹i Venise tõ 1467. Phong çch cña «ng pha trén phong çch cña Mauro Conducci (1440-1504), cã tÝnh çch cña kiÕn tróc thµnh Venise thêi ThÞnh Phôc H−ng cña Sansovino. ¤ng x©y dùng nhiÒu nhµ thê: S. Maria dei Miracoli , S. Michele ë Isola (1469), S. Salvatore (1507). Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn l©u ®µi Vendrramin Calegi (1500) võa truyÒn thèng, võa theo xu h−íng Florentin.

Loos Adolf (1870-1933) KiÕn tróc s− ¸o, ho¹t ®éng ë ¸o,Mü, Ph¸p. Tõ cuèi thËp kØ 90 cña thÕ kØ 19, ®èi lËp víi xu h−íng HiÖn ®¹i; trong kiÕn tróc chØ chó träng truyÒn thèng d©n gian, nhÊn m¹nh vÒ vËt liÖu. Sau nµy cã biÓu hiÖn cña xu thÕ T©n Cæ §iÓn.

L«vayk« I.I. (1906-?) KiÕn tróc s− Nga. C«ng tr×nh tiªu biÓu : kh¸ch s¹n Sovietxkaya ë Moxkva (1950-52), nhµ ë t¹i ®¹i lé Mir (1952-55), chØ ®¹o quy ho¹ch vµ x©y dùng nhiÒu khu nhµ ë kh¸c (1978-80). ViÖn sÜ Hµn l©m KiÕn tróc Liªn X« (1983).

Lubetkin, berthold (1901-?) KTS gèc Nga, lµm viÖc ë Paris vµ sau nµy chØ ®¹o nhãm Tecton ë Anh ®Ó thùc hiÖn x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh kiÕn tróc hiÖn ®¹i ®Çu tiªn t¹i ®©y. trong nh÷ng n¨m 1930, nhãm Tecton ®· x©y dùng t¹i Anh nhiÒu c«ng tr×nh theo xu h−íng ph¸t triÓn cña Bauhaus hoÆc Le Corbusier. Häc ë Moxkva, råi ë Paris cïng víi Auguste Perret. Cïng víi nhãm Tecton, «ng ®· thùc hiÖn t¸c phÈm ®Çu tiªn: tßa nhµ ë Highpoint Flats, Highgate, London (1935). Tßa nhµ thø hai (1938) cµng biÓu hiÖn râ xu h−íng h×nh thøc chñ nghÜa cña nhãm . Sau thÕ chiÕn II, nhãm nµy kh«ng ho¹t ®éng thªm n÷a.

Lurςat, AndrÐ (1894-1070) KiÕn tróc s− vµ nhµ lÝ luËn kiÕn tróc Ph¸p. Trong thiÕt

kÕ nhµ ë vµ nhµ c«ng céng thÓ hiÖn mÆt b»ng râ nÐt, bè côc kh«ng gian hµi hßa : tæng thÓ Tr−êng Cac Mac ë Vinjufer (1931-33), kh«i phôc khu Saint Denis ë Paris (1946-62). ¤ng ®· viÕt cuèn H×nh thøc, bè côc vμ luËt hμi hßa (1937-44), nh×n nhËn nghÖ thuËt trªn

quan ®iÓm võa duy t©m, võa duy vËt.

Lutyens, Edwin landseer (1869-1944) KiÕn tróc s− hµng ®Çu Anh. Chó träng kiÕn tróc truyÒn thèng, ho¹t ®éng nhiÒu trong lÜnh vùc x©y dùng ®« thÞ (quy ho¹ch Niu-§eli,1912), x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh t−ëng niÖm ThÕ chiÕn (1914-1920). ¤ng lµ mét kiÕn tróc s− Anh cuèi cïng chuyªn vÒ nhµ ë n«ng th«n. Lutyens kh«ng thªm mét tõ vùng

míi nµo trong lÜnh vùc nµy, song kh«ng ai cã thÓ xö lý h¬n «ng vÒ h×nh thøc, vËt liÖu,

®−êng nÐt trang trÝ. Néi thÊt hîp lý vµ rµnh m¹ch, «ng biÕt lµm cho çc chi tiÕt thªm sinh ®éng. Tªn tuæi «ng næi bËt , cã ¶nh h−ëng lín t¹i Anh vµ thùc sù ®ãng gãp tõ vùng míi vÒ kiÕn tróc hiÖn ®¹i trong thêi kú ®ã.

5

Lvov N.A. (1751-1804) KiÕn tróc s−, nhµ lÝ luËn kiÕn tróc Nga. Chó träng ®Õn ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Þa ph−¬ng trong thiÕt kÕ; hay sö dông h×nh thøc m¸i cup«n. ThiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh g¾n víi s©n v−ên. Cha ®Î cña “ phong c¸ch nghÖ thuËt nhµ v−ên Nga”.

1

machuca, pedro (?- 1550) KTS T©y Ban Nha, ng−êi ®Çu tiªn ë T©y Ban Nha theo xu h−íng cæ ®iÓn Italia. ¤ng ®· qua Italia mét thêi gian vµ cïng nghiªn cøu víi Michel-

Ange. L©u ®µi ë Grenade cña «ng lµ mét t¸c phÈm rÊt dÆc biÖt, cã sù tham vÊn ý kiÕn cña çc nhµ th«ng th¸i Vitruve, Bramante, Raphael vµ çc kiÕn tróc s− theo xu h−íng cæ ®iÓn.

Mackintosh, C.R. (1868-1928), KiÕn tróc s− Sc«tlen, ®¹i diÖn cña xu h−íng HiÖn

®¹i. Trong thiÕt kÕ, ®Æc biÖt chó träng khèi kû hµ trong biÓu hiÖn kiÕn tróc, khèi tÝch vµ

hoa v¨n bÒ mÆt ( Tr−êng nghÖ thuËt t¹i Glaxgow 1898-1909, Hill-house ë Hªlenzboro 1910). S¸ng t¸c cña «ng cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn xu h−íng l·ng m¹n d©n téc vµ

h×nh thµnh xu h−íng C«ng n¨ng ë Anh, §øc vµ ¸o. Maderno Carlo (1556-1629) KiÕn tróc s− Italia, theo xu h−íng Bar«c. Chó träng trang trÝ víi kh«ng gian hoµnh tr¸ng vµ nguy nga, sö dông cét thøc lín ( Trung t©m Santa Susana, 1596-1606; l©u ®µi Bacberini, 1625). ChØ ®¹o x©y dùng nhµ thê Pie tõ n¨m 1603, thay ®æi mÆt b»ng cña Mikenlangelo vµ kÐo dµi mÆt ngoµi c«ng tr×nh.

maekanwa Kunio, Nigata (1905-?) KiÕn tróc s− NhËt B¶n, trong nh÷ng n¨m 1928-30 ®· lµm viÖc víi Le Corbusier. Lµ mét thñ lÜnh cña xu h−íng duy lÝ NhËt trong thêi kú 1940-50. TiÕp ®ã lµ thêi kú khai th¸c truyÒn thèng d©n téc vµ nh÷ng kh¶ n¨ng thÈm mü cña bªt«ng cèt thÐp ®Ó s¸ng t¸c mét läat c«ng tr×nh tiªu biÓu cña kiÕn tróc NhËt B¶n.

maiano (1432-1490) Mét hä nhµ kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c thêi S¬ Phôc H−ng. Trong kiÕn tróc chó träng trang trÝ, gi¶i ph¸p kh«ng gian phøc t¹p : l©u ®µi Spannocki ë Siena (1473), nhµ thê ë Fayanx¬ (1474-86).

Mansard, franςois (1598-1666) KiÕn tróc s− Ph¸p.S¸ng t¸c theo truyÒn thèng

kiÕn tróc Ph¸p vµ mét bé phËn kiÕn tróc Phôc H−ng ®· ®−îc ®Æt nÒn mãng tõ kiÕn tróc C« ®iÓn ®Çu thÕ kØ 17. C«ng tr×nh tiªu biÎu : l©u ®µi Maison Lafitte ë gÇn Paris (1642-51), kh¸ch s¹n Carnavale (1660-61). §Æc ®iÓm c«ng tr×nh: trang trÝ phong phó, bè côc kh«ng gian rµnh m¹ch. Lµ t¸c gi¶ cña “ TÇng m¨ng xac”, (tøc phßng bÊt kú x©y dùng d−íi m¸i dèc cao). Cx. M¸i m¨ng x¸c.

Markelius S. (1889-1972). KTS Thôy §iÓn. Chó träng ¸p dông kiÕn tróc truyÒn thèng trªn c¬ së çc nguyªn t¾c cña xu h−íng C«ng n¨ng (nhµ Héi ®ång ë Stockholm, 1935). T¸c gi¶ tæng s¬ ®å Stockholm trªn c¬ së hai vïng ®« thÞ cã d¶i c©y xanh ph©n çch (1944-54).

Marx, roberto burle (1909-?) Nhµ thiÕt kÕ phong c¶nh Brazin. Çc t¸c phÈm cña «ng cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn nhiÒu kiÕn tróc s− Brazin cïng céng t¸c.Çch sö dông mµu vµ s¾c ®é trong héi häa ®Ó thÓ hiÖn cá c©y nhiÖt ®íi, hßa hîp víi phong c¶nh tù nhiªn ®· t¹o cho v−ên c¶nh cña «ng næi tiÕng trªn thÕ giíi. Häc tr−êng Mü thuËt quèc gia ë Paulo, vµ ngay khi ®· ®−îc biÕt lµ nhµ phong c¶nh næi tiÕng thÕ gi−íi, «ng vÉn tiÕp tôc thùc hiÖn çc t¸c phÈm héi häa, vÏ trªn v¶i vµ trªn ®å trang søc. T¸c phÈm v−ên ®Çu

tiªn cña «ng lµ v−ên thµnh phè Recife (1936), thÓ hiÖn sù häp lý cña tû lÖ c©y cá vµ kiÕn

2

tróc, sau nµy «ng cßn thiÕt kÕ nhiÒu v−ên c¶nh kh¸c: Kronforth ë Rio de Janeiro (1938), çc v−ên nhµ t− nh©n t¹i thµnh phè nµy (1940), nh÷ng v−ên t¹i Plavinil-Elclor Building ë Sao Paulo (1951), thiÕt kÕ s¬ ph¸c mÆt b»ng v−ên b¸ch thó vµ v−ên b¸ch th¶o Sao Paulo.

Matthew, sir robert hogg (1906-1975). KTS, nhµ quy ho¹ch, gi¸o s− £c«t, næi tiÕng thÕ giíi vÒ kiÓu mÉu vµ bè côc kiÕn tróc, ®Æc biÖt khi «ng ®· lµ kiÕn tróc s− cña Héi ®ång h¹t London (1946-53). ChÝnh t¹i ®©y «ng ®· thùc hiÖn ®−îc nh÷ng c«ng tr×nh: nhiÒu ng«i nhµ ë t¹i Roehampton, T©y London (1952-57), tßa nhµ Royal Festival Hall, London (1951). Sau khi tèt nghiÖp ë Edinbourg, «ng vµo c¬ quan nhµ n−íc vµ trë thµnh kiÕn tróc s− tr−ëng vµ nhµ quy ho¹ch khu vùc £c«t. Khi dêi n¬i ®©y, «ng trë vÒ Edimbourg gi¶ng d¹y kiÕn tróc (1953-74) vµ l−u l¹i ®©y, mät tr−êng ®¹i häc quan träng, n¬i mµ kiÕn tróc cã quan hÖ chÆt chÏ víi quy ho¹ch vµ m«i tr−êng. Trong thêi gian sau nµy, «ng cïng víi mét sè gi¸o s− vµ ®èi t¸c thµnh lËp tr−êng ®¹i häc York (b¾t ®Çu 1963). Mét c«ng tr×nh quan träng kh¸c lµ trô së Niu Dil¬n t¹i London (1963). ¤ng cßn ho¹t ®éng cho HiÖp héi kiÕn tróc s− quèc tÕ mµ «ng lµ chñ tÞch tõ 1961 ®Õn 1965.

May, hugh (1622-1684) . KTS Anh, ng−êi du nhËp vµo trong n−íc mét phong çch ®¬n gi¶n vµ kinh tÕ : x©y g¹ch èp ®¸ theo çc kiÕn tróc tiÒn bèi cña Hµ Lan mµ «ng ®· tõng thÊy ë thêi kú ThÞ tr−êng chung. Elham Lodge (1663-64), dinh thù cña Berkeley ë Piccadily (1664-66), Buckingham House cña William Winde (1703-05) lµ nh÷ng t¸c phÈm ®iÓn h×nh hoÆc gÇn gòi víi phong çch Hugh May.

Maybeck, bernard (1862-1957). KTS Mü, theo phong çch riªng cña m×nh, lµ mét trong nh÷ng kiÕn tróc s− Mü thuÇn chÊt. N¨m 17 tuæi, häc viÖc trong mét x−ëng ®å gç cña cha, råi ®−îc göi sang Paris, häc tr−êng Mü thuËt. N¨m 1886, trë l¹i Mü, hµnh nghÒ cïng víi Thomas Hastings. Trong c«ng viÖc, Maybeck lu«n kh¸m ph¸ nh÷ng kh¶ n¨ng ®Æc biÖt cña çc vËt liÖu, ch¼ng h¹n kh¶ n¨ng lµm viÖc cña dÇm gç. Nh÷ng c«ng tr×nh tiªu biÓu: Town and Gown Club House (1899), Outdoor Art Club House (1905) vµ nhiÒu ng«i nhµ kh¸c.

Mazmanian M.D. (1899-1971) KiÕn tróc s− C«ng hu©n Acmªni. Tham gia thiÕt kÐ tæng s¬ ®å £rªvan (1955-70), khu nhµ ë Liªn hîp cao su tæng hîp t¹i Kirov (1932), nhµ s¸ch (1935-40), khu nhµ ë Saumianxki t¹i £rªvan (1055-65).

Mckim, mead & white . Çc KTS New York céng t¸c víi nhau tõ 1879 ®Õn 1906, gåm cã: Charles Follen McKim (1847-1909), William Rutherford Mead (1846-1928) vµ Stanford White (1853-1906). Lµ mét c«ng ty lín vµ næi tiÕng nhÊt håi ®ã, víi 785 hîp ®ång x©y dùng, trong ®ã 350 lµ c«ng tr×nh quan träng. T¸c phÈm cña hä r¶i kh¾p B¾c Mü, song tËp trung ë New England vµ New York, th−êng theo phong çch cæ ®iÓn hoÆc tõ 1880 ®Õn 1940, theo phong çch quèc gia ch©u Mü. McKim, Mead & White t×m kiÕm mét phong çch kiÕn tróc dùa trªn ®Æc ®iÓm ®Þa ph−¬ng vµ con ng−êi ë ®ã. Muèn vËy, hä chän cæ ®iÓn, pha mét chót chiÕt trung , khai th¸c thªm Phôc h−ng theo truyÒn thèng kiÕn tróc Mü. McKim, Mead & White ®· tr×nh bµy vµ thùc hiÖn quy ho¹ch vµ x©y dùng mét çch kháe kho¾n, réng r·i vµ t¹o h×nh phãng kho¸ng.

Melenxki A.I. (1766-1833), kiÕn tróc Ukraina, theo xu h−íng §Õ chÕ. Nghiªn cøu thiÕt kÕ quy ho¹ch Kiev (1808-09), chØ ®¹o quy ho¹ch çc ®−êng phè lín t¹i Kiev (1809-1810), t¸c gi¶ thiÕt kÕ mét sè nhµ thê vµ tu viÖn.

Melnikov K.X. (1890-1974), KiÕn tróc s− C«ng hu©n CHLB Nga. Gi¶ng d¹y t¹i çc tr−êng ®¹i häc KiÕn tróc vµ X©y dùng Moxkva (1921-51). Chó träng thiÕt kÕ ®iÓn h×nh víi çc h×nh thøc c¬ ®éng, gi¶i ph¸p kÕt cÊu vµ bè côc hîp lÝ. C«ng tr×nh tiªu biÓu : tßa nhµ vµ gian hµng Liªn X« t¹i TriÓn l·m quèc tÕ vÒ NghÖ thuËt vµ C«ng nghiÖp ë Paris

3

(1925) vµ mét sè c«ng tr×nh c«ng céng kh¸c. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi −a thÝch kh«ng gian c¬ ®éng trong ng«i nhµ khi thiÕt kÕ c«ng tr×nh.

Mendelsohn Erich (1887-1953) KiÕn tróc s− §øc, chÞu ¶nh h−ëng cña xu h−íng HiÖn ®¹i, råi BiÓu hiÖn. Hµnh nghÒ t¹i §øc, Anh, Mü. Çc c«ng tr×nh kiÕn tróc thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm: kÕt hîp tÝnh c¬ ®éng gi÷a h×nh thøc vµ mÆt b»ng nghiªm ngÆt (cöa hµng ë Niubec Stutgat, 1926-1928; bÖnh viÖn San-Francisco, 1946-1950). Trong giai ®o¹n s¸ng t¸c sau nµy, chÞu ¶nh h−ëng cña xu h−íng H÷u c¬.

Menelax a.A. (1753-1831) KiÕn tróc s− Nga gèc Anh. Hµnh nghÒ t¹i Nga tõ n¨m 1784. ChØ ®¹o x©y dùng nhµ thê Torzk vµ Mogilov theo thiÕt kÕ cña Lvov N.A. Quy ho¹ch nhiÒu c«ng viªn, trong ®ã cã c«ng viªn ë Petrogof, Alekxandrovxki víi “Th¸p Tr¾ng” (1930).

Messel, adolf (1853-1909). KTS §øc . Sö dông phong çch bar«c mét çch tù do, kÕt hîp víi çc thµnh phÇn theo chiÒu ®øng cña g«tich; ®iÓn h×nh lµ kiÕn tróc b¶o tµng ë Darnstadt (1892-1905) vµ cöa hµng lín cña «ng t¹i Berlin (1896-1901). ¤ng sö dông vËt liÖu hiÖn ®¹i vµ biÕt tæ chøc, khai th¸c thÝch hîp. Cöa hµng Werrthem ë Berlin lµ kiÓu mÉu cho nhiÒu cöa hµng kh¸c x©y dùng ë Trung ¢u. C«ng tr×nh cña «ng rÊt ®a d¹ng : tõ biÖt thù, trô së c¬ quan, kh¸ch s¹n ®Õn nhµ ë cña c«ng nh©n.

Meyer, hannes (1899-1954). KTS Thôy SÜ, lµ ng−êi kÕ nghiÖp Gropius l·nh ®¹o Bauhaus ë §øc. Lµ con mét kiÕn tróc s−, «ng theo häc ®¹i häc kü thuËt ë B©le, råi Berlin. Céng t¸c víi nhãm Bauhaus tõ n¨m 1927 vµ trë thµnh mét trong nh÷ng gi¸o s− næi tiÕng ë ®©y. Sau «ng ®−îc cö lµm gi¸m ®èc khi Gropius nghØ n¨m 1928. ¤ng tæ chøc tr−êng NghiÖp ®oµn §øc ë Berlin (1928-30) råi lµm viÖc s¸u n¨m tiÕp ®ã t¹i Liªn X«. N¨m 1936 míi trë vÒ §øc.

Mezensev B.X. (1911-1970). KTS Nga. C«ng tr×nh tiªu biÓu nhµ cao tÇng ë qu¶ng tr−êng Lermontov (1947-53), nhµ hµnh chÝnh ë vïng T©y-Nam Moxkva (1954-61), trô së Héi ®ång bé tr−ëng Uzbekixtan ë Taskent (1965-68), c«ng tr×nh t−ëng niÖm Lªnin ë Ulyanovxk (1967-70). KTS C«ng Hu©n CHLB Nga , Gi¶i th−ëng Lªnin (1972).

michelangelo Buonarroti (1475-1564) Nhµ ®iªu kh¾c, häa sÜ, kiÕn tróc s−, mét trong ba nghÖ sÜ vÜ ®¹i nhÊt cña thêi Phôc H−ng Italia. VÒ ®iªu kh¾c cã çc t¸c phÈm næi tiÕng: David, ng−êi n« lÖ hÊp hèi,v.v. VÒ héi häa cã : trÇn nhµ gi¸o ®−êng Sixtine, Ngµy ph¸n xö cuèi cïng,v.v. VÒ kiÕn tróc cã: m¸i vßm cña gi¸o ®−êng Saint Peter ë Roma, th− viÖn Midicis,v.v.

michellozzo di Bartolomeo (1396-1472) KiÕn tróc s− Italia thêi kú S¬ Phôc H−ng. Më x−ëng trang trÝ kiÕn tróc (1433-38), x©y dùng nhiÒu nhµ thê, c«ng tr×nh t−ëng niÖm, biÖt thù gÇn Fl«renxia.

Michelucci, J. (1891- ?) KiÕn tróc s− Italia, ®¹i diÖn cña xu h−íng Duy lÝ, ph¸t triÓn ®Õn kiÕn tróc H÷u c¬. C«ng tr×nh tiªu biÓu: ga trung t©m ë Fl«renxia (1930-36), trung t©m Xanh J«vani (1964). Mi®«yan A.A. (1909-1966) KiÕn tróc s− Nga. X©y dùng çc nhµ ë cao tÇng t¹i qu¶ng tr−êng Voxpitanie (1950-54), Cung §¹i héi ®iÖn Kremli , thiÕt kÕ x©y dùng nhµ trªn ®¹i lé Kalinin (1964-69), trô së SEV( 1969), r¹p chiÕu phim Th¸ng M−êi (1967), nhiÒu cöa hµng vµ nhµ ¨n kh¸c.

Mies Van der Rohe, Ludwig (1886-1969) KiÕn tróc s− §øc, lµ ng−êi tiªn phong cña xu h−íng T©n Cæ ®iÓn (1910), céng t¸c víi Rait vµ Berlag, cã chó träng xu h−íng C«ng n¨ng, sau l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña nhaãm Still (Hµ Lan). ThiÕt kÕ thÝ ®iÓm nhiÒu c«ng tr×nh cã h×nh thøc g©y Ên t−îng (1919-24), çc mÉu nhµ ë khung thÐp (kho¶ng çc

4

n¨m 20) cã mÆt b»ng chuyÓn ®æi ®−îc. Trong thiÕt kÕ nhµ Tughenhatt ë Brno (1930) ®· sö dông çc v¸ch ng¨n trong kh«ng gian duy nhÊt. Tõ n¨m 1938 lµm viÖc t¹i Mü. §Ò x−íng “kiÕn tróc van n¨ng”, nghÜa lµ m«t kh«ng gian duy nhÊt sec cho nhiÒu kh¶ n¨ng bè côc néi thÊt ( kho¶ng çc n¨m 40-50), x©y dùng nhµ cao tÇng, h×nh khèi ®¬n gi¶n t¹i Chicago (1957), nhµ häc khoa kiÕn tróc Häc viÖn Ilinoi (1955), Chigem Building ë New York (1956-58), trung t©m Dominion ë Toronto (t−êng kÝnh, khung kim lo¹i,1967).Çc s¸ng t¸c cña «ng trong thêi kú nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn giíi kiÕn tróc s− ë Mü vµ T©y ¢u.

Mikhailov A.A. (1773-1849). KTS Nga, ®¹i diÖn cña xu h−íng Cæ ®iÓn thÕ kû 19; tu©n thñ nghiªm ngÆt çc nguyªn t¾c cña kiÕn tróc Cæ ®¹i. ChØ ®¹o x©y dùng Peterburg (1816), tham gia thiÕt kÕ nhµ thê Ixaakievki ë Peterburg (1820-24), nhµ h¸t lín ë Moxkva. Nghiªn cøu thiÕt kÕ çc mÉu nhµ ë t− nh©n.

Mills, robert (1781-1855). Mét trong nh÷ng bé mÆt næi tréi cña phong çch T©n Hy L¹p t¹i Mü. Häc kiÕn tróc ë tr−êng ®¹i häc tØnh nhµ råi lµm viÖc cho kiÕn tróc s− Ailen James Hoban, cïng víi Thomas Jefferson. T¸c phÈm ®Çu tay: nhµ thê trßn ë Charleston (1804), Sansom Street Baptist (1808) vµ Octagon Unitarian (1813). Tõ 1808 ®Õn 1817, «ng lµm viÖc t¹i Philadelphie vµ x©y dùng nhµ tï ë Burlington, cÇu Upper Ferry trªn s«ng Schuylkill ( lµ mét cöa ngâ thÕ giíi quan trong khi ®ã), ®µi t−ëng niÖm Washington ë Baltimore (1815-29) cã d¹ng mét cét ®«ric duy nhÊt, nhµ thê First Baptist vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c ë Baltimore. N¨m 1820, Mills ®−îc cö lµm ñy viªn Héi ®ång c«ng chÝnh t¹i Nam Caroline. Trong nh÷ng n¨m 1830, «ng ®−îc gäi vÒ Washington ®Ó thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh cña chÝnh phñ víi t− çch lµ kiÕn tróc s− vÒ c«ng tr×nh c«ng céng: nhµ kho b¹c (1836), ci¬ quan s¸ng chÕ (1836-40), nhµ b−u ®iÖn (1839). C«ng tr×nh næi tiÕng lµ ®µi t−ëng niÖm Washington ë thñ ®«, hoµn thµnh n¨m 1884.

Mincu ion (1852-1912) KiÕn tróc s− Rumani. Cha ®Î cña kiÕn tróc D©n téc vµ kiÕn tróc thêi Trung kû. C«ng tr×nh tiªu biÓu: Buphªtun ë Bucarest.

Minkux m.a. (1905-1963) KiÕn tróc s− Nga. Cïng víi çc t¸c gi¶ kh¸c thiÕt kÕ nhµ ë vµ trô së cao tÇng t¹i qu¶ng tr−êng Xmolenxk (1948-52) vµ CÇu §¸ (1936-38) ë Moxkva, nhµ §¹i diÖn Th−¬ng m¹i Liªn X« ë Niu §ªli (1956-59).

Misurin L.F. (1700-1763) KiÕn tróc s− Nga. LËp tæng s¬ ®å thµnh phè Moxkva (1731), tham gia kh«i phôc nhµ thê N«v«yªruxalimxk vµ chuÈn bÞ x©y dùng th¸p chu«ng Tr«ixe-Xecghªva. T¸c phÈm cña «ng chó träng kÕt hîp çc cét thøc cæ ®iÓn víi h×nh thøc kiÕn tróc thêi TiÒn Pªtr«vxk.

Mohr (1835-1918) Gi¸o s− kü thuËt §øc, ng−êi ph¸t minh nhiÒu ph−¬ng ph¸p häa ®å ®Ó gi¶i çc bµi to¸n vÒ søc bÒn vËt liÖu. VÝ dô: ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh çc trôc qu¸n tÝnh chÝnh vµ çc m«men qu¸n tÝnh chÝnh dùa trªn hai trôc trùc giao bÊt kú, çch vÏ ®−êng trßn Mohr ®Ó t×m çc øng suÊt chÝnh t¹i mét ®iÓm ë trong tr¹ng th¸i chÞu øng suÊt ph¸p

vµ øng suÊt tiÕp. §Þnh l û Mohr ®Ó x¸c ®Þnh gãc xoay vµ ®é vâng cña dÇm dùa vµo t¶i

träng ¶o lµ t¶i träng cã d¹ng nh− biÓu ®å m«men uèn thùc tÕ.

Møller, C.F. (1898-?) KTS §an M¹ch. Häc t¹i Hµn l©m viªn hoµng gia Copenhagen,

chñ yÕu theo xu h−íng l·ng m¹n. C«ng tr×nh tiªu biÓu : tr−êng ®¹i häc Aarhus. HÇu hÕt c«ng tr×nh cña «ng tr−íc chiÕn tranh ®· bÞ h− h¹i v× bom ®¹n. Nh÷ng c«ng tr×nh sau nµy cña «ng s¸ng t¸c trªn c¬ së h×nh thøc kiÕn tróc truyÒn thèng §an M¹ch, víi g¹ch mµu vµng vµ trang trÝ b»ng gê bªt«ng næi, néi thÊt ®Ñp ®Ï tr¸ng lÖ bËc nhÊt ë thêi ®ã. Monge, gaspard (1746-1818) Nhµ to¸n häc næi tiÕng ng−êi Ph¸p, häc t¹i tr−êng qu©n sù MÐziÌres, sau trë thµnh gi¸o s− to¸n häc t¹i ®©y. ¤ng ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh vÒ h×nh häc, trong ®ã gi¸o tr×nh h×nh häc häa h×nh in n¨m 1795 lµ t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt.

5

Lµ ng−êi s¸ng lËp ra tr−êng §¹i häc B¸ch khoa Paris. Ph−¬ng ph¸p h×nh chiÕu th¼ng gãc mang tªn «ng lµ chuyªn ngµnh quan träng, lµ c¬ së ®Ó thiÕt lËp çc b¶n vÏ kü thuËt.

montferrand August ricard (1786-1858) KiÕn tróc s− Nga gèc Ph¸p, hµnh nghÒ t¹i Pªtecbua, theo xu h−íng Cæ ®iÓn , sau chuyÓn sµng Duy lÝ. C«ng tr×nh tiªu biÓu : Nhµ thê Ixaakievxki, th¸p chu«ng Alekxandropxki, nhµ Lobanov-Rotovxki (1817-20). X©y dùng “ Gian Trßn” cña Cung ®iÖn Mïa §«ng (1827-30).

Montuori, eugenio (1907-?). KTS Italia, hµnh nghÒ ë Roma vµ vïng phô cËn. ChØ ®¹o mét nhãm kiÕn tróc s− kh«i phôc nhµ ga Termini ë Roma (1950). §©y lµ mét c«ng tr×nh theo xu h−íng biÓu c¶m, mÆt chÝnh trang träng víi d¶i cöa sæ b¨ng vµ lèi cöa vµo dïng nh«m kÝnh. N¨m 1934, ®−îc cö lµm kiÕn tróc s− vµ nhµ quy ho¹ch cña thµnh phè Sabaudia, do Mussolini míi thµnh lËp trong khu ®Çm lÇy Pontins.

Mor®vinov A.G. (1896-1964) KiÕn tróc s− Nga. Lµ ng−êi s¸ng t¹o ph−¬ng ph¸p x©y dùng nhµ ë theo d©y chuyÒn nhanh t¹i Moxkva trªn phè Gorki (1937-40) vµ çc phè kh¸c. Mét trong çc t¸c gi¶ thiÕt kÕ kh¸ch s¹n cao tÇng Ukraina (1957). ChØ ®¹o quy ho¹ch x©y dùng khu trung t©m vïng Cheremuxki (1956-64), ®¹i lé Komx«molxki (1958-65). Chñ tÞch Héi KiÕn tróc s− Liªn X« (1950-55). Gi¶i th−ëng Quèc gia (1941, 1949). kiÖn nèi cã: mèi nèi ®èi ®Çu so le, mèi nèi ®Ønh, mèi nèi gãc,v.v. (E: joint) mosaic).

Moser, carl (1860-1936). KTS vµ gi¸o s− Thôy sÜ, næi tiÕng vÒ çc kiÕn tróc nhµ thê. Theo häc tr−êng trung cÊp kü thuËt ë Zurich vµ tr−êng Mü thuËt ë Paris. Tõ 1915 gi¶ng d¹y kü thuËt ë Zurich. C«ng tr×nh tiªu biÓu: nhµ thê Saint-Antoine ë B©le (1926-27), l©u ®µi nghÖ thuËt ë Zurich (1910), nhµ ga ë B©le (1912), tr−êng ®¹i häc Zurich (1914). ¤ng cßn lµ chñ tÞch ®Çu tiªn cña C«ng héi kiÕn tróc s− hiÖn ®¹i quèc tÕ (CIAM), thµnh lËp n¨m 1928.

Mountford, edward william (1855-1908). KTS Anh , ng−êi thay ®æi xu h−íng tõ T©n Phôc h−ng sang T©n bar«c. Häc viÖc ë h·ng Habershon & Pite (1872) vµ vµo nghÒ tõ 1881. Ban ®Çu, x©y dùng nhiÒu nhµ ë ngo¹i thµnh phÝa ®«ng-nam London, trong ®è ph¶i kÓ : th− viÖn c«ng céng Battersea trªn ®åi Lavender (1888), tr−êng B¸ch khoa Battersea, kh¸ch s¹n thµnh phè Battersea (1891-94), vµ hai nhµ thê. Thêi gian sau nµy «ng x©y dùng vµ kh«i phôc nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c, ®¸ng kÓ cã tßa ¸n vµ s©n h×nh sù cña Old Bailey, London (1902). §©y lµ c«ng tr×nh tiªu biÓu cña bar«c Anh.

Muradov S. (1880-1957) KiÕn tróc s−, häa sÜ, nhµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt C«ng hu©n Uzbªkixtan. Ph¸t triÓn nghÖ thuËt trang trÝ truyÒn thèng nh»m ¸p dông trong thiÕt kÕ nhµ ë (1895-1910), thiÕt kÕ nhµ triÓn l·m cña Uzbªkixtan vµ Turmªni ë Moxkva cïng víi çc kiÕn tróc s− kh¸c (1938), mét trong çc t¸c gi¶ trang trÝ cho nhµ h¸t opªra vµ balet Nav«i ë Taxkent (gi¶i th−ëng Lªnin, 1947), l¨ng Kh¨mza-Khakimzat (1949).

Murano, togo (1891-?). KTS NhËt B¶n. Mét trong nh÷ng ng−êi chÞu ¶nh h−ëng bëi nh÷ng trµo l−u hiÖn ®¹i ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¢u vµo nh÷ng n¨m 1920. Cöa hµng lín Sogo ë Osaka (1925) lµ c«ng tr×nh hiÖn ®¹i ®Çu tiªn ë thµnh phè nµy vµ c¶ ë NhËt B¶n. T¸c phÈm nµy cña «ng tham kh¶o kh¸ch s¹n cña Frank Lloyd Wright vµ mét t¸c phÈm kh¸c cña Antonin Raymond. Çc t¸c phÈm næi tiÕng kh¸c cña Murono: nhµ thê c¬ ®èc gi¸o ë Hiroshima (1955), héi tr−êng thµnh phè Yonago (1960), kh¸ch s¹n Miyako ë Tokyo (1960) vµ nhiÒu c«ng tr×nh th−¬ng m¹i, thÞ chÝnh vµ gi¸o dôc kh¸c n÷a.

Mylne, robert (1734-1811). ¤ng cã kh¶ n¨ng cña mét kü s− h¬n lµ mét kiÕn tróc s−, lµ ng−êi cæ sóy cho phong çch T©n cæ ®iÓn Anh, tiÕp theo thÕ hÖ cña Adam vµ Chambers. ¤ng qua Paris ®Ó häc kiÕn tróc, råi lµm viÖc 4 n¨m ë Italia, thiÕt kÕ nh÷ng

6

®Òn ®µi hy l¹p t¹i Sicile. N¨m 1759, trë thµnh ng−êi Anh ®Çu tiªn ®−îc ®−îc tÆng th−ëng huy ch−¬ng cña ViÖn hµn l©m Saint-Luc ë Roma. Trë vÒ London 1759, vµ chÝnh n¨m nµy dù ¸n thiÕt kÕ cÇu Blackfriars trªn s«ng Thames ®−îc chÊp nhËn. ¤ng cßn x©y dùng nhiÒu cÇu vµ c¶ng kh¸c. ¤ng trë thµnh kü s− cña c«ng ty New River vµ thanh tra x©y dùng nhµ thê St Paul vµ Canterbury.

_____

1

nash, john (1752-1835). KTS Anh, cã çc t¸c phÈm g¾n liÒn víi tæng s¬ ®å quy ho¹ch míi vïng CËn t©y London vµ thiÕt kÕ c«ng viªn Regent. Häc viÖc t¹i çc phßng lµm viÖc rÊt cæ ®iÓn cña Sir Robert Taylor, Ýt l©u sau «ng ®· tù hµnh nghÒ mét çch mau chãng vµ thµnh c«ng. N¨m 1812, Nash ®· x©y dùng ®Õn bèn m−¬i ng«i nhµ ë n«ng th«n theo phong çch g«tich, cæ ®iÓn hoÆc Italia, t¹i nh÷ng vïng ®¶o Anh. N¨m 54 tuæi,

«ng ®−îc cö lµm kiÕn tróc s− qu¶n lý rõng (1806). Trong nh÷ng n¨m sau ®ã, «ng cßn thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng b¾c Porland, London, x©y dùng trang tr¹i Marybone. N¨m 1812, «ng tham gia x©y dùng hµng lo¹t ng«i nhµ ®Çu tiªn ë C«ng viªn Regent b»ng g¹ch vµ th¹ch cao s¬n gi¶ ®¸. ChÝnh t¹i ®©y, «ng ®· thÓ hiÖn ®−îc tµi n¨ng cña mét chuyªn gia thiÕt kÕ phong c¶nh.

nasoli, nicolau (1691-1773). KTS Italia, hµnh nghÒ ë b¾c Bå §µo Nha vµ øng dông kiÕn tróc truyÒn thèng Italia t¹i ®©y. ¤ng trë thµnh häa sÜ vµ kiÕn tróc s− ë Sienne. Tõ 1725 ®Õn Porto vµ l−u l¹i ®©y ®Õn cuèi ®êi. Kh«ng thÓ xem «ng lµ mét kiÕn tróc s− bar«c ®−îc chØ v× «ng sö dông nhiÒu chi tiÕt trang trÝ trong c«ng tr×nh cña m×nh. ¤ng m« pháng phong çch truyÒn thèng florence, nãi ®óng h¬n lµ Buontalenti, khai th¸c triÖt ®Ó

sù t−¬ng ph¶n cña ®¸ granit xÉm víi th¹ch cao tr¾ng. Bªn c¹nh viÖc xö lý bÒ mÆt, kiÕn tróc cña Nasoni rÊt cæ ®iÓn, tuy lµ chËm víi Italia nh−ng l¹i míi l¹ ë Bå §µo Nha. ¤ng ch−a bao giê xa rêi nh÷ng nguyªn t¾c cña cæ ®iÓn trong nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh.

Naxvitix− (1928-?) Mét hä çc nhµ kiÕn tróc s− Litva. ThiÕt kÕ kh«i phôc çc nhµ c«ng céng vµ néi thÊt. C«ng tr×nh tiªu biÓu : qu¸n cafÐ vµ kh¸ch s¹n (1960),nhµ b−u ®iÖn (1969), nhµ h¸t kÞch Litva (1981), tÊt c¶ ®Òu ë Viniux. Gi¶i th−ëng Lªnin (1983).

Nazarov E.X. (1747-1822) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng Cæ ®iÓn. Tõ 1768 lµm viÖc trong ®oµn nghiªn cøu §iÖn Kremli, tham gia x©y dùng mét sè c«ng tr×nh lín ë ®¹i lé Mir, nhiÒu nhµ ë kh¸c t¹i qu¶ng tr−êng Trßn ë Petrozavodxk (1775).

nervi, pier lugi (1891-1979) KiÕn tróc s− vµ kü s− Italia, ng−êi s¸ng t¹o kÕt cÊu bªt«ng cèt thÐp. §· tiÕn hµnh nhiÒu c«ng tr×nh thÝ ®iÓm vÒ vËt liÖu kÕt cÊu hiÖn ®¹i trong s¸ng t¸c cña m×nh, t×m kiÕm nh÷ng tÝnh n¨ng ®Æc biÖt ®Ó thÓ hiÖn trong nghÖ thuËt kiÕn tróc. §· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu to lín trong viÖc thÓ hiÖn bè côc kh«ng gian lín (s©n vËn ®éng ë Florenxia, 1929-32); nghiªn cøu hÖ thèng kÕt cÊu vßm lín l¾p ghÐp nhiÒu nhÞp b»ng çc bé phËn bªt«ng cèt thÐp h×nh tr¸m (h¨ng ga m¸y bay ë Orbieto, Orbetello, 1935-40). ¤ng ®· thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh b»ng xim¨ng l−íi thÐp vµ bªt«ng cèt thÐp víi tÝnh to¸n kÐt cÊu chÝnh x¸c, g¶i ph¸p kh«ng gian hoµn h¶o (Cung Lao ®éng ë Turin 1961, tßa nhµ UNESCO ë Paris 1957 cïng víi çc kü s− kh¸c). Tßa nhµ 32 tÇng cña h·ng Pirelli ë Milan (1956-60) còng lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh tiªu biÓu cña Nervi.

2

Neumann, balthasar (1687-1753). Mét trong nh÷ng kiÕn tróc s− næi tiÕng cña

hËu bar«c ë ¸o vµ §øc. Con mét gia ®×nh thî ®óc chu«ng, tr−íc n¨m 1714, häc viÖc t¹i x−ëng ®óc , råi sau phôc vô t¹i ®éi ph¸o binh cña gi¸m môc. ¤ng phôc vô suèt ®êi trong qu©n ®éi, lªn ®Õn hµm ®¹i t¸ (1741). Tõ 1724 ®Õn 1730, Neumann ®· tham gia kh«i phôc, trang trÝ, x©y dùng míi nhiÒu c«ng tr×nh: nhµ ë, ph¸o ®µi, nhµ thê,v.v. Trong nh÷ng n¨m 1730, «ng ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc phong çch cña m×nh qua nh÷ng kinh nghiÖm, nh÷ng cuéc viÕng th¨m kh¶o s¸t ë Praha vµ Viªn. Trong nh÷ng n¨m 1740 ,«ng cµng thÓ hiÖn râ kh¶ n¨ng cña m×nh: x©y dùng ba nhµ thê nhá cã m¸i vßm trßn rÊt ®Ñp vµ nhËn x©y dùng bèn nhµ thê lín kh¸c, tiÕc r»ng ch−a thùc hiÖn ®−îc.

Neutra, richard josef (1892-1970). KiÕn tróc s− ¸o, tèt nghiÖp §¹i häc kü thuËt Viªn (1912) vµ lµm trong x−ëng cña Adolf Loos, mét kiÕn tróc s− næi tiÕng theo xu h−íng C«ng n¨ng. Trong thÕ chiÕn I, «ng lµ mét sÜ quan ph¸o binh; chiÕn tranh kÕt thóc, «ng sang §øc lµm viÖc cïng kiÕn tróc s− Erich Mendelsohn. N¨m 1923 sang Hoa Kú hµnh nghÒ. N¨m 1924, «ng gÆp Frank Lloyd Wright, vµ sau nµy cïng trë thµnh çc thñ lÜnh cña tr−êng ph¸i kiÕn tróc H÷u c¬. ¤ng ®Æc biÖt coi träng coi träng thiªn nhiªn quanh c«ng tr×nh kiÕn tróc vµ quan niÖm r»ng hiÓu kü ®Þa ®iÓm x©y dùng sÏ quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña t¸c phÈm. N¨m 1925, më h·ng thiÕt kÕ riªng ë Los Angeles, 1927-1929: x©y dùng nhµ an d−ìng Lowell t¹i Los Angeles, n¨m 1928 thµnh lËp tr−êng nghÖ thuËt “ ViÖn hµn l©m nghÖ thuËt hiÖn ®¹i”, n¨m 1932 thiÕt kÕ x©y dùng Research House ë Siver Lake, n¨m 1936 x©y dùng ng«i nhµ th¸o l¾p ®−îc b»ng gç d¸n vµ ng«i nhµ Joseph Von Sternberg ë San Fernando Valley tõ 1936-54 thiÕt kÕ x©y dùng nhiÒuc«ng tr×nh, ®Æc biÖt lµ tõ 1949 céng t¸c víi Robert E. Alexander thiÕt kÕ nhµ ë cho ®Õn tËn cuèi ®êi.

Ng« huy quúnh (1920-2004) KiÕn tróc s− ViÖt Nam. N¨m 1938, thi ®Ëu vµo c¶ hai khoa Mü thuËt vµ KiÕn tróc cña Tr−êng Cao ®¼ng Mü thuËt §«ng D−¬ng. Hµnh nghÒ kiÕn tróc khi cßn lµ sinh viªn n¨m thø ba. T¸c phÈm ®Çu tay: biÖt thù 84 NguyÔn Du, Hµ Néi. §o¹t gi¶i thi thiÕt kÕ “ §µi trËn vong chiÕn sÜ” (1942) cïng víi nhµ ®iªu kh¾c TrÇn V¨n L¾m. Tèt nghiÖp Cao ®¼ng Mü thuËt (1943), lµm viÖc t¹i v¨n phßng thiÕt kÕ cña KTS Vâ §øc Diªn (t¸c gi¶ nhµThñy t¹ bªn Hå G−¬m). ¤ng næi tiÕng v× viÖc x©y dùng lÕ ®µi §éc LËp (1945), t¸c phÈm ®−îc thiÕt kÕ vµ thi c«ng chØ trong mét ngµy ®ªm vµ tån t¹i rÊt ng¾n, nh−ng ®i s©u vµo lßng ng−êi: n¬i Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®äc Tuyªn Ng«n §éc LËp. Sau nµy, «ng cßn tham gia thiÕt kÕ Qu¶ng tr−êng Ba §×nh, mét sè ph−¬ng ¸n thiÕt kÕ nhµ Quèc Héi vµ L¨ng B¸c, gióp n−íc b¹n thiÕt kÕ quy ho¹ch vµ chØ ®¹o x©y dùng thµnh phè Khang Khay, nhµ Héi ®ång ChÝnh phñ, biÖt thù cña Hoµng th©n Suvana

Phuma. ¤ng tham gia ®µo t¹o ®¹i häc vµ sau ®¹i häc, viÕt nhiÒu s¸ch vÒ l ý luËn kiÕn tróc,

quy ho¹ch. ¤ng ®−îc nhËn giÈi th−ëng Nhµ n−íc víi côm t¸c phÈm “ LÞch sö kiÕn tróc

ViÖt Nam”. Lµ Vô tr−ëng vô Quy ho¹ch §« thÞ n«ng th«n, Uû viªn Uû Ban KiÕn thiÕt c¬

b¶n Nhµ n−íc. §−îc phong gi¸o s− ®ît 1 n¨m 1984. Ng« viÕt thô (1926-2000) KiÕn tróc s− ViÖt Nam, tèt nghiÖp ®¹i häc kiÕn tróc Paris (1950-55). N¨m 1958 nhËn Gi¶i th−ëng Lín R«ma, tõ n¨m 1960 lµm viÖc t¹i Saigßn (thµnh phè Hç ChÝ Minh) cho tíi khi qua ®êi . Çc c«ng tr×nh ®· thùc hiÖn : Héi tr−êng Thèng NhÊt (tøc Dinh §éc LËp ë Saigßn n¨m 1962-67), ViÖn h¹t nh©n §µ L¹t (1962-65), Khu ®¹i häc Thñ §øc (1962), Tr−êng s− ph¹m HuÕ, kh¸ch s¹n H−¬ng Giang I, chî §µ L¹t (kho¶ng çc n¨m 1962-65), trô së Hµng kh«ng ViÖt Nam ë Saigßn (1970), §¹i häc N«ng-L©m-Sóc ë Thr §øc (1974), kh¸ch s¹n H−¬ng giang II (1985),v.v. ¤ng nç lùc häc tËp vµ nghiªn cøu ®Ó trë thµnh tµi n¨ng lín cña gÝíi kiÕn tróc, rÊt tËn tôy víi nghÌ nghiÖp , cã tÇm hiÓu biÕt v¨n hãa s©u réng.

3

NguyÔn An (kho¶ng cuèi thÕ kû 14 - n¨m 1460) KiÕn tróc s− ViÖt nam, tõ nhá bÞ qu©n nhµ Minh b¾t sang Trung Quèc. Lín lªn, cã tµi, ®−îc träng dông trong viÖc x©y dùng. §· x©y dùng 9 cöa lÇu cïng víi 9 cÇu ®¸ ë 9 cöa vµ lÇu thµnh B¾c Kinh (1437-1439). Kh«i phôc 3 ®iÖn Phông Thiªn, Hoa Çi, CÈn Th©n vµ x©y dùng míi 2 cung KiÕn Thµnh, Kh«n Ninh (1417-21). N¨m 1440 x©y cÊt l¹i 3 ®iÖn nµy sau khi bÞ háa ho¹n (tøc lµ tiÒn th©n cña 3 ®iÖn Th¸i Hßa, Trung Hßa vµ B¶o Hßa cña Cè Cung ngµy nay). Söa ch÷a vµ x©y dùng l¹i mÆt ngßai thµnh néi B¾c Kinh b»ng g¹ch (tr−íc kia ®¾p ®Êt) vµo n¨m 1445. Cã c«ng trong viÖc trÞ thñy s«ng Bå CÇu (1444) vµ s«ng T¸i D−¬ng (1456); ngoµi ra cßn chØ ®¹o x©y dùng nhµ Th¸i häc. T¸c phÈm th¬ nãi vÒ thµnh ®¹t trong x©y d−ng c«ng tr×nh kiÕn tróc “ Doanh kiÕn kú thµnh”.

NguyÔn Cao LuyÖn (1907-1987) KiÕn tróc s− ViÖt Nam. Tèt nghiÖp khãa III Tr−êng Cao ®¼ng Mü thuËt §«ng D−¬ng (1927-32). Giai ®o¹n 1939-45: thiÕt kÐ nhiÒu biÖt thù, cöa hµng ë Hµ Néi, Nam §Þnh, L¹ng S¬n. Nh÷ng c«ng tr×nh ë Hµ Néi chñ yÕu

lµ çc biÖt thù vµ nhµ ë t¹i phè LÝ Th−êng KiÖt, Hµn Thuyªn, Phan Huy Chó, §éi CÊn,

ThuyÒn Quang, trong ®ã tiªu biÓu lµ biÖt thù ë phè LÝ Th−êng KiÖt (nay lµ ®¹i sø qu¸n

Cu Ba). Hai t¸c phÈm ®µu tay cña «ng hiÖn cßn lµ mét bÖnh viÖn nhá vµ mét tr−êng häc t− thôc 2 tÇng t¹i phè Ngâ Tr¹m vµ Phung H−ng, Hµ Néi. Giai ®o¹n 1936-39: ®−a ra apa

dông çc ®å ¸n nhµ ë kiÓu “ ¸nh s¸ng” dµnh cho ng−êi nghÌo, tßa nhµ t¹i phè NguyÔn Th¸i Häc, tßa nhµ sè 7 ThuyÒn Quang, 215 §éi CÊn vµ 38 Bµ TriÖu. Tõ sau 1954, trùc tiÕp chØ ®aä vµ tham gia thiÕt kÕ Héi tr−êng Ba §×nh, khu biÖt thù Trung −¬ng Hå T©y vµ nhµ TriÓn l·m 25 n¨m thµnh lËp n−íc VNDCCH t¹i B¹ch Mai Hµ Néi, trô së UBND tØnh NghÜa Lé (1960), B¶o tµng cæ vËt Nam §Þnh. C«ng tr×nh cña «ng ®¹t tíi sù nhuÇn nhuyÔn gi÷a d©n téc vµ hiÖn ®¹i. T¸c phÈm : Tõ nh÷ng m¸i nhµ tranh cæ truyÒn (1977), Chïa T©y Ph−¬ng – mét c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ ®éc ®¸o (1987). Thø tr−ëng Bé KiÕn tróc tõ n¨m 1954, Cè vÊn Héi kiÕn tróc s− ViÖt nam. Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh ®ît 1 vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.

NguyÔn ngäc Ch©n (1911-1990) KiÕn tróc s− ViÖt Nam. Tèt nghiÖp kiÕn tróc s− khãa VII (1931-36) tr−êng Cao ®¼ng Mü thuËt §«ng D−¬ng. Tõ 1936-1945: lµm viÖc t¹i Nha Th−¬ng chÝnh, Nha C«ng chÝnh §«ng D−¬ng, råi tr−ëng Phßng thiÕt kÕ ®« thÞ vµ c«ng tr×nh ë §µ L¹t . Lµ mét trong 8 kiÕn tróc s− s¸ng lËp §oµn KiÕn tróc s− ViÖt nam (1948). C«ng tr×nh tiªu biÓu: thiÕt kÕ quy ho¹ch thÞ x· Thanh Hãa (1954), çc gian hµng triÓn l·m cña ViÖt Nam t¹i Héi chî Quèc tÕ Poznan (Ba Lan), Plovdiv (Bungari) vµ

Leipzig (§øc) (1955-56), tr−êng §¶ng cao cÊp NguyÔn ¸i Quèc,tr−êng Ng©n hµng, tr−êng C«ng ®oµn, trô së Bé Néi vô, trô së Bé X©y dùng vµ nhiÒu trô së çc c¬ quan l·nh ®¹o thuéc Hµ §«ng, KiÕn An, Ninh B×nh, NghÖ An, Thanh Hãa,v.v. Tõ n¨m 1969-75 tham gia thiÕt kÕ L¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, cã ph−¬ng ¸n gÇn gòi nhÊt víi ph−¬ng ¸n ®−îc chän. §ång t¸c gi¶ L¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh víi çc kiÕn tróc s− Liªn X«. NhiÒu n¨m lµm ViÖn tr−ëng ViÖn ThiÕt kÕ D©n dông, Bé X©y dùng.

NguyÔn V¨n Ninh (1908-1975) KiÕn tróc s− ViÖt Nam . Tèt nghiÖp tr−êng Cao ®¼ng Mü thuËt §«ng D−¬ng khãa II (1926-31). N¨m 1932, cïng víi KiÕn tróc s− Lagisquet c¶i t¹o tßa nhµ nay lµ C©u l¹c bé Ba ®×nh, Hµ Néi . Tõ n¨m 1933 hµnh nghÒ ë HuÕ, Sa×gßn vµ §µ L¹t. ThiÕt kÕ nhµ nghØ cña B¶o §¹i ë §µ L¹t cïng nhiÒu biÖt thù kh¸c, nhµ ng©n hµng, ®ån ®iÒn ë Saigßn vµ §µ L¹t (1936-39). T¸c gi¶ lÔ ®µi Ba §×nh vµ ®µi liÖt sÜ Ba §×nh Hµ Néi (1955), nhµ sµn B¸c Hå (1957), lÔ ®µi Ba §×nh chÝnh thøc b»ng vËt liÖu kiªn cè (1960). Cã kh¶ n¨ng thiÕt kÕ thµnh c«ng çc lo¹i c«ng tr×nh, tõ kiÓu truyÒn thèng, cung ®×nh cho ®Õn kiÓu Ph¸p, n¾m v÷ng ®Æc ®iÓm kiÕn tróc truyÒn thèng

4

cña ViÖt Nam vµ ¸ §«ng, ®Æc biÖt qua c«ng tr×nh “ nhµ sµn B¸c Hå” «ng ®· vËn dông thµnh c«ng nh÷ng nguyªn t¾c vµ kinh nghiÖm thiÕt kÕ nhµ ë d©n gian vµo mét c«ng tr×nh

cã quy m« nhá nh÷ng cã û nghÜa träng ®¹i.

Niccolini, antonio (1772-1850). KTS Italia. ¤ng vÏ mÆt chÝnh nhµ h¸t næi tiÕng San Carlo ë Naple (1810-12). B¾t ®Çu hµnh nghÒ ë Florence, råi lµm häa sÜ trang trÝ nhµ h¸t t¹i Naples. C«ng tr×nh nhµ h¸t nªu trªn thùc lµ mét ®µi kû niÖm vÒ T©n cæ ®iÓn Italia g©y Ên t−îng thêi ®ã. Niccolini cßn thùc hiÖn viÖc trang trÝ kh«i phôc néi thÊt cho nhiÒu l©u ®µi, biÖt thù (1816-20).

Niemeyer soares filho, oscar (sinh 1907). KTS Brazin, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc HiÖn ®¹i Brazin (nhµ triÓn l·m Quèc tÕ t¹i Brazin, 1939). Nghiªn cøu kÕt cÊu bªt«ng cèt thÐp nh»m ¸p dông trong kiÕn tróc, ®¶m b¶o thÈm mü, gi¶i ph¸p mÆt b»ng tù do, h×nh thøc sinh ®éng vµ biÓu c¶m. §· thÓ hiÖn trªn nhiÒu c«ng tr×nh: tæng thÓ c«ng tr×nh TDTT ë gÇn Borizonti (1942-43), nhµ trÎ, kh¸ch s¹n ë Rio de Janeiro (1970), viÖn b¶o tµng nghÖ thuËt ë Caracat, Venezuela (1955-56). Trong ®å ¸n thiÕt kÕ thµnh phè Brazilia, ®· thÓ hiÖn nhiÒu h×nh thøc ®éc ®¸o cña c«ng tr×nh c«ng céng. Tõ nh÷ng n¨m 1960,1970, thiÕt kÕ x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c t¹i Liban, Ph¸p, Italia, Angiªri. GiaØa th−ëng Hßa b×nh Lªnin (1963).

Nyrop, martin (1849-1921). KTS §an M¹ch, ®¹i diÖn cña xu h−íng l·ng m¹n §an M¹ch. ¤ng ph¸t triÓn vµ lµm thay ®æi h¼n c¶ mét phong c¸ch b¶n xø. C«ng tr×nh tiªu biÓu : kh¸ch s¹n thµnh phè Copenhagen (1893-1902) pháng theo nhiÒu c«ng tr×nh t−¬ng tù cña ch©u ¢u.

_____

1

Octenberg, o.u. (1925-?) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt kÕ x©y dùng r¹p chiÕu phim Ortobrix (1960), cña hµng Rota (1968), khu t−ëng niÖm chèng ph¸t xÝt t¹i Xala Xpilxa (1961-67). Gi¶i th−ëng Lªnin 1970.

O’gorman, juan hoan (1905- ?) KiÕn tróc s− Mªhic«, theo xu h−íng C«ng n¨ng. ThiÕt kÕ x©y dùng 20 tr−êng häc (1932-35). C«ng tr×nh cu¶ «ng cã bè côc kho¸ng ®¹t, sö dông m«tip Mªhic« ®Ó trang trÝ; còng hay dïng mozaic ®Ó trang trÝ mÆt ngoµi c«ng tr×nh. Nh÷ng c«ng tr×nh x©y dùng trong nh÷ng n¨m 50 nh− §¹i häc th− viÖn t¹i Mªhic« cã biÓu hiÖn cña xu h−íng H÷u c¬.

Ohisson, edward . KTS Thôy §iÓn cuèi thÕ kû 19, s¸ng t¸c cïng víi Erric Josephson vµ nh÷ng ng−êikh¸c ng«i nhµ ®iÓn h×nh cña giíi t− s¶n Thôy §iÓn, Ngoµi ra cßn cã: tßa nhµ ng©n hµng Amalfi vµ mét nhµ thê quy m« lín ®Òu ë Saltsjobaden.

Olbrich, joseph maria (1867-1908) KiÕn tóc s− ¸o ,theo xu h−íng HiÖn ®¹i. Chó träng çc gi¶i ph¸p kÕt cÊu hîp lÝ kÕt hîp víi c«ng n¨ng c«ng tr×nh vµ trang trÝ. Thay dÇn çc khèi g¹ch ®¸ b»ng h×nh thøc kÕt cÊu nhÑ nh− kÝnh, t−êng nhÑ. C«ng tr×nh tiªu biÓu: nhµ triÓn l·m ë Damaste (1899), nhµ Héi nghÞ ë Viªn (1897-98), nhµ çc Ho¹c sÜ (1899-1901),v.v.

Oliveira, mateus vicente de (1710-1786). C«ng tr×nh tham gia: tu viÖn ë Mafra, l©u ®µi hoµng gia ë Queluz (1747-52). MÆt chÝnh cña c«ng tr×nh sau nµy ®−îc thÓ hiÖn theo rococo Bå §µo Nha.

Olmsted, frederick law (1822-1903). KTS phong c¶nh Mü, cã vai trß quan träng trong viÖc s¸ng t¹o c¶nh quan kiÕn tróc ®« thÞ ë ch©u Mü. ¤ng theo häc kü s− x©y dùng, tËp sù t¹i mét trang tr¹i ë New York, råi ®−îc göi sang Trung Quèc. Muèn trë thµnh tr¹i chñ, Olmsted ®· häc tËp rÊt nghiªm tóc vÒ n«ng nghiÖp ë Yale vµ lµm viÖc nh− mét tr¹i chñ cña nhµ n−íc ë New York. N¨m 1857, «ng ®−îc cö lµm gi¸m ®èc c«ng viªn trung t©m ë New York. §−îc kiÕn tróc s− ng−êi Anh lµ Calvert Vaux mêi céng t¸c thi thiÕt kÕ c«ng viªn vµ ®å ¸n cña hä ®· ®−îc gi¶i nhÊt vµ thùc hiÖn x©y dùng. ViÖc tiÕp tôc céng t¸c thiÕt kÕ x©y dùng c«ng viªn t¹i Chicago, Bufalo, MontrÐal, San Francisco vµ nh÷ng thµnh phè kh¸c ®· t¹o nªn mét h−íng ®i quyÕt ®Þnh cho viÖc x©y dùng çc c«ng viªn c«ng céng ë thÕ kû 19. Sau n¨m 1872, Olmsted ®iÒu hµnh c«ng ty riªng cña m×nh vµ ®· x©y dùng nhiÒu c«ng viªn ë New York, Washington, Boston, çc v−ên cña tr−êng ®¹i häc vµ cña khu triÓn l·m, v.v. ¤ng cã c«ng ®µo t¹o vµ kh¼ng ®Þnh nghÒ kiÕn tróc s− phong c¶nh t¹i ch©u Mü.

Oppenord, gilles-marie (1676-1742) KTS Ph¸p, con mét thî ®ãng ®å gç Hµ Lan. ¤ng häc viÖc trong x−ëng cña Hardouin-Mansart ë Versailles vµ nghiªn cøu t¹i Rome (1692-1699). ¤ng thÓ hiÖn ®−îc kh¶ n¨ng n¾m b¾t thÞ hiÕu cña çc kiÕn tróc s− ®−¬ng thêi. Trë vÒ Paris, «ng chñ yÕu kinh doanh ®å thê, phôc vô çc nhµ thê vµ phßng tr−ng bµy lín. ¤ng còng cã vai trß quan träng trong viÖc x©y dùng vµ trang bÞ cho l©u ®µi hoµng gia (1715-21).

Orcagna A. (1343-1368) KiÕn tróc s− kiªm häa sÜ Italia, theo xu h−íng Florenti. Tham gia x©y dùng nhµ thê t¹i Orvieto (1359-62) vµ Florentia (1357-67).

2

Orlov G.M. (1901-1985).KTS Nga. ThiÕt kÕ tæng thÓ c«ng tr×nh thû ®iÖn; thÓ hiÖn thµnh c«ng c«ng n¨ng c«ng tr×nh qua h×nh thøc kiÕn tróc. Tham gia thiÕt kÕ khu nhµ ë t¹i Laporozi, chØ ®¹o thiÕt kÕ vïng Khakh«vka vµ nhiÒu c«ng tr×nh thñy ®iÖn trªn s«ng Dniep, Volga vµ Neman (1955-61).

Østenberg, ragnar (1866-1945). Xu h−íng l·ng m¹n Thôy §iÓn ®ang thèng trÞ thêi ®ã. ¤ng lµ häa sÜ, nhµ thiÕt kÕ vµ nhµ ®iªu kh¾c. C«ng tr×nh kiÕn tróc quan träng nhÊt cña «ng lµ kh¸ch s¹n thµnh phè Stockholm (1911-23). N»m bªn bê hå, chung quanh v« sè ®¶o nhá, c«ng tr×nh nµy lóc nµo còng soi bãng n−íc. MÆt b»ng thiÕt kÕ theo kiÓu trang tr¹i truyÒn thèng, cã s©n nhá vµ lín vµ nhiÒu th¸p ë çc gãc, to nhá kh¸c nhau. C«ng tr×nh ®−îc trang trÝ rÊt phong phó, t−êng gian lín gi¸t vµng vµ mozaic . Ngo¹i thÊt th× pha trén nhiÒu phong çch kh¸c nhau. C«ng tr×nh tiªu biÓu: tr−êng nam häc sinh (1910), trô së Bé s¸ng chÕ (1921), b¶o tµng lÞch sö hµng h¶i (1934) tÊt c¶ ®Òu ë Stockholm , tr−êng häc ë Kamar (1935), b¶o tµng Zoorn ë Mora (1939) vµ nhiÒu nhµ t− nh©n. ¤ng cßn kh«i phôc phßng cè vÊn cña l©u ®µi Uppsala vµ lµ gi¸o s− khoa nghÖ thuËt cña Stockholm (1922-32).

Otto, frei (1925-?). C«ng tr×nh s− §øc vÒ kÕt cÊu treo vµ kÕt cÊu míi. Lµ con vµ ch¸u nh÷ng nhµ ®iªu kh¾c, ban ®Çu «ng lµm thî nÕ, nh−ng vÒ sau l¹i quan t©m ®Õn nh÷ng tÊm máng phÊt lªn khung nhÑ cña m« h×nh tµu l−în. Sau chiÕn tranh, trë l¹i tr−êng ®¹i häc kü thuËt Berlin, víi t− çch lµ phi c«ng häc kiÕn tróc, vµ khi th¨m Mü n¨m 1950, «ng nghiªn cøu nh÷ng m¸i treo. Tõ ®ã, Otto tËp trung vµo viÖc lµm thÕ nµo che phñ diÖn tÝch mÆt ®Êt ®−îc nhiÒu mµ chØ ph¶i dïng Ýt vËt liÖu nhÑ, cè ®Þnh hay l−u ®éng. KÕt cÊu ®Çu tiªn thuéc lo¹i nµy cña «ng lµ mét ki«t nh¹c ë Kassel (1955), mang bëi mét cét duy nhÊt vµ nh÷ng d©y çp. TiÕp ®ã lµ mét phßng nh¶y ë Cologne (1957) vµ tßa nhµ TriÓn l·m Thôy sÜ t¹i Lausanne (1964) cã h×nh bãng cña mét con nhÝm.. Tßa nhµ triÓn l·m cña §øc t¹i MontrÐal (1967) gåm mét d·y nh÷ng ®−êng l−în cong khi sö dông çc cét cã chiÒu cao kh¸c nhau ®Ó ®ì mµng máng ®−îc ch»ng gi÷ bëi d©y çp. KÕt cÊu nµy ®· bao phñ ®−îc diÖn tÝch 8.000m2. M¸i mµng máng ë s©n vËn ®éng Olympic t¹i Munich (1972) bao phñ mét diÖn tÝch 34.000m2 , song ®ã lµ nh÷ng diÖn tÝch nhá bªn c¹nh kÕt cÊu b¬m h¬i cña Otto, cã çp hoÆc kh«ng. Ph¶i kÓ ®Õn mét ®å ¸n cho çc kho hµng ë Brªme cã bÒ mÆt che phñ gÇn 55 ha. ¤ng sö dông nh÷ng m¸i treo cho mét kh¸ch s¹n ë La Mecque t¹i ArËp Xªut vµ mét trung t©m héi nghi (1966-75) khi céng t¸c víi Gutbrod.

Oud, jacobus jophannes pieter (1890-1963). Thµnh viªn quan träng cña nhãm De Stijl Hµ Lan, lµ ng−êi tiªn phong trong quy ho¹ch Hµ Lan. §−îc ®µo t¹o ë Amsterdam vµ Delft, «ng gióp viÖc cho Theodor Fisher ë §øc mét thêi gian ng¾n, sau ®−îc cö lµm kiÕn tróc s− thµnh phè Rotterdam (1918-33). ChÞu ¶nh h−ëng cña kiÕn tróc Anh b¶n xø htÕ kû 19. Çc t¸c phÈm tiªu biÓu: qu¸n cµ phª Unis ë Rotterdam (1925), tham gia dù ¸n nhµ ë t¹i Weissenhof, chÞu tr¸ch nhiÖm ba dù ¸n kh¸c vÒ nhµ ë vµ quy ho¹ch Rotterdam (1919) vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c. Sau n¨m 1935, «ng h¬i ng¶ vÒ xu h−íng c«ng n¨ng, thÓ hiÖn trong c«ng tr×nh Shell ë La Haye (1939-46).

_____

1

paine, james (1716-1789). KTS Anh. Sèng vµ lµm viÖc ë London, th−êng liªn hÖ víi ViÖn hµn l©m St Martin’s Lane. ¤ng x©y dùng ë miÒn b¾c n−íc Anh. ThiÕt kÕ nhãm nhµ thê vµ miÕu v¹n thÇn ë Kedleston, Derbyshire (1760), thùc hiÖn x©y dùng gian phßng Ai CËp , víi kh¸n ®µi vßng cung ë Worksop ( b¾t ®Çu n¨m1763). Çc c«ng tr×nh kh¸c: ph¸o ®µi Wardour (1769-76) Mansion House ( 1745-48).

Palladio andrea (1508-1580) KiÕn tróc s−, nhµ lÝ luËn kiÕn tróc Italia. Thuë nhá lµm thî nÒ vµ t¹c ®¸, sau cÇm ®Çu nhãm thî t¹i thÞ trÊn Vicenze, x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh cho çc nhµ quyÒn quÝ. Tõ n¨m 1540 chuyªn nghiªn cøu nhiÒu c«ng tr×nh t¹i Roma vµ tiÕp xóc víi çc t¸c phÈm lÝ thuyÕt kiÕn tróc cña Vitruvius råi sau ®ã viÕt bé s¸ch “ Bèn cuèn s¸ch vÒ kiÕn tróc” xuÊt b¶n ë Venetia, Italia n¨m 1570. §· thùc hiÖn nhiÒu thÓ lo¹i c«ng tr×nh: Tßa thÞ s¶nh Publico (Brazilica, 1549), Carita ë Venetia 1560, Rendentore 1576, Le Zitelle 1580; çc nhµ h¸t Olympia ë Vicenze 1580, Scanmozzi 1585, çc biÖt thù Trissimo ë Croli 1536, Piovene ë Lonedo 1542, Pizani ë Bagnolo 1558, Cornado ë Piombino 1560, cÇu gç qua Cismone, 1567, cÇu ®¸ qua Bakignone.

palui B.V. (1924-?) KiÕn tróc s− Nga. Tham gia thiÕt kÕ vµ x©y dùng khu T©y-Nam Moxkva (1951-58), lµ mét trong çc t¸c gi¶ cña Cung thiÕu nhi vµ häc sinh (1959-63). Tõ nh÷ng n¨m 1970-1984 thiÕt kÕ çc c«ng tr×nh : Trung t©m l−u tr÷, §¹i sø qu¸n Bungari, nhµ lµm viÖc t¹i qu¶ng tr−êng Dzecjinxki, tÊt c¶ ë Moxkva; sø qu¸n Liªn X« t¹i Mali, l·nh sù qu¸n t¹i Iran vµ NhËt.

Papworth, john buonaroti (1775-1847). §−îc biÕt ¬ Anh khi «ng lµm viÖc t¹i thµnh phè Cheltenham. ¤ng c«ng bè nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ bÖnh kh« ruçng kÕt cÊu. ¤ng ®· x©y dùng çc kho hµng kÕt cÊu kim lo¹i vµ nh÷ng mÆt tr−íc cña cöa hµng l¾p toµn kÝnh, cÇn cã ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊ míi. ¤ng x©y dùng nhiÒu nhµ ë n«ng th«n, biÖt thù ë thµnh phè vµ hµng lo¹t nhµ c«ng h÷u ë ngo¹i thµnh London. Ph¶i kÓ thªm nh÷ng tßa nhµ chÊt l−îng cao ë Cheltenham, Gloucespellier (1825-26). C«ng tr×nh cuèi cïng lµ trïng tu miÕu v¹n thÇn, mét c«ng tr×nh cã hµng cét vu«ng v©y xung quanh.

parler P. (tk. 14-15) Mét hä nhµ kiÕn tróc s− §øc hµnh nghÒ t¹i TiÖp, trong ®ã cã Henrich I.P. (sinh 1310) chuyªn x©y dùng çc nhµ thê, trong ®ã cã nhµ thê Strasbourg (1383).

parlerge (1332-1399) KiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c TiÖp gèc §øc. Ng−êi s¸ng lËp ra tr−êng ph¸i nghÖ thuËt M·n g«tich t¹i TiÖp. X©y dùng nhµ thê Praha (1356-99) sö dông vßm nhÑ, cÇu Karlov ë Praha (1357-78), nhµ thê ë Kolina (1360-78)

patout, pierre (1879-1960). KTS Ph¸p, ®¹i diÖn cho xu h−íng kiÕn tróc trung dung gi÷a kiÕn tróc hiÖn ®¹i vµ hµn l©m. Häc mü thuËt t¹i x−ëng cña Pascal (1897-1903). Çc c«ng tr×nh ®· thùc hiÖn: mét nhµ trong khu TriÓn l·m NghÖ thuËt trang trÝ (1925), nhµ riÕng cña häa sÜ Lombard (1928), nhµ Voisin (1928), çc tßa nhµ ë t¹i phè Docteur-Blanche (1928), cæng Champeret, tßa nhµ trªn ®¹i lé Victor ë Paris (1929-34),v.v. Patout cßn thùc hiÖn trang trÝ néi thÊt cho çc th−¬ng thuyÒn : Ile-de-France (1926), Atlantique

2

(1928-30) vµ Normandie (1934-35). Lµ kiÕn tróc s− tr−ëng c«ng tr×nh kh«i phôc th− viÖn ë phè Nationale.

passer A. (?-1637) KiÕn tróc s− Hµ Lan, lµm viÖc t¹i Talin. X©y dùng mét sè c«ng tr×nh cã mÆt ngoµi trang trÝ kiÓu Hµ Lan truyÒn thèng t¹i Talin.

Paxton joseph (1803-1865) Ng−íi s¸ng t¹o c«ng tr×nh cã m¸i r¨ng c−a do cã kh¶ n¨ng quan s¸t nh¹y bÐn vµ s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh x©y dùng, thùc nghiÖm nhµ kÝnh trång rau t¹i Chatsworth (Anh). N¨m 1851, «ng ®−îc nhËn gi¶i th−ëng vÒ dù ¸n lµm nhµ kÝnh t¹i Héi chî triÓn l·m quèc tÕ London. C«ng tr×nh cã quy m« rÊt lín víi mÆt b»ng h×nh ch÷ nhËt 124x564m, trong nhµ n¬i th«ng tÇng cao ®Õn 22,3m, toµn bé ng«i nhµ l¾p b»ng 3220 cét gang ®óc, 2141 dÇm rçng còng b»ng gang, t−êng vµ m¸i ®Òu l¾p kÝnh, x©y dùng trong 17 tuÇn, gäi lµ “ Cung Thñy tinh”. C«ng tr×nh nµy ®· më ®−êng cho lo¹i c«ng tr×nh cã kh«ng gian lín trµn ®Çy ¸nh s¸ng tù nhiªn, ®−îc dùng tõ kim lo¹i vµ kÝnh, x©y dùng víi tèc ®é kû lôc.

Pearce, sir edward lovet (1699-1733). KTS Ailen, lµm viÖc cho kiÕn tróc s− Thomas Burgh, x©y dùng nhµ nghÞ viÖn míi, nhµ c«ng x· sö dông phong çch Palladio thêi Phôc h−ng.

Pearson, john loughborough (1817-1897). KTS, nhµ trang trÝ Anh, chuyªn vÒ nhµ thê. C«ng tr×nh ®Çu tay: mét sè nhµ thê vµo lo¹i ®Ñp nhÊt ë Anh vµ mét sè nhµ kh¸c ë n«ng th«n. Häc trß cña kiÕn tróc s− Ignatius Bonomi, sau ®−îc Salvin vµ P. Harwick ®µo t¹o, tr−íc khi cã c«ng ty riªng n¨m 1843. C«ng tr×nh tiªu biÓu: l©u ®µi Old English ë Salvin vµ Quar Wood (1857), nhiÒu nhµ thê (sau 1860), trong ®ã næi tiÕng lµ Holy Trinity (1849); bèn nhµ thê g«tich kh¸c lµ St Peter (1861), St Augaustine (1871), St John Evangelist (1875) vµ St Michel (1880). T¸c phÈm cuèi cïng cña Pearson lµ nhµ thê Truro (1880) gåm nhiÒu th¸p b»ng granit x¸m-vµng v−¬n lªn gi÷a thµnh phè. Bªn trong lµ nh÷ng vßm gê lín theo kiÓu nhµ thê Ph¸p thÕ kû 13.

Pei, ming ieoh Sinh n¨m 1917, kiÕn tróc s− Mü gèc Trung Quèc, tèt nghiÖp ngµnh kiÕn tróc t¹i häc viÖn c«ng nghÖ Masachusetts ë Mü n¨m 1939, lµm viÖc cho mét sè h·ng ë Boston vµ ®Õn n¨m 1955 më v¨n phßng riªng. NhiÒu lÇn ®−îc gi¶i th−ëng quèc gia Mü vÒ kiÕn tróc. Cã nhiÒu c«ng tr×nh næi tiÕng x©y dùng ë trong vµ ngoµi n−íc: më réng ViÖn b¶o tµng nghÖ thuËt hiÖn ®¹i Hoa kú ë thñ ®« Washington D.C, kh¸ch s¹n hiÖn ®¹i ë B¾c Kinh thñ ®« Trung Quèc, c«ng tr×nh c¶i t¹o vµ më réng b¶o tµng Louvre ë thñ ®« Paris (1985-90) vµ rÊt nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c.

Pennethorne, sir james (1801-1871). KTS vµ nhµ quy ho¹ch Anh theo xu h−íng cæ ®iÓn l·ng m¹n cña Nash. Lµm viÖc ë c«ng ty cña Nash t¹i London (1820), häc tËp t¹i

®©y vµ du lÞch ch©u ¢u. N¨m 1845 ®øng ra lµm viÖc riªng, hîp t¸c víi Côc qu¶n lý n−íc

vµ rõng. Tõ n¨m 1840, phô tr¸ch ban thu thuÕ ®Êt. Trë thµnh trî lý cña Nash trong m−êi n¨m sau nµy vµ thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng, ®−êng phè vµ c«ng viªn.

Percier charles & fontaine, pierre-lÐonard. Percier (1764-1838), Fontaine (1762-1854) lµ nh÷ng kiÕn tróc s− ,nh÷ng ng−êi s¸ng t¸c vµ trang trÝ néi thÊt theo phong çch §Õ chÕ ®−îc NapolÐon −u ¸i. Sinh t¹i Ph¸p, hä häc ë tr−êng Mü thuËt (1786) råi cïng sang Italia häc kiÕn tróc trong 3 n¨m . Trë vÒ Ph¸p, hä trang trÝ néi thÊt nhµ h¸t vò kÞch vµ çc dinh thù t− nh©n. Tõ n¨m 1799, phôc vô NapolÐon. Çc c«ng tr×nh tiªu biÓu: Malmaison, l©u ®µi CompiÌge, l©u ®µi ë Chaillot (1811). Hä còng x©y dùng kh¶i hoµn m«n ë Carrousel trªn ®−êng vµo l©u ®µi hoµng ®Õ ë Tuileries (1806-08).

§©y lµ c«ng tr×nh kiÕn tróc ®−îc ®Æc biÖt chó ý thêi bÊy giê, còng nh− kh¶i hoµn m«n ë qu¶ng tr−êng Ng«i sao cña Chalgrin. Ngoµi ra, ph¶i kÓ ®Õn nhiÒu ng«i nhµ x©y dùng trªn

3

çc phè Rivoli vµ Castiglione ë Paris (b¾t ®Çu 1801) cã phong çch T©n cæ ®iÓn, hay viÖc tu bæ néi thÊt Louvre (1818-25) vµ vÏ nhµ thê gi¶i oan (1816-26) cã mÆt b»ng ch÷ thËp Hy L¹p, còng theo phong çch thuÇn tóy T©n cæ ®iÓn.

Peretiakovits M.M. (1872-1916) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng T©n cæ ®iÓn. §Æc ®iÓm c«ng tr×nh cña «ng: hoµnh tr¸ng, chÞu ¶nh h−ëng cña kiÕn tróc Phôc H−ng ( nhµ Ng©n hµng ë Leningrat-1912) hoÆc kiÕn tróc §Õ chÕ Nga ( nhµ Ng©n hµng Quèc gia ë Roxtov-na-§«nu-1947).

Perret, auguste (1874-1954) KiÕn tróc s− Ph¸p hµnh nghÒ ë Paris. §i s©u nghiªn cøu kÕt cÊu c«ng tr×nh, lµ ng−êi ®Çu tiªn thiÕt kÕ x©y dùng nhµ khung bªt«ng cèt thÐp cã mÆt b»ng vµ kh«ng gian c¬ ®éng t¹i Paris. T¸c phÈm tiªu biÓu : nhµ ë t¹i ®−êng phè Franklin (1903), gara «t« ë ®−êng Ponthieu (1905), nhg h¸t Champs ElysÐes (1911-13), b¶o tµng nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng ë Paris (1937), çc ®å Ên t¸i thiÕt Amiens vµ Le Havre (1949-56), h¨ng ga m¸y bay ë Marseille (1950). Peruzzi Baldassare (1481-1536) KiÕn tróc s− Italia, cïng víi Bramante vµ Raphael x©y dùng nhµ thê Pie t¹i Roma. Trong s¸ng t¸c, tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c cña TiÒn Phôc H−ng kÕt hîp víi xu thÕ cña T©n Phong Çch. ThiÕt kÕ biÖt thù Famezin (1509-11), l©u ®µi Maximo t¹i Roma.

piacentini (1596-1669) KiÕn tróc s− Italia, ®¹i diÖn cña xu h−íng T©n Cæ ®iÎn . TiÕp thu cã hÖ thèng kiÕn tróc Cæ ®iÓn trong bè côc nhÞp ®iÖu cña çc hµng cét, th¸p nhiÒu tÇng. C«ng tr×nh tiªu biÓu : trõ¬ng ®¹i häc thµnh phè, triÓn l·m Quèc tÕ x©y dùng t¹i Roma (1937), Vittoria t¹i Breche (1932).

pietro da cartona (1881-1960) KiÕn tróc s− kiªm häa sÜ Italia, ®¹i diÖn cña M·n Bar«c chÞu ¶nh h−ëng cña Michenlangello, Raphael. C«ng tr×nh tiªu biÓu: l©u ®µi Barberini ë Roma (1633-36); x©y dùng phßng kh¸n gi¶ sö dông ¸nh s¸ng tù nhiªn.

piranese, giovani battista (1720-1778) KiÕn tróc s− vµ häa sÜ Italia, chÞu ¶nh h−ëng cña xu h−íng kiÕn tróc Cæ ®¹i vµ nghÖ thuËt Bar«c. Trong thiÕt kÐ xay dùng chó träng t¹o kh«ng gian lín, sö dông ®iªu kh¾c trong trang trÝ kiÕn tróc, mµu s¾c t−¬ng ph¶n. KiÕn tróc cña «ng ®· g©y ®−îc ¶nh h−ëng tíi phong çch §Õ chÕ.

Pisano N. (1220-1284) KiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c Italia.Mét trong nh÷ng ng−íi s¸ng lËp §èi Phôc H−ng. C«ng tr×nh ®Ó l¹i : nhµ thê Sien, chÞu ¶nh h−ëng cña g«tich Ph¸p.

Pite, arthur beresford (1861-1934). KTS Anh, theo xu h−íng T©n phôc h−ng. Theo häc ®¹i häc vµ ViÖn hµn l©m hoµng gia, sau lµm viÖc ë v¨n phßng cña John Belcher (1881-1897). T¸c phÈm ®Çu tay: nhµ thê c¬ ®èc gi¸o ë Brixton, theo phong çch Byzantin (1898). Çc c«ng tr×nh kh¸c: mÆt chÝnh cöa hµng Pagani, nhµ thê Kampala theo phong çch gotich Italia. Gi¶ng d¹y t¹i Tr−êng NghÖ thuËt hoµng gia (1900-23), lµm tr−ëng khoa kiÕn tróc t¹i tr−êng x©y dùng ë Brixton, sau cßn gi¶ng d¹y ë Cambridge.

plecnik I. (1872-1957) KiÕn tróc s− Xl«vacki, ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc X«vacki thÕ kû 20, c¶i biÕn tõ xu h−íng L·ng m¹n d©n téc sang xu h−íng C«ng n¨ng. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ Zakhelov (1905), Dukha (1911), th− viÖn ®¹i häc ë Liublianhit. Kh«i phôc khu Gradchan ë Praha (1920).

Pniewski B. (1897-1965) KiÕn tróc s− Ba Lan, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc Ba Lan thÕ kû 20, kÕt hîp T©n Cæ §iÓn víi C«ng n¨ng Çc c«ng tr×nh cña «ng nh− nhµ ë t¹i phè Klon«va (1937),nhµ n«ng th«n (1957-65) cã h×nh thøc thÝch hîp, h×nh khèi kho¸ng ®¹t.

4

Poelart, joseph (1817-1679). KTS t¹i tßa ¸n Bruxelles. Theo häc Francois Huyot, mét kiÕn róc s− theo phong çch T©n cæ ®iÓn. C«ng tr×nh tham gia ®Çu tiªn lµ nhµ thê g«tich Notre-Dame ë Laeken (1854-72). Trô së tßa ¸n còng lµ mét c«ng tr×nh kh¸ lín cña thÕ kû 19, «ng ph¶i mÊt gÇn 20 n¨m ®Ó x©y dùng (1866-83). §©y lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ kiÕn tróc c«ng së thêi bÊy giõo, biÓu hiÖn ®−îc quyÒn lùc vµ sù v÷ng bÒn cña Nhµ n−íc. Gi÷a thÕ kû, Poelart cã xu h−íng ng¶ vÒ chiÕt trung: mét sù pha trén gi÷a cæ ®iÓn Hy-La víi Ai CËp ph−¬ng ®«ng, thÓ hiÖn ë nh÷ng c«ng tr×nh cã khèi vu«ng nÆng nÒ, cÇu thang vµ hµnh lang réng.

poelzig Hans (1869-1936) KiÕn tróc s− §øc, cã xu h−íng L·ng m¹n, sau pha chót

Ên t−îng , cã ¶nh h−ëng ®Õn thÕ hÖ KiÕn tróc s− sau nµy cña §øc. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ h¸t lín Berlin (1919).

Pokh«khin M.B. (1910-?) KiÕn tróc s− Nga. Tham gia kh«i phôc Moxkva, ¸p dông di s¶n kiÕn tróc cæ ®iÎn, c«ng tr×nh cã h×nh khèi kh«ng gian rµnh m¹ch, nghiªn cøu x©y d−ng nhµ tÊm lín vµ nhµ khung ( cuèi thËp kû 50). X©y dùng Cung §¹i héi ®iÖn Kremli (1961), x©y dùng ®−êng Kalinin vµtæng thÓ c«ng tr×nh SEV (1964-69), triÓn l·m quèc tÕ ë Montreal va Osaka (1967-70). ViÖn sÜ Hµn l©m KiÕn tróc Liªn X«.

Pokrovxki B.A. (1871-1931) KiÕn tróc s− Nga. C«ng tr×nh tiªu biÓu : ®Òn t−ëng niÖm Leipzig (1912-13),nhµ kho b¹c Moxkva (1914), ng©n hµng ë Gorki (1913). Tham gia thiÕt kÕ nhµ m¸y thñy ®iÖn trªn s«ng Vonga (1926). Chó träng kÕt hîp kiÕn tróc d©n gian víi phong çch hiÖn ®¹i.

Pollack Michael (1773-1855) KiÕn tróc s− Hung, theo xu h−íng Cæ ®iÓn. T¸c phÈm chÝnh:ViÖn huÊn luyÖn qu©n sù (1829-35), b¶o tµng quèc gia (1837-47). C«ng tr×nh mang tÝnh chÊt hoµnh tr¸ng, cã mÆt chÝnh kho¸ng ®¹t, sinh ®éng.

Polyakov L.M. (1906-1965) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt kÕ nhiÒu lo¹i c«ng tr×nh d©n dông. Chó träng vÌ h×nh thøc trang trÝ, ®«i khi xem nhÑ yªu cÇu c«ng n¨ng. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ h¸t t¹i Arbat çc ga metro Kurxkaya (1938), Oktyabrxkaya (1950), Arbatxkaya (1953), kh¸ch s¹n Leningratxkaya, tÊt c¶ ®Òu ë Moxkva. Tham gia x©y dùng kªnh ®µo Vonga-Don.

Polyanxki A.T. (1928-?) KiÕn tróc s− Nga. C«ng tr×nh cña «ng cã bè côc ®a d¹ng, nhÞp ®iÖu vµ h×nh thøc nghiªm ngÆt: tßa nhµ TriÓn L·m Liªn x« t¹i Bruxen (1958), tæng thÓ c«ng tr×nh Artek vµ kh¸ch s¹n bªn bê H¾c H¶i, tæng thÓ Cung Olympic Thanh niªn ë Moxkva (1981).ViÖn sÜ ViÖn Hµn l©m KiÕn tróc Liªn X«. Gi¶i th−ëng Quèc gia (1967).

Polykleitos (Tk. 4 tCn) KiÕn tróc s− Hy L¹p.ThiÕt kÕ nhµ h¸t 14 ngµn chç(350-330 tCn). C«ng tr×nh ®−îc gi¶i quyÕt tèt vÌ ©m thanh, bè côc hµi hßa, g¾n liÒn chÆt chÏ víi c¶nh quan.

Polyme (vl) ChÊt h×nh thµnh do sù kÕt hîp víi nhau cña nh÷ng ®¬n vÞ hãa häc ®¬n

gi¶n c¬ b¶n trong mét mÉu h×nh ®Òu ®Æn. Th−êng dùa trªn c¬ së hÖ cacbon hoÆc dùa trªn çc nguyªn tö silic vµ «xy (E: polymer).

Pomerantxev A.N. (1848-1918) KiÕn tróc s− Nga X©y dùng cöa hµng t¹i Moxkva (nay lµ GUM), ®Òn t−ëng niÖm Nevxki ë Sochi (1904-12). C«ng tr×nh sö dông kÕt cÊu thÐp khÈu ®é lín, kÕt hîp víi h×nh thøc trang trÝ hµi hßa.

Ponti, Gio (1891-1979) KiÕn tróc s− vµ häa sÜ Italia, theo xu h−íng “ Siªu nghÖ thuËt” víi quan ®iÓm thèng nhÊt mäi ho¹t ®éng cña con ng−êi trong viÖc s¸ng tao m«i tr−êng nghÖ thuËt ë xung quanh, chÞu ¶nh h−ëng cña xu huíng T©n Cæ ®iÓn. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ v¨n phßng cña C«ng ty Pirelli ë Milan (1956).

5

Poppelmann MAtthaus Daniel (1662-1736) KiÕn tróc s− §øc, hµnh nghÒ t¹i Dresden tõ n¨m 1686. T¸c phÈm chÝnh : l©u ®µi Svingle ë Dresden (1772). Chó träng mÆt b»ng theo kiÕn tróc Cæ ®iÓn, kÕt hîp víi h×nh khèi c¬ ®éng cña Bar«c. §«i khi ®−a vµo çc chi tiÕt trang trÝ cña R«c«c«.

Porta, giacomo della (1540-1602) KiÕn tróc s− Italia . Häc trß Mikenlangello, lµ ng−êi c¶i biªn kiÕn tróc Phôc H−ng. ChØ ®¹o x©y dùng nhµ thê Pie (tõ 1573), ®−a m¸i cup«n elip vµo sö dông. Tham gia x©y dùng qu¶ng t−êng Capitol (1563), x©y dùng tr−êng ®¹i häc ë Roma vµ mét sè biÖt thù kh¸c.

Post, george browne (1837-1913). KTS Mü, sinh t¹i New York, cã ®ãng gãp lín vµo viÖc ph¸t triÓn kiÕn tróc thÕ kû 19 vµ ®Çu thÕ kû 20. Tèt nghiÖp kü s− x©y dùng t¹i tr−êng ®¹i häc New York (1858) vµ lµm viÖc ë v¨n phßng cña Richard Morris Hunt. N¨m 1860, vµo qu©n ®éi vµ kÕt thóc chiÕn tranh th× më c«ng ty riªng cña m×nh. ¤ng lµ kiÕn tróc s− cè vÊn vÒ x©y dùng cña c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä Gilman & Kendall ë New York (1868-70). C«ng tr×nh tiªu biÓu : tßa nhµ lín Williamsburg cña ng©n hµng t¹i Brooklyn (1874), çc tßa nhµ New York Produce Exchange (1881-85), Westerrn Union (1873-75), Cotton Exchange(1886) Havemeyer (1991-93) vµ New York Stock Exchange (1904). Kh¸ch s¹n Statler Hotel ë Cleveland (1911) lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh quan träng cuèi cïng cña «ng.

Post, pieter (1608-1669). KTS Hµ Lan, theo xu h−íng cæ ®iÓn Hµ Lan. Lµm viÖc cho c«ng ty FrÐdÐric Henri ë Hµ Lan (1637-51). C«ng tr×nh tiªu biÓu : Huis ten Bosch (1645), tßa thÞ chÝnh ë La Haye (1652-58), kh¸ch s¹n thµnh phè Maastricht (1659-64) vµ nhiÒu tßa nhµ ë kh¸c ë La Haye, Gouda,v.v.

Prandtauer, jacob (1658-1726). KTS bar«c næi tiÕng cña ¸o. Nh− cha m×nh, ban ®Çu lµ thî nÒ, nh−ng sau trë thµnh nhµ ®iªu kh¾c (1689). ¤ng theo häc thiÕt kÕ khi cã yªu cÇu kh«i phôc nhµ thê (1702-14) , tu viÖn (1714) vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c.

prouvÐ, jean (1901-?). Nhµ s¸ng t¹o Ph¸p çc kÕt cÊu tiÒn chÕ. Sinh sèng gÇn Nancy vµ hµnh nghÒ thî s¾t, sau lµm trong x−ëng s¶n xuÊt t«n vµ thÐp x©y dùng. Do cã sù ®Æt hµng çc cÊu kiÖn b»ng thÐp cña çc kiÕn tróc s− Mallet-Stevens, Beaudouin, Lods,v.v. vµ Le Corbusier t¹i ®©y, «ng ®· trë thµnh ng−êi tiªn phong trong viÖc s¶n xuÊt nhµ b»ng kim lo¹i cã thÓ di chuyÓn ®−îc. VÒ sau, ProuvÐ ®· tËp hîp ®−îc çc kiÕn tróc s− trÎ vµ céng t¸c viªn cïng lµm viÖc trong x−ëng cña m×nh. Trë thµnh kü s− cè vÊn (1953).

Pryimak B.I. (1909-?) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt lËp tæng s¬ ®å KrÐatik, nhµ ë t¹i qu¶ng tr−êng T«lxt«i. Trung t©m b−u ®iÖn, kh¸ch Moxkva (1954-61), ga xe ®iÖn ngÇm “ Zavod Bolchevitx” (1963) vµ “ Nivki” (1972).

Puget P. (1620-1694) KiÕn tróc s−, nhµ ®iªu kh¾c Ph¸p, ®¹i diÖn cña xu h−íng Ba r«c, ho¹t ®éng t¹i Italia vµ Ph¸p. Trang trÝ mÆt ngoµi çc c«ng tr×nh ë Toulon (1656-57). Louvre (1670-83), bao tµng Lonchan ë Marseilles (1655).

Pugin, augustus welby northmore (1812-1852). Nhµ v¨n, häc gi¶, kiÕn tróc s− Anh. Ngay khi cßn trÎ, ®· vÏ nh÷ng ng«i nhµ víi chi tiÕt kiÕn tróc ®Ó minh häa trong s¸ch cña ng−êi cha, ch¼ng h¹n :cuèn “ Çc vÝ dô vÒ kiÕn tróc g«tich”(1828-38), “®å ®¹c g«tich” (1827). Sau nµy «ng ®−îc ®Æt vÏ” ®å ®¹c trong l©u ®µi Winsor”(1827). N¨m 1829-31, «ng chØ ®¹o x−ëng riªng cña m×nh, chuyªn s¶n xuÊt ®å ®¹c vµ t−îng trong kiÕn tróc b»ng ®¸ vµ gç. NhiÒu cuèn s¸ch mang tÝnh chÊt gi¸o khoa vÒkiÕn tróc cña «ng ®· ®−îc xuÊt b¶n:” §å ®¹c g«tÝch theo phong çch thÕ kû 15” (1835), “ Çc chi tiÕt cña nhµ gç thêi x−a” (1836), “ ThiÕt kÕ chi tiÕt ®Ó lµm b»ng s¾t vµ ®ång”(1836), “ThiÕt kÕ

6

chi tiÕt ®Ó lµm b»ng vµng vµ b¹c”(1836), “Nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh trong kiÕn tróc c¬ ®èc gi¸o” (1841), v.v. ¤ng cßn lµ ng−êi x©y dùng nhiÒu nhµ thê nhÊt (1839-52).

_____

quarengi, giacomo (1744-1817) KiÕn tróc s− Nga, gèc Italia. Theo xu h−íng cæ ®iÓn cuèi thÕ kØ 18 ®Çu thÕ kØ 19. ThiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng ë St. Petersbourg, trong ®ã cã nhµ Ng©n hµng quèc gia (1783-88), viÖn Hµn l©m khoa häc (1783-87),häc viÖn Catherine (1806-07),nhiÒu l©u ®µi, ®Æc biÖt næi tiÕng lµ ViÖn Xm«ln−i (1806-08) víi c¸c gi¶i ph¸p mÆt b»ng rµnh m¹ch, bè côc h×nh khèi ph©n minh, h×nh thøc hoµnh tr¸ng.

_____

7

rainaldi, carlo (1611-1691). Lµ mét trong nh÷ng KTS quan träng nhÊt theo xu h−íng kiÕn tróc bar«c Roma. Con cña mét kiÕn tróc hµnh nghÒ ë b¾c Italia. ¤ng x©y dùng nhiÒu nhµ thê, trong ®ã th−êng sö dông gi¶i ph¸p mÆt chÝnh cã nhiÒu nhãm cét lín, bªn trong ®−îc chiÕu s¸ng trªn tËp trung tõ m¸i vßm trßn, ch¼ng h¹n nhµ thê S. Maria ë Campitelli.

Raffaello, Sanzio (1483-1520). Mét trong bèn nhµ s¸ng t¹o lín nhÊt cña kiÕn tróc Phôc h−ng Italia, lµ KTS vµ häa sÜ. ¤ng thiÕt kÕ çc nhµ thê Saint Pierre(1509), Saint Eligio (1514), l©u ®µi Pandolfini ë Florence (1520), biÖt thù Madama (1517). Cïng víi Romano Giulio, trang trÝ hoµn toµn m¸i vßm trßn b»ng phï ®iªu th¹ch cao tr¾ng, pháng theo m«tip Nhµ Vµng ë NÐron.

rait, wright frank lloyd (1896-1959) KiÕn tróc s− Mü, ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh ®¹o tr−êng ph¸i kiÕn tróc H÷u c¬. Nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu tay cã mÆt b»ng ®èi xøng, tiÕp sau ®ã lµ çc gi¶i ph¸p cã tÝnh l·ng m¹n-Ên t−îng : nhµ Charli ë Chicago (1891) Sau n¨m 1893 xu h−íng l·ng m¹n biÓu hiÖn râ nÐt h¬n. Tõ khi hµnh nghÒ ®éc lËp ®· x©y dùng hµng lo¹t nhµ ë cã v−ên ë ngo¹i thµnh, nhµ ë t¹i bang Illinois (1902). ChÞu ¶nh h−ëng cña kiÕn tróc truyÒn thèng NhËt, lÇn ®Çu tiªn thùc hiÖn “ hÖ thèng thèng nhÊt kh«ng gian bªn trong” (nhµ Robi ë Chicago, 1909). Trong nh÷ng c«ng tr×nh nµy th−êng cã d¶i cöa sæ n»m ngang, cã s©n th−îng, g¾n liÒn víi c¶nh quan bªn ngoµi. H×nh thøc kiÐn tróc g¾n liÒn víi viÖc sö dông hîp lÝ vËt liÖu vµ kÕt cÊu ( nhµ C«ng ty Larkin ë Buffalo, 1905). §Çu thÕ kû 20, ®· x©y dùng nhµ bl«c bªt«ng cèt thÐp chia mÆt nhµ bëi çc cÊu kiÖn tiªu chÈn ( nhµ Milliard ë bang Califorrnia, 1923). Trong nh÷ng n¨m 30, lµ ng−êi l·nh ®¹o tr−êng ph¸i kiÕn tróc H÷u c¬ ( nhµ th¸c n−íc ë Pensivani, 1936 dùa trªn h×nh thøc m« pháng thiªn nhiªn). KÕt cÊu nhµ th©n tô b»ng bªt«ng cèt thÐp cã çc nh¸nh sµn c«ngxoon ( th¸p Price ë bang Oklahoma, 1953-56), hµng lo¹t nhµ më cöa ë gãc 60-1200, nhµ tæ ong ë California (1937), b¶o tµng Gugenheyma ë New York ( thiÐt kÕ:1943-46, x©y dùng : 1956-59).

Rastrelli Bartolomeo (1700-71). KTS Nga gèc Italia, ®¹i diÖn chÝnh cña xu h−íng Bar«c Secbia thÕ kû 18. L©u ®µi Biron ë Ruanda (1736-40), Elgava (1738-40). Quan ®iÓm thiÕt kÕ: xÐt l¹i truyÒn thèng Bar«c Ch©u ¢u theo v¨n hãa nghÖ thuËt Nga. Sö dông m¸i nhá, cét nhá, chän mµu s¾c t−êng, m«tip trang trÝ truyÒn thèng ( nhµ thê Andreevxkaya ë Kiev, 1747), x©y dùng Cung Lín ë Petergof (1747-52). Trong çc n¨m 1750-60, chó trong nhÞp ®iÖu hµng cét, kh«ng gian, h×nh bãng, mÆt b»ng nghiÖm ngÆt , th−êng cã h×nh ch÷ nhËt, nh− l©u ®µi Puxkin, V«ronxov (1747-57) vµ nh÷ng c«ng tr×nh kh¸c ë Peterburg. Cung ®iÖn Mïa §«ng vµ tu viÖn Xmoln−i ë Peterburg lµ nh÷ng quÇn thÓ kiÕn tróc lín ë ®« thÞ mµ «ng ®· tham gia x©y dùng.

Reidy, affonso eduardo (1909-1964). KTS Brazin, t¸c gi¶ cña mét sè c«ng tr×nh ®Ñp nhÊt ë xø nµy. Sinh ë Ph¸p vµ tèt nghiÖp ë Rio de Janeiro (1930). Trë thµnh trî

lý cña G. Warchavchik, gi¸o s− kiÕn tróc. ¤ng ®· hµnh nghÒ vµ gi¶ng d¹y thiÕt kÕ nhiÒu lo¹i c«ng tr×nh ( nh÷ng n¨m 1940-50). X©y dùng nhiÒu c«ng r×nh, trong ®ã cã nhµ h¸t

8

Herme ë Rio (1950), viÖn b¶o tµng NghÖ thuËt ë Sao Paulo (1951), viÖn b¶o tµng NghÖ thuËt hiÖn ®¹i ë Rio (1954),v.v.

Rennie, john (1761-1821). Kü s− x©y dùng £c«t, næi tiÕng trong lÜnh vùc x©y dùng cÇu. ¤ng còng thùc hiÖn nhiÒu cÇu dÉn n−íc, kªnh, c¶ng, kho b·i,v.v. Sau khi tèt nghiÖp ®¹i häc Edimbourg, «ng më phßng thiÕt kÕ cïng víi Boulton vµ Watt ë Birmingham vÒ trang bÞ ®iÖn c«ng nghiÖp. C«ng tr×nh tiªu biÓu: cÇu ®¸ ë Kelso, cÇu Waterloo (1817), cÇu s¾t Southwark (1819) vµ cÇu London.

Renwick, james (1818-1895). KTS Mü. C«ng tr×nh næi tiÕng lµ nhµ thê St Patrick ë New York. Tèt nghiÖp ®¹i häc Columbia n¨m 1836. Kü s− gi¸m s¸t x©y dùng cÇu dÉn n−íc vµ hå chøa n−íc Croton ë New York. §· ®o¹t gi¶i nhÊt cuéc thi thiÕt kÕ nhµ thê Grace ë New York theo phong çch T©n g«tich Anh (1846), ®−îc xem lµ dÊu Ên quan träng cña T©n g«tich trong thêi kú nµy. Nh÷ng c«ng tr×nh kh¸c: nhµ thê St Patrick ë ®¹i lé 5 (1879), häc viÖn Smithsonian (1844-46) vµ phßng tranh Corcorran (1859) ë Washington, gian lín cña ®¹i häc Vassar ë New York (1860), mét sè trô së, nhµ h¸t kh¸c n÷a.

Renzo piano Sinh n¨m 1937 ë Genova (Italia), tèt nghiÖp khoa kiÕn tróc ®¹i häc B¸ch khoa Milano n¨m 1964. KiÕn tróc s− lµ ng−êi s¸ng t¹o nhiÒu c«ng tr×nh kiÕn tróc r¶i r¸c kh¾p n¬i trªn thÕ giíi, tõ Tßa th¸p ®a n¨ng ë Sydney (Australia), nhµ ga cuæi tuyÕn bay cu¶ c¶ng hµng kh«ng Kansai trªn vÞnh Osaka (NhËt B¶n) ®Õn quy ho¹ch tæng thÓ c¶i t¹o qu¶ng tr−êng Potsdam ë Berlin (§øc), hay viÖn b¶o tµng quü tµi trî Bayeler ë Basel (Thôy SÜ). Çc t¸c phÈm cña Renzo Piano kh«ng chØ gåm nhµ ë gia ®×nh, c¨n hé chung c−, v¨n phßng, trung t©m th−¬ng m¹i, b¶o tµng, mµ cßn c¶ nhµ m¸y, nhµ ga hµng kh«ng vµ nhµ ga ®−êng s¾t, nhµ h¸t, nhµ triÓn l·m, nhµ thê. Ch−a hÕt, «ng cßn s¸ng t¸c c¶ cÇu, tÇu thñy, thuyÒn, xe h¬i còng nh− thiÕt kÕ ®å ¸n quy ho¹ch ®« thÞ. Çc t¸c phÈm chÝnh cña Renzo Piano: tßa nhµ v¨n phßng cho B & B ë Como, Italia (1973), Trung t©m V¨n hãa Georges Pompidou vµ ViÖn nghiªn cøu ©m häc IRCAM ë Paris(1977), ®å ¸n kh«i phôc çc trung t©m lÞch sö Oranto, Italia (1979), nhµ ë cho khu Rigo, Perugia Italia (1982), kh«i phôc çc nhµ m¸y cña Schlumberger ë Paris (1984), viÖn b¶o tµng s−u tËp Menil, Houston, Mü (1987), s©n bãng ®¸ San Nicola, Bari Italia (1989), çc ga xe ®iÖn ngÇm cho Anssaldo, Genova Italia; trung t©m th−¬ng m¹i Bercy, Ph¸p (1990), tµu thñy Cruise cho P &O, Mü (1991), phßng häp vµ hßa nh¹c Lingotto, Torino, Italia, c¶ng hµng kh«ng quèc tÕ Kansai Osaka, NhËt b¶n (1994), trung t©m doanh nghiÖp Torino, Italia (1995), v.v. Hµng lo¹t c«ng tr×nh cña «ng ®· g©y söng sèt vÒ môc tiªu vµ bao qu¸t vÒ tÝnh ®a d¹ng cña quy m«, vËt liÖu vµ h×nh thøc, ph¶n ¶nh sù tæng hîp cña nghÖ thuËt, kiÕn tróc vµ kü thuËt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò s©u réng, cã thÓ xÕp ngang hµng víi çc nghÖ sÜ bËc thµy ®ång h−¬ng cña «ng nh− Leonardo da Vinci vµ Michelangelo. KiÕn tróc s− Renzo

Piano ®· nhËn ®−îc nhiÒu Gi¶i th−ëng vµ Danh hiÖu vinh dù tõ nhiÒu n−íc ch©u ©u,

ch©u Mü, ch©u ¸ vµ UNESCO (tõ n¨m 1978 ®Õn 1997).

rewell Viljo (1910-1964) KiÕn tróc s− PhÇn Lan, ng−êi tiªn phong cña xu h−íng Duy lÝ ë PhÇn Lan. Chó träng bè côc, cÊu tróc râ rÖt, thÓ hiÖn tÝnh hîp lÝ vÒ c«ng n¨ng vµ kÕt cÊu. Phèi hîp çc bé phËn h×nh ch÷ nhËt vµ h×nh cong mét çch hîp lÝ (tßa thÞ chÝnh ë Toronto n¨m 1958, nhµ thê ë Vax n¨m 1964).

Ribera, pedro de (1683-1742). KTS T©y Ban Nha, theo xu h−íng r«c«c« T©y Ban Nha. B¾t ®µu hµnh nghÒ t¹i Madrid, d−íi sù b¶o trî cña tö t−íc Vadillo, nhµ c¶i t¹o ®« thÞ. Ribera lµ mét nhµ s¸ng t¹o kiÕn tróc, thÓ hiÖn ë gi¸o ®−êng Hospicio S. Fernando ë

9

Madrid (1722), gi¸o ®−êng Nuestra Senorra ë nhµ thê S. Antonio ë Avila (1731), nhµ thê S. Caetano ë Madrid (1722 vµ 1737), viÖn b¶o tµng ë Virgen del Puerto (1718),v.v.

Richardson henry hobson (1838-1886) KiÕn tróc s− Mü, theo phong çch L·ng m¹n. C«ng tr×nh tiªu biÓu: nhµ thê Triniti ë Boston (1873-77), cöa hµng Marchal Field ë Chicago.

Rietveld, gerrit (1884-1964). KTS vµ thî ®ãng ®å gç Hµ Lan, thµnh viªn cña nhãm De Stijl cho ®Õn n¨m 1931. Lµm trong x−ëng gç cña cha tõ nhá; t¹i ®©y ®· thiÕt kÕ ®å gç cho tr¹m g¸c l©u ®µi Zullen tõ nh÷ng tÊm v¸n ®¬n gi¶n. Tõ 1911, më x−ëng riªng vµ theo häc líp kiÕn tróc ban ®ªm . ChÝnh trong thêi gian nµy, Rietvelt ®· s¸ng t¸c çc mÉu ®å gç, vµ chiÕc ghÕ bµnh “xanh-®á” (1924) t¹i nhµ cña Schroder . §ã lµ mét mÉu ®Æc biÖt quan träng, ®· minh häa ®−îc nh÷ng nguyªn t¾c thiÕt kÕ mµu nªu ra cña nhãm Stijl, tõ ba mµu c¬ b¶n kÕt hîp víi ba mµu “ kh«ng s¾c” lµ ®en, tr¾ng vµ x¸m. Rietvel ®· céng t¸c chÆt chÏ víi nhiÒu kiÕn tróc s− kh¸c trong çc ®å ¸n kh¸c nhau (1923-32). N¨m 1928, «ng lµ mét trong çc s¸ng lËp viªn cña C«ng héi kiÕn tróc hiÖn ®¹i thÕ giíi (CIAM).

Rinaldi Antonio (1709-1794) KTS Italia, theo xu h−íng Bar«c vµ Rococo råi chuyÓn sang Cæ ®iÓn, hµnh nghÒ t¹i Nga trong nh÷ng n¨m ®Çu cña triÒu ®¹i Catherine II. T¸c gi¶ cña l©u ®µi Pi«tr III (1758-62), l©u ®µi Trung Hoa (1762-68), l©u ®µi ë Gatchin (1766-81), l©u ®µi CÈm th¹ch ë Peterburg (1768-85).

Robson, edward robert (1836-1917). KTS Anh, chuyªn gia vÒ kiÕn tróc tr−êng häc. Lµ kiÕn tróc s− cè vÊn cña Bé gi¸o dôc (1889-1904). X©y dùng hµng tr¨m tr−êng tiÓu häc, nhÊt lµ ë London theo ®óng quy chuÈn x©y dùng tr−êng häc cña Anh. ¤ng xuÊt b¶n tËp s¸ch ” KiÕn tróc tr−êng häc” vµo n¨m 1874. Robson cßn lµ thanh tra x©y dùng

nhµ thê Durham vµ x©y dùng mét sè c«ng tr×nh kh¸c nh− nhµ ë, trô së, l©u ®µi.

rocellino (1409-1464) Mét gia ®×nh kiÕn tróc s− vµ ®iªu kh¾c Italia thêi S¬ Phôc H−ng, trong ®ã næi tiÕng lµ Berado R. vµ Antonio R. trong x©y d−ng Cung Ruchenlai t¹i Florenxia (1446-51). T¸c phÈm chÝnh : quy ho¹ch vµ x©y dùng thµnh phè Pienca (tõ 1459), lÇn ®Çu tªn thÓ hiÖn t− t−ëng nh©n ®¹o vÒ” mét thµnh phè lÝ t−ëng “: Cung Picolomini, Pienca (1460-64).

Rodriguez, ventura (1717-1785). KTS T©y Ban Nha nöa sau thÕ kû 18.

Rojin I.E. (1908-?) KiÕn tróc s− C«ng hu©n CHLB Nga. ThiÕt kÕ x©y dùng ga metro “ Novokuznetxkaya” (1943) vµ “ Elektrozavodxkaya”(1944), trô së sø qu¸n Liªn X« t¹i Vacsava (1954-56), tæng thÓ s©n vËn ®éng trung −¬ng Lªnin (1955-56) vµ t−îng®µi Tretyakov (1982) ë Moxkva.

Root, john wellborn (1850-1891). KTS Mü, lµ céng t¸c viªn cña Daniel Burnham trong viÖc x©y dùng hµng lo¹t nhµ v¨n phßng lín t¹i Chicago. Tèt nghiÖp kü s− x©y dùng ë New York (1869). Lµm viÖc t¹i c«ng ty Carter, Drake & Wight (1871) ë Chicago. §¬n ®Æt hµng quan träng ®Çu tiªn lµ Montauk Block, Chicago (1882) liªn quan ®Õn vÊn ®Ò bÊt ®éng s¶n v¨n phßng. Root chuyªn viÕt vµ nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy vµ ®· thiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh lo¹i nµy cho c«ng ty. Çc c«ng tr×nh tiÕp theo lµ The Rookery (1886) vµ Monadnock Building (1889-91). §Æc ®iÓm cña kÕt cÊu ®−îc thÓ hiÖn râ bëi nh÷ng bøc t−êng g¹ch kh«ng trang trÝ nhiÒu, cã ®é nghiªng thay ®æi nh− kiÕn tróc cæ ®¹i Ai CËp. ¤ng còng lµm mét lo¹t c«ng tr×nh th−¬ng m¹i cã kÕt cÊu kim lo¹i : Rand-McNally Building, Women’s Temple vµ Masonic Temple, ®Òu ë Chicago.

Rossi Karl Ivanovitch (1775-1849) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng M·n Cæ ®iÓn. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng t¹o nh÷ng quÇn thÓ t−äng ®µi lín ë Pªtecbua trªn

10

c¬ së s¬ ®å quy ho¹ch t«ng thÓ réng lín cña thµnh phè, x©y dùng l©u ®µi v−ên Epaghina (1818-22), l©u ®µi Mikhailovxki (nay lµ ViÖn b¶o tµng Nga), thÓ hiÖn tµi n¨ng vÒ nghÖ thuËt trang trÝ. Quy ho¹ch x©y dùng qu¶ng tr−êng Cung ®iÖn, thay ®æi h−íng phè BiÓn vÒ trung t©m Cung ®iÖn Mïa §«ng, t¹o nªn mét trong nh÷ng quÇn thÓ kiÕn tróc lín t¹i Pªtecbua. Çc c«ng tr×nh kh¸c : nhµ Xenata vµ Xino®a, qu¶n tr−êng Xªnat (1824-34). Rosi lµ mét trong nh÷ng nhµ s¸ng t¹o cña xu h−íng §Õ chÕ, ®Æc tr−ng ë gi¶i ph¸p lín, chi tiÕt néi thÊt phong phó, kÕt hîp hµi hßa gi÷a ®iªu kh¾c víi gi¶i ph¸p kÕt cÊu.

Rozanov E.G. (1925-?) KiÕn tróc s− Nga. Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ thiÕt kÕ chÝnh cña qu¶ng tr−êng Lªnin ë Taskent (1975), ë Tyula vµ Vladivoxtok (1983-84), viÖn b¶o tµng Lªnin ë Taskent (1970) vµ Kub−xev (1980), nhµ h¸t ë Orrla (1967) vµ Kurxk (1983), tæng thÓ nhµ an d−ìng ë Exentuka (1967), Urman (1972), Kr−m (1980), cung H÷u nghÞ çc d©n téc t¹i Taskent (1981), nhiÒu nhµ ë t¹i Lunda, Angola (1985). ViÖn sÜ Hµn l©m KiÕn tróc Liªn X« (1983).

Rousseau, pierre (1751-1810). KTS Ph¸p . Häc kiÕn tróc tr−êng cña Ph¸p t¹i

Roma. C«ng tr×nh cßn l¹i duy nhÊt cña «ng lµ kh¸ch s¹n Salm, n¬i ®· g©y chó ý cho Thomas Jefferson khi ®Õn th¨m Paris. §©y lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh tiªu biÓu cho xu h−íng t©n cæ ®iÓn Ph¸p, cã kho¶ng s©n réng v©y quanh bëi hµng cét i«nic thÊp, t−¬ng ph¶n víi hµng cét thøc ®å sé cña hµnh lang nh×n thÊy râ tõ ngoµi ®−êng phè do mÆt chÝnh më rÊt tho¸ng.

Rubanenk« B.P. (1910-1985) TiÕn sÜ, kiÕn tróc s− Liªn X«. C«ng tr×nh chÝnh : khu nhµ ë t¹i Mal−i Okhta , Lªningrad (1936-41), quy ho¹ch vµ x©y dùng qu¶ng tr−êng ë Minxk (1947), khu ®« thÞ míi cña thµnh phè Togliatti (1967-72), tæng s¬ ®å thµnh phè Brejnev. ViÖn sÜ ViÖn Hµn l©m KiÕn tróc Liªn X« (1979).

Rudnev L.V. (1885-1956) KiÕn tróc s− Nga. Tham gia thiÕt kÕ quy ho¹ch c«ng tr×nh t−ëng niÖm “ ChiÕn sÜ çch m¹ng” ë Leningrad (1917-19), trô së ViÖn huÊn luyÖn qu©n sù Frunzª (1937), nhµ hµnh chÝnh phè Sap«nikov (1934-38), nhµ ë (1947-48), tæng thÓ tr−êng §¹i häc trªn ®åi Lªnin (1949-53) t¹i Moxkva, Cung v¨n hãa vµ khoa häc ë Vacsava (1952-55). Gi¶i th−ëng Quèc gia (1949).

_____

1

Saarinen, Eiel (cha, 1873-1950) vµ Saarinen , Eero (con, 1910-1961). Lµ hai trong sè çc kiÕn tróc s− cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ t¹i vïng b¸n ®¶o Scandinavie. Ng−êi cha sinh ë PhÇn Lan, häc kiÕn tróc t¹i §¹i häc B¸ch khoa Helssinki. C«ng tr×nh ®Çu tiªn cã tiÕng lµ nhµ triÓn l·m ë Paris (1900) vµ sau ®ã lµ mét lo¹t kiÕn tróc nhµ ë t¹i Helsinki. §o¹t gi¶i thiÕt kÕ nhµ ga chÝnh ë Helsinki (1904). C«ng tr×nh ®−îc x©y dùng víi m¸i vßm cuèn b»ng bªt«ng (1910-14). Tõ n¨m 1923 sang lµm viÖc t¹i Mü vµ thùc hiÖn çc c«ng tr×nh cña ViÖn Hµn l©m Crandbook ë Michigan (1925) vµ lµm gi¸o s− t¹i ®ã. Tõ n¨m 1937 cïng víi con trai thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh quan träng: nhµ hßa nh¹c Kleinhaus ë Buffalo (1938), nhµ thê c«ng gi¸o ë Columbus , Indiana (1942). Saarinen con sinh ë PhÇn Lan, sang Mü cïng víi gia ®×nh (1923), häc ë Paris vµ tr−êng ®¹i häc Yale råi ®o¹t gi¶i th−ëng vÒ c«ng tr×nh t−ëng niÖm Jefferson ë St Louis (18=948), thùc hiÖn c«ng tr×nh Trung t©m kü thuËt cña General Motors ë Michigan (1955) vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c g©y Ên t−îng m¹nh nh− nhµ thi ®Êu khóc c«n cÇu trªn b¨ng cña §¹i Häc Yale (1959) vµ ga hµng kh«ng Kennedy ë New York (1962).

Sacconi, gluseppe (1855-1905). KTS, t¸c gi¶ ®µi t−ëng niÖm Victor-Emmanel ë Roma sau khi ®· ®o¹t gi¶i quèc tÕ n¨m 1884. §©y lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh lín cña thÕ kû 19.

Sakakura, junzo (1904-1974). Cïng víi hai KTS NhËt B¶n kh¸c ( Kunio Maekawa vµ Kenzo Tange) s¸ng t¹o mét phong çch míi sau thÕ chiÕn 1939-45. Phong çch nµy dùa trªn viÖc −u tiªn sö dông bªt«ng, chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu cña Le Corbusier, ng−êi «ng ®· cïng lµm viÖc nhiÒu n¨m (1929-37) sau khi tèt nghiÖp ®Þ häc Tokyo. Trong thêi gian ë Paris, «ng ®· thiÕt kÕ tßa nhµ NhËt B¶n cña TriÓn l·m quèc tÕ Paris (1937). Nh÷ng ng«i nhµ lín cña Sakakura ë NhËt ®Òu lµ c«ng tr×nh th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp . Còng cã mét sè c«ng tr×nh c«ng céng : b¶o tµng nghÖ thuËt ë Kamakura (1952), kh¸ch s¹n thµnh phè Hajima (1959), vµ ë Kure (1962). Qu¶ng tr−êng nhµ ga Shinjuku ë Tokyo (1967) lµ c«ng tr×nh ®−îc ®¸nh gi¸ cao vÒ ph−¬ng diÖn quy ho¹ch ®« thÞ .

Salvi, nicola (1687-1751). Ng−êi thiÕt kÕ ®µi phun n−íc Trevi ë Roma. Trong mét phÇn t− thÕ kû 18, «ng ®· cã nhiÒu ®ong gãp ®¸ng kÓ cho bé mÆt ®« thÞ Roma. §ã lµ nh÷ng ®−êng bËc thang kiÓu bar«cT©y Ban Nha Francesco de Sanctis (1723-26), qu¶ng tr−êng Sant’Ignazio (1727-28).

Sangallo Mét gia ®×nh kiÕn tróc s− vµ ®iªu kh¾c Italia thêi Phôc H−ng, næi bËt cã Gianbecti (1445-1516); «ng lµ kiÕn tróc s−, kü s−, nhµ ®iªu kh¾c, ®· ph¸t triÓn truyÒn thèng cña F. Brunellexki. Çc t¸c phÈm chñ yÕu: biÖt thù ë Pozzo-a-Cayano gÇn Florenxia (1485), trung t©m Santa Maria ë Prato (1484-95) lµ mét trong çc ®Òn thê m¸i cup«n thêi S¬ Phôc H−ng.

Sansovino C.A. (1460-1529) KiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c Italia thêi T©n Phôc H−ng. C«ng tr×nh cña «ng thÓ hiÖn phong çch Cæ ®iÓn kÕt hîp víi G«tich.

sansovino T.Y. (1486-1570) KiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c Italia thêi ThÞnh vµ M·n Phôc H−ng. X©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh ë Vªnexia : l©u ®µi Corner (1532), th− viÖn San-Marco (1536-54),v.v.

2

sant’elia, antonio (1880-1916). KTS Italia , theo xu h−íng t−¬ng lai cña Marinetti. Theo häc Mü thuËt ë Bologne, tèt nghiÖp víi huy ch−¬ng vµng (1912). B¾t ®Çu hµnh nghÒ ë Milan. Çc t¸c phÈm ®Çu tay chÞu ¶nh h−ëng cña Aronco vµ Olbrich. §· thÓ hiÖn quan niÖm vÒ thµnh phè hiÖn ®¹i cña m×nh trong çc thiÕt kÕ cho t−¬ng lai (1912-14), nhiÒu ®å ¸n ®· ®−îc tr×nh bµy ë TriÓn l·m cña nhãm Nuove Tendenze ë Milan

(1914). XuÊt ph¸t ®iÓm cña ý t−ëng nµy c¨n cø vµo çc thµnh phè cña Mü vµ c«ng nghÖ, «ng cho r»ng çc c«ng tr×nh hiÖn ®¹i ph¶i lµ “nh÷ng cç m¸y khæng lå” vµ ®ßi hái tßa nhµ ë ph¶i cã bè côc ®éng vµ nhiÒu cÊp bËc kh¸c nhau.

sauvage, henri (1873-1932) . KTS cÊp tiÕn Ph¸p. Häc vµ lµm viÖc t¹i x−ëng cña Jean-Louis Pascal (1837-1920) cïng víi Jourdain. C«ng tr×nh ®Çu tay: biÖt thù Majorelle ë Nancy (1898), hai tiÖm cµphª ë Paris (1899), TrØÓn l·m quèc tÕ n¨m 1900. Sau n¨m 1903, Savage cïng víi Sarazin lËp “c«ng ty Èn danh x©y dùng nhµ ë s¹ch vµ rÎ”. ¤ng cßn x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh, thÓ hiÖn xu h−íng NghÖ thuËt míi. Tõ n¨m 1922-1931, Sauvage ®i s©u nghiªn cøu nhµ tiÒn chÕ s¶n xuÊt hµng lo¹t, ®Æc biÖt lµ kh«i phôc l¹i nhµ ë ®« thÞ: nhµ b»ng thÐp (1927), nhµ b»ng èng (1929-30). ChÝnh «ng ®· x©y dùng t−êng bao cña mét c«ng tr×nh 8000m2, hoµn toµn l¾p r¸p chØ trong 100 ngµy. ¤ng cßn gi¶ng d¹y vÒ nghÖ thuËt trang trÝ (1928-31).

Schafer, karl (1844-1908). Nhµ lý luËn vµ nhµ gi¸o theo xu h−íng T©n g«tich. ¤ng gi¶ng d¹y vµ thÓ hiÖn tinh thÇn cña kiÕn tróc g«tich ®Ých thùc. T¸c phÈm ®éc ®¸o cña Schafer lµ c«ng tr×nh b¶n xø b»ng gç phæ biÕn ë miÒn trung n−íc §øc thÕ kû 15-18. Tr−êng ®¹i häc Marburg an der Lahn (1872-91) vµ nhiÒu nhµ ë kh¸c còng x©y dùng theo phong çch t©n b¶n xø nµy.

scharoun Hans (1893-1972) KiÕn tróc s− §øc, theo xu h−íng kiÕn tróc BiÓu c¶m, råi sau lµ H÷u c¬: nhµ h¸t ë T©y Berlin (1956-63), nhµ ë mang tªn Romeo & Juliet ë Stutgadt (1955-59).

sChinder, rudolf m. (1887-1953). KTS Mü. Sinh t¹i Viªn vµ theo häc tr−êng NghÖ thuËt thµnh phè. Otto Wagner lµ mét trong nh÷ng gi¸o s− cã ¶nh h−ëng lín ®Õn nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay cña «ng. Schinder ®· thµnh lËp c©u l¹c bé nghÖ thuËt mang tªn Buhnenverein ë Viªn tõ khi cßn lµ sinh viªn. Sau khi tèt nghiÖp (1914), «ng lµm viÖc ë c«ng ty Ottenheimer, Stern & Reichel t¹i Chicago. §· tõng lµm viÖc víi Adolf Loos, Frank Lloyd Wright vµ ®Õn 1920, ®−îc Wright göi ®i Californie ®Ó gi¸m s¸t c«ng tr×nh x©y dùng Barnsdall House . ChÝnh t¹i ®©y «ng thùc hiÖn ®Ò tµi vÒ nhµ ë t− nh©n, cã tÝnh quyÕt ®Þnh con ®−êng hµnh nghÒ sau nµy cña m×nh. Khi ®øng ra lµm viÖc riªng, Schinder x©y dùng ng«i nhµ cña m×nh t¹i phÝa ®«ng Hollywood b»ng bªt«ng , lµ lo¹i vËt liÖu «ng −a thÝch. Trong c«ng tr×nh tiªu biÓu cña m×nh lµ Lovell Beach House (1926), «ng ®· thùc hiÖn nh÷ng kh«ng gian néi thÊt c¬ ®éng, nh÷ng hµng hiªn sö dông bªt«ng vµ kÝnh. ¤ng cßn nghiªn cøu “nh÷ng ng«i nhµ tèi thiÓu” dµnh cho ng−êi nghÌo vµ nh÷ng nhµ x©y t¹i vïng s©u, vïng xa.

Schinkel, karl friedrich (1781-1841). KTS §øc theo xu h−íng t©n cæ ®iÓn, sau s¸ng lËp trµo l−u Berlin hiÖn ®¹i . §−îc ®Ì b¹t vµo mét vÞ trÝ quan träng cña Bé c«ng chÝnh n¨m 1810, trë thµnh kiÕn tróc s− tr−ëng (1815) vµ tæng gi¸m ®èc (1831). Çc c«ng tr×nh kiÕn tróc g«tich tiªu biÓu: l¨ng mé cña n÷ hoµng Louise (1810), nhµ thê lín ë Berlin (1819), Berlin Neue Wache (1817), nhµ h¸t Schauspielhaus (1819-20), NikilaiKirche ë Posdam (1829-37),v.v. Dï cho Schinkel ®−îc biÕt nh− mét kiÕn tróc s− t©n cæ ®iÓn, song thÞ hiÕu vÒ g«tich cña «ng vÉn thÓ hiÖn trong mét vµi c«ng tr×nh nh− l©u ®µi nhá ë Babelsberg (1834). ¤ng cßn thùc hiÖn nhiÒu ®å ¸n c«ng tr×nh t−ëng niÖm n÷a.

3

Schuluter Andreas (1660-1714) KiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c §øc, ®¹i biÓu næi tiÕng cña xu h−íng Bar«c t¹i §øc. T¸c phÈm : néi thÊt l©u ®µi ë Berlin (1698-1706),biÖt thù Camay ë Berlin (1711-12) cïng nhiÒu t¸c phÈm ®iªu kh¾c g¾n liÒn víi c«ng r×nh kiÕn tróc, cÇu ,v.v. Tõ 1713, lµm viÖc t¹i Pªterburg, cã ¶nh h−ëng tíi Bar«c Nga thÕ kû 18 : trang trÝ Cung Mïa H¹ (1713-14), thiÐt kÕ l©u ®µi Mon Plaisir.

Schumacher, fritz (1869-1947). KTS vµ nhµ quy ho¹ch §øc, ®−îc biÕt víi çc c«ng tr×nh ®¬n gi¶n, hoµnh tr¸ng, sö dông vËt liÖu trong n−íc, th−êng lµ b»ng g¹ch. KiÕn tróc s− thµnh phè Hambourg (1909-31). C«ng tr×nh tiªu biÓu: bÖnh viÖn çc bÖnh nhiÖt ®íi (1912), Waddorferschule(1929), ®Òu cã xu h−íng hiÖn ®¹i theo nghÜa réng. Schumacher trë thµnh khu«n mÉu kiÕn tróc s− vµ nhµ quy ho¹ch chÝnh thèng cña §øc.

Schwechten, franz (1841-1924). KTS §øc tµi ba cuèi thÕ kû 19. ¤ng®−îc biÕt tiÕng khi sö dông g¹ch nhiÒu mµu cho nhµ ga Anhalt ë Berlin (1875-80) vµ mÆt chÝnh rÊt réng cña kho chøa. Çc t¸c phÈm næi tiÕng: Kaiser-Wilhem-Gedachtniskirche ë Berlin (1889-95) vµ Kaiserschloss ë Posen (1905-10) .

Scott, sir george gilbert (1811-78) . KTS Anh chuyªn vÒ nhµ thê, ng−êi h−ëng øng ®Çu tiªn vµ lµ ng−êi ph¸t ng«n cña trµo l−u T©n g«tich d−íi triÒu Victoria . ¤ng ®· tham gia vµo viÖc s¸ng t¹o, chuyÓn ®æi, kh«i phôc hµng tr¨m c«ng tr×nh vµ lµ nh©n vËt cã ¶nh h−ëng ®Õn çc nhµ x©y dùng thêi ®ã. Sau thêi gian dµi häc viÖc ë nhiÒu n¬i, tõ n¨m 1840 «ng míi b¾t tay vµo nghiªn cøu nghiªm tóc vÒ c«ng tr×nh g«tich vµ tù x©y dùng mét trong nh÷ng nhµ thê ®µu tiªn: St Giles Camberwell ë phÝa nam London (1841-43), råi tu viÖn Westminster (1849). Sau ®ã «ng kh«i phôc nhiÒu nhµ thê vµ ®o¹t gi¶i Saint-Nicolas ë Hambourg. Çc t¸c phÈm tiªu biÓu: St mathias ë Richmond, nhµ thê cæ St George ë Doncaster, St Mary Abbots ë Kensington,v.v. Gi÷a çc n¨m 1850 vµ

1897, «ng ®· xuÊt b¶n 5 cuèn s¸ch, trong ®ã cã cuèn “ Håi ký vÒ con ng−êi vμ nghÒ

nghiÖp” (1879). Hai con vµ c¶ çc ch¸u «ng sau nµy còng ®Òu lµ kiÕn tróc s−.

Seidler, harry (1923-?) . KTS ng−êi gèc ¸o nh−ng sèng vµ hµnh nghÒ t¹i ¤xtralia tõ 1954. ¤ng lµ kiÕn tróc s− quan träng ë Sydney. Sau khi häc ë Havard vµ ®¹i häc Manitoba ë Canada, «ng lµm viÖc cïng víi Marcel Breuer vµ Oscar Niemeyer. S©n vËn ®éng Olympic ë Melbourne víi m¸i treo, nhiÒu c«ng tr×nh th−¬ng nghiÖp vµ çc bl«c nhµ ë t¹i Sydney (1965), c«ng viªn ¤xtralia (1967) lµ nh÷ng t¸c phÈm cña kiÕn tróc s− bËc thÇy vÒ phong çch kiÕn tróc quèc tÕ. Ng«i nhµ riªng cña «ng b»ng bªt«ng cèt thÐp ë ngo¹i thµnh Sydney lµ vÝ dô vÒ sö dông ®Þa h×nh hiÓm trë mét çch th«ng minh.

Sekanaukax V.A (1930) KiÕn tróc s− Litva. C«ng tr×nh tiªu biÓu : khu nhµ ë Laz®inai (1967-70), Cung triÓn l·m nghÖ thuËt (1968), trô së trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Litva,(1982), tÊt c¶ ®Òu ë Vinhius. ViÖn sÜ ViÖn Hµn l©m NghÖ thuËt Liªn X« (1979).

semper Gottfried (1803-1879) KiÕn tróc s− §øc, nhµ lÝ luËn kiÕn tróc vµ nghÖ thuËt. Chó träng tæ chøc mÆt b»ng, néi thÊt, sö dông m«tip trang trÝ Phôc H−ng vµ Bar«c kÕt hîp víi néi dung c«ng tr×nh. T¸c phÈm lÝ luËn : “ ThÈm mü häc thùc hµnh” (1860-63) víi quan ®iÓm phong çch lµ sù kÕt hîp çc hiÖn t−îng lÞch sö.

Sernishov X.E. (1881-1963) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng kÕt cÊu chñ nghÜa. Copong tr×nh tiªu biÓu : häc viÖn Mac-Lª trªn qu¶ng tr−êng X«viÕt ë Moxkva (1924-27), tham gia lËp tæng s¬ ®å kh«i phôc Moxkva (1935), x©y dùng nhµ cao tÇng cña tr−êng §¹i häc trªn ®åi Lªnin (1949-53). KiÕn tróc s− tr−ëng Moxkva(1934-41). Tæng th− kÝ Héi kiÕn tróc s− Liªn X« (1950-55).

Sert, josep lluis (1902-?). KTS T©y Ban Nha. Sau khi häc ë Barcelone th× lµm viÖc cïng víi Le Corbusier ë Paris (1929-30). §i vµo quy ho¹ch nh÷ng n¨m ®Çu hµnh nghÒ, «ng sang Mü n¨m 1939 vµ trë thµnh tr−ëng khoa cña tr−êng héi häa ë Havard (1953).

4

Tham gia x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh lín, nh−ng thÓ hiÖn râ −u thÕ cña nhµ quy ho¹ch: mÆt b»ng tr−êng ®¹i häc Boston vµ Havard (1959-65;1950-65) kh¸ phong phó vµ sinh ®éng, g¾n liÒn ®−îc víi m«i tr−êng ®« thÞ. Sert xuÊt b¶n nhiÒu s¸ch , trong ®ã cã cuèn :”Thμnh phè cña chóng ta cã l−u danh ®−îc kh«ng ?”. Cßn ph¶i nh¾c tíi tßa nhµ triÓn

l·m Quèc tÕ cña T©y Ban Nha ë Paris mµ «ng phèi hîp thùc hiÖn víi Gonzalez, Miro, Calder vµ Picasso (1937).

Sevakinxki X.I. (1713-1780) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng Bar«c. Lµ ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc truyÒn thèng Nga thÕ kû 17 víi çc gi¶i ph¸p vµ h×nh thøc kiÕn tróc cã hÖ thøc, bè côc h×nh khèi c©n b»ng vµ rµnh m¹ch, h×nh bãng kiÕn tróc tinh tÕ, trang trÝ phong phó. Tham gia x©y dùng tæng thÓ l©u ®µi-c«ng viªn Txarkoe Xªlo (1746-60), l©u ®µi Fontanke (1750-55), l©u ®µi Suvalov (1753-55), nhµ thê Nikonxki (1753-62), nhµ kho “ Hµ Lan míi” (1765-80), kh«i phôc Kunxkamera (1754-58) t¹i Pªterburg.

Sharon, aryeh (1900-?). KTS vµ nhµ quy ho¹ch Ixraen. Sinh ë Ba Lan, ngô c− ë Palextin. Sau 6 n¨m lµm thî nÒ, «ng sang §øc , häc ë Bauhaus de Dessau (1926-30). Sau hai n¨m tËp sù, «ng trë vÒ Palextin (1932). ChÝnh ë ®©y, Sharon ®· x©y dùng nhiÒu nhµ ë, cã sù hîp t¸c cña Tel-Aviv. Cïng víi Dov Karmi, «ng lµ ng−êi truyÒn b¸ kiÕn tróc hiÖn ®¹i ch©u ¢u, nhÊt lµ phong çch cña Gropius vµ Bauhaus. Çc c«ng tr×nh tiªu biÓu: çc bÖnh viÖn Ichilov, Beilinson, Petak Tikvah ë Tel-Aviv, tr−êng ®¹i häc Weizmann ë Rohovot, tr−êng ®¹i häc cho ng−êi Do Th¸i ë Jerusalem.

Shaw, richard norman (1831-1912). KTS Anh, chuyªn vÒ nhµ ë . §−îc ®µo t¹o ng¾n h¹n vÒ kiÕn tróc, råi lµm viÖc t¹i c«ng ty cña Burn vµ häc tËp thªm vÒ T©n g«tich. §−îc göi du häc thªm t¹i Ph¸p, Italia vµ §øc (1854-56), khi trë vÒ , «ng c«ng bè mét tuyÓn tËp h×nh vÏ vÒ nhµ thê “ S¬ ph¸c kiÕn tróc trªn lôc ®Þa” (1858). Lµ chuyªn gia vÒ

nhµ ë, «ng lu«n ph©n biÖt nhµ ë n«ng th«n vµ nhµ ë ®« thÞ vµ thÓ hiÖn quan ®iÓm nµy trong çc t¸c phÈm cña m×nh:Glen Andred (1866-68), Leyswood (1867-69), Cragside (1870) vµ hµng lo¹t nhµ x©y dùng vµo çc n¨m 1870-80. T¹i London, «ng ®· thÓ nghiÖm nh÷ng c«ng tr×nh hçn hîp gi÷a phong çch Anh cæ vµ n÷ hoµng Anna, x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh t«n gi¸o, tiªu biÓu lµ nhµ thê Th¸nh Ba Ng«i ë Bingley (1866-68) vµ All Saints ë Leek (1885-87).

siloe, diego de (1495-1563) KiÕn tróc s− vµ nhµ ®iªu kh¾c T©y Ban Nha, chÞu ¶nh h−ëng cña Mikenlangelo vµ tr−êng ph¸i Florenxia. Trong çc t¸c phÈm kiÕn tróc, «ng ®· kÕt hîp g«tich víi hÖ cét thøc, t¹o kh«ng gian hµi hßa. X©y dùng nhµ thê Burga (1519-23) vµ nhiÒu mé chÝ.

Sitte, camilio (1843-1903). KTS vµ nhµ quy ho¹ch ¸o. §−îc biÕt ®Õn nhê cuèn s¸ch” Nh÷ng nguyªn t¾c nghÖ thuËt cña quy ho¹ch ®« thÞ” xuÊt b¶n ë Viªn n¨m 1889, vÒ

c¬ b¶n lµ ®èi lËp víi nh÷ng nguyªn t¾c cña tr−êng ph¸i Haussmann. Sitte cã ¶nh h−ëng lín trong nh÷ng n¨m 1900 t¹i çc n−íc sö dông tiÕng §øc, ch¼ng nh÷ng ®èi víi çc nhµ quy ho¹ch mµ c¶ kiÕn tróc s− cã xu h−íng quay trë l¹i duy tr× kiÕn tróc cæ x−a.

Skidmore, owing & merrill . Mét trong nh÷ng c«ng ty x©y dùng lín vµ ph¸t triÓn m¹nh cña Mü thµnh lËp sau ThÕ chiÕn II. Næi tiÕng víi nh÷ng tßa nhµ v¨n phßng lín . C«ng ty thµnh lËp ë Chicago n¨m 1935 bëi Nathaniel Owings (sinh 1903) , Louis Skidmore (sinh 1897) vµ kü s− John O. Merrill (sinh 1896). C«ng tr×nh ®Çu tay cña hä lµ Trung t©m nghiªn cøu nguyªn tö cña Mü ë Oak Ridge, Tenessee; tiÕp ®ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh cña ViÖn hµn l©m kh«ng lùc Hoa kú ë Colorado Springs (1959), c«ng tr×nh Lever House (1952), ng©n hµng Manhattan ë New York (1962), tr−êng ®¹i häc Yale (1963). C«ng ty cßn thùc hiÖn x©y dùng cho n−íc ngoµi (ng©n hµng Lambert t¹i BØ) vµ thùc hiÖn

5

nh÷ng dù ¸n quy m« lín ( tr−êng ®¹i häc Illinois, Chicago Circle Campus, th¸p John Hancock ë Chicago,v.v.)

Soane, sir john (1753-1837). KTS næi tiÕng cña Anh. T¸c phÈm cña «ng sau n¨m 1790 mang phong çch cæ ®iÓn ®éc ®¸o. §ã lµ mét vµi nhµ ë n«ng th«n, trô së lµm viÖc vµ cña hµng ë London vµ ng©n hµng Anh. Sau khi häc tr−êng William Baker ë Reading, «ng ®· cã nguyÖn väng trë thµnh kiÕn tróc s−. Ban ®Çu, tham gia mét sè dù ¸n cña thµnh phè nh− më réng tßa nhµ Ealing cña Thomas Gurnell, råi vµo c«ng ty cña Henry Holland. T¹i ®©y, cïng víi George Dance, «ng ®· cã ¶nh h−ëng tèt, víi phong çch riªng cña m×nh. ¤ng ®· do¹t huy ch−¬ng b¹c (1772) vµ huy ch−¬ng vµng (1776) trong çc cuéc thi cña ViÖn hµn l©m kiÕn tróc, sau l¹i ®−îc häc bæng cña George II vµ ®i häc t¹i Italia. Soane ®· xuÊt b¶n tËp “ MÆt b»ng nh÷ng ng«i nhμ� (1788), chñ yÕu ph¶n ¶nh thÞ

hiÕu nhµ n«ng th«n lóc ®ã. Nh÷ng c«ng tr×nh kh¸c: kh«i phôc Bank Stock Office(1791), Tyringham (1793), Dulwich Art Gallery (1811),v.v.

Sommaruga, giuseppe (1867-1917). KTS Italia, theo phong çch NghÖ thuËt míi. T¸c phÈm chÝnh: l©u ®µi Castiglioni ë Milan (1901-03), l¨ng mé Foccanoni ë Sarnico (1907).

Sonck, lars eliel (1870-1956). KTS tiªn phong cña xu h−íng l·ng m¹n ë PhÇn Lan, chÞu ¶nh h−ëng cña çc kiÕn tróc s− T©n b¶n xø Anh. T¸c phÈm tiªu biÓu: nhµ riªng ë Fistrom (1895), nhµ thê ë Tampere (1902-070, trung t©m b−u ®iÖn (1905) vµ nhµ thê Kallio (1912) ®Òu ë Helsinki.

Soufflot, Germain (1713-1780) KiÕn tróc s− Ph¸p, theo xu h−íng Cæ ®iÓn. ThiÕt kÕ mÆt ngoµi çc c«ng tr×nh : kh¸ch s¹n Dio ë Lyon (1741), trung t©m St. GenÌve ë Paris (1755-89) –sau nµy chuyÓn thµnh Pantheon. §Æc ®iÓm kiÕn tróc cña «ng: ph©n chia m¶ng râ rÖt, h×nh thøc hoµnh tr¸ng vµ nghiªm ngÆt, gi¶i ph¸p kÕt cÊu t¸o b¹o.

Spence, sir basil (1907-1976). KTS £c«t. Häc t¹i ®¹i häc London vµ Edimbourg. Lµm viÖc cho Edwin Luttens, lµ mét ng−êi cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn phong çch kiÕn tróc cña «ng. C«ng tr×nh tiªu biÓu: mét sè tßa nhµ lín cña t− nh©n ë £c«t (tr−íc 1939), c«ng tr×nh triÓn l·m cña South Bank ë London (1951), kh«i phôc nhµ thê Conventry (1960), çc tr−êng ®¹i häc Sussex , Cambrridge, Durham, Exeter vµ Southampton (nh÷ng n¨m 1960),v.v.

Stakensneider A.I. (1802-1865) KiÕn tróc s− Nga gèc §øc. X©y dùng nhiÒu l©u ®µi vµ nhµ t− nh©n, chñ yÕu ë Peterburg; ¸p dông nhiÒu phong çch kiÕn tróc cña çc thêi kú kh¸c nhau.

Stalberg E.E. (1883-1958), kiÕn tróc s− C«ng hu©n, viÖn sÜ Hµn l©m kiÕn tróc

Latvia, theo xu h−íng Duy lý, HiÖn ®¹i, Cæ ®iÓn. C«ng tr×nh chÝnh : nhµ ®¬n nguyªn t¹i phè Samarin (1926-36), ®µi t−ëng niÖm Tù do (1931-35) vµ Lªnin (1947-50) ®Òu ë Riga.

steller P.P. (1910-1977) KiÕn tróc s− Nga. Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña kh¸ch s¹n Sovietxkaya (1950), ga metro Prospect Mira (1957), Cung §¹i héi ®iÖn Kremli (1959-61), kh¸ch s¹n Rossia (1967-70), nhµ hßa nh¹c trung t©m Diarat (1974) , trô së H§BT Nga (1979-81), chØ ®¹o thiÕt kÕ ®¹i lé Novikirovski (tõ 1968) – TÊt c¶ ®Òu ë Matxc¬va.

Stephenson, robert (1803-1859). Kü s− x©y dùng vµ ng−êi tiªn phong trong x©y dùng ®−êng s¾t, nhµ ga vµ cÇu. Lµ con cña George Stephenson (1781-1848), nhµ ph¸t minh m¸y kÐo ch¹y h¬i n−íc. Sau khi kÕt thóc líp ng¾n h¹n t¹i ®¹i häc Edimbourg, hai cha con ®· cïng nghiªn cøu x©y dùng tuyÕn ®−êng s¾t ®Çu tiªn tõ Stockton ®Õn Darlington, råi tõ Liverpool ®Õn Manchester. N¨m 1835 Stephenson ®−îc c«ng nhËn lµ kü s− cña C«ng ty ®−êng s¾t cña London vµ Birmingham. Víi sù hç trî vÒ kiÕn tróc cña Francis Thompson, «ng ®· hoµn thµnh cÇu s¾t b»ng çc èng t¹i miÒn b¾c Galles, råi cÇu

6

Britannia (1850) - næi tiÕng vÒ kü thuËt ®éc ®¸o. VÒ sau, «ng cßn x©y dùng mét cÇu ë Canada vµ hai cÇu kh¸c ë Ai CËp.

Sullivan Louis henry (1856-1924) KiÕn tróc s− vµ nhµ lý luËn Mü, ®¹i diÖn cña

xu h−íng kiÕn tróc Chicago , mét trong nh÷ng ng−êi tiªn phong cña chñ nghÜa Duy lý. Nh÷ng c«ng tr×nh cao tÇng cña «ng thÓ hiÖn tÝnh thÈm mü cao, sö dông kÕt cÊu khung. C«ng tr×nh cßn ¸p dông cÊu tróc tæ ong, kÕt hîp nghiªm ngÆt víi c¸c bÒ mÆt trang trÝ ®−êng cong phøc t¹p b»ng gang theo phong c¸ch hiÖn ®¹i : nhµ B¶o hiÓm Bufallo (1894-95), cöa hµng Carson, Piri, Scott ë chicago (1899-1904). Lµ nhµ lÝ luËn ®· nªu nh÷ng nguyªn t¾c ph¸t triÓn kiÕn tróc C«ng n¨ng vµ H÷u c¬.

Syrkus S. (1893-1964) KiÕn tróc s− vµ nhµ lû luËn kiÕn tróc Ba Lan. Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc Ba Lan thÕ kû 20, theo xu h−íng C«ng n¨ng. ChØ ®¹o thèng nhÊt hãa x©y dùng nhµ ë ®iÓn h×nh t¹i Ba Lan. X©y dùng biÖt thù ë Xoxnovitsa (1933-34), tßa nhµ t¹i phè Katovitxki vµ §ombrovetxki, nhµ h¸t ë J«liby (1932-34), tÊt c¶ ®Òu ë Vacsava. H×nh thøc thÓ hiÖn c«ng n¨ng râ rÖt, tû lÖ hîp lû.

_____

1

t¹ Mü duËt (1915-1989) KiÕn tróc s− ViÖt Nam. Tèt nghiÖp tr−êng Cao ®¼ng Mü thuËt §«ng D−¬ng khãa VIII (1932-37). ThiÕt kÕ x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh d©n dông t¹i Hµ Néi, Nam §Þnh, H¶i D−¬ng, Thanh Hãa (1937-45). Tiªu biÓu cã biÖt thù 67 NguyÔn Du, biÖt thù 28 Hµng Chuèi (1940), biÖt thù 25 Hïng V−¬ng (1938- céng t¸c víi Cerutti) vµ ®¨c biÖt lµ biÖt thù ®iÓn h×nh phong çch §«ng D−¬ng t¹i 27 NguyÔn §×nh ChiÓu (1938); tÊt c¶ ®Òu ë Hµ Néi. ¤ng cßn lµ t¸c gi¶ chÝnh cña Khu giao tÕ Trung −¬ng víi trªn 20 h¹ng môc c«ng tr×nh b»ng gç, tre, nøa l¸ (1951-52) , mét sè nhµ 4 tÇng ë Hµ Néi, Trung t©m dÞch vô VÜnh Linh vµ Tr−êng ®¹i häc Th−¬ng nghiÖp Hµ Néi (1955-62). Gi¶i th−ëng cuéc thi thiÕt kÕ chïa Qu¸n sø, Trung t©m thÓ dôc thÓ thao CÇn Th¬, §«ng D−¬ng häc x¸ (1940-42).

Tabit antun (1907-1974) KiÕntróc s− Liban. KiÕn tróc tiªu biÓu: c«ng t×nh “ Héi nh÷ng ng−êi th«ng th¸i” (1938), nhãm nhµ ë t¹i B©yrut (1960),v.v. ®Òu xuÊt ph¸t tõ çc nguyªn t¾c kiÕn tróc HiÖn ®¹i Ch©u ¢u cã tÝnh kÓ ®Õn khÝ hËu ®Þa ph−¬ng cña Liban. Gi¶i th−ëng Lªnin vÒ Hßa b×nh.

Tamanian A.I. (1878-1936) KiÕn tróc s− Acmªnia, theo xu h−íng kiÕn tróc cæ ®iÓn . T¸c gi¶ cña tæng s¬ då kh«i phô Erªvan (1924), nhµ h¸t opªra vµ balª Xpen®iar«va (1926-53), trô së ChÝnh phñ Acmªnia (1926-41) ë Erªvan. Chó träng kÕt hîp h×nh thøc kiÕn tróc truyÒn thèng Acmªnia víi kiÕn tróc hiÖn ®¹i; cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh nÒn kiÕn tróc hiÖn ®¹i Acmªnia.

Tange, kenzo X. Kenzo Tange

tatlin, vladimir (1885-1953) C«ng tr×nh s− Nga, nguyªn lµ häa sÜ. §· thùc hiÖn mét sè ®å ¸n kiÕn tróc tÇm cì quèc tÕ. Tèt nghiÖp Hµn l©m viÖn Moxkva n¨m 1910. C«ng tr×nh tiªu biÓu lµ §µi vinh danh §Ö Tam quèc tÕ (1919-20) b»ng thÐp vµ çp, thùc hiÖn trªn makÐt nh−ng ch−a x©y dùng. C«ng tr×nh cao ®Õn 390m.

taut, bruno (1880-1938). KTS, nhµ quy ho¹ch vµ nhµ v¨n §øc. Lµ ng−êi tiªn phong cña xu h−íng biÓu c¶m cña nh÷ng n¨m 1920. N¨m 1909,cïng víi Franz Hoffmann thµnh l©îp mét cong ty ë Berlin . Hä thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh nhµ ë vµ v¨n phßng t¹i ®©y; ®ång thêi còng tham gia nhiÒu cuéc thi. N¨m 1913, Taut thiÕt kÕ mét tßa nhµ cho Héi chî Leipzig mang tªn” L©u ®µi thÐp”, tiÕp theo lµ tßa nhµ triÓn l·m ë Cologne n¨m 1914. Taut cßn xuÊt b¶n cuèn s¸ch tiªn tri” KiÕn tróc b»ng kÝnh” cïng n¨m víi viÖc khai tr−¬ng c«ng tr×nh “ Ng«i nhµ b»ng kÝnh”. Lµ kiÕn tróc s− thµnh phè Magdebourg (1921-24), «ng cßn x©y dùng nhiÒu nhµ ë, nghiªn cøu s¬ ®å chØ ®¹o quy ho¹ch ®« thÞ Berlin-Britz (1925-31). N¨m 1932 «ng qua NhËt B¶n råi dõng ch©n ë Ankara, Thæ NhÜ Kú.

telford, thomas (1757-1834) Kü s− x©y dùng £c«t, c«ng tr×nh s− chuyen vÒ cÇu, c¶ng, kªnh, nhµ thê,v.v. N¨m 1793 të thµnh kü s−, kiÕn tróc s− vµ thµnh tra thi c«ng kªnh ®µo Elles-mere. Ng−êi tiªn phong trong viÖc sö dông thÐp trong x©y dùng cÇu, tiÕt kiÖm thÐp khi sö dông khÈu ®é lín . Næi tiÕng vÒ nh÷ng c©y cÇu treo, (1826) x©y hçn hîp ®¸ vµ thÐp, t¹o tiÒn ®Ò cho nh÷ng c©y cÇu b»ng xÝch thÐp x©y dùng t¹i Mü sau nµy.

2

tengbom, ivar justus (1878-1968). Mét trong nh÷ng KTS l·ng m¹n cuèi cïng cña Thôy §iÓn ë ®Çu thÕ kû 20. §−îc ®µo t¹o ë häc viÖn kü thuËt Goteborg vµ ViÖn hµn l©m hoµng gia ë Stockholm vµ b¾t ®Çu vµo nghÒ n¨m 1912. §Ó l¹i cho Stockholm hai t¸c phÈm gi¸ trÞ: nhµ thê Hogalid (1923) vµ héi tr−êng (1926). Sau nµy, Tengbom cßn lµm viÖc víi con trai, s¸ng t¹o nªn nhiÒu kiÕn tróc hiÖn ®¹i cña Thôy §iÓn. ¤ng cßn lµ chñ nhiÖm çc c«ng tr×nh hoµng gia tõ n¨m 1924 ®Õn 1936.

Terragni, giuseppe (1904-42). KTS Italia. Lµ mét thµnh viªn cña nhãm kiÕn tróc s− ®i s©u nghiªn cøu kiÕn tróc çch m¹ng trong thêi kú ph¸t xÝt. N¨m 1926, cïng víi Gio

Ponti tæ chøc Phong trµo kiÕn tróc duy lý vµ lµm viÖc t¹i Trung t©m kiÕn tróc thùc nghiÖm Italia ë C«me. ¤ng mÊt t¹i mÆt trËn Nga trong thÕ chiÕn II.

Teulon, samuel sanders (1812-1873). KTS Anh. Më c«ng ty riªng (1840) sau khi hµnh nghÒ t¹i c«ng ty cña George Porter ë Bermondsey. C«ng tr×nh ®· thùc hiÖn: Tortworth Court (1849-52), Shadwell Park (1856-60), Elveham Hall (1859-62) vµ Bestwood Lodge (1862-64). Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ nh÷ng kiÕn tróc t«n gi¸o cßn g©y tranh c·i: St mark (1861), St Mary (1866-73) vµ St Stephen (1867).

Thomon, thomas de (1754-1813). KTS Ph¸p. T¸c phÈm chÝnh: së giao dÞch Saint- Petersburg, mét trong nh÷ng l©u ®µi lín t©n cæ ®iÓn ®Çu thÕ kû 19. ¤ng lµ kiÕn tróc s− ë

Paris, qua Italia, ¸o råi ®Þnh c− t¹i Nga. ¤ng ®−îc nhËn vµo ViÖn hµn l©m Saint-

Petersburg (1800) vµ nhËn x©y dùng c«ng tr×nh lín ®Çu tiªn lµ nhµ h¸t Bolchoï (sau bÞ háa ho¹n n¨m 1811). Ngoµi ra, cßn cã çc kho göi hµng ë c¶ng Salni (1804-05) vµ mét gi¸o ®−êng ë Pavlosk.

Thurah, laurids de (1706-1759). KTS §an M¹ch næi lªn ë nöa ®Çu thÕ kû 18 cïng víi ®ång h−¬ng lµ Nikolaj Eigtved vµ kiÕn tróc s− §øc E.D. Hauser. C¶ ba ng−êi nµy ®· thÕ ch©n mét kiÕn tróc s− v« danh ®Ó x©y dùng l©u ®µi Christianborg vµ ®Ó l¹i kh«ng Ýt ®iÒu tranh c·i. Thurah cßn thùc hiÖn Nhµ b¶o tµng, mét tßa nhµ mang phong çch bar«c ë b¾c Copenhagen, kh«i phôc bÖnh viÖn Frederick (1745) vµ nhµ thê Mabre- mét dù ¸n tËp trung kh¸ nhiÒu kiÕn tróc s− song kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc.

Tilmanis O. (1900-1980) KiÕn tróc s− C«ng hu©n Latvia. C«ng tr×nh tiªu biÓu : tßa thÞ chÝnh thµnh phè Yanica Axara (19290-30), trô së ViÖn Hµn l©m khoa häc Litva (1950-57), ®¹i häc B¸ch khoa (1956-58), tÊt c¶ ®Òu ë Riga. Kh«i phôc vµ quy ho¹ch khu trung t©m Elgava (1947) vµ nhiÒu nhµ ë trªn qu¶ng tr−êng Mòi tªn ®á (1958). Chñ tÞch Héi kiÕn tróc s− Latvia (1959-65).

Tite, sir william (1789-1873) KTS Anh theo xu h−íng cæ ®iÓn, chuyªn x©y dùng c«ng tr×nh c«ng céng. Cïng víi E.N. Clifton, «ng ®· x©y dùng mét sè nhµ ga. C«ng tr×nh tiªu biÓu: Tr−êng cao ®¼ng Mill ë b¾c London (1825-27), c¬ quan hèi ®o¸i ë London (1841-44), nghÜa trang Brookwood (1854), çc nhµ ga Carlisle (1847) vµ Perth (1848).

tkhor B.I. (1929-?) KiÕn tróc s− Liªn X«. Mét trong çc t¸c gi¶ cña tßa nhµ TriÓn l·m Quèc tÕ cña Liªn X« t¹i Montreal (1967), tæng thÓ c«ng tr×nh Olympic t¹i Moxkva. Gi¶i th−ëng Lªnin (1982).

Toramanian T. (1864-1934). KTS vµ nhµ kh¶o cæ kiÕn tróc Acmenia. Ho¹t ®éng ë Thæ NhÜ Kú råi Bungari tõ n¨m 1895. ChØ ®¹o nghiªn cøu di tÝch kiÕn tróc Acmenia tõ n¨m 1903.

Torosian D.P. (1926-?) KiÕn tróc s− Acmenia. Trong s¸ng t¸c, dùa vµo kinh nghiÖm kiÕn tróc truyÒn thèng Acmenia vµ thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ çc gi¶i ph¸p x©y dùng ®« thÞ vµ h×nh thøc thÓ hiÖn, tæng hîp nghÖ thuËt. Tham gia thiÕt kÕ x©y dùng: ViÖn nghiªn cøu tim m¹ch (1965-82), quy ho¹ch trôc trung t©m thµnh phè (tõ n¨m 1981), ga metro “

3

Qu¶ng tr−êng Lªnin”(1975-80), t−îng ®µi kû niÖm 50 n¨m Çch m¹ng Th¸ng M−êi (1966-82). KiÕn tóc s− tr−ëng Erªvan (1071-81). Gi¶i th−ëng Quèc gia Liªn x« (1977).

Torroja, eduardo (1899-1961). KTS T©y Ban Nha hiÖn ®¹i, ng−êi tiªn phong cïng víi Josep Lluiss Sert. Sau khi tèt nghiÖp kü s− x©y dùng t¹i Madrid, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi sö dông bªt«ng øng suÊt tr−íc. Çc c«ng tr×nh x©y dùng t¹i T©y Ban Nha cña «ng ®· ®−îc giíi thiÖu trong cuèn “ TriÕt häc cña çc kÕt cÊu” vµ “ Tù thuËt vÒ

hμnh tr×nh cña mét kü s−” . T− t−ëng cña Torroja ®Æc biÖt thÓ hiÖn rÊt râ trong c«ng tr×nh

x©y dùng tr−êng ®ua ë Zarzuela gÇn Madrid (1933). KÕt cÊu bªt«ng v−ît khÈu ®é lín cña m¸i kh¸n ®µi ®· chøng tá sù thµnh c«ng cña thiÕt kÕ. ¤ng cßn x©y dùng cÇu v−ît ë Esla víi chØ mét vßm cã khÈu ®é 190m (1940) , çc nhµ thê Xerrallo, Saint Esperit vµ cÇu Suert (1952).

Towsend, charles harrison (1851-1928) Mét trong nh÷ng thµnh viªn quan träng cña phong trµo NghÖ thuËt vµ Thñ c«ng nghiÖp ë Anh. Ban ®Çu, lµm viÖc cho mét kiÕn tróc s− ë Liverpool, sau hµnh nghÒ ë London (1880) råi më c«ng ty riªng. C«ng tr×nh tiªu biÓu: viÖn Bishopsgate (1892), b¶o tµng Horniman (1896) vµ phßng tranh Whitechapel (1896-99). Çc t¸c phÈm cña «ng rÊt kh¸c biÖt víi nhau tõ h×nh khèi, khÈu ®é cña vßm cho ®Õn çc d¶i trang trÝ vµ m«tip hoa l¸. Towsend cßn x©y dùng nhµ thê, gi¸o ®−êng, tßa thÞ chÝnh vµ nhiÒu ng«i ë nhµ n«ng th«n.

trezzini Domenico (1670-1734) KiÕn tróc s− Nga gèc Thôy sÜ. Tham gia thiÕt kÕ thµnh phè Kronstat vµ doanh tr¹i Aleksandro-Nepxki, thùc hiÖn quy ho¹ch ®¶o Vaxilievxki, x©y dùng Cung Mïa H¹ (1710-14), cæng Pªtropxki vµ nhµ thê Petropavlopxki. §· sím biÕt thiÕt kÕ “ mÉu” vÒ nhµ ë ®Ó x©y dùng cho çc tÇng líp d©n c− kh¸c nhau . Chó träng mÆt b»ng, chi tiÕt ®¬n gi¶n, sö dông bé phËn cña hÖ cét thøc lín vµ chi tiÕt Bar«c lµ ®Æc ®iÓm ûtong çc c«ng tr×nh cña «ng.

Triridat (tk. 10-11) Nhµ ho¹t ®éng kiÕn tróc Acmenia, ng−êi s¸ng lËp xu h−íng nghÖ thuËt kiÕn tróc Acmªnia thÕ kû 10-11. C«ng tr×nh chÝnh: nhµ thê ë Argin (997-998) vµ Ani (809-1001), trung t©m Grigori (1001-1010); tÊt c¶ ®Òu cã ®Æc ®iÓm: kÕt cÊu vßm, bè côc kh«ng gian hµi hßa, rµnh m¹ch, trang trÝ gän gµng. N¨m 989-992 thùc hiÖn kh«i phôc ®Òn cã m¸i cup«n ë Conxtantinopol.

Trotski N.A. (1895-1940) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng kÕt cÊu. T¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng lín t¹i Lenigrad : trô së quËn Kirov (1931-34), nhµ hµnh chÝnh trªn ®¹i lé Moxkva (1937-40). Chó träng sö dông hÖ cét thøc lín. tsusev A.V. (1873-1949) KiÕn tróc s− Nga, ng−êi thÓ hiÖn phong çch ®éc ®¸o cña kiÕn tróc truyÒn thèng Nga : khu nhµ ë Marfo-Marinxki (1908-12), tæng thÓ c«ng tr×nh ga Kazan (1914-26) ë Moxkva. Tham gia thiÕt kÕ tæng s¬ ®å kh«i phôc Moxkva ®Çu tiªn (1918-25), TriÓn l·m toµn Nga vÒ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp (1922-23). Mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu cña chñ nghÜa kÕt cÊu : nhµ an d−ìng ë Sochi (1927-31), trô së Bé n«ng nghiÖp (1928-33). C«ng tr×nh thµnh c«ng nhÊt lµ L¨ng Lªnin t¹i Hång tr−êng (lµm b»ng gç n¨m 1924 råi b»ng ®¸ n¨m 1929), kh¸ch s¹n Moxkva (1932-38), cÇu Moxkv«tetxki (1936-38), nhµ hµnh chÝnh trªn qu¶ng tr−êng Dzecjinxki (1946), tÊt c¶ ®Òu ë thñ ®«. M«tip kiÕn tróc d©n gian Gruzia còng ®−îc sö dông trong trô së Ph©n viÖn Mac-Lª ë Tbilitxi (1938) hoÆc cña Uzbekixtan còng ®−îc ¸p dông t¹i Nhµ h¸t opªra vµ balª ë Taxkent (1940-47), chi tiÕt kiÕn tóc Nga thÕ kû 17 còng ®−îc ®−a vµo ga metro Konxomolxkaya- Konsevaya ë Moxkva (1952). Vai trß cña «ng trong x©y dùng ®« thÞ còng kh¸ quan träng : thiÕt kÕ kh«i phôc çc ®« thÞ bÞ ph¸ hñy trong chiÕn tranh VÖ quèc håi 1941-45 nh− Ixtr− (1942-43), N«v«goro® (1943-45), Kub−xev (1947). T¸c gi¶ cña

4

200 c«ng tr×nh khoa häc vµ bµi b¸o vÒ kiÐn tróc vµ x©y dùng ®« thÞ. ViÖn sÜ Hµn l©m kiÕn tróc Liªn x« (1943).

tyurin E.D. (1796-1872) KiÕn tróc s− Nga, theo xu h−íng §Õ chÕ: thiÕt kÕ kh«i phôc Cung ®iÖn Kremli (1817-22), l©u ®µi Ekaterinxki (1825-26) vµ tæng thÓ cung ®iÖn öo Ackhanghenxki (tõ 1830). Chó träng gi¶i ph¸p mÆt chÝnh phøc t¹p, cã sö dông c¸c chi tiÕt ®−îc chän läc : nhµ thê t¹i Elokhov (1837-45).

_____

1

ungewitter, georg gottlob (1820-1864). KTS §øc theo xu h−íng T©n g«tich . Ban ®Çu hµnh nghÒ t¹i Munich vµ Hambourg cïng víi T. Bulau, nhµ truyÒn b¸ c«ng tr×nh g«tich toµn b»ng g¹ch, ng−êi cã ¶nh h−ëng ®Õn T©n g«tich ë Cologne còng nh− Pugin vµ Viollet-le-Duc. Ungewitter quan t©m ®Õn c«ng tr×nh d©n dông b¶n ®Þa, bÊt kÓ b»ng ®¸, gç hay g¹ch vµ viÖc trang trÝa néi thÊt. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1840, «ng xuÊt b¶n mét lo¹t s¸ch kiÓu mÉu phæ dông.

ukhtomxki §.b. (1719-74) KiÕn tróc s− Nga, nhµ s− ph¹m næi tiÕng vµ ng−êi s¸ng lËp tr−êng ph¸i kiÕn tróc ®Çu tiªn ë Nga. T¸c phÈm cña «ng mang phong çch Bar«c Nga thÕ kû thø 18, h×nh thøc phong phó vµ sinh ®éng: Kh¶i hoµn m«n §á (1753-57), nhµ Quèc héi á Lefortov (1753-57), cÇu Kuznetxki (1754-57), tÊt c¶ ®Òu ë Moxkva. Lµ ng−êi thiÕt kÕ th¸p chu«ng á doanh tr¹i Tr«ixe-Xecghiªva.

Unwin, sir raymond (1863-1940). Nhµ quy ho¹ch Anh næi tiÕng thÕ giíi. Ban ®Çu häc kü s− x©y dùng, sau chuyÓn sang quy ho¹ch vµ kiÕn tróc. Cïng víi Barry Parker

(1867-1941), muèn thùc hiÖn ý t−ëng vÒ thµnh phè v−ên, tr−íc hÕt thùc nghiÖm t¹i lµng Earwick gÇn New York (1902), råi Letchworth (1903). §©y lµ thµnh phè v−ên ®Çu tiªn, dù kiÕn cã 30.000 d©n. N¨m 1907 «ng cßn quy ho¹ch mét thµnh phè v−ên kh¸c ë b¾c London cho 10.000 d©n.

Upjohn, richard (1802-1878). Ng−êi tiªn phong trong ph¸t triÓn T©n g«tich trong kiÕn tróc t«n gi¸o ë Mü. Sinh t¹i Anh, sau ngô c− ë New Bedford, Massachussetts. ¤ng lµm c«ng viÖc mét häa viªn cho c«ng ty thÇu kho¸n ®Þa ph−¬ng vµ theo häc khãa thiÕt kÕ buæi tèi . Sau ®ã, «ng ®Õn Boston vµ lµm viÖc cho kiÕn tróc s− Alexander Parris. T¹i ®©y «ng cã t¸c phÈm ®Çu tay: tßa nhµ Isaac Farrar vµ nhµ thê St John ë Maine (1837-39). §−îc mêi vÒ New York ®Ó gi¸m s¸t kh«i phôc nhµ thê Ba ng«i víi t− çch lµ kiÕn tróc s−, «ng ®· thµnh c«ng trong viÖc x©y míi c¶i t¹o nhµ thê nµy cho xøng víi mét c«ng tr×nh t«n gi¸o quan träng (1846). ¤ng cßn x©y dùng nhiÒu nhµ thê kh¸c ë New Jersey, New York vµ Newporrt (1946-53). Lµ s¸ng lËp viªn vµ chñ tÝch ®Çu tiªn cña Häc viÖn kiÕn tróc Mü (1857-76). Cuèn s¸ch” KiÕn tróc n«ng th«n cña Upjohn” xuÊt b¶n n¨m

1852.

Utzon, johr (sinh n¨m 1918) KiÕn tróc s− ng−êi §an M¹ch, vèn lµ häc trß cña kiÕn tróc s− næi tiÕng ng−êi PhÇn Lan Alvar Aalto, ®· thiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh quan träng ë trong n−íc nh− khu nhµ ë nhá Kingo ë Hilleback (1953) víi 63 ng«i nhµ ë g¹ch ngãi xinh x¾n trªn mét ®Þa h×nh dèc, vµ mét khu t−¬ng tù ë Fredensborg (1962) cho nh÷ng ng−êi §an M¹ch håi h−¬ng, nh−ng t¸c phÈm quan träng h¬n c¶ lµ c«ng tr×nh «pªra ë Sydney (1960-73) ë ¤xtr©ylia (ph−¬ng ¸n ®o¹t gi¶i trong mét cuéc thi quèc tÕ vµo n¨m 1956). C«ng tr×nh nµy, víi nh÷ng bé m¸i h×nh çnh buåm rÊt ®Æc s¾c vµ hÊp dÉn ®· trë thµnh biÓu t−îng c¶ thµnh phè Sydney.

uxeimov M.A. (1905-?) KiÕn tróc s− vµ nhµ lÞch sö kiÕn tróc Nga. C«ng tr×nh chñ yÕu

: th− viÖn quèc gia A®un®ov (1960), tæng thÓ trô së ViÖn Hµn l©m kiÕn tróc Azerbaizan (1951-66), ga metro “ Narinamov”, kh¸ch s¹n Azecbaizan (1969) vµ kh¸ch s¹n Moxkva t¹i Bacu (1978).

_____

2

Vago, pierre KiÕn tróc s−, sinh 1910 ë Budapest, theo gia ®×nh ®Õn sinh sèng ë Roma n¨m 1919 råi sau ®ã dÕn Paris häc mü thuËt vµ kiÕn tróc(1928-1932). Lµ biªn tËp viªn, sau ®ã lµ tæng biªn tËp t¹p chÝ chuyªn ngµnh vÒ kiÕn tróc ®−¬ng thêi “L’Architecture d’aujourd’hui” 1949-1968. ¤ng còng lµ ng−êi s¸ng lËp ra Héi liªn hiÖp KiÕn tróc s− Quèc tÕ (UIA, Union International des Architects) vµ lµ Tæng th− kû cña héi nµy (1948-1965), sau ®ã lµ Chñ tÞch danh dù (1969). ¤ng lµ ng−êi s¸ng lËp ViÖn hµn l©m kiÕn tróc Quèc tÕ (IAA) vµ còng lµ phã chñ tÞch(1981). Çc s¸ng t¸c chñ yÕu: nhµ l¾p ghÐp b»ng thÐp t¹i triÓn l·m nhµ ë Paris (1932), nhµ triÓn l·m cña Ph¸p ë Milan (91937), çc c«ng tr×nh Arles ë Tarascon vµ quy ho¹ch tæng thÓ Beaucaire (1945), trô sá chÝnh ng©n hµng AlgÐrie ë Paris (1948), ng©n hµng trung −¬ng Tunisie (1953), nhµ th− viÖn §¹i häc tæng hîp Lille (1971), dù ¸n ®−êng Sinai ë Ai CËp (1980).

Valiukix G.X. (1927- ?) KiÕn tróc s− C«ng hu©n Litva. T¸c gi¶ çc ®å ¸n thiÕt kÕ ®iÓn h×nh nhµ ë t¹i Viniux (1961-62), (1965-66), (1969-73) víi çc gi¶i ph¸p bè côc kh«ng gian s¸ng t¹o, chó träng ®Þa h×nh ®Þa ph−¬ng vµ c©y xanh. Gi¶i th−ëng Lªnin (1974).

vallin de la mothe (1729-1800) KiÕn tróc s− Ph¸p. Theo häc ë Ph¸p vµ Italia, hµnh nghÒ t¹i Nga, chñ yÕu ë Pªtecbua. C«ng tr×nh cña «ng mang s¾c th¸i S¬ Cæ ®iÓn, cã bè côc râ rÖt kÕt hîp víi h×nh thøc Ba r«c sinh ®éng: qu¶ng tr−êng kh¸ch s¹n (1761-85), nhµ thê Ekaterina (1763-83), Ermitage nhá (1764-67), trô së ViÖn Hµn l©m nghÖ thuËt (1764-88), nhµ kho Hµ Lan míi (1765-80); tÊt c¶ ®Òu ë Pªtecbua.

van de velde, henry (1863-1957) KiÕn tróc s− BØ. Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp Verdunda §øc (1907). Trong thiÕt kÕ ®å ®¹c (tõ 1894), c«ng tr×nh ë Brussels (1895) vµ thiÕt kÕ néi thÊt (1901-02) ®Òu thÓ hiÖn lµ ng−êi s¸ng t¹o phong çch HiÖn ®¹i, sö dông ®−êng cong trong trang trÝ. Sau nµy, trë thµnh ng−êi s¸ng lËp, nhµ lÝ luËn vµ l·nh ®¹o cña chñ nghÜa C«ng n¨ng (tr−êng §¹i häc kiÕn tróc vµ x©y dùng Vaima 91904-07), th− viÖn tr−êng §¹i häc ë Hente (1935-40).

Vanbrugh, sir john (1664-1726). KTS Anh. T¸c gi¶ cña l©u ®µi Blenheim vµ lµ mét trong nh÷ng ®¹i diÖn cña tr−êng ph¸i bar«c ë Anh. Phong çch cña Vanbrugh dÉn xuÊt tõ Ph¸p ë thÕ kû 17 cho ®Õn Phôc H−ng cña Italia.¤Ng x©y dùng çc ph¸o ®µi: Howard , Stowe (1725-28), l©u ®µi ë Greewich (1718-19), mét sè ®Òn ®µi vµ kh«i phôc nhiÒu c«ng tr×nh lín kh¸c.

Van’s-gravensende, arent (?-1662). KTS Hµ Lan, theo xu h−íng cæ ®iÓn. Lµ kiÕn tróc s− thµnh phè Leyde (1639-51). C«ng tr×nh tiªu biÓu: Sint Sebastiaandoelen ë La Haye (1636), Nhµ tr¶i th¶m ë Leyde (1639-40), kh¸ch s¹n thµnh phè Middelharnis (1639),v.v. Phong çch cña «ng lÞch sù, trang trÝ khiªm tèn vµ lµ mÉu mùc cho kiÕn tróc cæ ®iÓn Hµ Lan.

vanvitelli Luigi (1700-1773) KiÕn tróc s− Italia. S¸ng t¸c cña «ng lµ sù chuyÓn tiÕp tõ Bar«c sang Cæ ®iÓn. Trang trÝ sinh ®éng, tæ chøc kh«ng gian khÐo lÐo kÕt hîp víi xö lÝ mÆt ®øng nghiªm ngÆt theo Cæ ®iÓn lµ ®Æc ®iÓm trong kiÕn tróc cña «ng, tiªu biÓu lµ l©u ®µi Rªan, gÇn Nªapol (1752).

3

Varakxin V.N. (1901-1980) KiÕn tróc s− Bªlorutxi. T¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng vµ nhµ ë t¹i Minxk vµ çc thµnh phè kh¸c cña Bªlorutxi : trô së Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n (1940-17), r¹p chiÒu phim R«®ina (1939), nhµ h¸t ë Gomel (1944-48).

vasari Giorgio (1511-1574) KiÕn tróc s− vµ sö gia nghÖ thuËt Italia. §¹i diÖn cña xu h−íng CÇu kú. Çc c«ng tr×nh cña «ng biÓu hiÖn sù pha trén gi÷a kiÕn tróc Phôc H−ng vµ CÇu kú (l©u ®µi ë Piza n¨m 1562 vµ ë Florenxia n¨m 1560-85).

Vasconcellos, constantino de . KTS T©y Ban Nha, hµnh nghÒ t¹i Pªru tõ 1630 ®Õn 1670. Lµ kü s−, «ng thÝch nghiªn cøu vµ khai th¸c kü thuËt quincha ë b¶n xø.

§ã lµ mét lo¹i vËt liÖu lµm tõ hçn hîp cãi vµ th¹ch cao trªn kÕt cÊu gç; çc thµnh phÇn nµy cã khi cßn ®−îc liªn kÕt bëi d©y da. Sau trËn ®éng ®Êt n¨m 1656, «ng trë l¹i Lima kh«i phôc ®Òn Saint-Francois ®· hoµn toµn sËp ®æ vµ sö dông thµnh c«ng vËt liÖu chÞu ®éng ®Êt tèt quincha trong c«ng tr×nh nµy. ¤ng cßn lµm viÖc t¹i Bolivia sau n¨m 1632.

Vignola, giacomo barozzi da (1507-1573) KiÕn tróc s− Italia thêi M·n Phôc H−ng. Lµ nhµ lÝ luËn, t¸c gi¶ cuèn s¸ch “ Quy t¾c n¨m cét thøc kiÕn tróc” (1562). Gi¶i ph¸p kh«ng gian phøc t¹p thÎ hiÖn trong nhiÒu l©u ®µi do «ng thiÕt kÕ (1558-73).

Villanueva,carlos raul (1900-1975) KiÕn tróc s− vµ quy ho¹ch gia Venezuela. Tõ nh÷ng n¨m 1940, ®i theo xu h−íng C«ng n¨ng, sau tuyªn bè ñng hé xu h−íng kiÕn tróc HiÖn ®¹i. C«ng tr×nh tieu biÓu: tßa nhµ Venezuela t¹i TriÓn l·m quèc tÕ ë Paris (1937), tæng thÓ thµnh phè §¹i häc (1944-57), khu nhµ ë El-Paraiso (1952-54), c«ng tr×nh 23 th¸ng 1 (1955-57). T¸c gi¶ s¸ch” Carakas qu¸ khø vµ hiÖn t¹i”.

viollet-le-duc, eugÌne emmanuel (1814-1879) KiÐn tróc s− Ph¸p kiªm sö gia vµ nhµ lÝ luËn kiÕn tóc. Kh«i phôc nhiÒu nhµ thê g«tich cña Ph¸p (tõ n¨m 1845), x©y dùng l¹i ph¸o ®µi Piefon vµ mét sè c«ng tr×nh kh¸c. T¸c gi¶ çc s¸ch :“ Tõ ®iÓn gi¶i thÝch kiÕn tróc Ph¸p” (1854-68), “ Bµn vÒ kiÕn tróc” (1858) vµ “ NghÖ thuËt Nga” (1877).

Vitberg A.L. (1787-1855) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt kÕ cho Moxkva nhiÒu c«ng tr×nh t−ëng niÖm hoµnh tr¸ng nh©n ChiÕn th¾ng VÖ quèc vÜ ®¹i 1812. Cã xu h−íng theo M·n §Õ chÕ trong çc c«ng tr×nh cña m×nh.

Vitruvius ( nöa sau thÕ kû 1 tCn) KiÕn tróc s− Roma. Næi tiÕng lµ t¸c gi¶ cña “ N¨m bé s¸ch vÒ kiÕn tróc”. §ã lµ toµn bé çc bµi gi¶ng ®−¬ng thêi vÒ kiÕn tróc, bao gåm kü thuËt x©y dùng ®« thÞ, nh÷ng vÊn ®Ò bæ sung b»ng lÝ thuyÕt vµ kinh nghiÖm thùc hµnh tÝch lòy ®−îc trong kiÕn tróc Hy-La. Ph−¬ng ch©m ®· ®−îc nªu ra tõ thêi ®ã lµ : “ bÒn, tiÖn dông vµ ®Ñp” cßn cã t¸c dông cho m·i ®êi sau. Çc bµi gi¶ng cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ trong viÖc nghiªn cøu h×nh thøc cña çc hÖ cét thøc kiÕn tróc trong thÕ kû 17-18.

Vittone, bernado (1702-1770). KTS Italia. Häc kiÕn tróc t¹i Roma, sau trë vÒ Turin (1733) hoµn thiÖn kiÕn thøc c¬ b¶n t¹i nhµ Juvarra. Çc t¸c phÈm thµnh c«ng cña «ng ®Òu lµ nh÷ng nhµ thê cã mÆt b»ng tËp trung, trong ®ã ph¶i kÓ tíi hiÖu qu¶ thiÕt kÕ chiÕu s¸ng nhµ thê S. Chiara ë Bra (1742) trùc tiÕp tõ m¸i vßm trßn ®Õn çc hµnh lang, còng nh− sù ph¶n chiÕu ¸nh s¸ng gi÷a çc kÕt cÊu vµ trÇn ®−îc chiÕu s¸ng.

Vlax«v (1906-1958) Nhµ khoa häc, ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn Hµn l©m khoa häc Liªn X«, chuyªn nghiªn cøu vÒ c¬ häc, c¬ häc kÕt cÊu, søc bÒn vËt liÖu, thuyÕt ®µn håi, ®¶m b¶o trong lÜnh vùc tÝnh to¸n vá máng vµ thanh thµnh máng. ¤ng ®· gi¶i bµi to¸n xo¾n uèn cña thanh máng, dïng ph−¬ng ph¸p bim«men vµ m«men qu¸n tÝnh qu¹t ®Ó nghiªn cøu sù vªnh cña tiÕt diÖn vµ tÝnh ra øng suÊt.

Vò nh− t« (?-1516) Ng−êi huyÖn CÈm Giµng, tØnh H¶i D−¬ng, lµ mét thî x©y dùng tµi giái, th−êng dïng çc khóc mÝa ®Ó t¹o dùng m« h×nh cung ®iÖn, ®−îc vua Lª T−¬ng Dùc (1509-1516) phong lµm ®« ®èc tr«ng coi viÖc x©y dùng rÊt nhiÒu cung ®iÖn lín, ®Æc

4

biÖt cã c«ng tr×nh Cöu Trïng §µi, quy m« ®å sé, nh−ng rÊt tiÕc ®· kh«ng hoµn thµnh ®−îc do x©y dùng qu¸ tèn kÐm l¹i nh»m vµo lóc x· héi cã nhiÒu rèi ren, nhiÒu phe ph¸i. ¤ng cßn bÞ xö chÐm ë ngoµi cöa thµnh Th¨ng Long.

V−¬ng quèc mü (1922-1984) KiÕn tróc s− ViÖt Nam, quª : Héi An, Qu¶ng Ng·i. Phã tiÕn sÜ kiÕn tróc ViÖt Nam ®Çu tiªn t¹i Liªn X« (1962). Trong thiÕt kÕ quan t©m nhiÒu ®Õn yÕu tè vËt lÝ-khÝ hËu. T¸c phÈm : KhÝ hËu vµ nhµ ë (1963). Thø tr−ëng Bé X©y dùng, Uû viªn BCH §oµn KiÕn tróc s− ViÖt Nam (nhiÖm kú 1957-83), Phã Chñ tÞch Héi X©y dùng ViÖt Nam khãa 1( 1982-87).

_____

5

wagner, otto (1841-1918). Ng−êi khëi x−íng trµo l−u HiÖn ®¹i ë ¸o. Häc t¹i tr−êng B¸ch khoa, råi viÖn NghÖ thuËt Berlin (1860) vµ ViÖn hµm l©m Viªn (1863). Ban ®Çu thiÕt kÕ nhiÒu nhµ ë vµ c«ng tr×nh th−¬ng m¹i cña ®Þa ph−¬ng. C«ng tr×nh ®Çu tay: Landerbank (1883-84), nhµ riªng ë ngo¹i thµnh (1886-88). §o¹t gi¶i thi quèc tÕ Reichtag ë Berlin vµ häc bæng Amsterdam. §−îc phong lµ gi¸o s− viÖn Hµn l©m Viªn (1894). Sau nµy, «ng cßn x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh phôc vô giao th«ng ®−êng s¾t quan träng nh−: ®−êng s¾t ë Viªn, nhiÒu ga, cÇu v−ît, trong ®ã nhµ ga Karlplatz (1898) rÊt thµnh c«ng víi kÕt cÊu nhÑ vµ kiÓu d¸ng trang trÝ kim lo¹i thanh thãat. Nhµ thê ë Am Steinhof gÇn Viªn còng lµ mät c«ng tr×nh cã trang trÝ phong phó (1905-07).

Wallot, paul (1842-1912). KTS §øc. C«ng tr×nh tiªu biÓu: Nhµ nghÞ viÖn §øc ë Berlin (1882-94) theo phong çch T©n bar«c. Wallot ®−a ra kh¸i nÖm míi vÒ nghÖ thuËt ç thÓ trong kiÕn tróc, cã ¶nh h−ëng tíi nhiÒu häc trß vµ céng t¸c viªn cña m×nh nh− B. Schmitz, Theodor Fischer, Wilhem Kreis vµ Hermann Muthesius.

Walter, thomas ustick (1804-1887). KTS Mü, gia nhËp trµo l−u T©n Hy L¹p ë Philadelphie vµ ë Washington. Lµ gi¸o s− kiÕn tróc cña häc viÖn Franklin ë Philadelphie . X©y dùng nhiÒu tr¹i giam ë Moyamensing,Pðnnyvalnie theo phong çch T©n Ai CËp (1831-33). C«ng tr×nh tiªu biÓu: tßa nhµ Gerard College, Capitole ë Washington,v.v. T¸c gi¶ cuèn s¸ch”H−íng dÉn thî s¾t, ®¸ vμ 200 mÉu nhμ ë vμ biÖt thù “(1846).

wright, Frank Lloyd (1869-1959) KiÕn tróc s− Mü, ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh ®¹o tr−êng ph¸i kiÕn tróc H÷u c¬, mét trong nh÷ng g−¬ng mÆt lín cña nÒn kiÕn tróc hiÖn ®¹i thÕ giíi ë thÕ kû 20. Sinh tr−ëng ë bang Wisconsin, Mü vµ buæi ®Çu hµnh nghÒ ë Chicago, cuéc ®êi 90 n¨m cña «ng ®· cèng hiÕn cho x· héi trªn 600 t¸c phÈm kiÕn tróc ®· thùc hiÖn cïng víi 12 cuèn s¸ch vµ nhiÒu bµi viÕt vÒ kiÕn tróc cã gi¸ trÞ. ¤ng còng cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt lín cho viÖc ®µo t¹o çc kiÕn tróc s− trÎ. Cuéc ®êi s¸ng t¹o cña «ng gåm ba thêi kú: thêi kú ®Çu (1890-1910) ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh næi tiÕng mµ quan träng nhÊt lµ “ nhµ ë kiÓu ®ång néi” nh− çc ng«i nhµ Izabel Robert House ( Illinois, 1908) vµ Robie House (Chicago, 1909); thêi kú thø hai (1910-1935) cã çc t¸c phÈm quan träng nh− Kh¸ch s¹n Hoµng gia ë Tokyo vµ tßa nhµ Millard House ë California; thêi kú thø ba (1936-1959) rÊt rùc rì víi t¸c phÈm kiÕn tróc ®Æc s¾c nh− “ tßa nhµ trªn th¸c” (tøc biÖt thù Kaufmann) ë Bear Run, th¸p Price (Oklahoma, 1953-1956), b¶o tµng nghÖ thuËt hiÖn ®¹i Guggenheim (New York,thiÕt kÕ 1943-1946, x©y dùng 1956-1959).

_____

6

xemi«nov V.N. (1874-1960) KiÕn tróc s− quy ho¹ch Nga. Hµnh nghÒ t¹i Nga vµ Anh. ChØ ®¹o thiÕt kÕ kh«i phôc Matxc¬va (1935), quy ho¹ch vµ x©y dùng thµnh phè v−ên gÇn Prozoropxkaya, thiÕt kÕ quy ho¹ch vïng Iªcutxc¬, vïng má Capcaz¬ (1933-36), tæng s¬ ®å kh«i phôc vµ ph¸t triÓn KÜxlovo®xc¬ (1934), tæng s¬ ®å khoi phôc vµ ph¸t triÓn Roxtov-na-§«nu (1930-34).

Ximbirtsev V.N. (1901-1982) KiÕn tróc s− Nga. Tham gia kh«i phôc vµ x©y dùng Volgagra® trong ®ã cã ®¹i lé vµ qu¶ng tr−êng chiÕn sÜ Pavsi, tr−êng §¶ng, nhµ h¸t qu©n ®éi Liªn X« t¹i Moxkva (1934-40). KiÕn tróc s− Nh©n d©n Liªn X« (1975), Gi¶i th−ëng Quèc gia (1951).

Xongail« M.A. (1874-1941) KiÕn tróc s− Litva, theo xu h−íng T©n Cæ ®iÓn. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ ng©n hµng ë Kaunax (1924-19), nhµ ng©n hµng ë Majekai (1937-38).

xperanxki E.N. (1914-1983) KiÕn tróc s− Nga. Cïng víi çc t¸c gi¶ kh¸c ®· thiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh t¹i Lªningrad :nhµ ë t¹i ®¹i lé Matk«vxki (1956-61) vµ Nov«izmail«vki (1964-65), trung t©m truyÒn h×nh (1962), tæng thÓ c«ng tr×nh h¶i quan ë biªn giíi Nga-PhÇn Lan (1967),v.v. ViÖn sÜ Hµn l©m kiÕn tróc Liªn X« (1979).

Xtam« E.N. (1912-?) KiÕn tróc s− Nga. Mét trong çc t¸c gi¶ cña Cung Dd¹i héi ®iÖn Kremli (1959-61) nhµ ë 19 tÇng t¹i ®¹i lé Lªnin (1965-67), tiÓu khu nhµ ë M«xfimxki (tõ n¨m 1966), r¹p chiÕu phim (1967), tµ ®¹i sø Hungari (1967), nhµ in Progres (1967), lµng Olympic (1980), tÊt c¶ ®Òu ë Moxkva. KiÕn tróc s− Nh©n d©n Liªn x« (1981). Gi¶i th−ëng Lªnin (1962).

Xtarov I.E. (1745-1808) KiÕn tróc s− Nga, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp xu h−íng Cæ ®iÓn Nga, hµnh nghÒ nhiÒu n¨m ë Roma vµ Paris. C«ng tr×nh ®Çu tay: çc biÖt thù ët Tula, Moxkva (1773-76). Chó träng bè côc t¹o h×nh, gi¶i ph¸p xö lû cæ ®iÓn. X©y dùng nhµ thê Tr«ixki (1778-90), cung Tavrik (1783-89) ®Òu ë Peterburg. Cuèi thËp kû 1780 thiÕt kÕ nhµ Serementev−i ë Moxkva. Tõ n¨m 1800 chØ ®¹o vµ gi¸m s¸t x©y dùng nhµ thê Kazan.

Xtarov I.E. (1745-1808). KTS Nga Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp xu h−íng Cæ ®iÓn Nga, ®· tõng ho¹t ®éng ë Roma vµ Paris. Nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu tay: biÖt thù ë Tula,

Moxkva (1773-76). Chó träng bè côc t¹o h×nh, gi¶i ph¸p xö lý cæ ®iÓn. X©y dùng çc nhµ thê Tr«ixki (1778-90), cung Tavrik (1783-89) ®Òu ë Peterburg. Cuèi thËp kû 1780 thiÕt kÕ tßa nhµ Serementev−i ë Moxkva. Tõ 1800 chØ ®¹o gi¸m s¸t x©y dùng nhµ thê Kazan.

Xtarov V.P. (1769-1848). KTS Nga, ®¹i diÖn cña xu h−íng M·n Cæ ®iÓn. Nghiªn cøu kiÕn tróc t¹i Italia vµ Ph¸p (1802-1808). Trong nh÷ng n¨m 1810, thùc hiÖn h¬n 100 mqÉu thiÕt kÕ nhµ ë. §¸ng kÓ cã c«ng tr×nh t−ëng niÖm (1817-20), chî Yanxki (1817-19) ë Peterburg, cæng b»ng gang (1817-21) vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c. CHó träng sö dông hÖ thøc ®æic, h×nh t−îng kiÕn tróc bÒ thÕ, trang träng.

7

Xtartsev−i (nöa sau thÕ kû thø 17) Mét gia ®×nh kiÕn tróc s− Nga. Tham gia x©y dùng Cæng Tr«ixki cña ®iÖn Kremli ë Moxkva (sau n¨m 1684), x©y dùng cung Teremna ë Kremli vµ kh«i phôc mét sè nhµ thê kh¸c.

yorke, francis reginald stevens (1906-1962) Ng−êi ®Çu tiªn s¸ng lËp nhãm nghiªn cøu kiÕn tróc hiÖn ®¹i ë Anh. Cã ¶nh h−ëng lín ë Anh vfa næi tiÕng ë haicuèn s¸ch:” Ng«i nhµ hiÖn ®¹i” (1934) vµ “ C¨n hé hiÖn ®¹i” (cïng víi F. Gilbert, 1937). X©y dùng mét sè nhµ nhá g©y Ên t−îng, hîp t¸c cïng víi Marcel Breuer (1935-37) khi «ng qua §øc , víi EugÌne Rosenberg vµ Cyryl Mardall (1944) thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh ®å sé vµ ®éc ®¸o.

Young, Thomas (1773-1829), nhµ VËt lû Anh, tªn ®−îc ®Æt cho m«®un ®µn håi E, cßn gäi lµ mo®un Young X. M«®un ®μn håi.

Zabol«tn−i V.I. (1898-1962) KiÕn tróc s− Ucraina, tham gia thiÕt kÕ quy ho¹ch nhiÒu thµnh phè (1929-33), trô së X« viÕt tèi cao Ukraina(1936-39). Chñ tÞch ViÖn Hµn l©m KiÕn tróc Ukraina (1945-56). Gi¶i th−ëng Quèc gia (1941).

Zaborxki G.V. (1909-?) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt kÕ kh«i phôc qu¶ng tr−êng Lªnin (1947-60), nhiÒu nhµ ë vµ nhµ c«ng céng, ga hµng kh«ng. KiÕn tróc s− Nh©n d©n Liªn X«. Gi¶i th−ëng Quèc gia (1971).

Zakamenxki O.N. (1914-1968). KiÕn tróc s− Latvia. T¸c gi¶ ®µi t−ëng niÖm chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, nhiÒu tr−êng phæ th«ng ë Riga, quÇn thÓ c«ng tr×nh t−ëng niÖm ë Xalaxpilxa (1964-67). Gi¶i th−ëng Lªnin (1970).

zakhar«v A.D. (1761-1811) KiÕn tróc s− Nga. Ng−êi tiªn phong cña xu h−íng §Õ chÕ. ThiÕt kÕ ®¶o Vaxiliepxki ë Pªtecbua vµ c¶ng Galªm−i cïng nhiÒu c«ng tr×nh hoµnh tr¸ng kh¸c.

8

zank«vits V. P. (1937-?) KiÕn tróc s− Belarutx. Tham gia thiÕt kÕ x©y dùng c¸c khu nhµ ë t¹i Minxk (1953-59). Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña ®µi t−ëng niÖm Khattun (1970) vµ ph¸o ®µi Brext anh hïng (1971).

Zarutn−i I.P. (? -1727) KiÕn tróc s− Ucraina. ThiÕt kÕ x©y dùng nhµ nhiÒu tÇng ë cuèi thÕ kû 17 theo phong c¸ch Nga, kÕt hîp víi trang trÝ Bar«c, mät sè nhµ thê vµ ph¸o ®µi ë Pªtecbua.

zehrfus bernard (1911- ?) KiÕn tróc s− Ph¸p. Ng−êi kÕ tôc cña xu h−íng C«ng n¨ng nh÷ng n¨m 20-30 cña thÕ kû nµy. ChÞu ¶nh h−ëng cña O. Perier vµ Le Corbusier. T¸c gi¶ tßa nhµ UNESCO (1953-57), tham gia thiÕt kÕ phÇn ngÇm cña c«ng tr×nhTrung t©m C«ng nghÖ & kü thuËt quèc gia Paris, mét sè nhµ cong cäng vµ nhµ ë t¹i Paris, Havre, Tur vµ Anger.

Zemsov M.G. (1688-1743) KiÕn tróc s− Nga. Theo xu h−íng S¬ Bar«c. Thùc hiÖn quy ho¹ch C«ng viªn Mïa h¹ ë Pªtecbua, l©u ®µi vµ c«ng viªn Cadrior ë Talin. Lµ so¹n gi¶ cña “LuËt KiÕn tróc Nga”.

1

Phô lôc 1

KiÕn tróc thÕ giíi : çc nÒn kiÕn tróc,

çc xu h−íng / phong çch kiÕn tróc

_____

kiÕn tróc 1) NghÖ thuËt vµ khoa häc x©y dùng, bao gåm quy ho¹ch, thiÕt kÕ, cÊu t¹o vµ xö lÝ trang trÝ , tu©n thñ çc tiªu chÝ thÈm mü vµ c«ng n¨ng ,do çc kiÕn tróc s− chuyªn nghiÖp thùc hiÖn 2) Çc c«ng tr×nh x©y dùng phï hîp víi nh÷ng

nguyªn l Ý ®ã (E: architecture).

kiÕn tróc Ai cËp NÒn kiÕn tróc Ai CËp tõ thiªn niªn kû thø 3 tCn ®Õn thêi kú La M·. Nh÷ng c«ng tr×nh næi tiÕng nhÊt lµ l¨ng mé ®å sé vµ ®Òn thê x©y dùng b»ng ®¸ vÜnh cöu, chØ dïng kÕt cÊu dÇm-cét vµ cuèn ®ua, kh«ng dïng cuèn vßm. Ph©n biÖt víi Phôc H−ng kiÕn tróc cæ Ai CËp: mét ph−¬ng thøc cña Phôc h−ng kiÕn tróc ngo¹i lai, pháng theo Cæ Ai CËp trong çc kho¶ng(1800-1850) vµ (1920-1930) (E: Egyptian architecture).

kiÕn tróc Ên ®é NÒn kiÕn tróc tiÓu lôc ®Þa Ên §é , xuÊt xø tõ kiÕn tróc gç vµ g¹ch méc mµ kh«ng cßn g× sãt l¹i ®Õn ngµy nay. Çc c«ng tr×nh lín thê PhËt buæi ®Çu, çc ®¹i s¶nh “ chaitya”, chÊn song “ stupa” b¾t ch−íc cÊu t¹o gç vµ nhµ gç xuÊt hiÖn trªn çc h×nh ch¹m kh¾c næi. TÊt c¶ kiÕn tróc cßn sãt l¹i ®Òu b»ng ®¸, sö dông tèi ®a hÖ thèng kÕt cÊu trô vµ lanh t«, c«ng x«n vµ gê ra. Çc d¹ng kiÕn tróc tuy ®¬n gi¶n nh−ng l¹i trµn ngËp kiÓu bëi sö dông v« sè trô, gê t−êng, ®−êng trang trÝ, m¸i vµ ®Çu m¸i,v.v. Sù phån thÞnh vµ qu¸ lín vÒ trang trÝ ®iªu kh¾c còng

lµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña kiÕn tróc Ên §é ( E: Idian architecture).

KiÕn tróc bar«c Mét phong çch kiÕn tróc vµ trang trÝ ch©u ¢u ph¸t triÓn trong thÕ kû 17 ë Italia tõ sau Phôc H−ng vµ çc h×nh th¸i Mannerist, ®· ph¸t triÓn

®Õn tét ®iÓm ë nhµ thê, tu viÖn vµ l©u ®µi ë miÒn nam n−íc §øc vµ ¸o ë ®Çu thÕ kû 18. §Æc ®iÓm cña phong çch kiÕn tróc nµy lµ sù x©m nhËp nhau çc kh«ng gian bÇu dôc, çc mÆt cong vµ sö dông lé liÔu trang trÝ ch¹m træ vµ mµu s¾c. Thêi kú cuèi gäi lµ Rococo. Phong çch nµy th¾ng thÕ trong trong xu thÕ kiÕn tróc thu hÑp ë Anh vµ Ph¸p, cßn gäi lµ Bar«c cæ ®iÓn (E: Baroque)

KiÕn tróc Byzantine Cßn gäi lµ kiÕn tróc §Õ chÕ miÒn ®«ng La M·, rÊt ph¸t triÓn tõ TiÒn Thien chóa gi¸o vµ HËu La M· cæ trong thÕ kû thø 4. Ph¸t triÓn chÝnh ë Hy L¹p, sau lan réng vµ tån t¹i suèt thê Trung cæ cho ®Õn khi cã sù kiÖn Constantinople bÞ thÊt thñ vµo tay Thæ NhÜ Kú (1453) KiÕn tróc tiªu biÓu bëi nh÷ng vßm lín tùa trªn t−êng treo, nh÷ng cung cuèn trßn vµ cét c«ng phu víi rÊt

2

nhiÒu trang trÝ sÆc sì. Næi tiÕng nhÊt, ph¶i kÓ tíi ®Òn Hagia Sophia ë Istanbul ,Thæ NhÜ Kú (532-537). Ph©n biÖt víi Byzantine Phôc h−ng : kiÕn tróc t¸i sö dông nh÷ng h×nh thøc Byzantine ë nöa cuèi thÕ kû 19, nhÊt lµ trong nhµ thê, phong phó vÒ vßm, cung trßn vµ trang trÝ (E: Byzantine architecture).

KiÕn tróc byzantine nga Giai ®o¹n ®Çu cña kiÕn tróc Nga (tõ thÕ kû 11 ®Õn thÕ kû 16) xuÊt ph¸t tõ kiÕn tróc Byzantine cña Hy L¹p; chñ yÕu lµ nhµ thê, ®Æc tr−ng bëi mÆt b»ng ch÷ thËp vµ nhiÒu vßm kiÓu cñ hµnh (E: Russo-Byzantine architecture).

kiÕn tróc c¶nh quan NghÖ thuËt vµ kü n¨ng thiÕt kÕ vµ quy ho¹ch c¶nh quan. Çc nhµ kiÕn tróc c¶nh quan quan t©m ®Õn viÖc c¶i thiÖn çc ph−¬ng thøc mµ con ng−êi t−¬ng t¸c víi c¶nh quan, còng nh− viÖc lµm gi¶m çc t¸c ®éng tiªu cùc mµ con ng−ßi g©y ra cho c¶nh quan. LÞch sö cña kiÕn tróc c¶nh quan ph¸t triÓn tõ çc khu v−ên, m«i truêng ngoµi nhµ ë cña çc nÒn v¨n minh cæ x−a cho ®Õn c¬ së réng lín cña nh÷ng thiÕt kÕ vÒ m«i truêng cña thÕ kû 20. Ngµy nay, çc nhµ kiÕn tróc c¶nh quan tham gia vµo çc lÜnh vùc ®a d¹ng nh− thiÕt kÕ c¶nh quan vµ ®« thÞ, quy ho¹ch céng ®ång vµ khu vùc, thiÕt kÕ v−ên bªn trong vµ bªn ngoµi, çc c«ng tr×nh cao cÊp vµ tiÖn nghi, quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp, c«ng viªn, khu gi¶i trÝ, khu di tÝch lÞch sö vµ b¶o tån thiªn nhiªn, kh«i phôc vµ qu¶n lý c¶nh quan, çc ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu, tiÕt kiÖm n¨ng l−îng vµ n−íc, quy ho¹ch m«i tr−êng ( E : landscape architecture )

kiÕn tróc chiÕt trung Mét ph−¬ng thøc kiÕn tróc kÕt hîp çc yÕu tè vµ ®Æc tr−ng cña nhiÒu phong çch kiÕn tróc trong lÞch sö. VÝ dô: Phôc H−ng ngo¹i lai, ChiÕt trung Ph¸p, T©n chiÕt trung, chiÕt trung T©y Ban Nha,v.v. kiÕn tróc cÇu kú Phong çch qu¸ ®é trong kiÕn tróc vµ mü thuËt ë cuèi thÕ kû 14 ë Italia, ®Æc tr−ng trong kiÕn tróc b¨nhgf çch kh«ng b¾t buéc dïng çc yÕu tè cæ ®iÓn (E: Mannerisme)

kiÕn tróc chiÕt trung ph¸p KiÕn tróc néi ®Þa noi theo nhiÒu kiÕn tróc ®i tr−íc cña Ph¸p. KÕt hîp çc yÕu tè vµ çc ®Æc tr−ng trong mét ph¹m vi réng çc phong çch kiÕn tróc cã tr−íc. Çc ®Æc tr−ng tiªu biÓu gåm : íp t−êng b»ng g¹ch, ®¸ hay stucco; viªn gãc t¹i chç giao çc t−êng;khung gç chÌn g¹ch; lång cÇu thang h×nh trô cã m¸i nãn dèc; hµnh lang cæng cã hµng con tiÖn trªn cöa; cæng cho xe vµo; m¸i cao rÊt dèc cã m¸i håi víi mét hoÆc nhiÒu håi; lîp ngãi hay v¸n; m¸i ®ua l−în; mét hay nhiÒu èng khãi lín; cña sæ trªn m¸i kiÓu cuèn; cã m¸i dèc hoÆc t−êng m¸i håi c¾t ®−êng gê m¸i; cöa sæ Ph¸p hay cöa treo hai çnh; cöa sæ tÇng trªn c¾t vµo ®−êng diÒm m¸i ; cöa ra vµo cã viÒn b»ng ®¸ hay ®Êt nung hoÆc cã trô lÈn ë mçi bªn (E: French eclectic architecture).

KiÕn tróc cæ ®¹i Th−êng lµ nh÷ng di tÝch kiÕn tróc, hÇu hÕt lµ ®Òn ®µi, l©u ®µi, ph¸o ®µi cßn næi tiÕng ®Õn ngµy nay. Nh÷ng c«ng tr×nh sím nhÊt chñ yÕu lµ c«ng tr×nh t«n gi¸o nh− çc ®Òn ®µi lín cña Ai CËp hoÆc La M· cæ ®¹i (Kim tù th¸p Ghiza, ®Òn thê Abu Simbel ë Ai CËp, Cæng Ishtar, thµnh phã Persepolis á Ba T−, Machu Piccu vµ Mesa Verde ë ch©u Mü).

kiÕn tróc cæ ®iÓn NÒn kiÕn tróc cña Hy L¹p Hellenic vµ La M· §Õ chÕ, mµ Italia Phôc h−ng vµ çc phong çch kÕ tôc nh− Bar«c vµ Phôc h−ng cæ ®iÓn dùa

3

vµo ®ã mµ ph¸t triÓn. “ N¨m thøc” lµ mét ®Æc tr−ng tiªu biÓu ( E: classical architecture).

KiÕn tróc ®å b¹c Mét phong çch kiÕn tróc T©y Ban Nha ë thÕ kû 16, trang trÝ rÊt phong phó, ®−îc xem lµ gièng çc ®å tinh x¶o cña thî b¹c T©y Ban Nha. KiÕn tróc nµy ®Æc biÖt ¸p dông nhiÒu ë Hoa Kú tõ thÕ kû thø 16 ®Õn 18 cho nhiÒu c«ng tr×nh thuéc ®Þa t¹i ®©y.

KiÕn tróc ®ång cá Mét phong çch kiÕn tróc néi ®Þa Hoa Kú, b¾t nguån tõ tr−êng ph¸i Prairie, phæ biÕn nhiÒu ë vïng Trung T©y tõ kho¶ng 1900 ®Õn 1920. Nhµ lµm theo phong çch nµy ®−îc ®Æc tr−ng bëi: cao hai tÇng víi çc cöa vµ çc cæng cao mét tÇng, g¾n kÕt víi khu ®Êt t¹o nªn d¸ng vÎ thÊp, n»m ngang. PhÇn trung t©m cña nhµ th−êng cao h¬n çc çnh hai bªn; vËt liÖu x©y dùng truyÒn thèng; t−êng ngoµi lµ stucco mµu s¸ng, mµu g¹ch s¸ng hay khèi bªt«ng; diÒm gç t−¬ng ph¶n gi÷a çc tÇng; cæng cho xe vµo vµ cæng cã m¸i ®ì trªn çc cét tiÕt diÖn vu«ng hÆc c¹nh v¸t; s©n th−îng hay ban c«ng th−êng cã diÒm Sullivan vµ diÒm cöa, m¸i réng, Ýt dèc, m¸i ®ua v−¬n xa, cã m¸i håi vfa cöa sæ ®Çu håi; èng khãi ch÷ nhËt nh« ra réng vµ t−¬ng ®èi thÊp, hay cã mét d·y cöa sæ bªn d−íi m¸i ®ua; « cöa sæ h×nh thoi ®Æt trong nÑp ch×,v.v. (E: Prairie style).

KiÕn tróc g«tich KiÕn tróc thêi gi÷a Trung cæ ë T©y ¢u, nã xuÊt ph¸t tõ kiÓu Roman vµ Byzantin t¹i n−íc Ph¸p cuèi thÕ kû 12. Nh÷ng c«ng tr×nh lín lµ nhµ thê, ®Æc tr−ng bëi cuèn nhän, vßm g©n, ph¸t triÓn trô chèng çnh bªn ngoµi vµ hÖ t−êng giËt cÊp víi cöa sæ nhiÒu trang trÝ. NÒn kiÕn tróc G«tich kÐo dµi ®Õn thÕ kû 16 ®−îc kÕ tôc bëi d¹ng Cæ ®iÎn cña thêi Phôc h−ng. T¹i ph¸p vµ §øc, ng−êi ta nãi ®Õn thêi kú G«tich sím, gi÷a vµ muén.Giai ®o¹n gi÷a cña Ph¸p ®−îc gäi lµ Rayonnant, giai ®o¹n sau lµ Flamboyant. KiÕn tróc Anh l¹i chia ra: Anh sím, Trang trÝ vµ Vu«ng gãc ( E: Gothic architecture).

KiÕn tróc hËu hiÖn ®¹i Tõ sau thËp niªn 1960, mét thuËt ng÷ m« t¶ nÒn kiÕn tróc ph¸ bá çc quy t¾c cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i theo phong çch Quèc tÕ. Lo¹i bá xu h−íng C«ng n¨ng vµ nhÊn m¹nh vÒ biÓu hiÖn kÕt cÊu ®Ó theo çch thiÕt kÕ tù do, bao gåm c¶ h×nh ¶nh lÞch sö Cæ ®iÓn. §iÒu ®ã dÉn ®Õn mét t¸c ®éng míi gi÷a çc h×nh thøc ®−¬ng ®¹i vµ çc biÓu t−îng lÞch sö quen thuéc, th−êng lµ ch©m biÕm, vÝ dô viÖc sö dông çc cét Cæ ®iÓn kh«ng chÞu lùc trongvµ çc cuèn Trung cæ. KiÕn tróc HËu hiÖn ®¹i còng chÊp nhËn biÓu hiÖn cña v¨n hãa quÇn chóng th−¬ng m¹i, nh− lµ mµu s¸ng, ®Ìn èng vµ çc biÓu hiÖn qu¶ng ço. Cx. Xu h−íng

HËu hiÖn ®¹i (E: Post-Modern architecturre).

KiÕn tróc hiÖn ®¹i Mét thuËt ng÷ kh«ng chÝnh x¸c ¸p dông tõ cuèi thÕ kû 19 vµo mét lo¹t nhµ, trong ®ã nhÊn m¹nh ®Õn chñ nghÜa c«ngn¨ng, chñ nghÜa duy

lÝ vµ çc ph−¬ng ph¸p x©y dùng hiÖn t¹i, tr¸i ng−îc víi çc phong çch kiÕn tróc

dùc trªn tiÒn lÖ lÞch sö vµ çc ph−¬ng ph¸p x©y dùng cæ truyÒn (E: Modern architecture).

kiÕn tróc håi gi¸o NÒn kiÕn tróc ph¸t triÓn tõ thÕ kû thø 7 ®Õn thÕ kû 16, theo ch©n cuéc chinh phôc Muhammad t¹i Syri vµ Ai CËp, L−ìng Hµ vµ Iran, B¾c

Phi vµ T©y Ban Nha, Trung ¸ vµ Ên §é, nh÷ng ®Êt n−íc dÔ hÊp thô çc yÕu tè nghÖ thuËt kiÕn tróc. MÉu nhµ míi ®−îc ph¸t triÓn tõ nhµ thê basilica Cë ®èc: nhµ

4

thê cã nhiÒu çnh, cét to hay nhiÒu cét; mét mÉu míi cña nhµ thê m¸i vßm, mé hay madsrasah xuÊt ph¸t tõ cÊu tróc vßm, cã tæ chøc trung t©m cña kiÕn tróc Byzantine vµ Sassani. Dïng nhiÒu biÕn thÓ cña kiÕn tróc yÕu tè kiÕn tróc c¬ b¶n : th¸p nhän, h×nh mãng ngùa, kiÓu Ba T−, nhiÒu l¸ vµ cuèn giao nhau, m¸i vßm cñ hµnh, kiÓu b¨ng dµi, kiÓu h×nh nãn vµ kiÓu qu¶ d−a; vßm kiÓu hÇm, gê, vßm cã gê giao nhau vµ vßm th¹ch nhò. Cã nhiÒu lo¹i lç ch©u mai, nhiÒu bÒ mÆt trang trÝ phong phó: h×nh kû hµ, hoa, biÕm häa b»ng g¹ch ®¸, stucco, gç vµ g¹ch men. NhiÒu th¸nh ®−êng lín cã gi¸ trÞ lín vÒ nghÖ thuËt ë Cairo (Ai CËp), Bagdad (

Irr¨c), Cordoba (T©y Ban Nha) vµ l¨ng Tadj Mahal (Ên §é),v.v. lµ nh÷ng kiÕn tróc Håi gi¸o næi tiÕng (E: Muslim architecture).

KiÕn tróc h÷u c¬ (kt) KiÕn tróc mµ thiÕt kÕ ®−îc t¹o lËp theo qu¸ tr×nh cña

thiªn nhiªn chø kh«ng ¸p ®Æt tr−íc. Mét triÕt lÝ cña Frank Lloyd Wright (1867-1959) dùa trªn ®iÒu kh¼ng ®Þnh cña «ng lµ nhµ ph¶i cã h×nh d¹ng hßa hîp víi m«i tr−êng tù nhiªn. VËt liÖu sö dông cho mÆt ngoµi ph¶i th©n thiÖn víi m«i tr−êng cña ng«i nhµ, do ®ã lµm ng«i nhµ g¾n víi vÞ trÝ cña nã, xem nh− ng«i nhµ mäc tõ thiªn nhiªn. Muèn vËy, ph¶i lµm m¸i Ýt dèc, ®−a xa ®Ó che n¾ng trong mïa hÌ vµ phÇn nµo chÞu ®−îc thêi tiÕt mïa ®«ng vµ cÇn tËn dông ¸nh s¸ng tù nhiªn Cx.

Wright, Frank Lloyd (E: Organic architecture).

KiÕn tróc Hy L¹p NÒn kiÕn tróc g¾n liÒn víi çi n«i quan träng cña nÒn v¨n minh thÕ giíi, vïng ®Êt phÝa nam b¸n ®¶o Ban c¨ng. Víi ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn cã nhiÒu thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, nhÊt lµ sù giao l−u trªn ®−êng biÓn ®· gióp cho thñ c«ng vµ th−¬ng m¹i ph¸t triÓn, h×nh thµnh çc thµnh bang cã ®êi sèng v¨n hãa ph¸t triÓn cao (nh− çc thµnh bang Sparte vµ AthÌne). Çc ho¹t ®éng nghÖ thuËt ®Òu ph¸t triÓn m¹nh, trong ®ã cã ®iªu kh¾c vµ kiÕn tróc, thÓ hiÖn ®−îc vÎ ®Ñp thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña con ng−êi. Çc lo¹i h×nh nhµ ë, nhµ c«ng céng, cung ®iÖn, qu¶ng tr−êng ®« thÞ rÊt ph¸t triÓn trong kho¶ng thÕ kû thø 16-17 tCn. Giai ®o¹n phån thÞnh cña kiÕn tróc cæ Hy L¹p, mµ vÒ sau nµy gäi lµ thßi kú cæ ®iÓn kÐo dµi gÇn bèn thÕ kû (tõ thÕ kû thø 6 ®Õn thø 2 tCn). NhiÒu ®« thÞ nh− Milet, Corinth, Ciracus vµ AthÌne sÇm uÊt víi çc c«ng tr×nh c«ng céng, ®Òn miÕu, acr«p«n hoµn mü vµ hÊp dÉn . §Ñp nhÊt lµ acr«p«n cña thµnh AthÌne víi ®Òn ParthÐnon, ErechthÐion,v.v. Cét thøc Hy L¹p ®· lµm nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn sau nµy cña kiÕn tróc cæ La M· vµ c¶ Ch©u ¢u thêi Phôc H−ng ®Õn tËn cËn hiÖn ®¹i. KiÕn tróc Hy L¹p cßn tiÕp tôc ph¸t triÓn sau C«ng nguyªn, nhiÒu ®« thÞ ®−îc më réng víi qu¶ng tr−êng, th− viÖn, c«ng tr×nh dÉn n−íc,v.v. Tõ thÕ kû thø 3 - 6 sCn liªn tôc bÞ tµn ph¸ bëi sù x©m l¨ng cña ng−êi Barbare, ng−êi Goth, kiÕn tróc Hy L¹p ph¸t triÓn d−íi ¶nh h−ëng cña kiÕn tróc Bizantine vµ kiÕn tróc Håi gi¸o (E: Greek architecture).

KiÕn tróc kü thuËt cao Mét kiÓu kiÕn tróc trong ®ã c«ng tr×nh dÞch vô kh«ng lé ra, mµ ®−îc hîp khèi. VÝ dô : ®−êng èng dÉn vµ èng n−íc ph¶i ®−îc s¬n mµu s¸ng ®Ó chØ râ chøc n¨ng t−¬ng øng cña chóng. Trung t©m Pompidou (Ph¸p) lµ mét mÉu mùc vÒ lo¹i kiÕn tróc nµy ( E; high-tech architecture).

KiÕn tróc la m· Tr−íc thÕ kû thø 7 tCn, ng−êi Italia chiÕm ®Þa vÞ chñ yÕu trªn b¸n ®¶o Alpini, tªn vïng Roma ngµy nay vµ ®· cã mét nÒn kiÕn tróc riªng dïng vËt liÖu ®¸. Nh−ng ®Õn thÕ kû thø 6 tCn, ng−êi La M· hïng m¹nh h¬n, chÞu

5

nhiÒu ¶nh h−ëng cña Hy L¹p, hä tån t¹i theo thÓ chÕ çc thµnh bang céng hßa vµ thÕ lùc lan réng dÇn kh¾p vïng §Þa Trung H¶i. Dùa vµo lèi t¹o d¸ng c«ng tr×nh b»ng cét thøc cña ng−êi Hy L¹p, ng−êi La M· víi kü thuËt vµ vËt liÖu míi nh− vßm cuèn khÈu ®é lín, bªt«ng, v.v.vµ vèn cã tiÒm n¨ng x· héi lín, kiÕn tróc cña hä ®· ®¹i diÖn cho mét b−íc nh¶y vät cña kiÕn tróc thÕ giíi tõ thÕ kû thø 2 tCn ®Õn thÕ kû thø 5 sCn. Tõ thêi kú céng hßa tCn, çc ®« thÞ La M· cã bé mÆt míi víi çc ®−êng phè chÝnh réng h¬n 30m, hai bªn lµ nh÷ng dinh thù lín, nhµ t¾m c«ng céng, nhµ h¸t. Trªn çc qu¶ng tr−êng lín cßn cã tr−êng ®Êu, nhµ giao dÞch cöa hµng, cæng chµo,v.v. Thµnh phè th−êng cã mÆt b»ng vu«ng vøc vµ çc ®−êng phè kÎ « bµn cê víi hai trôc chÝnh gi÷a vu«ng gãc víi nhau: trôc decumanus theo h−íng §«ng-T©y vµ trôc cardo theo h−íng B¾c-Nam; giao ®iÓm hai trôc lµ qu¶ng tr−êng lín gäi lµ forum, n¬i diÔn ra çc ho¹t ®éng c«ng céng. Thµnh phè còng cã hÖ thèng cÊp n−íc sinh ho¹t lÊy tõ çc vïng cao vµ xa hµng chôc kil«met. Thµnh phè PompÐi lµ s¶n phÈm kiÕn tróc chÝnh cña thêi kú céng hßa, t¹i ®©y cã nh÷ng basilica cæ nhÊt. Dinh thù Pans chiÕm gÇn hÕt mét gãc phè cña PompÐi. Thêi kú ®Õ quèc ®· ®Ó l¹i nhiÒu kiÕn tróc næi tiÕng ®Õn ngµy nay nh−: nhµ t¾m DioclÐtin, Caracalla, çc qu¶ng tr−êng Auguste, CÐsar, tr−êng ®Êu ColisÐe, ®iÖn PanthÐon,vv. Cuèi thêi kú ®Õ quèc, kiÕn tróc t«n gi¸o ph¸t triÓn m¹nh, nhÊt lµ ë çc ®Þa ph−¬ng ngoµi La M·. Lú luËn kiÕn tróc La M· ®Ó l¹i trong cuèn s¸ch 10 tËp cña Vitruvi. Ngoµi ba lo¹i cét thøc dïng l¹i cña ng−êi Hy L¹p, ng−êi La M· cßn ph¸t triÓn thªm hai lo¹i cét thøc míi lµ Toscan vµ Compozit (E: Roman architecture).

KiÕn tróc l·ng m¹n Mét thuËt ng÷ kh«ng chÆt chÏ bao gåm nhiÒu kiÓu kiÕn tróc nh−: Phôc h−ng kiÕn tróc ngo¹i lai, Phôc h−ng G«tich, phong çch Phôc h−ng Hy L¹p, phong çch Italia (E: Romantic architecture).

KiÕn tróc l−ìng hμ NÒn kiÕn tróc ph¸t triÓn t¹i thung lòng gi÷a hai s«ng Euphrates vµ Tigris cña nÒn v¨n minh tõ thiªn niªn kû thø 3 ®Õn thÕ kû thø 6 tCn; chñ yÕu lµ kiÕn tróc khèi lín víi g¹ch méc x©y dùng b»ng v÷a sÐt hay bitum. T−êng nÆng ®ùîc nèi b»ng trô lÈn vµ hèc t−êng. Nhµ c«ng céng quan träng ®−îc èp mÆt b»ng g¹ch nung hay g¹ch men. Çc phßng hÑp vµ dµi, th−êng ®−îc bao che b»ng gç vµ m¸i bïn, nh−ng ®«i khi b»ng vßm hÇm; Ýt khi dïng cét; cöa th−êng rÊt nhá (E: Mesopotamian architecture).

KiÕn tróc Maya KiÕn tróc cña ng−êi Maya ë Trung Mü vµ Mehic« tõ thÕ kû thø 4 ®Õn thÕ kû thø 15, chñ yÕu lµ çc ®Òn h×nh th¸p víi cÇu thang dèc.

KiÕn tróc nhËt b¶n NÒn kiÕn tróc sö dông kÕt cÊu gç, tõ thÕ kû thø 5 tCn, chÞu ¶nh huëng nhiÒu cña kiÕn tróc Trung Quèc. KÕt cÊu kiÓu lÇu ®¬n gi¶n gåm khung s−ên gç cã çc thanh ®øng vµ nh÷ng dÇm gi»ng ®ë sµn ph¼ng. T−êng tr¸t v÷a (kh«ng chÞu t¶i) hay pan« gç; v¸ch ng¨n tr−ît ®−îc vµ cöa ®i, cöa sæ ®Òu b»ng vËt liÖu nhÑ, th−êng lµ giÊy. M¸i håi lîp ngãi nh« dµi ra vµ cong lªn trªn hÖ thèng c«ng xon rÊt c«ng phu. §¸ chØ dïng ë bÖ cét, sµn b»ng vµ t−êng cÇn v÷ng ch¾c. §Æc biÖt lµ sù hoµn chØnh cña ng«i nhµ víi çc c«ng tr×nh bao quanh, cã hµng hiªn ®Ó ®i l¹i. Tû lÖ cña kÝch th−íc chiÒu cao vµ chiÒu dµi ®Òu tu©n theo nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh. KiÕn tróc hiÖn ®¹i cña NhËt B¶n , mÆc dï chÞu ¶nh h−ëng nÆng cña ph−¬ng T©y, song ®· ph¸t triÓn vËt liÖu bªt«ng cèt thÐp theo kiÓu

6

NhËt, nghÜa lµ vÉn ch×m ngËp trong kÕt cÊu gç truyÒn thèng (E: Japanese architecture). KiÕn tróc phôc cæ KiÕn tróc sö dông çc yÕu tè cña mét phong çch thêi tr−íc ®ã nh»m ph¸t huy, vay m−în nhiÒu ®Æc ®iÓm cña nguyªn m©u. Cx. Ph−¬ng

thøc kiÕn tróc (E: Revival architecture).

kiÐn tróc phôc h−ng hy l¹p Phong çch kiÕn tróc dùa trªn viÖc sö dông l¹i çc h×nh thøc cæ Hy L¹p trong kiÕn tróc. Çc c«ng thù lo¹i nµy th−êng cã mÆt b»ng ®èi xøng h×nh ch÷ nhËt. Nhµ theo phong çch nµy ®−îc ®Æc tr−ng bëi: mÆt b»ng kh«ng ®èi xøng, mÆt ®øng ®èi xøng cã ®Çu håi phÝa tr−íc, víi mét hµng cét cæng cã tr¸n t−êng kÐo dµi ngang ng«i nhµ; mÆt ®øng ®−îc x©y g¹ch , ®¸ hay gç v¸n; cæng cao, ®«i khi m¸i cæng cã m¸i ®ua nghiªng, tùa trªn çc cét vu«ng hay trßn víi ®Çu cét ®−îc trang trÝ ; diÒm hay mét b¨ng réng víi achitrap ®¬n ë bªn d−íi mçi m¸i ®ua nÆng; t−êng gi¶ ®¸ x©y, t−êng gç s¬n tr¾ng ; trang trÝ th−a thít b»ng çc m«tip Hy L¹p cæ ®iÓn; m¸i hai dèc hoÆc m¸i håi; cöa sæ treo hai çnh, ®Æt xa nhau víi viÒn bªn trªn; lèi vµo réng vµ ®å sé víi çc cét lÈn; cöa ®i víi çc pan« n©ng cao vµ çc « lÊy ¸nh s¸ng xÕp thµnh hµng ngang bªn trªn cöa; hai hµng « lÊy ¸nh s¸ng ®Æt ®øng hai bªn cöa. Phong çch nµy còng ¶nh h−ëng vµ ph¸t triÓn cao t¹i Hoa Kú trong kho¶ng çc n¨m 1820-1850 (E: Greck revival style).

KiÕn tróc quèc tÕ Nãi gän cña kiÕn tróc cã phong çch quèc tÕ. §ã lµ kiÕn tróc thiÕt kÕ trªn quan ®iÓm gi¶m thiÓu, kh«ng cã ®Æc tr−ng khu vùc, nhÊt m¹nh chñ nghÜa C«ng n¨ng, lo¹i bá mäi chi tiÕt kh«ng c©ndf thiÕt, nhÊn m¹nh diÖn m¹o n»m ngang cña ng«i nhµ. Phong çch nµy ph¸t triÓn trong kho¶ng çc n¨m 1920 vµ 1930 ë ch©u ¢u, chñ yÕu t¹i tr−êng ph¸i Bauhaus vµ ë Hoa Kú (E: International style).

KiÕn tróc rococo Phong çch trang trÝ vµ kiÕn tróc, gèc ®Çu tiªn ë Ph¸p, thÓ hiÖn giai ®o¹n cuèi cña Bar«c vµo kho¶ng gi÷a thÕ kû 18, ®Æc tr−ng bëi sù thõa th·i, nöa trõu t−îng vÒ trang trÝ vµ cã tÝnh nhÑ nhµng vÒ mµu s¾c vµ träng l−îng (E: Rococo)

KiÕn tróc Roman Mét phong çch kiÕn tróc xuÊt hiÖn ë T©y ¢u vµo thÕ kû 11 vµ kÐo dµi ®Õn khi cã kiÕn tróc G«tich vµo thÕ kû 12; dùa trªn çc yÕu tè cña kiÕn trócByzantine vµ Roman, ®Æc biÖt hay gÆp trong çc nhµ thê vµ l©u ®µi; th−êng ®Æc tr−ng bëi cuèn trßn vµ çc t−êng nèi khíp ®å sé, vomg h×nh trô, vßm ch÷ thËp, vßm s−ên, cuèn b¸n nguyÖt.

KiÕn tróc romanesque Còng lµ phong çch Phôc H−ng Roman, phong çch kiÕn tróc ®å sé tõ 1880 ®Õn 1900 vµ sau ®ã thùc hiÖn bëi Henry Hobson Richardson (1838-1886) vµ çc m«n ®å; sö dông çc yÕu tè cña phong çch Roman, chñ yÕu tropng nhµ c«ng céng (nhµ thê, nhµ ga, tr−êng ®¹i häc). §Æc tr−ng cña c«ng tr×nh: m¾t chÝnh x©y èp ®¸ th«, ®«i khi kÕt hîp víi g¹ch; vßm n¨ng b¸n nguyÖt, ®«i khi kÕt hîp víi vßm ph¼ng; vßm ghÐp nhãm hoÆc trô ghÐp nhãm; « tam gi¸c trang trÝ trªn cöa; ®Çu håi cã t−êng qu¸ m¸i; cét ng¾n vµ th«; m¸i lîp ®¸ ®en hay ngãi; m¸i dèc nhiÒu cã m¸i håi vµ m¸i ®ua nhá t¹i mÐp m¸i; èng khãi trang trÝ; cöa sæ treo kÐp h×nh vßm hay h×nh ch÷ nhËt; « cöa lïi s©u vµo trong hoÆc viÒn b»ng vßm trßn cã gê v−¬n giät gianh, th−êng cã c÷ ë ch©n vßm,v.v. (E: Romanesque revival style).

7

kiÕn tróc s− 1) Ng−êi ®−îc ®µo t¹o vµ cã kinh nghiÖm trong viÖc thiÕt kÕ c«ng tr×nh vµ phèi hîp gi¸m s¸t mäi mÆt x©y dùng cña c«ng tr×nh 2) Ng−êi ®−îc chØ ®Þnh ( th−êng b»ng luËt) hay mét tæ chøc nghÒ nghiÖp cã chuyªn m«n hay giÊy phÐp ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc vÒ kiÕn tróc, ph©n tÝch çc ®iÒu kiÖn gäi thÇu vµ qu¶n lÝ chung hîp ®ång x©y dùng. KiÕn tróc s− th−êng cung øng çc dÞch vô ®ßi hái ph¶i ¸p dông nghÖ thuËt, khoa häc vµ mÜ häc thiÕt kÕ vµo viÖc x©y dùng nhµ, gåm c¶ viÖc t− vÊn, ®¸nh gi¸, lËp kÕ ho¹ch, nghiªn cøu s¬ bé, thiÕt kÕ vµ cung cÊp tµi liÖu x©y dùng; còng cã thÓ gåm c¶ viÖc ®iÒu hµnh x©y dùng, qu¶n lÝ hå s¬ x©y dùng (E: architect)

kiÕn tróc s− c¶nh quan 1) Ng−êi ®−îc ®µo t¹o vµcã kinh nghiÖm trong thiÕt kÕ vµ ph¸t triÓn c¶nh quan vµ c«ng viªn; 2) Chøc vô dµnh cho ng−êi cã nghÒ nghiÖp vµ cã ®ñ giÊy phÐp ®Ó thùc hiÖn dÞch vô kiÕn tróc c¶nh quan(E: landscape architect).

kiÕn tróc s−-kü s− Mét ng−êi hay mét c«ng ty lµm dÞch vô nghÒ nghiÖp vÒ c¶ kiÕn tróc s− vµ kÜ s−. ThuËt ng÷ nµy th−êng sö dông trong çc hîp ®ång nhµ n−íc (E: architect-engineer)

kiÕn tróc t©n cæ ®iÓn Mét phong çch kiÕn tróc chñ yÕu dùa trªn viÖc sö dông çc h×nh thøc cæ ®iÓn trong çc nhµ c«ng céng vµ l©u ®µi; ®Æc ®iÓm cña phong çch nµy lµ m« pháng phong çch Phôc H−ng cæ ®iÓn tr−íc ®ã (cßn gäi lµ PHôc H−ng cæ ®iÓn s¬ kú), rÊt ®−îc phæ biÕn trong hko¶ng çc n¨m 1770 ®Õn 1830; mét sè kh¸c th× m« phong phong çch Phôc H−ng Hy L¹p, phæ biÕn nhiÒu trong kho¶ng 1830 ®Õn 1850 (E: Neo-clasical style).

KiÕn tróc t©n nghÖ thuËt Phong çch trang trÝ trong kiÕn tróc vµ nghÖ thuËt øng dông , ph¸t triÓn chñ yÕu t¹i Ph¸p vµ BØ ®Õn cuèi thÕ kû 19. §Æc tr−ng bëi çc d¹ng h÷u c¬ hay ®éng häc, ®−êng vÏ cong hay ®−êng d©y ®Çu roi (E: Art Nouveau style)

KiÕn tróc th« méc Mét phong çch kiÕn tróc HiÖn ®¹i, xuÊt hiÖn ë Anh ®Çu tiªn vµo nh÷ng n¨m 1960, nhÊn m¹nh ®Õn h×nh d¹ng bªt«ng nÆng nÒ, to lín, m¹nh mÏ vµ bÒ mÆt ®Ó th«; cã thÓ thÊy c¶ h×nh v©n gç cña v¸n khu«n ®óc bªt«ng, kh«ng cã líp tr¸t bªn ngoµi (E: Brulalism)

kiÕn tróc th«ng minh Mét lo¹i c«ng tr×nh kiÕn tróc hiÖn ®¹i ho¸, lµnh m¹nh, dÔ chÞu, tin cËy, an toµn, thuËn tiÖn, hiÖu qu¶ cao vµ cã çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin thÝch øng víi x· héi tin häc ho¸ , cã thÓ tho¶ m·n tèt h¬n yªu cÇu s¶n xuÊ vµ sinh ho¹t cña con ng−êi. Lo¹i c«ng tr×nh nµy ra ®êi kÓ tõ th¸ng 1 n¨m 1984, t¹i thµnh phè Hartford, bang Connecticut, Mü ®· tiÕn hµnh c¶i t¹o , x©y dùng l¹i mét toµ nhµ cò; trong ®ã ®· kÕt hîp th− nghiÖm gi÷a c«ng tr×nh kiÕn tróc truyÒn thèng víi c«ng nghÖ tin häc míi ra ®êi. Toµ nhµ sau khi c¶i t¹o ®· t¨ng thªm nhiÒu thiÕt bÞ lµm viÖc hiÖn ®¹i, ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè vµ çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin hoµn thiÖn. Çc hé c− tró trong ng«i nhµ cã s½n çc dÞch vô th«ng tin b»ng lêi nãi, b»ng xö lý v¨n b¶n, th− ®iÖn tö, hái vÒ gi¸ c¶ thÞ tr−êng , truy cËp çc th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ,v.v. Ngoµi ra, çc hÖ thèng trang bÞ tiÖn nghi nh− s−ëi, cÊp tho¸t n−íc, phßng ch¸y, phßng trém c¾p, thang m¸y, v.v. ®ªï vi tÝnh ho¸, thùc hiÖn qu¶n lý tæng hîp tù ®éng ho¸, lµm cho kh¸ch hµng c¶m thÊy rÊt tho¶i m¸i, thuËn tiÖn vµ an toµn. HiÖn nay, d¹ng kiÕn tróc nµy ®· ph¸t triÓn qua

8

4 giai ®o¹n t¹i Mü, NhËt, Ph¸p, Thuþ §iÓn, Anh, Th¸i Lan, Singapore vµ Hång K«ng ( E: intelligent architecture).

kiÕn tróc thuéc ®Þa Ph¸p ThuËt ng÷ m« t¶ nÒn kiÕn tróc ph¸t triÓn bëi çc nhµ thuéc ®Þa Ph¸p t¹i çc vïng l·nh thæ New Orlean vµ Louisana (Mü) tõ kho¶ng 1699 trë ®i. NÒn kiÕn tróc nµy tån t¹i ®Õn n¨m 1830, tøc lµ nhiÒu n¨m sau khi l·nh thæ nµy kh«ng cßn thuéc Ph¸p n÷a. KiÕn tróc thuéc ®Þa Ph¸p th−êng ®Æc tr−ng bëi tÇng hÇm n©ng cao dïng cho dÞch vô hay th−¬ng m¹i; mÆt tiÒn ®èi xøng víi cöa tiÒn ®Æt t¹i trung t©m; hµnh lang cæng; ®iÓn h×nh lµ m¸i håi kh¸ dèc, m¸i kiÓu chßi hay m¸i chám lîp v¸n, tùa lªn cét gç hay trô g¹ch; «ng khãi g¹ch. T¹i Orlean, ban c«ng s¾t bao quanh tÇng trªn vµ v−¬n dµi ®Õn lèi ®i;cña sæ kiÓu Ph¸p víi pan« hoÆc v¸n; cña h·m hoÆc cöa lÊy ¸nh s¸ng h×nh qu¹t ë ngay trªn cöa tiÒn cña çc nhµ sang träng (E: French colonial architecture).

KiÕn tróc trung cæ Thùc chÊt lµ sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña kiÕn tróc nhµ thê khi C¬ ®èc gi¸o trë thµnh t«n gi¸o cã quy m« réng lín. Trong qu¸ tr×nh nµy næi lªn cã hai kiÓu lo¹i nhµ thê. Nhµ thê MiÒn T©y th−êng cã ®¹i s¶nh víi hai d·y cét, ban ®Çu cã mÆt b»ng ch÷ nhËt, sau ph¸t triÓn çnh ngang thµnh h×nh ch÷ thËp. Nhµ thê MiÒn §«ng th−êng cã mÆt b»ng h×nh trßn, ph¸t triÓn nguyªn t¾c cÊu t¹o vßm tam gi¸c, gi¶i quyÕt tèt viÖc dùng vßm trªn ®Õ vu«ng. KiÕn tróc trung cæ cßn tiÕp diÔn víi phong çch Romanesque (thÕ kû thø 10) lµ kiÕn tróc cña vßm cong vµ m¸i vßm, råi sù xuÊt hiÖn kiÕn tróc g«tich (thÕ lû thø 12), kh«ng chØ thÞnh hµnh trong x©y dùng nhµ thê mµ cßn ¸p dông cho c¶ nh÷ng c«ng tr×nh phi t«n gi¸o. Cã thÓ nªu hµng lo¹t kiÕn tróc trung cæ: çc nhµ thê Santa Maria Maggiore ë Roma, Hagia Sophia ë Thæ NhÜ Kú, Strasbourg vµ Notre-Dame ë Ph¸p, ph¸o ®µi Gravensteeen ë §øc, nhµ thê Saint Sophia ë Nga, th¸p London,l©u ®µi Winsor ë Anh, th¸p nghiªng Piza ë Italia,v.v.

kiÕn tróc trung hoa Mét nÒn kiÕn tróc truyÒn thèng ®ång nhÊt cao, ®−îc nh¾c l¹i qua nhiÒu thÕ kû. Nh÷ng mÉu kiÓu ®· t¹o lËp cña çc c«ng tr×nh x©y dùng kh¸ ®¬n gi¶n : h×nh ch÷ chËt, h×nh bãng thÊp vµ tu©n theo nh÷ng tiªu chuÈn cè ®Þnh vÒ tØ lÖ vµ ph−¬ng ph¸p x©y dùng. §¸ vµ g¹ch dïng trong kÕt cÊu ®ßi hái ®é bÒn vµ l©u dµi nh− trong t−êng c«ng sù, t−êng bao, l¨ng mé, chïa chiÒn vµ cÇu cèng. Mét d¹ng nhµ kh¸c phÇn lín cÊu t¹o b»ng gç víi khung cét vµ dÇm dùng trªn mét nÒn ph¼ng víi v¸ch ng¨n kh«ng chÞu lùc hay t−êng mµn che. NÐt næi bËt nhÊt cña kiÕn tróc trung Hoa lµ m¸i håi lîp ngãi, ®é dèc lín vµ cong lªn víi nhiÒu m¸i nh« ch×a ra trªn çc c«ng x«n. Çc m¸i t¸ch riªng trªn cæng bao quanh mét ng«i nhµ hay nèi khíp çc sµn trong chïa ®· t¹o ra mét c¶m gi¸c hµi hßa vµ nhÞp nhµng ®Æc biÖt (E: Chinese architecture).

kiÕn tróc truyÒn gi¸o KiÕn tróc nhµ thê vµ tu viÖn cña çc dßng t«n gi¸o T©y ban Nha, nhÊt lµ ë Hoa Kú vµo thÕ kû thø 18, thÓ hiÖn sù ®a d¹ng cña çc vïng do ¶nh h−ëng cña tay nghÒ c«ng nh©n ®Þa ph−¬ng vµ çc lo¹i vÊt liÖu s½n cã; t¹i mét sè vïng th× trang trÝ Ýt, nh−ng cã vïng l¹i trang trÝ rÊt nhiÒu vµ c«ng phu, pháng theo trang trÝ cÇu kú cña Bar«c. §Æc ®iÓm cña kiÕn tróc truyÒn gi¸o : t−êng g¹ch méc dµy vµ nÆng, x©y b»ng v÷a v«i, hay cã s−ên chèng t−êng ®Ó t¨ng æn ®Þnh; mÆt t−êng g¹ch méc th−êng ®−îc phñ b»ng stucco v«i-çt ®Ó gi¶m xãi mßn; sµn ®Êt nÖn l¸t g¹ch vu«ng; xung quanh s©n cã lèi ®i cuèn vßm; ®Çu håi nhiÒu

9

®−êng cong; th¸p chu«ng, th¸p ®«i; m¸i b»ng hoÆc m¸i dèc Ýtvíi t−êng qu¸ m¸i tùa trªn çc thanh gç sóc;lîp tranh hay lîp ngãi; chÊn song che cöa sæ h−íng ra phè; cöa ®i to nÆng b»ng gç ë lèi vµo chÝnh ®Æt trong cæng ch¹m kh¾c c«ng phu (E: mission architecture).

kiÕn tróc tudor Sù ph¸t triÓn sau cïng cña phong çch kiÕn tróc Vu«ng gãc d−íi triÒu ®¹i Henry VII vµ Henry VIII, tr−íc kiÕn tróc Elizabeth, ®Æc tr−ng bëi vßm Tudor, h×nh trang trÝ v¹n hoa, c÷ chÆn m¸i h¾t, èng khãi g¹ch cã trang trÝ ,v.v. X. KiÕn tróc Vu«ng gãc. ( Tudor architecture).

KiÕn tróc viÔn ®«ng ThuËt ng÷ kh«ng chÝnh x¸c l¾m, do mét sè t¸c gi¶ ph−¬ng t©y gäi chung cho kiÕn tróc cña Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc; chñ

yÕu lµ mét sè n−íc ë §«ng ¸, chÞu ¶nh h−ëng cña phong çch kiÕn tróc Trung Quèc (E: the Far East architecture).

kiÕn tróc viÖt nam §iÒu kiÖn thiªn nhiªn nhiÖt ®íi ®· cung cÊp nhiÒu lo¹i vËt liÖu gióp cho viÖc t¹o dùng nhµ cöa trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam ®−îc dÔ dµng thuËn lîi. Nhµ sµn trªn cäc thÊp cã m¸i cong h×nh chiÕc thuyÒn hay m¸i khum nh− con rïa lµ nh÷ng h×nh ¶nh s¬ khai ( vÏ trªn trèng ®ång ). Vµo thÕ kû 3 tCn, cïng víi viÖc h×nh thµnh nhµ n−íc ¢u L¹c, mét tßa thµnh ®· ®−îc kiÕn t¹o trªn c¬ së khai th¸c ®Þa h×nh ®åi gß vµ s«ng n−íc, ®−îc coi lµ mét lo¹i kiÕn tróc thµnh qu¸ch ViÖt Nam ( thµnh Cæ Loa). Bªn c¹nh kiÕn tróc nhµ ë vµ thµnh qu¸ch, trong thêi B¾c thuéc ( thÕ kû 1-10) cßn ph¸t triÓn thªm kiÕn tróc mé t¸ng, dinh thù vµ tõ thÕ kû 7 trë ®i cã c¶ kiÕn tróc t«n gi¸o (chïa thê PhËt). ViÖc ®Þnh ®« Th¨ng Long

vµo thêi Lû , víi , viÖc x©y dùng mét khu thµnh quy m« lín vµ h×nh thµnh khu d©n

c− lµm ¨n bu«n b¸n tÊp nËp còng lµ lóc nghÖ thuËt kiÕn tróc ViÖt Nam cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn míi víi nhiÒu thÓ lo¹i c«ng tr×nh, tõ thµnh qu¸ch, cung ®iÖn ®Õn nhµ ë d©n gian. Hoµng thµnh Th¨ng Long víi phÇn bªn trong lµ CÊm thµnh dµnh cho n¬i lµm viÖc cña vua vµ gia ®×nh, lµ mét quÇn thÓ cung ®iÖn lín víi nghÖ thuËt kiÕn tróc phong phó. Çc c«ng tr×nh tÝn ng−ìng gi÷ vai trß rÊt quan träng trong lÞch sö kiÕn tróc thêi kú nµy nh− chïa Gi¹m ( B¾c Ninh) cã quy m« rÊt lín, chïa PhËt TÝch (B¸c Ninh), th¸p B¶o Thiªn (Th¨ng Long), th¸p Sïng ThiÖn Diªn Linh, chïa §äi (Hµ Nam). KiÕn tróc thêi Lû ®¸nh dÊu mét b−ícph¸t triÓn quan träng cña víi nh÷ng ®Æc tr−ng nh− : c«ng n¨ng phong phó vµ tÝnh quÇn thÓ cao, cÊu tróc c«ng tr×nh vµ h×nh thøc trang trÝ gi¶n dÞ vµ hßa ®ång víi thiªn nhiªn nhiÖt ®íi. Sang thêi TrÇn, thêi Hå, thÓ lo¹i kiÕn tróc cung ®iÖn, chïa, th¸p vÉn ph¸t triÓn mµ ®Õn nay cßn l−u gi÷ ®−îc nh÷ng c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ lín. Vµo thêi Lª, kiÕn tróc ng«i ®×nh ë n«ng th«n cã sù ph¸t triÓn phong phó h¬n çc thÓ lo¹i kh¸c víi nghÖ thuËt trang trÝ, ch¹m kh¾c trªn kÕt cÊu gç (kÌo nhµ, ®Çu ®ao) m« t¶ c¶nh sinh ho¹t d©n gian mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc. Sang thÕ kû 18, nghÖ thuËt kiÕn tróc ®· ®Ó l¹i nh÷ng kiÖt t¸c : ®×nh lµng §×nh B¶ng( B¾c Ninh), chïa T©y Ph−¬ng (Hµ T©y). §Õn thêi NguyÔn, mét ®Þa bµn x©y dùng míi ®−îc më ra ë miÒn Trung vµ ®· trë thµnh mét trang sö míi cña kiÕn tróc ViÖt Nam : Kinh thµnh HuÕ. §©y lµ mét tæng thÓ kiÕn tróc rÊt phong phó cña mét khu thµnh tuy quy m« kh«ng lín so víi Th¨ng Long nh−ng nhiÒu c«ng tr×nh cßn l−u gi÷ ®Õn ngµy nay nãi lªn tr×nh ®é nghÖ thuËt cao tõ tæng thÓ ®Õn chi tiÕt cña çc thÓ lo¹i ®Òn ®µi, cung ®iÖn, võ¬n c¶nh, chïa vµ l¨ng mé. Tíi cuèi thÕ kû 19 sang ®Çu thÕ kû 20, do cã mèi quan hÖ víi ph−¬ng

10

T©y, kiÕn tróc ViÖt Nam chuyÓn sang b−íc ph¸t tØÓn míi, ®Æc biÖt lµ kiÕn tróc ®« thÞ ( ®−êng phè, qu¶ng tr−êng,v.v.) vµ çc kiÕn tróc c«ng céng quy m« lín (c«ng së, nhµ h¸t, b¶o tµng,v.v.). Tõ gi÷a thÕ kû 20, sù ph¸t triÓn kiÕn tróc ë phÝa B¾c vµ phÝa Nam cã kh¸c, tuy cïng chÞu ¶nh h−ëng cña nÒn kiÕn tróc hiÖn ®¹i thÕ giíi, çc c«ng tr×nh lín chñ yÕu tËp trung t¹i ®« thÞ lín nh− Héi tr−êng Ba §×nh, L¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Cung v¨n hãa H÷u NghÞ , B¶o tµng Hå ChÝ Minh (Hµ Néi), Héi tr−êng Thèng NhÊt, Th− viÖn quèc gia (thµnh phè Hå ChÝ Minh). Sau ngµy ®Êt n−íc thèng nhÊt råi qua thêi kú cuèi thÕ kû 20 vµ ®Çu thÕ kû 21, kiÕn tróc ViÖt Nam cã b−íc ph¸t triÓn míi vµ m¹nh, gãp phÇn thay ®æi bé mÆt ®Êt n−íc.

KiÕn tróc Vu«ng gãc Giai ®o¹n cuèi vµ ddµi nhÊt cña kiÕn tróc G«tich ë Anh vµo 1350-1550 , tiÕp theo kiÓu trang trÝ vµ kÕ tôc bëi kiÕn tróc Elizabeth. §Æc tr−ng bëi sù nhÊt m¹nh ®−êng th¼ng ®øng trong kÕt cÊu vµ çc vßm h×nh qu¹t kh¸ c«ng phu. Giai ®o¹n ph¸t triÓn cuèi cïng (1485-1547) th−êng gäi lµ kiÕn tróc Tudor (E: Perpendicular style).

_____

Phô lôc 2

mét sè kiÕn tróc tiªu biÓu cña thÕ kû XX

TT Tªn c«ng tr×nh N¨m thùc hiÖn

T¸c gi¶/ H·ng §¨c ®iÓm, xu h−íng

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

§¹i gi¶ng ®−êng Chicago Toµ nhµ Guaranty, Buffalo Së giao dÞch , Amsterdam Toµ nhµ Flation, NewYork Nhµ m¸y tuabin AEG, Berlin Nhµ ga Grand Central, New York Th¸pEistein, Potsdam Toµ nhµ Chilehaus, Hamburg Cöa hµng Selfrige, London KiÕn tróc Bauhaus, Dessau CÇu c¶ng Sydney, Australia

1886-89 1894 1884-1903 1901-03 1907 1903-13 1917-21 1922-23 1906-09 1924 1924-32

F.L. Wright L. Sulivan H. Berlage Cty. Daniel H. Burnham P. Brehens Wharen & Whitmore E. Mendelssohn F. Hoger D. Burham & F. Swakes W. Gropius J. Brafield, R. Freeman

+Gåm kh¸ch s¹n, v¨n phßng vµ 1 phßng biÓu diÔn lín. Cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn kiÕn tróc thÕ kû XX +cao 14 tÇng,trang trÝ ho¹ tiÕt nhÑ nhµng thanh tho¸t. Cã xu h−íng cña T©n NghÖ thuËt +KÕt hîp kiÕn tróc La M· víi kü thuËt ®−¬ng thêi,phong çch TiÒn hiÖn ®¹i. + nhµ gåm 21 tÇng, cao 87m, cã 3 mÆt, pha trén G«tich vµ Phôc H−ng + c«ng tr×nh b»ng thÐp nhÑ vµ kÝnh ®Çu tiªn ë §øc, lµ kiÕn tróc c«ng nghiÖp nh−ng gîi vÒ mét di s¶n cæ ®iÓn. + phßng chê ë nhµ ga cã diÖn tÝch 2500m2, cao 38m. +Cã ®µi quan s¸t ë nãc vµ phßng thÝ nghiÖm ë tÇng trÖt, h×nh thøc thÓ hiÖn c«ng tr×nh kh«ng bÞ chi phèi bëi c«ng n¨ng. + Cã 8 tÇng, g©y Ên t−îng vÒ 1 con tÇu viÔn d−¬ng. + Nh− 1 cung ®iÖn La M· ®å sé, næi tiÕng lµ chiÕc ®ång hå vµ nhãm t−îng trªn lèi vµo chÝnh cña cöa hµng + Gåm toµ nhµ th¸p chÝnh cã nh÷ng bøc t−êng kÝnh lín vµ çc nhµ hai tÇng kh¸c. Kh«ng cã trang trÝ bªn ngoµi, bè côc kh«ng ®èi x÷ng vµ mµu tr¾ng lµ chñ ®¹o. Lµ c«ng tr×nh c«ng bè häc thuyÕt cña xu h−íng HiÖn ®¹i Quèc tÕ. + CÇu dµi 1194m, cã nhÞp 503m, kho¶ng çch tíi mÆt n−íc lµ 52m.

12 13 14 15 16 17 18 19 20

CÇu Cæng Vµng, San Francisco Nhµ thê Tr¸i tim thÇn th¸nh , Praha Nhµ Th¸c n−íc, Pennnylvania Nhµ ®iÒu hµnh JohnsonWax Toµ nhµ Chrysler, New York Toµ nhµ Empire State, New York Trung t©m RockÌeller, New York Toµ nhµ Seagram, New York Nhµ gia ®×nh Eames, Santa Monica

1933-37 1928-32 1936-39 1936-19 1928-30 1929-31 1931-40 1954-58 1945-50

B. Strauss J. Plecnik F.L. Wright F.L. Wright William van Alen Çc KTS cña h·ng Richmond Mc Graw-Hill L. Mie van der Rohe & P. John Charles & Ray

+ CÇu treo cã nhÞp chÝnh dµi 1280m, møc th«ng thuû khi triÒu lªn lµ 67m, th¸p neo çp cao 152m so víi mÆt cÇu, t¶i träng çp trªn mçi th¸p lµ 61.500 tÊn. + C«ng tr×nh ®¬n gi¶n cã h×nh phiÕn, trang trÝ ®−êng d©y hoa cæ ®iÓn trªn nh÷ng cöa sæ vu«ng, thÓ hiÖn ®−îc xu h−íng D©n téc l·ng m¹n víi lßng sïng ®¹o. + KÕt hîp thµnh c«ng kiÕn tróc víi c¶nh quan thiªn nhiªn,võa hiÖn ®¹i, võa th¬ méng,cã lÏ lµ mét ng«i nhµ t− næi tiÕng nhÊt cña thÕ kû, kÕt hîp gi÷a xu h−íng HiÖn ®¹i vµ L·ng m¹n. + Cho mét çi nh×n míi vÒ thiÕt kÕ míi vÒ chiÕu s¸ng, kÕt cÊu, kh«ng gian néi thÊt. + Cao 77 tÇng, cao 319m, mét ngän th¸p h×nh chãp b»ng thÐp kh«ng gØ víi nh÷ng cung h×nh ¸nh mÆt trêi loÐ s¸ng, lµ s¸ng t¹o cña Art Deco. + Cao 381m, lµ toµ nhµ cao nhÊt thÕ giíi trong 40 n¨m. Bé khung thÐp bäc ®¸ vµ trang trÝ theo Art Deco. +Tæ hîp kiÕn tróc gåm çc nhµ v¨n phßng( trong ®ã RCA cao 70 tÇng), cña hµng, nhµ h¸t, s©n tr−ît b¨ng trong trung t©m th−¬ng m¹i ngoµi trêi cã t−îng Hecules mµu vµng kim ®éc ®¸o. + Cao 38 tÇng, v−¬n th¼ng t¾p, hÊp dÉn v× ®−îc bäc ®ång nh−ng chi phÝ tèn kÐm. + Ng«i nhµ ®−îc ghÐp b»ng nh÷ng cÊu kiÖn chÕ t¹o tr−íc theo mÉu trong catal«. Nhµ khung thÐp, nhÑ, mang d¸ng dÊp NhËt B¶n Lµ vÝ dô vÒ thiÕt kÕ ®Ó ph¸t triÓn hay thay ®æi theo thÞ hiÕu ng−êi

21 22

23 24 25 26

Nhµ gia ®×nh Ford, Illinois §¬n vÞ ë, Marseilles

Nhµ thê Notre Dame Haut, Ronchamp Atonium, Brussels Nhµ thê Coventry, Anh

B¶o tµng Guggenheim, New York

B1949 1947-52

1950-54 1954-58 1950

1956-59

B. Goff Le Corbusier Le Corbusier Çc kü s− BØ Basil Spence F.L.Wright vµ S.R.Guggenheim

sö dông.

+ Nhµ m¸i vßm trßn thÊp, ®−êng kÝnh 51m, khung thÐp s¬n ®á; m¸i vßm kim lo¹i, lîp tÊm xÉm mÇu, nhËn ¸nh s¸ng qua giÕng trêi. KÕt cÊu ®¬n gi¶n, ®a phÇn lµ tiÒn chÕ. Lµ mét trong nh÷ng ng«i nhµ ®Çu tiªn cã xu h−íng sinh th¸i. + Khu chung c− toµn b»ng bªt«ng dµi 165m,cao 56m gåm 17 tÇng ®−îc x©y trªn cét, cã 337 c¨n hé vµ çc c«ng tr×nh kh¸c nh− cöa hµng, kh¸ch s¹n, tr−êng häc, phßng tËp thÓ dôc, bÓ b¬i. + Nhµ thê hµnh h−¬ng, lµ c«ng tr×nh ®éc ®¸o nhÊt , ®−îc ng−ìng mé nhÊt vµ Ýt tranh c·i nhÊt cña t¸c gi¶, bëi méc m¹c, gi¶n dÞ vµ thÓ hiÖn ®óng lý luËn vÒ phong çch HiÖn ®¹i Quèc tÕ. + Lµ biÓu t−îng cña TriÓn L·m toµn cÇu n¨m 1958. C«ng tr×nh m« h×nh nguyªn tö nµy cao 102m, gåm 9 qu¶ cÇu thÐp ®−êng kÝnh 18m, nÆng 200 tÊn vµ cã hai tÇng Trong ®−êng èng nèi liÒn nh÷ng qu¶ cÇu, cã thang m¸y. +X©y chñ yÕu b»ng ®¸ sa th¹ch hång x¸m, m¸i bªt«ng d¸t ®ång, bªn trong lµ çc cét m¶nh kiÓu vßm s−ên, h¬i mang tÝnh chÊt Gotich. + Mét çi trèng khæng lå b»ng bªt«ng , bªn trong lµ con ®−êng tho¶i h×nh xo¾n èc tõ sµn ®Õn ®Ønh , m¸i vßm kÝnh h¬i ph¼ng. Ng−êi xem lªn tÇng trªn b»ng thang m¸y vµ sÏ xem tranh khi ®i xuèng tÇng trÖt. Lµ mét c«ng tr×nh dÔ nhËn biÕt nhÊt, sau t−îng thÇn Tù do.

27

CÇu Hå Maracaibo, Venezuela

1959-62

R. Morandi

+ CÇu cã 70% thµnh phÇn ®−îc tiÕn chÕ, gåm 5 nhÞp,

28 29 30 31 32 33 34

Cæng vßm St Louis, Hoa Kú S©n bay cuèi TWA, New York Cung lao ®éng Turin, Italia Nhµ thê Brasilia, Brazil Thµnh phè Marina, Chicago Th¸p Lake Point, Chicago Habitat, Montreal

1963-65 1956-62 1961 1960-70 1964-67 1967-68 1967

E. Saarinen E. Saarinen P.L. Nervi, P. del Lavoro Oscar Niemeyr B.Goldberg Cty Schipporeit - Heinich M. Safdie

mçi nhÞp dµi 238m, víi th¸p ®ì çp cao 90m. Lµ c«ng tr×nh ÷ng dông bªt«ng øng suÊt tr−íc. +Vßm h×nh parabol b»ng thÐp kh«ng gØ n»m trªn cöa s«ng St Louis, cao 192m, nÆng 17.246 tÊn. + KiÕn tróc theo xu h−íng BiÓu hiÖn cã h×nh d¹ng cña con ç mËp. G©y Ên t−îng m¹nh khi nh×n tõ trªn cao xuèng. + MÆt b»ng vu«ng, t−êng kÝnh, m¸i thÐp, cao 38m. C«ng tr×nh ®éc ®¸o vÒ kÕt cÊu, tr¸ng lÖ vÒ ngo¹i thÊt. + Cã h×nh d¹ng cña v−¬ng miÖn, t¹o thµnh tõ 16 s−ên bªt«ng rçng cao 30m, nghiªng tõ nÒn vµo trong vµ giao nhau gÇn ®Ønh. Chøa ®−îc 4000 ng−êi. Néi thÊt gi¶n dÞ nh−ng ngo¹i thÊt hµi hoµ víi c¶nh quan. + TËn dông triÖt ®Ó c¶nh quan b»ng çch bè trÝ nh÷ng c¨n hé b×nh th−êng cã ban c«ng h×nh b¸n nguyÖt nh« ra, t¹o d¸ng h×nh b¾p ng«. Mçi toµ th¸p cã 450 c¨n hé , ®−êng tho¶i h×nh xo¾n èc, cã c¶ chç ®ç xe,v.v. TiÕt kiÖm ®Êt , víi nh÷ng chung c− cao nhÊt thÕ giíi lµ ®Æc ®iÓm cña thµnh phè nµy. + Lµ mét khèi chung c−, nguyªn lµ thiÕt kÕ cña Mies van der Rohe. Toµ th¸p cao 197m gåm nh÷ng c¨n hé cùc ®¾t. + Khu liªn hîp nhµ ë t¹i Héi chî Montreal (Canada) n¨m 1967. Gåm 554 bé phËn tiÒn chÕ cÊu thµnh , h×nh d¸ng rÊt phøc t¹p, ®−îc neo bëi çp thÐp vµ kÕt nèi bëi ®−êng néi bé t¹o nªn 158 c¨n hé,mçi c¨n hé cã tõ 1 ®Õn 4 buång ngñ. Çc buång ®Òu h−ëng

35 37 38 39 40 41 42

Tr−êng §¹i häc §«ng Anglia, Norwich Nhµ h¸t opera Sydney Nhµ tr−ng bµy nghÖ thuËt míi , Stuttgart Trung t©m Pompidou, Paris Toµ nhµ Lloyd, London B¶o tµng nghÖ thuËt, Atlanta Ng©n hµng Th−¬ng

1967 -76 1957-73 1977-84 1971-77 - 1983 1997

Lasdun J. Utzon J. Stirling R. Roger & R. Piano R. Roger & h·ng Ove Arup R. Meier Norman Foster

kh«ng khÝ vµ ¸nh s¸ng tù nhiªn. + Bè côc thµnh tõng nhãm c«ng tr×nh, tËp trung ho¸ cao n¬i ë, n¬i gi¶ng d¹y, khu ®iÒu hµnh víi diÖn tÝch khu ®Êt hîp lý. Cã d¸ng dÊp cña nh÷ng th¸p ®Òn thê L−ìng Hµ, khi th¸c khu tèt ®Êt dèc nghiªng nh»m tiÕp cËn víi c¶nh quan xung quanh. +KiÕn tróc cã phong çch HËu hiÖn ®¹i, cã d¸ng dÊp nh÷ng çnh buåm ë c¶ng Sydney. Gåm 4 nhµ h¸t, cã phßng hoµ nh¹c chøa ®Õn 4000 ng−êi, t−êng cao ®Õn 60m. Lµ kiÕn tróc biÓu t−îng cho Australia + Lµ c«ng tr×nh nghÖ thuËt ®−îc −a thÝch, bè côc kh«ng gian khÐo lÐo, sinh ®éng, h×nh thøc mÆt ngo¹i ®a d¹ng vµ khªu gîi. Tuy vËy çc phßng tr−ng bµy th× theolèi cæ truyÒn. + M« t¶ cç m¸y cao 6 tÇng, t¹o thµnh hép trong suèt dµi 168m,réng 59m vµ cao 42m, khung dµn thÐp. Kh«ng gian néi thÊt linh ho¹t T−¬ngph¶n gi÷a phÇn bªn ngoµi ( nh− nhµ m¸y) vµ phÇn bªn trong réng r·i lµ thµnh c«ng cña kiÕn tróc. + C«ng tr×nh x©y b»ng bªt«ng bäc thÐp kh«ng gØ vµ nhiÒu kÝnh ph¶n chiÕu. Kh«ng gian néi thÊt réng vµ lnh ho¹t, thang m¸y tèc ®é cao, ch¹y suèt 12 tÇng nhµ tíi s©n réng, cã thÓ chøa 1000 ng−êi. + C«ng tr×nh cña çc tÊm bªt«ng vµ khung thÐp, çc tÊm thÐp phñ men kÝnh vµ bÖ cét b»ng ®¸ granit.§−îc xem lµ cã trËt tù vµ kû luËt h¬n çc c«ng tr×nh HËu hiÖn ®¹i kh¸c. + Toµ nhµ cao 57 tÇng,mÆt

43 44 45

m¹i, Frankfurt Reichstag, Berlin Th¸p ®«i Petronass, Kuala Lampur Malaysia B¶o tµng Guggenheim Bilbao

1992,1999 1997 1997

Norman Foster Cesar Pelli F. Gehry

b»ng tam gi¸c ®Òu, víi c¸c khu dÞch vô ®Æt ë ba gãc. PhÇn trung t©m rçng lµ mét èng th«ng h¬i khæng lå.Bªn s−ên c«ng tr×nh , lµ nh÷ng nhµ kÝnh trång c©y, x©y chung quanh toµ th¸p theo h×nh xo¾n èc.§ã lµ n¬i gi¶i kh¸t ngoµi trêi,v.v. +Lµ toµ nhµ cã lÞch sö quan träng. T¸c gi¶ ®· cè g¾ng duy tu ®−îc nã. + Th¸p ®«i, mçi bªn cao 88 tÇng, ®−îc nèi ë gi÷a bëi mét cÇu trêi vµ mçi bªn g¾n víi mét th¸p nhá kh¸c h×nh trô cao 44 tÇng. Tæng chiÕu cao lµ 452m. + B¶o tµng lín míi ë ch©u ¢u ®Ó tr−ng bµy bé s−u tËp hiÖn ®¹i. Kh«ng gian néi thÊt rÊt lín, phßng tr−ng bµy dµi 137m, cao h¬n 50m. Tæng diÖn tÝch t−ng bµy 9000m2 n»m trªn 3 tÇng.

Môc lôc

Lêi nãi ®Çu........................................................................................ Tõ ®iÓn A-Z...................................................................................... Phô lôc 1........................................................................................... Phôlôc 2............................................................................................

NguyÔn Huy C«n

Tõ ®iÓn danh nh©n kiÕn tróc- x©y dùng thÕ giíi

Xong ngµy 28-2-2009 ____________________________________________________________________________________

TiÓu sö mét sè ho¹ sÜ ®å ho¹ ©u -Mü tiªu biÓu

(theo thø tù A,B,C...) _____________________________________________________________________________

Herlup Bidstrup

Heclup Bitxtrup §an M¹ch - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1912. Sèng ë C«penhag¬. Khi cßn lµ häc sinh ®· theo häc tr−êng d¹y vÏ buæi tèi. Häc viªn tr−êng héi ho¹ cña ViÖn hµn l©m NghÖ thuËt t¹o h×nh Hoµng gia ë Copenhag¬ (1931-35). Gi÷a nh÷ng n¨m 1930, lµ ho¹ sÜ vÏ tranh biÕm ho¹ t¹i c¬ quan b¸o chÝ x· héi d©n chñ chèng ph¸t xÝt ( tËp tranh biÕm ho¹ ®Çu tiªn thuéc t¹p chÝ " Cunturcawmpen", - c¬ quan cña MÆt trËn d©n téc §an M¹ch ). Trong nh÷ng n¨m ph¸t xÝt chiÕm ®ãng «ng vÉn bÝ mËt s¸ng t¸c. T¹i sè b¸o c«ng khai ®Çu tiªn " Land og Folk", - c¬ quan cña ®¶ng Céng s¶n §an M¹ch cã tranh vÏ cña Bitxtrup. Tõ n¨m 1945, trong çc b¸o hµng ngµy ®Òu cã tranh cña «ng t¹i chuyªn môc " Dagens Bidstrup". ¤ng ®· ®i du lÞch ë ch©u ¢u vµ Trung Quèc vµ tíi th¨m Liªn X« nhiÒu lÇn. Çc tËp tranh cña «ng lµ : Du lÞch ë Trung Quèc, Phãng sù víi c©y bót ch×, tËp biÕm ho¹ Dagens

Bidstrup.

Willi Colberg

Uyli C«nbe T©y §øc - Ho¹ sÜ - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1906 ë H¨mbua vµ sèng t¹i ®©y. Gia ®×nh c«ng nh©n, thêi thanh niªn lµm thî méc. Cuèi nh÷ng n¨m 1920 theo häc tr−êng Mü thuËt H¨mbua.¤ng bÞ ®uæi khái tr−êng v× ý chÝ chèng ph¸t xÝt, x−ëng vÏ cña«ng bÞ kh¸m xÐt vµ tµn ph¸. Sau ®ã, «ng qua Italia råi sang phÝa §«ng. N¨m 1938 l¹i trë vÒ §øc, sèng t¹i H¨mbua d−íi sù kiÓm so¸t cña Giextap«. Trong thÕ chiÕn thø hai v× trèn ®éng viªn, bÞ cÇm tï. Sau chiÕn tranh l¹i trë vÒ H¨mbua. ¤ng s¸ng t¸c nhiÒu tranh kh¾c. N¨m 1957 hoµn thµnh tËp tranh kh¾c gç Chèng chÕn tranh, v× hoμ b×nh.

Hans erni

Hanx¬ Ecni Thuþ §iÓn - Ho¹ sÜ tranh hoµnh tr¸ng - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1903 ë gÇn LuyxÐcna , theo häc tr−êng Mü thuËt t¹i ®©y. N¨m 1928-29 häc t¹i ViÖn Hµn l©m §uyli¨ng ë Paris. N¨m 1929-30 häc ë Berlin. Häc trß cña §ªren vµ Br¨c. Cã dÞp gÇn gòi Pic·t«, Lªde vµ çc nhµ siªu hiÖn thùc nªn ®· chÞu ¶nh huëng mét cacvhs s©u s¾c. Sau l¹i ly khai chñ nghÜa siªu hiÖn thùc . Cuèi nh÷ng n¨m 1930 vÏ nhiÒu tranh hoµnh tr¸ng. Minh ho¹ nhiÒu cho G«mª, Plat«n, Tibun, Pi®a, ¤vidia, X«f«cla, s¸ch Ng−êi vμ th¬ cña M.Ilin.¤ng

®−îc gi¶i thuëng Hoµ b×nh thÕ gi−¬Ý vÒ bé tranh in ®¸ cho thi phÈm cña B«na Ng−êi tiªn ®o¸n.

Tranh ®¬n in ®¸ cña «ng rÊt næi tiÕng. §«i khi vÏ tranh cæ ®éng. Du lÞch nhiÒu n¬i : Anh, BØ, Liªn X«,,Hµ lan. ch©u Phi. Tham gia TriÓn l·m ®å ho¹ Thuþ ®iÓn t¹i Liªn x« n¨m 1957.

AndrÐ Fougeron

An®rª Fugi¬r«ng Ph¸p - Ho¹ sÜ - Nhµ ®å ho¹ - Nhµ lµm tranh ghÐp m¶nh Sinh n¨m 1912 t¹i Paris trong mét gia ®×nh thî ®¸ vµ sèng t¹i ®©y.Lµm thî nguéi t¹i nhµ m¸y Ren ®Õn 13 n¨m. Häc tr−êng Mü thuËt ë Paris. N¨m 1939 gia nhËp ®¶ng Céng s¶n Ph¸p. Sau khi ph¸p ®Çu hµng, «ng sèng ë Paris, x−ëng vÏ cña «ng trë thµnh x−ëng in bÝ mËt, Ên lo¹t cho nhµ xuÊt b¶n cña MÆt trËn D©n téc kh¸ng chiÕn. N¨m 1946 ®−îc Gi¶i th−ëng quèc gia. ¤ng

®Ý©u vµo kü thuËt in ®¸ vµ h×nh ho¹ T¸c phÈm cña «ng hiÖn tr−ng bµy t¹i nhiÒu viÖn b¶o tµng

nghÖ thuËt hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi. N¨m 1950 hoµn thµnh sªri tranh ë xø má. ¤ng minh ho¹ s¸ch

cña T«red¬ Ng−êi con cña nh©n d©n.

Andrea gomez

An®rªa G«met Mªxic« - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1926 t¹i Mªxic« vµ sèng t¹i ®©y. Theo häc tr−êng ®å ho¹ c«ng nghiÖp cïng víi Men®etx. Bµ ®· thµnh c«ng ë Häc viÖn ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸ ng−êi da ®á, vÏ tranh minh ho¹ s¸nh gi¸o khoa, vÏ bÝch ho¹, nhiÒu lÇn ®−îc gi¶i th−ëng vÒ tranh kh¾c vµ tranh cæ ®éng. Bµ thµnh th¹o trong kü thuËt kh¾c cao su. Çc t¸c phÈm cña bµ ®· ®−îc tr−ng bµy t¹i triÓn l·m cña çc nhµ ®å ho¹ Mªxic« t¹i Matxcowva n¨m 1958 trong thêi gian §¹i h«i Liªn hoan thanh niªn lÇn thø 4 (1957), t¹i triÓn l·m ®å ho¹ Mü La tinh t¹i ViÖn mü thuËt mang tªn A.S. Puxkin (1958). Bµ tíi th¨m Liªn x« n¨m 1957.

Renard Guttuso

R¬na Góttux« Italia - Häa sÜ - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1912 t¹i Palecm«, sèng ë R«ma Theo häc ë ViÖn hµn l©m nghÖ thuËt R«ma. Hp¹t ®éng tõ n¨m 1931 tíi 1935 vµlµ ng−êi tÝch cùc tham gia phong trµo chèng ph¸t xÝt. §· tham gia kh¸ng chiÕn. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®· s¸ng t¸c tËp tranh CÇu th−îng ®Õ cña chóng ta ®Ó tÆng nh÷ng ng−êi yªu n−íc Italia. Sau

chiÕn tranh, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra nhãm MÆt trËn míi cña nghÖ thuËt hiÖn ®¹i.

¤ng lµ Uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng Céng s¶n Italia. §· ®−îc nhiÒu gi¶i th−ëng, trong ®ã cã Huy ch−¬ng vµng Hoµ b×nh n¨m 1948. Uû viªn Uû ban b¶o vÖ Hoµ b×nh thÕ giíi. Trong çc tËpp tranh ®å ho¹, næi tiÕng lµ Ng−êi n«ng d©n ë Xixin (1950). T¹i triÓn l·m tranh ®å ho¹ Italia t¹i Liªn x« n¨m 1956 ®· tr−ng bµy çc t¸c phÈm cña «ng.

Rockwell kent

R«ckuen Ken Hoa Kú - Ho¹ sÜ - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1882 t¹i Teritao (bang Niuooc), vµ sèng t¹i ®©y. Theo häc khoa kiÕn tróc tr−êng ®¹i ho¹ C«lumbia, sau t¹i x−ëng cña Robecta Henri. ¤ng ®i du lÞch rÊt nhiÒu n¬i : vïng nhiÖt ®íi, ch©u ¢u, Liªn X«. ¤ng viÕt nhiÒu schs vÒ çc chuyÕn du lÞch cñam×nh. Cuèi nh÷ng n¨m 1920, «ng vÏ nhiÒu, minh ho¹ cho s¸ch cña B«catxoo, S«xer, Xªchpia, G«t, V«nte, Puxkin, Uýtmen vµ næi tiÕng vÒ minh ho¹ cho tiÓu thuyÕt M«bi §Ých cña Menvin. ¤ng s¸ng t¸c nhiÒu

tranh in ®¸ , tranh kh¾c vµ tranh cæ ®éng. Lµ ng−êi tham gia §¹i héi chiÕn sÜ ñng hé Hoµ b×nh lÇn thø nhÊt t¹i Paris vµ lµ mét trong hn÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ t¸c gi¶ Lêi hiÖu triÖu Xt«ckh«n

Chñ ti¹ch Héi h÷u nghÞ Mü -X«. N¨m 1958 tæ chøc triÓn l·m cña «ng t¹i Liªn X«.

Frans Masereel

Franx Maxeren BØ - Ho¹ sÜ - nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1889 ë Vlansecbe (Flandria). Tõ n¨m 1949 sèng t¹i Nitsa. Theo häcmü thuËt ë Gent, t¹i ®©y «ng häc kh¾c ho¹ theo thÇy Br©yke. ¤ng ®· sèng t¹i Anh, B¾c Mü, Thuþ §iÓn,

Ph¸p, §øc, ¸o. Trong thÕ chiÕn lÇn thø nhÊt «ng sèng ë Gi¬nev¬, t¹i ®©y «ng lµm viÖc ë Héi ch÷ thËp ®á víi R«l¨ng. Tõ 1917 «ng vÏ cho çc b¸o, chñ yÕu lµ La Feuiille, mét tê b¸o chèng chñ

nghÜa qu©n phiÖt . trong thêi gian nµy «ng b¾t ®Çu minh ho¹ cho çc nhµ v¨n yªu hoµ b×nh nh−

R«l¨ng, Vin®rac, §uamªn,v.v. Sau n¨m 1922, «ng sèng ë Paris vfa xuÊt b¶n nhiÒu tËp tranh kh¾c. Tõ n¨m 1921 «ng t¹c t−îng, trang trÝ nhµ h¸t vµ tõ n¨m 1923 vÏ s¬n dÇu. Trong çc n¨m 1929-31 «ng lµm tranh ghÐp m¶nh. N¨m 1930,1935 tá chøc triÓn l·m lín t¹i Liªn X«.§−îc tÆng gi¶i th−ëng lín vÒ ®å ho¹ n¨m 1950. Lµ viÖn sÜ Hµn l©m khoa häc, ng«n ng÷ vµ myc thuËt Hoµng gia BØ (tõ n¨m 1951). ¤ng thµnh th¹o vÒ kü thuËt kh¾c ho¹. Çc t¸c phÈm ®å ho¹ cña «ng : 25 kiÓu ®au khæ cña con ng−êi(1918), T− t−ëng (1920), C©u chyÖn kh«ng lêi (1920), Thμnh

phè (1925), Bé mÆt vμ çi nh¨n mÆt (1926), §æi tr¾ng thay ®en (1939), S¸ng t¹o (1928), T− b¶n

(1935), Nh÷ng ®iÖu móa tö thÇn (1941), H·y nhí lÊy (1945), Tuæi trÎ (1948), Thêi cña ta

(1952), V× çi g× ? (1954),v.v. NGoµi ra,«ng cßn minh ho¹ cho Veckham,Bacbuyt,C« xte, Svai,

T«nxt«i, Viyon,v.v. ¤ng ®· tæ chøc nhiÒu cuéc triÓn l·m t¹i Liªn X«.

Henry Matisse

H¨ngri Matix Ph¸p - nhµ ®å ho¹ - nhµ ®iªu kh¾c Sinh n¨m 1869 t¹i Cato-Cambrªdi, mÊt ë Nix¬ n¨m 1954. ¤ng häc luËt t¹i tr−êg ®ai ho¹c Paris. Ban ®Çu «ng häc vÏ t¹i x−ëng cña Bu«cg« (1891-92), sau theo häc líp cña G. Mor¬ t¹i tr−êng Mü thuËt (1892-97). N¨m 1896, lÇn ®Çu tiªn triÓn l·m t¹i Héi nghÖ thuËt d©n téc. N¨m 1904 triÓn l·m tranh ç nh©n lÇn ®Çu tiªn.Çc t¸c phÈm tr−ng bµy n¨m 1905 ë Phßng Mïa

thu cïng víi tranh cña §ª ren, Macke, Vlamin, Ru«,v.v. theo mét xu h−íng míi víi çi tªn

Hoang d¹i. N¨m 1906 «ng lµm quen víi nÒn nghÖ thuËt ph−ong §«ng. NÒn nghÖ thu©t nµy co

¶nh h−ëng s©u s¾c ®èi víi «ng. N¨m 1911-13, sèng t¹i Mar«c vµ ë ®©y ®· h×nh thµnh phong

çch riªng cña «ng mét çch râ rµng nhÊt. ¤ng ®i du lÞch ch©u ¢u, ch©u Mü, ch©u ¸. N¨m 1911 ®· tíi Matxc¬va. Tõu n¨m 1917 «ng sèng ë Nix¬.N¨m 1927, ®−îc tÆng gi¶i nhÊt t¹i triÓn l·m quèc tÕ ë Niuoãc. N¨m 1948-50 tæ chøc triÓn l·m t¹i Phila®enphi, Paris, Nix¬ vµ Luýchxe. N−m 1950 ®−îc tÆng gi¶i th−ëng lín t¹i Héi chî Venªxi lÇn thø 21. N¨m 1952 «ng ký tªn vµo B¶n hiÖu triÖu ñng hé Héi nghÞ b¶o vÖ hoµ b×nh ë Viªn. ¤ng vÏ nhiÒu tranh ®å ho¹ : h×nh ho¹, kh¾c axit, in ®¸, kh¾c ho¹. Trong viÖn b¶o tµng Matxc¬va vÒ nghÖ thuËt míi ë Ph−¬ng T©y cã l−u giò bé s−u tËp cña Matix ®Çy ®ñ nhÊt thÕ giíi.

Leopoldo Mendez

Lªop«n®« M¨ng®ex Mªxic«- Nhµ ®å ho¹ - Ho¹ sÜ tranh hoµnh tr¸ng Sinh n¨m 1902 tÞ Mªxic« trong mét gia ®×nh thî giÇy vµ sèng t¹i ®©y. Tõ n¨m 1917-20 theo häc tÞ ViÖn hµn l©m Xan Cacl«t, tõ n¨m 1920-22 häc t¹i tr−êng Mü thuËt ngoµi trêi. N¨m 1923-25 «ng minh ho¹ cho b¸o vµ t¹p chÝ «ng b¾t ®Çu kh¾c ho¹ tõ n¨m 1926. Nh÷ng tranh kh¾c ®Çu tiªn cña «ng xu¸t hiÖn trªn b¸o cïng víi çc tranh cæ ®éng vÒ ®Ò tµi x· h«Þ .N¨m 1930 tæ chøc triÓn l·m ç nh©n ®Çu tiªn . Tõ n¨m 1932 trë thnhf ng−êi l·nh Ban nghÖ thuËt t¹o h×nh thuéc Bé gi¸o dôc. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra ra Liªn hiÖp héi çc v¨n sÜ vµ ho¹ sÜ çch m¹ng (1933). Cïng víi O' Hichghinxa, Hamboa vµ Xanxª s¸ng t¸c bÝch ho¹ cho x−ëng ®å ho¹ Nh©n d©n ë Mªxic«. Sau ®ã, s¸ng t¸c nhiÒu tranh hoµnh tr¸ng kh¸c. Lµ ng−êi chñ tr× vµ s¸ng lËp X−ëng ®å ho¹ nh©n d©n n¨m 1937 vµ nhiÒu n¨m gi÷ chøc l·nh ®¹o. Tõ n¨m 1948 ®i dulÞch ch©u ¢u. §· tham gia Héi nghÞ ñng hé Hoµ b×nh thÕ giíi ë Vr«xlap (1948) vµ Viªn (1953). trong sè nh÷ng t¸c phÈm ®å ho¹, næi bËt nhÊt cã sªri tranh kh¾c cao su V× Crixta (1939), bé

tranh minh ho¹ vµ trang trÝ cho s¸nh cña §¬ la Cabat Incidentes melodicos (1944) ®· ®−îc gi¶i

th−ëng quèc gia, tranh khøc ho¹ cho bé phim Rio Escondido (1948), C« g¸i n«ng d©n (1948),

Mét ngμy cña cuéc ®êi (1949), En Reboso de Soledas (1950). §· ®−îc tÆng gi¶i th−ëng Hoµ

b×nh ThÕ giíi (1953). ¤ng thµnh th¹o vÒ kü thuËt kh¨c cao su vµin ®¸. t¸c phÈm cña «ng ®−îc t−ng bµy t¹i TriÓn l·m ®å ho¹ Mªxic« ë Matxcowva (1955), TriÓn l·m ®ß ho¹ ch©u Mü La tinh t¹i ViÖn Mü thuËt A.X. Puxkin(1958).

Gabriele Mucchi

Gabrien Mucki Italia - Ho¹ sÜ - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1899 t¹i Turin, sèng ë Milan. Häc vÏ tõ ng−êi cha, sau tèt nghiÖp khoa kiÕn tróc ViÖn hµn l©m B«l«ng. Tù häc vÏ nh÷ng n¨m 1920, ®ång thêi lµm kiÕn tróc s−. N¨m 1929-31 sèng ë Berlin, n¨m 1932-34 ë Paris. trong nh÷ng n¨m 1930 tham gia nhãm chèng ph¸t xÝt C« ranh ë Milan. Tham gia phong trµo kh¸ng chiÕn . Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa T©n hiÖn thùc. Sau chiÕn tranh «ng lµm c«ng t¸c phª b×nh nghÖ thuËt. N¨m1949, s¸ng t¸c sªri ChiÕn tranh (than). N¨m 1953 s¸ng t¸c tËp Çc n÷ c«ng nh©n trªn ®ång ruéng Xanatdar«.

¤ng vÏ tranh minh ho¹ nhiÒu, trong ®ã cã LÝnh Lª d−¬ng ®en cña A. Manxa (1952), Cuéc ®êi

cña Galilª cña B. Brªcta (1957). ¤ng thµnh th¹o vÒ kü thuËt kh¾c cao su vµ h×nh ho¹. Çc t¸c

phÈm cña «ng ®· ®−îc tr−ng bµy t¹i Liªn X« nh©n dÞp TriÓn l·m ®å ho¹ Italia tæ chøc t¹i ®©y.

Pablo Ruz Picasso

Pablo Picatx« Ph¸p - Ho¹ sÜ - Ho¹ sÜ tranh haßnh tr¸ng - Nhµ ®å ho¹ - Nhµ ®iªu kh¾c - Nhµ t¹o t¸c gèm Sinh n¨m 1881 tai Malaga 9T©y Ban Nha) trongmét gia ®×nh d¹y vÏ. Ban ®Çu häc vÏ tïe ng−êi cha, tõ n¨m1897 häc t¹i ViÖn hµn l©m NghÖ thuËt Hoµng gia ë Madrid. N¨m ®ã «ng tham gia triÓn l·m ®Çu tiªn. N¨m 1902 tæ chøc triÓn l·m riªng t¹i Ph¸p. Tõ n¨m 1994 sèng ë Paris. Mét nöa ®Çu con ®−êng s¸ng t¸c cña «ng gåm cã çc thêi kú : Lam (1901-04), Hång (1905-

06), Da ®en (1907-08), LËp thÓ (1909-12), T©n cæ ®iÓn (1919-20).

N¨m 1936 chÝnh phñ çch m¹ng n−íc Céng hoµ T©y Ban Nha chØ ®Þnh «ng lµm gi¸m ®èc viÖn b¶o tµng Pra®«. N¨m 1937, s¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm tè gi¸c sù d· man cña chñ nghÜa ph¸t xÝt. N¨m 1944 «ng gia nhËp ®¶ng Céng s¶n Ph¸p. N¨m 1948 «ng tham dù Héi nghÞ B¶o vÖ Hoµ b×nh Vr«xlap. Tõ 1948 «ng sèng ë Varooli miÒn nam n−íc Ph¸p. §−îc tÆng gi¶i th−ëng Hoµ b×nh Quèc tÕ vÒ bé tranh monh ho¹ th¬ cña P. Elua Ng−êi Hoμ b×nh. Tõ n¨m 1905 «ng hay vÏ

tranh minh ho¹. Tõ 1905 «ng ®i s©u vµo kü thuËt kh¾c axit vµ tõ n¨m 1945 - in ®¸. N¨m 1956, Liªn X« tæ chøc triÓn l·m çc t¸c phÈm cña «ng.

Anna Salvatore

Ana Xanvato Italia- Nhµ ®å ho¹ Bµ sinh n¨m 1925 ë R«ma vµ sèng t¹i ®©y. Tèt nghiÖp tr−êng Mü thuËt Fl«r¨ngxi. tr−ng bµy tranh tõ n¨m 1943. Bµ s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi cuéc sèng cña ng−êi d©n b×nh th−êng. §−îc gi¶i th−ëng vÒ ®å ho¹ t¹i Héi chî Vªnixi lÇn thø 28 n¨m 1956. Sau nµy bµ b¾t ®Çu vÏ tranh. Çc t¸c phÈm cña bµ ®−îc tr−ng bµy t¹i TriÓn l·m ®å ho¹ Italia t¹iLiªn X« n¨m 1956.

Boris Taslitzky

B«rit Taxlitxki Ph¸p - Ho¹ sÜ - Nhµ ®å ho¹ Sinh n¨m 1911 t¹i Paris vµ sèng t¹i ®©y. Theo häc tr−êng mü thuËt. Tõ n¨m 1936 b¾t ®Çu cã nh÷ng t¸c phÈm lín. N¨m 1939 nhËp ngò, sau khi chÝnh phñ Ph¸p ®Çu hµng, «ng bÞ b¾t nh−ng l¹i trèn tho¸t nay. N¨m 1941 bÞ bän quèc x· b¾t. Trªn bøc t−êng tr¹i giam Xanh Xuynpit La Puy¨ng gÇn Tulud¬ «ng ®· vÏ ch©n dung çc anh hïng khangs chiÕn. Tõ mïa thu n¨m 1944 s«øng t¹i tr¹i tËp trung Bukhenvan. T¹i ®©y «ng còng bi mËt s¸ng t¸c. Sau khi gi¶i phãng «ng hoµn thµnh tranh bé ba Çc tï nh©n Ph¸p ë tr¹i cña bän Quãc x·. Lµ ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n

Ph¸p.

Çc sª ri tranh ®å ho¹ : 111 tranh ë Bukhenvan (1945), TÆng vïng c«ng nghiÖp miÒn b¾c

n−íc Ph¸p (cïng víi G. Ambla, 1946), tranh vÏ vÒ Angiªri (cïng víi M. Miyan,1952), tranh vÏ

vÒ Anbani (1957).

Jose Venturelli

Gi«xª Venturenli Chi lª - Ho¹ sÜ tranh hoµnh tr¸ng - Nhµ ®å ho¹ Snh n¨m 1924 ë Xanchiag«, theo häc tr−êng NghÖ thuËt s¬ cÊp ë thµnh phè nµy. Du lÞch ë Achentina, Urugoay, sèng ë Braxin. N¨m 1942 «ng céng t¸c víi D.A. Xic©yr«t. N¨m 1944 ®·

triÓn l·m çc t¸c phÈm cña m×nh t¹i çc n−íc Mü La tinh, ch©u ¢u vµ ch©u ¸. Lµ ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n Chilª, chiÕn sÜ ®Êu tranh tÝch cùc cho hß b×nh, lµ ®¹i biÓu cñ nhiÒu Héi nghÞ

chèng chiÕn tranh. Tõ n¨m 1953 lµ phã Tæng th− ký Uû ban liªn l¹c víi çc n−íc ch©u ¸ vµ Th¸i b×nh d−¬ng. T¹i §¹i héi liªn hoan thanh niªn lÇn thø 4 ë Matxc¬va,«ng ®· ®−îc tÆng Huy ch−¬ng b¹c . N¨m 1958 «ng tæ chøc triÓn l·m tranh kh¾c ë Matxc¬va. VÒ ®å ho¹, «ng ®· lµm tranh in ®¸,tranh kh¾c gç, h×nh ho¹. Çc tËp tranh ®å ho¹ chÝnh cña «ng : 28 th¸ng 1 (in ®¸ -

1946), tranh minh ho¹ cho TiÕng h¸t chung cña P.Nªru®a (1949),Cßn m·i tíi ngμy nay (1949),

Nh÷ng ng−êi x©y dùng Hoμ binh (tranh in ®¸ tÆng Liªn X« n¨m 1954),tËp ký ho¹ vμ tranh in ®¸

vÒ Trung Quèc (1955), Nh÷ng n¨m gian khæ (1957-58).

___________________

c¸c tranh ®å ho¹ trong s¸ch

1. H. Bidstrup. C«ng viªn ë Th−îng H¶i. Mùc nho.1955

2. H. Bidstrup. Nh÷ng c«ng nh©n lμm ®−êng. Mùc nho. 1954

3.W. Colberg. Ng−êi yªu n−íc.Tranh kh¾c .1957

4. H. Erni.. CÇu. Kh¾c mµu.1955

5. A. Fougeron. Tai n¹n ë má. Mùc nho.1950

6.A. Fougeron . TrÎ con xø than. Ch×, môc nho.1950

7.A, Gomez. Bµ mÑ chèng chiÕn tranh. Tranh kh¾c. 1952 8. R. Guttuso. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n. Mùc nho. 1950

9. R. Guttuso. Tö sÜ cña Garibandi. Ch×, mùc nho.1951

10.R.Guttuso. T¹i c¶ng Anakapri. Mùc nho.1954

11.R. Kent. Chim hoμ b×nh lμm tæ trong mò lÝnh. Tranh kh¾c.

12.R. Kent. Tiªu diÖt bän ph¸t xÝt. Mùc nho

13. F. Maseree.l. C«ng nh©n. Tranh kh¾c.1949

14. F. Maseree.l. §éi ngò míi. Tranh kh¾c.1954

15. F. Maseree.l. Tuæi trÎ. Tranh kh¾c.1948

16. H. Matisse. Ch©n dung thiÕu n÷. Mùc nho.1944

17.H. Matisse.Tù ho¹. Ch×. 1941

18. H.Matisse.TÜnh vËt. Mùc nho.1944

19.L. Mendez. Khao kh¸t. Tranh kh¾c.1948

20.L. Mendez. Ch©n dung H.G. Posada.Tranh kh¾c 1957

21. L. Mendez. Xö b¾n. Tranh kh¾c. 1949

22.L.Mendez. Tr−êng häc ®æ n¸t. Tranh kh¾c. 1948

23.G. Mucchi. Giê nghØ. Tranh kh¾c. 1955

24. P.R.Picasso. Chim Hoμ b×nh. Mùc nho.1942

25. P.R. Picasso. Tranh cæ ®éng. Kh¾c mµu.1958

26. P.R.Picasso. TrÎ em. Tranh kh¾c.1945.

27. P.R. Picasso. Vò ®iÖu. Tranh kh¾c.1954

28.A. Salvatore. ¡n s¸ng ë Tibre. Mùc nho. 1956

19. B. Taslitzky. Bukhenvan. Ch×.1945

30. B.Taslitzky. Bukhenvan. Ch×.1945

31. J. Venturelli. Ng− d©n. Tranh kh¾c

32 J. Venturelli. Du kÝch qu©n. Tranh kh¾c.1942

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60

Môc lôc

§å ho¹ hiÖn ®¹i ë çc n−íc t− b¶n ¢u - Mü 1 TiÓu sö mét sè ho¹ sÜ ®å ho¹ ¢u - Mü tiªu biÓu 13 Çc tranh ®å ho¹ trong s¸ch 18

E.Levitin

§å ho¹ hiÖn ®¹i ë çc n−íc t− b¶n ©u - mü

DÞch tõ nguyªn b¶n tiÕng Nga : NguyÔn Huy C«n

xuÊt b¶n n¨m 1989

tõ ®iÓn · uû viªn héi kts quèc tÕ tõ n¨m 1957. gi¶i th−ëng quèc gia liªn x«. adam...

Documents