Proxecto de Educación Ambiental

O Horto Escolar

Ecolóxico

C.E.I.P Barrantes Curso 2011-2012

Índice

1. Título do proxecto e ámbito de aplicación.

2. Xustificación do proxecto.

3. Obxectivos .

4. Metodoloxía e organización do traballo.

5. As actividades no horto ecolóxico escolar.

6. Criterios para valorar os resultados ou proceso de avaliación previsto.

1 Título do proxecto

O horto ecolóxico escolar ecolóxico : Regueiros de Educación Ambiental.

Ámbito de aplicación: No CEIP de Barrantes ( Tomiño) poñeremos en marcha este

curso escolar 2011-2012 o proxecto do horto escolar. Iniciaranse na súa posta en

marcha o ciclo de E.Infantil ( 3anos-13 nenos/as // 4 anos-12 nenos/as // 5 anos- 8

nenos/as) e continuarase coa E.Primaria onde o 3º ciclo ( 5º e 6º) serán os

verdadeiros protagonistas.

2 Xustificación

Actualmente vivimos nunha sociedade industrial desenvolvida que evoluciona cara

a unha sociedade de servizos. Tan só un 15 % da poboación activa vive do sector

primario (agricultura e gandaría).

A maior parte da poboación vive nas cidades e o litoral, podendo dicir que esta

sociedade é ademais predominantemente urbana.

Este desenvolvemento levou á desaparición das hortas que ata hai uns anos

localizábanse na periferia das cidades, ao descoñecemento dos procesos de

produción por parte dos consumidores, a valorar un produto agrícola non como un

alimento, senón máis ben polo seu prezo, tamaño cor, etc, en definitiva á

desaparición dunha cultura agrícola.

Doutra banda, a introdución de criterios económicos no campo contribuíu a

transformar unha agricultura tradicional nunha agricultura intensiva, o cal nos levou

ao abuso na utilización de fertilizantes, fitosanitarios de síntese química, ao abuso

de auga para rega e aos plásticos para o cultivo en invernadoiros entre outros.

Esta visión da dedicación ao campo como un oficio marxinal e a falta de mellores

perspectivas fai do agricultor tradicional un oficio en perigo de extinción.

A agricultura ecolóxica consiste na integración dos coñecementos da agricultura

tradicional coas modernas investigacións biolóxicas e tecnolóxicas.

Este é o modelo que temos que empregar, non só por cuestións de saúde ou

respecto ao medio, senón que por riba de todo habemos de falar de cultura, esa

cultura que se está perdendo a custa dun progreso mal entendido e orientarse cara

ao camiño do progreso sostible.

Temos que decatarnos de que necesitamos espertar en cada ser humano un

respecto profundo cara ao seu ámbito que o faga capaz de conservalo e de

compartilo cos demais dunha forma solidaria.

Non hai dúbida de que nós como educadores habemos de formar aos futuros

cidadáns non só no estudo teórico da natureza, senón tamén lles habemos de

ensinar a vivir con ela.

Así pois, todas as referencias que faremos de aquí en diante ao horto escolar

ecolóxico as habemos de relacionar cun intento de educar ambientalmente.

Para que un horto escolar?

A finalidade deste horto escolar ecolóxico é que sexa o punto de saída dunha

educación ambiental na escola, entendendo como educación ambiental o proceso

interdisciplinar que debe preparar para comprender as interrelacións dos seres

humanos entre si e coa natureza, enmarcándoo todo dentro dun proxecto

educativo global.

Este proceso debe propiciar a adquisición de actitudes e a responsabilidade

persoal e solidaria orientada cara a unha mellor calidade de vida.

Temos o compromiso dende a nosa escola na educación ambiental como algo

máis profundo que realizar saídas esporádicas por algún tema ecolóxico nos que

por suposto tamén participamos e que nos poñen en contacto co noso entorno

desenvolvendo actitudes de repecto cara el.

Por que un horto ecolóxico?

1.-Pois porque para ser consecuentes con este intento de educar ambientalmente,

habemos de ser o máis respectuosos posible co medio. Hoxe en día, aínda non

estando de todo desenvolvida ao cen por cen, a agricultura ecolóxica é o único tipo

de agricultura que respecta o medio.

2.-Para que sexa coherente dentro dun proxecto de educación ambiental, o intento

de levar adiante un anaco de terra baixo os principios de agricultura ecolóxica,

tamén representa, por unha parte propoñer a utilización dun horto para

experimentar e ensinar os ciclos biolóxicos máis importantes como poden ser os

das plantas, materia, enerxía... coas técnicas de cultivo ecolóxico.

3.-Por outra parte representa a introdución dun novo recurso pedagóxico para o

noso colexio de Barrantes, xa que coa construción dun horto escolar,

propoñeranse máis experiencias prácticas para afondar nos contidos teóricos de

diversas materias.

4.-Existen outras razóns que tamén xustifican a obrigatoriedade de encarar un

enfoque ecolóxico como a improcedencia de utilizar produtos químicos dentro dun

recinto escolar.

Características do noso horto ecolóxico

As bases teóricas que utilizan os agricultores de agricultura ecolóxica e que son as

que empregaremos para levar adiante o horto escolar ecolóxico.

Manteremos a saúde do horto escolar utilizando métodos de control naturais

consistente en entender que as pragas e enfermidades só o son cando a planta

que as ten, non pode seguir adiante co seu desenvolvemento debido á

superpoboación do causante desta praga.

Isto lévanos a pensar que o obxectivo non é tanto combater a praga senón facer

forte e sana á planta para que resista sen problemas.

Para conseguir este obxectivo hai que respectar catro principios básicos:

1.- Facer rotación de cultivos.

Deste xeito aprovéitanse todos os nutrientes do chan e limítase o

desenvolvemento das pragas.

Deseñeremos as rotacións dividindo en catro espazos o horto e agrupando en tres

grupos as especies de hortalizas elixidas segundo sexan aproveitadas as súas

follas (1), as raíces ou bulbos (2), ou as súas flores ou frutos(3), o cuarto espazo

dedícase a descanso, viveiros, compost.

A rotación faise cultivando na parcela de hortalizas o grupo 1, ao ano seguinte o

grupo 2, ao outro o grupo 3 ata volver comezar.

2.- Asociacións favorables e desfavorables. As plantas presentan unha influencia

mutua que se transforma nun

maior desenvolvemento se teñen como veciñas a plantas determinadas, por

razóns de emisións de aromas, afastamento de pragas, etc...

As aromáticas, por exemplo, xogan un papel importante, así como as leguminosas.

3.- Métodos biolóxicos de control de pragas.

Nun horto escolar non debemos recorrer nunca á utilización de produtos

insecticidas non só por razóns ambientais, senón tamén porque o manexo destes

produtos polos alumnos pode resultar nun feito bastante perigoso.

Por iso fai falta ter alternativas. Ás veces inspeccionando os cultivos con

frecuencia, intentado descubrir os ataques para tomar medidas rápidas antes de

que se propague a enfermidade, é suficiente. Noutras ocasións o método máis

biolóxico consiste en retirar o insecto ou destruír as primeiras xeracións. Outro

xeito é alterar os factores ambientais que favoreceron a aparición da praga.

Por último decir que o tratamento a base de pulverizacións a base de extractos de

plantas ( como por ejemplo as estrugas-ortigas) está máis que indicado.

4.- Fertilización.

Tanto a fertilidade coma a actividade biolóxica da terra, deberán ser mantidas a

base da incorporación de aboamentos orgánicos de orixe animal, aboamentos

verdes procedentes do cultivo de leguminosas e do denominado "compost",

produto resultante da descomposición da materia orgánica procedente de males

herbas, follas, ramas, restos de comida...

3. Obxectivos que se pretenden

Obxectivos xerais

1. Axudar a que aos nenos e nenas adquiran unha sensibilidade para as cuestións

ambientais.

2. Promover o coñecemento do medio, os seus elementos, as interrelacións que

nel se dan e tamén os seus problemas.

3. Fomentar a adquisición dunha serie de valores, que nos motiven a sentir

interese e preocupación polo medio.

4. Capacitar os alumnos para que poidan intervir na busca de solución aos

problemas ambientais detectados.

5. Fomentar a participación activa no desenvolvemento do proxecto.

Obxectivos Específicos

1.Promover a Educación Ambiental na Escola.

2. Conseguir unha mellor relación entre co entorno a partir dun cambio de actitudes

e valores nos alumnos.

3. Iniciarse nas tarefas agrícolas de traballo na horta.

4. Coñecer as técnicas de cultivo da agricultura ecolóxica.

5. Establecer e valorar as relacións entre o medio natural e as actividades

humanas.

Por último propoño 6 Obxectivos Educativos ou Didácticos propios do traballo

práctico de campo a realizar no horto.

Obxectivos didácticos

a. Contacto directo e manipulación de elementos como a terra, a auga,

aboamentos, sementes... proporcionando unha experiencia enriquecedora.

b. Comprender dalgúns dos ciclos biolóxicos máis importantes, o ciclo das plantas,

o da materia e a enerxía, as estacións...

c. Realizar traballos prácticos encamiñados a dar un coñecemento do

funcionamento dun horto e as necesidades e coidado de cada unha das plantas e

cultivos.

d. Coñecer e utilizar as ferramentas e útiles propios para o traballo na horta.

e. Diferenciar entre as técnicas de agricultura intensiva e de agricultura tradicional

( biolóxica ).

f. Elaborar materiais curriculares e proxectos arredor do horto escolar.

4. Metodoloxía e organización do traballo

Qué queremos facer?

Presentar o horto como un proxecto ambiental. Con esta proposta non só

engádese un recurso á escola senón un elemento dinamizador que irá xerando

propostas de traballo que van máis alá do tratamento curricular como por exemplo,

a toma de conciencia na contaminación do solo e as augas, a posible reutilización

dos recursos, a reciclaxe tanto na aula como na horta, xa que por ejemplo os

restos orgánicos da aula se recollerían para facer o compost, experimentar sobre o

degradado e descomposición de distintos elementos no chan ( plástico, comida,

papel) durante un periodo de tempo, etc...

De tódolos xeitos este é un obxectivo ambicioso que resultará co tempo; para

empezar dámonos por satisfeitos coa posta en marcha do espazo, coas primeiras

planificacións e por suposto coa implantación dunha dinámica de aulas

encamiñadas a utilización efectiva deste recurso. Pouquiño a pouco, pero seguros.

Así pois, a formulación do noso horto ecolóxico é que se converta nunha actividade

puntual continuada onde o primeiro ano estará dedicada á construción e posta en

funcionamento do horto, dando a coñecer as técnicas básicas de cultivo ecolóxico

e aproveitamento didáctico do horto con experiencias de campo.

Esperamos que ao final do primeiro todo esté en marcha para ir avanzando en

proxectos moito máis ambiciosos.

Características do noso horto ecolóxico escolar

Para conseguir os obxectivos e poder realizar as actividades previstas así como o

modelo de actividade puntual continuada e a intención dos principios de agricultura

ecolóxica, o noso horto quedaría do seguinte xeito:

Partimos de que o horto terá:

* Dimensións reducidas. * Zona soleada. * Acceso a auga sen problemas. *

Imposibilidade de mantemento en verán. * Primeiro ano de experiencia coa

formulación de continuidade a longo prazo. * Necesidade de achegar terra fértil

que se fará por parte da ANPA * Necesidade dun cercado( se elaborará con

botellas de cocacola cheas de auga e enterradas boca abaixo para que manteñan

a temperatura da terra chegado o frío do inverno) do que se encargará unha nai e

o apoio das aulas.

Criterios para a elección de cultivos

* Hortalizas coñecidas e próximas aos alumnos. * Cultivos sinxelos ( primeiro ano ).

* Ciclos adaptables ao calendario escolar. * Posibilidades de sementeiras

graduadas para ter á vez a mesma especie en diferentes estados do

desenvolvemento vegetativo ( por ejemplo a leituga).

* Posibilidade de cultivo en eras ou táboas. * Soportar rego con mangueira ou

regadeira. * Que sexan aproveitables (follas , raíces, bulbos, e froitos) *

Posibilidades de talleres sinxelos. * Importancia da relación entre especies, dende

o punto de vista biolóxico para a prevención e control de pragas. Traballo coas

plantas aromáticas.

Especies seleccionadas

Patacas, cebolas, leitugas, berenxenas, cenorias, remolacha, tomates, acelgas,

pementos, amorodos, feixóns verdes, cabaciñas, xirasol, aromáticas (romeiro,

salvia, menta, lavanda, …)

Metodoloxía

As actividades do horto favorecen o desenvolvemento dunha metodoloxía activa

que está baseada en dous principios didácticos fundamentais: a aprendizaxe

construtiva e a aprendizaxe significativa. Deste xeito os alumnos estarán

capacitados para comprender as relacións co medio ao cal pertencen e dar

respostas de forma activa, participativa e reflexiva aos problemas do seu ámbito

máis próximo.

A aprendizaxe construtiva que se basea en ter en conta que cando o alumno

aprende un contido non o fai a partir da nada, senón a partir dunhas ideas e

representacións previas. Polo tanto isto deberemos telo en conta para establecer

relacións entre o que xa sabe e o que se aprende. Deste xeito, o alumno constrúe

o seu coñecemento dende a realidade propia da cal parte, o ámbito rural, nivel de

desenvolvemento conceptual e as emocións e experiencias que extrae do mundo

que o envolve.

Por outro lado, a aprendizaxe significativa entende que a actividade educativa non

consiste en transmitir coñecemento illados, senón en procesar e ordenar dúbidas e

problemas reais que partan do interese do alumnado, que fará que o desexo de

aprendizaxe sexa realmente significativo para eles, pois este desexo nace da

curiosidade de coñecer todo aquilo que o rodea.

Posteriormente coa actividade práctica e manipulativa xa ten sentido contextualizar

aquilo que se aprende, tendo en conta que na E.Infantil a organización dos

contidos e actividades do programa para a horta deberían facerse de xeito

globalizado, posto que os nenos/ás perciben a realidade de forma global, dada

unha característica fundamental que é o seu pensamento sincrético.

Organización do traballo

O horto escolar debe entenderse como un recurso máis do que dispoñemos.

Neste sentido, a preparación das actividades a realizar nel terá que ser igual co

que facemos na aula, cunha programación en canto ao que traballaremos e unha

temporalización entendida a largo, corto e medio prazo co establecemento de

turnos tanto para a práctica de actividades como para o seu coidado e

mentenemento.

Antes de poñernos a cavar teremos que seleccionar: * Os contidos a traballar. *

Organizalos temporalmente. * Que materiais curriculares imos elaborar ( rexistro

de tódalas actividades).* Deseñar un instrumento de avaliación.

Temos que ter en conta que un horto escolar ten unhas características especiais:

* Os traballos veñen impostos por un calendario de sementeira, transplantes,

regos, etc...

* Cada actividade ten unha repercusión no horto irreversible, moi poucas veces

poderemos borralas ou facer algo de novo.

* Con frecuencia encontrarémonos con imprevistos (chuvia, vento, frío...) que nos

obrigarán a cambiar as actividades previstas.

Xa que este horto vai dirixido aos nenos e nenas de infantil, e aos outros ciclos de

primaria temos que ter en conta que as idades e capacidades, así como o número

de alumnos por grupo, non son os mesmos, e polo tanto a organización faise máis

complexa e particular en cada caso. Será entonces que de forma coordinada

establecemos as pautas de actuación para non interferir e non obstaculizar o

desenvolvemento do proxecto.

Esta coordinación será a que teña a responsabilidade máxima á hora de ter unha

visión de conxunto para determinar as faenas obrigatorias, os recursos dispoñibles,

recoller información útil para os compañeiras do ciclo e lles axude a adecuar os

contidos, propoñendo as tarefas semanais, mensuais, a distribución dos

espazos...

Esta coordinación virá asignada pola dirección do centro. Podía propoñerse

inicialmente tres horas semanais, a revisar posteriormente segundo a

temporalización o tempo metereolóxico elixida polas mestras titoras e que se indica

como segue:

A temporalización coa cal se quere utilizar o recurso do horto escolar poderá ser

voluntaria, de maneira que cada titora ( somos 9 en total) segundo o grao de

necesidades ou intereses do seu grupo pode elixir un réxime de visitas ao horto

quincenal, cada vinte e un días, ou cada mes.

Queda aberta a participación a outras mestras, especialistas, coordinación de

normalización e dinamización da lingua,… ou persoas do centro que poidan

colaborar ou aproveitar este recurso. Por suposto a colaboración coas familias será

esencial no desenvolvemento deste proxecto, así como profesionais do campo ou

membros da asociacións para o desenvolvemento da agricultura ecolóxica cos que

nos poidamos poñer en contacto.

5. As actividades no horto escolar ecolóxico.

Para a consecución dos obxectivos fan falta unha serie de actividades que

permitan a experimentación, que dará paso a unhas vivencias persoais que nos

permitar ir avanzando na adquisición das competencias básicas.

Dende o primeiro momento os neos e nenas deben sentir o horto escolar como

seu, desde que se empezar a formar ata o seu desenvolvemento, para que

interiorizen que é importante que eles/as entén aí no seu coidado, nas tarfeas, que

estén implicados/as en definitiva dende o seu nacemento, senón podería aparecer

un día xa montado, pero entonces non o sentirían como propio.

Por iso paga a pena desenvolver unhas actividades que motiven previamente,

coas cales conseguiremos que lles apeteza iniciar un horto en común no que todos

participen. As actividades de motivación darán paso ás actividades propias do

horto.

Actividades específicas do horto escolar

Neste apartado faise un guión orientativo das tarefas agrícolas a desenvolver no

horto, en función da época do ano e do estado de cultivos, así como de

observacións e reflexións arredor dos contidos que o horto escolar nos facilita.

Tarefas agrícolas

Preparación do terreo: volteo, cava, alisamento, delimitación de táboas, sucos. *

Incorporación de aboamentos, fabricación de compost. * Sementeira de sementes

nos viveiros, táboas, * Transplante de plántulas arraigadas en viveiro. * Rego:

inundación, por sucos, goteo * Mantemento: sacar malas herbas, sachado,…

titoración. * Tratamento ecolóxico de pragas. * Recolección.

Reflexións de campo

* As sementes, tipos, diferenzas entre elas. * A xerminación. Condicións

favorables. * As plantas aliméntanse e respiran. * Os ciclos dos cultivos

* As condicións físico-químicas da terra. * A importancia dos aboamentos naturais.

* Diferentes técnicas de sementeira, rego e mantemento. * As estacións do ano e

os cultivos en cada unha delas. * A auga na vida das plantas. * Estudo do clima

local. * Calendario de sementes lunar. * Propiedades das plantas medicinais. * As

achegadas a preguntas dos nenos.

Actividades posibles

Vexamos en dous cadros unha boa mostra de posibles actividades que teñen

como referencia o horto:

Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal: Entre outras:* Recoñecemento

das percepcións sensoriais propioceptivas -que proveñen dos propios músculos e

articulacións- e as percepcións extereoceptivas –relacionadas cos campos visuais,

auditivos, olfactivos, táctiles, gustativos...- * Recoñecemento dos sentidos como

medio de expresión, percepción e comprensión do mundo que o rodea, e como

medio favorecedor do desenvolvemento cognitivo * Adaptación do ton e da postura

ás características do obxecto, da outra persoa, da súa acción e da situación *

Coordinación progresiva das súas habilidades psicomotrices finas e grosas.

Regulación do propio comportamento, satisfacción pola realización de tarefas e

conciencia da propia competencia * Hábitos elementais de organización,

constancia, atención, iniciativa e esforzo * Valoración da axuda doutras persoas *

Colaboración no mantemento de ambientes limpios e ordenados * * Emprego

responsable e axeitado de instrumentos, ferramentas e instalacións para previr

accidentes e evitar situacións de risco.

Linguaxes: Comunicación e representación Entre outras: * Adiviñas, refráns, e os

cantigas populares, poesías, contos, * Contos, *Vocabulario do horto.

*Construción de textos, de receitas,… Registro de nome de hortalizas . Proxecto

do horto. Confección de etiquetas con nome e debuxo Arte: elexir cuadros de

diferentes artistas e pintores que pinten con productos da horta. Plástica *Collage

con follas, sementes, flores, pedras... murais,* *Utilización de elementos naturais

en traballos: cabazas, patacas... Experimentación e descubrimento de formas, cor,

textura, espazo e volumen, *Dibuxar e fotografar o horto para ver como se

transforma. Lóxica-Matemáticas *Realizar medicións, peso, dimensións, conceptos

lóxicos espaciais, temporais,… *Medida do crecemento das plantas e partes.

Coñecemento do Contorno . Entre outras: Observar a influencia do sol nas plantas

. *Descripción da relación entre os seres vivos, a luz, a auga e a temperatura.

*Comparación e elaboración de conclusións entre cultivos de plantas en condicións

favorables e outras que non. * Investigar as plantas e animais autóctonos máis

importantes da comunidade e relacionalos con algúns factores do medio físico.

*Establecer as relacións entre os diferentes tipos de vexetación e o lugar ao que

pertencen. *Análisis da actividade agraria predominante no entorno e como se

manifesta na paisaxe. *Utilización responsable do ámbito e percepción da

influencia da intervención humana na paisaxe. *Valoración da importancia da

conservación do medio. *Identificación dos diferentes fenómenos atmosféricos

(chuvia, frío, calor, vento...) e as súas consecuencias. *Reconocimiento das

consecuencias imprevisibles que a modificación de calquera elemento (auga, aire,

terra) do medio natural poden ocasionar. *Descripción da relación existente entre

os elementos fundamentais do medio físico (auga, aire, terra) e a vida das persoas.

* Identificar as repercusións sobre a saúde dalgúns hábitos de alimentación e

hixiene. * Observacións do clima, precipitacións, temperatura. *Ficha de cultivos:

Exemplo. * Ficha de sementes. * Descrición de paros * Estudo das raíces * Estudo

dos talos * Estudo das follas: Exemplo * Observación de diferentes animais do

horto, formigas, vermes, pulgóns... * Observación da xerminación das sementes.

Factores que favorecen. * Realización de esbozo e plano das parcelas * Localizar

cultivos no esbozo. * Deseño e construción dun espantallo. * Análise dos datos

recollidos de xeito sistemático no horto. * Realización dun herbario de especies

espontáneas. * Ficha de seguimento de cultivos. Saídas ambientais ( Monte Aloia,

Turonia)

* Experiencias de reprodución de plantas por métodos sexuados e asexuados

(esporas, gallos de follas, ramas, raíces...) * Experiencias relativas ao pole. *

Experiencias relativas ao fototropismo e xeotropismo. * Experiencias de

crecemento das plantas. * Obtención de esencias e perfumes de plantas

aromáticas. * Taller de mermeladas.* Taller de tinguiduras vexetais , pintamos coas

plantas e flores. * Taller de cociña e conservas. * Participación nunha repoboación

forestal ou prantar unha árbore o día da árbore. * Itinerario pedagóxico polos

Viveiros da zona de Tomiño. * Itinerario Pedagóxico polo percorrido do Turonia.

6 Criterios para valorar os resultados e proceso de avaliación previsto

Valoraremos dous aspectos:

1.- Se se construiu fisicamente o espazo do horto e se empregou o horto escolar

como un recurso pedagógico máis.

2.- Se con isto conseguimos iniciarnos nunha educación ambiental integral co

contorno na línea marcada ao longo do proxecto.

Como avaliaremos estos criterios?

· Rexistro de actividades feitas e levadas a cabo.

· Rexistro de problemas atopados ao longo do seu desenvolvemento.

· Valoracións aportadas polos diferentes titores, alumnos/as,

especialistas, familias, persoal do centro, e todos os implicados/as no

proxecto etc

· Elaboración dunha memoria detallada das actividades que se levaron a

cabo, con soportes fotográficos e gráficos.

· Valoración das actividades paralelas que se fixeron se cuidemos

relacionalas globalmente co horto escolar.