• Osatu arauak. Horretarako, letra urdinak beheko laukietan

era egokian ipini eta tresna horren izena lortuko duzu.

Subjektuaren eta aditzaren artean...

Lotura hitzak esaldiaren hasieran badaude...

Eta edo edo juntagailuen aurrean...

Deikiak (norbaiti edo zerbaiti deitzeko hitzak)...

Esaldian adibideren bat edo argibideren bat tartekatuz gero,

Esaldi nagusiak eta hauen menpekoak...

Esaldi barneko lotura hitzak (aldiz, ordea, berriz, ostera...) AMLAKUU

PPuunn ttuuaazziioo zzee iinnuuaakk

...komaz bereizten dira.

...koma artean idazten dira.

...eskuarki ez da komarik jarribehar.

...puntua eta koma artean idazten dira gehienetan.

...hori koma artean idatziko da.

...ezin da koma bat bakarra jarri;gutxienez bi idatzi behar dira.

...koma artean idazten dira.

:: ;; ......

96 laurogeita hamasei

• Irakurri beheko arauak eta adierazi zein aplikatu den ondoko esaldietan komakjartzean. Ondorengo esaldietan, idatzi falta diren komak.

122

A Subjektuaren eta aditzaren artean ezin da koma bat bakarra jarri; gutxienez bi idatzi behar dira.

B Lotura hitzak esaldiaren hasieran badaude, gehienetan, puntua eta koma artean idazten dira.

C Eta eta edo juntagailuen aurrean eskuarki ez da komarik idatzi behar.

D Deikiak (norbait edo zerbait aipatzeko hitzak) koma artean idazten dira.

E Esaldian adibideren bat edo argibideren bat tartekatuz gero, hori koma artean idatzi behar da.

F Esaldi nagusiak eta horien menpekoak komaz bereizten dira.

G Esaldi barnean kokatzen diren lotura hitzak koma artean idazten dira.

1. Larrosak, laztana, ez dira txerrientzat egin.

2. Andoni, ez ezazu horrelakorik esan.

3. Salba ditzagun geure basoak, lagunok.

4. Iraultzaileek lepoa moztu zioten Frantziako errege Luis XIV.ari.

5. Jack-ek, barrura sartzean, kirats jasanezina somatu zuen.

6. Erasotzaileek, ordea, ez zuten etsi eta garaipena lortu zuten.

7. Nik, Ander Unanuek, honako hau adierazi nahi dut.

8. Baina zuok, lagunok, non bizi zarete?

/

9. Militarrek estatu kolpea eman eta agintea hartu zuten.

10. Goizean eguraldi ona izan dugu. Dena den arratsalderako aldaketa izango

dela iragarri dute irratitik.

11. Futbolari hau da 23 urterekin taldeko izar nagusia.

12. Baina nik mutil hori dela-eta ez dut oztoporik jarriko taldea egiteko.

13. 350.000 biztanle inguru ditu Bilbok Bizkaiko hiriburuak.

14. Sindikatuetako buruek denak elkarturik indarrak batzera dei egin zuten.

15. Nereak ikastetxeko ordezkariek bileran esandakoari buruz hitz egingo du.

16. Eta gainera tentelak ere badirela esango nuke.

17. Eta Olentzerok nekaturik ere bazegoenez etxe hartan atsedena hartu zuen.

18. Partidua ez da igande honetan izango hurrengo asteburuan baizik.

97

Mexiko osoan da ezaguna Cuathemoc izena❑ _au oso gazte zela bihurtu

zen azteken errege❑ _ala ere❑ _spainiar konkistatzaileen kontrako erresistent-

zia azken bururaino eraman zuen❑ _orregatik❑ _aur ere mexikarrentzat aska-

tasun sinboloa da❑1520an Cuithahuac erregea hil zenean❑ Cuathemoc bihurtu zen errege❑

Cortes-ek eta haren armadak Mexiko hiria inguratu zutenean❑ _iri hau ingura-

turik izan zuten konkistatzaile _spainiarrek ura ere moztu zieten aztekei eta❑_zkenik❑ _onkistatzaileen armak gutxi bailiran❑ gorrina zabaldu zen hirian❑_arai hartan gaixotasun hau hilgarria zen❑ _ta milaka azteka hil ziren❑ _rduan❑_onkistatzaileek Cuathemoc eta haren jarraitzaileak harrapatu eta torturatu egin

zituzten❑ _rrea non zeukaten jakiteko❑ Cuathemoc-en jarrai tzaile batzuk hil

egin zituzten❑ _aina urrea non zegoen jakitea ez zuten lortu❑_andik gutxira❑ _rdea❑ Cuathemoc berriro matxinatu zen❑ _onkistatzaile-

ek❑ _rduan❑ _erriz atxilotu zuten eta urkatu❑ _ta❑ _orrela❑ Cuathemoc❑errege gazte borrokalari hura❑ _azio sinbolo bilakatu zen mexikarrentzat❑

laurogeita hamazazpi

• Bete testuko hutsuneak: puntuak, komak, letrak. Idatzi falta diren letrak ere.123

• Irakurri oharra eta berridatzi hurrengo izenak. Jarri marra behar den kasuetan.124

Lotura hitzak: hala ere, lehenengo eta behin, hain zuzen ere, beraz,orduan, horregatik, hortaz, alabaina...

• Esaldi hasieran: aurrean puntua (edo puntu eta koma); ondoren: koma.

• Esaldiaren barnean doazenean, ostera, koma artean idatzi ohi dira.

• Oso ezagunak ez diren pertsona eta toki izenei atzizkia jartzean ➩ -• Hitzaren bukaera eta atzizkia nahas daitezkeen kasuetan ➩ -

1. Rolandentzat

2. Tektronixek

3. Roald Dahlek

4. Navokovekin

5. Yourcenarrek

6. Elliotek

7. Kuwaiteko

8. Düsseldorfeko

9. Greenek

10. Seattletik

:: ;; .. .. ..

98 laurogeita hamazortzi

125 • Ezker-eskuin, binaka, antzeko esaldiak dituzu, baina zeinu desberdinekin bereizi behardirenak. Idatzi erdian dauden zeinuak eta behar diren maiuskulak ere.

Ez zion ezer esan lagun minak ziren arren. Lagun minak ziren hala ere ez zion ezer esan.1 2

Berriro argitaratu dute liburua lehen argitalpenaberehala agortu baita.

Lehen argitalpena berehala amaitu da horrega-tik berriro argitaratu dute.

3 4

Bost minututan bota zituen hiru bertso eta hu-rrengo hiru minutuetan beste bi.

Bost minututan hiru bertso bota zituen horrezgainera hurrengo bi minutuetan beste bi.

7 8

Nahiz eta kartagotarrak ahulagoak izan erro-matarrak garaitzeko gauza izan ziren.

Kartagotarrak erromatarrak baino ahulagoakziren dena dela erromatarrak garaitu zituzten.

13 14

Yukon ibaia milia bat hedatzen zen garai hartanur hormatuak hiru oinbetez estalita zegoen.

Yukon ibaia milia bat hedatzen zen ur horma-tuak hiru oinbetez estalita zegoen garai hartan.

19 20

Txinatarrek opioaren trafikoa kontrolatzen zute-nez japoniarrek utzi egin zuten eskualdea.

Txinatarrek opioaren trafikoa kontrolatzen zuten ho rrenondorioz japoniarrek utzi egin zuten eskualdea.

11 12

Zakar erantzuten zuen halakoetan ingurukoakizutu nahi zituela pentsa zitekeen.

Zakar erantzuten zuen halakoetan ingurukoakizutu nahian bezala.

17 18

Harri hartan jesarri nintzen lasai orduan buru-tazio arraro hura izan nuen.

Harri hartan jesarri nintzelarik berriz izan nuenburutazio arraro hura.

5 6

Besteak baino tamaina handiagoa du hori delaeta ez da zirrikitutik sartzen.

Ez da zirrikitutik sartzen besteak baino tamainahandiagoa duelako.

9 10

Bilboko portua handitzen dihardute itsas trafi-koan lekurik ez galtzeko.

Itsas trafikoan lekurik ez du galdu behar horre -tarako Bilboko portua handitzen dihardute.

15 16

• Perpaus lokabeen edo koordinatuen artean ➩ . edo ; zeinuak

• Nagusien eta menpekoen artean ➩ , zeinua

, , ;

, , ;

, . ,

, . ,

, . ,

. ,,

, ; ,

. ,,

, .

, .

laurogeita hemeretzi 99

126 • Irakurri ondoko azalpenak eta arauak. Ondoren, zehaztu adibidetan zein aplikatuden koloretan dagoen atal bakoitzean.

• Hiru puntuen aurretik eez da hutsunerik utzi behar.

• Hiru puntuen aurretik eez da komarik idatzi behar.

Norbaitek idatzitakoa edo esandakoa jasotzen denean, esaldiak kakotx artean(« ») jartzen dira. Idatzitakoa denean: (« .»). Esandakoa denean: (« ».).

b

Kakotx arteko esaldi baten hasieran edo amaieran hiru puntu jartzen direneanzati bat falta dela adierazi nahi da («... »), (« ...»).

c

Kakotx arteko esaldi baten barnean hiru puntu parentesi artean jartzen dire-nean atal bat falta dela adierazi nahi da (« (...) »)

d

Barra ( / ) bertso edo poemen lerroak bereizteko erabiltzen da. e

Obren tituluak hobe italikoz (kutsiboa, letra etzana) kakotx artean baino. f

Hitz batzuk kakotx artean (“ ”) idazten dira zentzu berezia dutela adieraz-teko. Italikoz edo kurtsiboz ere idatz daitezke.

a

1. «...berbak eta esaldiak behin eta berriro errepikatuz, Job santuaren egona-

rriaz...» (Ezpataz Hil, Koldo Biguri)

2. «Saldias ez zen gizon hunkibera. Aitzitik, bere akats nagusia (...) beste mu -

turretik zetorkion, bere zomorrokeriatik...» (Sara Izeneko Gizona, B. Atxaga)

3. «Aldi hartako bertsolari batek (...) honela kantatu zuen Ahaide Nagusiaren

ausiabartza...» (Gorrotoa Lege, Jon Etxaide)

4. «...“zuhurgabeziaz” (“imprudencia” ere jar ezak, badaezpada ere, ongi uler

dadin).» (Manu Militari, J. A. Arrieta)

5. «...eta Demetriok “Guk ez, baina Jainkoak halaxe ikusiko dizkik, goitik” os-

teratu zion...» (Babilonia, J. M. Irigoien)

6. Patxik esan zuen partidu guztia izan zela “zera baino aspergarriagoa”; egia

esan, txar-txarra izan zen.

7. Antza denez, “txokolatea”zeramalako atxilotu zuten.

8. «Gernikako arbola / da bedeinkatua / euskaldunen artean /guztiz maitatua...» (Iparragirre)

:: ;; .. .. ..

100 ehun

• Hurrengo esaldietako hitz batzuk italikoz edo letra etzanez idatzirik daude.Zehaztu zein arrazoi dagoen koloretako atal horien atzean.

127

1. Batzuentzat euskara ez da lengua regional eta dialecto besterik.

2. Oraindik ez daki iaz ez dela h-z idatzi behar.

3. Larramendik bere Corografia-n azaldu zuen, XVIII. mendean.

4. Deszifratzen saiatu ziren: hitz bat urrun zen; bestea, txori.

5. Xenpelar bertsolariaren benetako izena Joan Frantzisko Petrirena zen.

6. Joxe yuppie baten moduan bizi da.

7. Le Monde-k emandako informazio bat aipatu dute bileran.

8. Eta zergatik esan zuen non pertinet hori?

9. Jon dagoen baino down-ago eta troubled-ago egotea zaila da.

10. Horra, Humphrey Bogart eta Sam Casablanca-ko pasadizo batean.

11. Atean eskegita Do not disturb zioen txarteltxo bat zegoen.

12. Elaia, enara, ainara hitzak sinonimoak dira.

13. Jose Manuel Lujanbio Txirrita-k bertso batean aipatu zuen hori.

14. Amorru eta ezintasunezko Akordatuko haiz! bat bota zion.

15. Atezainaren jokaldi bikaina: bere atean sartu zuen baloia!

Obra baten titulua delako: Obabakoak, Goenkale...a

Aldizkari-egunkari izenak eta ibilgailuenak: Egunkaria, Kaioa ontzia...b

Hizkuntzazko ohar bat delako: Euskaraz b eta p aurrean n idatzi behar da.e

Zentzu berezia duten hitzak ere italikoz (edo kakotx artean): txirri bat erretzen.f

Ordenadorez italikoz idazten dena, eskuz idaztean azpimarratu egiten delako.h

Italikoz idatzitakoa eta atzizkiak marraz ere bereizten direlako.i

Esaldi barnean norbaitek esandakoa jasotzen delako.g

Izengoitia delako: Piarres Topet Etxahun bertsolaria...Baina: izengoitia soilik idatziz gero nahikoa da maiuskulaz idaztea, italikoz idatzi gabe.

d

Beste hizkuntza bateko hitza edo esamoldea delako: homo sapiens, bon jour...Baina euskaraz arrunt bilakatu direnak ez: whisky bat, jogurt bat...

c

101ehun eta bat

Gaztela-León aldean _urgoseko _endizerran _uropako antropo-logi aztarnategirik garrantzitsuena dago Atapuercako _ztarnategia_an 1970ean lehen aztarnak aurkitu ondoren ehunka _ker tzaile bildudira _spainiarrak _uskaldunak _atalanak _ngelesak

Gaur egun bertako mendiek gruyere gazta itxura dute _uztizzulatuta baitaude _ertako zenbait lekutan Cueva del Elefante-n etaGran Dolina-n esaterako aztarna ugari bildu dituzte _omo _earden-thalis-en aurreko burezur zatiak matelezurrak haginak

Zientzialariek _omo _ntecessor izena eman diote aurkituriko homi-nidoari _au duela 780.000 urte bizi izan zen Pleistozeno berantiarraeta _omo _eardenthalis-en arbasoa izan daiteke

Atapuercan uda oro antropologo bakoitzari metro karratu banaematen zaio _iketaz eta _izelaz zulatzeko _ztarnen bat agertu arte_au gertatuz gero matxarda eskubila edo horrelako tresna txiki ba -tzuk _aginlarien tresnak esaten diete batzuek oso txikiak direlakoerabiliko dituzte _ztarnak poliki-poliki atera eta etiketatu ahal izateko

Batzuen ustez oso astiro doaz lan hauek _aina _ena delaEdouard Carbonell-ek _oordinatzaileetako bat ez dio garrantzirikematen horri _ztarna hauek 800.000 urte baino gehiago itxaron ba-dute _san digu geuk ere pazientzia pixka bat eduki beharko dugu

1

5

10

15

20

, ,:

. , ,: , , , ...

, azp , . ,

, : azp

azp , , ...

azp

. () azp .

, ,, , . , ,

– “ ” , –, .

, ; , ,( ): “

– – , ” .

bizitzak berakbezala

Gasteiz, 1962

aukera ikusizuenean

arnasarik hartugabe

1. Atxagak hitzaldia emango du gaur.

.........................................................................................

2. Ehiztariak tiro egin zion basurdeari.

.........................................................................................

3. Ahora eraman eta dena edan zuen.

.........................................................................................

4. «Ihesak arriskuan bakarrik du irtenbidea.»

.........................................................................................

5. Xabier Olarra itzultzailearen lan berri bat da.

.........................................................................................

Obabakoakobraren egileak

128 • Idatzi lerro bakoitzean eskuineko laukiko puntuazio zeinuak. Baita italikoak(azpimarra) eta maiuskulak edo minuskulak ere.

129 • Txertatu etiketetako zatiak ondoko esaldietan, behar diren zeinuak jarrita.

:: ;; .. .. ..

102 ehun eta bi

• Idatzi lerro bakoitzean eskuineko laukiko puntuazio zeinuak eta marrak; baitafalta diren letrak ere (letra larriak edo xeheak).

130

_guzkiak suzko geziak jaurtitzen zituen hondarrak erre egiten zueneta Marcovaldok izerdi patsetan zegoela paperezko kapelatxoarenazpian geldi geldi egosten egoteko sufrimenduaz sendabide neketsuekedo botika gozogabeek ematen duten satisfakzioa senti tzen zuenhorrelakoetan _enbat eta txarragoa orduan eta seguruagoa on egitenduela _entsatzen baita

Loak hartu zuen lokarria orain tenkatzen eta gero laxatzen zuenkorronteak kulunkaturik _enkatu eta laxatu azkenik korapiloa lehenagoFilippetok ia askatu zuelarik erabat desegin zen _ta hareaz kargaturikoalmadia ibaitik jaitsi zen libre

Arratsaldeko ordurik beroena zen hura dena zegoen lotan _ondarazpiko gizona kaietako pasarelak zubi hutsak ibai bazterreko hormezharantzagoko pertsianak _txirik agertzen ziren etxeak _baia mehezetorren _aina gabarra korronteak bultzaturik tarteka azalera irtetenziren lokaztietatik aldentzen zen edo nahikoa zuen hondoaren kontraastinaldi arin bat berriz ur handiagoaren ildoan jartzeko

Astinaldi horietako batean Marcovaldok begiak ireki zituen _guzkihandi handia ikusi zuen zeruan pasan ari ziren udako hodei beheenartean _er azkar doazen _entsatu zuen hodeiei buruz _ta haizeizpirik bat ere ez dagoela gainera _ero argindar hariak ikusi zituen_aiek ere azkar zihoazen hodeiak bezala _egiak alde batera jiratuzituen gainean zeukan kintal hondarrak uzten zion punturaino _skubikobazterra urrun zegoen berdea zen eta hura ere azkar mugitzen zenezkerraldekoa grisa zen urruna _ta ihesi zihoan hura ere _bai erdianzegoela eta mugitzen ari zela konturatu zen _z zuen inork erantzutenbakarrik zegoen urak zeraman gabarra batean hondar azpian estalitaarraunik eta lemarik gabe _azekien zutitu beharko zuela kaira hurbil tzenahalegindu laguntza eskatu _aina aldi berean hondar bainuek era-bateko gelditasuna eskatzen zutelako gogoeta nagusi zen bere barruaneta sendabideko une baliotsurik ez galtzearren ahal beste denbora horgeldirik egon behar zuela sentiarazten zion

Momentu hartan zubia ikusi zuen _ta pretilak apaintzen zituztenestatua eta farolengatik eta zerua inbaditzen zuten arkuen zabaleraga-tik ezagutu zuen _z zuen uste hain urruti iritsia zenik _ta arku-sa-baiek beren azpira proiektatzen zuten itzal itsuan sartzen ari zelarik urlasterrak etorri zitzaizkion gogora _ubitik ehun bat metrora ur-jauzibat zegoen ibaian _abarra ur jauzitik erori eta irauliko zen eta berahondarraren uraren eta gabarraren azpian geratuko zen bizirik irtetekoitxa ropenik gabe

1

5

10

15

20

25

30

35

, ,

, - ,,

“ , ” .

, . , ,, ..

; :, , ,, ., , ,,.

, .- ,

.“——., ! ”. :

, ., ., , ;, , .; :, ,. ,

, ; , ,

,.

;

: .,

- .; - ,, ,.