Twan 12 1

1

O PRONOME

PRONOME: é unha categoría gramatical que vén definida polas seguintes características:

Forman parte dun sistema morfolóxico fechado e limitado.

Poden recibir morfemas de xénero (só aquí aparece o neutro), número e nalgúns casos de persoa.

Funcionalmete están relacionados con substantivos, adxectivos e adverbios.

Carecen de significado pleno e hai que relacionados co contexto e a situación no que se empregan.

Teñen valor deíctico, xa que indican ou mostran algo ou alguén.

1.- PRONOMES PERSOAIS: posúen tamén a flexión de persoa, de aí lle vén o nome.

1.1 TÓNICOS

PERSOA

SINGULAR

PLURAL

PRIMEIRA

Eu

min

Comigo

Nós / nosoutros

Connosco

SEGUNDA

Ti Vostede

Contigo

Vós / vosoutros Vostedes

Convosco

TERCEIRA

El, ela

si

Consigo

Eles, elas

Consigo

SUX

NON SUX

CON PREP

SUX e NON SUX

CON PREP

O pronome tónico EU só ten uso como SUX (ocasionalmente coma ATRIB).

O pronome VOSTEDE -aínda sendo de segunda persoa- esixe que o PRED vaia en

terceira.

O pronome EL/ELA/ELES/ELAS contrae coas preposicións DE e EN.

O pronome EL ten uns usos especiais:

SUX anticipador dunha oración impersoal: el parece que vai chover

Reforzo nas interrogativas: el, non saberás quen o fixo?

En forma pleonástica despois dun relativo para introducir unha explicativa de

relativo: teño un amigo que, el, mercou un cochazo e non o pagou

A diferenza entre Nós / nosoutros e Vós / vosoutros é que o primeiro designa un grupo

indeterminado de persoas mentres que o segundo designa un grupo coñecido tanto

polo emisor coma polo receptor.

O galego non ten a forma do pronome do castelán “ELLO” por iso a forma *ILO é

considerada coma un castelanismo e a forma ELO (cada unha das partes que compoñen

unha cadea) é un substantivo polo só pode usarse a forma do demostrativo neutro ISO.

Twan 12 2

2

O PRONOME

1.2 ÁTONOS

PERSOA

SINGULAR

PLURAL

PRIMEIRA

Me

Nos

SEGUNDA

Che

Te

Vos

TERCEIRA

Lle

O, a -lo, -la -no, -na

Se

Lles

os,as -los, -las -nos, -nas

Se

C IND

C DIR

REFLEX

C IND

C DIR

REFLEX

1.2.0. Uso das segundas e terceiras formas do pronome de terceira persoa C DIR

A forma -lo, -la, -los, -las úsase:

o 1.- Nas concorrencias con nos, vos e lles: Non volo dixo; non llelas troxeron

o 2.- Tralas formas verbias acbadas en -r ou -s (agás o participio) Comelo; cómelo

o 3.- Despois do adverbio interrogativo) U? e do presentativo EIS. Ulos (cartos)? Eilos.

En ningún destes casos leva guión.

A forma -no, -na, -nos, -nas emprégase despois das formas verbais acabadas en diptongo decrecente: deixeino; rematareinos

1.2.1. Concorrencias dos pronomes átonos de CDIR e CIND

CI CD o / -lo

a / -la

os / -los

as / -las

me

mo

ma

mos

mas

che

cho

cha

chos

chas

lle

llo

lla

llos

llas

nos

nolo

nola

nolos

nolas

vos

volo

vola

volos

volas

lles

llelo

llela

llelos

llelas

Twan 12 3

3

O PRONOME

O dativo de SOLIDARIEDADE é unha forma do pronome átono que se emprega cando

se quere implicar activamente ó receptor na acción expresada polo verbo. A

infromación non se altera pola presencia deste pronome.

SINGULAR

PLURAL

NON CORTESÍA

CHE

VOS

CORTESÍA

LLE

LLES

o O alumnos éche moi estudioso

o O rapaz fíxollenos un cadro precioso

O pronome SE: os seus usos.

Como pronome vai en oracións reflexivas e recíprocas facendo sempre a función de

C. DIR., en galego non se amiten construcccións reflexivas que leven outro

complemento directo.

Correcto Incorrecto

Lávome polas mañás Lávome a cara plas mañás

Afeitase todos os días Aféitase a barba todos os días

Xoán e Manuela escríbense Xoán e Manuela escríbense cartas de amos

HAi verbos que non admiten pronome reflexivo ou que ao admitilo cambian de

significado: confesar/ confesarse

Non admiten reflexión: ADORMECER, CAER, CALAR, ESPERTAR, ESTREMECER,

FICAR, MARCHAR, MORRER, PARAR, PODRECER, QUECER, QUEDAR, RECORDAR,

RIR e CASAR

Como elemento integrante do PRED. sen outra función sintáctica pode se:

Pasiva reflexa: o verbo concerta co SUX paciente:

Fanse biscoitos todos os días do ano

Impersoal activa: o verbo está inmobilizado en terceira persoa do singular e o

paciente é o seu complemento directo.

Traballase moito nesta clase

Vívese ben neste país

O dativo de INTERESE

É o pronome que se emprega cando se ten un interese especial na acción porque dela se

produce un beneficio ou prexuízo. Se se elimina da oración esta segue tendo o mesmo

sentido.

Twan 12 4

4

O PRONOME

FORMAS: me, che, lle, nos, vos e lles.

O dativo POSESIVO ou SIMPATÉTICO

É un pronote en función de CIND que sinala relación de posesión, pero sen aludilas

directamente (referidas a obxectos persoais, parentesco e partes do corpo).

Perdinlle a carteira

Tocouche nos pés

Colocación na frase do pronome átono

Nas oracións simples, na principal das subordinadas e nas coordenadas o pronome átono vai enclítico - despois do verbo e unido a el- ao verbo. (Isto fai que aumente o número de sílabas da palabra e polo tanto débense aplicar as normas de acentuación)

Excepcións:

1.

Cando se trata dunha oración negativa introducida por un adverbio de negación ou un indefinido con valor negativo, o pronome átono anteponse ao verbo:

o Non o vin; nunca che dirían a verdade; ningén lle mirou a matrícula.

Cando a oración está introducida por un indefinido, o pronome átono anteponse ao verbo:

Pouco nos contaron; algún cho dirá; algo me darán se llo digo.

o Exceptúanse cada, certo e varios que provocan a énclise.

Algúns admiten ambas as dúas posibilidades dependendo da entoación:

Algúns te viron / algúns víronte;

Algúns rapaces te miraron na priaa /algúns rapaces miráronte na praia

Cando a oración está introducida por adverbios, o pronome átono anteponse ao verbo:

Ben o sabes; mal che caeron; quizais mo empreste

o Cos adverbios de tempo (antonte, onte, hoxe, mañá, antes, agora, despois, entón, hogano, daquela, aos poucos...); lugar (aquí, alí, diante, detrás, dentro, fóra, enriba, debaixo, lonxe, ao pé, ao carón... ) e modo ( de golpe, de súpeto, amodo, ao cabo...), o pronome vai posposto ao verbo; aínda que nalgúns destes casos tamén se pode antepoñer.

Onte chamáronte; daquela dixéronnos a verdade; alí deixáronlle as súas cousas, aquí nos deixaron as nosas

o Os adverbios logo e agora provocan a próclise cando son sinónimos de axiña

Logo nos veremos; logo (despois) verémonos

Twan 12 5

5

O PRONOME

En oración desiderativas e ponderativas con ou sen elementos que as introduzan, o pronome átono anteponse ao verbo:

Mal raio te parta! O demo te confunda!

Nas oración interrogativas e exclamativas introducidas por pronomes, determinantes ou adverbios interrogativos e exclamativos, o pronome átono anteponse ao verbo:

Que me queres, amor?; quéresme? Cantas cousas che trouxeron! /*me queres?

En enunciados nos que un elemento que normalmente vai colocado despois do verbo se antepón a este provoca que o pronome átono tamén o faga:

Tres mensalles (CD) lle enviou antes de romper

2. Nas proposicións subordinadas:

o Se van introducidas por unha conxunción ou pronome relativo, o pronome átono anteponse ao verbo:

Cando te chamaron, xa viñeras; vin os alumnos que me emprestaron o traballo.

Se hai unha certa distancia entre o nexo e pronome, este pode ir anteposto ou posposto ao verbo:

Esperaba que aqueles libros de lectura, obras mestras, (chos) trouxéra(chos) aquel teu amigo

o Se van introducidas por unha preposición, o pronome átono pode ir anteposto ou posposto ao verbo:

Ao lle dares a razón, condenácheste / Ao dáreslle a razón, condenácheste

o Se a proposición subordinada non leva nexo, aplícase a regra anterior agás no caso de comezo absoluto de frase:

Perdelo (o perder*) e pórse (se pór) a chorar, foi todo un.

3. Coas perífrases verbais aténdese á regla xeral e no caso de ir enclítico pode facelo despois de calquera das formas verbais

Quero darllo/ quérollo dar

Se hai un elemento de relación entrambas as formas verbais o pronome átono pódese colocar en calquera das tres posicións

Ten que facelo / teno que facer/ ten que o facer

pero cando debe ir antes do verbo (segundo as normas anteriores) tamén se admite a posposición á perífrase aínda que non no medio das formas verbais.

Non o ten que facer / non ten que facelo/ non ten que o facer/ *non teno que facer.

Non llo quero levar / non quero levarllo/ *non quérollo levar

Twan 12 6

6

O PRONOME

EXEMPLOS DE COLOCACIÓN DO PRONOME Por regra xeral, o pronome vai colocado sempre detrás do verbo e pegado a el.

Correcto Incorrecto

Morreume o can O can me morreu

Mañá levareite á festa Mañá te levarei

EXCEPCIÓNS:

Os adverbios de negación e afirmación, sempre que actúen sobre o verbo en cuestión (non, nunca, xamais, si, tamén)

Correcto Incorrecto

Non te vexo ben Non véxote ben

Si o axudou Si axudouno

Non, cuspiuno Non, o cuspiu

Si, bebeuno Si, o bebeu

Nestes casos non hai atracción do persoal a antes do verbo pois o adverbio non actúa sobre este é a COMA quen marca a separación e polo tanto os adverbios non inciden sobre o pronome

Os adverbios de dúbida (quizais, tal vez, seica, disque)

Correcto Incorrecto

Quizais che caia o cabelo como a teu pai Quizais caiache o cabelo como a teu pai

Seica o viron enredando aos birlos Seica vírono enredando aos birlos

Algúns outros adverbios: xa, só, ben, mal, axiña, sempre, aínda, máis, menos, velaquí, velaí, en seguida, de seguida, sempre, algures, ben, cedo, igual ('do mesmo xeito'), mal, peor, mellor, tarde,...

Correcto Incorrecto

Só llo traerei se o atopo Só traere llo se atópoo

Aquí o ves Aquí velo

Igual cho emprestou outro día Igual emprestoucho outro día

Ben me prace que veñas Ben práceme que veñas

Velaí o traen preso Velaí tráeno preso

Enseguida o fixeron os rapaces Enseguida fixérono os rapaces

Twan 12 7

7

O PRONOME

Con algúns adverbios é posible tanto a anteposición como a posposición. A escolla dunha ou doutra depende da secuencia. Son estes adverbios: aquí, alí, ai, alá, acá, aló, acó, acolá, así, logo, agora, sequera....

Correcto Incorrecto

Aquí o tes Aquí haiche moita froita

Así pásao mellor Así cho contou?

Agora cho dou Agora chámanlle a marquesiña

Os pronomes interrogativos: onde, cando, canto, como.

Correcto Incorrecto

Canto lle deches ... ? Canto décheslle ... ?

Onde me viches onte? Onde víchesme onte?

Algúns indefinidos: Estes indefinidos son: ninguén, nada, ningún, algo, alguén, ambos, bastante, calquera, entrambos, mesmo, todo. Outros indefinidos non provocan polo xeral a anteposición, se ben nalgún contexto pode ocorrer: algún, outro, un, os mais, os demais, moi, pouco, tal, tanto, tan. Hai tres indefinidos que nunca provocan a anteposición do pronome: cada, varios, certo.

Correcto Incorrecto

Alguén mo dixo Alguén díxomo

Nada che debo Nada déboche

Entrambos o comeron e non deixaron nada Entrambos comérono e non deixaron nada

Varios contáronme a historia Varios me contaron a historia

2. Hai determinadas palabras que, precedendo ao pronome, fan que o pronome se coloque diante do verbo. Neste caso o pronome non vai pegado ao verbo. Estas palabras son:

As que marcan subordinación: que (aínda que, sempre que, posto que, xa que, ...) se ...

Correcto Incorrecto

Sei que me chamaches Sei que chamáchesne

Cando mo deas, convidareite Cando déasmo, te convidarei

Nalgúns casos o pronome pode ir diante ou detrás:

Cando o precede unha preposición.

Twan 12 8

8

O PRONOME

Correcto

Para dicirlle iso cómpre valor

Para lle dicir iso cómpre valor

Nas perífrases verbais pode ir a carón do verbo principal (téñoche que dicir), despois da conxunción ou preposición (teño que che dicir) ou detrás do infinitivo (teño que dicirche)

Correcto Incorrecto

Teñoche que dar unha boa noticia

Teño que che dar unha boa noticia Teño que darche unha boa noticia

Che teño que dar unha boa noticia

Non o debes de facer Non debes de facelo Non debes de o facer

Non débelo de facer O non debes de facer

Non o hei mercar Non hei mercalo

Non heino de mercar

Tamén hai anteposición

Nas oracións desiderativas.

Correcto Incorrecto

O demo te leve! O demo lévete!

Mal raio te parta! Mal raio pártate!

Cando un membro do enunciado como obxectodirecto se despraza para o comezo.

Correcto Incorrecto

Un agasallo lles traio Un agasallo traiolles