n mero 4 ¥ nadal ¥ 2001 - siweb: acceso panel webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf ·...

48

Upload: trinhmien

Post on 25-Jul-2018

224 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses
Page 2: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

3

Número 4 • Nadal • 2001

SUMARIO

Edita:Centro Galego de Vitoria-Gasteiz.C/ Gernikako Arbola, 1101011 Vitoria-GasteizTeléfono: 945 27 98 01Fax: 945 27 29 34e-mail: [email protected]

Presidente: Ramón Pampín

Coordinan:Vicente Touzón VeigaAlberto Xil Castro

Portada: Alberto Xil CastroViñetas: Fina

Depósito legal: VI-279/00

Colaboran neste número:

Directiva do CentroAlberto Xil CastroRamón PampínFélix Ortiz de ZárateImanol López LacalleÁngela SernaMónica CalvoBeni RojoVicente TouzónCosme SaizAlicia FuentesAndrés TempranoRodrigo Martínez

Limiar 4Adhesión

Á declaración do Parque Nacional das Illas Cíes 5Unha viaxe pola nosa Terra

Terra de Melide 6Rutas de ensueño: El Cañón del Sil 11

A voltas coa Historia e coa ArteUn gaitero gallego en Ujué 15

ParladoiroDel olivo al platanero 19Acuña, escultor do costumismo galego 22

O noso Centro 24Galegos que fan camiño

Eduardo Barreiros 31Curiosidades 43Páxinas abertas

Ser galego 44Ya estoy harta 46Principito 47O camiño que non vai a ningures 48

Medio naturalMicoloxía 50

Page 3: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

4

LIMIAR

Imos xa polo cuarto número de Raiola e iso non é pouco. Coido que os quetraballamos para que aquel proxecto que concibimos hai ano e medio se con-vertera nunha realidade, estamos máis ilusionados, se cabe, ou quizais máis

seguros que entón. Tamén é posible que sexa unha falsa seguridade, porque o feitode que a revista vaia camiñando só con levala da man, leva achegado o perigo decaer e esnaquizarse no chan. Quero dicir que as publicacións non saen á luz porarte de birlibirloque, precisan traballo, coidados e agarimos, e precisan, sobre todo,que alguén as lea, e, se se dá o caso, lles faga a correspondente crítica.

Ata o de agora non nos están chegando críticas, nin sequera unhas pequenasreflexións sobre o traballo que estamos a facer, con moitas ganas e dedicación, peroquizais con pequeno acerto. Algunhas felicitacións si recibimos, de amigos de pretoe de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar á luz a publicación. Agradecemos aeses amigos as palabras de ánimo.

Sería bo tamén que os máis achegados nos digades algo sobre este traballo, quetamén é voso, se é que reparades nel e lle dedicades un anaco do voso tempo, paraler ou follear. De todo se pode opinar: do formato, do tipo de papel, das ilustracións,do tamaño da letra, e, se vén a conto, do contido. Iso sería de moita axuda, o mesmopara nos afianzar na liña que marcamos, ou cambiar o rumbo, e axudarnos a face-lo, porque o temón destas cousas non é doado de virar.

Todos aqueles e aquelas que teñades inquedanzas e ganas de arrimar o ombrei-ro tedes as portas do Centro abertas e as follas da revista agardando por vós.Recibimos traballos, consellos ou críticas nos enderezos do Centro (correo, e-mail,fax, teléfono...)

¡Bo Nadal e feliz Aninovo para todos!

Page 4: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

5

Page 5: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

6

Melide é a capital comarcalde Terra de Melide, integra-da polos concellos de

Melide, Santiso, Sobrado e Toques.

En pleno centro xeográfico deGalicia, atravesada polo Camiño deS a n t i a g o , está situada no cruce de dousimportantes eixos, a N-547 (Lugo-Santiago) e a C-540 (Betanzos-Ourense),a 50 Km de Santiago de Compostela, a40 do aeroporto internacional deL avacolla e outro tanto de Lugo, a 72 dacapital da provincia e 85 a Ourense.

Melide atópase a 454 m. de altitudesobre o nivel do mar, na caída dosmontes da Serra do Bocelo, que alcan-za a súa máxima altura (806 m) noCouto do Pilar, asentándose sobre unaextensión cha, na cal se sitúa a vila eterras baixas, que pertencen á conca doUlla, artellándose sobre o río Furelos,cun réxime térmico moderado.

O concello de Melide, cunha super-ficie de 102 km2, acércase ós 9.000habitantes, distribuídos en 26 parro-quias, concentrando o núcleo urbanocerca de 5.000.

As primeiras referencias históricasrefírense a A b e a n c o s , territorio quea b ranguía máis ou menos o que hoxe éTe r ra de Melide (agás o concello deS o b rado). Un diploma de Afonso II oCasto, datado no ano 832, polo que orei dotaba á recén erixida catedral deOviedo diversas terras, entre as que see n c o n t raba esta comarca de A b e a n c o s ,

é o primeiro documento no queaparece citada a comarca. Afonso IIt raspasa a xurisdicción deAbeancos a Mondoñedo e final-mente, o 9 de Setembro de 1212, orei Afonso IX concedeu o territoriode Abeancos ou Te r ra de Melide óa rcebispo de Santiago, Don Pe d r ode Muñiz, documento polo que sepoden reconstruír os antigos límitesde Te r ra de Melide.

En 1320 Melide obtivo do arc e b i s p ode Santiago, don Berenguel deL a n d o i ra, o privilexio de levantar unc a s t e l o , de fortificar a vila con mura-llas e de cobrar o p o r t á d e g o , e por

eses tempos, tamén a concesión de foros.No ano 1467 os irmandiños reuní-

ronse en Melide e tomaron a decisiónde poñerse en contra do arc e b i s p oFonseca e de Sancho Sánchez de Ulloa,e durante esta revolta, ó final do séculoXV, derrubaron as murallas e destruíronparte do castelo e despois de sufocadaa revolta, estas pedras, dado que os

Terra de MelideRamón Pampín Vázquez

Igrexa de Sta. María

Page 6: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

7

Reis Católicos prohibiron levantar a for-taleza, aproveitáronse para a construc-ción do Convento de Sancti Spiritus,hoxe igrexa parroquial.

Melide e a súa comarca posúen unhagran riqueza arqueolóxica, que permiteafirmar a existencia dunha poboaciónmoi antiga nestas terras, nas que abon-dan castros e mámoas, abundantísimosrestos do neolítico e da época castrexa:Mámoas, castros, machados de bronce,xoias áureas. De grande interese é a visi-ta ó Castro da Graña, onde as escava-cións realizadas demostraron que estivohabitado desde o século VII a. de C., ouó dolmen denominado Forno dosMouros, ambos os dous no límite coconcello de Toques. No museo «Terrade Melide» podemos atopar pezas acha-das nos castros da comarca, machadosdo neolítico, cerámica castrexa, fíbulasda caña (segundo parece do século II a.de C.), tesouriño romano de moedas,unha punta de lanza (1000 a. de C.),etc.

En 1933 o Seminario de EstudiosGalegos publicou un amplo estudio titu-lado Terra de Melide, no que participa-ron grandes figuras da cultura galega deentón: Otero Pedrayo, Vicente Risco,Florentino L. Cuevillas, Antón Fraguas,Lois Tobío, Xosé Ramón F. Oxea, etc.,pero o traballo de investigación do nosopasado continúa intensamente, así cabedestacar o labor do Centro de EstudiosMelidenses, que publica un boletín noque se recollen traballos sobre Terra deMelide. No ano 2000 saíron do prelodous interesantes estudios monográficossobre Melide: «Toponimia do Concello

de Melide» e «El Arte Románico enTe r ra de Melide», de Mª del PilarCarrillo Liste, e sobre todo, o realizadodurante moitos anos polo mestre meli-dense Xosé Manuel Broz, tituladoTERRA DE MELIDE e publicado estemesmo ano 2001.

Falar de Melide é falar de historia,de tradición, de cultura e fundamental-mente do Camiño de Santiago.

Melide foi e é un lugar clave noCamiño de Santiago. Os denominadosCamiño Francés e Camiño de Oviedoconfluían na vila de Melide e foron cla-ves no desenvolvemento e diversidadesda arte en Melide, na que abonda oestilo románico.

O itinerario podería comezar polaaldea de L e b o r e i r o , cunha igrexa doséculo XIV, ten unha portada cun fermo-so tímpano coa Virxe e o Neno, pintura sm u rais e arco triunfal apuntado, e unantigo hospital. Tamén conserva tra m o s

Igrexa de San Pedro

Page 7: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

8

da primitiva calzada medieva l ata o ríoSeco que se salva coa Ponte Vella dun sóa rco, seguramente é de época romana.Continuando o percorrido cara a vilachegamos a F u r e l o s . Segundo Fe l i p eArias, Ponte Furelos podería ser a locali-zación de Mansión Brevis da Vía deB raga a Astorga. A aldea é de estructuram e d i e val e sobresae a ponte de orixem e d i e val que xa aparece citada noCódice Calixtino a mediados do séculoXII, que está formada por catro arc o sdesiguais, coa calzada alombada eva randa grosa.

E n t rando na vila atopamos a C a p e l ade San Roque, con elementos románicose decoración gótica, coa portada de SanPedro e con tres relevantes sepulcros doséculo XV no interior. Ó seu lado temosun C R U C E I R O do século XIV, segundoCastelao, o mais antigo de Galicia.

En pleno centro da zona vella, nap raza do convento topamos coConvento de Sancti Spiritus da OrdeTerceira de San Francisco, actualmenteigrexa parroquial, fundada no séculoXIV, con cabeceira Gótica de plantarectangular, cuberta con bóveda estre-lada, pinturas murais do século XVI notesteiro, tapadas polo retábulo barrocotallado en 1690 por Francisco de CastroCanseco, que viviu en Melide..

Na Igrexa tamén podemos encontra rtumbas do século XV: como a S e p u l t u rade Afonso Vázquez de Insua, señor doPazo de Vilar de Ferreiros, a súa muller,Lauda de Tareixa Rodríguez; de Inés deCastro e Leonés de Mendoza, así comoa capela do Santo Cristo, do século XIV.

Na mesma praza do convento ácha-se a capela barroca e o pazo da obrapía de Santo Antón, dedica ó ensinodurante moitos anos, que fundou o

Convento de Sancti Spiritus

Cruceiro do século XIV

Page 8: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

9

a rcebispo de orixe melidá, MateoSegade Bugueiro, no cal está empraza-do o Concello.

Saíndo da praza, a escasos metros,áchase o antigo hospital de Peregrinos,fundado por Fernán López e AldaraGonzález no ano 1.375. O actual edifi-cio, datado do ano 1.502, conservaescudos de armas de quen o mandouc o n s t r u í r, don Sancho de Ulloa eCastro, Conde de Monterrei; foi rehabi-litado para convertelo en sede doMuseo da Terra de Melide, de visitainescusable para o viaxeiro.

Sobre o castro de Melide, ondetamén houbo un castelo desde o sécu-lo XII ata o século XV, áchase a Capelado Carme do Castelo, cun interesanteretábulo onde sobresae una fermosaimaxe da Virxe do Carme, que se supóndo obradoiro de Gambino-Ferreiro.

Nos arrabaldos da vila, a carónmesmo do Camiño de Santiago, está aigrexa de Santa María de Melide, unhadas xoias do románico galaico, levanta-da no século XII. Conserva o seu altarde pedra románico e pinturas murais na

ábsida do século XV. O arco triunfalda igrexa estaba pechado por unharexa de ferro medieval do século XIII,da que se conserva unha partepechando unha capela e outra naigrexa parroquial.

Segundo o anuario comercial doano 1.998, o concello conta con 9entidades bancarias, 189 actividadesindustriais, 34 actividades comerciaispor xunto, 257 actividades comerciaispolo miúdo e 105 actividades de res -tauración, hostalería e bares. Melide

oferta mais de 100 habitacións hotelei -ras, unha casa de turismo rural (nac o m a rca hai 13), un campamentoxuvenil na magnífica praia fluvial do ríoFurelos, cunha capacidade de 100 pra -zas. Hai tamén un albergue para pere -grinos no casco urbano, edificio denova construcción con dúas alturas efachadas menores rematadas en torre -ón, cunha superficie construída de 839m2. Ocupación: 130 camas e 5 unida -des de cabaleiras.

Melide tamén ten unha grande acti-vidade cultural, desenvolvida principal-mente arredor das distintas asociaciónsc u l t u rais melidenses, do Museo daTerra de Melide e da Casa da Cultura,esta última sede do Conservatorio, daBanda Municipal de Melide e daOrquestra Sinfónica de Melide, para osmelidenses a mellor de Galicia. A CoralPolifónica de Melide, de experienciainternacional, e outro dos elementosdinamizadores da vida musical, quenorganiza todos os anos a Semana daMúsica. Froito Novo, de prestixio inter-nacional, é a mais antiga das agrupa-

Ponte Vella sobre o río Furelos

Page 9: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

10

cións de baile e de música tradicionalgalega existentes na vila.

O Museo da Te r ra de Melide, contacon edificio moderno de tres plantas,construído sobre o antigo Hospital dePeregrinos de Sancti Spiritus, coa ach e g ae o xeneroso esforzo dos melidenses.Trátase dun museo etnográfico e arqueo-lóxico de Te r ra de Melide, con importan-tes pezas que van desde o Neolítico atao século XX. Conta con boletín doCentro de Estudios Melidense desdeonde se divulga todo o que sexa meli-dense. A Biblioteca Pública, que come-zou a funcionar en 1977 e conta conpreto de 15.000 volúmenes e cerca de3.000 socios, organiza seminarios, con-cursos literarios e de artes plásticas, cur-sos de Lingua Galega, teatro, pintura, etc.

O derradeiro domingo de cadames, celébrase a tradicional feira

g rande, que converte a vila en desti-no dos veciños da comarca e conce-llos veciños. Outras actividades cul-t u rais e festivas son:

X a n e i r o : Festas de Nadal. Cabalgata

de Reis.Febreiro-Marzo: Carnaval, con des-

file de comparsas e disfraces.Abril: Semana Santa. Procesións.Xuño: Na última semana de Xuño

ten lugar a Festa de Mostras de Galicia,que inclúe: Festa do Melindre, Festa daTenreira Galega e a Festa do Cabalo. Odía 29 é San Pedro, festa na honra ópatrón de Melide

Xullo: Do 16 ao 17 Festa do Carme,con concertos e outras activ i d a d e s .Neste mes tamén teñen lugar os actosrelacionados coa Orde de Cabaleiros eDamas do Camiño de Santiago e asXornadas Gastronómicas do Camiño deSantiago.

Agosto: Do 15 ao 20 Festa do SanRoque. Son as festas máis importantesda vila, con concertos e actividadesmúltiples: Día do Neno, Día doE m i g rante, Día do Río, perc o r r i d omusical polas rúas de Melide (día 20),etc. Durante o mes de Agosto celébraseo Campionato de Futbol-Sala, queorganiza o Padroado de Cultura eDeportes do concello de Melide.

S e t e m b r o : O primeiro domingocelébrase a Festa de San Caralampio,festa onde o viño xoga un protagonis-mo especial.

Novembro: Semana da Música eFestival de Corais (organiza a CoralPolifónica de Melide).

Decembro: Concerto de Nadal acargo da Orquestra Sinfónica de Melidee Concerto de Panxoliñas.

Estas son a principias atra c c i ó n sque nos brinda esta fermosa vila, avila de Melide.

Praia fluvial

Page 10: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

11

La «Ribeira Sacra» esuna zona centra d aen los tramos finales

de la confluencia de los ríosMiño y Sil, en el interior deGalicia, entre las provinciasde Lugo y Ourense. Estas tie-rras, marcadas por las hon-das depresiones que los ríosforman hasta su encuentroen Os Peares, presentan uninigualable atractivo culturaly paisajístico.

Los paisajes están carac-terizados por laderas muyempinadas que se precipitansobre el río desde alturas de hasta 500m. Esta orografía favorece la existenciade unas condiciones climatológicasmarcadas por altas temperaturas vera-niegas y suaves en invierno, con bajasprecipitaciones, que diferencian estemicroclima casi mediterráneo del climaoceánico habitual en el resto deGalicia.

Aquí floreció de forma especial lavida monástica desde la Alta EdadMedia, agrupando la mayor concentra-ción de monasterios e iglesias románi-cas de Galicia. La llegada, a partir delsiglo VI, de ermitaños que se retirabande la vida en sociedad para dedicarse ala oración y el sacrificio, propició la

posterior construcción de fundacionesmonacales que, desde el siglo X, orga-nizaron la vida religiosa, económica ysocial de la comarca y sus alrededores.Monasterios como Santo Estevo deRibas de Sil, Santa Cristina de Ribas deSil, Santo Estevo de Ribas do Miño, SanVicente de Pombeiro, San Pedro deRocas, Santa María de Montederramo,Xunqueira de Espadañedo, e innumera-bles iglesias y restos que atestiguan elatractivo de estas tierras para el retiro yla contemplación.

Los monjes, ayudados por el climabenigno, mejoraron y desarrollaron elcultivo de la vid, ya conocido por losromanos, que aquí resulta una tradición

Félix Ortiz de Zárate

El Cañón del Sil «Ribeira Sacra»

Panorámica del Cañón del Sil

Page 11: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

12

centenaria en la mayor parte de lasfamilias de la comarca. El sistema dec u l t ivo en bancales, «socalcos» o«muras» ha ido generando una lenta yprogresiva «humanización» de la natu-raleza en la remodelación de las ver-tientes, cuyos viñedos se contemplanhoy absolutamente integrados en unpaisaje, que tras el enorme esfuerzorealizado durante siglos, se nos antojamucho más valioso.

La tranquilidad, el recogimiento y elmisterio de la zona, que hace siglos fuemotivo de aislamiento, hoy permanececasi intacto y supone uno de los mayo-res valores de la «Ribeira Sacra».

Este ve rano decidimos hacer encatamarán la ruta del Cañón del Sil.Aconsejados por la oficina de turismoOfi-Tur de Trives, lugar donde pasamoslas vacaciones, elegimos la del pantanode San Estevo, por ser la más interesan-te, de las tres rutas que tiene.

Salimos de Trives, dirección CastroCandelas, y después de visitar su casti-llo, muy bien restaurado y que aconse-jo visitar, bajamos por una carreteraestrecha de buen piso, hasta el embar-cadero de Doade, al que se llega des-pués de cruzar el Sil por un puenteestrecho, ya que el embarcadero estáen la provincia de Lugo, siendo el río ladivisoria de las dos provincias.

El pantano de Santo Estevo, tiene 40kilómetros de largo, y la presa tiene105 metros de altura, en el lugar deembarque hay 45 metros de profundi-dad, y por el lugar más ancho no llegaa 300 metros. Por aquí el Sil está muyencajonado por farallones de gran altu-ra, por algún punto alcanzan los 500

metros, siendo la pared derecha muypendiente, lo que hace que no existaninguna aldea, sí que las hay en laizquierda, la de Orense.

El viaje dura dos horas, una de baja-da y otra de remontada del río hasta elembarcadero, por un precio de 1500pesetas, y hay dos catamaranes quehacen la ruta.

Por la parte superior de los fara l l o-nes y en la zona de Ourense, pasabala calzada romana Vía Nova que uníaAstorga con Braga, se conserva nmiliarios que se pueden ver en orillade la carretera, y que servia parae nviar a Roma el oro que extraían delSil y Miño, así como el vino y otrosp r o d u c t o s .

El microclima casi mediterráneode que gozan estos cañones lo apro-

San Pedro de Rocas (Esgos)

Page 12: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

13

ve charon los romanos,introdujeron el cultivo delas viñas, olivos, naranjos ylimoneros, tenían más de10.000 esclavos en estel u g a r, sacando el oro y cul-t ivando las tierra s .

Por la parte derecha, quetiene una gran pendiente, yle da el sol todo el día, losromanos en el siglo I, cons-t r u yeron bancales dondeplantaron cepas, y que pordar todo el día el sol, las pie-d ras del bancal conserva b a nel calor durante la noche, y elvino maduraba antes, a la vez que sehace más dulce. Este vino se enviaba aRoma en ánforas hechas en alfareríasde Gundivós (Lugo), donde hoy sont o d avía conocidísimas y de gran cali-dad. En la actualidad, vemos que pararecoger la uva han colocado unos ra i-les que por medio de un motor subenen una bagoneta la uva hasta el cami-no, donde espera el tra c t o r, evitandoasí el gran esfuerzo que supone subirlaa cesto.

En la orilla izquierda, al ser la pen-diente más tendida, permite el asenta-miento de aldeas, y nos llaman la aten-ción ver en ellas algunos cipreses. Losromanos que habitaron estas tierras,p a ra distinguir su rango, los máspudientes plantaban cipreses delantede sus casas, y según nos dice la guía,estos son hijos de aquellos.

El paisaje es impresionante, vemoscascadas con gran pendiente por la quese despeña el agua, en invierno, conmucha más agua, debe ser todo un

espectáculo. Hay alguna playa peque-ñita donde se une algún arroyo con elpantano. Después de 40 minutos deviaje entramos en el gran Cañón, aquílos farallones de gran altura, son deroca granítica cayendo casi vertical-mente, el río se encajona, en algunospuntos la roca forma figuras capricho-sas, así la guía nos muestra la cabezade un árabe, la de un indio, la de unobispo, un estudiante, y algunas más.De las rocas salen árboles pequeñitosque llaman bomsais.

Y después de dos horas de viajecontemplando esta maravilla, desem-b a rcamos, montamos en el coche ynos disponemos a recorrer la RibeiraS a c ra de la provincia de Ourense, que-ríamos ir por la carretera de Te i x e i ra ,pero nos dicen que está cortada por-que este invierno una riada se llevó elpuente que cruzaba el río Mao, subi-mos a Castro y llegados a Esgos nosdesviamos a la derecha por una carre-t e ra que nos lleva al cenobio de SanPedro de las Rocas. Este cenobio está

El río encajonado entre rocas y montes

Page 13: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

14

e x c avado en la roca, con capillasrupestres del siglo VI, en una de ellasse conserva un mapa con la dispersiónde los apóstoles, de considerable va l o r,posteriormente se le ha añadido unan ave hecha de piedra de sillería, en elsuelo del interior de la iglesia así comoen el exterior vemos tumbas excava d a sen la roca del tiempo de los suevo s .H ay un campanario encima de la rocay un edificio adicional que fue monas-terio. Un camino nos lleva a la fuentede San Bieito, con agua, según la tra d i-ción, milagrosa.

Por la carretera de Nogueira deRamuín, llegamos al monasterio bene-dictino de Santo Estevo de Rivas de Sil.Enclavado en un espacio natural fasci-nante, con el Cañón del Sil al fondo.Data del siglo VI, pero a partir del sigloX es cuando comienza su época deesplendor. Tiene tres claustros, uno queda entrada al monasterio, actualmenteen restauración, inmenso con dos filasde arcadas superpuestas, tiene naranjosen su patio, de estilo neoclásico así

como su fachada, laiglesia muy grandecon tres naves, ytiene la originalidadde que las lateralestienen más alturaque la central. Pormotivo de estar eno b ras, no pudimosverlo bien. Caminode Parada de Sil nosencontramos con unmirador colgado enla roca. La panorá-mica es impresio-

nante. De frente por encima del acanti-lado de la zona de Lugo contemplamosla llanura de Lemos, a nuestros pies elcodo del Sil de más altura, 500 metros,la verdad es que impresiona mira rhacia abajo, aquí el tiempo se para y nose cansa uno de contemplar esta mara-villa.

Llegamos a Parada y por una carre-tera estrecha bordeando el barranco,que impresiona bastante, llegamos aSanta Cristina, una joya románica. Eltemplo, de cruz latina de una sola nave,tiene en su fachada uno de los roseto-nes más bellos de Galicia. El crucero esde bóveda de cañón y los muros de lacapilla mayor están decorados con fres-cos del siglo XVI. En su exterior quedanrestos del claustro. Todo este contornoestá rodeado de castaños milenarios.

Y de aquí vuelta a casa recomen-dando a los que puedan que hagan esterecorrido, uno de los más maravillososde esa nuestra querida Galicia.

Otra vista del río, con una aldea al fondo

Page 14: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

15

Ujué es un antiguo pueblo dela zona media de Navarraque guarda su estructura y

aspecto m e d i e val de modo admira b l e .Se sitúa en un lugar elevado ejerc i e n d ode atalaya o mirador desde el que sed ivisa en la lejanía el valle del ríoA ragón. Desde el tiempo de los romanosestaba habitado. Pero es en la EdadMedia cuando, al abrigo de la iglesiafortaleza que corona la montaña, sedesarrollaron las estrechas callejuelascon sus casas de piedra cubriendo lasl a d e ras del promontorio. Ujué es casti-gado en el ve rano por un sol implacableque, al atardecer, impregna al caserío dep i e d ra de un intenso color rojizo. Eni nvierno es sacudido por fuertes vientosy borrascas que bajan implacables de las

s i e r ras de Alaiz y Guerinda. En fin, Ujuées un pueblo muy hermoso que guardaentre sus calles empinadas todo el saborde los tiempos lejanos del medievo .

Traemos hoy Ujué a la revistaRAIOLA porque en la portada norte dela iglesia, en un capitel corrido, apare-ce esculpido un gaitero gallego. En elarte gallego, como vemos en una de lasf o t o g rafías que ilustran estas líneas,según me han contado, es frecuente larepresentación de gaiteros, normal porotra parte, al ser el instrumento gallegopor antonomasia. En cambio, que apa-rezca en un pueblo de Navarra es algorealmente extraño y sorprendente.

Cuando comenzaron a apretar losprimeros calores de junio pasado,durante una estancia de varios díasen el monasterio cisterciense de LaOliva, situado a unos veinte kilóme-tros de Ujué, tuve la ocasión demantener una larga conversaciónsobre el arte del monasterio con elprior y me mostró con detenimientomuchos detalles, difíciles de captara primera vista, de los capiteles del

Imanol López Lacalle

Un gaitero gallego en Ujué

Vista de Ujué con la iglesia-fortaleza dominando el pueblo

Page 15: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

16

claustro y los canecillos de músicosque coronan el tejaroz de la portadaoccidental de la iglesia. Enestos canes, labrados en laprimera mitad del siglo XIII,se representan varios músicoscon sus instrumentos y unode ellos parece ser un much a-cho con txistu y tamboril, ins-trumento típico del País Va s c oy norte de Nava r ra, pero que,por otro lado, no parece sere x c l u s ivo de esta zona, a lavista de que algo parecido aun txistulari tenemos repre-sentado en la iglesia deM e i raos, un pueblo deCaurel, en la provincia deLugo, tal como nos lo muestrala fotografía.

Hago mención a los músi-cos de La Oliva porque entrequince o veinte músicos no aparece lagaita gallega y porque este elenco tanamplio de diferentes instrumentos es elmáximo exponente en la esculturamedieval navarra del gusto por la repre-sentación de músicos, saltimbanquis ycontorsionistas. La afición navarra a lamúsica, como se ve, viene de lejos.

Pocos días después de la visita a LaOliva, un grupo de colegas fuimos aUjué en día de asueto y excursión cul-tural gastronómica.

La iglesia de Ujué cumplió funcio-nes defensivas y tiene el aspecto de unaimponente fortaleza. Se sitúa en la partemás elevada del pueblo y es una de lasmás hermosas y valiosas de Nava r radesde el punto de vista artístico. La igle-

sia presenta dos fases constructivas muyc l a ramente diferenciadas. La cabecera es

románica del siglo XI,se sabe que en 1087,en tiempos del reyS a n cho Ramírez, seestaba construye n d o .Esta cabecera constitu-ye, después de la deLeyre, la segunda obrade mayor enve r g a d u raque se realiza en elReino de Nava r ra en elsiglo XI. La torre es delsiglo XII y la nave ypuertas, así como loscorredores septentrio-nal y occidental sondel siglo XIV, de lostiempos del rey nava-rro Carlos II el Malo(1349-1387). Este rey,

que era un gran devoto de la Virgen deUjué, construyó esta parte de la iglesia einició la edificación de un EstudioG e n e ral o Universidad que finalmenteno fue concluido. A su muerte mandóque su corazón fuera depositado enUjué, junto a la Virgen, y allí está toda-v í a .

Es, pues, en tiempos de este reycuando se construyen las dos puertasdel templo y cuando, por lo tanto, seesculpe nuestro gaitero de la puertaseptentrional.

En el siglo XIV trabajaron abundan-tes canteros en el refectorio y claustro dela catedral de Pamplona y, a decir de losexpertos, canteros del grupo dePamplona labraron la puerta norte de

Este músico, que semeja un txistu-lari, se encuentra, con otros tres,

en la iglesia de Meiraos de Caurel

Page 16: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

17

Ujué. La del sur parece ser de otra mano,quizá de gusto más barroquizante peromenos experta en opinión de algunos,aunque hay quienes sostienen lo contra-rio y consideran mejor la puerta sur.

Cuando en nuestra visita vimos elgaitero, quedé sorprendido y no tuveduda de que el asunto de mi próximac o l a b o ración con RAIOLA iba a ser este.Había, no obstante, que informarse eintentar aclarar porqué esculpen en elsiglo XIV un gaitero gallego en Nava r ra .Quien mejor me podía aclarar algo deesta cuestión era don Florentino ArtaizL a r rangoz, que había estado de curaveintiseis años en Ujué, es gran expertoen arte e historia de Nava r ra y conocecomo nadie la documentación medieva lde Ujué que hay en los arch ivos Genera lde Nava r ra y de la catedral. DonFlorentino, ya cargado de años, ejerce decapellán en un asilo de ancianos queregentan las monjas de la Caridad a lasa f u e ras de un pueblecito que está bajo las i e r ra de Izaga, por su lado meridional.

Había caído una fuerte tormentaque refrescó el ambiente de aquellatarde de verano. Después de recorrer laavenida de chopos que conduce a lapuerta principal del asilo, aparcamos elcoche junto a la pared de la huerta yllamamos al timbre. Manifesté a laanciana monja de la portería mi deseode ver a don Florentino y a los pocosminutos apareció éste en el recibidor.

Paseando por la huerta, bajo losnubarrones que corrían veloces por losescarpados de la sierra y envueltos enel agradable aroma que desprende lahierba mojada, expliqué a donFlorentino el motivo que me había lle-vado a hablar con él. Lo encontré muyenvejecido físicamente pero manteníala energía de antaño. Hablamos largorato, sobre todo de arte, y antes de des-pedirnos prometió que en un mes meharía llegar por correo lo que hubierapodido indagar al respecto.

Llegó puntual la carta de donFlorentino Artaiz Larrangoz. Me voy a

Gaitero en la portada de la iglesia de UjuéOtro de los músicos que se encuen-

tran en la iglesia de Meiraos deCaurel es este gaitero

Page 17: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

18

limitar a transcribir su espléndida informa-ción que nos aclara, sorprendentementep a ra un asunto de tanta antigüedad, quiénesculpió el gaitero gallego de Ujué, cuán-do y porqué. Dejémosle hablar.

“ . . . E f e c t ivamente, tal como tecomenté el otro día, en las obras de lac a t e d ral de Pamplona, sobre todo en elclaustro, trabajó un grupo de doce maes-tros de cantería de la actual provincia deLugo, de la zona de Sarria, comandadospor un tal Egidio de Triacastela. Esta obrafinaliza hacia 1345, en tiempos de lareina Juana II, la hija de Luis Hutín. Apartir de este año desaparecen las men-ciones a este grupo en los documentosde la Cámara de Comptos. Sin embargo,en la Caj. 83, Leg. 5 de la sección deComptos hay varios documentos depagos y receptas firmados por Juan deConflant, que como sabes fue, entre otra scosas, contador real de la Cámara, cope-ro mayor de Carlos II y alférez del reino,en los que figura un tal Romualdo deFerreiros. En el documento nº 7 del men-cionado legajo, fechado en febrero de1355, se dice que trabajó con Egidio deTriacastela en el claustro de Santa Maríade Pamplona y se le pagaban 480 suel-dos sanchetes por la obra que estáhaciendo en la puerta de la iglesia deUjué. En el documento nº 27 de agostode 1357 firma Romualdo la recepta de40 dineros y 800 sueldos sanchetes tra shaber finalizado la obra de dicha puerta“que da al norte” según reza el docu-mento. Aquí se dice que es vecino deSan Martín de Uxue y que está casadocon Juana de Olleta.

Finalmente, te diré que he encontra-do en al arch ivo de la catedral un lega-jo de la iglesia de San Martín de Unx en

el que se habla de un pleito que inter-puso Juana de Olleta contra su maridoRomualdo de Ferreiros ante el merinode Tafalla; el documento está muy estro-peado e ilegible en algunas zonas; pare-ce que la mujer se queja de que bebíam u cho y le daba poco dinero “que nonpodía ni vivir”. En el mismo legajo y enotro documento, fechado en 1360, apa-rece un listado de multas impuestas porel alcaide del castillo de San Martín deUnx; entre ellas, una de tres sueldos avarios vecinos del pueblo entre los quef i g u ra nuestro Romualdo por alborotaren la noche de San Juan tocando lagaita, a los demás se les pone la multapor bailar y gritar durante la misman o che. Ha habido suerte, sabemoscuándo se hizo la puerta, entre 1355 y1357, quién la hizo, Romualdo deFerreiros, y porqué. En mi opinión élmismo tocaba la gaita y por ello escul-pió el gaitero y además era un juerguis-ta de cuidado. Perece ser que, a la ve z ,tenía un gran sentido del humor porqueno tenemos mas que ver la guasa querezuman tanto el gaitero como las figu-ras que labró en esta puerta”.

No creo que merezca la pena aña-dir nada a estas líneas esclarecedorasde don Florentino Artaiz.

En este artículo hay elementos realesy otros imaginarios, de ficción literaria;sin embargo, es del todo punto ciertoque en la portada norte de la iglesia deUjué hay un gaitero gallego con su ins -trumento, labrado en la segunda mitaddel siglo XIV.

Page 18: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

19

Alfonso Vila nace en Baños de

Molgas, Orense, un 24 dejulio de 1951. Sale de Galicia

a los 15 años. Tras una breve estanciaen Vitoria-Gasteiz, emigra a Suiza, mástarde va a África y, finalmente, regresa aGasteiz donde reside de forma conti -nuada desde hace 25 años. Alfonsoregenta un pequeño bar familiar situadoen las faldas de la Torre de los Anda, enpleno corazón de la ciudad. Este localha sido durante mucho tiempo la vitrinaen la que colocar sus esculturas: un par -ticular museo para disfrute de cuantosparroquianos acuden a su local. Hemosquerido conocer algo más de las inquie -tudes de este hombre que mira de fren -te, sencillo, locuaz, dotado con la sabi -duría que otorga el creer en aquello quese hace, aunque no todo el mundo locomprenda.

A.S. ¿Desde cuándo esculpe madera?A . V. Empecé a esculpir madera en

1986-1987. Estando en Vi l l a r r e a lempecé haciendo un bastón y algunapieza más, pero al morir mi abuelo,que también tallaba, le cogí más gustopues me recordaba lo que él hacía.

—¿Con qué maderas trabaja?—Nogal, roble, castaño, cerezo,

peral, olivo, chopo, carrasco, platane-ro... con casi todas las maderas.

—¿Tiene alguna preferencia?—Prefiero el olivo porque tiene

unos colores muy bonitos. La maderatiene que gustar. El castaño también megusta, pero normalmente me gustanmás el olivo y el cerezo. El boj es unamadera más fina, aunque mas dura.

—¿Qué madera resulta más difícilde trabajar?

—Cualquier madera me viene bien,pero cuanto más dura sea más hay quet rabajarla. Las más blandas y más

cómodas son el castaño y elplatanero.

—¿Cuántas obras tiene?—He realizado unas sesentaobras en 15 años. Ademástengo bastantes bastones,figuras pequeñas, piezas quehe regalado... Algunas sonpequeñas, de unos 12 o 15centímetros, y las más gran-des alcanzan casi el metro.

—¿Qué tipo de esculturasrealiza?—Esculpo sobre todo cabe-

Angela Serna conversa con Alfonso Vila

Del olivo al platanero

A. Vila (2º por la izquierda) mostrando su obra en la Sala Itinerante

Page 19: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

20

zas; tambiénanimales yalgún que otrom o t ivo queinserto en laspiezas.

—¿Cuál es sumétodo de tra -bajo?— C u a n d oempiezo a tra-bajar la maderano tengo niidea de lo queva a salir: lamiro, la limpio,le doy vueltas,la vuelvo a lim-

piar... y, en un momento, de repentesale la figura. Esculpo incluso sin tenerla madera delante, soy capaz de estardándole vueltas en mi cabeza y, alfinal, son las manos las que encuentranlo que la madera tiene dentro. El primersorprendido soy yo, pues estoy tanmetido en la madera que hasta que nola pongo de pie no veo lo que va a salir.

—¿Dónde consigue la madera?—Cuando puedo voy al monte o al

pantano... pero otras veces me la traenlos amigos o gente de pueblos queconocen mi afición.

—¿Sigue algún modelo?—No. No copio de la realidad por-

que no me sale. No soy capaz.Tampoco parto de una idea ni marco lamadera... Si intento partir de una ideapreconcebida parece que me ofendo yomismo, pues es la madera la que me va

sugiriendo cosas. Aunque a veces síintroduzco en alguna pieza elementosalusivos al sitio donde he encontrado lamadera...

—¿Hay algún mensaje en su obra?—No pretendo trasmitir ningún

mensaje. Hago las piezas sin ningunaintención, aunque en este mundo seven cosas muy extrañas, y no siemprevamos a mostrar lo que está bien.

—¿En qué momento da por termi -nada una obra?

—Depende, porque tengo que com-paginar el trabajo en el bar con laescultura, pero puedo tardar entre unasemana y un mes, según el tamaño, eltiempo invertido...Dar una obra por ter-minada cuesta mucho. Además soybastante perfeccionista y retoco dema-

Page 20: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

21

siado. A veces me dicen que deberíadejar las piezas más imperfectas, másinacabadas.

—¿Qué hay de Galicia en sus piezas?—Creo que algo tiene que ver, pero

no sabría explicarlo muy bien. Tal vez enalgún bastón o en algún tronco, pero esolo tendría que explicar alguien, no yo.

—El pasado mes de septiembreexpuso por primera vez en una Galería¿qué supuso esta experiencia parausted?

—Sí. Expuse en "La GaleríaItinerante" de Juan López de Ael, aquien estoy muy agradecido. Fue unaexperiencia muy bonita. Es la primeravez que veía mi obra junta. Unos díasantes de la exposición sólo pensaba eneso, en ver todas las piezas juntas. Fuemucha gente a la exposición. He hechomuchos amigos y me gustaría seguirexponiendo y conociendo gente.

—¿Cómo surgió la idea de exponer?—Porque Juan López de Ael había

visto algunas piezas en el bar y le habí-an gustado. Fue él quien me animó aexponer, antes no me lo había plantea-do, aunque la gente me animaba, por-que creía no tener suficiente obra. Peroahora estoy muy contento.

—¿Ha cambiado su forma de traba -jar desde entonces?

—Desde que he expuesto valoromás mi obra, tiene más sentido. Cadadía quiero más lo que hago y estoy másanimado. Aprovecho mejor el tiempo ytambién mi familia valora y entiendemás lo que hago.

— ¿ Tiene más exposiciones a lavista?

—En noviembre expondré en elcentro Séneca de Vitoria y en diciem-bre en Murguía. Por ahora está bien,pero más adelante me gustaría seguirexponiendo.

—¿Le gustaría exponer en Galicia?—Aunque mantengo relación con

Galicia, nunca he expuesto allí. Megustaría mucho exponerallá, pero... ya veremos.M i e n t ras se cumple eldeseo de Alfonso, les inv i-to a conocer la obra deeste hombre que no haperdido la capacidad deemocionarse ante una ra í zde carrasco o ante un buentronco de olivo .

Ángela SernaBar La Torre23 de octubre de 2001

Page 21: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

22

Estamos a falar con Luchy, a fillade Xosé María Acuña. Ela veu aVitoria a expoñer a obra escul-

tórica do seu pai, porque ese mundoque el non podía oír pero no que sabíamirar moi adentro, segue interesando atodo o mundo.

L u chy fala do seu pai con moitaemoción, cunha ve n e ración sen límites,conta anécdotas e fala das críticas quese recollen nos libros publicados poloConcello de Vigo e polas Deputaciónsde Po n t e ve d ra e A Coruña.

Xosé María Acuña López nace enPontevedra en 1903, e falece en Vigoen 1991). Era xordomudo de nacemen-

to e fixo a súa aprendizaxe con Asoreyentre 1920-1922. A partir de 1923 par-ticipa en varias exposicións (ArteGalega do Ateneo de Vigo, SalónInternacional de Artistas Silenciosos,Arte Galega no Palacio do Retiro deMadrid).

En 1930 é nomeado profesor dedebuxo, modelado e talla do colexio dexordomudos de Santiago deCompostela, no que cursara estudios.Entre 1933 e 1972, arrédase do mundoartístico e a penas expón a súa obra,dedicándose ó ensino e a colaborar coadesaparecida Cerámica Celta dePontecesures e coa artesanía composte-lá de César Ouro, traballando ó mesmotempo con Asorey.

Retoma a súa actividade artística en

Alberto Xil / Vicente Touzón

O escultor Acuña

Busto de Xosé Mª Acuña (autorretrato)

Mercado (1989) bronce

Page 22: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

23

1972 con sucesivas participacións nasBienais de Pontevedra dende 1972 ata1975, concedéndoselle nesta última unpremio especial e mención de honrapola súa dilatada carreira artística edocente.

En 1973 xubílase como profesor doColexio Rexional de Xordomudos deSantiago. As exposicións nestes anosmultiplícanse (VII Bienal de Arte daDeputación de Pontevedra, 1983) asícomo o recoñecemento da súa obra (IIPremio Nacional de Escultura en 1976e Medalla Castelao en 1991) e encar-gos oficiais (monumento no Cebreiro,que representa a un peregrino loitandocontra o vento, ou o conxunto escultó-rico de dous peregrinos instalado nomonte do Gozo).

Acuña é un escultor realista, de ins-piración folclórica cun claro substracto

romántico, no que se categoriza-ba a pura anécdota. O seu grandominio da anatomía realizada através dunha exquisita interpreta-ción da figura humana, seguindofielmente os canons académicos,así como o gusto dos detalles faique os seus personaxes (mariñei-ros, obreiros, campesiños) esteandotados dunha gran forza e bele-za formal. Acuña non segue oscamiños da experimentación, sin-xelamente traballa co pasadoromántico, nunha liña centradano costumismo iniciado porIsidoro Brocos, combinada coaenxebreza tan xenuína do seumestre Asorey.

Muller auxiliando ó peregrino

Pícaro (1983)

Page 23: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

24

Confección de trajes regionales

Durante el año en curso se confec-cionaron trajes regionales para los nue-vos componentes del grupo folclóricodel centro “ARTE GALEGA”, compran-do tela, pedrería, etc., así como contra-tación de la modista.

Entroido

El día 25-02-2001 se celebró elEntroido en el Salón e Actos del centrocon una cena para socios y familiares,a la que asistieron 166 personas.

Revista “Raiola”

En el mes de mayo salió a laluz el número 3 de nuestra revis-ta, que pretende ser el escaparatedonde se reflejen las actividades ylas opiniones de los que forma-mos o visitan este centro. Estarevista se remite a los 278 Centroso Casas de Galicia esparcidos porlos cinco continentes, así como adiferentes asociaciones culturalesde la ciudad, Euskadi y Galicia.

En el mes de diciembre saldráel número 4.

Letras Galegas

En el mes de mayo se celebró el˝Día das Letras Galegas˝, este año dedi-cadas al poeta Eladio RodríguezGonzález, llevándose a cabo lossiguientes actos:

Del día 5 al 12 de mayo, exposiciónde relieves sobre El Camino deSantiago y demostración sobre la reali-zación-confección de los mismos.

El día 26-05-2001 se estrena elgrupo de teatro del Centro ”ALECRIN”,con la representación de la obra «A tíaL a m b i d a » de Blanco Amor, siendo elacto celebrado en el centro que mássocios y público en general ha reunidodesde la inauguración de la nuevas e d e .

Mónica Calvo

O noso Centro camiña

El grupo Alecrin representando la obra «A tía Lambida»

Síntesis de las principales actividades culturales y deportivas desarro -lladas por el Centro Gallego de Vitoria-Gasteiz durante el año 2.001.

Page 24: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

25

El día 19-05-2001 se da a conocerel coro del Centro Gallego“Aturuxo”, compuesto por diecisietevoces, que nos deleitaron con can-ciones gallegas ya casi olvidadas porm u chos de nosotros.

Día 12-05-2001: Conferencia a cargo de losCatedráticos de la U.S.C. yDiputados del Parlamento deGalicia, Excmos. Srs. donRoberto Castro y don Jo s éManuel Barreiro Fe r n á n d e z ,que versó sobre la vida y obrade Eladio Rodríguez Gon-zález y sobre el uso del gallegoen nuestros días.

Del 12 al 26 de mayo :Exposición de libros,revistas y periódicosgallegos, también cerá-micas gallegas, etc., enel Salón de Actos delC e n t r o .

Curso de gallego

D u rante los meses dem ayo y junio se llevó acabo un ˝Curso de

Perfeccionamiento de Gallego˝,impartido por el Lector de Gallego dela Universidad del País Vasco, donAndrés Te m p rano Ferreiro, al queasistieron tanto socios del centrocomo alumnos que cursan sus estu-dios en la Unive s i d a d .

El coro «Aturuxo» en plena actuación

Conferencia sobre la vida y obra de Eladio Rodríguez

Page 25: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

26

Día de las Comunidades

Los días 20, 21 y 22 de junio secelebró el XV ˝Día de lasComunidades˝ que tienen representa-ción en esta ciudad, ofreciéndose enel Centro Gallego una RecepciónOficial a las Autoridades, representan-tes políticos, sociales y económicosde la capital; con posterior degusta-ción de los productos típicos de cadacomunidad. Nuestro grupo«Arte Galega» actuó a conti-nuación, y lo hizo al díasiguiente en la plaza deEspaña de esta ciudad, tenien-do gran aceptación la demos-t ración de nuestro folklore.Este día también se ofreció alpúblico en general la degusta-ción de productos típicos.

Día de Galicia en Euskadi

Autobús para el traslado delgrupo de gaitas y baile de este centro˝Arte Galega˝, luego comida enB a racaldo, lugar de la celebra c i ó ndel evento, donde participaron conlos restantes grupos de los centrosque forman la Hermandad deCentros Gallegos de Euskadi, organi-z a d o ra del acto.

Grupo de montaña «Saraiba»

El grupo de montaña, del que pue-den formar parte tanto los socioscomo simpatizantes, inició el cursomontañero con una salida al Cañónde Riolobos, el día 7 de octubre. Apartir de ese día se normalizan lassalidas todos los domingos, ascen-diendo a los montes de la geogra f í aa l avesa y limítrofes.

Grupo “Arte Galega”

Durante todo el año (septiembre-julio), se imparten clases de gaita, bailey percusión a los componentes delgrupo folclórico de nuestro centro“ARTE GALEGA”, que al día de hoyestá compuesto por 34 personas deedades comprendidas entre los 4 y los24 años. Se hace constar que el grupode gaita está compuesto por 14 gaitas.

El grupo «Saraiba» recorriendo el Cañón de Río Lobos

Page 26: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

27

Fiestas de Santiago 2001

Pasadas las fiestas es hora de hacerun balance, para retenerlas en lamemoria y no echarlas en el olvido,pues a mi modo de ver han sido feno-menales.

Empezaron el día 14, con partido defútbol, donde fuimos caneados por elrival, a tener en cuenta que eran casiprofesionales, y además el campo esta-ba mojado, por lo que salimos perjudi-cados. Despues soka-tira, casados con-tra solteros, casados 1500 kilos, solte-ros 750 escasos, ¿como van a ganar lossolteros con esta desproporc i ó n ?Además los casados tenían a sus muje-res animando y amenazando conhacerles fregar y planchar todo el mes.

El cros femenino fue seguido conm u cho interés por el respetable, aplau-diendo a nuestras féminas por su esfuer-zo para arra s t rar esos 3 ó 4 kilillos de másen medio de la tormenta. Y los ra p a c e s ,lo que disfrutaron pinchando globos.

Ese día se inaguró la exposición

de fotografía Fundación Castelao, enla que había una fotografía de uncaballo que causó sensación en elmundo femenino, no sé que tendríade particular.

El día 21 hubo una actuación en loslocales del Centro por parte del coro˝Aturuxo˝, cada día lo hacen mejor,muy bien dirigidas por Mary Jose, creoque van a grabar un disco próxima-mente, y el grupo de gaiteros nos delei-tó y emocionó a toda la sala, que porcierto estaba llena. Después cena paralos que quisieron y canciones y buenhumor hasta bien entrada la madrugada

El día 24 y con la plaza a tope,actuación de la orquesta LOS ARQUI-NOS, las mujeres se quejaban de quesus hombres las pisaban mucho bailan-

do, porque estaban máspendientes de las ra p a z a sde la orquesta que bailabanen el palco.El día 25 procesión y misa,con la iglesia a tope degente. Aquí noté la falta dealguna canción religiosapor parte del coro A t u r u x o ,sin embargo muy bien losGAITEIROS. Despuéscomida en el Centro paralos que quisieron, estepunto el año próximo hayque mejorarlo. Comidamuy bien regada lo que

m o t ivó que las lenguas se desataran y avoz en grito cantaran canciones galle-gas, populares, modernas, y termina-ran imitando a Jorge Negrete, y depuésa mover el esqueleto a la plaza, conm o d e ración que al día siguiente algu-nos teníamos que tra b a j a r.

Page 27: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

28

El día 26 gaitas con el grupo ArteGalega, y el día 27 bailables y verbenapasada por agua, que pena, con laorquesta SUPER MAMBO.

El día 28 celebramos la comida deHermandad para los socios, en laCarpa del Parque del Norte, estaríamosunas 350 personas, reinó la camarade-ría y el buen humor, después de lascopas, se entregaron los trofeos a losganadores de las competiciones y pla-cas de reconocimiento por el trabajo ydedicación que prestan al Centro, alPresidente y Vicepresidente,Ramón y Manolo Pampín,hubo momentos de emo-ción y alguna lagrimilla seescapó. A continuacióng ran actuación del grupoAturuxo en el palco de laorquesta, seguidamenteactuó el grupo Arte Galega,que lo hicieron sensacional,nos emocionaron con unconcierto de gaitas en pri-mer lugar y bailes regiona-les después que encantaronal numeroso público allí

congregado, sobre todo cuandobailaron los «nenos». Bravo chava-les y a seguir así, que estas actua-ciones hacen PATRIA. Despuésbailables y verbena hasta el fin defiesta, con la orquesta COSTABRAVA, y hasta el año que viene.

Llegados a este punto, es el momen-to de agradecer a todas las personasque han hecho posible que la fiestade Santiago haya sido un éxito.G racias a su esfuerzo y dedicación

han hecho posible que hayamos podidodisfrutar todos los demás.

G racias a los Ramón, Manolos,Julios, Emilios, Josés, Mary Jo s e s ,Mónicas y Benis, y demás personasanónimas que han colaborado, atodos una vez más GRACIAS y ánimop a ra seguir.

A los que critican que también loshay, una recomendación:

¡Menos hablar y más colaborar!

Félix Ortiz de Zárate.

El grupo «Arte Galega» en plena actuación

Los más pequeños haciendo gala de su arte

Page 28: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

PANXOLIÑA

Aquí vimos os dos reises dispostos para cantar,cun farraquiño baldeiropara o que nos gusten dar.

Arriba, señora, arriba,arriba por esa escada,e deanos o que queirade longaniza curada

Cantamoslle os reises,guedellas de cabra,cantamoslle os reisese non nos dá nada.

Deanos os reises,señora por Deus,polo nacementodo fillo de Deus.

Deanos os reises,se no los ha darque lle temos présapara camiñar.

Page 29: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

30

Eduardo Barreiros, coma moitosoutros, pasou polas penurias eescasezas da posguerra. Naceu

en Gundiás, parroquia de San Miguelde Campo (Ourense), no ano 1919. Seupai, Eduardo Barreiros Nespeira, emi-grou a Canarias poucos meses antes denacer este primeiro fillo, e non o puidocoñecer ata catro anos despois, ata quegañou os cartos suficientes para poderlevar con el á muller e ó fillo.

En Canarias vivían da fabricación evenda de peneiras, un negocio que llepermitiu a Barreiros pai aforrar cartospara poder regresar a Galicia algúnsanos despois.

Instalados de novo en Gundiás,decide inverter os aforros mercando unchasis Panhard Levassor e instalarlleunha carrocería de autobús para abrirunha liña de transporte de viaxeirosOurense-San Miguel-Luintra e regreso;neses anos o transporte era libre e onegocio non daba para moito.

En 1927 o Estado creou as denomi-nadas «exclusivas» que consistían ensacar determinadas liñas a concurso eadxudicalas a unha compañía. Unhadas condicións esixidas nestes concur-sos era a de levar o correo gratis.

Eduardo Barreiros pai concursou áliña que explotaba, pero non llela

Vicente Touzón Veiga

Eduardo Barreiros

Eduardo Barreiros. Este home está ligado á historia do

mundo do motor industrial en España.

APUNTES BIOGRÁFICOS

• Eduardo Barreiros Rodríguez naceu enGundiás (Ourense), o 24 de outubro de 1919.

• En 1925 seu pai merca o primeiro autobús, unPanhard Levasor, que fai a rota Ourense-Luintra-Ourense.

• En 1927 seu pai solicita a concesión da liñaOurense-Os Peares-Ourense.

• En 1930 merca un segundo autobús, un velloRenault de 2 toneladas, por 4000 pesetas.

• En 1935 Eduardo traballa na liña familiar deautobuses e comeza a asistir a un taller de

Page 30: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

31

adxudicaron, posteriormente obtivo aliña Ourense-Os Peares-Ourense, clasi-ficada como liña de segunda categoría.Os Peares era final de liña e o pai debíadurmir alí, polo que decidiu trasladarcon el á familia para vivir en dita pobo-ación. Eduardo ten xa dez anos e andapolo garaxe coma peixe na auga; é elquen con frecuencia leva o autobúsdesde o lavadoiro ata o garaxe.

Por esas datas, os dous pequechos,Valeriano e José Graciliano debían ir áescola (as irmás, Mariluz e María, eranaínda moi cativas), e isto nos pobos deGalicia era un problema. Unha vezmáis a familia Barreiros opta polo tras-lado, esta vez a Ourense, á capital daprovincia. Alugaron un piso durante un

mecánica (Arce), como aprendiz, cun xornalde 2 pesetas por día.

• En 1936 estala a guerra civil. Eduardo Barreirosestá a cumprir o servicio militar na fronte, pri-meiro no tercio de Abárzuza e logo comoconductor nun dos autobuses requisados áfamilia para o transporte de soldados desde ACoruña a Oviedo e o regreso con feridos,sendo destinado despois á Compañía 20,Batería de Antitanques.

• En 1938 seu pai adquire a exclusiva da empre-sa Luintra, cun turismo Renault para levar ocorreo na liña Ourense-Pa rada do Sil-Ourense.

• En 1939 merca un autobús Chevrolet, uncamión Ford e unha carrocería longa de máisque ten que adaptar. Eduardo traballa na novaliña de autobuses do pai, hai xa un pequenotaller familiar, onde o mozo Barreiros comezaa reconstruír autobuses e a fabricar gasóxe-nos, ó mesmo tempo que realiza algunhasoperacións de reconstrucción e venda devehículos.

• En 1941 constrúe Eduardo outro vehículo, oterceiro autobús da liña, cos largueiros duncamión Citroën, un diferencial de desguace eo motor e mais a caixa de cambios duncamión queimado. A carrocería encárgaanova a Ourense.

• En 1945 vende a liña de autobuses e fundaBECOSA (Barreiros Empresa Constructora ,S.A.). Inicia traballos de contratas de obraspúblicas na provincia de Ourense, para oscales fabrica parte da maquinaria e utensiliosque utiliza na construcción de estra d a s .Realiza obras na Trepa, preto da Gudiña, noBarco de Valdeorras e en Soutelo de Monte.

• En 1947 adxudícanlle as obras de 80 quilóme-tros de asfaltados na provincia de Ourense ea construcción do Edificio Sindical deCarballiño. Inventa varias máquinas enxeño-sas que instala nos camións para varrer, eli-minar o po e asfaltar. Becosa gaña o concur-so de adxudicación para construír un diquede 4 quilómetros en Castellón. En só tres

Eduardo con seus pais. A foto é unha montaxe, o pai entónestaba en Canarias e a familia en Galicia.

Page 31: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

32

tempo e logo foron a outra vivenda narúa Cardenal Quevedo, 8. A vantaxedesta última é que alí tiñan xuntas avivenda e o garaxe.

O pai mercara en 1930 un segun-do autobús para ampliar a liña, unvello Renault; desde 1932 xa non aca-baba en Os Peares senón que porunha estrada infernal chegaba ataFerreira de Pantón na provincia deLugo, pasando polos pobos dePesqueira, Atán, Guitara, Seguín.

Dese tempo hai unha anécdotacuriosa, en Ferreira había unha fábricade cadaleitos, e no regreso a Ourense oautobús levaba ás veces unha cargadeles no teito, dándolle ó vehículo unaspecto algo sinistro; no perc o r r i d oinverso levaba a madeira para a fabri-cación dos mesmos. É doado imaxinarvelliñas con vestidos mouros facendo osinal da cruz e besbesellando esconxu-ros cada vez que aquel autobús xurdíano amencer de entre a néboa, xemendonas costas daquelas estradas infernais eo teito cheo de cadaleitos.

Aproveitan tamén as viaxes paraprover de ovos frescos e de leite com-prada nas aldeas ás tendas da capital.E ra Eduardo fillo quen, trala viaxe,repartía estes alimentos. Nas tardeslibres ía traballar como aprendiz a untaller chamado Arce, onde trabou ami-zade cun bo técnico chamado ManuelCid, que logo o acompañaría en todo oseu posterior periplo, sendo directordunha das liñas de montaxe deBarreiros. En 1935 naceu o pequenodos irmáns, Celso.

Este foi un daqueles autobuses cos que iniciou a súa actividade nomundo da automoción.

meses pon en funcionamento a canteira, otransporte, o vertido e mais o taller da obra,que realiza con camións en lugar do tradicio-nal sistemas de vagonetas. Esto faino posibleun orixinal deseño dunha plataforma des-montable que, adosada ó dique de 4 metrosde ancho, permite ós camións dar a volta.

• En 1949 no taller de Ourense comeza a trans-formación de motores de gasolina a dieselpara cubrir as necesidades dos propios vehí-culos utilizados nas obras das contra t a s .Transforma primeiro dous prototipos Krupp elogo preto de dúas mil unidades de 3HC.

• En 1951 aluga uns talleres no quilómetro seteda estrada Madrid-Andalucía, para continuarcoa transformación de motores para a súacomercialización.

• En 1952 os seus irmáns comezan a traballarcon el e montan o primeiro laboratorio demateriais.

• En 1954 funda Barreiros Diesel e comeza afabricación do motor EB-6 de tecnoloxíaBarreiros, para aplicar en camións de 5 a 7toneladas. Merca os primeiros 20.000 m2 deterreo en Vilaverde (Madrid). Funda a empre-sa CABSA (Compañía Anónima de Bombas,S.A.), para fabricar bombas de inxección etamén equipos eléctricos.

• En 1955 comeza a fabricación do motor EB-4,de 55 CV, para diversas aplicacións: turismos,taxis, vehículos lixeiros, grupos electróxenos

Page 32: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

33

En 1934 mercou o pai un novoautobús, un Dodge (parece un anticipohistórico) tipo K-47. Nese tempo tiña xadous conductores fixos e un mecánico.Nada máis mercar o Dodge estala arevolución de Asturias e os seus auto-buses son requisados para levar solda-dos a Oviedo.

Eduardo Barreiros fillo, que tenentón catorce anos, vai ó Parque Móbilde Ourense explicando que teme per-der a liña por non poder atendela econsegue que lle cedan un vello turis-mo Buick descapotable. Conduce oBuick ó garaxe-taller e pola tarde xa teneste un engadido posterior que lle per-mite transportar mercadoría, converten-do así en autobús descapotable o queunhas horas antes era un simple turis-mo. É el quen conduce e dá servicio áliña e mais ó correo.

Chega a guerra civil e con só deza-seis anos alistouse voluntario no Tercio

e maquinaria. Funda CEESA (ConstructoraEléctrica Española, S.A.), para fabricar dína-mos, arranques e reguladores. Despois produ-cirá tamén grupos electróxenos, de soldadurae freos eléctricos para camións. Funda MOSA(El Motor Nacional, S.A.), para a comerciali-zación dos productos Barreiros.

• En 1957 constrúe unha fundición para a fabri-cación de bloques e culatas de motor. Cun pro-totipo de camión todo terreo, coñecido comoEl Abuelo, con motor Barreiros EB-6, gaña unconcurso en Portugal para subministrar 300camións ó exército portugués, competindo conempresas americanas, inglesas e fra n c e s a s .

• En 1961 comercializa dous novos camións, oAzor e o Súper Azor. Constitúe a empresaT E M P O O N I E VA, para fabricar furgonetasTEMPO alemanas, na que Barreiros participacun tercio do capital social.

• En 1962 firma un acordo coa AEC Ltd. inglesa(75% Barreiros e 25% AEC), así naceBarreiros AEC, S.A., que inicia a fabricaciónde autobuses e dumpers. Firma tamén unacordo con CHRYSLER CORPORATION efunda BARREIROS CHRYSLER para a fabrica-ción de turismos Dodge e Simca.

• En 1965 amplía todas as plantas edivisións ata un total de 2 millóns dem2 en Vilaverde. Exporta productosBarreiros a 27 países.

• En 1966 c o m p ra NAZAR, enZaragoza, para agrupar alí os ele-mentos destinados á fabricación demáquinas de obras públicas, tracto-res e autobuses. Funda unha empre-sa financeira pioneira na venda aprazos.

• En 1968 crea CIPSA (Centro dei nvestigacións Pe t r o l í f e ras, S.A.),que realiza prospeccións de petró-leo e traballos de inve s t i g a c i ó n sxeolóxicas. Asóciase con CEPSA eM O B I L OIL, para facer prospec-cións e extraer petróleo no mar, enGuinea Ecuatorial.Eduardo Barreiros na súa tarefa preferida: reparando o motor dun camión Ford

Page 33: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

34

Abárzuza de Navarra e estivo loitandono Alto do León. Pasados dez mesesvolve á casa con permiso e atópase conque lle acaban de requisar os autobusesdo pai para levar soldados desde ACoruña a Asturias e feridos no regreso.Eduardo Barreiros pasa a conducir undeses autobuses, o que de momento lleevita volver á primeira liña. Cando osseus servicios como conductor non sonnecesarios é trasladado á XX Batería deAnticarros. En 1940 licenciouse eregresa a Ourense.

En 1937 e en plena guerra, o paidecidiu vender a liña que xa chegaba aMonforte e os dous autobuses por47.000 pesetas. Foi unha mala vendaque creou certo desgusto na familia.Logo, en 1938, comprou a exclusiva daempresa Luintra por 12.000 pesetas ena compra ía incluído un vello turismoRenault para levar o correo na liñaOurense-Parada de Sil-Ourense.

Cando regresou do servicio militarEduardo Barreiros fillo comeza a tomaras rendas da familia. En 1939 mercaraun vello autobús Chevrolet de 1925, unnon menos vello chasis de camiónFord, e unha carrocería para montárlle-la. A carrocería é máis longa có chasis,pero eso logo soluciónao el variando alonxitude do chasis e a distancia entreeixos para que a carrocería encaixe.

A base de distintos compoñentes damáis variada procedencia construirá oseu primeiro vehículo en 1941. O cha-sis provén dun Citroen, un diferencialde marca descoñecida que lle mercou aun chatarreiro, e o motor e mais o cam-

• En 1969 decide vender a CHRYSLER CORPO-RATION a súa participación en Barreiros.C o m p ra 5.000 hectáreas de terreo en ASolana (Ciudad Real). Funda PUVA S A(Explotaciones Puerto Vallehermoso, S.A.).Merca na feira anual gandeira de París oscinco exemplares que obtiveron os premiosde sementais (medallas de ouro) de GandoCharolais e 250 reproductoras novas damesma raza. PUVASA convértese nunha dasprincipais fontes de abastecemento de semen-tais ás ganderías de España e de Europa; ins-tala un dos mellores laboratorios de insemi-nación artificial de Europa. Por outra banda,conta cun criadeiro permanente de 4.500años en cebadeiro e 7.000 ovellas en produc-ción. A finca conta tamén con 3.000 hectáre-as de cultivo e 1.000 hectáreas de regadío.

• Entre 1969 e 1977 continúa a explotaciónagropecuaria en PUVASA e ó mesmo tempoemprende diversas actividades: compra asprincipais bodegas de viño da Mancha, quemoderniza e vende os seus viños baixo adenominación «Luís Mejía» e outras.

Funda CENTRO MINERO DE PENOUTA para aexplotación de minas de estaño e pirita naprovincia de Ourense.

Establece sociedades de carteira e unha financei-ra inmobiliaria.

• En 1980, pasados 10 anos sen poder traballarno sector, constitúe DIMISA (Diesel MotoresIndustriais, S.A.), para a Investigación eDesenvolvemento (I + D) de familias de moto-res diesel modulares en V, de 130 a 500 CV,de combustión interna.

Participa en Cuba nun concurso convocado poloGoberno dese país, con dous motores prototi-pos fabricados nunha factoría que monta nopolígono industrial de Pinto. O motorBarreiros resulta vencedor despois de somete-lo a probas durísimas xunto cun Nissan, unhavez desestimadas importantes marcas interna-cionais.

• En 1981 a firma Lloyd’s Register de Londreshomologa os motores modulares de 6 e 8cilindros en V. Barreiros firma un contrato cogoberno de Cuba para a dirección do plan dedesenvolvemento automotriz e a creación de

Page 34: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

35

bio proceden dun camión parcialmentequeimado. A todo iso axústalle unhacarrocería fabricada en Ourense e xatemos o primeiro autobús Barreiros.

En 1941 xa tiña Eduardo Barreirostres autobuses, dous choferes, dousrevisores e un mecánico que lle axuda-ba a manter ese case surrealista parquemóbil en funcionamento.

As restriccións daquela épocatamén o empuxan a deseñar e construíros seus propios gasóxenos alimentadoscon carbón vexetal e aloxado no teitodo autobús. Mercaba tamén vehículosvellos e incompletos e con pezas ded iversas procedencias amañaba unnovo vehículo que vendía con impor-tantes beneficios.

En 1945 vendeu a liña de autobusespor 6 millóns de pesetas, cifra moi res-pectable neses anos. O seu despegueindustrial non o fai fabricando vehícu-los nin motores, senón como construc-tor de obras públicas. Nace así nesemesmo ano de 1945 a primeira empre-sa importante fundada por EduardoBarreiros, BECOSA (Barreiros EmpresaConstructora, S. A.) cun capital socialde 200.000 pesetas.

Participa en concursos para mellorade estradas e soe coller bastantes adxu-dicacións. Os seus coñecementosmecánicos e o taller permítenlle man-ter, e ata construír se é preciso, nume-rosas máquinas sen incrementar aestructura no que a equipamento e per-soal se refire. Os primeiros traballosefectuounos construíndo e reparandoestradas na Trepa, preto da Gudiña, asícomo no Barco de Valdeorras e enSoutelo do Monte.

Eduardo Barreiros no ano 1940.

Estaba recén licenciado e tiña moitasideas na cabeza, xa se perfilaba como

un gran empresario.

industrias principais e auxiliares de automo-ción, coa finalidade de producir, baixo a súadirección e supervisión, motores diesel dediversas cilindradas, baixo a denominaciónde TAINO E.B.

• En 1982 comeza o proxecto e deseño da die-selización (transformación de gasolina a gasó-leo) dos motores rusos ZIL-130. No ano 1984apróbase a transformación de 1.000 unida-des, despois de facer as probas necesarias.

• 1985 inicia a fabricación do motor TAINOE.B.10, de 10 cilindros, e comeza tamén ados motores de 4 e 12 cilindros, así comomotores de 3 cilindros en liña e motores denovo deseño de 4, 6 e 8 cilindros en V, moto-res para uso agrícola, etc.

• O 19 de febreiro de 1992 falece na Habana.

Page 35: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

36

Hai un feito que sinalar, porque dimoito do carácter innovador deBarreiros: Neses anos apareceron unsproductos químicos que permitían for-mar unha emulsión de asfalto en auga,emulsión certamente singular porquehabía que ser ousados para pensar que oasfalto puidera chegar a emulsionarse ena u g a .

Barreiros lánzase ás emulsións asfál-ticas que, de saír ben, vanlle permitirmellorar costes, montando unha insta-lación —unha das primeiras deEspaña— para lograr as emulsións aescala industrial.

En 1947 adxudícanlle 80 quilóme-tros de regos asfálticos na provincia deOurense, así como a construcción doEdificio Sindical de Carballiño. Para oasfaltado ideou unhas máquinas espe-ciais que varrían primeiro e aspiraban opo despois, a fin de aplicar o asfaltosobre unha superficie xa limpa.

A D. Eduardo logo se lle quedabanpequenas as empresas, decide concur-sar, no mesmo ano de 1947, a unhaobra de gran envergadura que era a daampliación do porto de Castellón.

Gañou o concurso mediante un pro-xecto audaz de sistema de traballo queincluía unha plataforma que permitíaun xiro de 180° dos camións, abaratan-do singularmente o costo da obra.

É por este motivo que durante moi-tos anos Barreiros tivo unha base loxís-tica en Castellón.

O día 2 de febreiro de 1948 e enOurense naceu o seu primeiro fillo,Eduardo Javier. Vaise iniciar entón, e demaneira simultánea á ampliación doporto de Castellón, a etapa que daráorixe a Barreiros Diesel. A falta dematerias primas e de instalaciónsindustriais facía que se producisepouco, pero incluso ese pouco produ-cido tiña problemas para ser transporta-do. Ter un camión era sinónimo degañarse ben a vida porque eran escasosos camións en uso e a inmensa maioríadeles, anteriores á guerra civil, utiliza-ban gasolina e non gasóleo como com-bustible, o que supoñía un maior con-

Este Hispano Suiza, que só tiña bos os pneumáticos

(que lle interesaban para un dos autobuses), o motor eo chasis, co eixo dianteiro dun Dodge e un diferencial

dun Krupp, converteuse nunha furgoneta de reparto.

RECONOCIMIENTOS

• Gran Cruz Española de la Orden al Mérito Civil(1961).

• Medalla de Oro al Mérito en el Trabajo (1965).

• Premio Internacional Dag Hammarskjöld alMérito Industrial (1968)

• El Instituto Superior de Diseño Industrial de LaHabana le confiere la categoría de profesorinvitado. Doctor Honoris Causa en CienciasTécnicas por la Universidad de La Habana. Sele hace entrega de La Giraldilla de La Habana,por su excepcional contribución al desarrollode la ciudad (1991).

• En 1998 nace la Fundación Eduardo Barreiros.

Page 36: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

37

sumo. Por outra banda, o estado demoitos deses camións era penoso e pre-cisaban de frecuentes reparacións.

Nuna poxa do Exército do Aire mer-cou Barreiros dous camións Krupp queeran bos anque xa vellos.

Barreiros decide transformalos degasolina a diesel. Todas as persoasconsultadas o desaniman, peroBarreiros decide ir adiante coa súaidea e, para sorpresa xeral, o motorfunciona ben desde o primeiro intre, oque fai que o segundo dos motoressiga a mesma sorte.

A transformación foi para D.Eduardo un desafío persoal e unham a n e i ra de ter uns camións máis eco-nómicos en consumo para a súaempresa constructora, pero a vo zcorreu entre os camioneiros que acu-dían con frecuencia ó seu taller paraver se podía facer o mesmo cos seusmotores, polo que en 1949 decide queiso de pasar motores de camión degasolina a diesel pode serunha empresa rendible emonta unha serie de ban-cos no taller para acome-ter industrialmente estaa c t ividade. Chegou a terseis bancos dedicados atal fin.

Había gran variedadede camións en España ecada modelo necesitabada súa particular adapta-ción. Sen renunciar a nin-gún cliente Barreiros espe-cializouse nuns camiónsrusos que chegaron en

cantidade a España como parte dasaxudas da Unión Soviética ó exércitoda 2a República e cunha marca escritaen caracteres cirílicos, que parecía seralgo así como 3HC en caracteres lati-nos, polo que xocosamente os bautiza-ron como os «3 Hermanos Comunis-tas». Barreiros mercaba estes camións esistematicamente transformábaos a dié-sel para logo revendelos.

O veterano taller de Ourense resul-tou pequeno para seguir o ritmo dademanda existente. Un día recibironunha oferta de alugamento dunhasnaves en Vilaverde, próximas a Madrid.

Convencido de que había un granmercado para os motores de aceitepesado, Barreiros mandou a Madrid aseu irmán para que estudiase a oferta. Aeste gustáronlle as naves e D. Eduardofoi persoalmente a visitalas. O aluga-mento custaba moito para a época,pero decidiu dar o gran salto.

A instalación e crecente traballo eéxito da fábrica de Madrid, e o ser esta

Probando un camión Barreiros

Page 37: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

38

cidade un punto equidistante entreOurense e Castellón, decidírono a tras-ladar a súa familia á capital en 1952,tralo nacemento da súa filla Mariluz.

Entre 1952 e 1953, cun cadro depersoal de 50 homes, transformaron endiésel uns 700 motores de gasolina.

A empresa medraba de maneiraexponencial. Xa en 1952 se podían veranuncios da firma Barreiros Diésel ofre-cendo servicios de rectificado e, porsuposto, da «especialidade» orixinal dacasa, a transformación de motores degasolina a diésel.

En marzo de 1953 aparecen anun-cios de motores agrícolas e industriaiscoa marca Barreiros Diésel e a deno-minación de EB-1.

En 1954 presentouse o primeiromotor Barreiros de automoción, o EB 2,do que se fabricaron 480 unidades neseseu primeiro ano. Seguiuno o EB 6 deseis cilindros.

A razón do nacemento do EB 6debeuse á presencia en España doutrotipo de camión, o GMC militar, que poracordos hispano norteamericanos, che-gou ó noso país durante os anos cin-cuenta procedente do exército nortea-mericano. Como os 3HC xa comeza-ban a ser escasos, D. Eduardo viu nosGMC unha segunda oportunidade,pero os motores de gasolina da GMCnon permitían a transformación a diéselde aí que se decidise pola construccióndun motor fabricado ó 100% enVi l averde. Anque pensado para oGMC, foron moitos os camións de todotipo que os montaron.

En 1956 deu outro paso importanteofertando o motor EB 4, de catro cilin-dros, de ata 55 cabalos. Xa instalaratamén a súa propia fundición, por con-siderar que a calidade dos seus prove-dores era insuficiente.

Hai un feito relevante en 1957, pre-séntase un vehículo integra m e n t eBarreiros, un camión todo terreo, queentraría en fabricación en 1958.

Aquí atopouse Eduardo cun serioproblema, o camión Barreiros non tiñaa autorización de Industria para servendido, e o INI premeu ó Ministeriode Industria para que Barreiros nonconseguira a autorización para comer-cializar os seus productos, posto quetiña a ENASA producindo os Pegaso eBarreiros representaba un competidor.Aínda tería outros encontros cos pode-res fácticos, cando negociaba cos ban-cos para que lle descontasen papel, porentón non era unha práctica habitual, eos directores recibían presións para quenon fixeran tal cousa.

Pero Eduardo Barreiros non erahome que se anicase por calquera vul-garidade coma esa, e logrou un acordoco goberno portugués para venderlle

Este é «El Abuelo», o primeiro camión construí-

do por Eduardo Barrreiros.

Page 38: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

39

300 camións militares en 1958. Aentrega desas 300 unidades ó país veci-ño aproveitouna para montar unhaimportante operación publicitaria, for-mando unha enorme caravana desdeVilaverde camiño de Lisboa, con nume-rosos periodistas acompañándoa.

A noticia de que España exportabavehículos industriais marca Barreirosconstituía todo un logro nacional, poloque a partir de ese momento sería ridí-culo, politicamente falando, denegarpermiso de libre comercialización enEspaña a un fabricante que na súa pri-m e i ra incursión exportou máis queENASA desde a súa creación, e isonuns momentos nos que a demanda decamións no mercado interior era moisuperior á oferta. Este camión militar,coñecido na fábrica como «El Abuelo»sería tamén exportado a diversos paísesafricanos e a América do Sur.

Barreiros chegou a un acordo cogoberno portugués en 1959 mediante ocal Barreiros Diésel, asociado cunhacompañía lusa, construiría camións emotores en Portugal, instalándose contal fin unha fábrica en Setúbal.

En 1959 aparece o primeiro camióncivil de Barreiros, e tamén os tractoresEBH 100 e EBH 150, mediante un acor-do con Hanomag. Por este tempoBarreiros Diésel conta cunha superficiede fábrica de máis de 30.000 m2.

En 1960 comeza a pensar enfabricas coches e inicia contac-tos con distintas sociedades. En1963 chega a un acordo conChrysler, que por esas datascomprara Simca en Francia, asícomezou a era dos Dodge Dart,e máis tarde o Simca 1000.Parece ser que as previsións devenda dos Dodge non se cum-priron. No ano 1966 o balancenon é bo, e no primeiroConsello do ano 67 acórdaseefectuar un aumento de capital,inxectar diñeiro en grandes can-tidades, polo que Chrysler se faico mando de Barreiros Diésel

Oferta de vehículos Barreiros no ano 1970

O Simca 1000 e o Dodge Dart.

Page 39: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

40

cun 77% do capital, anque D. Eduardosegue sendo o Presidente. En 1969 pre-senta a dimisión como Presidente doConsello de Administración, a compa-ñía pasa a chamarse «Chrysler España,S.A.» e o logotipo e o nome de BarreirosDiésel desaparecen dos coches. D.Eduardo firmou un contrato polo quenon podía dedicarse a ningunha activ i-dade relacionada coa automociónd u rante un período de dez anos.

Como non podía estar quedo,m e rcou unha finca de 5.000 hectáre-as en Ciudad Real, no termo de ASolana. Aí naceu PUVA S A .

Os motores foron sempre a súa granpaixón. En 1980, transcorridos os dezanos desde que saíra de BarreirosDiésel, funda DIMISA (Diésel MotoresIndustrias, S.A.), dedicada á investiga-ción e desenvolvemento de diversasfamilias de motores diésel tipo modu-lar. En 1981 dá as primeiras voltas unmotor de 6 cilindros (190 CV), que des-pois de poñelo a punto mándase a

L l oy d ’s Register para asúa homologación.Precisamente o gobernocubano contactara conLloyd’s para pedir aseso-ramento sobre socieda-des capaces de levar acabo un programa paraconstruír motores diéselen Cuba. Lloyd’s, entreoutras propostas, aconse-llou ós cubanos que con-s i d e rasen os motoresBarreiros, e aí comeza asúa ave n t u ra cubana:fabricación de motores

«Taíno EB» e todas as industrias auxi-liares, fabricación de bombas de inxec-ción, fundición, parafusería, un«Centro de Asistencia Técnica para elDesarrollo Automotriz» CATDA, para aselección e formación de persoal.Comeza a facer ensaios para converteren diésel os motores de gasolina doscamións rusos Zil, chegando a dieseli-zar máis de 1000 motores...

Eduardo Barreiros na finca de A Solana

Eduardo Barreiros con Fidel Castro

Page 40: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

41

Eduardo Barreiros foi un home inquedo,e m p r e n d e d o r, cunha enorme capacidadede traballo, que sen ir a penas á escola perodotado dunha intelixencia natural fóra docomún foi un superdotado para a mecánicae creou todo un imperio industrial.

El contaba que se atopaba moito máisa gusto paseando polos talleres que nodespacho, e dicía tamén que coñeceupolo seu nome ós primeiros 2.000 empre-gados da súa fábrica.

María del Rosario Calderero que coñe-ceu a Eduardo Barreiros no ambiente ínti-mo da súa casa e na súa relación cosempregados da finca de A Solana enCiudad Real, onde ela viviu e tra b a l l o umoitos anos, conta unha morea de anécdo-tas, e sempre fala da grande xenerosidade,os miramentos cos empregados e do moitoque gustaba de parolar con eles. Di que elcorreu cos gastos de 6 operacións de ciru-xía plástica que lle fixeron en Madrid, paralle quitar unhas cicatrices que tiña en bra-zos e pernas, debido a un accidente quesufriu ós 11 anos.

«De cando en vez matábanse cuxos eofrecía a carne a prezos case simbólicos,e tamén préstamos sen intereses param e rcar vivendas. Os cativos dispoñíandun autobús para ir e vir da escola dopobo e para que as mulleres fixesen ac o m p ra. Isto hai case trinta anos non eranormal nos cortixos desta zona.

Por calquera motivo dáballes unha pro-pina ós cativos, e penso que o facía comounha maneira de axudar ás familias sen feriro amor propio dos maiores, porque el sabíaque tan xenerosas sumas non acababan nospetos dos nenos.

Un día saíu a percorrer a finca coLand Rover —só aparecía pola casa ás

h o ras de comer—. Gustaba da parolacoa xente e preguntar, preguntar, pre-g u n t a r... Aquel día tormentoso ch ove ramoito e a tarde refrescara. Chegou ácasa a media tarde sen zapatos e senchaqueta. Cando lle preguntei qué llep a s a ra, e ónde estaban os zapatos, nonme respondeu, sorriu e pediume outros.Valero díxome despois que llos dera aun rapaz que traballaba cos albaneis el e vaba unhas alpargatas de lona que selle quedaban pegadas na lama.

Tamén tiña un don especial paradetectar cando alguén se movía por inte-rese e procuraba facérllelo notar dunxeito moi sutil, que aínda lembra m o scon gracia despois de 20 anos:

Pa ra acelerar a construcción dunhan ave para gando, pediu ós albaneiscomo favor persoal que traballasen ossábados pola tarde pagándolles ascorrespondentes horas extra .

Das catorce ou quince persoas quehabía, seis ou sete rexeitaron a oferta e oresto aceptaron. Rematou a xornada edeulles cinco mil pesetas a cada un (oque podía ser a soldada de tres ou catrod í a s ) .

Na semana seguinte, cando se correua voz, todos os albaneis se apuntaronp a ra quedar, pero esa vez só recibiron osoldo que lles correspondía.»

O noso agradecemento áFundación Eduardo Barreiros,especialmente a dona A ra n cha LaPorte Fernández Alfaro, que nosp r o p o rcionou o material para poderplasmar aquí un anaquiño do quefoi a vida e a obra deste galegog rande en todos os sentidos.

Page 41: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

42

Tras o veranciño de San Martiño, chega Nadalco seu inverniño.

De Santos a Nadal, o inverno carnal.

Polo Nadal, cada ovella no seu corral.

Polo Nadal, cada un pórtase como tal.

No mes de Nadal, a carón da lareira vaite sentar.

Le e pensa...

O Refraneiro

...Hai unhas décadas a véspera do Nadal era día de vixilia, polo que os pratos tradicionaisdestas datas eran o bacallao, o ollomol, o polbo... De sobremesa facíanse sopas borrachas,turradas de pan, leite e ovo, bica de millo, centeo ou trigo, filloas, compota...?

...Antigamente na Noiteboa ou na Noitevella facíanse grandes lumeiras chamadas “lumenovo” con carácter purificador?

...Tamén se limpaban as lareiras e gardábanse algúns tizóns que se acendían os días de tre-boadas, chamados “tizóns de Nadal”?

«He cometido el peor de los pecados que un hombre puede cometer: no he sido feliz».Jorge Luis Borges.

«Para ser dichoso, basta con tener buena salud y mala memoria». Ingrid Bergman.

«Mientras el corazón tiene deseos, la imaginación conserva ilusiones». Chateaubriand.

«La carrera de tus acciones empieza en la familia.» Silvio Pellico.

¿Sabías que...

PANXOLIÑA

Unha noite das máis fríasdo inverno máis cruel,naceu o noso Xesúsmáis fermoso que un caravel,con todos os anxeliñosno presebe de Belén.

Vide pastorciños,vide adoraró neno que logonos ha de deixar.Vide pastorciños,vide adoraró noso Xesúsque está no altar.

Page 42: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

43

“Ser galego”Cosme Saiz

Recuerdo que, de niño, cuandole preguntaba a otro amiguitosobre qué quería ser de mayor,

siempre me respondía, con un castella-no musical que dulcificaba consonan-tes y hacía vibrar los acentos, “yo quie-ro ser galego”. Por aquel entonces yono podía comprender ni el sentido ni laseguridad con que el rapaz manifestabasu deseo, ¿qué niño entiende de plura-lidades más allá de las fronteras de unpatio de recreo con un columpio rosapara las chicas y otro azul para los chi-cos? Chico y chica, esas dos eran lasúnicas nacionalidades que por enton-ces entendíamos.

Así que únicamente pasadosmuchos años, los suficientes para pres-tar cordura a la adrenalina del carnaldeseo, y cuando la reflexión poneorden en los recuerdos, sólo entoncesme pareció vislumbrar la posibilidad dedotar de sentido a la persistente res-puesta de aquel mi amiguito que, comomás tarde supe, había emigrado desdeBetanzos por el único gusto con que lanecesidad disfraza la voluntad.

Debo reconocer, ante todo, quesólo conozco vuestra tierra desde laspáginas del alma de vuestros escritoresy desde las imágenes que me devuel-ven esos espejos que moran en el cora-zón de mis amigos galegos. Pobres refe-rencias, pensaréis, para soñar una tierratan bella que ningún corazón que lahaya hecho suya deja jamás de llorar suausencia. Seguro que tenéis toda larazón. Sin embargo permitidme com-partir con vosotros mi sueño de esa tie-rra que os apresa.

Cuando leo vuestras letras mesumerjo en el país en el que siempreorvalla y las nieblas susurran nombresde espíritus perdidos en alguna pena.Me siento bebiendo de la soledad delos bosques de castaños en los quecada árbol cuenta su historia, mientrasel aire hace sonar una música de ins-trumentos perdidos en el tiempo, a lossolitarios viajeros sin caballerías y quejuran haber visto meigas, haber sentidoen el temblor de la tierra la cabalgadadel rey Artús, y haber escuchado elaullido del lobishome cuando la lunase llena con la cara de un dios antiguo.También siento el rugido del mar en losmellados dientes del orco del océano,los mismos donde quienes navegaron,porque no había más que navegar y asífue siempre, dejaron, meciéndose en laespuma del estallido de las olas, sunombre susurrado; tal vez es por esoque las olas se escuchan tan fuertes,mientras el rezo tímido de las mujeresmuere en la costumbre de la lejanía y laeterna pérdida. También veo cuadrosde primaveras que estallan sus coloressobre el verde perpetuo; veranos de tre-gua y regreso, salutaciones y orujoscompartidos; otoños que encienden elpaisaje en rojo y ocres; inviernos quemuerden el alma y huelen a musgo yhelecho.

¿Y las gentes? ¿Acaso no faltan lasgentes en este torpe retrato? Cierto. Nopuedo ni debo, en este campo, recurrira los tópicos que sobre las personalida-des de los pueblos por ahí se difundencomo si fuéramos clones del dibujo deuna enciclopedia. Lo que yo recuerdo

Page 43: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

44

es una princesa celta de natural arreboly ojos de turquesa encendida, siempresemivelados por la celosía de unos pár-pados que esconden la vergüenza deser joven, de ser bella, como si fueranecesario el perdón por ello. De habladulce, como avergonzada, hasta en lapicaresca de sus requiebros que siem-pre guardaban más intención que laque los pretendientes suponíamos,pobres de nosotros. Y la risa, comocontenida, hasta derramar lágrimas porel triunfo escondido de una dobleintención ajena a los inocentes tórtolos.La misma chica que una vez me dijeraque su padre era navegante de estrellas,“¿cómo es eso?”, preguntaba yo, “cadavez que partía para adentrarse en lamar, y yo no podía contener una lágri-ma en el beso de buenas noches, medecía: tranquila nena mía, sólo voy aseguir a una estrella y vuelvo. Si tardoes porque siempre busco la que másluzca en la noche, para después, unavez localizada y prendida de nuestrocielo, salir tú y yo, los dos juntos, alconvite de la noche de verano para quete adorne con su luz cada lágrimaderramada y la convierta en brillante”.Me encantaba escucharla mientras ensus ojos bailaba el reflejo de un recuer-do de frágil cristal, “y así fue. Me rega-ló tantas estrellas que casi me sentíaobligada a llorar cada vez que contem-plaba el cielo. Hasta que una vez supe,por el tañido grave de las campanas deuna ermita que no recuerdo sino por lapiedra vestida con el luto de la hume-dad del norte, que la estrella que bus-caba estaba esa vez muy lejos” El cris-tal se tornaba entonces maravilla en sucara, mientras sus labios dudaban entre

una sonrisa y el ruego de un beso deconsuelo en un baile de temblores con-tenidos, “tan lejos que aún la buscapara mí, y cuando regrese de su viajepor los mares sin nombre volverá aregalarme con su cálido abrazo, bajo elaroma de la uva cuando se duerme elverano, mientras me señala la luz rega-lada y me dice: nena, qué bonita queestás cuando miras la estrella que tetraje” Pasados los años supe que Rosa,Rosiña, había encontrado un marineroque ahora le regalaba otras estrellas.

También tengo amigos que, demayores, son galegos. Personas de ros-tro sincero, que siempre guardan laúltima sorpresa de una sonrisa cómpli-ce. Personas que hacen más que dicen,y ya se sabe que en las obras, cuandono es la obligación quien las dirige, esel corazón quien habla, ¡y qué bienha-blados son los condenados!.

Sin embargo, tal vez lo que siempreme atrajo del ser galego fue aquellasimple historia que la chica de mejillasencendidas me contara. Como en todafamilia que se precie, es la luz delhogar la que orienta al viajero cuandosu corazón se pierde, y así se lo conta-ba su padre, marino sin otros faros quelos del puerto del sustento. “Niña mía,¿ves la luna?”, “la veo, padre”, “es pen-diente que te regalaré el día que elb a rco toque el horizonte donde seesconde”.

Page 44: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

45

Harta estoy, amigas míasde fútbol, deporte y muertos;parece que en este mundono se gana para entuertos.harta estoy de ver los ojosde caras que tienen hambre;harta de niños que llora nporque han perdido a sus padres.De políticos soberbiosque se empecinan y no hablan,de ésos, queridas amigas,de ésos también estoy harta.Y de la mierda encubiertaque la tele nos ofrece;estamos pero muy hartasde Ana Rosa y de Te r e l e .No digamos de Ta m a ra ,M a r, Rocío y compañía;a mí me importan un bledolas miserias de su vida.Harta estoy de que me pisenempujen y den sablazosy no te digan «¡perdone!»,o te den algún abra z o .Harta de ir al merc a d oy de esperar que me toquey luego, al ir a pagarparezca la "tonta el bote".Amigas, punto final:no os daré más la tabarra ,t ranquila voy a cenarpues de escribir... ¡Ya estoy harta!

Alicia Fuentes

¡Ya estoy harta!

Page 45: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

46

Alicia Fuentes

Page 46: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

47

Andrés Temprano

O camiño que non vai a ningures

Co rech o chío dos paxaros ecos primeiros raios da luza-da comenzamos o noso per-

corrido polo camiño que non vai aningures. Como calquera grupo dedescoñecidos non sabiamos moi benc a ra a onde dirixir os nosos primeirospasos. Nalgúns intres, a confusión eraaínda maior xa que as diferenciasc u l t u rais facían que a nosa comuni-cación non resultase fluída... Despoisde almorzar, metemos no noso maxínas ferramentas de traballo e comen-zamos o dificultoso labor de atoparllea solución ó enigma. O grupo aíndanon estaba consolidado, sen embar-go, alguén, con acento porteño, cre-bou unha lanza e preguntou: " Vos dedonde sos y a qué venís..." Nonsabiamos moi ben a resposta peroalguén sentenciou que na procura docamiño que non vai a ningures. Ófondo, tras dunha enorme gargallada,unha voz suave afirmou que acababade cruzar o ch a rco para unirse áexpedición. Doutro recuncho, axiñasoou outra voz agarimosa, que deseguida se nos ía facer moi familiar, edixo: "isto non é o Ceo, nin eu unhasanta pero se podo axudar...". Conr e t ranca galega, tamén se deixou oírunha voz forte e firme que dixo: "Sehai que ir vaise, pero ir para nada éunha parvada". Doutras partes do

mundo uníronse representantes gale-gos de Venezuela, Arxentina,Uruguai... e doutras rexións doEstado un grupo de Cataluña, unrepresentante da ComunidadeValenciana, dous de Euskadi e unhadas Illas afortunadas.

Comenzamos o noso traballo cunguía de excepción, que coma undruída foi quen de facer un conxurotal que todos eramos capaces de ve rbosques, fadas, mouros e miles detesouros onde ninguén os vía.Planificado o traxecto comenzamos atarefa de atopar o sentido do nosoc a m i ñ o .

Tivemos que esperar ata o díaseguinte para que se incorporasen ógrupo as últimas persoas da equipa.E ran dúas mozas cubanas que coad o z u ra, sinxeleza e fermosura da illacaribeña foron engaiolando os nososc o razóns. Tivemos tamén outromembro de especial importancia, unser que cos ollos pechos foi testemu-ña dunha descuberta sen igual. Onoso compañeiro ou compañeira ,aínda non viu nunca a fermosura danosa terra, nin tampouco o meigalloque esconden as nosas brétemas,pero de certo que ha de ter que lloconte para que algún día o poda des-

Vivencias dunha ave n t u ra

Pa ra todo o alumnado do Curso de especialización en Técnicas Te a t rais da Xunta de Galicia - 2001

Page 47: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

48

c u b r i r. Ese ser estaba deitado nunb e rce cheo de tenrura, repousaba nob e rce puro e limpo da súa nai. ¡Benchegado sexas!

Os días seguintes foron pasandoentre probas físicas, comida de super-v ivencia, adaptación ó medio, técni-cas de camuflaxe, coñecemento doreino animal e un sinfín de estra t a x e-mas para acadar con éxito o nosorecóndito destino.

Ás noites pernoctabamos nunalbergue, onde un caudal de musica-lidade percorría todas as instancias efacía que, envo l veitos dunha aureolamáxica, nos esquecesemos do nosoverdadeiro obxectivo .

Nas longas veladas nocturnasfomos compartindo vivencias indele-bles e inefables. Os nosos medose s vaecíanse cada noite entre as bréte-mas da valgada. En cada recunch or e s p i rabamos complicidade, en cadaollada, tenrura, en cada verba, agari-mo... e no fondo do corazón, coma sedunha gabeta se tratase, iamos alma-cenando todas e cada unha das inmu-m e rables vive n c i a s . . .

Co abrente, de novo estabamosdispostos a desvelar o misterio quenos reunira. Comenzamos a desfale-cer cando vimos que o tempo, aliadonun comenzo nos ía traizoando, enon vislumbrabamos o que nos esta-ba a agardar. . .

Foi a máis pequena do grupo aque nos colleu da man e, co candor

da mocidade, nos foi introducindonese misterioso e fantasmagóricocamiño. O traxecto non foi doado,sen embargo, consonte iamos aban-donando as nosas teimas para deixarlimpo o noso espírito, foi cando des-cubrimos o mellor de nós mesmos edos demais e, coma se do interiorxurdise un manancial de heroísmo,decidimos continuar.

Así foron pasando os días... Ataque na penúltima noite estabamosimpacientes pola chegada dun novoi n t e g rante ... Era o noso amigo imaxi-nario aquel que sempre estive ra ónoso carón... E foi el o que nos des-cubriu o grande misterio do camiño...

O derradeiro día, ó mirarmos óceo vimos como unha ringleira deestrelas nos ían marcando o camiño,ese camiño impenetrable, esotérico et rascendente que tentabamos desci-f ra r... E presenciamos como un ronselestelar ía caendo sobre a tumba doApóstolo... Santiago era a nosa metae Compostela era un inmenso campoe s t rado de milleiros de desexos feitospor galegos e galegas de todas as par-tes do mundo e que, convertidos enestrelas, nos desvelaron o misterio:Compostela nunca foi nin será uncamiño que non vai a ningures senóna culminación de todos os camiños.

Page 48: N mero 4 ¥ Nadal ¥ 2001 - Siweb: Acceso Panel Webacceso.siweb.es/content/969797/raiola/04.pdf · e de lonxe, quizais polo feito mesmo de sacar luz a publicaci n. Agradecemos a eses

49

Co remate da tempada da pescafluvial e co comezo da de caza,para os amantes desta afección,

chégannos as fermosas paisaxes que nosreserva o outono e con el a aparición denumerosas especies de cogomelos e fun-gos que fan a delicia ata dos padais máisesixentes. Non hai que esquecer que oscogomelos os hai durante todo o ano,pero menos abondantes que nesta época.

Os paseos polos campos, carballeiras,valgadas e outras paraxes naturais sonideais para a saúde e ó mesmo tempopara aprender a diferenciar as especiesde cogomelos e a saber cáles son comes-tibles e cáles non. Cómpre saber que nosnosos lares non hai moitos cogomelosque causan a morte, pero si que podendanar o noso organismo. Por outra banda,hai que comer as que coñezamos moiben sen danar por iso as que non coñe-cemos ou as que son ruíns, que taménxogan un papel importante nos labores dei nvestigación médica e doutras ra m a scomo o descubrimento dun potente fun-xicida (Stroby) para combater enfermida-des das vides, cereais, froiteiras, etc., res-pectando o medio ambiente. Hai que teren conta que non se deben poñer en bol-

sas de plásticoe débense cor-tar pola basedo pé paranon danar omicelio.

Os nosos paisf ó r o n n o stransmitindo o

seu coñecemento, que xeración tras xera-ción fomos aprendendo. Hoxe en día, ascousas cambiaron a mellor e cos estudiosque hai sobre o tema podemos acadarmáis coñecementos. Cada vez somosmáis os que saímos ó campo coa cesta eo coitelo en busca dos tan preciadoscogomelos e ó mesmo tempo pasar unfermoso día coa natureza. Co remate daxornada vén a preparación e a degusta-ción, ben sexa en revolto, á grella, friti-dos, etc., cada especie ten o seu sabor ealgunhas variedades pódense secar ousalgar, tamén poden ir en compaña dou-tros pratos.

Os bosques son un ecosistema com-plexo e polo tanto debemos tomar pre-caucións á hora de coller cogomelos oufungos e lembrade que o mellor non échegar a casa coas cestas cheas senón olecer dun día coa natureza e que despoisde saír do bosque non quede ningún restovisible da nosa estancia.

Hai que ter en conta que os cogo-melos e os fungos forman parte da nosac u l t u ra, gastronomía, etc., e polo tanto danosa vida. Agora só queda tempo para aledicia e o lecer que nos aporta a natureza.

¡Ánimo e a saír ó campo!

Rodrigo Martínez

Micoloxía: A maxia da natureza

Boletus Edulis. Comestible e moi apreciado.

Amanita Caesaria. Para moitos é o mellor.