2000, 245. Liburukia

BILBO

HIZTEGI BATUA

Ondoren agertzen diren euskaltzainek, hilero-hilero aztertu eta erabaki di-ren Hiztegi Batuaren hitz-zerrendak onartzen dituztela egiaztatzeko sinatzendute agiri hau, Bilbon, Euskaltzaindiaren egoitzan, 2000.eko martxoaren 31n.

ARGIBIDEAK

Esku artean duzun Hiztegi honek, Euskaltzaindiak, sortu zenetik orain arte, hiz-tegi alorrean hartu dituen erabaki eta gomendio guztiak hartzen ditu bere mendean;hots, aurreko erabaki edo gomendioren bat ados ez badator Hiztegi honetan esaten de-narekin, honi jarraitu behar zaio eta ez hari. Hortaz, Hiztegi Batu hau da, Euskal-tzaindiarentzat, euskal hitzen, aldaeren eta horien guztien erabileren zuzentasuna edoegokitasuna erabakitzeko irizpidea. Hurrengo lerroetan, Hiztegi Batu honen edukiarenzenbait alde argitzen saiatuko gara.

Euskaltzaindia konturatzen da irakurleak ez duela, agian, Hiztegi Batuaren lehenidatzaldi honetan argibiderik aurkituko eguneroko lanean behar dituen hainbat hitzez,eta era berean, alferrikakoak irudituko zaizkiola beste zenbait hitzi buruzkoak, inoizerabiliko ez dituelakoan. Metodo kontu bategatik jokatu dugu horrela. Hiztegi Batuaontzen hasteko orduan, Euskaltzaindiak, lehenbizi, orain artean bere izenaren pean ar-gitaratu dituen hitz zerrenda eta hiztegiak aztertu behar zituen, eta horietako hitzek Hiz-tegi Batuan izan behar zuten forma eta edukia erabaki. Nolanahi ere, hitz horiekin ba-tera, orobat bildu ditugu Hiztegi Batuaren lehen idatzaldi honetara gure literaturatradizioan ongi finkaturiko hitzak, eta baita azken hogeita hamar urteotako testuetanagertzen direnak ere, osaera zuzenekoak izanik premia bati erantzuteko egokitzak jodirenean.

Forma bat edo beste aukeratzeko orduan, irizpide nagusiak bi hauek izan dira:

a) tradizio idatziko eta egungo erabilera; gaur egun, orain arte ez bezala, HiztegiBatuari berme sendoarekin ekiteko moduan ezagutzen ditugu erabilera horiek Orotari-ko Euskal Hiztegia-ri eta Egungo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoa-ri eskerrak.

b) alde bateko eta besteko euskaldunak batzen gaituzten formak hobestea; mai-legu berrietan, esaterako, nazioarteko formen alde egin dugu, eta horrelakorik ez da-goen kasuetan, Iparraldeko eta Hegoaldekoentzat onargarri gertatzen direnei eman zaielehentasuna. Forma bakarrera iristeko oinarririk edo indarrik ikusi ez denean, formalehiakideak eskaini dira, kasuan kasuko argibideak emanez, beherago adieraziko deneran.

Hiztegian jasotzen ez diren hitzei buruz esan behar da, bestalde, Euskaltzaindiakez dituela oraingoz onartzen, baina ezta gaitzesten ere. Nahiago izan dugu alderdiren

482 EUSKERA - XLV, 2000, 2

batetik eragozpenen bat agertzen duten hitzak bigarren ekinaldiko azterketa zehatza-goaren ondoren onartzeko utzi, euskaldunen egungo premia larriek hertsaturik arinke-riaz jokatu baino. Erraza da forma bat proposatzea; ez hain erraza, askotan, alde guz-tiei begiraturik etorkizunerako egokiena gerta daitekeena eskaintzea. Euskaltzaindiakbigarren era honetan aritu behar du ezinbestean.

Jakina denez, euskal hitz askok hainbat aldaera agertzen dituzte tradizioko testue-tan. Horrelakoetan, jakina, aldaera bat onartu du Euskaltzaindiak, eta besteak baztertu,oro har. Aldaera baztertuekin bitara jokatu dugu: batetik, gaur egun zalantzaren bat sor-tzen dutenak berariaz baztertu ditugu, aldaera baztertuari izartxo bat erantsiz eta e.[ = erabil] ikurraren ondoan forma hobetsia adieraziz: “erropa* e. arropa”, adibidez;bestetik, batasunak hogeita hamar urteko bidea ibili ondoren gehiengo zabalak dialek-taltzat jotzen dituen aldaerak —barri edo izandu bezalakoak, esaterako— ez ditugu ain-tzat hartu hiztegian. Beste batzuetan, hitza bera baztertu da, haren ordezko bat erabilibehar dela adieraziz. Dena dela, esan behar da e. ikurra daramaten hitzok adierarik arrun-tenetan soilik gaitzesten direla: esaterako, “kartera* e. diru(-)zorro, paper(-)zorro” sa-rrerak adierazten du adiera horretan, eta ez bestetan, gaitzesten dela kartera-ren erabile-ra; kartera hitzak izan ditzakeen beste adierez ez da lehen idatzaldi honetan ezer esaten.

Hainbat hitzen formaren ondoan Bizk., Ipar. eta Naf., Gip.... ikurrak ematen di-tugu. Euskalki markaren bat azaltzen duten hitz horiei buruz esan behar da ez delainondik ere Euskaltzaindiaren asmoa, marka horiek eranstean, horrelako hitzak bazter-tzea; aitzitik, euskalki hitzok Hiztegi Batuan sartzeak adierazten du Euskaltzaindiakbultzatu egin nahi dituela idazleak hitz horiek erabiltzera —jakinaren gainean eta noribere senak agintzen dion eran, jakina— horrela euskaldun guztien ondare komunabihurtuz joan daitezen.

Heg. ikurraren esanahia bestelakoa da, eta bitarikoa. Batzuetan, Heg. ikurrarenbidez adierazi nahi dugu, delako hitza berria dela eta gaztelaniaz ez dakitenentzat ezinulertuzkoa —aleazio, esaterako—; horrelako hitz askok bikotea osatzen dute Ipar. mar-ka daramaten hitzekin —Heg. ikurra duen alfonbra-k Ipar. duen tapiz-ekin adibidez—.Kasu hauetan Euskaltzaindia ez da gauza izan euskaldun guztiok batu gaitzakeen for-ma bakar bat eskaintzeko, eta, oraingoz, horrelako bikoteekin etsi behar izan du. Bes-te kasu batzuetan, Heg. ikurrak —aspertu-ren lehen adieran, esaterako— adierazten dudelako erabilera Hegoaldekoa soilik dela, eta horrelakoetan, noski, ez zaio horiek era-biltzeari inolako oztoporik jarri nahi. Ez dugu uste inongo irakurlek arazorik izangoduenik batzuk eta besteak bereizten.

Beste hitz mota batek ere argibide berezia behar du: “h.” [ = hobe] ikurra eran-tsi zaienak, hain zuzen. Horietan ere bi multzo bereizten ditugu. Lehen multzoa eus-kalki marka daramaten hitzek osatzen dute. Horrelakoetan, “hobe” hori Euskal Herriosoari begira idazten diren testuetako erabilerari soilik dagokio, eta hitz edo aldaerahoriek egokiak dirateke beste kasu batzuetan, Herria astekarian, Bizkaia gehigarrianedo herri aldizkarietan idazterakoan, adibidez. Bigarren multzoa bestelakoei —hots,“zigarro [...] 2 Heg. ‘zigarro txikia’ h. zigarreta” edo “partidu Heg. 1 h. partida [...]”bezalakoei— dagokie. Hauei buruz Euskaltzaindiak esan nahi du ohartzen dela ez di-rela denak idazle guztiek egoera guztietan eta berehala onartzekoak, eta agian bidezuhurrena pausokakoa dela, testu jaso eta formalenetatik hasiz, eta bigarren urrats ba-terako utziz ahozko erabilerei lotuenak. Hemen ere, senak eta egoerak erakutsiko dioidazle edo esatari bakoitzari nola joka arauok betetzeko erantzukizunean.

HIZTEGI BATUA 483

Euskal hiztegigintzan aspaldi honetan ohi denez, izenak eta izenondoak artikulugabe ematen ditugu. Aditzei dagokienez, era burutuaz gain aditzoinaren eta era buru-tugabearen formak ere adierazi ditugu. Zenbaitetan aditzoinarentzat ageri diren aukerabikotzak —ahuldu, ahul(du), ahultzen edo belztu, beltz/belztu, belzten bezalakoak—Euskaltzaindiak dagokion arauan agintzen duenaren ondorio dira: alegia, parentesi ar-teko du horrekin adierazi nahi da izen, izenondo nahiz aditzondoetatik eratorritako adi-tzetan, ez dadin ahuldu eta ez dadin ahul, esaterako, onartu direla.

Sarrera nagusien ondoan, tradizioan lekukotasun sendoa duten elkarketazko era-torriak eta esapideak jaso dira azpisarrera gisa. Hauetan ere, eratorri edo esapide jakinbat ez agertzeak ez du esan nahi hura baztertzen denik —berariaz arbuiatzen ez bada,bederen—, baina ezta zernahi eratorri edo esapide onartzen denik ere.

Argi dago Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua, lehen idatzaldi honetan, ortografiahiztegia dela batez ere, hau da, hitzen forma egokiaz ari dena. Ez da hori harritzekoa,arautze bidean gertatzen diren hizkuntza guztiek urrats hori egiten baitute lehenik. Denadela, aski da Hiztegiari gaingiroki begiratzea besterik ere eskaintzen duela ikusteko.Argibide osagarri horien zer-nolakoak azalduko ditugu hurrengo lerroetan.

Gramatika kategoria aditz guztietan adierazi da, egungo euskal hiztegietan era-bili ohi diren klase eta laburduren bidez; gainerako hitzetan, joskera arazoetan argiga-rria eta zehazgarria gerta zitekeenean soilik adierazi da.

Hainbat sarreratan hitzaren maila adierazi da, behe mailakoak —lagunartekoaketa herrikoiak— eta goi mailakoak edo jasoak —literarioak etab.— bereiziz; ildo be-retik, forma adierazkorrak ere hiztegiratu dira. Erabileraren aldetik, hitz zaharkituak—zah.—, gutxi erabili direnak —g. er.— eta gaur egun gutxi erabiltzen direnak —g.g. er.— ere markatu dira. Orobat, teknika eta zientzia hitzei dagokienez, bakoitzarenalorra mugatu da, Mat., Admin. eta kideko laburduren bidez. Animalia eta landare izennagusi guztiei zientzia izena erantsi zaie. Ahalik eta informazio osagarri gehiena ema-teko eginahal horretan, ahalegina egin da sinonimoak eta antonimoak ematen. Sinoni-moei buruz esan behar da batzuk sinonimo beteak direla eta beste batzuk ez. Esatera-ko, euskarazko bela guztiak haize-oihal dira, eta orobat haize-oihal guztiak bela;hortaz, “bela Sin. haize(-)oihal” eta “haize(-)oihal Sin. bela” eman ditugu; baina, al-diz, nahiz azote guztiak zigor diren, zigor guztiak azote ez direnez gero, “azote Sin.zigor” eman dugu, baina ez alderantzizkoa.

Sarrera ez gutxitan, gure ustez beharrezkoen gertatzen zen kasuetan, hitzarenadierak eman ditugu, zenbakien bidez. Adiera bakoitza ezaugarritzeko, definizio xu-meez eta hitz adierazgarriez baliatu gara: definizioak komatxo artean eta adierazga-rriak parentesi artean eman ditugu. Orobat erabili ditugu komatxoak hainbat hitzen esa-nahia argitzeko eta bide batez hitz erabiliago bat aipatzeko: esaterako, “betortzletagina” ematen dugunean, betortz hitza argitu nahi diogu ezagutzen ez duenari, etabide batez adierazi betortz baino erabilera zabalagokoa —eta hortaz, egokiagoa asko-tan— dela.

Adierak ezaugarritzeko, adibideak erabili ditugu beste kasu batzuetan. Esan be-har da adibide horietan —eta gorago aipatu diren definizio eta adierazgarrietan—, ma-rratxoa, Euskaltzaindiaren arauaren arabera aukerakoa denean, batzuetan ipini dugulaeta besteetan ez, aukerako izate hori errespetatzeko eta adibideok marratxo parentesi-dunez ez betetzeko. Sarreretan, aldiz, marratxoaren erabileraren arauak zilegitzat jotzen

484 EUSKERA - XLV, 2000, 2

dituen idazkera guztiak eman ditugu. Kontuan izan behar du irakurleak haize(-)oihal-ek haize oihal eta haize-oihal idazkerak biltzen dituela.

Orobat, beharrezko ikusi denean, hitzen erabilera zuzenaz ere egin dira oharrak,zuzenean nahiz zeharka. Esaterako, akabatu-ri ‘hil’ adiera ezarri zaionean, uste duguirakurle zuhurrak horrenbestez ‘amaitu’ adieran onartzen ez dela ulertuko duela. Hiz-tegi honek, arau kontu guztiak bezala, letra eta espiritua du. Esan gabe doa HiztegiBatu hau ontzean erabili dugun filosofia dela, batez ere, euskaldunek aintzat hartzeanahi genukeena.

LABURDURA-ZEINUAK

ad. Aditzaadb. Adberbioaadib. AdibidezAdkor. Adierazkorraadlag. AdizlagunaAdmin. AdministrazioaAkus. AkustikaAnat. AnatomiaAnton. AntonimoaArk. ArkeologiaArrunk. ArrunkeriaArkit. ArkitekturaAstron. AstronomiaBeh. Behe-mailakoaBiokim. BiokimikaBiol. BiologiaBizk. BizkaieraBNaf. Behe-nafarreraBot. BotanikaCl. Klasea (taxonomian)e. Erabil (erabili beharreko for-

ma ondokoa da)edo (bi grafia onartzen dituzten

formen artean ageri da)Ekon. EkonomiaElek. ElektrizitateaErl. ErlijioaFam. Familia (taxonomian)Fil. FilosofiaFinantz. FinantzakFis. FisikaG-B Gipuzkoa eta Bizkaiag.er. Gutxi erabilia

g.g.er. Gaur gutxi erabiliaGaztel. GaztelaniaGeogr. GeografiaGeol. GeologiaGeom. GeometriaGip. GipuzkeraGoi. Goi-mailakoaGram. Gramatikah. Hobe (forma hobetsia ondo-

koa da)Haur. Haur-hizkeraHeg. HegoaldeaHerr. Herri-mailakoaHist. HistoriaHizkl. Hizkuntzalaritzaik. Ikusinterj. InterjekzioaIpar. IparraldeaIrud. Irudizkoaiz. Izenaizlag. Izenlagunaizond. Izenondoaizord. IzenordainaJas. Jasoajunt. JuntagailuaKim. KimikaKirol. KirolakL LapurdiLap. LapurteraLgart. LagunartekoaLiter. LiteraturaLog. Logikalok. LokailuaMat. Matematika

486 EUSKERA - XLV, 2000, 2

Med. MedikuntzaMeteorol. Meteorologiamug. MugatuaMus. MusikaNaf. Nafarrera (batez ere, goi-na-

farrera; “Lap. eta Naf.”ekoaknafarrera osoa adierazten du)

onomat. OnomatopeiaOpt. OptikaOrd. Ordena (taxonomian)ord. Ordinalapartiz. PartizipioaPei. Peioratiboapl. Pluralapostpos. Postposizioapred. PredikatuaSin. Sinonimoasing. Singularrasp. Espeziea (taxonomian)

Subfam. Subfamilia (taxonomian)Subkl. Subclassis (taxonomian)Subord. Subordo (taxonomian)Superfam. Superfamilia (taxonomian)Tekn. Hitz teknikoaTeknol. TeknologiaZah. Zaharkituazenb. Zenbakiazenbtz. ZenbatzaileaZientz. ZientziaZin. ZinemaZool. ZoologiaZub. ZubereraZuz. Zuzenbidea* Forma okerra edo euskara ba-

tuan saihestekoa(-) Marratxoz loturik zein marra-

txorik gabe, bi hitzetan, idatzdaiteke

a 1 “a” letraren izenaa 2 interj. a!ababor iz.abade 1 ‘monasterioko burua’. 2 Bizk.

‘apaiza’abadesaabadetu, abade(tu), abadetzen. da/du ad.abadiaabaguneabaildu, abail, abailtzen. da/du ad.abakando Homarus gammarusabakoabandonatu, abandona, abandonatzen.

du ad. h. utzi; alde batera utzi, ber-tan behera utzi

abangoardiaabantaila

abantaila eraman Zah. ‘aldea atera’abao Sin. abaraskaabar ‘adar txikia’

eta abar (eta abar luze bat joskera de-segokia da)

abaraska Sin. abaoabaritz Quercus cocciferaabarkaabarkadun ‘baserritarra’abarketa ‘espartina’abaro

abaro eginabaroan egon

abarrakitu, abarraki, abarrakitzen. da/duad. ‘suntsitu’

abarrots* e. harrabotsabatz

abdikatu, abdika, abdikatzen. du ad.abdomenabegiabel xehe* e. abere xeheabelazkuntzaabelera Gip. ‘egoera’abeletxeabelgorriabeltegiabeltzainabeltzaintzaabemaria: hiru abemaria errezatu zi-

tuen; abemarietan geratu dadila dan-bolina. Sin. agurmaria

abemarietako: dorreko kanpaiak abe-marietakoa jo zuenean.

abenduabenikoabenkaabenturaaberasbideaberasgarriaberastasunaberastu, aberats/aberastu, aberasten.

da/du ad.aberatsabere

abere xeheabere-hiltzaile iz.

aberia 1 h. matxura. 2 ‘kalte handia’aberriaberrigabe izond.aberriratu, aberrira, aberriratzen. da/du

ad.

A

488 EUSKERA - XLV, 2000, 2

abertzaleabertzaletasunabesbatzaabeslariabestaldeabestiabestu, abes, abesten. du ad.abiaburuabiadaabiadore* e. pilotu, hegazkinlariabiadura 1 Ipar. eta Naf. ‘hastapena’. 2

Heg. ‘lastertasuna’abiaguneabian: lan hau abian jarri zen eguna; jo-

ateko abian da.abiapuntuabiarazi, abiaraz, abiarazten. du ad.abiatu, abia, abiatzen. da/du ad.abiatzeabiazioabidjandar (herritarra)abilabileziaabilkiabioabioi h. hegazkin, airekoabisatu, abisa, abisatzen. du (Ipar.) edo

dio (Heg.) ad.abisuabituabizariabizen ‘pertsonen deitura’ablatiboabokatuabonamenduabortatu, aborta, abortatzen. du ad.abortatzeabortuabortzaabots* e. ahotsabsenteabsentziaabsideabsolbitu, absolbi, absolbitzen. du ad.absolutismoabsolutistaabsolutuabsoluzioabstraktu

abstrakzioabsurdoabudhabiar (herritarra)abujar (herritarra)aburuaburumenka ‘iritzira’abusatu 1, abusa, abusatzen. du ad.abusatu 2, abusa, abusatzen. Ipar. da ad.

‘jostatu, dibertitu’abuzabiar (herritarra)abuztuabzisaadabakiadabatu, adaba, adabatzen. du ad.adabegiadaburuadagio Mus.adajeadakiadar 1 ‘animalien hezur luzakina’: ake-

rrak adarrak okerrak ditu. 2 ‘zuhai-tzen enborretik ateratzen den besoa’:pagoaren adarrak moztu. 3 ‘musika--tresna’: adar-hotsa entzun. 4 ‘bidea-ren, zientzien, etab.en zatia’adarra jo: niri behintzat ez didazuadarrik joko!

adarbakaradardunadareta (golde-mota)adargabe izond.adarka adlag.adarkadaadarkaduraadarkatu, adarka(tu), adarkatzen. 1 du

ad.: zezenak adarkatu zuenean. 2 daad.: bidea adarkatzen den gunean.

adartsuadasdunadatsadausiadaxkaadberbioaddisabebar (herritarra)adeiadeitasunadeitsuadelatu, adela, adelatzen. Batez ere Zub.

da/du. ad. ‘prestatu, apailatu’

HIZTEGI BATUA 489

adendar (herritarra)adi egonadiaadiaka adlag.adiakatu, adiaka(tu), adiakatzen. da ad.adibide

adibidezadieraadierazgarri 1 iz.: besoan zeraman tal-

dearen adierazgarria. 2 izond.: adibi-de adierazgarriak aipatu ditu.

adierazi, adieraz, adierazten. du ad.adierazkor: hitz adierazkorren ortogra-

fia.adierazleadierazpenadierazpideadierrazadigaiadigaitzadikatu, adika, adikatzen. da ad. ‘neka-

tu’adimenadimendu h. adimenadin 1 ‘edadea’. 2 Bizk. Zah. ‘adimena’adinaadinakoadinbat ‘adina, beste’adindun. Anton. adingabeadinekoadingabe izond. Anton. adindun

adingabekoadinonadintsuadioadiskidantzaadiskideadiskidetasunadiskidetu, adiskide(tu), adiskidetzen.

da/du ad.aditu 1, adi, aditzen. du ad. 1 ‘entzun’.

2 ‘ulertu’. 3 ‘usaimenaz sumatu’elkar adituez aditu(arena) egin

aditu 2 izond. eta iz.: lege kontuetan adi-tuek diotenez.

aditzaditzaile: aditzaile onari, hitz gutxi.

aditze(zerbaiten) aditzea izan: badut horrenaditzea.

aditzera eman (jakitera eman baino ego-kiagoa da)

aditzoinaditzondoadizkeraadizkiadizlagunadjektiboadjudikatu, adjudika, adjudikatzen. du

ad.administrari ‘administrazioko langilea’:

administrariak, administrari lagun-tzaileak.

administratu, administra, administra-tzen. du ad.

administratzaile ‘administratzen duena’administrazioadoratu, adora, adoratzen. du ad.adoreadoretsuados

ados egonados etorri Sin. bat etorriados izanados jarri

adreiluadrenalinaadriatiko izond.: Itsaso Adriatikoa.aduanaaduanazainadur 1 Sin. lerdeadur 2 ‘zoria’aerodinamika Fis.aerodromoaeronautikaaeronautikoaerostatoafaldu, afal, afaltzen. du (Heg.) edo da

(Ipar.) ad.afariaferaafganiar (herritarra)afganistandar (herritarra)afixa Sin. kartelafrikaans (hizkuntza)afrikaerditar (herritarra)

490 EUSKERA - XLV, 2000, 2

afrikarafrodisiakoagata (harribitxia)ageri izond.: leku ageria.agerian

ageri-agerian (eduki, egon, jarri)agerian (eduki, egon, jarri)

ageri izan, ageri, ageriko. da eta du ad.:garbi ageri da horren bihotz ona; age-ri duzu ez zarela hemengoa.

ageriko: politikarien ageriko bizitza;ageriko aurrezkia. Sin. jendaurreko,publiko

agerkariagerpenagerraldiagerrarazi, agerraraz, agerrarazten. du

ad.agertu, ager, agertzen. da/du ad.agertzeagian 1 ‘beharbada, apika’. 2 Ipar. ‘oxa-

la’: agian luzaz biziko dira elkarrekin.agindu 1 iz.agindu 2, agin, agintzen. du ad.aginpideagintarazi, agintaraz, agintarazten. dio

ad.agintariagintaritzaaginteagintza h. agintzari, promesagintzariagiraka

agiraka eginagiri iz. ‘dokumentua, izkribua, adieraz-

pena’agiriko* e. agerikoaglutinatu, aglutina, aglutinatzen. du ad.agoniaagoragorraldi Sin. agorteagorril h. abuztuagorte Sin. agorraldiagortu, agor(tu), agortzen. da/du ad.agotz* e. ahotzagronomiaagudo 1 Heg. adlag. ‘laster’. 2 Ipar.

izond. ‘trebea’

agur 1 (diosal hitza): entzuleok, agur! 2‘agurtzea’: bere agurra helarazi diguerrektoreak.agur egin

agure (hitz markatua da, gutxiespen ba-lioa du eskuarki, eta ezin erabil daite-ke adineko-ren sinonimo oso balitz be-zala)

agurgarriagurmaria Sin. abemariaagurtu, agur(tu), agurtzen. du ad.ahabia Vaccinium myrtillusahago Rumex patientiaahaideahaidego ‘ahaidetasuna’ahaidetasunahaire Zub. ‘doinua’ahakar Sin. aharraahal

ahalaz Lap. eta BNaf. ‘ahal den neu-rrian’: euskara ahalaz garbia darabil;saiatzen dira ahalaz gordetzen lehen-go ohiturak.ahal adinaahal adinakoahal bezainahal bezainbatahal bezala

ahala: iritsi ahala eseri dira; esan aha-lak esan dizkiote elkarri.

ahalbait* e. albaitahalbideahaldunahaldundi* e. aldundi, diputazioahalegin Sin. eginahalahalegindu, ahalegin(du), ahalegintzen.

da ad.: esaten (bukatzen, etab.) ahale-gindu.

ahalge* e. ahalkeahalguztidunahalik 1 adlag.ekin: ahalik maizen, sa-

rrien, etab. baino hobeto ahalik maize-na, ahalik sarriena, etab. 2 izond.ekin:ahalik garbiena, osoena, ederrena, etab.

ahal izan, ahal izaten, ahalko / ahal izan-go: ekarri ahal izateko; etortzen ahalda; ahal dela; ahal den sailik handie-na; ezin konta ahal.

ahal izate

HIZTEGI BATUA 491

ahalkeahalkeizunahalmenahaltsuahamenahantzarazi, ahantzaraz, ahantzarazten.

dio ad.ahantzi, ahantz, ahanzten. da/du ad.ahanzkorahanzteahapaldiahardiahariaharra Sin. ahakaraharrausiahateahats Zah. ‘zikina’ahazkorahazteahaztu, ahatz, ahazten. da/du ad. eta zaio

ad.: euskaraz hitz egiten ahaztu zaio;bigarren galderari erantzutea ahaztuzaio.

ahiahiarazi, ahiaraz, ahiarazten. du ad.ahitu, ahi(tu), ahitzen. da/du ad. ‘agortu,

bukatu’ahizpaaho

aho-artatzaileaho batezaho beteanahotanahotik ahoraaho zabalikaho zabalkaahozahoz ahoahoz beheraahoz goraahozko

ahogozatu, ahogoza, ahogozatzen. du ad.ahogozoaholegaraholkatu, aholka, aholkatzen. du ad.:

norbaitek norbait zerbait egitera ahol-katu; aholkatu zuen Adan hark ere harzezan sagar hartatik. Sin. aholkueman

aholkuaholku eman

aholkularitzaahoskarazi, ahoskaraz, ahoskarazten. dio

ad.ahoskatu, ahoska, ahoskatzen. du ad.ahotsahotzahukuahulahularazi, ahularaz, ahularazten. du ad.ahuldade Gip.ahuldu, ahul(du), ahultzen. da/du ad.ahuleria ‘indar falta’ahuleziaahulkeria ‘kemen falta’ahultasunahuntzahuña* e. antxume, ahuñeahuñe Zub. ‘antxumea’ahur 1 iz. ‘eskuaren barrualdea’. 2 izond.

Mat. eta Fis. Sin. konkabo: poligonoahurra.

ahuspezahutzai Sin. aieiaiduru

aiduru egonaiduru gelditu

aiei Sin. aiaienatu, aiena, aienatzen. du ad.aieneaieruaihenaiher

aiher izanaiherkundeaihertu, aiher(tu), aihertzen. 1 da ad.

‘makurtu’. 2 zaio ad. ‘kontra egin’aihotzailegatu, ailega, ailegatzen. Batez ere

Gip. eta Naf. da ad. Herr. ‘iritsi, hel-du’

aimara (hizkuntza)aina* e. adinaainara h. enaraainbat* e. adinbat, hainbataingeruaingira Anguilla anguilla

492 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ainguraainitz* e. anitzaintzaaintzakotzat ‘aintzat’aintzat

aintzat edukiaintzat emanaintzat hartu

aintzin* e. aitzinaintziraaioaipagarriaipamenaiparazi, aiparaz, aiparazten. dio ad.aipatu, aipa, aipatzen. du ad.aipuairatu, aira, airatzen. da/du ad.aire 1: itsasoko arrainak eta aireko txo-

riak. 2 Ipar. ‘doinua’. 3 ‘antza, itxura’aire girotu: aire girotua jarri dute.

aireberritu, aireberri, aireberritzen.da/du ad.

aireberritzeairebideaireko Ipar. ‘hegazkina’aireontziaireplano Zah. ‘hegazkina, airekoa’aireportuaireratu, airera, aireratzen. da/du ad.aisa h. aiseaiseaita

aita pontekoaitabitxiaitaginarrebaaitaitaaitajaun 1 ‘aitona’. 2 ‘aita pontekoa’aitaordeaitaren

aitaren eginaitaren batean

aitarenkaaitatu 1, aita(tu), aitatzen. da/du ad. ‘aita

egin’aitatu 2, aita, aitatzen. du ad. h. aipatuaitatxiaitonaaitor

aitor egin

aitor emanaitor-entzuleaitor izan. du ad.

aitoren alabaaitoren semeaitorleaitorlekuaitormenaitorpenaitorrarazi, aitorraraz, aitorrarazten. dio

ad.aitortu, aitor, aitortzen. 1 du ad. 2 da ad.

‘(bekatuen) aitortza egin’aitortzaaitzakiaaitziko ‘aurkakoa’aitzin

aitzinaaitzineanaitzinekoaitzinetik

aitzinaldeaitzinarazi, aitzinaraz, aitzinarazten. du

ad.aitzinatu, aitzina(tu), aitzinatzen. da/du

ad. ‘aurreratu’aitzindariaitzindu, aitzin(du), aitzintzen. zaio ad.

‘aurrea hartu’aitzineko iz. ‘arbasoa’; ‘aitzindaria’aitzitikaitzuraitzurdin* e. haitzurdinaiurriaiutaaiutu Bizk. izond.aizkolariaizkoraaizpa* e. ahizpaaiztoaiztur pl. Sin. guraize, artaziakabantzaakabatu, akaba, akabatzen. du ad. ‘hil’akaberaakabo interj.akabu Bizk. ‘amaiera’akademiaakadiera (hizkuntza)akain Ixodoidea

HIZTEGI BATUA 493

akara Valeriana celtica. Sin. nardoakastunakatsakazia Acacia sp.akeita g.g.er. ‘kafea’akelarreakeraketzakitaniera (hizkuntza)akitu, aki, akitzen. da/du ad. ‘asko ne-

katu’akkratar (herritarra)akorazatu* e. korazatuakordeakordeoi Sin. eskusoinuakordioakort

akort izan. da ad.akrobataakrobaziaakromatikoaktaaktiboaktoaktoreakuarela Sin. urmargoakuarioakueduktuakuilatu, akuila, akuilatzen. du ad.akuiluakupunturaakuraakuratu, akura(tu), akuratzen. du ad.akuri Cavia porcellusakusatu, akusa, akusatzen. du ad.akusatzaileakusazioakustika Fis.akustiko Fis.akzio Ekon.al ‘galde partikula’ala 1: txantxetan ari zara, ala?ala 2: ala Tutatis!, ala Zeus! (Baina ik.

alafede!, alajainkoa!)ala 3 (gabarra mota)ala 4* e. alhaalabaalabaina 1 ‘hala ere’. 2 ‘izan ere’alabastro ‘harzuria’

alafedealaialaitasunalaitu, alai(tu), alaitzen. da/du ad.alajainaalajainkoaalanbre Sin. burdin harialargunalarmaalatu, ala(tu), alatzen. Bizk. du ad. ‘su-

fritu’albaindu, albain, albaintzen. du ad.albait: ukaldia albait zuzentzen dute be-

gira eta sudurrera; albait merkeen ipi-ni dituzte salgai beren uztak; albaitlasterren etortzeko eskatu digu.

albaitarialbaitero h. albaitarialbaniar (herritarra)albaniera (hizkuntza)albatros Fam. Diomedeidaealberjinia Solanum melongenaalbiristealbistarialbistealbo 1: atearen burua eta alboak.albo 2 Platanus hybrida. Sin. platano 1alboratu, albora(tu), alboratzen. da/du

ad.alborengoalbumaldaeraaldagaialdagailu Ipar. 1 ‘aldagarria’. 2 ‘aldake-

ta’aldagelaaldakaaldaketaaldaki ‘kopia’aldakoraldakuntzaaldamenaldamioaldapaaldaratu, aldara, aldaratzen. da/du ad.

‘urrundu’: aldara hadi ene bidetik;maiz aldara zaitez zeure bihotzarenbakartokira. Anton. alderatu

aldarazi, aldaraz, aldarazten. du ad.

494 EUSKERA - XLV, 2000, 2

aldarealdarrikatu, aldarrika, aldarrikatzen. du

ad.aldatsaldatu, alda, aldatzen. da/du ad.aldatzealdaxka Sin. kimualde 1 iz.: alde handia dago batetik bes-

tera.alde 2: mendiaren alde honetan.

alde!aldean bestealdean edukialdean eramanalde batalde bateraalde batera utzialde bat utzialde eginalde guztizalde hemendik!alderen alde Sin. alderik aldealdetik-en alde egin ‘(norbaiten) alde atera,jokatu, mintzatu, etab.’

alde 3 ‘taldea’aldea ateraaldehido Kim.aldekoaldendu, alden, aldentzen. da/du ad.aldera: karitatea behar da guztien alde-

ra; bere hartzekoaren aldera izan dituehun libera; adibide batzuk jarriko di-tugu, lana errazte aldera.

alderako izlag.alderantziz

alderantzizkoalderatu, aldera(tu), alderatzen. 1 zaio

ad. ‘hurbildu’ Anton. aldaratu. 2 duad. ‘erkatu’

alderdialdez

aldez aldealdez aurrekoaldez aurretikaldez bestealdez bestekoaldez edo moldez

aldeztu, aldez(tu), aldezten. du ad.

aldialdian aldikoaldian behin

aldiri: Bartzelonako aldirietan.aldiriko tren

alditxartu, alditxar(tu), alditxartzen. daad.

aldiz lok. ‘berriz, ostera’: gutxi hiltzenditu goseak; anitz, aldiz, aseak.

aldizkaaldizkako

aldizkarialdrebes 1 izond.: ume aldrebesa, arra-

zoi aldrebesak. 2 adlag.: dena aldre-bes, dena atzekoz aurrera.

aldundiale Sin. bihi, garau: 1 ‘bihia, garaua’:

arto-alea, gari-alea; ez da ikaslerikagertu, ezta alerik ere. 2 ‘batekoa, uni-tatea’: liburu berriaren ale bana es-kaini digu. 3 (hitz-elkarketaren biga-rren osagai gisa) ‘handia, ezustekoa’:hura gizon-alea!

aleazio Heg.alegera Ipar. ‘alaia’alegia 1 (partikula). 2 ‘ipuina’aleluiaaleman 1 (herritarra) Sin. alemaniar.

2 (hizkuntza)alemaniar (herritarra) Sin. alemanalergiaalfabetatu, alfabeta, alfabetatzen. da/du

ad.alfabetatzealfabetoalferalferkeriaalferlanalferrik

alferrik galdualferrikakoalfonbra Heg. ‘lurreko tapiza’algaraalgoritmoalha: ordenagailua alhan dut.alhapidealharazi, alharaz, alharazten. du ad.alhatu, alha(tu), alhatzen. 1 da ad. ‘baz-

katu, larratu’: behiak eta behorrak han

HIZTEGI BATUA 495

alhatzen dira. 2 du ad. ‘alharazi’: baz-ka gurietan alhatuko ditut neure ardiak.

aliketaalimale izond.: mutil alimale traste bat.

alimaleko: alimaleko liburua; bizaralimaleko batekin.

aljebraaljeriar (herritarra)aljertar (herritarra)alkalino Kim.alkandoraalkar* e. elkaralkatealkateordealki* e. aulkialkoholalleluia* e. aleluiaalmendra Heg. ‘arbendola’almendrondo Heg. ‘arbendolondoa’almirantealmutealoe Aloe sp.alogeralokairualoralpapa Medicago sativa. Sin. luzernaalper iz. ‘nekazaritzako tresna’alpinismoalpinistaalta Ipar. lok. ‘hala ere; beraz; izan ere’alternadore Teknol.alternoaltu ‘garaia, gora’altuera Heg.’goratasuna, garaiera’alturako arrantza Heg.altxagarri 1 ‘legamia’. 2 ‘zerbait altxa-

tzeko, jasotzeko gauza’altxarazi, altxaraz, altxarazten. du ad.altxatu, altxa, altxatzen. da/du ad.altxoraltzairualtzari

altzari(-)dendaaltzoalualuminioama

Ama Birjinaama(-)hizkuntzaama ponteko

amabitxiamaginarrebaamaiamaiarazi, amaiaraz, amaiarazten. du ad.amaieraamaigabe izond.

amaigabekoamaitu, amai(tu), amaitzen. da/du ad.amamaamanda Ipar. h. isunamandreamankomun* e. komunamaordeamaraunamarra 1 ‘karramarroa’. 2 ‘lotura’amarruamateuramatxiamebaamen

amen bateanamen eginamen esan

amerikano ‘Ameriketatik (aberasturik)itzuli den euskal herritarra’

amerikaramestu, amets/amestu, amesten. du ad.ametrailadora* e. metrailadoreamets

amets eginametsetanamets izan: askatasuna dute amets.

ametz Quercus sp.amharera (hizkuntza)amiamoko Ciconia sp. Sin. zikoinaamianto Sin. asbestoamilarazi, amilaraz, amilarazten. du ad.amildegiamildu, amil, amiltzen. da/du ad.amiral ‘almirantea’ammandar (herritarra)amnesiaamnistiaamodioamona

amona mantangorri Coccinelidae.Sin. katalingorri, marigorringo

amore emanamorio* e. amodio

496 EUSKERA - XLV, 2000, 2

amorragarriamorrai* e. amuarrainamorrarazi, amorraraz, amorrarazten.

du ad.amorratu, amorra, amorratzen. da/du ad.amorrazio Heg.amorruamortizatu, amortiza, amortizatzen. du

ad.amortizazioamsterdamdar (herritarra)amuamuarrainamultsuamuts* e. kamutsanagramaanaiaanaiarteanaidianaitasunanakoretaanakronikoanakronismoanalisianalitikoanalizatu, analiza, analizatzen. du ad.analogiaanarkiaanarkismoanarkistaanatomiaanatomikoanbulantziaandanaandare Heg. ‘panpina’andere Ipar. ‘andrea’andereñoandorratar (herritarra)andrakila Sin. panpinaandrazko batez ere Bizk.andreandregaiandura Sambucus ebulusanemiaanestesiaanfibio Sin. urlehortaranfiteatroanfotero Kim.angelu

angeluar Mat.angeluberdin Mat.angeluzuzen Mat.angina Med.angolar (herritarra)angula Sin. txitxardinangurri Citrullus lanatusanhidrido Kim.animaliaanimatu, anima, animatzen. da/du ad.animismoanitz 1 zenbtz. jende anitz etorri da.

2 *industria anitza e. askotariko in-dustria

anizkoitzanizkunaniztasunankarar (herritarra)ankerankerkeriaanonimoanpereanperemetroanpuluantananarivoar (herritarra)antartiko izond.: Ozeano Antartikoa.antenaantibiotikoantidotoantifona Erl.antigoaleko Heg. Lgart.antiguar (herritarra)antilope Antilope sp.antisemitaantiseptikoantitesiantolaketaantolakunde ‘organizazioa’antolakuntzaantolamenduantolarazi, antolaraz, antolarazten. dio

ad.antolatu, antola, antolatzen. 1 du ad.

2 Ipar. da ad. ‘bat etorri’antolatzaileantonimoantropofagiaantropofago ‘gizajalea’antropologia

HIZTEGI BATUA 497

antsia ‘ardura, kezka, arreta’antsia izan

antsiatu, antsia(tu), antsiatzen. da ad.antsikaantxeta Larus sp. eta Rissa sp.antxumeantz

antza denezantzean: gaixo antzean dabil.antzeko: norbaiten antzekoa izan;ipuin antzekoak.antzera ‘gisara’: egin dezagun gizonageure antzera

antza ‘dirudienez’: asmoren bat burura-tu zitzaien, antza, eta zirt-zart burura-tu eta egin.

antzaldarazi, antzaldaraz, antzaldaraz-ten. du ad.

antzaldatu, antzalda, antzaldatzen. da/duad.

antzaldatzeantzara Anser sp.antze ‘trebetasuna’antzekotasunantzeman, antzematen. dio ad. antzeman

diot ez dela hemengoa (ezezkoetan, ezdiot antzik eman eta ez diot antzeman,biak onartzen ditu).

antzera* e. antzaraantzerki

antzerki(-)lanantzetsuantzezleantzeztu, antzez, antzezten. du ad.antzina ‘aspaldi’

antzinakoantzinaroantzinatasun: euskararen antzinatasuna;

lanpostuko antzinatasuna.antzinateantzo: gazteak gazte antzo behar du bizi;

basakatu zauritua (edo zaurituaren)antzo.

antzoki ‘teatroa (tokia)’antzuantzutu, antzu(tu), antzutzen. da/du ad.aortaapailatu, apaila, apailatzen. du ad.apain

apainarazi, apainaraz, apainarazten. duad.

apaindu, apain(du), apaintzen. da/du ad.apainduraapaingarriapaintzaileapaintzeapaizapaizgaiapaizgaitegiapaiztu, apaiz(tu), apaizten. da/du ad.apal 1 izond.: pertsona apala; boz apala.apal 2 iz.: apal berriak jarri ditugu pa-

retan.apalarazi, apalaraz, apalarazten. du ad.apaldu, apal(du), apaltzen. da/du ad.apalkiapaltasunaparailu 1 ‘arrantza tresneria’. 2 ‘zama-

rien tresneria’aparatu: arnas aparatua.aparkalekuapart* e. aparteaparta: trebetasun aparta du neska ho-

rrek.apartamentuapartatu, aparta, apartatzen. du ad.

Lgart. 1 Gip. eta Bizk. ‘aukeratu’.2 ‘bereizi’

aparte h. bereiz, urrutiapartekoapenas ‘ez dirudi’: apenas entzun zeza-

keen hitz hori Azkuek Lekunberrin.apendizitisapetaapez h. apaizapezpikuapiar (herritarra)apikaapirilaplikarazi, aplikaraz, aplikarazten. dio

ad.aplikatu, aplika, aplikatzen. du ad.aplikazioapo Ipar. eta Naf. ‘(lehorreko) zapoa’apoarmatu ‘dortoka’aposizio Gram.apostasiaapostata

498 EUSKERA - XLV, 2000, 2

apostoluapostu* e. apustuapostura h. apustuapoteapotemaaprendiz batez ere Ipar.aprobetxatu, aprobetxa, aprobetxatzen.

Heg. du ad. ‘baliatu’apropos 1 adlag. ‘berariaz’. 2 izond.

‘egokia’apuko ‘aitzakia, estakurua’apuntatu, apunta, apuntatzen. Heg. du ad.apurapurkaapurkeriaapurkorapurtu, apur(tu), apurtzen. da/du ad.apustuaquarium* e. akuarioar izond. eta iz. arrak eta emeak.arabararabera

araberakoarabiar (herritarra)arabiera (hizkuntza)arakatu, araka, arakatzen. du ad.aran Prunus domesticaarantzaarartekoarasaaratxearatxeburu ‘zapaburua’aratzarau 1 iz. 2 postpos. a) ‘ahala’: sartu

arau hiltzen zituen; b) ‘-en arabera’:leku arau sortzen dira landareak.

araudiaraupetu, araupe, araupetzen. du ad.arautegiarautu, arau(tu), arautzen. du ad.arazlearazo iz.araztasunaraztegiaraztu, aratz/araztu, arazten. da/du ad.arbasoarbelarbendol Prunus dulcisarbendolondo

arbi 1 Brassica napus. 2 ‘arraba’arbitrarioarbolaarbolazaintzaarbuiagarriarbuiarazi, arbuiaraz, arbuiarazten. dio

ad.arbuiatu, arbuia, arbuiatzen. du ad.arbuioardagaiardandegiardangelaardantze ‘mahastia’ardatzardazketaardazleardi 1 (abere xehea). 2 Bizk. ‘arkakusoa,

kukusoa’ardi(-)esneardi(-)gaztaardi(-)larruardi(-)txakur

arditardoardura 1 iz. ‘axola, arreta’. 2 Ipar. ad-

lag. ‘maiz’ardura izan ‘axola izan’

arduradunarduragabe izond.arduraldiardurapearduratsuarduratu, ardura(tu), arduratzen. da/du

ad.are 1

are ...-agoare gehiagoare ereare gutxiago

are 2 ‘laborantza tresna’area ‘neurria’areagoareagotu, areago(tu), areagotzen. da/du

ad.arean

arean bai ‘zerbait’arean ez ‘deus ez’

arerioarestian

HIZTEGI BATUA 499

areto: areto girotua.areto(-)futbol

aretze* e. aratxeargalargazkiargazkilariargazkilaritzaargentinar (herritarra)argi

argi(-)txinta ‘argi-izpia’argiarazi, argiaraz, argiarazten. du ad.argibideargiketariargiontziargiroargitaletxeargitalpenargitara emanargitaraldiargitararazi, argitararaz, argitararazten.

dio ad.argitaratu, argitara(tu), argitaratzen. du

ad.argitaratzaileargitasunargiteriaargitsuargitu, argi(tu), argitzen. I ad. 1 du ad.

‘argi egin’: eguzkiak argitzen du mun-dua. 2 da eta du ad. ‘eguna zabaldu’.3 da/du ad. ‘argiago bihurtu’. 4 du ad.‘ikusmena bihurtu’. II izond. ‘(pertso-na) aditu, ikasia’

argizagi Sin. astroargizariargudiatu, argudia, argudiatzen. du ad.argudioargumentuargurio* e. argudioarhe* e. are 2ari izan, ari, ariko. 1 da ad.: labeari su

ematen ari zirenak. 2 eguraldiaz eta,du ad.: euria, haizea, elurra ari du.

ariketaarimaarin

erre-arinjan-arin(ean)

arinarazi, arinaraz, arinarazten. du ad.arin-arin

arindu, arin(du), arintzen. da/du ad.arineketan adlag.aringarri iz. eta izond.arinka

arin-arinkaarinkeriaarinkiarintasunaristokrataaristokraziaaritmetikaaritmetikoaritu, ari, aritzen, ari(tu)ko. da ad.arizale Zub. ‘aktorea (pastoraletan)’arkaarkabuzarkaikoarkaismoarkakuso Sin. kukusoarkanjeluarkatz Sin. lapitzarkeologiaarketipoarkitektoarkitekturaarkitu* e. aurkituarkuarkumearkupearloarlotearma

arma(-)dendaarmada: itsas armada, aire armada. Sin.

gudarostearmaduraarmaginarmagintzaarmairuarmarriarmategiarmatu, arma(tu), armatzen. da/du ad.armeniar (herritarra)armeniera (hizkuntza)armiarma

armiarma(-)sarearnasa (arnas forman erabiltzen da hitz-

-elkarketako lehen osagai denean: ar-nas aparatua). Sin. hatsarnasa hartu

500 EUSKERA - XLV, 2000, 2

arnasbidearnasbotatzearnasestuarnasestukaarnegarazi, arnegaraz, arnegarazten. dio

ad.arnegariarnegatu, arnega, arnegatzen. du ad.

‘uko egin’: fedea(z) arnegatu zuen.arneguarno Ipar. h. ardoaro 1 ‘garaia, sasoia’aro 2 ‘eguraldia’arotzarotzeria Sin. zurgintzaaroztegiarpoiarra

arra betearrabaarrabio Salamandra sp.arrabita ‘biolin mota’arrabotaarrabots* e. harrabotsarrada 1 adlag. ‘betea, baina ez gainez-

ka’: ez daki lakaria arrada ala muku-ru izango duen.

arrada 2 iz. ‘badia, portu naturala’arragoaarrai Lap. eta BNaf. ‘alaia’arraiki Lap. eta BNaf.arraildu, arrail, arrailtzen. da/du ad.

ogi arrailaarraileriaarrain

arrain(-)saltzailearraindunarraingorri Fam. Triglidae. Sin. perloiarraioarraitasun Lap. eta BNaf.arraitu, arrai(tu), arraitzen. Lap. eta

BNaf. da/du ad.arrakala Bizk.arrakalatu, arrakala(tu), arrakalatzen.

Bizk. da/du ad.arrakastaarrandegiarrandiaarranditsu

arranguraarrangurarazi, arranguraraz, arrangura-

razten. du ad.arranguratu, arrangura(tu), arrangura-

tzen. da ad.arrano Aquila sp. etab.arranpa Sin. karranpaarrantza 1 ‘arrain harrapatzea’arrantza 2 (astoarena)arrantzalearrantzari Ipar. eta Naf. Sin. arrantzalearrantzuarrapaladan adlag.arrapoarrapostu Ipar. iz. ‘erantzuna, ihardes-

pena’arraroarrasarraspaarrastadaarrastakaarrastegiarrasteluarrasti Bizk. ‘arrastiria, ilunabarra’arrastiri Ipar.arrastoarratoi Rattus sp.arratsarratsaldearraun

arraunean (ari, ibili,...)arraunketaarraunlariarrautzaarrautzopilarraxin Ipar. Sin. erretxinaarrazaarrazionalarrazionalismoarrazionalistaarrazistaarrazoi: arrazoia daukazu h. arrazoi(a)

duzu.arrazoizko

arrazoibidearrazoiketaarrazoimenarrazoinamendu Ipar. Sin. arrazoibidearrazoitu, arrazoi(tu), arrazoitzen. du ad.

HIZTEGI BATUA 501

arre 1 izond. eta iz. (kolorea)arre 2 interj. (agindu hitza)arrebaarregaketa* e. ureztapenarren

arren eginarrenkaarrenkura* e. arranguraarreta

arretazarretazko

arretatsuarrimarazi, arrimaraz, arrimarazten. du

ad.arrimatu, arrima, arrimatzen. da/du ad.arrimu 1 Heg. ‘laguntza’. 2 Ipar. Zah.

‘ordena, moldaketa’arriskatu, arriska, arriskatzen. du ad.arriskuarriskugarriarriskutsuarro: Deba ibaiaren arroa.arroa (pisu neurria): hamabi arroako

txerria.arroilaarrokaarroltze h. arrautzaarroltzopil h. arrautzopilarront* e. arruntarropaarrosaarrosarioarrosel Pagellus centrodontusarrotzarroz Sin. irris

arroz(-)esnearroztegi ‘etxegabeentzat eta izan ohi

den ostatu doakoa’arroztu, arrotz/arroztu, arrozten. da/du

ad.arrubi* e. arrabioarrubio* e. arrabioarrunkeriaarrunkiarrunt

arruntean ‘eskuarki, gehienetan’arta ‘arreta, ardura’artaburuartajorra

artaldeartaleartatu, arta(tu), artatzen. Ipar. du ad.artatxikiartatzaileartazi pl. Sin. aiztur, guraizeartazuriketaartazuritzearte 1 postpos.: bihar arte; zu isildu arte.arte 2 iz. ‘tartea, bitartea’: etxetik lante-

girako arte horretan gertatua.arte 3 iz. 1 ‘amarrua’. 2 ‘trebetasuna’.

3 ‘ertia’. 4 ‘animaliak harrapatzekotresna’

arte 4 Quercus ilexartean adlag.artega adlag.artegai* e. artelanartegatasunartegatu, artega(tu), artegatzen. da/du

ad.artegiartegintzaartekaarteko iz.artelanartelatz Quercus suberartelazki Sin. kortxoarteriaartetsuartez izond.: biderik artezena aukeratu;

artez eta zuzen erabiltzeko.artezkariartezkaritzaartezki ‘trebeki’arteztasun ‘zuzentasuna’arteztu, artez(tu), artezten. du ad. ‘zu-

zendu’artifizialartiko izond.: Ozeano Artikoaartikulazioartikuluartileartileria* e. artilleriaartilleriaartisau Sin. eskulangile (artisau hitza

berriki asmatua da)artisautza Sin. eskulan, eskulangintzaartista

502 EUSKERA - XLV, 2000, 2

artistikoartizarartizkiarto

arto(-)bizararto(-)buruarto(-)irinarto(-)jorraarto(-)landaarto(-)zuritze

artritisartropodoartxibarazi, artxibaraz, artxibarazten.

dio ad.artxibari* e. artxibozainartxibatu, artxiba, artxibatzen. du ad.artxiboartxibozainartxidukeartxipelago ‘uhartedia’artzainartzaingoartzaintzaartzapezpikuasabaasaldarazi, asaldaraz, asaldarazten. du ad.asaldatu, asalda, asaldatzen. da/du ad.asalduasaldura Ipar. ‘asaldua’asaskaldi Bizk.asaskatu, asaska, asaskatzen. Bizk. da/du

ad.asbesto Sin. amiantoase, asetzen. da/du ad.asearazi, asearaz, asearazten. du ad.asebete, asebetetzen. da/du ad.aseezinasegarri izond. eta iz.aseguratu, asegura, aseguratzen. du ad.aseguruasepsiaasetasunasfaltoashgabatar (herritarra)asiarasignatura* e. ikasgai, irakasgaiasimilazioaskaaskarazi, askaraz, askarazten. du ad.

askariaskatasunaskatu, aska, askatzen. da/du ad.askeaski

aski izanasko

askotanaskoz (ere) ...-agoaskozaz (ere) ...-ago

askojakinaskotariko, askotariko industriaaskotxoasmaasmakari ‘asmakizuna, aurkikundea’asmaketaasmakizunasmarar (herritarra)asmarazi, asmaraz, asmarazten. dio ad.asmatu, asma, asmatzen. du ad.asmatzaileasmo (*joan asmoz e. joateko asmoz;

*egin asmoz e. egiteko asmoz)asmotan

asots Naf. ‘zarata’aspaldi

aspaldianaspaldidanikaspaldikoaspalditik

aspalditxoaspaldixkoaspektu Gram.aspergarriaspertu, asper, aspertzen. 1 Heg. da/du

ad. ‘gogaitu, nekatu’: aspertu naizoraintxe etxe honetan; ez zaitut gehia-go aspertuko horrekin. 2 Ipar. zaio ad.Zah. ‘mendekatu’: aspertu natzaioodoleraino.

aspil* e. azpilassamera (hizkuntza)astakeriaastakiloastakumeastanar (herritarra)astañaastapotro izond. Lgart.aste

HIZTEGI BATUA 503

astearteasteazkenastebete: astebete pasatu zuen Amerike-

tan; *astebete bat egon zen gaixorik e.astebete egon zen gaixorik.

astekariastelehenasteroasteroideastiastigar Acer sp.astigmatismoastinaldiastinarazi, astinaraz, astinarazten. dio

ad.astindu 1, astin, astintzen. du ad.astindu 2 iz.: gaurko guraso askok ere

merezi dute astindu ederra.astiroastitsu Bizk.astoastro Sin. argizagiastrologiaastrologoastronautaastronautikaastronomiaastronomoastunastundu, astun(du), astuntzen. da/du ad.astuntasunasun Urticaasunciondar (herritarra)asurantza Ipar. ‘asegurua’

asurantza hartuaszensore* e. igogailuaszetaaszetikaatatabalataburu* e. ateburuatakaatalatariatarramentuatarteate 1ate 2 Zub. ‘meta, pila’ateburu

ateismoatenastar (herritarra)atera, ateratzen. da/du ad.aterabideateraldiaterarazi, ateraraz, aterarazten. du ad.aterbe* e. aterpeatergabe

atergabekoateriaterkiaterpeaterruneatertu, ater, atertzen. du ad.atezainatezaindegiatezaintzaatlantiko izond.: Ozeano Atlantikoa.atlasatletaatletismoatmosferaatoi

atoian eramanatomiko: bonba atomikoa.atomo: atomo bonba, atomo egitura.atondoatondu, aton, atontzen. da/du ad.atorraatotsi, atots(i), atosten. Gip. 1 dio ad.

‘deitu’. 2 du ad. ‘erakarri, onartu’atrapatu, atrapa, atrapatzen. Bizk. du ad.

h. harrapatuatrebentziaatrebitu, atrebi, atrebitzen. da ad. Lgart.atributuatrizio Sin. beldur(-)damuatrofia ‘endurtze’atrofiatu, atrofia, atrofiatzen. da ad. ‘en-

durtu’atseden 1 iz.

atseden hartuatseden 2 ad. g.er.: atsedeten (egon) be-

zalako esapideetan erabilia.atsedenaldiatsedenarazi, atsedenaraz, atsedenaraz-

ten. du ad.atsedendu, atseden(du), atsedentzen. da

ad. ‘atseden hartu’

504 EUSKERA - XLV, 2000, 2

atsedenlekuatsedentokiatsegin izond. eta iz.

atsegin eginatsegin emanatsegin hartuatsegin izan. du eta zaio ad.

atsegindu, atsegin(du), atsegintzen.da/du ad.

atsegingarriatsegintasunatsekabe

atsekabe(a) hartuatsekabe(a) eman

atsekabetu, atsekabe(tu), atsekabetzen.da/du ad.

atsitu batez ere Bizk. izond. Sin. kirastuatso (hitz markatua da, gutxiespen balioa

du eskuarki, eta ezin erabil daiteke adi-neko-ren sinonimo oso balitz bezala)

atsotitzatsotu, atso(tu), atsotzen. da ad.atun Thunnusatuneta iz. ‘atunaren arrantza’atungorri Thunnus (Thunnus) thynnus.

Sin. hegalaburatunketa iz. ‘atunaren arrantza’atunketariatuntxiki Sarda sardaatunzuri Thunnus (germo) alalunga. Sin.

hegaluzeatx interj. (harridura, ezustea, mina adie-

raztekoa)atxakia* e. aitzakiaatxeki* e. atxikiatxiki, atxikitzen. 1 zaio ad.: hormari

atxikitzen zaion huntza bezala. 2 duad.: hitza atxiki zuen.

atxikiarazi, atxikiaraz, atxikiarazten. dioad.

atxikimenduatxiloatxiloketaatxilotu, atxilo(tu), atxilotzen. du ad.atxilotzeatximur

atximur eginatximurka

atximurka egin

atximurkatu, atximurka(tu), atximurka-tzen. du ad.

atxitu* e. atzituatxurdin* e. haitzurdinatzamar 1 h. atzapar. 2 Bizk. ‘hatza’atzaparatzaparkaatzaparkadaatzaparkatu, atzaparka(tu), atzaparka-

tzen. du ad.atzarri 1, atzar, atzartzen. da ad.atzarri 2 izond.atzartasunatzartu, atzar, atzartzen. da ad.atzazal batez ere Bizk. h. azazkalatze 1 iz.atze 2 izond. ‘ahaidea ez dena; arrotza’atzealdeatzekari Mat., Fil., Hizkl.atzelari ‘kiroletan atzean jokatzen duen

jokalaria’atzeman, atzematen. du ad.atzemanarazi, atzemanaraz, atzemana-

razten. dio ad.atzen Bizk. eta Gip. ‘azkena’atzendu, atzen(du), atzentzen. da/du ad.:

euskara atzendurik zuen, nahiz ez era-bat ahazturik.

atzera ‘berriro, ostera’atzerakaatzerakadaatzerakargaatzerakoiatzerakuntzaatzerapenatzerarazi, atzeraraz, atzerarazten. du

ad.atzeratu, atzera(tu), atzeratzen. da/du ad.atzerriatzerrialdi Sin. erbestealdiatzerriratu, atzerrira, atzerriratzen.

da/du ad.atzerritaratzeskuatzipe egin* e. atzipetuatzipetu, atzipe(tu), atzipetzen. du ad.atzitu, atzi, atzitzen. du ad. ‘atzeman’: bi

erbi atzitu dituzte oihanean.atzizki

HIZTEGI BATUA 505

atzo: atzoz gero = atzo ezkero.atzoko 1 izlag. 2 adlag.: atzoko buka-tua behar genuena gaur bukatu dugu.

auhenauhendagarriauhendatu, auhenda, auhendatzen. du ad.aukera

aukeranaukerako izlag. 1 ‘aukeran dagoena’.2 ‘egokia, bikaina’

aukerarazi, aukeraraz, aukerarazten. dioad.

aukeratu, aukera(tu), aukeratzen. du ad.aulkiauma Bizk. h. antxumeaunatu* e. unatuaunitz h. anitzaupaaupadaaupatu, aupa(tu), aupatzen. du ad.aurizki, aurizkitzen. du ad. Zah. ‘oinka-

tu, zapaldu’aurka

aurka eginaurkako

aurkariaurkezleaurkezpenaurkeztu, aurkez, aurkezten. da/du ad.aurki 1 iz. (ifrentzu-ren aurkakoa)aurki 2 adlag. ‘laster’aurkiarazi, aurkiaraz, aurkiarazten. du

ad.aurkibideaurkikundeaurkikuntzaaurkintzaaurkitu, aurki, aurkitzen. da/du ad.aurkitzaileaurpegi

aurpegi(a) emanaurpegira botaaurpegira eman

aurpegieraaurpegiratu, aurpegira(tu), aurpegira-

tzen. 1 du ad. ‘aurpegira eraman’. 2dio ad. ‘aurpegira bota’

aurreaurrealde

aurrehititera (hizkuntza) Sin. hatieraaurreikusi, aurreikus, aurreikusten. du

ad. h. aurrez ikusiaurreikuspenaurreiritziaurrekalde* e. aurrealdeaurrekari Mat., Fil., Hizkl.aurreko iz.aurrekontuaurrelariaurren ord. ‘lehena’aurrena adlag. ‘lehenik’aurreneko 1 izlag. ‘lehena’: aurreneko

zatian. 2 adlag. ‘lehenik’: ondo hitzegiten ikasteko eskolak aurreneko ire-ki zituena.

aurrenik ‘aurrena, lehenik’aurrera

aurrerako 1 izlag.: hogei urtetik au-rrerako gizonak. 2 adlag.: oraindaino-koaz damutzea eta aurrerako asmoonak egitea.

aurrerabideaurrerakadaaurrerakargaaurrerakoiaurrerakuntzaaurrerantzeanaurrerapenaurreratu, aurrera(tu), aurreratzen.

da/du ad.aurreratzeaurreskuaurreskulariaurretiazaurretikoaurrezaurrezki

aurrezki(-)kutxaaurreztu, aurrez(tu), aurrezten. du ad.aurrizkiaurtenaurtiki, aurtikitzen. Ipar. du ad. ‘jaurtiki’aurtikiarazi, aurtikiaraz, aurtikiarazten.

Ipar. du ad.aurtikika: birao aurtikika ibili; ostiko

aurtikika hasi.aurtikitzaileausardia

506 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ausarditsuausarkeriaausarki 1 ‘ausardiaz’. 2 ‘ugari’ausartausartasunausartu, ausart(u), ausartzen. da ad.ausartzia ‘ausardia, ausartasuna’ausazausente* e. absenteausentzia* e. absentziaausiabar ‘ausiabartza’ausiabartzaausiki 1, ausikitzen. du ad.: erleak inor

ausikitzen duenean, ausikitzenago dubere burua.

ausiki 2 iz.: txakur horrek erausi gutxi,baina ausikia prest; kontzientziarenausikia.ausiki egin

ausikikaausikilariausin* e. asunauska Bizk.

auskan egin ‘borrokan egin’auskaloausnar* e. hausnaraustral izond.: Ozeano Australa ‘Ozeano

Antartikoa’australiar (herritarra)austriar (herritarra)autarkiaauto Sin. automobil, beribil

auto(-)argiautobia (Espainiako autoviak oraingoz

izendatzeko)autobideautobiografiaautobus

autobus(-)geltokiautoeskolaautogidari* e. gidariautokarautokrataautomataautomatikoautomatikokiautomobil Sin. auto, beribilautonomia: Autonomia Erkidegoaautonomo

autoreautoretzaautoritarioautoritateautorizatu, autoriza, autorizatzen. du ad.

h. baimena emanautozerbitzuautu Bizk. ‘solasa’

autuanauzapez Lap. eta BNaf.auziauzilariauzitegiauzo 1 iz. ‘auzotegia’auzo 2 iz. eta izond. ‘auzokoa’auzo lan* e. auzolanauzoko iz.auzolanauzotarauzotegi Sin. auzo 1auzuneavestera (hizkuntza)axal adkor.axanpaaxiomaaxola

axola izan: ez dut horren axolarik.axolazko

axolagabe izond.axolagabekeriaaxolagabetu, axolagabe(tu), axolagabe-

tzen. da ad.axolatu, axola(tu), axolatzen. da ad.axuant Ipar. ‘alkateordea’axuriaza Brassica oleraceaazaburuazafrai Crocus sativusazal

azaleko izlag.azaldu, azal(du), azaltzen. da ad.azalera Geom. (neurria adierazteko era-

biltzen da soilik; bestetarako, azal[leun, zakar...], gainazal, eremu [lu-rralde batena, adib.], etc. daude)

azaleratu, azalera(tu), azaleratzen. da/duad.

azalore Brassica oleracea var. brotytisazalpen

HIZTEGI BATUA 507

azaluskeriaazantzazaoazarkeriaazaroazartasun batez ere Bizk. ‘ausartasuna,

ausardia’azartu, azar, azartzen. Batez ere Bizk. da

ad. ‘ausartu’azazkalazazkatu* e. asaskatuazeituna* e. olibaazeleragailuazelerazioazelga* e. zerbaazenario Daucus carotaazentuazerbaijandar (herritarra)azerbaijanera (hizkuntza)azeri Vulpes vulpes

azeri(-)belar Alopecurus pratensisazeri(-)buztan Equisetum sp.

azeriar (herritarra)azerikeriaazidoazidotasunazienda ‘ganadua’

azienda beltzazienda gorriazienda larriazienda xeheazienda zuri

azieta Ipar. Sin. platerazio Heg. Herr.azkar 1 ‘indartsua’azkar 2 ‘lasterra, arina, buruargia’azkarkeriaazkarkiazkartasunazkartu, azkar(tu), azkartzen. da/du ad.azkazal h. azazkalazken

azken bateanazken buruanazkeneanazkenekoazkenekozazkenezazken finean

azkenikazken(-)nahi ‘hilburukoa, testamen-tua’

azkenaldiazkendu, azken(du), azkentzen. da/du

ad.azkengabe izond.azkenki iz.azkentzeazkon 1 ‘gezi txikia’azkon 2 ‘azkonarra’azkonar Meles melesazkordin ‘ospela’azkortu, azkor(tu), azkortzen. Bizk.

da/du ad.azkuraazokaazote Sin. zigorazpantarazpi 1 iz. (aziendarekin erabiltzen dena)

azpiak ateraazpiak egin

azpi 2azpiak janazpian hartuazpiko arropaazpiko gonaazpikoz goraazpitik eduki

azpialdeazpibideazpiegituraazpigarri iz.azpijaleazpijanazpijokoazpikeriaazpiki Ipar. iz.azpiko iz.azpilazpilanazpildu, azpil(du), azpiltzen. du ad. ‘az-

pildura egin; tolestu’azpilduraazpimarkatu* e. azpimarratuazpimarratu, azpimarra, azpimarratzen.

du ad.azpimultzoazpiratu, azpira(tu), azpiratzen. du ad.

508 EUSKERA - XLV, 2000, 2

azpisarreraazpizun Sin. solomoaztalaztalkaaztapar h. atzaparaztarnaaztarnategiaztarren ‘aztarna’aztarrika adlag.azteka (herritarra)azterbideaztergaiazterketaazterkizunazterrarazi, azterraraz, azterrarazten. dio

ad.

azterren* e. aztarrenaztertu, azter, aztertzen. du ad.aztertzaileaztiaztiatu, aztia, aztiatzen. du ad.aztikeriaaztoramenaztoratu, aztora, aztoratzen. da/du ad.aztore Accipiter gentilisazturaazufre* e. sufreazukre

azukre(-)ontziazukreztatu, azukrezta, azukreztatzen.

du ad.azuzena h. zitori

B

ba h. bada (euskara mintzatuan —cf el-karrizketak— onartzekoa da ba forma,maila neutroari bada forma dagokionarren)

baba 1 Vicia faba. 2 (larruazalekoa)babarrun Phaseolus vulgarisbabazuzababesbabesgarri iz. eta izond.babeslebabestu, babes(tu), babesten. da/du ad.babobabor* e. ababorbadabadaezpada

badaezpada erebadaezpadako

badiabafadabaga ‘uhina, olatua’baga uso* e. pagausobagdadar (herritarra)bagil h. ekainbago* e. pagobagoibaguiar (herritarra)bahamar (herritarra)bahe

bahetu, bahe(tu), bahetzen. du ad.bahibahiketabahitu, bahi(tu), bahitzen. du ad.bahiturabahitzailebahraindar (herritarra)bai

bai eta... ere edo baita (... ere)baietzbaiezko iz.baieztapenbaieztatu, baiezta, baieztatzen. du ad.baieztu* e. baieztatubaikibaikorbaikortasunbailara Gip. ‘eskualde txikia’baimen

baimena emanbaimendu, baimen(du), baimentzen. du

ad.bainabainatu, baina, bainatzen. da/du ad.bainobainu

bainua hartubainuetxe

HIZTEGI BATUA 509

bainugelabainuontzibaionetabairikiar (herritarra)baita (batez ere baitan forman erabilia:

zure baitan, zure baitarik)baita (... ere) edo bai eta ... erebaitezpada

baitezpadakobaizenbaizikbakailao Gadus morhuabakanbakandu, bakan(du), bakantzen. da/du

ad.bakantza pl. h. oporbakar

(neure, zeure, bere) bakarrean: hanzegoen gaixoa bere bakarrean malko-ak egosten.

bakardade Heg.bakarkabakarlaribakarlekubakarrikbakarrizketabakartasunbakartibakartokibakartu, bakar(tu), bakartzen. da/du ad.bakazio pl. h. oporbakebakearazi, bakearaz, bakearazten. du ad.baketsubaketu, bake(tu), baketzen. da/du ad.bakezalebakoitibakoitzbakteria h. bakteriobakteriobakunbakundu, bakun(du), bakuntzen. du ad.bakuntasunbakutar (herritarra)bala 1 ‘jaurtigaia’. 2 ‘uzta-sorta lotua’:

gari bala.baladabalakatu, balaka, balakatzen. du ad. Sin.

losintxatu

balakubalantzabalantzakabalantzebalazta ‘frenoa, galga’balaztatu, balazta(tu), balaztatzen. du

ad.balbebaldanbaldankeriabaldarbaldarkabaldarkeriabaldarrontzibaldartu, baldar(tu), baldartzen. da/du ad.balderna Lap.baldernapezbaldinbaldinbabaldinbaiterebaldintzabaldintzapenbaldintzatu, baldintza(tu), baldintzatzen.

du ad.balditu, baldi, balditzen. Ipar. da/du ad.

‘harritu’baldresbaleabaleazalebalentriabaleontzibalezta 1 ‘geziak eta jaurtikitzeko arma’.

2 Heg. ‘orekagailua’baleztaribaliabidebaliagarribaliakizunbaliarazi, baliaraz, baliarazten. du ad.baliatu, balia, baliatzen. 1 zaio ad.: Jain-

koa balia dakidala. 2 da ad.: adimenazbalia zaitez, ez indarraz. 3 du ad.: ezdugu hitz hori baliatzen.

balin* e. baldinbalio

baliozkobalio izan, balioko. du ad. (bi erabilerak

onartzen ditu: zer balio du tematzeak?;ez du balio orain etxea konpontzenhastea)

510 EUSKERA - XLV, 2000, 2

baliodun Mat.balioetsi, balioets, balioesten. du ad.baliogabe izond.baliogabetu, baliogabe(tu), baliogabe-

tzen. da/du ad.baliokidebaliokidetasunbaliokidetu, baliokide(tu), baliokidetzen.

du ad.baliokidetzabalios Ipar.baliotsubalizabalizko izlag.balkoibaloibaloratu, balora, baloratzen. du ad. h.

balioetsibalore Lgart. h. adore, kemenbaltiko izond.: Itsaso Baltikoa.baltsa 1 Ipar. ‘(bizidunen) talde, multzo,

elkartea’baltsa 2 Ipar. ‘lohia, lokatza’baltsamarazi, baltsamaraz, baltsamaraz-

ten. du ad.baltsamatu, baltsama, baltsamatzen. du

ad.baltsamobaltsatu 1, baltsa(tu), baltsatzen. Ipar. du

ad.’nahasi’: baltsatu zuen bere aho-go-zoa lur gutxi batekin.

baltsatu 2, baltsa(tu), baltsatzen. Ipar.da/du ad. ‘lokaztu’: zergatik baltsatzenda zerria lohian?

baltzubalus* e. belusbamakoar (herritarra)bana

bana-banako: bana-banako erlazioa.bana bertze Ipar. ‘batez beste’

banakabanaketabanako iz.banan

banan-bananbananabanandu, banan(du), banantzen. da/du

ad.bananondo Musa paradisiaca

banarazi, banaraz, banarazten. du ad.banatu, bana(tu), banatzen. da/du ad.banatzailebanatzebandabanderabandil* e. mandilbando

-en bando ‘-en alde’: nire bando ezdena nire kontra da.

bangiar (herritarra)bangkokar (herritarra)bangladeshtar (herritarra)banjuldar (herritarra)banka h. bankuakbankaribanketxebanku

banku(-)langilebanpiro Fam. Desmodontidaebapobaporebar h. taberna, ostatubarakuilubarandabarano 1: gazte batzuk bildu zituen bere

baranoan (‘bere inguruan’)barano 2 Varanus sp.bararazi, bararaz, bararazten. du ad.baratu, bara, baratzen. Ipar. eta Naf.

da/du ad.baratxe Ipar. ‘astiro’baratxuri Allium sativumbaratzebaratzekari h. barazkibaratzezainbaratzuri* e. baratxuribarau

barau eginbaraurik

baraualdibaraur* e. baraubarautu, barau(tu), barautzen. 1 da ad.:

berrogei egunez barautu zen Jesus.2 du ad.: lau denborak, bijiliak eta ga-rizuma barautuko dituzu osoki.

barazkibarazki(-)denda

barbadostar (herritarra)

HIZTEGI BATUA 511

barbantzu h. txitxiriobarbarin Mullus sp.barbarobarberu ‘odol-ateratzeak eta ebakuntzak

egiten zituena’barda Ipar. h. bartbardobare 1 iz. Fam. Limacidaebare 2 iz. ‘erraia’bare 3 izond. ‘lasaia’: Ozeano Barea.barealdibarearazi, barearaz, barearazten. du ad.baretu, bare(tu), baretzen. da/du ad.barik Bizk.: argi barik.bariku Bizk. h. ostiralbaritonobarka eskatu, barka eska, barka eska-

tzen. du ad.barka eskebarkamenbarkamendu h. barkamenbarkarazi, barkaraz, barkarazten. dio ad.barkatu, barka, barkatzen. du ad.barkazio Herr. ‘barkamena’barkubarna izond. ‘sakona’: putzua barna da.

-an barna postpos. (-an barna —men-dian barna— hedatuagoa da -tik bar-na —menditik barna— baino)

barne 1 iz. ‘barrena, barrua’: barne me-dikuntza. 2 Ipar. iz. ‘gela’. 3 adlag.:salneurria, 5000 pezeta, zergak barne;ekainaren zortzitik hamabira, egunbiok barne; *-en barne egon e. -enbarnean egon.barneanbarnekobarne-luzegoa* e. habeartebarnerabarnerainobarnetikbarneti(ka)kobarnezbarnez barne

barnealdebarneko iz. Ipar. ‘jantzi mota’barnekoi ‘barrukoa, sakona’barnera* e. bolumenbarnerakoi

barneratu, barnera(tu), barneratzen. da/duad.

barnetegibaroibarra 1 ‘palanka’. 2 ‘bokaleko, ibai aho-

ko barra’. 3 ‘zerrenda’barraban Bizk. izond. ‘barrabasa’barra-barrabarrabas izond.barrabaskeriabarrabilbarrandan ‘zelatan’barrandaribarrandatu, barranda, barrandatzen. du

ad.barrandegi ‘zelata-tokia’barraskilo Helixbarre

barre eginbarre eraginbarre(-)karkarabarrez

barregarribarreiarazi, barreiaraz, barreiarazten. du

ad.barreiatu, barreia, barreiatzen. da/du ad.barreiatzailebarrekabarren 1 ‘barnea, barrua’. 2 ‘beheko par-

tea’: gona-barrena; soinekoari barre-na hartu; soro-barrena.barrendikbarreneanbarrenekobarrenezbarrenez barrenbarrengo

barrena 1 adlag.-an barrena postpos. ‘-an barna, -anzehar’: mendian barrena joan da.

barrena 2 Heg. iz. ‘tresna’barrenaldebarrendegibarrendu, barren(du), barrentzen. da/du

ad.barrenkoibarrera Sin. hesi, langabarrerazainbarrikabarrikada

512 EUSKERA - XLV, 2000, 2

barrikotebarrokobarru 1 iz.: barruak ez dit agintzen. 2

postpos.: bi urte barru bukatuko dalana.barruanbarrukobarrurabarrurakobarrutikbarrutikobarruz

barrualdebarruki 1 Ipar. ‘ukuilua’barruki 2 pl. ‘animaliaren erraiak, jate-

ko direnak’barrunbebarrunda izan. Gip. du ad. ‘barrundatu’barrundatu, barrunda, barrundatzen. du

ad. ‘susmatu, hauteman’barruratu, barrura, barruratzen. da/du

ad.barrutibart: bart arratsean; bart gaueko; bart-

ko loa.bartzbarur Ipar. h. baraubasa 1 Ipar. eta Naf. ‘basatia’: gizon

basa bat.basa 2 ‘lohia, lokatza’basabazterbasaberebasagizonbasahuntzbasajaunbasajendebasakatubasakeriabasakibasamortubasanderebasapiztiabasaranbasartebasasagu Apodemus sylvaticusbasatibasatu, basa(tu), basatzen. Batez ere

Ipar. da ad. ‘errebelatu, galdu’basazain* e. basozain

base Kim., Informat.baselinabaselizabaserri

baserri(-)etxebaserritarbasetxebasilikabaskulabaso 1 ‘oihana’baso 2 ‘edontzia’basoilar Tetrao urogallusbasoilo Otis sp.basolanbasomutilbasotu, baso(tu), basotzen. da/du ad.

‘oihandu’basozainbasozaintzabasseterretar (herritarra)basta ‘zamarien tresna’bastanga Dasyatis pastinacabastart Ipar.bastoi ‘karta-jokoko saila’basur 1 Gip. ‘ihintza’. 2 Ipar. ‘ur zikina’basurde Sus scrofabat

batean: gurasoekin batean bizi dabere etxean; bata etortzearekin bateanjoan da bestea.bat-bateanbat-batekobat-batekotasunbat edo batbat eginbat-egitebaten batbatera: guztiek batera oihu egin zuten;nirekin batera doa nire itzala; zu iris-tearekin batera abiatuko naiz.bateratsubat ere: ez du bilera bat (bakarrik,bera) ere huts egin.bat etorri: zurekin bat nator horretan.batez bestebatez bestekobatez erebat izan 1 ‘elkarturik egon, bat etorri’:horretan bat gaituk hirekin. 2 ‘gauza

HIZTEGI BATUA 513

bera izan’: gure hizkuntzaren egoera ezda bat Gipuzkoan eta Nafarroan.

bataiarazi, bataiaraz, bataiarazten. du ad.bataiarribataiatu, bataia, bataiatzen. du ad.bataiatzailebataila h. gudubatailoibataiobatarazi, bataraz, batarazten. du ad.batasunbatbedera Ipar. izord.bateiatu* e. bataiatubateko iz.: bateko urrea.batelbatelaribateratu, batera, bateratzen. da/du ad.bateratzebatere adb.: ez zidan batere pozik eman;

ez da batere egokia.bateriabatgarren: hogeita batgarren.batiskafobatik batbatu 1, bat(u), batzen. da/du ad.batu 2 (herritarra)batugai Mat.batuketa Mat.batura Mat.batxilerbatxilergobatzabatzailebatzaldibatzar

batzar(-)etxebatzar(-)gela

batzarburubatzarkidebatzarlekubatzartokibatzartu, batzar(tu), batzartzen. da ad.batzebatzokibatzordebatzordekidebatzuk

batzuen batzuk: batzuen batzuk bainoezin izan ditut ipini.

batzuetan: gehienetan garaiz dabilenarren, batzuetan berandu iristen da.

baxenabartarbaxerabaxerategibaxoerdibaxubaxurako arrantza Heg.bazarbazilobazka

bazka(-)landarebazkalaitzinbazkalaurrebazkaldar h. bazkaltiarbazkaldu, bazkal, bazkaltzen. du (Heg.)

edo da (Ipar.) ad.bazkalondobazkalordubazkalostebazkaltiarbazkarazi, bazkaraz, bazkarazten. du ad.bazkari

bazkari(-)legebazkaritan: laurogei baino gehiagoomen dira bazkaritan.bazkaritara: joan ginen bazkaritaraaldameneko jatetxe batera.

bazkarite (leku-denborazko kasuekinerabiltzen da batez ere): bazkariteanikusi eta adituak; bazkariteko tenore-an; bazkaritera eraman ninduen.

bazkatu, bazka(tu), bazkatzen. da/duad.: janari gozo honekin israeldarrakbazkatzen ziren; bazka itzazu nire axu-riak.

bazkidebazkidetu, bazkide(tu), bazkidetzen.

da/du ad.bazkidetzabazko* e. pazkobazkunbaztanga ‘nafarreria’bazter

bazter(-)herribazter(-)nahaslebazterrera emanbazterrera utzi

baztergabe izond.

514 EUSKERA - XLV, 2000, 2

baztergarribazterrarazi, bazterraraz, bazterrarazten.

du ad.bazterreratu, bazterrera, bazterreratzen.

da/du ad.bazterretsi, bazterrets, bazterresten. du ad.bazterretxebaztertu, bazter(tu), baztertzen. da/du ad.be “b” letraren izenabebarru ‘ataria’bedatse batez ere Zub.bedeikatu* e. bedeinkatubedeinkapenbedeinkarazi, bedeinkaraz, bedeinkaraz-

ten. dio ad.bedeinkatu, bedeinka, bedeinkatzen. du

ad.bedeinkaziobedera Ipar. ‘bana’bederatzibederatziehunbederatzigarrenbederatziurrenbederazka Ipar. ‘banaka’bederenbederik Gip. ‘bederen’begawandar (herritarra)begi

begi-betegarribegi(-)bista: begi-bistan dago.begi emanbegi-erre izond. Sin. beterrebegi(-)ertz iz. Sin. betertzbegi(-)keinubegi(-)kolpebegiko ninibegi(-)lausobegi(-)ninibegi-oker izond. Sin. betokerbegi(-)ondo iz. Sin. betondobegi(-)ondoko iz. Sin. betondokobegitan hartu ‘gorrotatu’begi(-)ukaldibegiz jobegi(-)zulo Sin. betzulo

begibakar izond.begietsi, begiets, begiesten. du ad.begigorri izond.begihandi ‘txipiroi mota handia’

begiko izond.begiluze izond.beginini* e. begi-ninibegira 1 -i begira (‘beha, so; begiratuz’).

2 -en begira (‘zain’)begiradabegiragarribegirakune Bizk. ‘begirada’begiraldibegiralebegiramenbegirarazi, begiraraz, begirarazten. dio

ad.begiratokibegiratu 1, begira, begiratzen. dio ad.

‘behatu, so egin’. 2 du ad. ‘zaindu,gorde’

begiratu 2 izond.: gauza txikietan begi-ratua ez denak, geldika joko du behea.

begiratu 3 iz.: nahikoa da azkenekomende hauei begiratu bat ematea.

begiratzailebegiratzebegirunebegitandu, begitandu, begitantzen. Batez

ere Bizk. zaio ad. ‘iruditu’: zer begi-tantzen zaizu?

begitartebegitarte egin

begitazio ‘irudipena’begizko iz.

begizkoa eginbegiztabegiztatu, begizta(tu), begiztatzen. du

ad.begonia Begonia sp.beha Ipar. adb.behaketabehako iz.behar 1 iz.: 1 ‘premia’. 2 ‘lana, egitekoa’

behar eginbehar eraginbehar(-)ordubehar(-)sari

behar 2 izond.: 1 ‘beharrezkoa’. 2 ‘po-brea, behartsua’

beharazi, beharaz, beharazten. dio ad.beharbadabehargabeko izlag. ‘alferrikakoa’

HIZTEGI BATUA 515

behargin Bizk.behar izan, behar izaten, beharkobeharleku 1 ‘lantokia’. 2 ‘buruhaustea,

nekea’: hau da beharlekua!beharraldibeharrean 1 ‘premian’. 2 (aditzaren era

burutuaren ondotik) ‘ordez’beharreko izlag.

beharrez 1: erorikoa bigundu beharrez.2 labur beharrez; hobe beharrez.

beharrezkobeharri Ipar. h. belarribeharrik batez ere Ipar. ‘zorionez’: be-

harrik han bainuen ama; andoainda-rraren eragina ez zen gainera, eta be-harrik, Konpainian gelditu.

beharrizan batez ere Bizk. ‘beharra, pre-mia’

behartasun ‘pobrezia, gabezia’behartsubehartu, behar(tu), behartzen. da/du ad.behatokibehatu, beha, behatzen. Ipar. 1 zaio ad.

‘adi egon, entzun’: hau da ene Sememaitea, honi beha zakizkiote. 2 dio ad.‘begiratu’: behatu zion lagunari.

behatz 1 ‘beheko hatza’. 2 Gip. eta Naf.‘hatza’. 3 Lap. ‘azazkala’

behatzailebehatzebehaztopa

behaztopa(-)harribehaztoparazi, behaztoparaz, behazto-

parazten. du ad.behaztopatu, behaztopa(tu), behaztopa-

tzen. da ad.behazunbehe

behea jobehe(-)lainobehe(-)mailabehe(-)nafarrerabehetik gora

behealdebeheiti Ipar. eta Naf. adlag.beheitiko Ipar. iz. ‘beherakoa’beheititu, beheiti(tu), beheititzen. Ipar.

eta Naf. da/du ad.behera

beherakabeherako iz.beheraldibeherapenbeherarazi, beheraraz, beherarazten. du

ad.beheratu, behera(tu), beheratzen. da/du

ad.beheratzebehere 1 iz. 2 izond. Nafarroa Beherea.behibehiala Sin. behinola

behialakobehiki iz.behin

behin bateanbehin-behinekobehin betikobehin edo behinbehin erebehin eta berrirobehin eta berrizbehingoan: eztabaida guztiak behin-goan bukatzeko.behingoz: lasai geldi gintezkeenbehingoz behintzat.behinik behinbehin... -z gero: behin aitortzen hasizgero, guzti-guztia esan nahi dizut.

behinen izond.behinola Sin. behiala

behinolakobehintzatbehizainbehoka iz.behorbeijindar (herritarra)beilabeilaribeilatu, beila(tu), beilatzen. du ad.beilegi Bizk.beirabeiragilebeirakibeirategibeirateriabeirinalari* e. berinalaribeirutar (herritarra)beita

516 EUSKERA - XLV, 2000, 2

bejon- Heg.bejondeialabejondeiolabejondeizula

beka Heg.bekadun Heg.bekainbekaineko iz. ‘bekainetan eman edo har-

tutako kolpea’bekaitz

bekaitz izan: demonioak haren bekaitzbaitziren.

bekaizgo Lap. eta BNaf.bekaizkeria Heg. eta Zub.bekaiztibekaiztu, bekaitz/bekaiztu, bekaizten.

1 zaio ad.: Rakel bekaiztu zitzaion bereahizpari. 2 da ad.: beste hamarrek horiaditu zutenean bekaiztu ziren bi anaienkontra.

bekar h. makarbekataribekatore Ipar. Zah. h. bekataribekatoros Ipar. h. bekataribekatu

bekatuan egonbekatu arinbekatu eginbekatu eraginbekatu larribekatu mortaljatorrizko bekatu

bekatxobekokibekoz bekobekozko iz.bektorebela Sin. haize(-)oihalbelagile batez ere Zub. ‘sorgina’belaibelaki iz.belakumebelaontzibelar 1 ‘landarea’

belar(-)dendabelar gaiztobelar(-)izpi ‘belar-zatia’belar ondubelar txar

belar 2 Zah. ‘bekokia, kopeta’belardenda* e. belar(-)dendabelardibelarjalebelarki iz.belarri

belarriak berotubelarri-luzebelarri(-)zulo

belarrimotzbelarritako iz.belarrondo ‘aurpegian, belarri inguruko

aldea’belarrondoko iz.belartegibelatxinga Pyrrocorax sp.belatz Falco sp.belaun 1 ‘hankako giltzadura’. 2 ‘belau-

naldia’belaunaldibelaunburubelaunikarazi, belaunikaraz, belaunika-

razten. du ad.belaunikatu, belaunika, belaunikatzen.

da ad.belaunikobelaxkabelaxkatu, belaxka(tu), belaxkatzen.

da/du ad.belaze Gip.beldarbeldur

beldur-ikarabeldur izanbeldur(-)damu. Sin. atriziobeldurrak (egon batez ere)

beldurgabe izond.beldurgarribeldurrarazi, beldurraraz, beldurraraz-

ten. du ad.beldurtibeldurtu, beldur(tu), beldurtzen. da/du ad.bele Corvus sp.belgikar (herritarra)belgradar (herritarra)belizetar (herritarra)belmopandar (herritarra)belodromobeltz

HIZTEGI BATUA 517

beltzaranbeltzunebeltzuri

beltzuri eginbelu Bizk. ‘berandu’belusbelutu, belu(tu), belutzen. Bizk. da ad.belzkeriabelztasunbelztu, beltz/belztu, belzten. da/du ad.:

oraindik areago beltz daiteke zerua.belzturabemol Mus.benaz

benazkobenda Heg. h. loturabenedikatu, benedika, benedikatzen. du

ad. Ipar. h. bedeinkatubeneditarbeneno h. pozoi, edenbeneragarribenetakobenetakotasunbenetanbengalera (hizkuntza)bengantza h. mendekubenindar (herritarra)bentabentaja Heg. h. abantaila, aldebentrikulubenturaz* e. menturazbentzutu, bentzu, bentzutzen. du ad. ‘ga-

raitu’ber 1 Ipar. junt. 1 ‘baldin ba-’: euskaraz

mintza gaitezen, euskaldunekin garenber. 2 ‘-en unetik’: etorri den ber, hasida berriketan.

ber 2 Ipar. ‘bera’: orok ber gauza erra-nen didate.

bera 1 mug.: gizon bera/gizona bera:etxe beretik atera ziren.

bera 2 izond. ‘biguna’ ik. beratzberaganatu* e. bereganatuberakatz Bizk. ‘baratxuria’berandu 1 1 adlag. 2 izond.: gau beran-

duan.berandu 2, berant, berantzen. Batez ere

Ipar. du ad. ‘berandutu’berandutu, berandu(tu), berandutzen. du

eta zaio ad.

berankorberant Ipar. eta Naf. izond.: aza beran-

tak landatu ditugu.berantarazi, berantaraz, berantarazten.

Ipar. du ad.berantarbiberantetsi, berantets, berantesten. du ad.:

banoa, etxekoek ez nazaten berantets.berantiarberantorduberariaz

berariazkoberaska h. abaraskaberatasunberatu, bera(tu), beratzen. da/du ad.beratz Lap. eta Naf. ‘bera, biguna’berazberba

berba eginberbako: gizon berbakoa.berbarako ‘adibidez’

berbaldun Bizk. ‘berritsua’berbaroberbatu, berba(tu), berbatzen. Bizk.

da/du ad.: Josetxo ez zegoen inorekinezkontzeko berbatua.

berberaberbeta Bizk.

berbetanberbotsberdagailu Ipar.: lurra berdagailuz ber-

da bedi.berdats Ipar.berdatu, berda, berdatzen. da/du ad.berdeberdekeria ‘gordinkeria, lizunkeria’berdel Scomber scombrusberdetasunberdexkaberdin

berdin izan da/zait/zaio ad.; du/dit/dioad.

berdinarazi, berdinaraz, berdinarazten.du ad.

berdindu, berdin(du), berdintzen. 1 da/duad. ‘berdin bihurtu’: hemen berdintzendira aberats-pobreak. 2 da/du ad. ‘lau-tu’: mendia berdindu. 3 da/du ad. ‘ase’:gosea berdindu.

518 EUSKERA - XLV, 2000, 2

berdingabe izond.berdingabeko

berdinketaberdintasunberdintsu

berdintsu izan zait/da ad.berdotzberdoztu, berdotz/berdoztu, berdozten.

da/du ad.berduraberduratu, berdura(tu), berduratzen.

Lap. eta BNaf. da/du ad.’barreiatu’bere 1 Bizk. h. erebere 2

bere eginbere hartan: bere hartan utzi zituztenkontuak.bere horretan (bere hartan erabilia-goa da)bere kasaberekikobere kontu

berealdikoberebat Heg.bereber Zub. 1 adlag. ‘bakarrik’: bereber

bizi da. 2 izond. ‘berezia, beregaina’:hiru pertsona bereber.

berebiziko Heg.beregain izond.beregaintasunbereganatu, beregana(tu), bereganatzen.

da/du ad.berehala

berehalakoan (batez ere ezezko per-pausetan): ez zion berehalakoan antzeman.berehalako batean ‘laster, bat-batean’

berehalaxeberein batez ere Bizk. ‘asko, anitz’bereiz adlag.bereizarazi, bereizaraz, bereizarazten. du

ad.bereizgarri 1 iz.: euskal literaturaren

bereizgarri orokorrak. 2 izond.bereizi, bereiz, bereizten. da/du ad.bereizkeriabereizketabereizkuntzabereizle

bereiztu* e. bereiziberekoiberekoikeriaberenaz Lap. eta BNaf. h. berezberendiaberendu, beren(du), berentzen. du ad. h.

beretuberenganatu, berengana(tu), berengana-

tzen. du ad. h. bereganatuberenjena h. alberjiniaberesi Bizk. ‘txara, sastraka’beretarberetsu* e. bertsuberetter Ipar. ‘meza-laguntzailea’beretu, bere(tu), beretzen. du ad.berez

berezkoberezi izond.berezikiberezitasunberezkotasunberga 1 ‘neurria’. 2 ‘itsasontzietako

haga’beribilberina Ipar. ‘beira’berinalariberjabetasunberlindar (herritarra)bermatu, berma, bermatzen. 1 da ad.:

ukondoez leihoan bermatu zen; ‘usteosoa izan’: Jainkoaren baitan berma-tzen gara. 2 du ad. ‘berme eman’: er-lijioak betiko bizitza bermatzen digu.

bermeberna

berna-hezurbernatar (herritarra)bernazakibernizbernizatu, berniza, bernizatzen. du ad.bernuzatu, bernuza, bernuzatzen. Ipar.

du ad. ‘zizelatu’bero iz. eta izond.: beroan egon (Ipar. eta

Naf.): ‘berotan egon’bero-beroanbero-bero eginbero izan

beroaldiberoarazi, beroaraz, beroarazten. du ad.berogailu

HIZTEGI BATUA 519

berogarri iz. eta izond.beroki 1 ‘leku babesa’. 2 ‘arropa’berokuntzaberori Heg. 1 pronominala: iritzi hori

berori. 2 izord. (ia bakarrik Heg.)berorika

berotasunberotegiberotu, bero(tu), berotzen. da/du ad.berotzaileberotzeberpizkunde h. pizkundeberpizteberpiztu, berpitz, berpizten. da/du ad.berraldatu, berralda, berraldatzen. da/du

ad.berrargitaratu, berrargitara, berrargita-

ratzen. du ad.berredura* e. berreturaberregin, berregiten. du ad.berrehunberreketa Mat.berrekizun Mat.berreraiki, berreraikitzen. du ad.berrerosi, berreros, berrerosten. du ad.berresan, berresaten. du ad.berreskuratu, berreskura, berreskura-

tzen. du ad.berrespenberretarazi, berretaraz, berretarazten. du

ad.berretsi, berrets, berresten. du ad.berretu, berret(u), berretzen. du ad.

1 Zah. ‘emendatu, gehitu’. 2 Mat.:‘zenbaki bat (berrekizuna) beste zenba-ki batek (berretzaileak) adierazten duenadina aldiz bere buruarekin biderkatu’.

berretura 1 Zah. ‘emendioa’. 2 Mat.berretzaile 1 Zah. ‘berretzen duena’.

2 Mat.berrezarri, berrezar, berrezartzen. du ad.berri 1 izond.: dirua ateratzeko modu

berriren bat sortu; handik etorri berrizela. 2 iz.: gure berriak entzunik bide-ra ilki zitzaizkigun.berri eman: atzoko istripuen berrieman du egunkariak.berri jakinBerri On: Jesukristoren Berri Ona S.Joanen arabera.

berriarazi, berriaraz, berriarazten. du ad.berridatzi, berridatz, berridazten. du ad.berriemaileberrikeriaberriketaberriketaldiberriki

berrikitanberrikuntzaberrikusi, berrikus, berrikusten. du ad.berripaperberriro 1 ‘berriz, beste behin’. 2 ‘berri-

kitan, duela gutxi’berritan adlag.berritasunberritsuberritsukeriaberritu, berri(tu), berritzen. da/du ad.berritzaileberritzeberriz 1 ‘berriro’. 2 ‘aldiz’

berriz ereberrizaleberrizalekeriaberriztatu, berrizta, berriztatzen. du ad.berriztatzeberro 1 Ipar. ‘sasia’. 2 ‘iturri belarra’berrogei: berrogeita hamahiru; berro-

geita hiruak; berrogeita batgarren.berrogeialdiberrogeitakabertakobertakotu, bertako(tu), bertakotzen. da

ad.bertan

bertan behera utzibertaratu, bertara(tu), bertaratzen. da ad.bertatik 1 ‘berehala’. 2 ‘hementxetik’

bertatik bertarabertikalberton batez ere Bizk.

bertoko batez ere Bizk.bertsio 1: jatorrizko bertsioa. 2 Bestela-

koetan erabil itzulpen, idatzaldi, etab.bertso

bertso(-)jartzailebertso(-)saiobertsotan

bertsogile

520 EUSKERA - XLV, 2000, 2

bertsogintzabertsolaribertsolaritzabertsopaperbertsozalebertsu ‘ia bera’bertutebertutetsubertz* e. pertzbertze Lap. eta Naf. h. besteberunberunkari* e. iturginbesaburubesagainbesagainkabesakadabesalki* e. besaulkibesamotz h. besomotzbesangabesapebesarka 1 Ipar. eta Naf. adlag. ‘besarka-

tuz’besarka 2 iz. ‘besarkada’besarkadabesarkatu, besarka, besarkatzen. du ad.besartebesatara Ipar. ‘besakada’besaulkibesazpibeso

besoz besobesoetako: aitona-amonen besoetakoa

naiz ni.besoko: soinean zituzten oinetako eta bu-

rugaineko gorriak eta besoko urdinak.besomotzbesondo: besoak eta are besondoak age-

rian dituela.besta Ipar. eta Naf. ‘jaia’Bestaberribestaburubestaldebeste

besteak bestebeste behinbeste gabe(rik) / besterik gabebeste orduzbesterik ezeaneta beste

besteko Bizk.: zuk besteko indarra baduhonek.

bestela 1 ‘bestenaz’. 2 ‘gisa diferentean’.3 ‘bestalde, gainera’bestelako

bestelakotu, bestelako(tu), bestelako-tzen. da/du ad.

bestenaz Ipar.bestera batez ere Bizk. ‘bestela’besterendu, besteren(du), besterentzen.

da/du ad.bestia Zah. Lap. eta BNaf. h. piztiabestondobeta batez ere Gip. 1 ‘astia, denbora li-

brea’. 2 ‘denbora’. 3 ‘aukera’betan Ipar. 1 ‘batean, batera’. 2 ‘bat-ba-

tean’bet-betan Ipar. ‘bat-batean’

betarte* e. begitartebetatxatu* e. petatxatubetatxu* e. petatxubetaurreko 1 pl.: betaurrekoak jarri.

2 ‘urrutira ikusteko tresna’betazalbetazpibete, betetzen. da/du ad.

bete-beteanbete-beteko

betealdibetearazi, betearaz, betearazten. du ad.betebeharbeteezin izond.betegarri iz. eta izond.betegin izond.betegintzarrebetekadabetekizunbeteko: etxea beteko gizona; zuloa bete-

ko gorputza; gizona beteko elurra.betekorbetelanbeterinario* e. albaitaribeterraba batez ere Ipar. Beta vulgarisbeterre izond. Sin. begi-errebetertz iz. Sin. begi(-)ertzbetetasunbetetzailebetetzebetezpal Ipar. ‘betazala’

HIZTEGI BATUA 521

betibeti batbeti-batekobetidainobetidanik

betiere 1 ‘beti’. 2 ‘nolanahi ere’betierekobetiko 1 izlag.: betiko bizitza. 2 adlag.:

betiko joan da.betikotasunbetikotu, betiko(tu), betikotzen. da/du ad.betikoz Ipar. eta Naf. h. betikobetilebetilunbetirako h. betikobetiraunde g.g.er. ‘betikotasuna’betirautebetizu iz. eta izond.betobetoker izond. Sin. begi-okerbetondo iz. Sin. begi(-)ondobetondoko iz. Sin. begi(-)ondokobetortz ‘letagina’betroi ‘behi mota’betsein Bizk. ‘begi-ninia’betun Heg. Sin. ziraiabetzulo Sin. begi(-)zulobezainbezainbatbezainbestebezala

ez bezala: gauzak lehen ez bezala be-gietaratzen zitzaizkion.ez bezalako: uste ez bezalako alda-kuntzak dakartzate urteek.

bezalakatu, bezalaka, bezalakatzen.da/du ad.

bezalakobezalatsubezalaxebezatu, beza, bezatzen. du ad. ‘animaliak

hezi’bezeriabezerobezpera iz.bezperago Ipar. ‘bezpera-aurrea’: ezkon-

tzeko bezperan edo bezperagoanbezperak ‘otoitza, orduen otoitzetan ilu-

nabarrekoa’

bezti Ipar.: beltzez bezti agertu da Ma-nex (‘beltzez jantzita’)

beztiarazi, beztiaraz, beztiarazten. du ad.beztitu, bezti(tu), beztitzen. Ipar. eta Naf.

da/du ad. ‘jantzi’bhutandar (herritarra)bi: bi etxe; etxe bi

bi-biak 1 ‘biak bakarrik’. 2 ‘biak’bien bitarteanbitanbitariko

biao Sin. siesta: biaoa egin.bibabibakabibelarBibliabibliografiabibliotekabibliotekari h. liburuzainbibotebibotedunbidaiabidaiaribidaiatu, bidaia(tu), bidaiatzen. du ad.

(nor kasurik gabea)bidaidebidaldibidali 1, bidal, bidaltzen. du ad.bidali 2 iz. ‘apostolua’bidaltzailebidaribidarobidatu, bida, bidatzen. Ipar. du ad. ‘gi-

datu’bidaztibide 1

bidea galdubidea hautsibidea(k) ebakibidea(k) hetsi Ipar.bidea(k) irekibidea(k) itxibidea(k) urratubide(-)aurreko ‘aitzindaria’bide batezbide(-)bazterbide eginbide emanbide-erakusle

522 EUSKERA - XLV, 2000, 2

bide(-)erdibide(-)ertzbide izan ‘bidezko izan’bide(-)seinalebidezbidez bidedela (direla) bide, zela (zirela) bide

bide 2: izen hori, euskaldunak kristautubaino lehenagokoa bide da.

bidebanatzebidegabe iz. eta izond.

bidegabekobidegabekeriabidegabekibidegurutzebidekari Ipar.bideko 1 iz.bideko 2 izond. ‘bidezkoa, zuzena’bidelagunbidelapurbidenabarbideobideokasetebiderbideratu, bidera(tu), bideratzen. da/du

ad.biderkadura Mat.biderkagai Mat.biderkakizun Mat.biderkatu, biderka, biderkatzen. du ad.

Mat.biderkatzailebiderketa Mat.bidesaribidexendra Naf. ‘bidezidorra’bidexkabidezainbidezidorbidezki adlag.bidezko 1 iz. ‘bidaztia, erromesa’bidezko 2 izond. ‘zuzena, legezkoa’bielorrusiar (herritarra)bielorrusiera (hizkuntza)bierarteko izlag. Ipar. ‘artekoa, bitarte-

koa’biga 1 iz. ‘bigantxa’, ‘txahala’biga 2 zenb.: biga etorri dira; *biga

ikasle e. bi ikasle.bigamia

bigantxabigarren

bigarrenezbigira: bigirak dira beste olgeta batzuk

baserri-etxeetan mutilak eta neskakgauez egiten dituztenak.

bigizta* e. begiztabigunbigundu, bigun(du), biguntzen. da/du ad.bigungarribigunkeriabiguntasunbiguntzailebihar

bihar artebiharko 1 izlag.: biharko lanak. 2 ad-lag.: biharko utzi dugu lana.

biharamunbiharamuneko

biharamunago Ipar. iz. ‘biharamunarenondoko eguna’

bihi Sin. ale, garaubihika 1 adlag. ‘aleka’. 2 iz. ‘alea, bihia’bihikatu, bihika(tu), bihikatzen. du ad.

‘aletu’bihitegibihitu, bihi(tu), bihitzen. da eta du ad.

‘aletu’bihortzbihotz

bihotz-altxagarri izond.: solas bihotz--altxagarriak.bihotz-bihotzetikbihotz-bihotzezbihotzeko izlag.: nire bihotzeko lazta-na.bihotz emanbihotz-erdiragarri izond.bihotz izanbihotzez

bihotzaldibihotzeko iz.: bihotzekoak emanda hil

zen.bihotzerrebihotzondobihotzondoko iz.bihozberabihozberatasunbihozgabe izond.

HIZTEGI BATUA 523

bihozgabetu, bihozgabe(tu), bihozgabe-tzen. da/du ad.

bihozkadabihozminbihozmindu, bihozmin(du), bihozmin-

tzen. da/du ad.bihozñobihoztibihoztoibihoztunbihoztxobihur 1 iz. ‘bilurra’. 2 izond. h. bihurribihurdika iz. Ipar.bihurdikatu, bihurdika(tu), bihurdika-

tzen. Ipar. da/du ad.bihurdurabihurgunebihurkatu, bihurka, bihurkatzen. da/du

ad. h. bihurdikatu, bihurritubihurketabihurkinbihurkorbihurrarazi, bihurraraz, bihurrarazten.

du ad.bihurrerabihurribihurrialdibihurriarazi, bihurriaraz, bihurriarazten.

du ad.bihurrikatu, bihurrika, bihurrikatzen.

da/du ad.bihurrikeriabihurritu 1, bihurri(tu), bihurritzen.

da/du ad.bihurritu 2 iz.bihurtu, bihur, bihurtzen. da eta du ad.:

ura ardo bihurtu zen.bihurtzebijiliabikainbikaindu, bikain(du), bikaintzen. da/du

ad.bikainkibikaintasunbikariobikebiketsubikeztatu, bikezta, bikeztatzen. du ad.biki

bikinibikobikoitibikoitzbikoiztasunbikoiztu, bikoitz/bikoiztu, bikoizten.

da/du ad.bikor* e. pikorbikotebiktimabiku* e. pikubikunbikundu, bikun(du), bikuntzen. da/du

ad.bilabilakabilakabidebilakaerabilakarazi, bilakaraz, bilakarazten. du

ad.bilakatu, bilaka, bilakatzen. da/du ad.bilaketabilakuntzabilaldibilarazi, bilaraz, bilarazten. du ad. 1 ‘bi-

latzera behartu’. 2 ‘biltzera behartu’bilaribilatu, bila, bilatzen. du ad.bilatzailebilaubilaukeriabilbatu, bilba, bilbatzen. du ad.bilbebil-bil eginbildoskibildotsbildu, bil, biltzen. da eta du ad.bildukibilduma

bilduma eginbildumagilebildumaribildumatu, bilduma(tu), bildumatzen. du

ad.bildumenbildur* e. beldurbildurabildutasunbilera

524 EUSKERA - XLV, 2000, 2

bilgorbilgunebiligarro h. birigarrobilioibilketabilkinbilkurabillarbillete ‘dirua’bilobilobabiltegibiltokibiltzailebiltzarbiltzarkidebiltzebilurbiluz batez ere adlag.biluzarazi, biluzaraz, biluzarazten. du

ad.biluzgorri

biluzgorrianbiluzgorririk

biluzgorritasunbiluzgorritu, biluzgorri(tu), biluzgorri-

tzen. da/du ad.biluzi 1, biluz, biluzten. da/du ad.biluzi 2 izond.biluzikbiluztasunbina

binako izlag.binakabinakatu, binaka(tu), binakatzen. du ad.binako iz.binazka h. binakabinper: soineko guztiek badute beren

ifrentzu edo binperra.biografiabiokimikabiolabiolentzia h. indarkeriabioleta Viola sp.biolinbiolinistabiologiabiologikobiolontxelo

biper* e. piperbipera Ipar. ‘sugegorria’bipi* e. pipibipilbipilarazi, bipilaraz, bipilarazten. du ad.bipildu, bipil(du), bipiltzen. da/du ad.bipilkibipiltasunbira

bira eginbiran

birabarkibiraka adlag.birakari: ate birakaria.biraketabirakorbirakortasunbirao

birao eginbiraogilebiraokabiraolaribirarazi, biraraz, birarazten. du ad.biratu, bira(tu), biratzen. da/du ad.: bes-

tera biratzen duzu aurpegia hura ezikustearren; ilargia lurraren inguruanbiratzen da.

birazka Ipar. ‘binaka’birbilobabirbira Ipar. ‘pixka’biri: katuarentzat biria ekarri beharko

da.biribilbiribildu, biribil(du), biribiltzen. da/du

ad.biribilgunebiribilkatu, biribilka, biribilkatzen.

da/du ad.biribilketabiribiltasunbirigarro Turdus philomelosbirika 1 ‘arnasketa-organoa’. 2 ‘birikia’birikeribiriketako iz. h. birikeribiriki ‘abereen birika, jateko zatikatua’biritxi Ipar. 1 ‘bikia’. 2 ‘bikoitza’. 3 ‘bi-

koitia’birjaio, birjaiotzen. da ad.birjina

HIZTEGI BATUA 525

birjintasunbirla: bederatzi birletako joko hori bizi-

ki maite dugu herrian.birlandatu, birlanda, birlandatzen. du

ad.birloratu, birlora, birloratzen. da ad.birlorebirmaniar (herritarra)birmaniera (hizkuntza)birmoldaketabirmoldarazi, birmoldaraz, birmoldaraz-

ten. du ad.birmoldatu, birmolda, birmoldatzen.

da/du ad.birraitonabirramonabirrin

birrin-birrin eginbirrindu, birrin(du), birrintzen. du ad.birritan

behin eta birritanbirsaldu, birsal, birsaltzen. du ad.birsortu, birsor, birsortzen. da/du ad.birtualbirtute* e. bertutebiru* e. pirubirunda

birundanbirusbirzahibisaia 1 ‘aurpegia’. 2 (esapideetakoa):

deabruen bisaia!bisaje Herr. ‘itxura harrigarria, zabarra’bisdun ‘bitsa duena’: ardo bisduna.bisean bis: gehienetan etsaiak bi lerro-

tan ematen dira bisean bis, taulatuan.biserabishketar (herritarra)bisigodobisigu Pagellus centrodontusbisita

bisita eginbisitaribisitatu, bisita(tu), bisitatzen. du ad.Bisitazio (Ama Birjinarena)biska Sin. likabiskatsu Sin. likatsubiskatu, biska(tu), biskatzen. da/du ad.

Sin. likatu

bislama (hizkuntza)bismutobisoibisontebissautar (herritarra)bista

bistakobistan egonbistan izanbistatik alde eginbistatik galdubistatik kendubistaz ezagutu

bistaratu, bistara(tu), bistaratzen. da/duad.

bisurtebisustu, bisuts/bisustu, bisusten. da/du

ad.bisutsbitbitaminabitan ‘bi aldiz’bitarbitarikobitarte

bitartean-en bitartez postpos.: X izpien bitartezgorputz barruan dagoen edozer ikusiahal izaten da.

bitarteko 1 iz. 2 izond.: noiz den hordi-keria osoa, noiz bitartekoa, edo erdi-merdi esaten zaiona.

bitartekotasunbitartekotzabitasunbits

bitsetan: zorion-bitsetan.bitsaderabitxi 1 iz. 2 izond.

bitxi(-)dendabitxigilebitxigintzabitxikeriabitxitasunbitxitegibitxiztatu, bitxizta, bitxiztatzen. da/du

ad.bitzuk Bizk.bixigarri adkor.

526 EUSKERA - XLV, 2000, 2

bixika batez ere Ipar. ‘maskuria’bixkotx Ipar. Sin. bizkotxobizar

bizar(-)labanabizar(-)makinabizarra egin, kendu, moztu

bizardunbizargabe izond.bizargilebizarginbizargintzabizarmakina* e. bizar(-)makinabizartegibizartsubizepsbizi 1 izond. 2 iz.: bizia galdu; bizia ken-

du.bizi izan, bizi, bizitzen, biziko. da ad.bizi-alargunbizi-alargundu, bizi-alargun(du), bizi-

alarguntzen. da ad.bizi-alarguntzabiziagotu, biziago(tu), biziagotzen.

da/du ad.bizialdatu, bizialda, bizialdatzen. du ad.bizialdibiziarazi, biziaraz, biziarazten. du ad.biziarazlebiziatu, bizia, biziatzen. da ad.bizibeharbiziberritu, biziberri, biziberritzen.

da/du ad.: euskara poesiaren indarrazbiziberrituko zuena.

bizibidebizidunbizien Bizk. ‘minbizia’bizierabizigabe izond.bizigaibizigailu Ipar. ‘bizigaia, janaria’bizigarri: gauza biziak eta bizigarriak;

aho-bizigarria.bizigura Bizk. iz. eta izond. ‘bizinahia’bizikari Ipar.bizikibizikidebizikidetasunbizikletabizikletari Sin. txirrindulari

bizikor: gorputza hilkorra da eta arimabizikorra.

bizilagun 1 ‘bizikidea, ezkontidea’.2 ‘auzokidea’. 3 ‘biztanlea’

bizilegebizilekubizimodubizimoldebizinahi 1 iz.: beren bizinahi eta bizibe-

harraren kezka; bizinahiak eta ezinbi-ziak zerabilen gizona. 2 izond.: herrigaztea, kolorezalea, bizinahia, alaia.

bizio 1 ‘ohitura txarra’biziozko

bizio 2 Bizk. ‘hesteetako zizarea’biziotsubizirikbizirobizitasunbizitegi ‘etxebizitza’bizitokibizitore Ipar. ‘azkarra, bizkorra, indar-

tsua’bizitu, bizi(tu), bizitzen. da/du ad. ‘bizia-

gotu, biziago bihurtu’: hartarako bideakhartzeko egarria gehitu eta bizitu zait.

bizitza 1 ‘bizia, bizialdia, bizimodua’.2 ‘etxea, etxebizitza’

bizitze Ipar. eta Naf. h. bizitzabizkaierabizkailu* e. pizgailubizkaitarbizkar

-en bizkarbizkarra berotubizkar(ra) emanbizkarretik: langilearen bizkarretikmantentzen dira alferrak.bizkarrez: bizkarrez itzulirik, badoaingelesa.bizkar(-)zorro

bizkarkabizkarki ‘bizkar aldeko okela’bizkarkin Ipar. ‘bizkarroia’bizkarrekobizkarreratu, bizkarrera(tu), bizkarrera-

tzen. da/du ad.bizkarrezurbizkarroi

HIZTEGI BATUA 527

bizkartzainbizki Gip. h. bikibizkitartean 1 Zah. adlag. ‘bien bitarte-

an’. 2 lok.bizkondebizkorbizkorgarribizkorkibizkorraldibizkorrarazi, bizkorraraz, bizkorraraz-

ten. du ad.bizkortasunbizkortu, bizkor(tu), bizkortzen. da/du ad.bizkotxa* e. bixkotx, bizkotxobizkotxo Heg. Sin. bixkotxbizpahirubiztanlebiztanleriabiztu, bizten. Batez ere Bizk. da/du ad. h.

piztubiztuera* e. piztuerablai

blai eginblaitu, blai(tu), blaitzen. da/du ad.blantyretar (herritarra)blasfematu, blasfema, blasfematzen. du

ad.blasfemia* e. biraoblintxa Ipar. ‘hegabera’bloemfonteindar (herritarra)blokblokeblusa ‘emakumeen atorra mota’boa Subfam. Boinaebobeda h. gangabobina Sin. harilboga 1 ‘arraunketa’boga 2 Boops boopsbogalaribogatu, boga(tu), bogatzen. du ad.bogotar (herritarra)bohatu* e. buhatuboikotbokal (kontsonante ez dena)bokale (itsasokoa)bokartabokata Ipar. ‘lixiba’bokatibobokazio

bolabola(-)joko

boladaboladan egon

bolajoko* e. bola(-)jokobolalekubolalumabolandera ‘suziria’bolanta ‘arrantzako sare-mota’bolatokibolboraboleroboliboligrafo Heg. h. bolalumabolikostar (herritarra)boliviar (herritarra)bolkan* e. sumendibolondres* e. boluntarioboltsa* e. poltsa eta burtsabolu Bizk. ‘errota’bolumenboluntariobonba ‘lehergailua’bonbardatu, bonbarda, bonbardatzen. du

ad.bonbilla Heg.bonet Ipar. eta Naf. ‘txapela’bonubor-bor

bor-bor eginborborrean

borborkabordabordalde batez ere Ipar. ‘borda eta in-

gurua’bordaribordatu, borda, bordatzen. du ad. h. bro-

datubordoi* e. pordoiborlaborobil Gip. eta Naf. h. biribilborondateborondatetsuborondatezkoborragomaborraja Borrago officinalisborratu, borra, borratzen. da/du ad.borreroborroina* e. borraja

528 EUSKERA - XLV, 2000, 2

borrokaborroka eginborrokanborrokan egin

borrokalariborrokaldiborrokatu, borroka(tu), borrokatzen. da

ad.borrokazalebortborta Ipar. ‘atea’bortitzbortizkeriabortizkibortiztasunbortiztu, bortitz/bortiztu, bortizten.

da/du ad.bortu ‘alhapidea’bortxa

bortxa eginbortxaz

bortxakeriabortxaketabortxatu, bortxa(tu), bortxatzen. du ad.bortz Ipar. eta Naf. h. bostbortzehun Ipar. eta Naf. h. bostehunbosgarrenbosnabosniar (herritarra)bosniera ‘serbokroaziera’bospaseibost

bost axola izan (zait motakoa da he-datuena): bost axola zaizkigu auzokoaketa bost: ari gara entzuten geureak etabost.(nor) bere bostean: maizterrak betiberen bostean gogor.

bostehunbostekobostenbota 1, bota, botatzen. du ad.bota 2 iz. ‘oinetako-mota’botagale Sin. botagura, botalarribotagura Sin. botagale, botalarribotaharribotaka

botaka eginbotalarri Sin. botagale, botagura

botanikabotarazi, botaraz, botarazten. du ad.botarribotatzebotaziobotebotereboteredunboteretsubotika 1 ‘farmazia’. 2 ‘sendagaia’botikaribotilabotilerobotobotoi

botoi(-)zulobotoil* e. botilabotoitu, botoi(tu), botoitzen. du ad.botswanar (herritarra)botz* e. pozboxeoboxeolariboz 1 ‘ahotsa’boz 2 Ipar. 1 ‘botoa, autarkia’. 2 ‘bozke-

ta, hauteskundea’boz 3 Ipar. h. pozbozgorailubozkarazi, bozkaraz, bozkarazten. Ipar.

du ad.bozkariatu, bozkaria, bozkariatzen.

da/du ad.bozkariobozkatu, bozka(tu), bozkatzen. du ad.bozkatzailebozkatzebozketabrakizefalobrankabrankia Sin. zakatzbrasabrasildar (herritarra)brasiliar (herritarra)bratislavar (herritarra)brazzavilletar (herritarra)brea Sin. galipotbrebiariobrentsa* e. prentsabreska* e. abaraskabretoi

HIZTEGI BATUA 529

bridabridatu, brida(tu), bridatzen. du ad.bridgetowndar (herritarra)brigada: Brigada Gorriak.brigadierbrigantin (itsasontzia)brinkobris-brisbristadabritainiar (herritarra)brodatu, broda, brodatzen. du ad.brokatu, broka, brokatzen. Ipar. da/du

ad. ‘bete’brokel ‘ezkutua’

brokel-dantzabroma Heg. Herr.bronkiobronkitisbrontzebrotxabruneitar (herritarra)brusa ‘gizonen jantzia’bruselar (herritarra)budapestar (herritarra)budinbuelta Heg. Lgart.

buelta emanbuelta hartu

bueltaka Heg. Lgart.bueltatu, buelta(tu), bueltatzen. Heg.

Lgart. da/du ad.buenosairestar (herritarra)bufalo Bubalus sp.bufanda Heg.bufoibufoikeriabuhamebuhatu, buha, buhatzen. Ipar. du ad.buhurdi* e. bururdibuiabuiatu, buia(tu), buiatzen. da/du ad.

‘puztu, handitu’buila Herr.bujumburar (herritarra)bukaerabukaezinbukarazi, bukaraz, bukarazten. du ad.bukarestar (herritarra)bukatu, buka, bukatzen. da/du ad.

bukatugabebuketbukolikobular

bularra emanbularra hartubularra kendu

bularrekobularretako ‘emakumeek bularrei euste-

ko erabiltzen duten janzkia’bularrezurbulartsubulartu, bular(tu), bulartzen. da/du ad.buldabulebarbulegaribulegobulegogizon* e. bulegaribuletinbulgariar (herritarra)bulgariera (hizkuntza)bulkadabulkarazi, bulkaraz, bulkarazten. dio ad.bulkatu, bulka, bulkatzen. du ad.bulko Sin. burutaziobulta Ipar. 1 ‘aldartea’: haserre-bulta ba-

tean bere autoari ostikoka ari zen auto-zaina. 2 ‘denbora-bitartea’: bulta (bat)honetan hemen ikusten dut Karmen.

bultza eginbultzadabultzagilebultzaka adlag.bultzaldibultzarazi, bultzaraz, bultzarazten. dio ad.bultzatu, bultza, bultzatzen. du ad.bultzatzailebulunba 1 ‘dunba, joarea’. 2 ‘pertsona

berritsu edo funsgabea’bunkerburaso Ipar. h. gurasoburbuilaburdina

burdin barraburdin hari Sin. alanbreburdin sareburdin ur Ipar. ‘metal-ura’burdin ziri

burdinbide

530 EUSKERA - XLV, 2000, 2

burdindegiburdingaiburdingintzaburdinkiburdinolaburdintsuburdinurtu iz.burduntzali* e. burruntzaliburduntzi* e. burruntziburezurburgesburgesiaburgestu, burges(tu), burgesten. da/du ad.burkinafasoar (herritarra)burkoburla

burla eginburlaz

burlariburlatu, burla(tu), burlatzen. da ad.burmuinburokraziaburraso* e. gurasoburruka* e. borrokaburrunba

burrunba eginburrunban

burrundaraburrundaran

burruntzaliburruntziburrunzali* e. burruntzaliburrustan batez ere Ipar. ‘borborka’burtsaburtzoragarriburtzoraldiburtzoratu, burtzora, burtzoratzen.

da/du ad.burtzoroburu

-en buruan: bost urteren buruan.-i buruz 1 ‘-rantz, -ganantz’: nik ezdakit jendea zeri buruz doan. 2 ‘-z, -en gainean’: nahikoa hitz egin dugugai honi buruz.-i buruzkoburua berotu(bere,...) burua botaburua galdu

buruak emanburu-hasburua makurtuburuan edukiburua nekatuburuan hartuburuan izanburuan pasa(tu)buruaren jabe(bere,...) buruaz beste eginburu-belarriburu eginburu emanburu(-)hausgarriburu(-)hezur h. burezurburu hutsikburukoburuko minburu(-)lanburu(-)langileburu(-)orratzbururen buruburutan ateraburutik beherako iz.burutik bururaburutik eginburutik egonburutik nahasiburuz ari izanburuz beheraburuz buruburuz esanburuz gainburuz goraburuz ikasi

buruargiburuarinburubeltz iz. ‘txinboa’buruberoburubideburugabe izond.burugabekeriaburugabetu, burugabe(tu), burugabe-

tzen. da/du ad.burugin izond.burugogorburugogorkeriaburugorriburuhandi

HIZTEGI BATUA 531

buruharroburuhausteburuil Ipar. eta Naf. h. irailburuiritzi 1 iz. ‘harrokeria’. 2 izond.

‘harroa’burujabe: Samoako Estatu Burujabea.burujabetasunburujabetzaburujope Ipar. ‘harrokeria’burukadaburuketaburuki iz.buruko 1 ‘burua estaltzekoa’. 2 ‘buruan

hartzen den kolpea’. 3 h. burkoburukoiburumakurburumotzburumuin h. burmuinburundiar (herritarra)burupebururakizunbururatu, burura(tu), bururatzen. 1 zaio

ad. ‘burura etorri’. 2 du ad. ‘burura era-man, buruan ipini’. 3 du ad. ‘amaitu’

bururdiburusiburusoilburutaldiburutapenburutazioburutsuburutu, buru(tu), burutzen. 1 da ad.: ga-

ria burutzen ari da. 2 du ad.: haur ho-nekin ezin dut burutu (‘ezin naiz mol-datu’). 3 du ad. ‘amaitu’

burutzia egin Ipar. ‘buru egin’ (batezere ezezko perpausetan erabilia)

buruxkaburuzabalburuzagiburuzagigo Ipar. ‘buruzagitza’buruzagitasun Ipar. ‘buruzagitza’buruzagitzaburuzapiburuzpide Gip. h. burubideburuzuri

astegun buruzuriburuzutbusti, bustitzen. da/du ad.bustialdibustiarazi, bustiaraz, bustiarazten. du ad.bustidurabustitasunbutaka h. besaulkibutanobutroi (arrantza-tresna) Sin. pertolabutz* e. putzbutzu* e. putzubuzkantzbuztanbuztanbeltz Oblada melanurabuztandu, buztan(du), buztantzen. da ad.buztangorri Phoenicurus sp.buztanikara Motacilla sp.buztankadabuztanluze Aegithalos caudatusbuztanzuri Oenanthe sp.buztarri* e. uztarribuztin

buztin-lurbuztingintzabuztingorribuztintsu

C

caboverdetar (herritarra)camping edo kanpincampuscamberrar (herritarra)caracastar (herritarra)castriestar (herritarra)charter

chisinauar (herritarra)cl ‘zentilitro’ren sinbolo nazioartekoacm ‘zentimetro’ren sinbolo nazioartekoacorpuscostarricar (herritarra)couché paper

532 EUSKERA - XLV, 2000, 2

d (de)dadodafaila Ipar. ‘zamaua’dagoeneko: luze iritzita ere banago da-

goeneko; hori, urte haietan, dagoene-ko aldarrikatua zuten Altubek eta.

dagonil h. abuztudakartar (herritarra)daldara Ipar. eta Naf. h. dardaradalia Dahlia variabilisdalmaziera (hizkuntza)daltonismodamadamaskodamaskoar (herritarra)damatxodamu 1 ‘damutasuna, garbaia’. 2 Ipar.

‘kaltea’damu-domaia Ipar. ‘kalte-galera’: bi-zikleta kaskatu didazue eta hautsi;damu-domaiak zor dizkidazue.damu izan: gero ez dute damu izangoorain horrela ibilia?

damugarridamurik ‘tamalez, zoritxarrez’damutasundamutu, damu(tu), damutzen. da/zaio

ad.: damutu zitzaidan eman nizkionatsekabeez; bost aldiz damutu zaitetxean sartua (edo sartzea).

danba batez ere onomat.danbada iz.danbateko iz.danbolin

danbolin-jotzailedanbolintero Herr.danbordanborradadandarrez Bizk. ‘arrastaka’danga onomat. eta iz.dangada iz.dangateko iz.daniar (herritarra)daniera (hizkuntza)danimarkar (herritarra)

dantzadantza egindantzan egin

dantzaldidantzalekudantzarazi, dantzaraz, dantzarazten. du

ad.dantzaridantzatokidantzatu, dantza(tu), dantzatzen. da/du

ad.: arratsalde osoan dantzatu naiz (ez*dantzatu dut); aurreskua dantzatudut; makila dantzatu dut.

dar-dardar-dar egin

daratuludardara

dardarazdardaraka Sin. dardarkadardaraldidardararazi, dardararaz, dardararazten.

du ad.dardaratu, dardara(tu), dardaratzen.

da/du ad.: asko dardaratu naiz; maki-la dardaratu dut.

dardarka Heg.dardodaressalaamdar (herritarra)dastalekudastamendastarazi, dastaraz, dastarazten. dio ad.dastatu, dasta, dastatzen. du ad.datadatibodatildatudauhahtar (herritarra)de “d” letraren izenadeabru

deabruak eramandeabruak hartu

deabrukeriadeabrutu, deabru(tu), deabrutzen. da/du

ad.deabruzko izlag.

D

HIZTEGI BATUA 533

debalde 1 Ipar. eta Naf. ‘alferrik’: de-balde duzu deusen erratea. 2 Heg.Lgart. ‘doan, urririk’debaldeko: orain artean debaldekoaizan da anitz garrasi.

debaluatu, debalua, debaluatzen. da/duad.

debekarazi, debekaraz, debekarazten.dio ad.

debekatu, debeka, debekatzen. du ad.debeku

debeku izandebekuzko

debekualdideblauki Ipar.debozio

debozioko: debozioko urratsak.deboziozko: deboziozko liburua.

dedikatu, dedika, dedikatzen. 1 da ad. h.(zerbaitetan) ari izan. 2 du ad. h. (dis-koa, eliza, etab. norbaiti) eskaini. 3 daad. h. arduratu

dedikazio h. arduraldidedukziodeduzitu deduzi, deduzitzen. du ad.defendatu, defenda, defendatzen. 1 du

ad. h. -en alde egin, aldeztu, babestu.2* e. debekatu

defenditu, defendi, defenditzen. Lgart.du ad. h. -en alde egin, aldeztu, ba-bestu

defentsadefentsa egin

defentsari izond.: abokatu defentsaria.definitu, defini, definitzen. du ad.definiziodefizitdefuntudegeneratu, degenera, degeneratzen.

da/du ad. ‘endekatu’degenerazio ‘endekatzea’dei

dei egindeiez

deiadardeiadarka adlag.deialdideiarazi, deiaraz, deiarazten. Batez ere

Ipar. du ad.

deigarrideihadar* e. deiadardeikadeismodeitoragarrideitoratu, deitora, deitoratzen. du ad.deitoredeitu, dei(tu), deitzen. du (Ipar. eta Naf.)

eta dio (Bizk. eta Gip.) ad.deituradekaedro Geom.dekagonodekagramodekalitrodekalogodekametrodekanodeklaratu, deklara, deklaratzen. du ad.

1 (epaiketaren inguruko adierarekinbatez ere). 2 h. adierazi, agertu, ai-tortu, azaldu, etab.

deklaratzailedeklaraziodeklinabidedeklinatu, deklina, deklinatzen. da/du

ad.deklinaziodekoratu, dekora, dekoratzen. du ad.

1 ‘apaindu’. 2 Ipar. ‘domina eman’dekoratzailedekoraziodekretudelako (aditzaren aldiaren eta numeroa-

ren arabera aldatzen da): Crimée dela-ko aurkintzan soldadu zaurituen arta-tzen ari da; fakir zelako batek berelanean nolako gauzak egiten zituenikusteko; short direlako galtzamotzak;“Zazpigarren...” zirelako film gehiegiikusia nintzen.

deliberamendu ‘erabakia’deliberatu, delibera, deliberatzen. da/du

ad. ‘erabaki’delibero iz. ‘erabakia’delikatudeltademademagogiademagogo

534 EUSKERA - XLV, 2000, 2

demanda 1 ‘liskarra’. 2 ‘errieta, ahaka-rra’

demografiademokratademokratikodemokraziademonio: demonioa baino gaiztoagoa;

zer demonio da hau?; nola demonioatera zarete presondegitik?; tiro batzangoan sakatu zidan aleman demoniobatek.

demontre Lgart.dena mug. ‘guztia’

den-denadena deladena den

denariodenbora

denbora-pasa iz. eta adlag.denborazko

denboraldidenboraledendadendari 1 Gaur Ipar. eta Naf. ‘jostuna’.

2 Heg. ‘denda-jabea’ eta ‘dendako lan-gilea’

dentistadentsitatedepartamendu ‘Frantziako administra-

zio barrutia’departamentu ‘saila’dependentziadeportatu, deporta, deportatzen. du ad.deportaziodermatitisdermatologiadermatologoderrigor Heg. h. baitezpada, nahitaez

derrigorrean Heg. h. behartutaderrigorrez* e. derrigorreanderrigorre(z)ko Heg. h. baitezpada-ko, nahitaezko

derrigortu, derrigor(tu), derrigortzen.Heg. du ad. h. behartu

desafiodesafio egindesafioka

desagerrarazi, desagerraraz, desagerra-razten. du ad.

desagertu, desager, desagertzen. da ad.desarmatu, desarma, desarmatzen. du

ad.desarroilatu* e. garatudesarroilo* e. garapendesberdindesberdintasundesberdintzadesbistatu, desbista, desbistatzen. Ipar.

da/du ad. ‘desitxuratu, itsustu’deseatu, desea, deseatzen. Heg. du ad. h.

desiratudesegin, desegiten. du ad.desegitedesegokidesegokikeria: horrelako desegokikeriek

ez naute gehiegi nahigabetzen.desegokitasun: egokitasunaren aldame-

nean ez dira desegokitasunak eskas.deseinu Ipar. Zah. h. asmo, xededesengainatu, desengaina, desengaina-

tzen. da/du ad.desengainudesenkusadesenkusatu, desenkusa, desenkusatzen.

1 du ad. ‘(hutsegitea) zuritu’. 2 da ad.‘aitzakia jarri’

deserrideserriratu, deserrira, deserriratzen.

da/du ad.deserritu izond.: Evaren ume deserri-

tuak.desertatu, deserta, desertatzen. du ad.desertoredesertu Lit. h. basamortudesesperatu, desespera, desesperatzen.

da/du ad.desesperaziodesgaraidesgogaradesgraziadesinfektatu, desinfekta, desinfektatzen.

du ad.desinfektatzailedesio Heg. h. desiradesiradesiragarridesirarazi, desiraraz, desirarazten. dio

ad.

HIZTEGI BATUA 535

desiratu, desira(tu), desiratzen. du ad.desitxuratu, desitxura, desitxuratzen.

da/du ad.deskantsatu, deskantsa, deskantsatzen.

1 da ad. h. atseden hartu. 2 Ipar.da/du ad. h. lasaitu

deskantsu 1 h. atseden. 2 h. lasaitasundeskantsu hartu

deskargadeskribapendeskribatu, deskriba, deskribatzen. du ad.deskripziodeskuidatu, deskuida, deskuidatzen. da

ad. Herr.deskuiduan Herr. h. oharkabean; men-

turazdeslaidesleialdesleialtasundesmasia Ipar.desobeditu, desobedi, desobeditzen. du

ad.desohoredesondra h. desohoredesordenadesordenatu, desordena(tu), desordena-

tzen. du ad.desordu Sin. ezordudesorekadespeditu, despedi, despeditzen. 1 da/du

ad. ‘agur egin’. 2 du ad. ‘kaleratu’despotismodestainadestenoredesterratu, desterra, desterratzen. du ad.

h. erbesteratudesterru h. erbestedestilatu, destila, destilatzen. du ad.detektibe

detektibe pribatudetenitu* e. atxilotudeterminatu, determina, determinatzen.

du ad.determinaziodeterminismodeterministadetxema h. hamarrendeun (normalean beste izen baten ondo-

an) h. santu

deunga h. dongedeus

deus eredeus gutxideusik

deusez izond.deuseztatu, deusezta, deuseztatzen.

da/du ad.deuseztu* e. deuseztatudezente Lgart.: jende dezente etorri da

jaialdira; jertse hau da duen arropadezenteena.

dezigramodezilitrodezimetrodhakatar (herritarra)diabetesdiademadiagnosidiagnostikodiagonaldiagramadiakonodiakroniadiakronikodialektikadialektikodialektodialektologiadiamantediametrodiapasoidiapositibadibertiarazi, dibertiaraz, dibertiarazten.

du ad.dibertigarridibertitu, diberti, dibertitzen. da ad.dibertsiodibisadibisio (armadakoarena, ez ‘zatiketa’)dibortziatu, dibortzia, dibortziatzen. da

ad.dibortziodibujo* e. marrazki, irudi, etab.didaktikadidaktikodiedrodiese Mus.diesel

536 EUSKERA - XLV, 2000, 2

dietadietetikadiferente h. desberdin, ezberdindiferentzia h. alde, desberdintasun, ez-

berdintasundiferentzial Mat., Teknol.difrakzio Fis.difteriadigestio

digestio(-)aparatudigestiobide* e. digestio(-)aparatudigitaldiglosia Hizkl.diktadorediktaduradiktaketadiktatu, dikta, diktatzen. du ad.dilemadiligentzia (orga-mota)dilindakadilindandilista Lens culinarisdimentsiodina: mundu guztia ikara gorrian sartze-

ko dina da; Euskal Herriak ez du behinere biltzen bere dina bihi; neskatxa ho-rren dina ez izateak samintzen hau.dinako izlag.: Elizaren dinako minis-troak.

dinamikadinamikodinamitadinamodinastiadindirri Bizk. iz.dingilizkadinosaurodiodo Elek.dioptriadiosaldiplomadiplomaziadiptongodiputatudiputaziodir-dir

dir-dir egindirdaidirdaitsu

dirdiradirdira egin

dirdirarazi, dirdiraraz, dirdirarazten. dioad.

dirdiratu, dirdira(tu), dirdiratzen. du ad.(nor osagairik gabea): eguzkiak dirdi-ratzen du.

direkzio 1 (autoarena). 2 h. helbide, no-rabide, zuzendaritza

dirudirutan: onena da lur horiek errentanipintzea, baina ez dirutan, baizik aletan.(diru) xehe: emazu (diru) xehea.diru(-)zorro

dirudundirutzadiruzaindiruzaintzadiruzalediruzalekeriadiruzaletasundiruzaletu, diruzale(tu), diruzaletzen.

da/du ad.diruzantza* e. diruzaintzadisekzio Anat.disgustudisimilaziodisimuludiska* e. diskodiskodiskotekadiskretu Mat. ‘jarraitua ez dena’diskreziodiskriminatu, diskrimina, diskrimina-

tzen. du ad.disolbatu, disolba, disolbatzen. da/du ad.

Kim. (beste eremuetan hobe desegin,sakabanatu, urtu, etab.)

disolbatzaile Kim.disoluziodisonantedistantziadistantziakidedistantziakidetasundistiko Liter.distiradistirarazi, distiraraz, distirarazten. dio ad.distiratsudistiratu, distira(tu), distiratzen. du ad.

HIZTEGI BATUA 537

distiratzaileditare* e. titarediti* e. titiditxolari Ipar.diuretiko Med.diz-dizdiziplinadizipuludjibutiar (herritarra)dm ‘dezimetro’ren sinbolo nazioartekoadoan Sin. dohainikdoakodoakotasundoarik Heg. h. doandobera* e. toberadoblatu, dobla, doblatzen. du ad. ‘erre-

pikatu’ (bertso-amaiera, adib.): bertso-en doblatzea da haien berdin burura-tzea.

dobledodekaedro Geom.dodomar (herritarra)doe* e. dohaindogmadohaindohainik Sin. doandohakabedohakabekidohakabetasundohakabetu, dohakabe(tu), dohakabe-

tzen. da/du ad.dohatar (herritarra)dohatsudohatsukidohatsutasundohatsutu, dohatsu(tu), dohatsutzen. du

ad.dohatu, doha, dohatzen. Ipar. du ad.

‘gaitu, jantzi’: Jainkoak gizon batzukdohatu ditu bertsolari izateko; pilotari,predikari dohatua.

doi 1 izond. eta iz. ‘neurri egokikoa’:doiaz elikatzen gara; mahatsardodoiak ditu flakoak azkartzen; soberakazkarrak flakatzen. 2 adlag. ‘ozta-ozta’: adar-muturrak doi ageri zaizkie.doi bat ‘pixka bat’: aitaren oroitzape-na doi bat bizirik zuen.doi-doi(a) ‘ozta-ozta’; ‘zehazki’

bizi-doiajan-doia ‘tripa-truke’

doikuntzadoilordoilorkeriadoilorkidoilortu, doilor(tu), doilortzen. da/du ad.doinudoitasundoitu, doi(tu), doitzen. du ad. ‘neurri

egokira eraman’doktore iz.doktoregodoktrinadokumentudolamendolardolaredoloredolu

dolu izan: dolu zuen mutikoa polizia-ren jauregira eramana(z).

dolumindolutu, dolu(tu), dolutzen. Batez ere zaio

ad.: han izatea ez zait dolutu.domaia Ipar. iz.: damu-domaiak.domeka Bizk. h. igandedominadominikar (herritarra)doministikudominoDomu Santu(ru) Sin. Omiasaindudonado Ipar. eta Naf. ‘mutilzaharra’donedongaro Bizk.dongedontsudorpe ‘astuna, zaila, gogorra’: Afrikako

eguzki dorpearen jasaiten; hau bizitzadorpea.

dorpekidorpetasundorredortoka Ord. Testudinata eta Cheloniadosidosierdostatu, dosta, dostatzen. da ad. h. jos-

tatudote

538 EUSKERA - XLV, 2000, 2

dotore izond.dotoretasundotoreziadotrina 1 h. kristau(-)ikasbidea. 2 h.

doktrinadozena

dozena(-)erdidozenakadragoidraia Sin. perdigoidraindrainatu, draina, drainatzen. du ad.dramadramatikodramaturgiadroga 1 ‘sendagaia’; ‘nerbio-sistemari

eragiten dion gaia’: droga gogorraketa bigunak. 2 Bizk. ‘iskanbila, istilua’.(Hitz elkarketako lehen osagai gisadroga forma dagokio, ez *drogo).

drogeriadromedario Camelus dromedariusdublindar (herritarra)duda

duda egindudan (izan, egon, eman; ipini, jarri)dudakodudazko

duda-mudadudaldi

dudatu, duda(tu), dudatzen. du ad. h.duda egin, zalantza egin

duinduintasundukatdukedukerridukesadultzainadunbadunbadadunbotsdupa Ipar.dupin(a)* e. tupinadurdula Turdus pilarisdurduza Ipar. ‘asaldura; zalantza’durduzarazi, durduzaraz, durduzarazten.

Ipar. du ad.durduzatu, durduza(tu), durduzatzen.

Ipar. da/du ad.duro h. ogerlekodurundadurundatu, durunda(tu), durundatzen.

du ad.durundidushanbetar (herritarra)dutxadutxatu, dutxa(tu), dutxatzen. da ad.dutxulu Ipar.

E

e 1 “e” letraren izenae 2 interj. e!eaebakeraebaketa Mat., Log.ebaki 1, ebakitzen. du ad.ebaki 2 iz.ebakialdiebakiarazi, ebakiaraz, ebakiarazten. dio

ad.ebakiduraebakiondo iz.: zauriaren ebakiondoak

sendatzeko ukendua.

ebakitzaileebakitzeebakuntza Med.

ebakuntza(-)gela Sin. operazio(-)gelaebanjelariebanjelioebanjelizatu, ebanjeliza, ebanjelizatzen.

du ad.ebanjelizazioebasgoebaska adlag.ebasleebatondo* e. ebakiondo

HIZTEGI BATUA 539

ebatsarazi, ebatsaraz, ebatsarazten. Ba-tez ere Ipar. du ad.

ebatsi, ebats, ebasten. du ad.ebatzi, ebatz, ebazten. du ad.ebazleebazpenebazpideebiakoitz Ipar. h. larunbatebili* e. ibilieboluzioedade Heg. Herr. h. adin

edadeko Heg. Herr. h. adinekoedadetu, edade(tu), edadetzen. Heg.

Herr. da ad. h. adinduedaleedalontziedan, edaten. du ad.edanaldiedanarazi, edanaraz, edanarazten. dio ad.edaran, edaraten. du ad. h. edanaraziedariedaritegiedarizaleedarraedateedateko iz. ‘edaria’edatunedeki, edekitzen. du ad. ‘kendu’edekiarazi, edekiaraz, edekiarazten. dio

ad.edelweiss Leontopodium alpinum. Sin.

elur-loreeden 1 iz. ‘pozoia’eden 2, edeten. da/du ad. ‘kabitu, hartu’eder

eder egin 1 Bizk. zaio ad.: ez zitzaidaneder egiten gizagaixoari ogibidea ken-tzea. 2 dio ad. ‘balakatu, losintxatu’eder iritzieder izan. da/zaio ad.

edergaiedergailu Sin. apaingarri, edergarriedergarriederkiederrarazi, ederraraz, ederrarazten. du ad.ederretsi, ederrets, ederresten. 1 Ipar. du

ad. ‘onartu’. 2 dio ad. ‘eder iritzi’edertasunederto

edertu, eder(tu), edertzen. da/du ad.ederzaleedesti h. historiaedifizio* e. eraikinediren, edireten. da/du ad.edirenarazi, edirenaraz, edirenarazten.

Ipar. du ad.editorial ‘aldizkarietako artikulu mota’edizioedo

edotaedonoizedonolaedonon

edonondikedonora

edonoredontziedoski, edoskitzen. du ad.edoskiarazi, edoskiaraz, edoskiarazten.

dio ad.edozeinedozelan Bizk.edozeredukazio h. 1 heziketa, hezkuntza. 2 h.

jendetasuneduki 1, edukitzen. du ad.eduki 2 iz.edukiarazi, edukiaraz, edukiarazten. dio

ad.edukieraedukin* e. edukiefe “f” letraren izenaefektuegarberaegarri

egarri izanegarriak egon

egarritu, egarri(tu), egarritzen. da/du ad.egartsu 1 iz. ‘egarri handia’. 2 izond.

‘egarri dena’egia

egia esanegia esatekoegiatanegiaz

egiantzegiantzeko

egiatasun

540 EUSKERA - XLV, 2000, 2

egiatiegiazaleegiazkiegiazkoegiazkotasunegiaztabideegiaztagarriegiaztapenegiaztatu, egiazta, egiaztatzen. du ad.egikeraegileegin 1, egiten. du ad.

nireak (hireak, harenak,...) egin duegin 2 iz.: Apostoluen eginak.eginahal

eginahaleaneginbehar iz.eginbide ‘eginbeharra, obligazioa’eginerraz izond.eginkari iz.eginkizunegintzaegiptoar (herritarra)egiptoera (hizkuntza)egitamuegitarauegitasmoegitateegite

egitezegitekoegituraegituratu, egitura(tu), egituratzen. du ad.egiuneegoeraegoileegoiliaregoitzaegokiegokiarazi, egokiaraz, egokiarazten. du

ad.egokieraegokiroegokitasunegokitu, egoki(tu), egokitzen. da/du ad.egon

bego!dagoen-dagoeneandagokionean (denborazko esaldietan

bakarrik): dagokionean egiten du lan;*honi dagokionean e. honi dagokionez.dagokionez (zegokienez, dagokigu-nez, etc.)egonean: gutxitan egonean, askotanlanean.egotez: Maulen gelditu zen egotez.

egonaldiegonarazi, egonaraz, egonarazten. du ad.egonarri iz.egonezin iz. eta izond.egongelaegonguneegonkoregonkortasunegonlekuegontokiegosaldiegosarazi, egosaraz, egosarazten. du ad.egosberaegoserrazegosi, egos, egosten. da/du ad.egoskariegoskoregotaldi Bizk. h. egonaldiegotzarazi, egotzaraz, egotzarazten. dio

ad.egotzi, egotz, egozten. du ad.eguarteeguazten Bizk. h. asteazkenegubakoitz Bizk. h. ostiralEguberrieguen Bizk. h. osteguneguerdiegun 1 iz.

egun-argiegunazegunean egunekoeguneko: eguneko ogia.egunetik eguneraegun onegun-txinta

egun 2 adlag.egungo: egungo idazleak.

egundainoegundainokoegundainotik

egundoegundoko

HIZTEGI BATUA 541

egundu, egun(du), eguntzen. da/du ad.:gaur berandu egundu du/da.

eguneroeguneroko izlag.

eguneroko iz.egunerokotasunegunkariegunsentiegur

egur eginegur-ikatzegurra eman

eguraldi: eguraldi mapa.egurasteegurastu, egurats/egurastu, egurasten. da

ad.eguratsegurgileegurgin h. egurgileegurketa 1 Ipar. eta Naf. adlag. ‘egur

bila’. 2 iz. ‘egurra bilatzea’. 3 iz.‘egur-pila’

egurtu, egur(tu), egurtzen. du ad.egutegiegutera Sin. eguzki-begieguzki

eguzkia hartueguzki-begi Sin. eguteraeguzki-galdataneguzki(-)lore Carlina acauliseguzkipeeguzki(-)sistemaeguzkitan (egon)

eguzkialde ‘ekialdea’eguzkitsuehaile Ipar. h. ehuleeheehiza

ehizanehiza(-)txakur

ehizakiehizaldiehizatu, ehiza(tu), ehizatzen. du ad.ehizi* e. ehizaehizketa* e. ehizaehiztarieho, ehotzen. du ad.ehortzi, ehortz, ehorzten. du ad.ehorzketa

ehorzle Sin. lur-emaileehuleehun 1 zenb.

ehuneko: ehuneko hamar eman zion.ehun 2 iz.ehun 3* e. ehunduehuna ‘bakoitzari ehun, bakoitzak ehun’ehundaka* e. ehunkaehundegiehundu, ehun(du), ehuntzen. du ad.ehuneko iz.ehunenehungintzaehunkaehunki 1 h. mendeehunki 2 ‘oihala’ehunzango Ord. Chilopodaei Bizk. ‘omen’eihar Ipar. h. ihareihera Ipar. ‘errota’eiherazain Ipar.eiki Ipar.eiretar (herritarra) Sin. irlandareite: haur horrek aitaren eitea du; hau-

rrak eite handia du aitarekin.ejerzito* e. armada, gudarosteekaiekainekaitzekaitzaldiekandu batez ere Bizk. iz. ‘ohitura’ekarkorekarleekarpenekarrarazi, ekarraraz, ekarrarazten. dio

ad.ekarri 1, ekar, ekartzen. du ad.ekarri 2 iz.eki batez ere Zub. ‘eguzkia’ekialdeekidin, ekiditen. du ad. Sin. saihestuekilibrio* e. orekaekin, ekiten. dio ad.ekinaldiekintzaekitaldieklektikoeklektizismoeklipse

542 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ekliptika Astron.ekoitzarazi, ekoitzaraz, ekoitzarazten.

dio ad.ekoitzi, ekoitz, ekoizten. du ad.ekoizleekoizpenekoiztu, ekoitz, ekoizten. du ad. h. ekoi-

tziekologiaekonomiaekonomiko izond.ekonomistaekuadortar (herritarra)ekuatoreekuatoreginear (herritarra)ekuatorialekuazioekurarazi, ekuraraz, ekurarazten. Batez

ere Zub. du ad.ekuratu, ekura, ekuratzen. Batez ere

Zub. da/du ad. ‘gelditu’ekuru batez ere Zub. adlag. ‘geldirik, la-

sai’ekurugaitz batez ere Zub. izond. ‘urdu-

ria’elaberri* e. eleberrielai Bizk. ‘enara’elaire Ipar.: elaire naiz harekin; elaire

dut hura; elaire gara biak.elastiko iz. eta izond.elasturi Ipar. iz. ‘berriketa’elbar* e. herbalelbarrielbarritasunelbarritu, elbarri(tu), elbarritzen. da/du

ad.eldarnio ‘sukar-ametsa’elder Ipar. ‘lerdea’ele 1 “l” letraren izenaele 2

ele eginele emanele erran

elebakareleberrieleberrigileeleberrigintzaelebidunelebitasun

eledunelefante Loxodonta sp. eta Elephas sp.elegiaeleka Ipar. adlag. ‘hizketan’elekatu, eleka(tu), elekatzen. da/du ad.:

elkar elekatzen dute.eleketa iz. eta adlag.

eleketan adlag.eleketarielektrika Ipar. ‘elektrizitatea’: elektrika-

ko tresnak.elektrikoelektrizitateelektrodoelektroielektromagnetikoelektromagnetismoelektronikaelektronikoelemenia Ipar.elementuelepide Ipar. ‘hizpidea’elerti h. literaturaelestaelestatu, elesta(tu), elestatzen. Batez ere

Zub. da ad. ‘elekatu, hizketan jardun’elezaharelgar* e. elkarelge Ipar. ‘lur landua’elger* e. ergelelielikabideelikaduraelikagaielikagarrielikapen ‘elikatzea’elikarazi, elikaraz, elikarazten. du ad.elikatu, elika, elikatzen. da/du ad.elikatzeelipseeliptikoelizaelizako pl.elizate ‘Bizkaiko lur zabaleko herria’elizbarrutielizbideelizgizonelizkizunelizkoi

HIZTEGI BATUA 543

elizpe Bizk.eliztarelkarelkarbideelkarganarazi, elkarganaraz, elkargana-

razten. du ad.elkarganatu, elkargana(tu), elkargana-

tzen. da ad.elkargoelkarketaelkarkor Mat.elkarlanelkarrarazi, elkarraraz, elkarrarazten. du

ad.elkarrekikotasunelkarretaratu, elkarretara(tu), elkarreta-

ratzen. da ad.elkarrizketaelkarrizketatu, elkarrizketa(tu), elkarriz-

ketatzen. da/du ad.elkartasunelkarteelkartu, elkar(tu), elkartzen, da/du ad.elkartzeelkarzutelkorelkortasunelkortu, elkor(tu), elkortzen. da/du ad.elorri

elorri beltz Prunus spinosaelorri zuri Crataegus laevigata etaCrataegus monogyna

elorrio Bizk. ‘nekea, estualdia’elorriondoeltxo Subord. Nematoceraeltzagoreltzaur Ipar. eta Naf. ‘intxaurra’eltzeeltzegileeltzegintzaeltzeitsu Sin. itsulapikoeltzekarielur

elur-lore Leontopodium alpinum. Sin.edelweisselur-orein Rangifer tarandus tarandus

elurteelurtsuelurtza

emagalduemaginemagintzaemaileemaitzaemakoiemakumeemakumetu, emakume(tu), emakume-

tzen. da/du ad.emakumezkoeman 1, ematen. du ad.: zortzi urte eman

nituen horretan; tontoa ematen du; ira-kurtzeari oso emana da; eman dezagunhorrela dela; *neska-mutikoen arteanematen diren liskarrak e. neska-muti-koen artean gertatzen diren liskarrak.

eman 2 iz.: uraren emana.emanaldiemanarazi, emanaraz, emanarazten. dio

ad.emankizunemankoremariemaroematu, ema, ematzen. da/du ad. ‘eztitu’ematxaremazteemaztegaiemazteki Lap. eta BNaf.eme 1 “m” letraren izenaeme 2 1 izond. eta iz.: arrak eta emeak.

2 izond.: hitz emeak eta eztiak.emekiemendailuemendakin ‘eranskina’ (ez du gaztela-

niazko enmienda adierazten)emendatu, emenda, emendatzen. da/du

ad. ‘gehitu, erantsi’ (ez du ‘zuzendu’adierazi nahi)

emendioemetasunemigratu, emigra, emigratzen. du ad.emirerriemirerribatuar (herritarra)emozio h. zirrara, etab.enara Hirundo rusticaenbalditu izond. ‘elbarria’enbarazu ‘traba’: enbarazu egin.enbata

544 EUSKERA - XLV, 2000, 2

enbaxadaenbaxadoreenbidoenborenbusteria Heg. Herr.enbustero Heg. Herr.endaendekatu, endeka, endekatzen. da/du ad.endredatu, endreda, endredatzen. Heg.

Herr. du ad.: burutik endredatua dabil;han zebilen bazterrak endredatzen.endreda-makila

endurtu, endur, endurtzen. da/du ad.ene 1 “n” letraren izenaene 2 1 izlag.: ene iritziz. 2 interj.: ene

bada!energia Fis.enetxoenfasi Sin. hanpaduraengainagarriengainatu, engaina, engainatzen. du ad.engainuenganatu Ipar. h. engainatuenganio Ipar. h. engainuengoitik Ipar. ‘dagoeneko/honezkero, or-

duko, hemendik aurrera’engranajeenkante: enkantean jarri, saldu. Sin.

erremateenkargu h. mandatuenoatu, enoa, enoatzen. Ipar. eta Naf.

da/du ad.enparantza h. plazaenparatu* e. enparauenparau Bizk. ‘gainerakoa’enperadoreenperatrizenperio* e. inperioenpirikoenpirismoenplastuenplegatuenplegatzaileenpleguenpresaenpresaburuentendimentu h. adimenentenditu, entendi, entenditzen. du ad. h.

aditu, ulertu

entrepresa* e. enpresaentretenitu, entreteni, entretenitzen.

da/du ad. 1 Heg. ‘jostatu, jostarazi’.2 Ipar. ‘mantendu’

entsaladaentseatu, entsea, entseatzen. da/du ad.

Lap. eta BNaf.entsegu Lap. eta BNaf. ‘saioa, saiakera’entseiatu* e. entseatuentseiu* e. entseguentziklikaentziklopediaentzimaentzuleentzulego* e. entzuleria, entzuleakentzuleriaentzumenentzun, entzuten. du ad.entzunaldientzunarazi, entzunaraz, entzunarazten.

dio ad.entzungailuentzungarrientzungor

entzungor eginentzute

entzute handikoentzutea izanentzutez

entzutetsueñe “ñ” letraren izenaepaiepaiketaepail Heg. h. martxoepaileepaimahaiepaimahaiburuepaimahaiko iz.epaitegiepaitu, epai(tu), epaitzen. du ad.epeepekaepelepelarazi, epelaraz, epelarazten. du ad.epeldu, epel(du), epeltzen. da/du ad.epeltasunepereperki iz. ‘eper-okela’eperkume

HIZTEGI BATUA 545

epifaniaepigrama Liter.epikaepikoepilepsiaepileptiko Med.epistemologiaepistolaepitafioepitetoepopeiaepotx* e. ipotxera

era bereanerako izond.: aziendentzat txit lekuona eta erakoa.erara adlag.: nire gogamenak eraraeta egoki adieraztea.eraz adlag.: auzotegi honetako base-rritarrak nahikoa eraz eta polito biziziren.

erabaki 1, erabakitzen. du ad.erabaki 2 iz.erabakiarazi, erabakiaraz, erabakiaraz-

ten. dio ad.erabakigarri izond.erabakior* e. erabakigarrierabakitzaileerabakizunerabaterabateko izlag.eraberritu, eraberri, eraberritzen. du ad.eraberritzeerabideerabilaldierabilarazi, erabilaraz, erabilarazten. dio

ad.erabileraerabilerrazerabilgaitzerabilgarrierabilgarritasunerabili, erabil, erabiltzen. du ad.erabilpen h. erabileraerabiltzaileeradoski, eradoskitzen. du ad.eragabe izond.eragabekeriaeragabeki

eragaitz 1 iz. ‘zailtasuna, eragozpena’: bieragaitz aurkitzen dizkiot nik gaztela-niari neurtitzerako. 2 izond.

eragiketaeragileeragin 1, eragiten. du/dio ad.: hotzak

dardara eragiten du; gizon batenganeragin nahi izan zuen ezbehar eta oke-rragatik; motorrak eragiten dio arda-tzari.

eragin 2 iz.eraginarazi, eraginaraz, eraginarazten.

dio ad.eragingarrieraginkoreragite Sin. eragin 2eragon Bizk.: lanari daragoio (‘lanean

ari da’)eragotzi, eragotz, eragozten. du ad.

1 Ipar. Zah. ‘egotzi’. 2 Heg. ‘debeka-tu’: argia ikustea eragozten didatenak.3 (erdarazko molestar, déranger): era-gozten dizu hain berandu deitzeak?

eragozgarrieragozleeragozpen: lanak, barka eragozpenak.eragozpideeraiki, eraikitzen. du ad.eraikiarazi, eraikiaraz, eraikiarazten. dio

ad.eraikineraikitzaileeraikuntzaerail, erailtzen. du ad.eraileerailketaeraitsarazi, eraitsaraz, eraitsarazten. dio

ad.eraitsi, eraits, eraisten. du ad. ‘jaitsarazi;

bota’: agintedunak eraisten ditu berenaulkietatik.

erakargarrierakarmenerakarpenerakarrarazi, erakarraraz, erakarraraz-

ten. dio ad.erakarri, erakar, erakartzen. du ad.erakatsi Ipar. h. irakatsieraketa

546 EUSKERA - XLV, 2000, 2

erakundeerakusbideerakusgaierakusgarri 1 iz.: orduko hizkuntzaren

erakusgarri zenbait. 2 izond.: hau baiamodiozko proba erakusgarria.

erakusketaerakusleerakusleihoerakusmahaierakusmenerakuspenerakustaldierakustaretoerakustazokaerakuste: erakuste oneko liburuak.erakustokierakutsarazi, erakutsaraz, erakutsaraz-

ten. dio ad.erakutsi 1, erakuts, erakusten. du ad.

erakustera eman: biziki maite nauelaerakustera eman dit.

erakutsi 2 iz.: ez duzu nire erakutsienbeharrik.

eraldatu, eralda(tu), eraldatzen. da/duad.

eraldatze: egurraren eraldatze-proze-suak.

eralgi, eralgitzen. du ad.: dirutza handiaeralgi zuen.

eralgiarazi, eralgiaraz, eralgiarazten. dioad.

eralki, eralkitzen. du ad. ‘bahetu’eramaileeraman, eramaten. du ad.

aitzina eramanatoian eramanatxilo eramanaurrera eramangaizki eramangogoan eraman

eramanarazi, eramanaraz, eramanaraz-ten. dio ad.

eramangaitzeramangarri: askoren artean banatu da

karga, eramangarriago gerta dadin;lanpa eramangarria; konputagailueramangarria.

eramankizun iz. ‘sufrimendua’

eramankor: onginahi eta amodio egiaz-koa eramankorra da.

eransgarrieranskailueranskineranskorerantsi, erants, eransten. dio ad.erantzi, erantz, eranzten. 1 du ad. ‘soi-

nekoa kendu’. 2 da ad. ‘biluzi’erantzuera h. erantzun 2erantzuki iz. ‘norbaiti bere hutsa, hobe-

na edo gaizki egina aurpegira botatzeaedo gaitzestea’: norbaitek erantzukihau egin dio Euskaltzaindiari: espai-nol gisa jokatu duela.

erantzukizun Sin. erantzunbeharerantzuleerantzun 1, erantzuten. du ad.erantzun 2 iz.erantzunarazi, erantzunaraz, erantzuna-

razten. dio ad.erantzunbehar Sin. erantzukizunerantzupen h. erantzun 2erasan, erasaten. 1 dio ad. ‘eraso, era-

gin’: eguzkiak erasan dio; gure berriekbiziro erasan zioten. 2 dio ad. ‘esana-razi’. 3 Naf. du/dio ad. ‘euria egin’: be-randu arte erasan du; erasaten badu,elurra eginen du.

erasi, eras, erasten. Batez ere Ipar. du ad.‘hitz egin, murmurikatu’ (Batez ereforma trinkoetan erabilia)

erasia iz.erasian

erasiakaerasiatu, erasia(tu), erasiatzen. Ipar. du

ad. ‘errieta egin’eraskin* e. eranskineraskor* e. eranskoreraso 1, erasotzen. dio ad.eraso 2 iz.erasoaldierasokaeraspen ‘debozioa’eratorbideeratorpeneratorri, erator, eratortzen. du ad.eratu, era(tu), eratzen. 1 da ad. g.er. ‘ego-

kitu’. 2 du ad.: elkarte bat eratu dute.

HIZTEGI BATUA 547

eratxiki, eratxikitzen. Ipar. du ad.eratzan, eratzaten. Liter. du ad. ‘etzana-

razi’erauntsi 1 eraunts, eraunsten. dio ad.

(Batez ere forma trinkoetan erabilia):ateak ateari darauntsanean.

erauntsi 2 iz.erauntzi, erauntz, eraunzten. Ipar. eta

Naf. du ad. h. erantzierausi 1, eraus, erausten. du ad. g.er.erausi 2 iz.erauzi, erauz, erauzten. du ad.erauzketaerazagutu, erazagut, erazagutzen. dio ad.

Liter. ‘ezagutarazi’erazi* e. arazieraztunerbatz batez ere Bizk.: erbatza bezain la-

tza da; zuk horretaz ez dakizu erbatzikere.

erbesteerbestealdi Sin. atzerrialdierbesteratu, erbestera(tu), erbesteratzen.

da/du ad.erbesteratze: hainbat erbesteratzeren

ondorioz, beldurgarriki urritu zen ir-landarren kopurua.

erbestetarerbi Lepus sp.

erbi(-)txakurerbikumeerbinude Mustela nivaliserdaldunerdaldundu, erdaldun(du), erdalduntzen.

da/du ad.erdalkeriaerdaltzaleerdaltzaletasunerdaltzaletu, erdaltzale(tu), erdaltzale-

tzen. da/du ad.erdara (erdal forma dagokio hitz-elkar-

ketako lehen osagai denean)erdarakadaerdaratu, erdara(tu), erdaratzen. du ad.erdeinatu, erdeina, erdeinatzen. du ad.erdeinuerdera* e. erdaraerdi 1

Erdi Aro

erdi banaerdi bi eginerdi loerdi mailaerdi-merdierditik eginerdiz erdi

erdi 2, erditzen. da ad.: seme batez erdizen.

erdialdeerdibanatu, erdibana(tu), erdibanatzen.

du ad.erdibideerdibidekoerdibitu, erdibi, erdibitzen. du ad.erdibitzaileerdietsi, erdiets, erdiesten. du ad.erdiguneerdikari Mat.erdikideerdiminerdipurdierdiragarrierdiratu, erdira(tu), erdiratzen. 1 du ad.

g.g.er. ‘erdibitu, hautsi’ (batez erebihotza erdiratu esapidean erabilia).2 da/du ad. ‘erdian jarri, erdira eraman,bota’: baloia erdiratu zuen.

erditsu: erditsuan utzi dute; oren erditsubaten buruan etorriko da.

erditu, erdi, erditzen. da ad.: alaba ba-tez erditu zen.

erditzeerdiuharte Sin. penintsulaerdizkaerdizkatu, erdizka(tu), erdizkatzen. du

ad.erdu Bizk. ‘zatoz(te)’: erdu nire Aitaren

bedeinkatuok.ere: guk ere (bai); etxea ere; gaur ere;

esan ere; batez ere; hala ere; *ere baie. baita ere; orobat; *ere ez e. ezta ere.

ereduereduzko

eredugarrieregi, eregiten. Bizk. du ad. ‘eraiki’ereileerein, ereiten. du ad.ereinaldi

548 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ereinotz Laurus nobilisereintzaereman* e. eramaneremueremutarereserkieresieretz(e) batez ere Zub. ‘aldea, alderdia’erevandar (herritarra)ergatiboergelergeldu, ergel(du), ergeltzen. da/du ad.ergelkeriaergeltasunergieri 1 Ipar. eta Naf. iz. ‘hatza’. 2 izond.

eta iz. ‘gaixoa’erialdierietxeerikoreriondo: eriondoa ospitalean eman zuen.eritasuneritegieritrear (herritarra)eritu, eri(tu), eritzen. da/du ad. ‘gaixotu’eritzi* e. iritzierizainerizaindegierizaintzaerizpide* e. irizpideerkatu, erka, erkatzen. du ad.erkatz Ipar. ‘erratza’erkide 1 iz. ‘partaidea, bazkidea’.

2 izond. Sin. komunerkidego: Foru Erkidegoa.erkinerkindu, erkin(du), erkintzen. da/du ad.erlakume* e. erlekumeerlastu, erlats, erlasten. da/du ad.erlategierlatibitateerlatiboerlauntzerlazain* e. erlezainerlazantza* e. erlezaintzaerlazioerlazionatu, erlaziona, erlazionatzen. du

ad.erlazkuntza* e. erle-hazkuntza

erleerle-hazkuntza

erlekumeerlezainerlezaintzaerliebeerlijio

erlijiozkoerlijiosoerlikiaerlisione Ipar. h. erlijioerloi* e. erlojuerlojari* e. erlojugile, erloju(-)konpon-

tzaile, erloju(-)saltzaileerloju

erloju(-)dendaerloju(-)konpontzaileerloju(-)saltzaile

erlojugileerlojugintzaerlojutegiermitaermitatxoermitauernaberritu, ernaberri, ernaberritzen.

da/du ad.ernagarriernai

ernai egonernalarazi, ernalaraz, ernalarazten. du

ad.ernaldu, ernal, ernaltzen. da/du ad.ernal-haziernalketaernamuinernarazi, ernaraz, ernarazten. du ad.ernari adlag. eta izond.ernatu, erna, ernatzen. da/du ad.erne 1, ernetzen. da ad.erne 2 izond. eta adlag.ernearazi, ernearaz, ernearazten. du ad.ernegarazi, ernegaraz, ernegarazten. du

ad.ernegatu, ernega, ernegatzen. da/du ad.ernegazioerneguernetasunero 1, eraiten. Zah. du ad. ‘hil, erail’ero 2 izond. eta iz.

HIZTEGI BATUA 549

eroaldieroale Fis.eroan, eroaten. du ad. 1 Batez ere Bizk.

eta Zub. ‘eraman’. 2 Fis.: beroa eroan;elektroiak eroan.

eroapeneroarazi, eroaraz, eroarazten. du ad.eroetxeerokeriaerorarazi, eroraraz, erorarazten. du ad.erorbideerori, eror, erortzen. da ad.erorialdieroriko iz.erorka adlag.erorketa h. erorikoerorkor: hosto erorkorra.erorkortasunerortokierortzeerosarazi, erosaraz, erosarazten. dio ad.erosi, eros, erosten. du ad.erosioerosketaerosleerosoerosokeriaerosotasunerospenerostaerostarierostunerotu, ero(tu), erotzen. da/du ad.erpeerpinerpuruerrabia

errabia(-)belar Hieracium pilosella.Sin. sagu(-)belar

errabiagarrierrabiarazi, errabiaraz, errabiarazten. du

ad.errabiatu, errabia(tu), errabiatzen. da ad.errada* e. edarraerradiadoreerradiazio Sin. irradaerradikalerradioerradioaktibitate

erradioaktiboerradiografiaerradiologiaerradioskopiaerrai pl. ‘gorputzaren bularralde eta sa-

belaldeko barne-organoak’errailerrain 1 ‘semearen emaztea’errain 2 Ipar. ‘giltzurruna’errainuerraketa ‘pala sareduna’errakuntzaerraldeerraldoierramu ‘ereinotza’erran, erraten. du ad.errapeerratu, erra, erratzen. Bizk. du ad. ‘huts

egin’erratz 1 Ruscus aculeatus. 2 ‘garbitzeko

tresna’erraustu, errauts/erraustu, errausten.

da/du ad.errautserrautsarazi, errautsaraz, errautsarazten.

du ad.errazerrazional* e. arrazionalerrazkierraztasunerraztu, erraz(tu), errazten. du ad.erraztun* e. eraztunerre 1 “r” letraren izenaerre 2, erretzen. da/du ad.

erre-arinerreaktiboerreakzioerreal iz. ‘txanpona’errealdierrealismoerrealistaerrealitateerrearazi, errearaz, errearazten. du ad.errebalerrebelarazi, errebelaraz, errebelarazten.

Ipar. du ad. ‘bidea galarazi’errebelatu, errebela, errebelatzen. 1 Ba-

tez ere Ipar. da ad. ‘galdu, bidetik ate-ra’: ardi errebelatuak; Parisko karri-

550 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ketan errebelaturik. 2 du ad.: argaz-kiak errebelatu; Jainkoak elizari erre-belatu dizkion egiak.

erreberentziaerreberritu, erreberri, erreberritzen.

Ipar. du ad. ‘berritu’errebes izond.errebista h. aldizkarierrebolbererreboltaerreboluzio h. iraultza; bira, itzulierreboteerredakzioerrediza h. altzarierrefain* e. atsotitzerrefau Raphanus sativuserrefera Ipar. ‘pilota-jokoan sakea edo

botea itzultzea’erreferatu, errefera(tu), erreferatzen.

Ipar. du ad.erreferendumerreferentziaerreflexio* e. 1 gogoeta, hausnarketa. 2

Fis. islatzeerreflexuerreformaerreformatu, erreforma(tu), erreforma-

tzen. du ad.erreformismoerreformistaerrefrakzio Fis.errefrau h. atsotitzerrefusatu, errefusa, errefusatzen. Ipar.

du ad.erregaierregaitzerregalatu, erregala, erregalatzen. Heg.

Herr. du ad. ‘opari egin’erregalu Heg. Herr. ‘oparia’erregarri: sukar erregarria; egia, asko-

ren erregarria.errege

errege(-)bideerrege-erreginak: Espainiako errege-erreginak etorri dira.

erregealdierregegaierregego ‘erregetza, erregetasuna’erregela

erregelamendu Ipar. h. araudi, araute-gi

erregelatu, erregela(tu), erregelatzen. duad. h. arautu

erregeordeerregetasunerregetiar: euskaldun erregetiar eta bo-

napartetiarrak.erregetu, errege(tu), erregetzen. du ad.erregetxo Regulus sp.erregetzaerregezko iz.: erregezkoak, aitoren se-

meak eta herri xehea.erregina

errege-erreginakerreginagaierregistroerregosierregu 1 ‘eskaria, otoitza’erregu 2 (neurria): bi erregu bihi.erregukaerregular: aditz erregularra; poligono

erregularra.erregutu, erregu(tu), erregutzen. du ad.errein* e. errainerreinaldierreinatu, erreina, erreinatzen. du ad.erreinuerreka

erreka joerrekaitatu, errekaita, errekaitatzen.

Ipar. Zah. du ad. 1 ‘bildu’. 2 ‘zaindu,artatu’

errekaitu Ipar. 1 ‘arta’. 2 ‘erreminta’errekaratu, errekara(tu), errekaratzen.

Ipar. da/du ad. ‘erreka jo’: etxea erre-karatu zaio.

errekastoerrekatxoerreketaerrekete (soldadua)erreki iz.errekinerrekorerrekordunerrektore (hezkuntza sistemakoa)erremate 1 Heg. Herr. ‘azkena, bukae-

ra’: erremate txarra eraman (‘fin gaiz-to egin’). 2 ‘enkantea’

HIZTEGI BATUA 551

errematea eginerrematean ateraerrematean ipinierrematera atera

erremediatu, erremedia, erremediatzen.du ad.

erremedioerrementaldegi h. errementeria, aroz-

tegierrementarierrementeriaerreminta Sin. lanabeserremolatxa Heg. Beta vulgariserremusina Ipar. Zah. ‘limosna’erremuskada Bizk. ‘purrustada’erren* e. errainerrendarazi, errendaraz, errendarazten.

du ad.errendatu, errenda, errendatzen. da/du

ad.errendimenduerrenditu, errendi, errenditzen. da/du ad.errenkadaerrentaerrenteriaerrentero Heg. h. maiztererreparatu, errepara, erreparatzen. 1 Ipar.

du ad. ‘ordaindu, osatu’: egin kalteakerreparatu. 2 Heg. dio ad. ‘ohartu,hauteman’: errepara iezaiozu haur ho-rren ibilerari.

erreparo Heg. Herr.errepideerrepikaerrepikapenerrepikarazi, errepikaraz, errepikaraz-

ten. dio ad.errepikatu, errepika(tu), errepikatzen.

du ad.errepikatzaileerrepira Ipar.errepresentatu* e. antzeztu, irudikatu,

ordezkatu; adierazi, etab.errepublikaerrepublikanoerrepublikazaleerres batez ere pl. ‘bahia, bermea’erresa ‘zahi-mota berezia edo zahi-hon-

dakina’

erresakaerresalbuerreserbaerresiñol h. urretxindorerresistentziaerreskada h. errenkadaerrespetagarrierrespetagarritasunerrespetarazi, errespetaraz, errespetaraz-

ten. dio ad.errespetatu, errespeta, errespetatzen. du

ad.errespetuerrespontsuerresuma: Belgikako Erresuma.erresuminerretaulaerretegierreteila ‘teilatu konpontzea’erretenerretiluerretiratu, erretira, erretiratzen. da/du

ad.erretiro

erretiroa hartuerretokierretolikaerretor* e. erretoreerretore ‘parrokiako arduradun nagusia’erretoretzaerretorgo Ipar. ‘erretoretza’erretorikaerretoriko: ez dago hor sasi-galdera

erretorikoa baizik.erretorromaniera (hizkuntza)erretratu batez ere Heg. 1 ‘argazkia’.

2 ‘giza irudia’erretreta Ipar.erretxin izond.: agure erretxina.erretxina iz.: pinuaren erretxina.erretzaileerretzeerreumaerreus ‘akastuna’: arkume erreusa etxean

jan ohi dugu, ez baita on ez saltzeko ezaurrerako; zuk batutako intxaurretatikerdiak baino gehiago erreusak ziren.

erreximenta ‘marmelada moduko jana-ria’

552 EUSKERA - XLV, 2000, 2

errexin* e. erretxinaerrezatu, erreza, errezatzen. Heg. du ad.errezelerrezelo 1 ‘susmoa’: banuen horren

errezeloa. 2 Ipar. ‘akatsa’errezetaerrezibitu, errezibi, errezibitzen. du ad.errezo Heg.erriberaerribonukleiko izond. Biokim.errient Ipar. ‘eskola-maisua’errientsa Ipar. ‘eskola-maistra’errieta

errieta eginerrieta eman

errifleerrimaerrime Bizk. izond.errinozero Rhinoceroserritmoerrituerrizoma Bot.erro

erroak eginerrotik ateraerrotik maiteerroz gora

errodura Mat.erroi Corvus coraxerroitzerroiztu, erroitz/erroiztu, erroizten.

da/du ad. g.er. ‘amildu’erroketa Mat.errokizun Mat.errolda: biztanle-errolda.Erromako zubierromania Ipar. ‘erromeroa’erromaniko Heg.erromantikoerromantizismoerromantzeerromatar (herritarra)erromeriaerromero 1 (landarea) Rosmarinus offi-

cinalis. 2 (arraina) Remora sp.erromes 1 iz.: Arantzazura zetorren

erromes bat. 2 izond. ‘pobrea’erromesaldierromeskeria

erromestasunerromestu, erromes(tu), erromesten.

da/du ad.erronbikoerronboerronboedroerrondaerronka Heg.

erronka botaerronka eginerronka jo

erropa* e. arropaerrore Mat.errota 1 ‘ehotzeko tresna’. 2 ‘gurpila’.

3 ‘paparoa’errotarierrotarrierrotazainerroti(ka)ko izlag.errotu, erro(tu), errotzen. da ad.erruerrudunerruduntasunerrugabe izlag.errugabetasunerrugbierrugbilarierrukarrierruki

erruki(-)etxeerruki izan

errukiarazi, errukiaraz, errukiarazten.du ad.

errukigabe izond.errukiorerrukitasunerrukitsuerrukitu, erruki(tu), errukitzen. da ad.erruletaerrumaniar (herritarra)errumaniera (hizkuntza)errumes* e. erromeserrun, erruten. du ad.errunaldierrusiar (herritarra)errusiera (hizkuntza)erruteerruzertain

HIZTEGI BATUA 553

erten* e. irtenertiertigintzaertilariertz 1ertz 2* e. eretz(e)ertzainertzaintzaerudizioesaera

esaera zaharesaka: ongi esaka; gaizki esaka.esakune Bizk. ‘esaera’esakuntzaesaldiesaleesamesaesan 1, esaten. du ad.esan 2 iz.esanahiesanahitsuesanarazi, esanaraz, esanarazten. dio ad.esaneko izond.esanekotasunesanezin izond.esangin Bizk. ‘esanekoa’esanguraesanguratsuesankizunesapideesatariesate

esate baterakoesaterako

esateke adlag.esatekoese “s” letraren izenaeseki, esekitzen. du ad.esentziaeserarazi, eseraraz, eserarazten. du ad.eseri, eser, esertzen. da/du ad.eserialdieserlekuesertokiesetsaldiesetsi 1, esets, esesten. du edo dio ad.esetsi 2 iz.esferaesferaerdi

esferikoeskabideeskaeraeskailburu h. eskailera(-)burueskailera

eskailera(-)burueskainarazi, eskainaraz, eskainarazten.

dio ad.eskaini, eskain, eskaintzen. du ad.eskainkaeskaintzaeskakizuneskalaeskaladaeskalapoieskaleeskalera* e. eskaileraeskaletasuneskandalueskanereskapada egineskapatu, eskapa, eskapatzen. da ad. h.

ihes egineskapularioeskaratz* e. ezkaratzeskarazi, eskaraz, eskarazten. dio ad.eskarieskarmentatu, eskarmenta, eskarmenta-

tzen. da eta du ad. Herr.eskarmentueskarniatu, eskarnia, eskarniatzen. Ipar.

du ad.eskarnio Ipar.

eskarnio egineskarola Cichorium endiviaeskas 1 Ipar. iz. ‘eza’: lo-eskasa. 2 izond.

‘bere mailara iristen ez dena, betea ezdena’eskas izan ‘falta izan, ez aski izan’:ura eskas dute.

eskasia 1 ‘gabezia’. 2 ‘urritasuna, aski ezizatea’: ur-eskasiak eragindako gale-rak.

eskastasuneskastu, eskas(tu), eskasten. Ipar. zaio

ad.eskatima Ipar. ‘liskarra’eskatu, eska, eskatzen. du ad.eskatzaile: laguntza-eskatzaile.

554 EUSKERA - XLV, 2000, 2

eskauteske

eskeaneskez: besteren eskez egin du.

eskegi, eskegitzen. Bizk. du ad. ‘eseki’eskeko iz.eskeletoeskemaeskematikoeskematikokieskematismoesker

-i esker: bizi banaiz, zuri esker bizinaiz.esker gaizto(ko)esker on(eko)eskerrak: a) eskerrak zure laguntzari!;b) eskerrak ez dela etorri, eskerraketorri ez den.eskerrak emaneskerrak bihurtueskerrik askoesker txar(reko)mila esker

eskerga izond.eskergabe izond.eskergabekeriaeskergaitz izond.eskertu, esker(tu), eskertzen. du ad.: es-

kertzekoa da zure ahalegina.eskieskiatu, eskia, eskiatzen. du ad. (nor ka-

surik gabea)eskiatzaileeskilara* e. eskaileraeskinoso Garrulus glandariuseskizofreniaeskizofreniko Med.esklaboesklabotasunesklerosi Med.eskola

eskola(-)etxeeskola(-)ume

eskolagabe izond.eskolarazi, eskolaraz, eskolarazten. du ad.eskolastikoeskolatu, eskola(tu), eskolatzen. da/du

ad.

eskolau ‘meza-laguntzailea’eskolaurreeskolazaineskoletxe* e. eskola(-)etxeeskopetaeskopetagileeskorbuto Med.eskorgaeskortaeskoziera (hizkuntza)eskribaueskribautzaeskribitu, eskribi, eskribitzen. du ad. h.

idatzieskrituraeskrupuluesku

-en esku egonesku-argiesku bete: esku bete lan.esku eman: elkarri esku emanez.esku-erakutsi iz.esku hartuesku-hartzaileesku-hartzeesku-huska(ko)esku-hutsikeskura (izan, egon, eduki)eskura emaneskura ordainduesku sartuesku-sartzeeskutik: etsaien eskutik galdu du bizia.eskutik eramaneskutik eskuraesku-zarta ‘txaloa’esku-zartaka ‘txaloka’eskuz esku

eskuadra ‘gerraontzi multzoa’eskuadroieskuairaeskuaire Ipar. ‘trebetasuna’eskualdatu, eskualda, eskualdatzen. du

ad.eskualdatzeeskualdeeskualdekatu, eskualdeka, eskualdeka-

tzen. du ad.eskualdekatze

HIZTEGI BATUA 555

eskualdi 1 ‘karta jokoan, jokaldia’. 2pintura eskualdi bat eman.

eskuareeskuarkieskuarte iz. ‘baliabideak’: bizitzeko adi-

na eskuarte ez zaie faltako.eskuarteko iz. ‘diru xehea’eskubakareskubi* e. eskuineskubideeskubila* e. eskuilaeskudantzia Jas. 1 ‘ausardia’. 2 ‘bote-

rea’eskudeleskudun iz. eta izond.eskuera

eskueran edukieskueran izan

eskuetaratu, eskuetara(tu), eskuetara-tzen. da/du ad.

eskugain Ipar. 1 ‘eskuartea, baliabide-ak’: gurasoek eskugain zerbait bazu-ten. 2 ‘abantaila’: beste edozein min-tzairaren aldean zer eskugaina dueneuskarak.

eskui* e. eskuineskuilaeskuilatu, eskuila(tu), eskuilatzen. du ad.eskuin

ezker-eskuinezker eta eskuin

eskuinaldeeskuindareskuizkribueskukada h. eskutadaeskukaldi 1 ‘esku ukaldia’. 2 ‘laguntza’eskuko: ni neure eskuko naiz.eskulaneskulangileeskulangintzaeskularrueskuleku Sin. eskutokieskuliburueskultoreeskulturaeskuma Bizk. h. eskuineskumakila: guztien nagusi beharra, guz-

tien eskumakila eta morroi gertatu zen.eskumen

eskumikatu, eskumika, eskumikatzen.du ad.

eskumikueskumotzeskumuin Heg. batez ere pl. Sin. go-

raintzieskumuinak eman, egin

eskumutureskumuturrekoeskuoihaleskupe: bere eskupe edo agindura dau-

den guztiak; handikien eskupetik he-rria atera zenean; berak ezetz esangodu, baina eskupetik laguntzen die.

eskupeko iz.: eskupekotzat hamar peze-tako bat eskaini zion mutikoari; esku-pekoa eman zion.

eskuperatu, eskupera(tu), eskuperatzen.du ad.

eskuraezin izond.eskuragaitz izond.eskurakoieskuratu, eskura(tu), eskuratzen. du ad.eskuratzeeskusoinu Sin. akordeoieskutadaeskutitzeskutoki Sin. eskulekueskutrapueskutur Bizk. h. eskumutureskutzareskuzabaleskuzapieskuzatareskuzerraeskuzorroeskuztatu, eskuzta, eskuztatzen. du ad.eskuztatzeesleipenesleitu, eslei, esleitzen. du ad.eslogan edo sloganeslovakiar (herritarra)eslovakiera (hizkuntza)esloveniar (herritarra)esloveniera (hizkuntza)esmeraldaesmokin edo smokingesna ‘lo hartu gabe’esnarazi, esnaraz, esnarazten. du ad.

556 EUSKERA - XLV, 2000, 2

esnatu, esna(tu), esnatzen. Batez ere Gip.da/du ad. ‘iratzarri’

esneesne(-)belar Euphorbiaesne(-)denda Sin. esnetegiesne(-)gainesne(-)gauzaesne(-)hautsesne(-)jakiesneko hortzesne(-)telaesne(-)zopa

esnedun 1 izond. ‘esnea duena’. 2 iz.‘esneketaria’

esneketari ‘esne-banatzailea’esneki iz.esnetegi Sin. esne(-)dendaesnetsuesnezale 1 izond. ‘esnea maite duena’. 2

iz. ‘esneketaria’esoterikoespaespagetiespainiar (herritarra) Sin. espainolespainiera (hizkuntza) Sin. gaztelaniaespainol (herritarra) Sin. espainiarespal ‘azaoa’espaloiespantagarri Ipar. ‘harrigarria’espantatu, espanta, espantatzen. Ipar.

da/du ad. ‘harritu’espantu

espantu eginespantukaesparatrapuesparrago h. zainzuri, frantses(-)porruesparruespartinespartzuespasmo Med.espato Geol.espatsuespazialespazioespedizioespektroespektrogramaespekulazio Ekon., Fil.espeleologia

esperantoesperantza

esperantzetan egon, izan ‘haurdunegon’

esperientziaesperimentalesperimentatu, esperimenta, esperimen-

tatzen. du ad.esperimentuesperma ‘ernal-hazia’espermatozoideespero

esperoan (egon)espero izan: denek espero zuten txa-peldun izatera iritsiko zela.

espetxe Sin. kartzela, presondegiespetxealdiespetxeratu, espetxera(tu), espetxera-

tzen. du ad.espetxezainespezialistaespezialitateespezializatu, espezializa, espezializa-

tzen. da ad.espezieespezifikoespia* e. espioiespioiespiralespiritismoespiritistaespiritu

Espiritu Santuespirituzespirituzko

espiritualesplikatu, esplika, esplikatzen. du ad.esplikazioesplizituesplotatu, esplota, esplotatzen. du ad. h.

leher egin; ustiatu, etab.esplotazio h. ustiapenesponjaesportatu, esporta, esportatzen. du ad.esportazioespos Ipar. h. senaresposa Ipar. h. emazteesposatu, esposa(tu), esposatzen. da/du

ad.

HIZTEGI BATUA 557

espres 1 izond. 2 adb.espresioespresionismoespresuki adb.esprintestai h. solairuestakuruestalagmitaestalaktitaestalaldiestalarazi, estalaraz, estalarazten. du ad.estalduraestalgarri iz.estalgile Sin. estaltzaileestalguneestali 1, estal, estaltzen. da/du ad.estali 2 1 iz. ‘estalkia’. 2 izond.: kolore

zikin-estalia.estalkiestalpeestalpetu, estalpe(tu), estalpetzen. da/du

ad.estaltzaile Sin. estalgileestamine Sin. lorezilestandarestandarizatu, estandariza, estandariza-

tzen. du ad.estasiestatika Fis.estatikoestatistikaestatistikoestatuestatuaestatubatuarestatuburuestatutueste* e. hesteestegorri* e. hestegorriesteka Ipar.estekaduraestekamenduestekarazi, estekaraz, estekarazten. du ad.estekatu, esteka(tu), estekatzen. da/du ad.estekatzaileestepaestereofoniaesterilizatu, esteriliza, esterilizatzen. du

ad.

estetaestetikaestetikoesti interj. ‘idiei eta behiei atzera eragi-

teko agindu hitza’estilistaestilistikaestiloestimagarriestimarazi, estimaraz, estimarazten. dio

ad.estimatu, estima, estimatzen. du ad.estimazio ‘estimua’estimu

estimu eginestimu handitan eduki, izan, etab.

estira ‘tortura’estoikoestolaestoldaestolderiaestonarazi, estonaraz, estonarazten. Ipar.

du ad.estonatu, estona, estonatzen. Ipar. da/du

ad. ‘harritu’estoniar (herritarra)estoniera (hizkuntza)estrainio Zah. h. bitxi, arraroestrata ‘bide meharra, gurdiak-eta ibil-

tzeko modukoa’estrategiaestratosferaestreina iz. 1 Ipar. ‘inaugurazioa’.

2 Heg. ‘lehenbiziko aldiz erabiltzea’estreinako

estreinaldi: iragan ostiralean izan zen“Peccata Minuta”ren estreinaldia.

estreinatu, estreina(tu), estreinatzen. duad. 1 Ipar. ‘inauguratu’. 2 Heg. ‘zerbaitlehenbiziko aldiz erabili’

estrena* e. estreinaestreptomizinaestresestropadaestropezuestropu 1 Ipar. ‘istripua’. 2 (arraunareki-

koa)estrukturaestrukturalismo

558 EUSKERA - XLV, 2000, 2

estrukturalistaestu

estu eta larri(norbait) estu hartu

estualdiestuarazi, estuaraz, estuarazten. du ad.estuarioestuasun* e. estutasunestudianteestudiarazi, estudiaraz, estudiarazten.

dio ad.estudiatu, estudia, estudiatzen. du ad.estudioestugarriestuguneestukiesturaestutasunestutu, estu(tu), estutzen. da/du ad.eszeptikoeszeptizismoeta

eta abarhiru eta erdietanzortzi eta erdiak

etab. (eta abar-en ohiko laburdura)etapaetc.etekineten 1, eteten. da/du ad.eten 2 iz.etenaldietenarazi, etenaraz, etenarazten. du ad.etendu* e. etenetenduraetenezin izond.etengabe izond. eta adlag.etengailuetengaitz izond.: gizatasunezko lokarriak

edozein etsaikeria baino etengaitzago-ak dira.

etenkoretenuneeteretikaetiketa iz. 1 ‘paper-, ehun-zatia, infor-

mazioren bat eskainiz, zerbaiti erans-ten zaiona’. 2 ‘eztabaida’: eskolastiko-en etiketak.

etimoetimologiaetiopiar (herritarra)etniaetnografiaetnolinguistikaetnologiaetoi ‘saldua, traidorea’etorbideetorburuetorki ‘jatorria’etorkinetorkizun 1 iz. 2 izond.: ondasun etorki-

zunak itxaroten.etorrarazi, etorraraz, etorrarazten. du ad.etorreraetorri 1, etor, etortzen. da ad.

bat etorrietorri 2 iz.: etorri handiko bertsolaria.

Uraren etorria.etortzeetrusko (hizkuntza)etsaietsaigo Ipar. ‘etsaitasuna’etsaikeriaetsaitasunetsaitu, etsai(tu), etsaitzen. da/du ad.etsamina batez ere Ipar. ‘azterketa’etsaminatu, etsamina(tu), etsaminatzen.

Batez ere Ipar. du ad.etsenplu batez ere Ipar. ‘adibidea, ere-

dua’etsi, etsitzen. du ad.etsialdietsiarazi, etsiaraz, etsiarazten. du ad.etsigaitz izond.etsigarri izond.etsimendu Ipar. ‘etsipena’etsipen

etsipena emanetsitu, etsi, etsitzen. Ipar. eta Naf. h. etsietxabere* e. etxe(-)abereetxadietxagintza* e. etxegintzaetxagun Bizk. ‘etxeko jauna’etxaguntza Bizk.etxaldeetxandreetxarte

HIZTEGI BATUA 559

etxeetxe(-)abereetxeko jaun

etxebizitzaetxegabe iz.etxegileetxegintzaetxejabeetxekalte izond.etxeko 1 ‘familiakoa’. 2 ‘morroi edo nes-

kamea’etxekoandreetxekoietxekotasunetxekotu, etxeko(tu), etxekotzen. da/du

ad.etxelagunetxepe iz.: etxepe bereko etxebizitzak.etxepeko iz.etxeratu, etxera(tu), etxeratzen. da/du

ad.etxetiaretxetresnaetxetxorietxezainetxolaetxondo Ipar.etzalekuetzan, etzaten. da/du ad.etzanaldietzanarazi, etzanaraz, etzanarazten. du

ad.etzauntzaetzi

etziko 1 izlag.: etziko jaialdira garaiziritsi nahi dugu. 2 adlag.: etziko eginbeharko duzu lan hori.

etzidamuetzikaramuetzin, etziten. da/du ad. h. etzaneukalipto Eucaliptuseukaristiaeuki* e. edukieuli Musca domestica, etab.eulitzareultze ‘erlauntza’eultzieultzilarieultzitu, eultzi(tu), eultzitzen. du ad.

eunukoeupeurak izord. ‘haiek berak’eurasiareuri

euria ari izan: euria ari zuelako.euria egin: goiz guztian euria egin du.euria izan: euria denean.euri(-)jasaeuri(-)neurgailu

eurialdieuritako iz.euriteeuritsueuropar: Europar Batasuna.eurrez Bizk. ‘ugari’euskal

Euskal Autonomia Erkidego: EuskalAutonomia Erkidegoaren baliabideekonomikoak.Euskal Herri: Euskal Herriaren adis-kideak.euskal herritar

euskalarieuskaldun

euskaldun berrieuskaldun garbieuskaldun zahar

euskaldundu, euskaldun(du), euskaldun-tzen. da/du ad.

euskaldungo ‘euskalduntasuna’euskalduntasuneuskalduntzeeuskalkieuskaltasuneuskaltegieuskaltzain

euskaltzain ohorezkoeuskaltzain osoeuskaltzain urgazle

euskaltzainburuEuskaltzaindieuskaltzaleeuskaltzaletasuneuskaltzaletu, euskaltzale(tu), euskaltza-

letzen. da/du ad.euskaraeuskaratu, euskara(tu), euskaratzen. du

ad.

560 EUSKERA - XLV, 2000, 2

euskaratzaileeuskarrieusko (hitz elkarketako lehen osagai be-

zala erabiltzen da beti)euskotareutanasiaeutsi, euts(i), eusten. dio ad.examina* e. etsaminaexegesiexegetaexenplo* e. etsenpluexistentziaexistentzialismoexistentzialistaexistitu, existi, existitzen. da ad.exkax adkor.exorzismoexorzistaexotikoexotismoexpres* e. espresez 1 iz. 2 partikula

-ik ezaez adituarena eginez bezalaez entzunarena eginez eta... ere edo ezta (... ere)ez... ez...ez ezagunarena eginez ezeez ezenez ezikez ikusiarena egin

ezabagaitz izond.ezabagoma Sin. borragoma, gomaezabaketaezabatu, ezaba, ezabatzen. da/du ad.ezagueraezagumen ‘ezagutzeko ahalmena’ezagun izond. eta iz.: liburu ezagun ba-

tean irakurria; ezagun asko ikusi ge-nuen bileran.ezagun izan: ezagun duzu Goierri al-dekoa zarela; hemendik ezagun diraBaztango mendiak.

ezagupen maila* e. jakite mailaezagutarazi, ezagutaraz, ezagutarazten.

dio ad.ezaguterraz izond.

ezagutezin izond.ezagutu, ezagut, ezagutzen. du ad. 1:

zure anaia atzo goizean ezagutu nuen.2: ezagutzen dut huts egin dudala.

ezagutza 1 ‘ezaguera’. 2 ‘aitortzea, onar-tzea’ezagutza(k) egin Ipar.ezagutza galdu Ipar. ‘konortea galdu’

ezain Bizk. ‘itsusia’ezaindu, ezain(du), ezaintzen. Bizk.

da/du ad.ezaingarri Bizk.ezaintasun Bizk.ezaldiezantza Ipar. ‘gasolina’ezarian

ezari-ezarianezarleezarpenezarrarazi, ezarraraz, ezarrarazten. du

ad.ezarri, ezar, ezartzen. du ad.ezaugarriezaupideezaxola Ipar. ‘axolagabea’ezaxolakeria Ipar. ‘axolagabekeria’ezaxolatu, ezaxola(tu), ezaxolatzen. Ipar.

da ad. ‘axolagabetu’ezbai

ezbaian ‘zalantzan’ezbehar iz.ezberdinezberdintasunezdeus 1 izond. 2 iz.ezdeusarazi, ezdeusaraz, ezdeusarazten.

du ad.ezdeuskeriaezdeustasunezdeustu, ezdeus(tu), ezdeusten. da/du

ad.eze h. ezenezean: geuk egin ezean, ez du inork egin-

go; besterik ezean, lehengo arloteare-na esan beharko.

ezeduki 1 izond. 2 iz. Bizk.ezegokiezein Jas. (ezezko esaldietan erabiltzen

da, beti izenarekin: ezein gizoni ez zaiogertatu).

HIZTEGI BATUA 561

ezelako Bizk. ‘inolakoa’ezelan Bizk. ‘inola’ezen

ezen ezezer

ezer gutxiezerez 1 iz. 2 izond.ezerezkeriaezereztasunezereztu, ezerez(tu), ezerezten. da/du ad.ezertxoezespenezetsi, ezets, ezesten. du ad.ezetz: ezetz erantzun dio; ezetza eman

dio.ezeuki* e. ezedukiezezagunezezkaezezko: ezezko perpausa; ezezkoa eman.

ezezkoanezezkotasunezeztaezin izond.ezeztagarriezeztapenezeztarazi, ezeztaraz, ezeztarazten. dio

ad.ezeztatu, ezezta, ezeztatzen. du ad.ezgai izond.ezgaitasunezgaitu, ezgai(tu), ezgaitzen. du ad.ezgaraiezgauzaezik elkarri utzi nahi ezik dabiltzanak

(*denak joan ziren, ama ezik e. denakjoan ziren, ama izan ezik)

ezikasi izond.ezilkor ‘hilezina, hilezkorra’ezilkortasun ‘hilezkortasuna, hilezinta-

suna’ezin

ezin... -ago: ezin hobeto erantzun zion;bidea ezin ederragoa nuen.ezin... -zko: ezin barkatuzko bekatua.ezinean: etxera joan nahi eta joan ezi-nean; ezinean dabilenari laguntzeko.ezineko: mugatu ezineko handinahike-ria.ezin esan ahal(a)ezinik: irten nahi eta irten ezinik.

ezin izan: ezin da etorri (*ezin du eto-rri); ezin du egin.ezin konta ahal(a): ezin konta ahal(a)paper.

ezinbeste iz.ezinbesteanezinbestekoezinbestezezinbestezko

ezindu izond.ezinegon iz.ezinezkoezinikusi iz.ezinkizunezintasunezizenezjakin izond.ezjakintasunezkabiaezkai Thymus vulgarisezkailu Phoxinus phoxinus. Sin. txipaezkaratzezkataezkatatsuezkelezker

ezker-aihen Calystegia sepium etaConvolvulus arvensisezker-eskuinezker eta eskuin

ezkero (eguerdiko hamabiak ezkero mo-duko esapideetan bakarrik erabiltze-koa)

ezkerpareta Ipar. ‘frontoia’ezkertiezkertiarezki Tiliaezkilaezko 1 iz. ‘argizaria’ezko 2 Bizk. izond. ‘hezea’ezkonahizpa Sin. koinataezkonanaiaezkonarazi, ezkonaraz, ezkonarazten. du

ad.ezkonarreba Sin. koinataezkonberriezkondu, ezkon, ezkontzen. da/du ad.ezkongabe izond.ezkongai

562 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ezkonlagunezkonsariezkontideezkontzaezkorezkortasunezkotasun Bizk. ‘hezetasuna’ezkotu, ezko(tu), ezkotzen. Bizk. da/du

ad. ‘hezetu’ezkurezkutalekuezkutapenezkutarazi, ezkutaraz, ezkutarazten. du

ad.ezkutariezkutatu, ezkuta, ezkutatzen. da/du ad.ezkutu 1 izond. ‘gordea’. 2 iz. ‘sekre-

tua’. 3 iz. ‘diru-txanpona’. 4 iz. ‘ba-beskia’ezkutuanezkutuko

ezkutukiezlekuezongi Ipar. eta Naf. iz. ‘ondoeza’ezontsa Ipar. iz. ‘ondoeza’ezorduezorenez-organiko Kim.ezpa Zah. ‘zalantza’ezpada ‘baizik eta’: ez gizon baten, ez-

pada askoren egitekoa.ezpainezpainkariezpalezpara Fam. Tabanidaeezpata 1 ‘arma’. 2 ‘lihoa zehatzeko la-

nabesa’. 3 (orgarena). 4 ‘karta-jokokosaila’ezpata(-)arrain Xiphias gladiusezpata(-)belar Carex pendulaezpata(-)dantzaezpata(-)dantzari

ezpatadunezpatakaezpatariezpel Buxus sempervirensezpeldiezpereezperen

ezpondaezproiezta (... ere) edo ez eta... ereeztabaidaeztabaidagaieztabaidagarrieztabaidatu, eztabaida(tu), eztabaida-

tzen. du ad.eztainueztainuztatu, eztainuzta, eztainuztatzen.

du ad.eztandaeztarrieztegu Bizk. ‘ezteiak’eztei pl.ezteiliarezteneztenduneztenkaeztenkadaeztenkatu, eztenka(tu), eztenkatzen. du

ad.eztera* e. gezteraezti 1 iz.

eztitan (izan...)ezti 2 izond.eztialdieztiarazi, eztiaraz, eztiarazten. du ad.eztigailueztigarri izond. eta iz.eztikeriaeztikieztitasuneztitsueztitu, ezti(tu), eztitzen. da/du ad.eztul

eztul(-)belar Tussilago farfaraeztul egin

eztulkaezune Bizk. ‘ezaldia’ezurteezuste

ezusteanezusteko izlag. eta iz.: galerna eta zu-rrunbiloa ditu ezusteko lagun; sekula-ko ezustekoa etorri zaie gainera.

HIZTEGI BATUA 563

f (efe)fa ‘musika nota’faboratu, fabora, faboratzen. du ad. Zah.

h. fabore egin, mesede eginfabore

-en fabore-en faboretanfabore eginfaborez

fabrikafabrikatu, fabrika(tu), fabrikatzen. du

ad.fabrikatzailefacsimile edo faksimilefagoratu* e. fabore eginfagore* e. faborefagot Mus.faisai Phasianus colchicusfaksimile edo facsimilefaktorefakturafakultatefalta

falta eginfalta gabe

falta izan, faltako. da eta du ad.faltadunfaltarazi, faltaraz, faltarazten. du ad.faltatu, falta(tu), faltatzen. 1 du ad. ‘huts

egin’. 2 da ad. ‘falta izan’faltsufaltsukeriafaltsukifamafamatu 1, fama(tu), famatzen. du ad.

‘goraipatu’famatu 2 izond. ‘ospetsua’familiafamiliarte

familiartekofanatikofanatismofandangofanfarrefantasiafantasma

faraoifardelfaringitis Med.fariseufarmakologia Med.farmaziafaroera (hizkuntza)fasefatalistafaunafaunofaxfaxismofaxistafede

ene fedeafede emanfede on

fededunfedegabe izond.

fedegabekofedegabetasunfederal: Alemaniako Errepublika Fede-

rala.federalismofederalistafederatu, federa, federatzen. da ad.: Mi-

kronesiako Estatu Federatuak.federaziofeldespatofeminismofeministafenixfeniziera (hizkuntza)fenomenoferde* e. berdeferekaferekaldiferekatu, fereka(tu), ferekatzen. du ad.ferekatzaileferiafermu Ipar. ‘irmoa’ferraferratokiferratu, ferra(tu), ferratzen. du ad.ferratzaile

F

564 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ferreta Ipar. ‘edarra, suila’festafestazalefetu ‘umekia’feudalfeudalismofida izan. Ipar. du ad. ‘fidatu’fidagaitzfidagaiztu, fidagaitz/fidagaiztu, fidagaiz-

ten. da/du ad.fidagarrifidagarritasunfidakorfidantzia ‘uste ona’fidatu, fida, fidatzen. 1 da ad.: zeure in-

darretan soilik fidatzen zara. 2 du ad.:ez diozu berritsuari sekreturik fidatzen.

fidelfidelitatefidelkifideltasunfideo Heg.fier Ipar. eta Naf.fierki Ipar.figurafijiar (herritarra)fikziofilantropiafilantropikofilantropofilarmonikofilateliafilatelikofilatelistafilipinar (herritarra)filmfilmatu, filma, filmatzen. du ad.filmoteka 1 ‘mikrofilmen biltegia’. 2* e.

zinematekafilologiafilologikofilologofilosofia: filosofia sistemak.filosofikofilosofofin 1 iz.

fin gaitz eginfin 2 izond.: langile fina; fin jokatu, ibi-

li.

final Kirol.final-laurdenfinal-zortziren

finalaurreko Sin. finalerdifinalerdi Sin. finalaurrekofinalistafinantza: finantza arazoak.findu, fin(du), fintzen. da/du ad.: petro-

lioa findu.fini izan Ipar. da/du ad. ‘amaitu, buka-

tu’finitu, fini, finitzen. Ipar. da/du ad.

‘amaitu’, ‘bukatu’finkagarri ‘finkatzen duena’finkarazi, finkaraz, finkarazten. dio ad.finkatu, finka, finkatzen. du ad.: Saulek

bere erregetza finkatu zuenean; zango-ak non finkatzen zituen ikusi ere gabe;bere egoitza Bilbon finkatzeko; *Do-nostian finkatu dira e. Donostian ko-katu dira.

finkatzailefinki Ipar. ‘fermuki, irmoki’finko izond.finkotasunfinlandiar (herritarra)finlandiera (hizkuntza) Sin. suomierafintasunfio izan Gip. da ad. Lgart. ‘fidatu’fiordofirrinda Ipar.

firrindanfiru* e. pirufirurika Ipar.firurikatu, firurika(tu), firurikatzen.

Ipar. da/du ad. ‘birarazi’fisikafisikari iz.fisiko izond.fisiologiafisiologikofisioterapiafite Ipar. eta Naf.fits

fitsikfitxafitxategiflakarazi, flakaraz, flakarazten. Ipar. du

ad. ‘ahularazi’

HIZTEGI BATUA 565

flakatu, flaka, flakatzen. da/du ad. 1 Ba-tez ere Ipar. ‘ahuldu’. 2 Heg. ‘argaldu’

flakeziaflakia batez ere Gip. Herr.flako Batez ere Ipar. ‘ahula’flakotasunflanelaflaskoflautaflautistaflebitisfleitean izan. Ipar. da ad. ‘sasoian izan’:

pilotari hori fleitean da egun.flexio Gram.floka Ipar.flora Sin. landarediflorin (dirua)fluorfluoreszentziafobiafoka Fam. Phocidae. Sin. itsas txakurfokufolklorefondo h. funtsfonemafonetikafonetikofongafaletar (herritarra)fonologiafonologikoforalforjaforjariformaformal 1 ‘formazkoa, formari dagokio-

na’. 2 Heg. Herr. ‘zintzoa’formaldatu, formalda, formaldatzen.

da/du ad.formaldu, formal(du), formaltzen. Heg.

da/du ad. Herr. ‘formal, zintzo bihur-tu’

formalismoformalizatu, formaliza, formalizatzen.

du ad.formatu 1, forma(tu), formatzen. da/du

ad.formatu 2 iz.formazioformula

formulatu, formula(tu), formulatzen. duad.

fortuna ‘zoria’fortunatu, fortuna(tu), fortunatzen. da

ad. Lgart. ‘gertatu, suertatu’: fortunatuda horien etxetik dama gazte bat joa-tea.

foruForu AldundiForu DiputazioForu Erkidego: Nafarroako Foru Er-kidegoa.

foruzaleforuzaletasunfosfatofosforeszentziafosforofosilfosildu, fosil(du), fosiltzen. da/du ad.fotofotoelektrikofotoelektrizitatefotografiafotografiatu, fotografia(tu), fotografia-

tzen. du ad.fotografikofotografofotoi Fis.fotokonposaketa* e. fotokonposiziofotokonposiziofotokopiafotometrofragatafraidefraidegaifraidego Ipar.fraidetu, fraide(tu), fraidetzen. da ad.fraidetzafraile* e. fraidefraka* e. prakafrakziofrakzionarioframazon Ipar. ‘masoia’franela* e. flanelafrango* e. frankofranko 1 zenb.: duela franko urte; etxe

frankotan ikusten den gauza; isurarazidiote negarra franko.frankotan: frankotan esana.

566 EUSKERA - XLV, 2000, 2

franko 2 ‘antzinako Frantziako herritarra’frantses 1 (herritarra) Sin. frantziar. 2

(hizkuntza)frantses(-)belar ‘alpapa, luzerna’frantses(-)porru ‘zainzuria’

frantximant Ipar. Pei.frantziar (herritarra) Sin. frantsesfrantziskotarfreetowndar (herritarra)frenofrente* e. frontefreskagarrifreskatu, freska, freskatzen. da/du ad.freskofreskotasunfreskura: goizeko freskuran.frijiarazi, frijiaraz, frijiarazten. dio ad.frijitu, friji, frijitzen. du ad.frikari Hizkl.frixtan Ipar. ‘bat-batean’froga ‘zerbait egia dela finkatzeko edo

egiaztatzeko balio duena’: euskararenantzinatasunaren frogarik ez dute aur-kitu han; *liburuaren lehen frogak e.liburuaren lehen probak.

frogabidefrogaezin izond. ‘ezin frogatuzkoa’frogagarrifrogantzafrogarazi, frogaraz, frogarazten. dio ad.frogatu, froga(tu), frogatzen. du ad.: ar-

gudio egokiak erabili zituen haurrarenaita zela frogatzeko; *lagunak froga-tzeko esan zuen hori e. lagunak pro-batzeko esan zuen hori.

frogeta* e. probetafrontefrontoi 1 ‘arkitekturan erabilia’. 2 h. pi-

lotalekufruitufruitutsufruta Heg.frutu* e. fruitufuel(-)oliofuera Herr. ‘alde!, kanpora!’fuga ‘musika-mota’fula (hizkuntza)

fundamentufundatu, funda, fundatzen. du ad.fundatzailefundaziofundiarazi, fundiaraz, fundiarazten. du

ad. ‘suntsiarazi’funditu, fundi, funditzen. da/du ad.

1 bonbilla funditu h. bonbilla erre.2 Ipar. ‘hondatu, desegin, suntsitu’

funikularfunsgabe izond.funsgabekeriafunsgabekifunsgabetasunfunski Ipar. ‘benetan’funts 1 ‘zerbaiten muina, oinarria’.

2 ‘pertsonen ganora’. 3 (finantzetan-eta erabiltzen dena): maileguaren fun-tsa eta korrituak. 4 ‘lur ondasuna’funtseanfuntsezko

funtsezkotasunfuntziofuntzionalfuntzionamendufuntzionariofuntzionatu, funtziona, funtzionatzen. du

ad. (nor kasurik gabea): makina horrekez du funtzionatzen = makina horrek ezdu lan egiten, makina hori ez dabil.

furfuria Ipar. ‘haserrea’: nahi bezainbatfurfuria eta zalaparta.furfurian: badoaz furfurian.

furiafuselajefusiblefusilfusilarazi, fusilaraz, fusilarazten. du ad.fusilatu, fusila, fusilatzen. du ad.fusilatzefutbol

areto(-)futbol (lagunartean futbito dei-tzen zaio)futbol(-)zelai

futbolarifutbolin* e. mahai(-)futbolfutxo Ipar. (harridura adierazteko)

HIZTEGI BATUA 567

g (ge)g ‘gramo’ren sinbolo nazioartekoagabardinagabarragabe: argirik gabe; argi gaberik; argi

gabe.gabeziagabigabirai Accipiter nisusgabon Heg. 1 ‘gau on!’. 2 pl. ‘Egube-

rriak’Gabon(-)egunGabon(-)eskeGabon(-)gauGabon(-)kantaGabon zahar

gabondar (herritarra)gaboronetar (herritarra)gaelera (hizkuntza) Sin. gaelikogaeliko (hizkuntza) Sin. gaeleragai: zenbait gaitan aditua (instrumenta-

lean -e- hartzen du: edozein gaiez min-tzatu).gai izan da ad.

gailengailendu, gailen(du), gailentzen. da/du

ad.gailurgailurreratu, gailurrera, gailurreratzen.

da/du ad.: eguerdirako gailurreratudira mendizaleak.

gailurtu, gailur(tu), gailurtzen. du ad.:haren idazkietan gailurtzen den gaia.

gain 1 iz.-az gain-en gain: bere gain hartu zuen lana.-en gainean ‘-i buruz’gain behera adlag.gaineangainez(ka) egingainez gain ibili, joangainez gain irabazi Ipar. ‘erraz iraba-zi’: gainez gain irabazi zuten.

gain 2 iz. ‘esne gaina’gainaldegainazal

gainazpikatu, gainazpika, gainazpika-tzen. du ad.

gainbaliogainbegiratu 1, gainbegira, gainbegira-

tzen. du ad.gainbegiratu 2 iz.: gainbegiratu bat

eman, egin.gainbehera iz.: erromatar inperioaren

gainbehera.gainbidegaindegigaindi iz. eta izond.

-n gaindi postpos.: elkarrekin zebil-tzan Galilean gaindi.-z gaindi postpos.gaindi egin

gaindiarazi, gaindiaraz, gaindiarazten.Ipar. du ad.

gaindiduragaindika adlag.gainditu, gaindi(tu), gainditzen. du ad.gaindu, gain(du), gaintzen. du ad. h.

gainditugaineko 1 Ipar. ‘soinekoa’. 2 Heg. ‘otor-

du batean sarreraren ondoko jakia’gainera adlag.

-z gainera postpos.: euskaraz ongiikasteaz gainera, lan ikaragarria eginzuelako.

gainerakogainerakoan

gainerateko Ipar. h. gainerakogaineratu, gainera(tu), gaineratzen.

da/du ad.gainezka

gainezka egingaingirokigainkagainkargagainkatu, gainka(tu), gainkatzen. du ad.

‘arra emearen gainean jarri’gainontzean Gip. eta Naf. h. gainerakoan

gainontzeko Gip. eta Naf. h. gainerakogainzurikeriagainzuritu, gainzuri, gainzuritzen. du ad.gaiso* e. gaixo

G

568 EUSKERA - XLV, 2000, 2

gaitasungaitu, gai(tu), gaitzen. da/du ad.gaitz 1 iz.

gaitz egingaitz erdi adlag.gaitz erran, gaitz erraten. Ipar.gaitz esan, gaitz esaten

gaitz 2 izond.gaitz iritzi

gaitzaldigaitzeko Ipar. izlag.: gaitzeko arrakasta

izan zuen.gaitzerizko Jas.gaitzerugaitzesgarrigaitzeslegaitzespengaitzetsi, gaitzets, gaitzesten. du ad.gaitzi izan Ipar. zaio ad.: deus ez zaio

hain gaitzi nola eskergabekeria.gaitzikor Ipar.gaitzitu, gaitzi(tu), gaitzitzen. Ipar.

da/zaio ad.: bikarioaren jokoa bizikigaitzitu zaitzaion Oxalderi.

gaitzizengaitzuru* e. gaitzerugaixo 1 iz. eta izond. ‘eria’. 2 izond.

‘errukarria’gaixoaldigaixobera ‘erikorra’gaixotasungaixotegigaixoti ‘erikorra’gaixotu, gaixo(tu), gaixotzen. da/du ad.gaizberagaizgabe izond.gaizki 1 adlag. 2 iz.: ongiaren eta gaiz-

kiaren arbola.gaizkiagotu, gaizkiago(tu), gaizkiago-

tzen. da/du ad.gaizkilegaizkingaizkinahi iz.: onginahia eta gaizki-

nahia.gaizkitu, gaizki(tu), gaizkitzen. da/du

ad.: gaixoa gaizkitu egin da.gaizkoatu, gaizkoa, gaizkoatzen. da/du

ad. Jas.: zauria gaizkoatu zaio.gaizo Ipar. Adkor. ‘errukarria’: gaizo ni!

gaizpidegaiztagingaiztakeriagaiztasun ‘zailtasuna’gaiztogaiztoarazi, gaiztoaraz, gaiztoarazten. du

ad.gaiztoki adlag.gaiztotasungaiztotu, gaizto(tu), gaiztotzen. da/du ad.

1 ‘gaizto bihurtu’. 2 ‘(zauria) gaizkitu’gajo Gip. (emakumezkoei dagokie)gakatu* e. gakotugako Ipar. ‘giltza’gakotu, gako(tu), gakotzen. Ipar. du ad.

‘giltzatu, giltzaz itxi’galaigalaikigalaitasungalankigalanperna Cystoderma sp.; Lepiota sp.galantgalanto Bizk.galarazi, galaraz, galarazten. du ad.

1 ‘eragotzi’. 2 ‘galtzera behartu’galarazpengalautsgalaxiagalbahegalbidegalburugaldagaldaragaldatu, galda, galdatzen. du ad. 1 ‘go-

ritu’. 2 Ipar. ‘galdegin; eskatu’galde 1 ‘galdera, itauna’. 2 Ipar. ‘eskae-

ra’galde-erantzunak

galdearazi, galdearaz, galdearazten. dioad.

galdegaigaldegilegaldegin, galdegiten. du ad. 1 ‘galdetu’.

2 Ipar. ‘eskatu’galdeginarazi, galdeginaraz, galdegina-

razten. 1 dio ad. 2 Ipar. du ad. ‘eska-razi’

galdeikur* e. galdera(-)markagaldekatu, galdeka, galdekatzen. du ad.

HIZTEGI BATUA 569

galdeketagaldekizungaldemarka* e. galdera(-)markagaldera

galdera(-)markagaldetu, galde(tu), galdetzen. du ad.galdetzailegaldezgalde-zeinu* e. galdera(-)markagaldezkagaldu, gal, galtzen. da/du ad.

galdu-gordean 1 ‘galtzeko zorian’.2 ‘noraezean, helbururik gabe’

galdukeriagalego (hizkuntza) Sin. galizieragaleper Coturnix coturnixgalera 1 ‘galtzea’galera 2 (itsasontzi-mota): galeretara

kondenatua.galeriagalernagalga

galga emangalgaraugalgarrigalgatu, galga(tu), galgatzen. du ad. ‘gal-

ga eman’galiar (herritarra)galipot Sin. breagaliziargaliziera (hizkuntza) Sin. galegogalkatu, galka, galkatzen. 1 du ad. ‘mu-

kuru bete’. 2* e. kalkatugalkorgaloi 1 ‘neurri unitatea’. 2 ‘xingola’galsoro ‘gari soroa’galtza pl.galtzadagaltzadungaltzailegaltzamotz pl.galtzar ‘altzoa’galtzarbegaltzegaltzerdigalzori

galzoriangambiar (herritarra)gamelu Camelus bactrianus

ganaduganbara Heg. ‘teilatupeko solairua’ganbelaganbelu Lgart. ‘kirtena, inozoa’ganbera 1 Ipar. ‘logela’. 2 Admin.: di-

putatuen ganbera; merkataritza gan-bera; ganbera musika.

ganbil Sin. konbexugandorgandugandutu, gandu(tu), gandutzen. da/du

ad.ganer Ipar. ‘ganbara’ganga Anat., Arkit.gangar Bizk. 1 iz. ‘gandorra’. 2 izond.

‘ergela, harroa’gangarkeria Bizk.gangrenaganibetganora

ganorazganorazko

ganoragabe izond.ganoratsugantzgantzugantzuduragantzugailu Jas. ‘gantzua, ukendua’gantzutu, gantzu(tu), gantzutzen. du ad.gapiriogapoin Ipar. h. kapoigar 1 (suarena). 2 Irud. h. kar: zure amo-

dioaren kar saindua.gara-1 ‘arbiaren eta beste landare ba-

tzuen zurtoina’gara-2* Ipar. e. geltokigarabigaragargaragardogaragardotegigaragarril 1 Gip. eta Naf. h. ekain.

2 Bizk. h. uztailgarai 1 iz.: Rubensen garaiko poeta.

2 izond.: Normandia Garaia; Alpe Ga-raiak.garaiz

garaiarazi, garaiaraz, garaiarazten. dioad.

garaiera: garaiera handiko mendi bat.

570 EUSKERA - XLV, 2000, 2

garaiezin izond.garaikidegaraikundegarailegaraipengaraitasun: zure arimaren handitasun

eta garaitasuna.garaitia Ipar. Jas. ‘garaipena’garaitiko Ipar. izlag. 1 ‘gainerakoa’.

2 ‘goi(ti)koa’garaitu, garai(tu), garaitzen. du ad.garaitza batez ere Bizk. ‘garaipena’garaitzailegarajegarandu, garan, garantzen. Bizk. du ad.

‘aleak kendu’garañogarapengararazi, gararaz, gararazten. du ad.garatu, gara, garatzen. da/du ad.garatxa* e. garatxogaratxogaratzailegarau: garaurik ere ez da gelditu. Sin.

ale, bihigarautegigarba ‘garrama, tresna’garbai Bizk. ‘damua’garbaitu, garbai(tu), garbaitzen. Bizk. da

ad. ‘damutu’garbantzu h. txitxiriogarbatu, garba(tu), garbatzen. du ad.

‘lihoa zehatu’garbi izond. eta adlag.: garbi azaldu

digu auzia.argi eta garbigarbi-ikuzi iz.

garbialdigarbiarazi, garbiaraz, garbiarazten. du

ad.garbigailugarbigarrigarbikeriagarbiketa: etxeko garbiketak egiten ari

da; garbiketak egiteko ontziak.garbiki Ipar. ‘garbi’garbikundegarbiontzigarbiro

garbitasungarbitegigarbitoki Erl.: garbitokiko arimen bede-

ratziurrena.garbitu, garbi(tu), garbitzen. da/du ad.garbitzailegarbizalegarbizalekeriagarbizaletasungardabera* e. kardaberagardengardendu, garden(du), gardentzen. da/du

ad.: ura gardendu zenean, garbi ager-tu zen hondoa.

gardenki adlag.gardentasungardu* e. kardugarestigarestiarazi, garestiaraz, garestiarazten.

du ad.garestitasungarestitu, garesti(tu), garestitzen. da/du

ad.garestitze iz.: bizimoduaren garestitzea.garigaril h. uztailgaritxa* e. garatxogarizumagarmingarmindu, garmin(du), garmintzen.

da/du ad.garo 1 Gip. ‘ira, iratzea’. 2 Bizk. ‘ihintza’garondogarraiarazi, garraiaraz, garraiarazten.

dio ad.garraiatu, garraia, garraiatzen. du ad.garraiogarraiobidegarraiolarigarrantzi

garrantzizkogarrantzitsugarrasi

garrasi egingarrasikagarraska* e. karraskagarratzgarrazkeriagarrazki

HIZTEGI BATUA 571

garraztasungarraztu, garratz/garraztu, garrazten.

da/du ad.garreztatu, garrezta, garreztatzen. du ad.gartsu* e. kartsugartsuki* e. kartsukigartsutasun* e. kartsutasungartu, gar(tu), gartzen. da/du ad.gartxu izond. ‘jan-edan urrikoa’gartzela* e. kartzelagarungarundegigaruntxogas

gas(-)hodigasa* e. gazagasbidegasdungaskoigasna Lap. eta BNaf. h. gaztagasoil* e. gasoliogasolina

(gasolina) zerbitzugunegasolindegi h. (gasolina) zerbitzugunegasoliogastarazi, gastaraz, gastarazten. du ad.gastatu, gasta, gastatzen. da/du ad.gastatzailegasteropodo Biol.gastronomiagastugatazkagatazkatsugatibatu, gatiba, gatibatzen. du ad.gatibugatibualdigatibutasungatilu* e. katilugatu Ipar. h. katugatz

gatza botagatza eman

gatzagagatzagigatzarazi, gatzaraz, gatzarazten. du ad.gatzatu 1, gatza, gatzatzen. da/du ad.gatzatu 2 iz. Bizk.gatzdungatzemaile

gatzgabe izond.gatzil izond.gatzobigatzontzigatzozpindu iz.gatzun

gatzun(-)askagau (deklinabide berezia du: gauk, gau-

ri, gauren, gauez mugagabean, etagauean, gaueko, gauetik, gauera sin-gularrean)gauazgau(-)eskolagau eta egungau(-)lore Mirabilis jalapagau(-)mahaigau on

gaualdigauarogaubeilagauenara Ipar. ‘saguzarra’gauerdigauerogaupasa iz.gaur

gaur egungaur eguneangaurko 1 izlag.: gaurko lanak. 2 ad-lag.: gaurko egin behar genuen hori.gaurkoan adlag. h. gaurgaurko eguneangaurko egunezgaurkoz

gaurdainogaurdanikgaurgerogaurgoitik Ipar. ‘gaurdanik’gaurkotasungaurkotu, gaurko(tu), gaurkotzen. da/du

ad.gautargautu, gau(tu), gautzen. da/du ad.gautxorigauza

gauza izan. da ad.gauzaez Bizk. izond.gauzaingauzakigauzatu, gauza(tu), gauzatzen. da/du ad.

572 EUSKERA - XLV, 2000, 2

gaza ‘ehun mota’gazela Gazellagazi

gazi-gezagazi-gozo

gazigarri iz.gaziki 1 adlag. 2 iz.gazitasungazitu, gazi(tu), gazitzen. da/du ad.gazna* e. gasnagaztagaztagilegaztagintzagaztainagaztainadigaztainondo Castanea sp.gaztanberagaztandegigaztangin Bizk. ‘gaztagilea’gaztarogazte

gaztean Ipar.gazterikgaztetan Heg.

gaztedi h. gazteriagaztelania (hizkuntza) Sin. espainieragaztelera h. gaztelaniagaztelugazteriagaztetasungaztetu, gazte(tu), gaztetzen. da/du ad.gaztetxogaztigar* e. astigargaztigatu, gaztiga, gaztigatzen. 1 dio ad.

‘abisatu, ohartarazi’. 2 Ipar. du ad. ‘zi-gortu’

gaztigu 1 ‘abisua’. 2 Ipar. ‘zigorra’gazur: gaztari gazura atera. Odol gazu-

ra.ge “g” letraren izenagedar* e. kedargehi ‘eragiketa sinboloaren deitura’gehiago

are gehiagoezin gehiagoangehiagoko(rik) gabegehiagorikgehiagotan

gehiagotasun

gehiagotu, gehiago(tu), gehiagotzen. duad.

gehiegigehiegitangehiegizko

gehiegikeriagehiegitxogehiegixkogehien 1 izond. ‘nagusia’: etxeko gehie-

na; seme gehiena. 2 adlag.gehiene(t)angehienez (ere)gehienik

gehienbatgehiengogehientsu adlag.gehigarrigehikuntzagehitu, gehi, gehitzen. da/du ad.gehitxoagogehixeagogei* e. gaigelagelakidegelarigelatinagelatzargelaxka (erleena)gelberageldi

geldi egongeldi-geldi

geldialdigeldiarazi, geldiaraz, geldiarazten. du

ad.geldierageldigarri izond.geldika ‘apurka, pittinka’geldirik

geldi-geldirikgeldiro

geldi(ro)-geldirogelditasungelditu, geldi, gelditzen. da/du ad.geldiunegeldogeldoki adlag.geldotasungeldotu, geldo(tu), geldotzen. da/du ad.

HIZTEGI BATUA 573

geltoki: tren-geltokia, autobus-geltokia.general* e. jeneralgenerogenetikagenetikogenitibogenomageodesiageografiageografikogeografogeologiageologogeometriageometrikogeorgetowndar (herritarra)georgiar (herritarra)georgiera (hizkuntza) Sin. kartvelieragepardo Acinonyx jubatusgeraldigeralekugeranio Geranium sp.gerarazi, geraraz, gerarazten. du ad.geratu, gera, geratzen. da/du ad.gerba ‘intxaurrondo, urritzondo edo gaz-

tainondoaren lore arren multzo zintzi-likaria’

gereta* e. keretagerezigereziondo Prunus aviumgerizagerizatu, geriza(tu), gerizatzen. da/du

ad.gerizpegerizpetu, gerizpe(tu), gerizpetzen.

da/du ad.gerla Ipar.gerlari Ipar.gerligernu

gernu(-)debeku: gernu debekutik ope-ratu dute.

geroeta gero (partizipioaren ondotik era-biltzen da, ez izenaren ondotik: bilerabukatu eta gero etxera abiatu ziren;*bilera eta gero e. bileraren ondoren)-(e)z gerogeroago

geroagokogeroago eta ...-agogero eta ...-agogeroko 1 izlag.: geroko bizitza. 2 ad-lag.: egitekoak geroko utzi.geroragerorakogeroztik(ak)o

geroaldigerok gu izord.aren era indartuagerotxoagogeroxeagogeroztikgerra

gerra(-)gizon h. gerrarigerraontzigerrarigerrate (gerra jakin bat edo gerra-den-

bora adierazteko): bake-denboran etagerratean.

gerrengerri 1 ‘giza gorputzaren zatia’. 2 ‘zu-

haitz-enborra’gerrialdegerrikatu, gerrika, gerrikatzen. da/du ad.gerriko iz.gerrillagerrillarigerruntze Sin. kortsegertaberritu, gertaberri, gertaberritzen.

du ad. Jas.gertaeragertakarigertaketa ‘prestaketa’gertakizun

gertakizun egongertaldigertalekugertarazi, gertaraz, gertarazten. du ad.gertarigertatu, gerta, gertatzen. da/du ad.

gerta ala gertazer gerta ere

gertu 1 adlag. ‘prest’. 2 adlag. eta izond.‘hurbil’gertu egon

gertuera ‘prestaera’gerturatu, gertura(tu), gerturatzen. da

ad.

574 EUSKERA - XLV, 2000, 2

gerturikgertutasungeruzagesalgesaldu, gesal(du), gesaltzen. da/du ad.

‘(elurra) urtu’geu gu izord.aren era indartuageun Bizk. iz. 1 ‘amaraun handia’. 2 ‘lau-

soa’geundu, geun(du), geuntzen. Bizk. da/du

ad. ‘lausotu, gandutu’geuregeureganatu, geuregana(tu), geuregana-

tzen. du ad.geurekoigeuretu, geure(tu), geuretzen. du ad.geurtz Jas. Zah. ‘datorren urtean’geza

gazi-gezagezatu, geza(tu), gezatzen. da/du ad.gezigezteragezur

gezur-jario iz. eta izond.gezurra esan/errangezurretan

gezurrezkogezurrontzi izond.gezurtamengezurtarazi, gezurtaraz, gezurtarazten.

dio ad.gezurtatu, gezurta, gezurtatzen. du ad.gezurtighanatar (herritarra)gia (haragiarena)gibel 1 ‘atzea’. 2 ‘erraia’

gibel(-)asmogibelaldegibelamendugibelarazi, gibelaraz, gibelarazten. du ad.gibelatu, gibela, gibelatzen. da/du ad.gibelondo ‘ondorioa’gibelorigibelurdin Russula virescensgiboi Hylobates sp.gida 1 ‘gidaria’. 2 ‘gidaritza’gidabaimengidarazi, gidaraz, gidarazten. du ad.gidari

gidaritzagidatu, gida(tu), gidatzen. du ad.gidatzailegidergihargiharre* e. gihargihartsugihartu, gihar(tu), gihartzen. da/du ad.gilagilborgiltza

giltza(-)hitzgiltzaduragiltzapegiltzapetu, giltzape(tu), giltzapetzen. du

ad.giltzarigiltzarrigiltzatu, giltza(tu), giltzatzen. du eta da ad.giltzurrungillotinagillotinatu, gillotina(tu), gillotinatzen. du

ad.gimnasia h. gimnastikagimnasiogimnastikagimnospermoginginarra Bizk. ‘txilarra’ginbailginbaildunginbaletginda* e. gingagineaberriar (herritarra)gineabissautar (herritarra)ginear (herritarra)ginebra* e. ginginekologiaginekologoginezeogingagingilgingondo Prunus cerasusginoan Bizk. ‘neurrian, heinean’: ahal

dugun ginoan saiatuko gara lana bu-rutzen.

giputz 1 ‘gipuzkeraz mintzatzen dena’.2. ‘gipuzkoarra’

gipuzkera

HIZTEGI BATUA 575

gipuzkoar (herritarra)girgil ‘xingola’girgileriagirgilu ‘presoak lotzeko burdina’giristino Lap. eta BNaf. ‘kristaua’giristinoki Lap. eta BNaf. ‘kristauki’giristinotasun Lap. eta BNaf. ‘kristauta-

suna’giristinotu, giristino(tu), giristinotzen.

Lap. eta BNaf. da/du ad.: ‘kristautu’giro

giro egongiro izan. da ad.

giroskopiogirotu, giro(tu), girotzen. da/du ad.girtain Ipar. h. gider, kirtengirten* e. kirtengisa

-en gisako-en gisan postpos.-en gisara postpos.-en gisaz postpos.

gisako izond. ‘(pertsonez) egokia, atsegi-na’

gisats Bizk. h. isatsgisu Ipar. eta Naf. ‘karea’gisuki Ipar. eta Naf.gisuztatu, gisuzta, gisuztatzen. Ipar. eta

Naf. du ad.gitarragitarristagitxi* e. gutxigizabanakogizaberritu, gizaberri, gizaberritzen.

da/du ad.gizabete ‘gizakiaren neurria’gizabidegizabidetsugizadigizagaixogizagajo* e. gizagaixogizagaldugizajalegizajendegizajo Lgart. ‘gizagaixoa’gizakigizakumegizalde batez ere Ipar. ‘giza taldea’gizaldigizaldra Bizk. ‘giza taldea’

gizalegegizartegizartekoigizartekotu, gizarteko(tu), gizartekotzen.

da/du ad.gizarteratu, gizartera(tu), gizarteratzen.

da/du ad.gizasemegizatasungizateria Bizk.gizatxargizatxarkeriagizatxartu, gizatxar(tu), gizatxartzen.

da/du ad.gizen 1 izond. 2 iz.gizenarazi, gizenaraz, gizenarazten. du ad.gizendu, gizen(du), gizentzen. da/du ad.gizenkorgizentasungizerailegizongizondu, gizon(du), gizontzen. da/du ad.gizonezkogizongaigizonkeriagizonki adlag.gizontasungizontxogizotsoglizerinagloria ‘otoitz-izena’ (beste adierazkizu-

netarako, ik. aintza, loria)glosaglukosagoait Ipar. ‘zain, erne, adi’

goaitean ‘zelatan’goaitatu, goaita, goaitatzen. Ipar. du ad.

1 ‘zain egon’: goaitatzen zaitut .2 ‘zaindu’

goarda* e. guardagoardazibil* e. guardia zibilgoardia* e. guardiagobada ‘lixiba’gobernadoregobernamendugobernarigobernatu, goberna, gobernatzen. 1 du

ad.: herrialde bat gobernatu; bere ar-taldea ongi gobernatzen duena. 2 daad. ‘jokatu, portatu’

576 EUSKERA - XLV, 2000, 2

gobernatzailegobernugodalet Ipar.

godalet(-)dantzagodogogabera izond.gogaidegogaidetasungogaikarrigogait egin

gogait eragingogaitarazi, gogaitaraz, gogaitarazten.

du ad.gogaitu, gogait, gogaitzen. da/du ad.gogaldigogamengoganbehar Jas.goganbehartu, goganbehar(tu), gogan-

behartzen. da ad. Jas.gogapengogara adlag.

-en gogaragogartegogartetsugogatu, goga, gogatzen. batez ere Zub.

du ad. ‘norberaren iritzira erakarri’gogo

gogo(a) hartugogoak emangogoan hartugogoan erabiligogo emangogo izan: egin gogo dut.gogo(-)jardun iz.gogoz kontra

gogoangarrigogobete, gogobetetzen. da/du ad. (nor

kasua beti pertsona): norbait zerbaite-kin / zerbaitez gogobete da; zerbaiteknorbait gogobetetzen du.

gogobetegarrigogobeteko izlag.gogoeta

gogoeta egingogoeta egon Ipar.

gogoetagarri 1 Ipar. ‘kezkagarria’.2 ‘gogoeta eragingarria’

gogoetatsu

gogoetatu, gogoeta(tu), gogoetatzen.1 Ipar. da/du ad. ‘kezkatu’. 2 da ad.‘gogoeta egin’

gogoko izlag. eta izond.gogoko izan. da/du ad.: ikasle bihu-rriak zituen gogoko.

gogorgogor egingogor hartugogorrean

gogoragarrigogorakizungogoramengogorarazi, gogoraraz, gogorarazten. dio

ad.gogoratu, gogora, gogoratzen. 1 da/du

ad. ‘burura etorri, burura ekarri’: ezingogoratu naiz haren izenaz; gogoraezazu lehen zer esan dugun. 2 zaio ad.‘bururatu, otu’: halako batean gogora-tu zaio lan horri ekitea.

gogorkeriagogorkigogorrarazi, gogorraraz, gogorrarazten.

du ad.gogortasungogortu, gogor(tu), gogortzen. da/du ad.gogortxogogorxkogogotikgogotsugogoz

gogoz kontragogoz kontrako

gogozkogohaindu, gohain, gohaintzen. Ipar.

da/du ad. ‘gogaitu’goi

goi(-)nafarreragoi(-)maila

goiaingerugoialdegoi-behe iz.: kritikariak hartu dizkio po-

emari goi-beheak eta luze-laburrak.goibelgoibelaldigoibelarazi, goibelaraz, goibelarazten.

du ad.goibeldu, goibel(du), goibeltzen. da/du ad.

HIZTEGI BATUA 577

goibelduragoibelkorgoibeltasungoien izond. eta iz.goikogoilare* e. koilaragoipe* e. koipegoitargoitasungoiti

goitikogoiti-beheitigoitiarazi, goitiaraz, goitiarazten. du ad.

‘altxarazi’goitika Ipar. adlag. eta iz.

goitika egingoititu, goiti(tu), goititzen. Ipar. eta Naf.

da/du ad.goitizengoitu, goi(tu), goitzen. du ad.goizgoizalde ‘egunsentia’ (*goizaldea lanean

eman dute e. goiza, goiz-partea...)goizdanikgoizerdigoizerogoizik adlag.goiztiargoiztiri Ipar. ‘egunsentia’goiztxogolgoldaketagoldatu, golda, goldatzen. du ad.goldegoldelarigolf Sin. kali(-)jokogolko Geogr.: Bizkaiko Golkoa; Liongo

Golkoa.gomagomendagarrigomendatu, gomenda, gomendatzen.

1 du ad.: Salbatzaileak hitzez gomen-datu diguna. 2 zaio ad.: zure errukiarigomendatzen natzaio.

gomendiogomit h. gonbitgomitatu, gomita, gomitatzen. du ad. h.

gonbidatu

gomutagomuta izan. du ad.: ez dut gomutazer esan zidan.

gomutagarrigomutarazi, gomutaraz, gomutarazten.

dio ad.gomutatu, gomuta(tu), gomutatzen.

da/du/zaio ad. ‘oroitu’: oraindik ondogomutatzen naiz horretaz; gomutatuzuen ugazabaren esana; gomutatu zaioez dituela oraindik etxeko lanak egin.

gonagona-barren: gona-barrena hartu.

gonadungonazale Lgart.gonbidatu, gonbida, gonbidatzen. du ad.:

Mikelek bere festara gonbidatu nau.gonbitgonbitogonburu Bizk. adlag. ‘mukuru’

gonburu egingongoilgoniometrogontz Ipar. pl. ‘(atearen) erroak’goporgorgora

azpikoz goragora jo

gorabehera: eragozpen horiek gorabe-hera, aurrera egitea erabaki dute; go-rabehera handiak izan dituzte.gutxi gorabehera

goragalegoragarrigoraintzi: etxekoei goraintzi; semeak go-

raintziak igorri dizkigu.goraipamengoraipatu, goraipa, goraipatzen. du ad.gorakadagoraki adlag.goraldigoraltxatu, goraltxa, goraltxatzen. Ipar.

du ad.goranahigorapen 1 ‘goratzea’. 2 ‘ilgora’gorarazi, goraraz, gorarazten. du ad.gorarik Ipar.: kopeta gorarik zebilen.

578 EUSKERA - XLV, 2000, 2

goratasun 1 ‘garaitasuna’: Ama Birjina-ren goratasuna. 2 ‘garaiera, altuera’

goratik Ipar.goratu, gora(tu), goratzen. da/du ad.goratzailegoratzapengoraxkogorazarregorbatagorbatadungordailugorde, gordetzen. da/du ad.gordean adlag.: bekatariak eginagatik

bekatu ustez gordean.gordearazi, gordearaz, gordearazten. du

ad.gordegarri ‘babesgarria’gordegia Ipar. ‘ezkutalekua’gordeka

gorde-gordekagordeketankuku-gordeka

gordelekugordetegigordetzailegordezalegordin

gordinikgordindu, gordin(du), gordintzen. da/du

ad.gordinkeriagordinkigordintasungoren

gorenaz (ere) Ipar. ‘gehienez ere’gorenekogorengo

goresgarrigoreslegoresmengorespengoretsi, gorets, goresten. du ad.gorigoriarazi, goriaraz, goriarazten. du ad.gorila Gorilla gorillagoritasungoritu, gori(tu), goritzen. du ad.gor-mutugoroldio Cl. Musci

gorosti Ilex aquifoliumgorotzgoroztegigorporazio* e. korporaziogorpugorputz

gorputz(-)adargorputz(-)enbor

gorputzaldigorpuzdungorpuzgabe izond.gorpuzkeragorpuzki iz. ‘erlikia’gorpuzkin* e. gorpuzkigorpuztu, gorputz/gorpuztu, gorpuzten.

da/du ad.gorraizegorrantzgorrastagorrerigorrigorriarazi, gorriaraz, gorriarazten. du ad.gorrikaragorrimingorrina 1 ‘elgorria’. 2 ‘landareen gaitza’gorringogorriño Ipar. ‘gorrixka’gorritasungorritu, gorri(tu), gorritzen. da/du ad.gorriunegorrixkagorriztagorrotagarrigorrotarazi, gorrotaraz, gorrotarazten.

dio ad.gorrotatu, gorrota, gorrotatzen. du ad.gorroto Sin. herra

gorroto izan. du/dio ad.gortegortina h. errezelgortu, gor(tu), gortzen. da/du ad.goru

goruetan adlag.gorularigosaldu, gosal, gosaltzen. du (Heg.) edo

da (Ipar.) ad.gosarigose 1 iz. 2 izond.: zerri goseak ezkurra

amets.

HIZTEGI BATUA 579

gose izangoseak egon

gosebera Liter.gosegarri: elurra bere aroan asegarri,

handik kanpoan gosegarri.gosekil Bizk.goserikgosetegosetigosetu, gose(tu), gosetzen. da/du ad.gostu* e. gustugotikogotorgotorlekugotortasungotortu, gotor(tu), gotortzen. da/du ad.gotzaingotzainburugotzaindegigotzaindu, gotzain(du), gotzaintzen.

da/du ad.gotzaingogotzaintzagoxatu, goxa, goxatzen. da/du ad. Adkor.goxo Adkor.gozabidegozagailu Ipar. ‘gozagarria’gozagarrigozakaitzgozaldigozamen 1 ‘atsegina, bozkarioa, poza’.

2 ‘ondasunak erabiltzea eta horien ete-kinak eskuratzea’: ondasun horietarikbat bere-berea du, eta bestea gozame-nezkoa.

gozarazi, gozaraz, gozarazten. du ad.gozatsugozatu, goza, gozatzen. da/du ad.gozo izond. eta iz.gozogabe izond.: gaurko bizimodu gozo-

gabea.gozogilegozogintzagozokeriagozoki 1 iz.gozoki 2 Ipar. adlag.gozorogozotasungozotegi

gozozalegr* e. ggrabatu, graba, grabatzen. du ad.gradiente Fis.gradugrafiagrafikografitografologiagrafologograma* e. gramogramatikagramatikalgramatikarigramogranada (jaurtigaia)granitograziagrebagreko 1 (herritarra) Sin. greziar. 2 (hiz-

kuntza) Sin. grezieragrenadar (herritarra)greziar (herritarra) Sin. grekogreziera (hizkuntza) Sin. grekogrinagrinagarrigrinarazi, grinaraz, grinarazten. du ad.grinati Ipar.grinatsugrinatu, grina(tu), grinatzen. Ipar.

1 da/du ad. ‘arduratu, kezkatu’. 2 da ad.‘joera izan’: idoloetara grinatu ziren.

gripegrisgroenlandiera (hizkuntza)grua* e. garabiguguaraniera (hizkuntza)guarda 1 batez ere Ipar. ‘mugazaina’.

2 Heg. h. -zain, zaintzaileguardasol Heg. Lgart. ‘aterkia’guardia h. 1 zaintza. 2 zaintzaile, udal-

tzain, etab.guardia zibilguatemalar (herritarra)gubiaguda h. gerragudagizon h. gerra(-)gizon, gerrarigudalburu

580 EUSKERA - XLV, 2000, 2

gudaldigudaletxe ‘kaserna, kuartela’gudamutilgudarigudaritzagudaroste h. armadagudu

gudu-etenguduka iz.gudukarazi, gudukaraz, gudukarazten.

du ad.gudukatu, guduka(tu), gudukatzen.

da/du ad.: etsai bortitzenekin guduka-tu dira (ez *gudukatu dute); beti gu-dukatu ditu bere etsaiak.

gudulari iz. eta izond.: herri gudularia.guganatu, gugana(tu), guganatzen. da/du

ad.guhaur gu izord.aren era indartuagujaratera (hizkuntza)gunegupida

gupida izangupidagabe izond.gupidagarrigupidatsugupidatu, gupida(tu), gupidatzen. du ad.gupidetsi, gupidets, gupidesten. du ad.gur egingur-gur egingura

gurako izlag.: bere gurako gaia ema-ten badiote.

gura izan, gurako. du ad.guraize pl. Sin. aiztur, artazigurariguraritu, gurari(tu), guraritzen. du ad.guraskide ‘ezkonlagunen gurasoak elka-

rrekiko’guraso (pl. da gehienetan; zenbait tes-

tuingurutan erabil daitezke guraso batbezalakoak)

gurata adlag.: gurata egin dute horrela.gurbil 1 iz. ‘pitxerra’gurbil 2 izond. Liter. ‘zuhurra, prestua’gurbitz Arbutus unedogurdigurdibidegurdikada

gurdizaingureganatu, guregana(tu), gureganatzen.

da/du ad.gurenguretu, gure(tu), guretzen. da/du ad.gurgarriguriguriarazi, guriaraz, guriarazten. du ad.gurikeriaguringuritasunguritu, guri(tu), guritzen. da/du ad.gurpen h. gurtzagurpilgurtu, gur(tu), gurtzen. 1 Ipar. da ad.

‘makurtu’. 2 du ad. ‘adoratu’gurtzaguruin: malko-guruinak.gurutzadagurutzaduragurutzatu, gurutza, gurutzatzen. 1 du

ad.: zangoak gurutzatu. 2 da/du ad.:atean gurutzatu gara. Kalean gurutza-tu dugun laguna.

gurutzegurutzefika Ipar. iz. ‘Kristoren irudia

duen gurutzea’gurutzefikatu, gurutzefika(tu), gurutze-

fikatzen. Ipar. du ad.gurutzegrama h. hitz gurutzatuakgurutziltzatu, gurutziltza, gurutziltza-

tzen. du ad.gustagarrigustatu, gusta, gustatzen. zaio ad.gustu

gustukogustura

gutargutartean Ipar. eta Naf. ‘gure artean’

gutartekoguti Ipar. ‘gutxi’

gutiz gehienak ‘ia denak’gutixkogutiziagutiziagarrigutiziarazi, gutiziaraz, gutiziarazten. du

ad.gutiziatsu

HIZTEGI BATUA 581

gutiziatu, gutizia(tu), gutiziatzen. 1 duad. ‘biziki desiratu’. 2 da/du ad. ‘guti-ziaz bete’

gutizios(o) h. gutiziatsugutun

gutun-azalgutxi: hamarrak hamar gutxi; hamarrak

hamar gutxiago; hamarrak hamar gu-txitan; hamarrak hamar gutxiagotan.gutxiagogutxi bat ‘pixka bat, xorta bat’gutxienekogutxiegigutxienezgutxienikgutxi gorabeheragutxitan

gutxiagotu, gutxiago(tu), gutxiagotzen.du ad.

gutxiarazi, gutxiaraz, gutxiarazten. du ad.

gutxiengogutxiespengutxietsi, gutxiets, gutxiesten. du ad.gutxika adlag.gutxitu, gutxi(tu), gutxitzen. da/du ad.gutxitxogutxixeagoguyanar (herritarra)guzi h. guztiguzti: hau guztia; bide hartan guztian;

horiekin guztiekin; hau guztiau; horiguztiori.eta guztiguztianguztiarekin ereguztiraguztiz

guztiahaldunguztizko izlag.

H

h (hatxe)haatikhabailahabailarihabanar (herritarra)habe 1habe 2 Ipar. ‘ezpara’habeartehabiahabitathaboro Zub. ‘gehiago’haborokinhabuin Zah. h. hagunhagahagin 1

haginak erakutsihagine(ta)ko min

hagin 2 Taxus baccatahaginka adlag.

haginka eginhaginkadahaginkarihagiografia

hagitz ‘asko, oso’hagitzez ...-ago

hagoan Zah. ‘orekan’hagunhaia-haia Ipar. adlag. ‘arin, laster’haidor Ipar. ‘burgoia, harroa’haikatu, haika, haikatzen. Ipar. da ad.

‘jaiki’hain

hain zuzen (ere)haina izord. ‘delako pertsona hura’: nor

ere etorriko baita, haina ene laguna da.haina* e. adinahainbat

hainbatean ‘erdipurdi, hainbestean’hainbateko izlag.hainbat ...-en batez ere Bizk.: hainbatlasterren erabaki.hainbatenaz... nonhainbatetanhainbat gaizto(ago) ‘(-entzat) okerra-go’: hainbat gaizto(ago) egiten ez du-tenentzat.

582 EUSKERA - XLV, 2000, 2

hainbat hobe(to): ikusten dut zenbai-ten aurpegia arintzen: hainbat hobe!hainbat izan. da ad.: bizkaitar guz-tientzat hainbat da “sartzea” edo“sartutea”.

hainbateko iz.hainbertze Lap. eta Naf. h. hainbeste

hainbertzenarekinhainbeste

hainbestean: orduko hainbestean lanegiten dute; —zer moduz? —hainbes-tean!hainbesteko izlag.hainbestetanhainbeste(ta)raino

hainbesteko iz.haiotz* e. aihotzhaitada Ipar. ‘saioa’: bazkal ondoan

gaur izan dira bertso-haitada beroak.haitiar (herritarra)haitz 1haitz 2* e. haritzhaitzartehaitzulohaitzur* e. aitzurhaitzurdin ‘marmola’haizarazi, haizaraz, haizarazten. du ad.haizatu, haiza, haizatzen. da eta du ad.haizatzailehaize

haize alde Ipar. adlag.: haize alde,nornahik egin dezake auzapez batenlana.haizea popareanhaize(-)boladahaize(-)burrunba Lap. eta BNaf.haize eginhaize hego ‘hego haizea’haize emanhaize(-)errotahaize kirri Meteorol.haize kontra Ipar. adlag.haize-laster iz.haize(-)oihal Sin. belahaize(-)orratzhaize(-)zirimolahaize(-)zurrunbilo

haizealdehaizealdi

haizebehaizeberritu, haizeberri, haizeberritzen.

da/du ad.haizebidehaizegunehaizemailehaizeñohaizetako ‘automobilaren aurreko krista-

la’haizetehaizetsuhaizetxohaizeztatu, haizezta, haizeztatzen. du ad.haizeztatzehaizkora* e. aizkorahaizpehaizu izan Ipar. da ad. ‘zilegi izan’hala

hala-hala Ipar. adlag. ‘berdin-berdin’hala ere Sin. halerehala eta guztiz erehala nola 1 ‘adibidez’. 2 Ipar. ‘bezala’:jauregiko eskailerak berrituak izan dira,hala nola zureriaren bertze zati asko.hala... nolahala-hola ‘ez oso ongi’hala-holakohalarik ere

halabeharhalabeharrezhalabeharrezko izlag.

halaber Sin. orobat, berebathalabizhalakatu, halaka, halakatzen. Ipar. da/du

ad.halako

halako bat egin: hitz eder horiek adi-tzeak halako bat egiten digu.halako bateanhalako eran... nonhalako gisan... nonhalako moldez... non

halakoxehalan Bizk.* e. halahalatsuhalaxehalere Sin. hala erehalogenohaltsar pl. Liter. ‘erraiak’

HIZTEGI BATUA 583

haltz Alnus sp.haltzari* e. altzarihamabihamabiko iz.hamabinahamabiren iz.hamabortz Ipar. eta Naf. h. hamabosthamabosgarrenhamaboskari iz.hamabosnahamabosthamabostaldihamabosteroko h. hamaboskarihamahiru: atzoko hirurak etorri ziren,

baina beste hamahiruak etxean geldituziren.

hamaika: hamaika pertsona dira; ha-maika lan egin du.

hamaikagarrenhamaikatxo: hamaikatxo aldiz errepika-

tu zigun hori irakasleak.hamaiketako iz.hamalau: atzoko laurak etorri ziren, bai-

na beste hamalauak etxean gelditu zi-ren.

hamalaudun Sin. sonetohamar: hamarrez gero = hamarrak ez-

kero.hamargarrenhamarkadahamarnahamarraldihamarratz Astacus sp. eta Carnicus sp.

eta Pachygrapsus sp.hamarreko iz.hamarrenhamarretako iz.hamartar izond.hamaseihamazazpihamazortzi h. hemezortzihamikatu Ipar. izond. ‘(goseak) akitua’:

goseak (edo gosez) hamikatua.hamster Cricetus sp. eta Mesocricetus sp.hamu* e. amuhan

handik harahandik honahan-hemenka

hanbat* e. hainbathandi

handi-mandihandiagotu, handiago(tu), handiagotzen.

da/du ad.handiarazi, handiaraz, handiarazten. du

ad.handietsi, handiets, handiesten. du ad.handigarrihandigura iz. eta izond.handikari ‘handizalea’handikeriahandiki 1 iz.handiki 2 batez ere Ipar. adlag. g.er.

‘handizki’handinahi iz. eta izond.handinahikeriahandinahiko izond.handinahitasunhandirohanditasunhanditsu ‘handitua, batez ere mamitsua’handitu, handi(tu), handitzen. da/du ad.handitxohandiuste Sin. hantustehandixkohandizalehandizka: handizka saldu, erosi.handizkatu, handizka(tu), handizkatzen.

du ad. 1 ‘goraipatu’. 2 ‘zerbait den bai-no handiagotzat eman’

handizki 1 adlag.handizki 2 iz. g.er. ‘handikia’hangar 1 ‘hegazkinak gordetzeko ater-

pea’. 2 Ipar. ‘aterpe hormaz itxi gabea’hangare* e. hangarhanitz* e. anitzhanka 1 Heg. ‘oina, zangoa’. 2 Ipar. ‘al-

daka, mehaka’hanka-arinhanka eginhanka(-)hezurhanka-hutsikhanka(-)jokohanka-luzehanka-motzhanka-okerhanka(-)zainhankaz gora

584 EUSKERA - XLV, 2000, 2

hankabikohankape 1 iz. 2 adlag.hankaperatu, hankapera, hankaperatzen.

du ad.hankartehankazpihanoitar (herritarra)hanpadura Sin. enfasihanparazi, hanparaz, hanparazten. du ad.hanpatu, hanpa, hanpatzen. da/du ad.hantarazi, hantaraz, hantarazten. du ad.hantu, hant(u), hantzen. da/du ad. ‘puztu’hanturahantuste Sin. handiustehar (animalia)hara

haragohara hanhara hemenhara horharantz-honantz

harabartu, harabar, harabartzen. da ad.Liter. ‘harrek jan’

haragiharagi bizi(t)an (egon, jarri)haragi egin: hitza haragi egin zen.haragita(ra)koharagi(-)uzteharagi(-)xerraharagizaleharagizko

haragijaleharagikeriaharagikoiharagitsuharagitu, haragi(tu), haragitzen. da ad.haragitzeharaindi: mugaz haraindi(an, -ko, -tik,

-ra).harakai ‘haragitako aberea’harakinharakintzaharakiriharako: harako Cervantesek aipatzen

zuen lanbide hura.haranhararetar (herritarra)harat-honat iz., batez ere pl.: gerraren

harat-honatak.

harategiharatu, hara(tu), haratzen. da ad.harbi* e. arbiharbide ‘harrizko bidea’harbitxi* e. harribitxihareahareatsuhareatzaharenganatu, harengana(tu), harengana-

tzen. da/du ad.harez gero* e. harrezkerohargailu: uhin hargailua.harganatu, hargana, harganatzen. Heg.

da ad.harginhargintzahariharik eta: lan honetan jarraituko dugu,

harik eta bukatu arte.harilharildu, haril(du), hariltzen. du ad.harilkaiharilkatu, harilka, harilkatzen. du ad.harilketaharilko Ipar. h. harilharistatu* e. hariztatuharitz Quercus sp.hariztatu, harizta, hariztatzen. du ad.hariztiharjo 1 iz.: sagar honek harjoa du.

2 izond.: obra hilak, harjoak, hutsalak.harkaitz

harkaitz(-)zuloharkaizpeharkantoiharlanduharlauzaharma* e. armaharmagin* e. armaginharmailaharmailuharmarri* e. armarriharmategi* e. armategiharmoniaharmoniumharnabar h. harrinabarharo Ipar. ‘zarata’haro* e. aro 2harotz* e. arotz

HIZTEGI BATUA 585

harpa 1 ‘musika-tresna’. 2 ‘arranpa’harpa jo

harpeharpideharpidedunharpidetu, harpide(tu), harpidetzen.

da/du ad.harpidetzaharpoi* e. arpoiharrabotsharramantzaharramantzatsuharramazkaharramazkatu, harramazka(tu), harra-

mazkatzen. du ad.harrapagailuharrapakaharrapakeriaharrapaketaharrapakinharraparazi, harraparaz, harraparazten.

dio ad.harrapariharrapatu, harrapa, harrapatzen. du ad.harrapatzaileharrapazka Gip. eta Naf. h. harrapakaharrarazi, harraraz, harrarazten. dio ad.harrarte ‘haitzen arteko igarobidea’harraskaharreman

harreman(-)hausteharreraharresiharresitu, harresi(tu), harresitzen. du ad.harrezkeroharri

harri biziharri(-)erauntsiharri eta belarri: harri eta belarrieginik, eta lur jorik gelditu nintzen.harri eta zurharri(-)koskorharri(-)metaharri(-)minharri preziatuharri(-)ukaldiharri xeheharri zabal

harri bitxi* e. harribitxi

harriabarharriarazi, harriaraz, harriarazten. du ad.harribitxiharridura

harridura(-)markaharridura-ikur* e. harridura(-)markaharrigarriharrigarriroharrigarritasunharrika adlag.harrikadaharrikarazi, harrikaraz, harrikarazten.

du ad.harrikatu, harrika(tu), harrikatzen. du ad.harrikatzharriko iz.

harrikoa eginharrimenharrinabarharriteharritsuharritu, harri(tu), harritzen. da/du ad.harritzaharritzarharritzeko: harritzekoa da hori berandu

ibiltzea.harrixkaharriztatu, harrizta, harriztatzen. du ad.harroharroaldiharrobiharroinharrokeriaharroki adlag.harroputzharropuzkeriaharropuztu, harroputz/harropuztu, ha-

rropuzten. da ad.harrotasunharrotu, harro(tu), harrotzen. da/du ad.harroxkoharrukaldi* e. harri(-)ukaldihartakotzathartan: hartan, bukatu zen jokoa eta gure

bost gizonok hartu zuten etxerako bidea.hartara: hartara, ez luke gehiagoren be-

harrik.harta(ra)ko: euskaltzain ohorezko izen-

datu direnei hartako sinestamendua

586 EUSKERA - XLV, 2000, 2

emango zaie; ez zuen, hartako bazenere, herriko karguetan sartu nahi.

harta(ra)kotasun: organoak hartarako-tasuna behar du.

hartara(tu), hartara(tu), hartaratzen.da/du ad.

hartu, har, hartzen. du ad.bere (neure...) buruaz hartuelkar hartu

hartu-eman h. harremanhartxintxarhartz Ursus sp.hartzailehartze

hartze izan Ipar. ‘merezi izan, zorizan’: hiltzea hartze du.

hartzedun Ipar. h. hartzekodunhartzeko iz.hartzekodunhartzi* e. hartzi(tu)hartzidurahartzi(tu), hartzi, hartzitzen. da/du ad.hartzuloharzurihas Ipar. (ia beti bigarren osagai bezala

erabilia): buru-has (= buru hutsik),ipurdi-has, mahunga-has.

hasarazi, hasaraz, hasarazten. du ad.hasbeherapen Ipar. ‘hasperena’haserrarazi, haserraraz, haserrarazten.

du ad.haserre

haserre egin dio ad. ‘errieta egin’haserrealdihaserrebidehaserrekorhaserrekuntza Bizk. ‘haserrea’haserretu, haserre(tu), haserretzen.

da/du ad.hasgabe* e. hats-gabehasgabetu* e. hats-gabetuhasgorapenhasi, has, hasten. da/du ad.

hasian-hasi Ipar.: hasian hasi, goazenbururaino.

hasialdihasiberri izond.hasierahasikin

hasi-masi. iz.hasperen

hasperen eginhasperenkahastandu, hastan, hastantzen. da/du ad.

‘urrundu’hastapenhastehastiagarrihastiarazi, hastiaraz, hastiarazten. Ipar.

du ad.hastiatu, hastia, hastiatzen. Ipar. du ad.hastio

hastio izan. du ad.hatiera (hizkuntza) Sin. aurrehititerahats 1: azken hatsa eman.

hats hartuhats(-)hartze

hats 2 ‘usain txarra’hats-bahi Ipar. adlag. ‘arnasestuka’:

mendi tontorrera iritsi zen hats-bahi.hats-beherapen* e. hasbeherapenhats-gabehats-gabetu, hats-gabe(tu), hats-gabe-

tzen. da ad.hats-gorapen* e. hasgorapenhatsaldihatsanditu, hatsandi, hatsanditzen. da

ad. Sin. hatsantuhatsanka Ipar. ‘arnasestuka’hatsantu, hatsant(u), hatsantzen. Ipar. da

ad. Sin. hatsandituhatsapen* e. hastapenhatsarre batez ere Zub.hatsartze* e. hats(-)hartzehatuhatxe “h” letraren izenahatz 1 (eskukoa). 2 ‘aztarna, arrastoa’.

3 ‘hazteria’hatz-belar Knautia arvensishatz egin

hatzamar* e. atzamarhatzazal* e. azazkalhatzeman* e. atzemanhau: hau guztia; bide honetan guztian;

hauekin guztiekin; hau guztiau.hau da

haundi* e. handi

HIZTEGI BATUA 587

haurhaurdanik batez ere Ipar. ‘haurretik,umetatik’haur(-)denborahaurrean Ipar. ‘umetan’haur eginhaur(-)egitehaur(-)galtzehaur(-)minhaur(-)oihal

haurdunhaurdunaldihaurgintzahaurkeriahaurñohaurridehaurridetasunhaurridetu, haurride(tu), haurridetzen.

da/du ad.haurtu, haur(tu), haurtzen. da ad.: za-

hartu eta haurtu.haurtxohaurtzainhaurtzaindegihaurtzaintzahaurtzarohausa (hizkuntza)hausgarri: albiste bihotz-hausgarria.hausiabar* e. ausiabarhauskaitzhauskarahausketa h. haustehausko Ipar. h. hauspohauskorhauskortasunhauskortu, hauskor(tu), hauskortzen.

da/du ad.hauslehausnar

hausnar eginhausnarrean

hausnarkahausnarkarihausnartu, hausnar(tu), hausnartzen. du

ad.hausnartzailehausnaurtu* e. hausnartuhauspohauspogile

hauspogintzahauspotu, hauspo(tu), hauspotzen. du ad.haustaile h. hauslehauste 1hauste 2 Ipar. ‘hausterrea’haustegi Ipar. ‘erraustegia’hausterrehaustu, hauts/haustu, hausten/haustu-

tzen. da/du ad. Sin. hauts eginhausturahauta Ipar. 1 izond. ‘bikaina’: pilotari

hauta. 2 iz. ‘aukera’hautagaihautaldihautapenhautarazi, hautaraz, hautarazten. dio ad.hautatu, hauta, hautatzen. du ad.hautatzailehautatzehauteman, hauteman, hautematen. du

ad.hautemanarazi, hautemanaraz, haute-

manarazten. dio ad.hautemangarrihauteskundehauteslehautespenhautetsi 1 hautets, hautesten. du ad.hautetsi 2 iz.hauts

hauspean: hauspeko ogia.hauts bihurtuhauts egin Sin. haustuhauts(-)egunhauts(-)kolore

hautsarazi, hautsaraz, hautsarazten. duad.

hautsezin izond. ‘ezin hautsizkoa’hautseztatu, hautsezta, hautseztatzen. du

ad.hautsi, hauts(i), hausten. da/du ad.

ezin hautsizkohautsi-mautsi

hautsontzihautu 1, haututzen. Heg. du ad. ‘hauta-

tu’hautu 2 Ipar. iz. ‘aukeratzea, hautatzea’

hautura: gure hautura edo nahitaraegiten ditugu lanak.

588 EUSKERA - XLV, 2000, 2

hautuzhautuzko

hauxehauzi* e. auzihauzitegi* e. auzitegihauzo* e. auzohauzo lan* e. auzolan.haxe Ipar. ‘zama’: belar-haxea.haxekatu, haxeka, haxekatzen. Ipar. du

ad. ‘zamatu’haxelarihazaitahazaldihazamahazarazi, hazaraz, hazarazten. du ad.hazbetehazgai Ipar. iz.hazgalehazgarrihazi 1, haz, hazten. da/du ad.hazi 2 iz.hazibidehazierahazil Lap. eta BNaf. h. azarohazitegihazitokihazka adlag.

hazka eginhazkorhazkunde: biztanleen hazkundea.hazkuntza: usoen hazkuntza.hazkurrihazlehazpegi pl. 1 ‘beso-zangoak’. 2 ‘begitar-

tearen alderdiak’hazta iz. ‘pisua’haztaka Ipar. eta Naf. ‘haztamuka’haztamu iz. ‘haztamuka bilatzea’: haur

denborako haztamu eta lehen urratsak.haztamuka: haztamuka dabil ilunpean

doana bezala.haztatu, hazta, haztatzen. du ad. 1 ‘uki-

tuz hauteman’. 2 ‘pisuaz jabetzeko es-kuan hartu’. 3 ‘pisatu’

hazte: hazte gaiztoko umea.hazterihazteritsuhebain

hebain-hebain egin

hebaindu, hebain(du), hebaintzen. da/duad.

hebreera (hizkuntza)hedabidehedadurahedagarrihedailo Zub. ‘ahuspez, luze-luze etzan-

da’hedakor: olioa berenaz hedakor da.hedamenhedapenhedarazi, hedaraz, hedarazten. du ad.hedatu, heda, hedatzen. da/du ad.hedehedexuri Ipar. Lgart. ‘jendarmea’hedoi* e. hodeihegabera Vanellus vanellushegada h. hegaldihegakahegal 1 ‘teilatuaren, kapelaren,... ertza’.

2 Ipar. eta Naf. ‘hegaztien hegoa’.3 ‘arrainen igeri organoa’

hegalabur Thunnus (Thunnus) thynnus.Sin. atungorri

hegalarihegaldaka adlag.hegaldarazi, hegaldaraz, hegaldarazten.

du ad.hegaldari Ipar. ‘hegalaria’hegaldatu, hegalda, hegaldatzen. da ad.hegaldihegaldunhegalpehegaluze Thunnus (germo) alalunga.

Sin. atunzurihegan

hegan eginheganagi Liter. ‘basoiloa’hegapehegats ‘luma’hegatu, hega, hegatzen. da ad.hegatxabal Alauda sp.hegatxuri Larus ridibundushegatz Ipar. ‘teilatu ertza’hegaz batez ere Bizk.

hegaz eginhegazka batez ere Bizk.hegazkada batez ere Bizk.hegazkaldi batez ere Bizk.

HIZTEGI BATUA 589

hegazkinhegazkinlarihegaztegi ‘teilatua’hegazterren ‘pauma’hegazti

hegazti(-) hazkuntzahegaztiki ‘hegazti-okela’hegaztin* e. hegaztihegaztizainhegaztizaintzahegi ‘ertza, bazterra’

hegiz hegihegigo Zah. ‘gorrotoa’hego 1 (hegaztien organoa). 2 (haize-

mota)haize hegohego-ekialdehego(-)haizehego-mendebalde

hegoa* e. hegohegoafrikar (herritarra)hegoaldehegoburuhegodunheia Ipar. ‘abeltegia’heiagora Jas. ‘garrasia, oihua’

heiagora eginheiagoraz

hein iz. ‘maila, neurria, tamaina’: ez apalzuen buruak hein horretaraino.hein bat ‘apur bat’hein batean ‘neurri batean’hein berean ‘neurri berean’-tzeko heinean ‘-tzeko zorian’

heintsu Ipar.: heintsu bat egon (‘berdin-tsu egon’); heintsu berean egon.

hektareahektogramohektolitrohektometrohel ‘laguntza eskatzeko oihua’: hel guri!

hel egin ‘laguntza eskatzeko oihuegin’

hela Ipar. ‘eup!’helarazi, helaraz, helarazten. du ad.helbidehelbideratu, helbidera(tu), helbidera-

tzen. du ad.

helburuhelde Ipar. 1 ‘izurritea’. 2 ‘zertzelada’heldu 1, hel, heltzen. 1. da ad. ‘iritsi, ai-

legatu’: gure oihua zuregana hel bedi;autobusa heldu zeneko aspertuak gi-nen. 2. Ipar. eta Naf. da ad. ‘etorri’:menditik heldu dira (menditik datoz);heldu den astean ekarriko dugu hori(datorren astean). 3 Ipar. da ad. ‘ger-tatu’: gertakari txarraz inor gutxiohartzen da heltzen den arte. 4 zaio ad.‘lagundu, sorotsi’: hel zakizkie, eror ezdaitezen. 5 da ad. ‘umotu, zoritu’. 6dio ad. ‘oratu, eutsi’. 7 dio ad. ‘ausiki,ziztatu’: suge batek heldu ziolako moz-tu zioten hanka.

heldu 2 iz.’ausikia, hozkada’: suge po-zoitsuen heldu edo hozkadetatik senda-tu.

heldu 3 izond.: gari helduaren kolore-koa; mutil gazte eta gizon helduak.

heldualdihelduaroheldubada Zub. ‘beharbada’helduera Bizk.heldugabe izond.heldulekuheldutasunheleniar (herritarra): Heleniar Errepubli-

ka.helenismohelenizatu, heleniza, helenizatzen. da/du

ad.helmen

helmenean: helmenean egon, jarri.helmugahelsinkiar (herritarra)heltzehemen

hemendik aitzinahemendik harahemendik aurrerahemengohementxe

hemeretzihemeretzinahemezortzihemezortzinahemisferio

590 EUSKERA - XLV, 2000, 2

hemofilia Med.hemoglobinahemorroide Med.hepatitis Med.heptagonoheraherabe

herabe izan 1 da ad.: ez zara herabejendartera ilkitzera; herabe zen gauzahorietaz mintzatzeko. 2 du ad.: herabedu gezurra esatera.herabez ‘lotsaz, ahalkez’

herabearazi, herabearaz, herabearazten.Ipar. du ad.

herabekiherabetasunherabetiherabetu, herabe(tu), herabetzen. da/du

ad.heraldikaherbal batez ere Ipar. eta Naf. 1 ‘ahula’.

2 ‘elbarria’herbaldu, herbal(du), herbaltzen. da/du

ad.herbaltasunherbeheretar (herritarra) Sin. nederlan-

darherdoilherdoildu, herdoil(du), herdoiltzen.

da/du ad.herdoilduraherdoilgaitzherdoilgarri ‘herdoiltzen duena’herdoilkor ‘erraz herdoiltzen dena’herdoiltsuheredatu, hereda, heredatzen. Heg. du

ad. ‘jarauntsi’heredero Zah. h. oinordekohereje Heg. h. heretikoherenherenegunherensugeherentzia Heg. ‘ondoretasuna’heresiaheretiko iz. eta izond.herexa Ipar. 1 ‘aztarna’: aitzinekoen he-

rexa sainduei jarraikirik. 2 ‘kaltea’:haizeak ez du herexa edo kalte handi-rik egin.

herexe* e. heretikoherio: herioak eraman zuen.heriosuhar adlag. ‘ahalegin bizian’: eta

heriosuhar ihesari eman zioten.heriotza 1: heriotzako orduan. 2: herio-

tza bat eginda, Ameriketara joan zen.heriotze* e. heriotzaheriozko izlag.heroiheroikoheroina (droga)heroismoherori hi izord.aren era indartuaherots Zub. ‘zarata’herpes Med.herra Sin. gorrotoherratsuherratu, herra(tu), herratzen. da ad. ‘bi-

dea galdurik ibili’herren

herren eginherrendu, herren(du), herrentzen. da/du

ad.herrenkaherrentasunherresa* e. erres; erresaherresta

herrestanherrestarazi, herrestaraz, herrestarazten.

du ad.herrestari ‘herrestan dabilena’herrestatu, herresta(tu), herrestatzen.

da/du ad.herri

herri(-)errepublika: Aljeriako HerriErrepublika Demokratikoa.herri(-)gizonherriko etxeherriko mutilherri(-)lanherri(-)zerbitzu

herrialdeherribildu h. hiribilduherriburuherrikideherrikoiherrikoitasunherrikoitu, herrikoi(tu), herrikoitzen.

da/du ad.

HIZTEGI BATUA 591

herriminherriño Ipar.herriratu, herrira(tu), herriratzen. da/du

ad.herritarherritartasunherritartu, herritar(tu), herritartzen. da

ad.herritasunherrixkaherrizainherrizaleherrizaletasunherrizaletu, herrizale(tu), herrizaletzen.

da/du ad.herronka Ipar. ‘errenkada, ilara’herskariherstu* e. estuhersturahertarazi, hertaraz, hertarazten. Ipar. du

ad.hertsatu, hertsa, hertsatzen. du ad.hertsi 1 izond. ‘estua’: zentzu hertsian

mintzatuz; hitz baten adiera hertsia;jabeari eman beharreko kontu hertsia.

hertsi 2* e. itxi, hetsihertsigunehertsikeriahertsikihertsitasunhertsitu, hertsi, hertsitzen. da/du ad. ‘es-

tutu’hertu, hert, hertzen. Ipar. da/du ad.hertze h. hestehesgailu Ipar. ‘zaurietako lotura’hesihesitu, hesi(tu), hesitzen. du ad.hesola (hesiak egitekoa)hespilheste

heste itsuheste lodiheste mehar

hestebetehestegorrihestu* e. estuheterodoxoheterogeneoheterosexual

hetikahetsi, hets, hesten. Ipar. eta Naf. du ad.

‘itxi’heu hi izord.aren era indartuaheureheureganatu, heuregana(tu), heuregana-

tzen. du ad.heuretu, heure(tu), heuretzen. du ad.hexaedrohexagonohexametrohezehezetasunhezetu, heze(tu), hezetzen. da/du ad.hezi, hez, hezten. du ad.hezibidehezierahezigabe izond.hezigaitzheziketahezitzailehezkuntzahezlehezuerihezur

hezur eta azal (egin, egon, gelditu)hezur eta larru (egin, egon, gelditu)hezur eta mamihezur-huts

hezurdurahezurtegihezurtsuhezurtu, hezur(tu), hezurtzen. da/du ad.hihiatohiazinto Hyacinthus sp.hibai* e. ibaihibaibide* e. ibaibidehidoi* e. idoihidratatu, hidrata, hidratatzen. du ad.hidrataziohidratohidraulikahidrodinamikahidrogenohidrografiahidrokarburohidrolisihidrosfera

592 EUSKERA - XLV, 2000, 2

hidrostatika Fis.hidroxidohidrurohiena Subfam. Hyaeninaehierarkiahieroglifiko izond.hieroglifo iz.higadurahiganatu, higana(tu), higanatzen. da ad.higanothigatu, higa, higatzen. da/du ad.higatzailehigialdihigiarazi, higiaraz, higiarazten. du ad.higienehigienikohigiezin izond.higigaitzhigikarihigikerahigikorhigimenhigitu, higi, higitzen. da/du ad.higitzailehiguin

higuin izan. du ad.higuinaldihiguinarazi, higuinaraz, higuinarazten.

dio ad.higuindu, higuin(du), higuintzen. du eta

da ad.higuingarrihihaur Ipar. hi izord.aren era indartuahika: hika hitz egin

hikako: hikako formak; hikako moldeahil 1, hiltzen. da/du ad.

hil edo bizi(ko)hil 2 iz. 1 ‘hiltzea’. 2 ‘pertsona hila’

hil(-)hotza adlag.: hil-hotza erori zen.Sin. hil(-)hotzikhil(-)hotzik Sin. hil(-)hotzahil-jantzihil-ohe

hil 3: abenduko hilaren 24a.hilabete: hilabete egon zen gaixorik;

hiru hilabete egon zen gaixorik.hilabetekarihilaldi Liter.hilarazi, hilaraz, hilarazten. du ad.

hilarrihilaurhilaurtu, hilaur(tu), hilaurtzen. da ad.hilberri iz.: haren hilberria heldu zitzai-

gun (baina Txomin hil berri da)hilburukohildako Heg. iz.: hildakoen artean (‘hi-

len artean’)hildo* e. ildohildu izond.: eguzki hildua.hildurahilduratu, hildura(tu), hilduratzen. du

ad.hile* e. hil; hilabetehileko iz.hilerohilerokohilerrihileta

hileta johiletak egin

hiletarihiletsi, hilets, hilesten. du ad.hilezin izond.hilezintasunhilezkor Liter. ‘hilezina’hilezkortasunhilgarri ‘hiltzen duena’hilik ‘hilda’hilketahilkor ‘hiltzen dena’hilkortasunhilkutxahilobihilobiratu, hilobira(tu), hilobiratzen. du

ad.hilondokohilotz ‘gorpua’hiltamu Bizk. ‘agonia’hiltegihiltzailehiltze: zerri-hiltzea; hiltze on bat eman

diezagula.hilzorihimnohindi (hizkuntza)hiperbolahiperbolehipnosi

HIZTEGI BATUA 593

hipnotismohipodromohipofisi Anat.hipokrisiahipokritahipopotamo Fam. Hippopotamidaehipotekahipotekatu, hipoteka(tu), hipotekatzen.

du ad.hipotenusahipotesihira Zah. ‘haserrea’hiraka* e. irakahirehireganatu, hiregana, hireganatzen.

da/du ad.hiretu, hire(tu), hiretzen. du ad.hirihiriartekohiribidehiribilduhiriburuhirigintzahirigunehiritarhiritartu, hiritar(tu), hiritartzen. da/du

ad.hirizainhiro Zub. ‘zornea’hiroarazi, hiroaraz, hiroarazten. Zub. du

ad.hirodura Zub.hirotu, hiro(tu), hirotzen. da/du ad.hiru

hirunahirunakahiruretan hogei Ipar. ‘hirurogei’

hirugarrenhirugarrenekorikhirugarrengohirugarrenik

hirugarrendar ‘hirugarren ordena erli-jiosoko kidea’

hirugihar iz.hiruhortz iz.hiruki iz.hiruko iz.hirukoitzhirukoiztasun

hirukoiztu, hirukoitz/hirukoiztu, hiru-koizten. da/du ad.

hirukotehirur Ipar. eta Naf. Zah. h. hiruhirurehunhirurehungarrenhirurogei: hirurogeita lau; hirurogeita

batgarren.hirurogeina

hirurogeigarrenhirurogeitar izond.hirurrenhirusta Trifolium sp.hirutasunhiruzpalauhisia Ipar. g.er. ‘gorroto pasakorra’: hi-

sia handitan daude bi auzoak.histeriahisterikohistoriahistorialarihistoriaurrehistorikohistoriografiahistu, hits, histen. da/du ad.histurahitanohititera (hizkuntza)hitshitsarazi, hitsaraz, hitsarazten. du ad.hitz

hitz-aspertuhitza atxikihitza betehitza hautsihitza janhitzaren jabe egonhitzari eutsihitzean egonhitz eginhitz eginarazihitz eraginhitz(-)erdikahitz eta pitzhitzetik hortzerahitzezkohitz-jario 1 iz.: ezin atertuzko hitz-ja-rioa. 2 izond.: zaharrago eta hitz-ja-rioago izaten omen gara.

594 EUSKERA - XLV, 2000, 2

hitz(-)mitzhitz(-)mizti izond.hitz-motel izond.

hitzaldihitzalditxohitzarmenhitzartu, hitzar, hitzartzen. du ad.hitzaurrehitzaurregilehitzeko: hitzeko emakumea da Edurne.hitzeman, hitzematen. du ad.hitzontzi izond.hitzordu: Iñakirekin hitzordu bat hartu

dugu; badut bihar hitzordu bat Maite-rekin.

hizkahizka-mizka Ipar. 1 adlag. 2 iz.: hiz-ka-mizka zerbait izan dugu gure arte-an.

hizkatu, hizka, hizkatzen. da ad. ‘ezta-baidatu’

hizkerahizketa

hizketanhizketakidehizketaldihizketatu, hizketa(tu), hizketatzen. da

ad: elkarrekin hizketatu ziren.hizkihizkuntzahizkuntzalari Sin. linguistahizkuntzalaritza Sin. linguistikahizlarihizpide

hizpidean egon ‘arrazoia izan’hiztegihiztegigilehiztegigintza Sin. lexikografiahiztunhobarihobe izond. (*hobe esan e. hobeki esan)

hobe beharrezhobe izan, hobe izaten, hobe izango /hobeko. da/du ad.: hobe dugu isildu lo-tsagabe gelditu baino.hobe usteanhobe ustez

hobeki adlag.hobekien

hobekienikhobeki esan

hobekitu, hobeki(tu), hobekitzen. Ipar.da/du ad. ‘hobetu’

hobekuntzahobenhobendunhobengabe izond.hobengabetasunhoberenhobetohobetsi, hobets, hobesten. du ad.hobetu, hobe(tu), hobetzen. da/du ad.hobihobikari Hizkl.hobiratu, hobira(tu), hobiratzen. du ad.hobiratzailehodeihodeiarte Sin. ostartehodeitsuhodeitu, hodei(tu), hodeitzen. da/du ad.hodeitxohodihoditeriahogei: hogeita bost; hogeita batgarren.hogeigarrenhogeirenhogen* e. hobenhogerleko* e. ogerlekohogoi* e. hogeihola ‘honela, horrela’

hola-halahola-holaholako

holakatu, holaka, holakatzen. Ipar.da/du ad.

holandar (herritarra)holandes (herritarra)holatsu ‘honelatsu, horrelatsu’holaxeholtz ‘pareta mehea’homiliahomogeneohomologohomonimohomosexualhomotezia Mat.hona

hona hemen

HIZTEGI BATUA 595

honainohona nonhonantz

honaindi: mugaz honaindi(an, -ko, -tik, -ra)

honako: honako adibide hau jarri zuen.honatx ‘hona hemen’hondabidehondagarrihondakinhondamenhondamendihondar 1 1 ‘harea’. 2 ‘jaten edo erabil-

tzen den zerbaitetik gelditzen dena’:eltzeko hondarrak.

hondar 2 1 Ipar. ‘hondoa’. 2 Ipar. etaNaf. ‘azkena’: urtearen hondarrean.hondarreko: hondarreko aldian.

hondarazi, hondaraz, hondarazten. duad.

hondargabe Ipar. izond.: itsaso hondar-gabea.

hondarraldi Ipar. eta Naf. ‘azkenaldia’hondartu, hondar(tu), hondartzen. 1 Ipar.

da/du ad. ‘azkendu, ahitu’. 2 da ad.’on-tzi bat, hondoa jo duelako gelditu’

hondartzahondatu, honda, hondatzen. da/du ad.

1 ‘desegin, galdu’. 2 ‘hondoratu’hondatzailehondeatu, hondea, hondeatzen. du ad.

‘lurzoruan zangak edo zuloak egin’:nabasaiaz harrotu eta laiaz hondeatu.

hondohondoa jo

hondogabe izond.hondoratu, hondora, hondoratzen. da/du

ad.hondurastar (herritarra)honela

honelakohonelakoxe

honelatsuhonelaxehonen: ez nuen uste honen ergela nin-

tzenik.honenbeste

honenbestean: ehuneko honenbesteanerosi dute.

honenbesteko izlag.honenbesterainobeste honenbeste

honenbesteko iz.honezkerohoniarar (herritarra)hontzhor

horkohortikhor-hemenhor-hemengohor-hemenkahor nonbait

horailhoraildu, horail(du), horailtzen. da/du

ad.hordihordialdihordiarazi, hordiaraz, hordiarazten. du

ad.hordigarri izond. eta iz.hordikeriahordirikhorditasunhorditu, hordi(tu), horditzen. da/du ad.hori 1: hori guztia; horiekin guztiekin.

hori baihorregatik

hori 2horikarahoritasunhoritu, hori(tu), horitzen. da/du ad.horitza* e. oritzhorixehorixkahorizontalhorizonte ‘ostertza’horiztahoriztatu, horizta, horiztatzen. da/du ad.horma 1 Sin. izotz, leihorma 2

horma(-)belar Parietaria officinalis.Sin. pareta(-)belarhorma(-)bularhorma lehorhorma(-)sugandila Podarcis muralis

hormamendi h. izozmendihormate

596 EUSKERA - XLV, 2000, 2

hormatu, horma(tu), hormatzen. du ad.Sin. izoztu, leitu

hormatxori ‘txolarrea’hormonahorni ‘hornidura’hornidurahornigaihornikuntzahornitegihornitu, horni(tu), hornitzen. da/du ad.hornitzailehoroskopohorra

horra-honahorra horhorrainohorrantz

horrako: lastima horrako zuzentzaile ho-rrek liburua zuzendu duen bezain errazmundua ezin zuzendu ahal izatea.

horratikhorratu, horra(tu), horratzen. da ad.horratxhorregatik junt.horrelahorrelakohorrelatsuhorrelaxehorren: ez nuen uste horren ergela nin-

tzenik.horrenbeste

horrenbestean: iritsi ginen, eta ho-rrenbestean pozik; hileko horrenbeste-an egin zuten tratua.horrenbestekohorrenbestetan ‘horrenbeste aldiz’horrenbesterainokobeste horrenbeste

horrenbestezhorretaratu, horretara(tu), horretaratzen.

da/du ad.horrezkerohortakotz Ipar. ‘horregatik’hortaz: liburu gehienak eleberriak ditu;

eleberrigile handi dugu, hortaz?hortentsia Hydrangea hortensiahortxehortz

hortzetako eskuila

hortzetako pastahitzetik hortzera

hortz-artatzaile* e. aho-artatzailehortz-midiku* e. aho-artatzailehortz-ore* e. hortzetako pastahortzeskuila* e. hortzetako eskuilahortzordehorzbikohorzdunhorzgabe izond.horzkari Hizkl.hoskidehoskidetasunhostailahostailatu, hostaila(tu), hostailatzen. da

ad.hostaldihostatu, hosta, hostatzen. da ad. ‘landa-

reak hostoz jantzi’hostazuri Sorbus ariahostia* e. ostiahosto

hosto erorkorhosto iraunkorlore(-)hosto

hostoberritu, hostoberri(tu), hostoberri-tzen. da ad.

hostodunhostopehostotsuhostotzahotelhots

hots eginhots eman 1 ‘gidatu’: ardiak hotsemateko. 2 ‘akuilatu’

hotsandiko: hotsandiko zeremonia.hotsemaile ‘eragilea, gidaria’hotz 1 iz. 2 izond.

hotz-hotzeanhotzaldihotzarazi, hotzaraz, hotzarazten. du ad.hotzepelhotzerihotzetehotzikhotzikarahotzil ‘epela baino zerbait hotzagoa’hotzildu, hotzil(du), hotziltzen. da/du ad.

HIZTEGI BATUA 597

hozberahozberatasunhozbero iz. ‘tenperatura’hozgarri ‘hozten duena’hozi ‘ernamuina’hozitu, hozi(tu), hozitzen. da ad.hozka 1 iz. 2 adlag.

hozka eginhozkadahozkailuhozkihozkirri 1 izond. eta iz.hozkirri 2 Bizk. ‘hotzikara’hozpera* e. hozberahozpilhozpildu, hozpil(du), hozpiltzen. da/du

ad.hoztasunhozte: hozte-prozesua.hoztu, hotz, hozten. da/du ad.humanismohumanistahumil* e. umilhungariar (herritarra)hungariera (hizkuntza)hunki 1, hunkitzen. Ipar. du ad. h. hun-

kituhunki 2 iz. ‘ukitua’: Jainkoaren hunki

eztiak onera bihurtzen gaitu.hunkiarazi, hunkiaraz, hunkiarazten. du

ad.hunkigarri izond.hunkitu, hunki, hunkitzen. da/du ad.huntz Hedera sp.hupa Ipar. ‘aupa!’hupatu, hupa(tu), hupatzen. Ipar. du ad.

‘aupatu, gora altxatu’hur 1 iz. ‘hurritzaren fruitua’hur 2 Bizk. adlag. ‘hurbil, hurran’

hurreanhurrekohurrerahurretikhur-hurreanhur-hurrekohur-hurretikezta hurrik eman ere

hurahuraxe

hurbil: Ekialde Hurbilahurbildikhurbiletikhurbileko

hurbilagotu, hurbilago(tu), hurbilago-tzen. da/du ad.

hurbilarazi, hurbilaraz, hurbilarazten. duad.

hurbildanikhurbildu, hurbil(du), hurbiltzen. da/du

ad.hurbilketahurbilkor: lerro hurbilkorrak.hurbiltasunhurbiltxohurko izond. eta iz.

lagun hurkohurkotasunhurran Ipar. 1 ‘hurbil’. 2 ‘-tzeko zorian’:

hil hurran da; zeren akabatu hurranbaita eguna.hurraneko

hurrandu, hurran(du), hurrantzen. Ipar.1. da/du ad. ‘hurbildu’. 2. da ad. ‘hil-zorian egon’

hurre h. hur 2hurren

hurren artehurrenahurrenikhurrenez hurren

hurrengohurrenkerahurreratu, hurrera(tu), hurreratzen.

da/du ad.hurriera (hizkuntza)hurritz Corylus avellanahurrondo Corylus avellanahurruphurrupahurruparazi, hurruparaz, hurruparazten.

dio ad.hurrupatu, hurrupa(tu), hurrupatzen. du

ad.huskeriahustasunhustu, huts/hustu, husten. da/du ad.hustuezin ‘ezin hustuzkoa’

598 EUSKERA - XLV, 2000, 2

huts 1 iz.huts eginhuts eraginhutsa izan: akats hori, akatsa baldinbada, hutsa da besteen aldean.hutsean

huts 2 izond.huts-hutsikhuts ala kausihuts edo bete

huts 3 zenb.: bost eta huts; huts eta huts.

hutsalhutsaldihutsalkeriahutsarazi, hutsaraz, hutsarazten. du ad.hutsartehutsegilehutsegitehutsezin ‘hutsik ezin egin duena’hutsezintasunhutsikhutsune

I

i “i” letraren izenai greko “y” letraren izena

iaia-iaiaio Gip. eta Naf. (bi silabatan esaten da)iaiotasuniazibai: Ibai Beltza; Ibai Gorria.

ibai(-)ahoibaiadaribaibideibaiertzibaikaibaribeni* e. ipiniiberiar iz. eta izond.iberiera (hizkuntza)iberikoibiibiarazi, ibiaraz, ibiarazten. du ad.ibilaldiibilarazi, ibilaraz, ibilarazten. du ad.ibilbideibileraibilgailuibilgaitz: leku ibilgaitza da hau.ibili, ibil, ibiltzen. da/du ad.: berriz ibili

behar ez ditugun bideak.ibilkariibilketaibilkiibiltari

ibiltokiibis Fam. Threskiornicidaeibitu, ibi, ibitzen. da/du ad.idaroki* e. iradokiidarokizun* e. iradokizunidatzaldiidatzarazi, idatzaraz, idatzarazten. dio

ad.idatzi, idatz, idazten. du ad.idazgaiidazgelaidazkariidazkariordeidazkaritzaidazkeraidazketaidazkiidazkintza* e. idazkuntzaidazkun Sin. inskripzioidazkuntzaidazlanidazlariidazleidazmahaiidazmakinaidazmen ‘idazteko gaitasuna’idazpenidazpuruidaztaldi* e. idatzaldiidaztankeraidazti h. liburuidaztoki

HIZTEGI BATUA 599

ide* e. kideidealidealismoidealistaideiaidentifikatu, identifika, identifikatzen.

du ad.ideografikoideogramaideologiaideologikoideologoidi

idi(-)begi Anacyclus clavatusidi(-)bihotz ‘tulipa’idi(-)mihi Anchusa azurea

idiki ‘idi-okela’idiskoidoi 1 ‘zingira’. 2 Ipar. ‘iraina, laidoa’idoitsuidoki, idokitzen. Ipar. du ad. 1 ‘atera’.

2 ‘kendu’idolatraidolatriaidoloidolozaleidor Ipar. eta Naf. ‘lehorra, agorra’idorki adlag.idoro, idorotzen. da/du ad.idorraldiidorrarazi, idorraraz, idorrarazten. du ad.idorreriidortasunidorte ‘agortea’idortu, idor(tu), idortzen. da/du ad.idulkiidun Bizk.iduneko Bizk. iz.iduri iz. Ipar. eta Naf. h. irudi

iduri izan Ipar. eta Naf.: iduri du eridela.ene iduriko Ipar. eta Naf. ‘nire ustez’

idurimen* e. irudimenielieldu, iel(du), ieltzen. da ad.ifernu* e. infernuifrentzu ‘txanpon, oihal, etab.en atzeko

aldea’. Sin. iruntziifrentzuz Sin. iruntzitara

igali ‘fruitua’igan, igaten. da ad. Ipar. eta Naf. ‘igo’igandeiganderoigaraba Lutra sp. eta Enhydra sp.igarkizunigarleigarmenigaro, igarotzen. da/du ad.igaroaldiigaroarazi, igaroaraz, igaroarazten. du

ad.igarobideigarokorigarrarazi, igarraraz, igarrarazten. dio

ad.igarri, igar, igartzen. du/dio ad.igaz* e. iazigboera (hizkuntza)igebelar Nymphaea sp.igel Fam. Ranidae eta Hylidaeigeltsari* e. igeltseroigeltsaritza* e. igeltserotzaigeltseroigeltserotzaigeltsuigeltsuztatu, igeltsuzta, igeltsuztatzen.

du ad.igeri adlag. 1: ibaia igeri zeharkatu. 2:

airean igeri gelditzen den ilauna.igeri eginigerianigeri egon: ur gainean igeri dagoenenborra.

igerialdiigerika batez ere Ipar. eta Naf. ‘igerian’igerikari Ipar. ‘igerilaria’igerikatu, igerika(tu), igerikatzen. Ipar.

da ad. ‘igeri egin’igeriketaigerilariigerilekuigeritako iz.igerri* e. igarriigita iz. ‘igitatzea’: igita lanera joan da.igitaiigitaldiigitariigitatu, igita(tu), igitatzen. du ad.

600 EUSKERA - XLV, 2000, 2

igluigo, igotzen. da ad.igoaldiigoarazi, igoaraz, igoarazten. du ad.igobideigoeraigogailuigokariigokundeigon* e. igoigongailu* e. igogailuigorgailuigorleigorpenigorrarazi, igorraraz, igorrarazten. dio

ad.igorri, igor, igortzen. du ad.igortziri* e. ihurtzuriigotzeigun ‘gabia, mailu handia’igurain g.er. ‘basozaina’igurikatu, igurika, igurikatzen. Ipar. du

ad. h. igurikiiguriki, igurikitzen. Ipar. du ad. ‘itxa-

ron’: zaude ene begira, iguriki nazazu.igurikimen Ipar. ‘itxaropena’igurtzaldiigurtzarazi, igurtzaraz, igurtzarazten.

dio ad.igurtzi, igurtz, igurzten. du ad.igurtzikaigurzkari Hizkl.iguzki e. eguzkiihabali ‘beldurtia’ihakin Ipar. 1 ‘norbaiten keinuen edo

moldeen antzeratzea, askotan isekaz-koa’. 2 ‘iseka’. 3 ‘keinua’

ihakindatu, ihakinda, ihakindatzen. Ipar.du ad. ‘norbaiten keinuak eta moldeakantzeratu, norbaiten ihakina egin’

ihaloskatu* e. ihalozkatuihalozka Ipar.ihalozkatu, ihalozka(tu), ihalozkatzen.

Ipar. da ad. ‘iraulkatu’iharihardesleihardespenihardetsarazi, ihardetsaraz, ihardetsaraz-

ten. dio ad.

ihardetsi, ihardets, ihardesten. du ad.iharduera* e. jardueraiharduki, iharduki, ihardukitzen. Ipar. du

ad. 1 ‘eztabaidatu’. 2 ‘mintzatu’.3 ‘gogor egin’

ihardun* e. jardunihardun erazi* e. jardunaraziihardunaldi* e. jardunaldiihardunbide* e. jardunbideihardungai* e. jardungaiihargarriiharrarazi, iharraraz, iharrarazten. du ad.iharrausi* e. inarrosiiharrosi* e. inarrosiihartasunihartu, ihar(tu), ihartzen. da/du ad.ihauli* e. irauliihaurkin* e. inaurkinihaurri 1, ihaur, ihaurtzen. Ipar. du ad.ihaurri 2 Ipar. adlag.ihausi Ipar. iz. ‘zaunka’ihausika Ipar.ihauska Ipar.ihauskatu, ihauska(tu), ihauskatzen.

Ipar. da ad.ihaute* e. inauteihauteri* e. inauteriihaz* e. iazihes iz.

ihes eginihesari emanihesari lotu Ipar. zaio ad.ihes eraginihes(-)hodi

ihesaldiihesarazi, ihesaraz, ihesarazten. dio ad.

h. ihes eraginihesbideihesi 1 adlag.: etsaiaren ihesi dabilena;

ihesi (joan, etorri, etab.) direnak.ihesi 2, ihes(i), ihesten. da eta du ad.iheskaiheskoriheslariiheslekuihi Juncus sp.ihintzihinztatu, ihinzta, ihinztatzen. du ad.ihizaldi* e. ehizaldi

HIZTEGI BATUA 601

ihizi Ipar. eta Naf. h. ehizaihizketa* e. ehizaihiztoka Ipar. ‘zingira’ihiztokatsu Ipar.ihortziri* e. ihurtzuriihurtzuri Sin. inusturiijito

ijito(-)sardina Sprattus sprattusijitokeriaika-mika iz.ikara iz.

ikara eginikara egonikara emanikara eraginikara ibiliikaran Ipar.ikarazikaretan

ikaragarriikaragarriko Ipar.ikaragarrizko Heg.

ikaragarrikeriaikaraio Torpedo marmorataikarakorikaraldiikararazi, ikararaz, ikararazten. du ad.ikaratiikaratu, ikara(tu), ikaratzen. da/du ad.ikasarazi, ikasaraz, ikasarazten. dio ad.ikasbideikasgaiikasgelaikasi, ikas, ikasten. du ad.ikasketaikaskideikaskizunikaskuntzaikasleikasliburuikasmahaiikaspen g.er. h. irakaspenikastaldiikastaroikasteikastegiikastetxeikastolaikastordu

ikastunikasturteikatzikazketa iz. ‘ikatz-garraioa’ikazketariikazkinikazkintzaikaztegiikaztobiikaztu, ikatz/ikaztu, ikazten. da/du ad.ikergaiikergaitzikergoa* e. ikerketa, ikertzeikerka Ipar. ‘ikertzen’ikerketaikerkuntzaikerlanikerlari h. ikertzaileikerraldiikertu, iker, ikertzen. du ad.ikertzaileikertzeikol Bizk. izond. ‘barne-hutsa’ikoldu, ikol(du), ikoltzen. Bizk. da/du ad.ikoltasun Bizk.ikonoikonoklastaikortzirin ‘azaleko baba’ikosaedroikoti Bizk. ‘jauzia’ikotikaiktiologiaikuilu* e. ukuiluikurikurrin ‘bandera, bereziki Euskal Herri-

koa’ikus-entzuleikus-entzunezkoikusarazi, ikusaraz, ikusarazten. dio ad.ikusberaikusbideikusezin izond. ‘ezin ikusizkoa’ikusezintasunikusgaiikusgailuikusgaitasunikusgaitzikusgarri 1 izond. 2 iz.ikusgarriro

602 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ikusguneikusgura iz. eta izond.ikusi, ikus, ikusten. du ad.ikusi-makusiikusiezin iz. Sin. ezinikusiikuskaikuskari 1 ‘ikuskizuna’. 2 ‘ikuskatzailea’ikuskatu, ikuska(tu), ikuskatzen. du ad.ikuskatzaileikuskeraikusketaikuskizunikuskor* e. ikusgaiikusleikusliar Ipar.ikusmenikusminikusmira

ikusmiranikusmiratu, ikusmira(tu), ikusmiratzen.

du ad.ikusmoldeikusnahi iz. eta izond.ikuspegiikuspenikuspuntuikustaldiikustate Ipar. 1 ‘begirunea’. 2 ‘esker

ona’ikustatu, ikusta, ikustatzen. du ad. ‘ikus-

katu’ikusteikusterrean: ikusterrean duen haranari

begira.ikustokiikutu* e. ukituikuzgailu Sin. ikuzmakinaikuzgarri Ipar.ikuzi, ikuz, ikuzten. Ipar. da/du ad. ‘urez

garbitu’ikuzle Ipar.ikuzmakina Sin. ikuzgailuikuztegi Ipar.ilagin Ipar.ilagintza Ipar.ilaintsa Zub. ‘mirua’ilajeilar 1 Pisum sativum. 2 Ipar. eta Naf.

‘babarruna, indaba’

ilar xabal Ipar. eta Naf. ‘dilista’ilar xehe Ipar. eta Naf. Pisum sativumilar biribil Ipar. eta Naf. Pisum sativum

ilarailargi

ilargi-jo izond. ‘aldizkako zoroaldiakdituena’ilargi-aldarteilargi berriilargi bete

ilargialdiilargitarilargiteilaun 1 izond.: aztarna hutsal eta ilau-

nak. 2 iz. ‘errautsa’: berehala ikatzakilaunez estaltzen dira.

ilaundu, ilaun(du), ilauntzen. da/du ad.ilaur* e. hilaurilaurtu* e. hilaurtuilbeherailbeltz Gip. eta Naf. h. urtarrililberriilbeteildaskaildaskatu, ildaska(tu), ildaskatzen. du ad.ildoildokatu, ildoka(tu), ildokatzen. du ad.ile

ile aldeile kontraile(-)apaindegiile-apaintzaileile(-)motots

ileapaindegi* e. ile(-)apaindegiileapaintzaile* e. ile-apaintzaileileberritu, ileberri(tu), ileberritzen. da

ad.iledunilegabe izond.ileki Ipar. iz.ilendi* e. ilintiileordeileti* e. ilintiiletsuilgorailintiilki, ilkitzen, ilkiko. Batez ere Ipar. da

ad. ‘atera, irten’ilkialdi Ipar.

HIZTEGI BATUA 603

ilkiarazi, ilkiaraz, ilkiarazten. Ipar. du ad.ilkibide Ipar.ilkitzeiloba 1 ‘senidearen semea nahiz alaba’.

2 ‘biloba, semearen edo alabaren se-mea nahiz alaba’iloba txiki ‘lehengusuaren semeanahiz alaba’

ilobaso Ipar. Sin. bilobailor* e. hilauriltzatu, iltza, iltzatzen. du ad.iltze

iltze-belar Caryophyllus aromaticusiltzegileiltzeztatu, iltzezta, iltzeztatzen. du ad.ilunilunabarilunabartu, ilunabar(tu), ilunabartzen.

du ad. (nor kasurik gabea)ilunaldiilunantz ‘argitasun ahula’ilunarazi, ilunaraz, ilunarazten. du ad.ilunarteilunbe* e. ilunpeilundegiilundu, ilun(du), iluntzen. da/du ad.ilundurailungarriilunik adlag.ilunkarailunkera Bizk. ‘ilunabarra, iluntzea’ilunki adlag.ilunkorilunpe

ilunpeanilunpetan

ilunpetsuiluntasuniluntzeilunxkoilunzaleilusioilustrazioimajinaimajinatu, imajina(tu), imajinatzen. du

ad. ‘irudikatu’imajinazio ‘irudimena’iman

iman(-)harri

imandu, iman(du), imantzen. da/du ad.imanorratzimantzeimilaun Bizk.imina Bizk.iminerdi Bizk.imini* e. ipiniimintzioimitatu, imita, imitatzen. du ad.imitazioimmunitateimmunizatu, immuniza, immunizatzen.

da/du ad.immunizazioimurtxi

imurtxi egininar 1 Ipar. ‘txinparta, pindarra’. 2 e. gi-

narrainarrosaldiinarrosarazi, inarrosaraz, inarrosarazten.

du ad.inarrosi, inarros, inarrosten. da/du ad.inarrosleinarrosteinauguratu, inaugura, inauguratzen. du

ad.inaugurazioinaurkininaurri* e. ihaurriinausaldiinausarazi, inausaraz, inausarazten. dio

ad.inausi, inaus, inausten. du ad.inauskaiinausketainaustariinausteinaute ‘inauteria’: hori astelehen inautez

egingo da.inauteriinbasioinbentarioinbertsio Mat.inbidia batez ere Herr.inbutu Sin. onilindaba Bizk. Phaseolus vulgarisindar

indar eginindar eman

604 EUSKERA - XLV, 2000, 2

indarrean: indarrean dagoen legea;indarrean zeuden ohiturak.indarrezindarrezko

indarberritu, indarberri(tu), indarberri-tzen. da/du ad.

indardunindargabe izond.indargabetasunindargabetu, indargabe(tu), indargabe-

tzen. da/du ad.: gaitz luze hark gorpu-tza argaldu eta indargabetu zion;gobernuaren dekretu guztiak indarga-betuz.

indargarriindarkaindarkeriaindarraldiindarretxeindartsuindartu, indar(tu), indartzen. da/du ad.indartzeindependentziaIndi gaztaina Aesculus hippocastanum.

Sin. itsas gaztainaindianoindiar (herritarra)indikatiboindioilar Meleagris gallopavoindioilaskoindioiloindizio Heg. Herr. (gaixoari orratzaz egi-

ten zaiona)indoeuropar (herritarra)

indoeuropar hizkuntzakindoeuropera (hizkuntza)indonesiar (herritarra)indonesiera (hizkuntza)indukzioinduljentzia h. barkameninduska adlag.industriaindustrial izond.industrialariindustrializatu, industrializa, industriali-

zatzen. da/du ad.inertziainfanteriainfekzio Med.

infernuinfernuratu, infernura(tu), infernuratzen.

da/du ad.infernutarinfinitibo Gram.infinituinflazio Ekon.informatikainformatu, informa, informatzen. da/du

ad.informatzaileinformazioinfragorriinfusorioingeles (hizkuntza)ingeniariingeniaritzaingiraingudeinguma 1 ‘lo dagoenari erasotzen dion

iratxoa; amesgaiztoa’. 2 ‘iratxoa, ma-mua’. 3 ‘tximeleta, pinpirina’

ingurabide ‘herria inguratzen duen bi-dea’

inguraldiingurarazi, inguraraz, ingurarazten. du

ad.inguratu, ingura, inguratzen. 1 da ad.

‘hurbildu’. 2 du ad.: urak inguratzendituen lurralde ezkutuak.

inguratzaileingurrazti* e. koaderno, kaieringuru

inguru-minguruingurubiraingurugiro h. ingurumeningurukaingurumari: herriko eta ingurumariko

etxeetan.ingurumen (bereziki Ekologian): autobi-

deek kalte handiak egiten dizkiote in-gurumenari.

inguruneingurutren* e. aldiriko treningurutxoinjektoreinjekzioinjineru h. ingeniariinjinerutza h. ingeniaritza

HIZTEGI BATUA 605

inkesta 1 ‘iritzi-bilketa’. 2 Ipar. ‘auzite-giko ikerketa’

inkestagileinkoniatu Ipar.: eri inkoniatua.inmunitate* e. immunitateinoiz

inoiz edo behininoiz ere ezinoizkainoizko

inolainola ere ezinolako

inolaz ereinoninondik

inondik ereinondik inora

inongo: ez naiz inongoa; ez dugu inongotestutan aurkitu.

inorinora

inorakoinortxoinozente Herr. 1 ‘errugabea’. 2 ‘tolesga-

bea’inozoinozokeriainozotasuninperialismoinperialistainperioinplizituinporta izan. dio/zaio ad. Herr.inportant h. garrantzitsuinportantzia h. garrantzi, muntainportatu, inporta, inportatzen. du ad.inportazioinposatu, inposa, inposatzen. du ad.inposatzeinposizioinprenta h. inprimatzeinpresio h. zirrarainpresionismoinpresionistainprimagailuinprimakiinprimarazi, inprimaraz, inprimarazten.

dio ad.

inprimategiinprimatu, inprima, inprimatzen. du ad.inprimatzaileinprimatze ‘inprimatzeko teknika’inprimeria h. inprimatzeinsektizida* e. intsektizidainsektu* e. intsektuinskripzio 1 ‘izen ematea’. 2 Sin. idaz-

kuninspektore 1 ‘poliziaren kargua’. 2 h.

ikuskatzaileinstalatu, instala, instalatzen. du ad.instalazioinstant* e. istantinstitutuinstituzio h. erakundeinstrumentalinstrumentu ‘musika-tresna’integral Mat.integratu, integra, integratzen. 1. Mat.

2. h. bertakotu, gizarteratuintegrazio 1 Mat. 2 h. bertakotze, gi-

zarteratzeintegrismointegristaintelektualintentsitateintentzio Herr.interesinteresatu, interesa, interesatzen. da ad.interesgarriinterferentzia Fis.interjekziointernazional h. nazioartekointerpretatu, interpreta, interpretatzen.

du ad.interpretatzaileinterpretaziointerpreteintsektizidaintsektuintsektujaleintsentsatu, intsentsa, intsentsatzen. du

ad.intsentsu

intsentsu(-)belar Senecio cruentus,etab.intsentsu(-)ontzi

intsulina

606 EUSKERA - XLV, 2000, 2

intsusa Sambucus sp.intsusa-txori ‘txinboa’

intuiziointxaur

intxaur beltzintxaur(-)hauskailuintxaur muskatuintxaur(-)saltsa

intxaurrondo Juglans regiaintxaurtze ‘intxaurrondoa’intxixuintzestuintziri

intziri eginintzirikainudeinurri Formicidaeinurritegiinurritu, inurri(tu), inurritzen. da ad.inusturi Sin. ihurtzuriinuzente Herr.inuzentekeria Herr.ioiionizatu, ioniza, ionizatzen. da/du ad.ionosferaipar

ipar-ekialdeipar(-)haizeipar-mendebaldeipar-orratz* e. iparrorratzipar-sartalde ‘ipar-mendebaldea’ipar-sortalde ‘ipar-ekialdea’

iparburuiparralde

iparraldekoiparraldetariparrizariparrorratzipartaripi-apaipinarazi, ipinaraz, ipinarazten. dio ad.ipini, ipin, ipintzen. du ad.ipotxipuinipuingileipuingintzaipuinlariipurbeltz

ipurdiipurdi-has Ipar.: ipurdi-has utzi duteTxomin, gehiegizko irabazpideak sala-tzean.ipurdiz gora

ipurdiko iz.ipurkadaipurmamiipurtalde izond.ipurtandi ‘ipurdi-handia’ipurtargi Lamprys noctilucaipurtarin izond. ‘ipurdi-arina’ipurtats Putorius putoriusipurterre izond.ipurteste ‘ipurdi hestea, heste lodia’ipurtezur ‘ipurdi hezurra’ipurtondoipurtzuloipuru 1 Juniperus communisipuru 2 ‘alor baten ertza, landu gabe ge-

ratzen dena’ipuruko iz. ‘kopetakoa, idi eta behiei,

uztartzean, kopetan jartzen zaiena’ira Bizk. ‘iratzea’irabazarazi, irabazaraz, irabazarazten.

dio ad.irabazi 1, irabaz, irabazten. du ad.

irabazianirabazi 2 iz.irabazkinirabazleirabazpideirabaztunirabiagailuirabiaketairabiatu, irabia, irabiatzen. da/du ad.irabioirabiuriradoki, iradokitzen. du ad.iradokizuniragabide* e. iraganbideiragaileiragaiteiragaitza

iragaitzaz ‘bidenabar’iragan 1, iragaten, iraganen. da/du ad.iragan 2 iz.iraganaldi

HIZTEGI BATUA 607

iraganarazi, iraganaraz, iraganarazten.du ad.

iraganbideiragangaitziragangaiztasuniragankoriragankortasuniragarkiiragarkizuniragarleiragarmen: batari sendatzeko antzea

ematen diozu, besteari iragarmena,beste bati mirari egiteko indarra.

iragarpeniragarri, iragar, iragartzen. du ad.iragazgaitz Sin. irazgaitziragazgaiztasun Sin. irazgaiztasuniragazi Sin. iraziiragazki Sin. irazki 1iragazkor Sin. irazkoriragazkortasun Sin. irazkortasuniragaztegi Sin. iraztegiirailirain

irain eginiraindu, irain(du), iraintzen. du ad.iraingarriiraitzi, iraitz, iraizten. du ad.

iraitz-aparatu edo iraitzaparatuiraizean* e. iragaitzazirakairakasbideirakasgaiirakaskizunirakaskuntzairakasleirakasleriairakaspenirakastaldiirakasteirakastegiirakatsi 1 irakats, irakasten. du ad.irakatsi 2irakiar (herritarra)irakidurairakin, irakiten. du ad. (nor kasurik gabea)irakinaldiirakinarazi, irakinaraz, irakinarazten. du

ad.

irakitanirakiteirakitu* e. irakinirakurgaiirakurgaitzirakurgarriirakurgarritasunirakurgelairakurketairakurkizunirakurleirakurlego 1 ‘irakurletza’. 2* e. irakur-

leria, irakurleakirakurleriairakurletzairakurmen ‘irakurtzeko gaitasuna’irakurpenirakurraldiirakurrarazi, irakurraraz, irakurrarazten.

dio ad.irakurri, irakur, irakurtzen. du ad.irakurterrazirakurtezinirakurtzeiralki* e. eralkiirandar (herritarra)irarketairarkolairarlanirarleirarri, irar, irartzen. du ad.: igeltsu eta-

barretan irarritako lerroak.irasagarirasagarrondo Cydonia oblongairastor ‘lapa-belarra’irato, iratotzen. du ad. ‘itoarazi’iratxeki* e. eratxikiiratxoiratxori ‘buztanzuria’iratzargailuiratzargarriiratzarri, iratzar, iratzartzen. 1. da/du ad.

‘iratzartu’: oso goiz iratzarri naizgaur; garaiz iratzarri dugu haurra.2 izond.: gazte batzuk beste batzuk bai-no iratzarriagoak dira.

iratzarrarazi, iratzarraraz, iratzarraraz-ten. du ad.

608 EUSKERA - XLV, 2000, 2

iratzartu, iratzar, iratzartzen. da/du ad.:lotatik iratzartu zenean; telefono-ho-tsak iratzartu zuen.

iratzartzaileiratze Filicopsida

iratze ariratze eme

iratzeketa iz. 1 ‘iratze-bilketa’. 2 ‘iratze-pila’

iraulaldiiraularazi, iraularaz, iraularazten. du ad.irauli, iraul, iraultzen. da/du ad.iraulkairaulkatu, iraulka(tu), iraulkatzen. da/du

ad.iraulketairaultzairaultzaileiraultzeiraun, irauten. du ad.iraunaldiiraunarazi, iraunaraz, iraunarazten. dio

ad.iraunarazleiraungarriiraungi, iraungitzen. da/du ad. Jas. ‘itza-

li; ahitu’iraungiarazi, iraungiaraz, iraungiaraz-

ten. du ad.iraungidurairaungigaitziraungikoriraungitzaileiraunkoriraunkortasuniraupenirausi adlag. ‘ahardia arreske’irauteirazeki, irazekitzen. du ad. Jas. ‘piztu’irazgaitz Sin. iragazgaitzirazgaiztasun Sin. iragazgaiztasunirazi, iraz, irazten. du ad. Sin. iragaziirazki 1 Sin. iragazkiirazki 2 ‘hari-multzoa’irazkitu, irazki(tu), irazkitzen. du ad.irazkor Sin. iragazkorirazkortasun Sin. iragazkortasuniraztegi Sin. iragaztegiiraztor ‘iratze saila’

ireki, irekitzen. da/du ad.irekialdiirekiarazi, irekiaraz, irekiarazten. du ad.irekidurairekiguneirekitasuniren izond.irendu, iren(du), irentzen. du ad.irensleirentsarazi, irentsaraz, irentsarazten. dio

ad.irentsi, irents, irensten. du ad.iretargi Bizk. ‘ilargia’iretsi* Ipar. e. irentsiiri Ipar. ‘ingurua’: eguerdi iria.

irianirinirindu, irin(du), irintzen. da/du ad.irineztatu, irinezta, irineztatzen. du ad.iringileirintsuiris Anat.irispide: irispidean (izan, jarri...iritsi, irits, iristen. da/du ad.iritzi 1, iritz(i), irizten. dio ad.iritzi 2 iz.

iritzirairizkideirizpenirizpideirla Ipar. h. uharteirlandar (herritarra) Sin. eiretarirmoirmokiirmotasunirmotu, irmo(tu), irmotzen. da/du ad.ironiairozgarri iz. ‘euskarria, indargarria’irozkai iz. ‘euskarria’irozo, irozotzen. du ad. ‘eutsi, jasan’irozoarazi, irozoaraz, irozoarazten. dio

ad.irrada Sin. erradiazioirratiirratsaioirrazionalirri

irri(-)antzerkiirri(-)belar Ranunculus sceleratus

HIZTEGI BATUA 609

irri eginirri eraginirri-karkaila

irribarreirribarre eginirribarrez

irribarrekairribarretsuirribera Sin. irrikorirrigarriirrika 1 iz.

irrikanirrikaz

irrika 2 adlag.irrikatu, irrika(tu), irrikatzen. du ad.irrikor Sin. irriberairrimarra Sin. karikaturairrintzi

irrintzi eginirrintzikairrintzilariirriño Ipar. Sin. irribarreirris Sin. arrozirrisku* Ipar. e. arriskuirrist

irrist eginirrista iz.irristada iz.irristagarriirristailuirristakorirristalariirristaldiirristarazi, irristaraz, irristarazten. du ad.irristatu, irrista, irristatzen. da ad.irrits ‘grina bizia’irritsu 1 izond. ‘irriz dagoena’irritsu 2 izond. ‘irritsez betea’irriz

irrizkoirrizaleirteerairten, irteten. da ad.irtenaldiirtenarazi, irtenaraz, irtenarazten. du ad.irtenbideirtenguneirudi

irudia egin Sin. itxura egin

irudizirudizko: irudizko munduak.

irudialdatu, irudialda, irudialdatzen.da/du ad.

irudiarazi, irudiaraz, irudiarazten. duad.: irudiarazi zieten haien alde zeu-dela.

irudidunirudigileirudigintzairudikatu, irudika, irudikatzen. du ad.irudikeriairudiko 1: bere irudiko egin zuen gizona.

2: gehienen irudiko (‘gehienen ustez’).irudikorirudikortasunirudikortu, irudikor(tu), irudikortzen.

da/du ad.irudimenirudimentsuirudipeniruditu, irudi(tu), iruditzen. zaio ad.irudiztatu, irudizta, irudiztatzen. du ad.

‘irudiz hornitu’iruleirun, iruten. du ad.irunaldiirundegiiruntz Bizk. h. ihintziruntzi Sin. ifrentzu

iruntzitara Sin. ifrentzuz: iruntzitarajantzia duzu elastikoa.

iruzkiniruzkina egin: testu horri iruzkinaegin diot.

iruzkindu, iruzkin(du), iruzkintzen. du ad.iruzkingile ‘testu-iruzkinak egiten ditue-

na’iruzur

iruzur eginiruzurgileiruzurkeriairuzurtiisatsisatsdunisatsgabe izond.iseka

iseka eginisekari

610 EUSKERA - XLV, 2000, 2

isekatu, iseka(tu), isekatzen. du ad.isil

isil-gordeisil-gordekaisil-hizketaisil-isila Ipar.isil-isilikisil-misilisil-misileanisil-misilkaisil-poltsa

isilaldiisilarazi, isilaraz, isilarazten. du ad.isildu, isil(du), isiltzen. da/du ad.isileanisilekoisilikisilka

isilkakoisilpeisilpeko izlag. eta iz.isiltasunisiluneisiotu, isio, isiotzen. Batez ere Bizk. du

ad. ‘(argia, sua) piztu’isipu

isipu(-)belar Hyssopus officinalisisipula Herr.iskanbilaiskanbilatsuiskilinbaiskiluiskiludunisla 1 h. uharteisla 2 iz.: mendien isla uretan.

islara: Jainkoaren edertasuna islaraikusten dugu.

islada* e. isla 2isladatu* e. islatuislamabadar (herritarra)islamiar (herritarra): Irango Errepublika

Islamiarra.islandiar (herritarra)islandiera (hizkuntza)islapenislatu, isla(tu), islatzen. da/du ad.islatzeiso interj. (agindu-hitza)isobara

isoglosaisolagailu Fis.isolamendu Fis.isolatu, isola, isolatzen. du ad. Fis. (bes-

te arloetan hobestekoak dira bakartu,bakandu)

isolatzaile Fis.isomero Kim.isomorfismoisomorfoisoszeleispiluisraeldar (herritarra)istantistibor* e. istriboristilistiltsuistiluistingaistingadiistingor Gallinago gallinagoistorioistriboristripuisun

isuna ezarriisuraldatu, isuralda, isuraldatzen. du ad.:

odol kutsatua isuraldatu diote.isuraldatzeisurarazi, isuraraz, isurarazten. du ad.isurberaisurbideisuri 1, isur, isurtzen. da/du ad.isuri 2 iz.isurialdeisurkari Sin. likidoisurketaisurki iz.isurkorisurle: gizon gaizto odol-isurlea.isurpenisurtzeisuski Bizk. ‘erratza’itaizur* e. itaxur, itoginitaliar (herritarra)italiera (hizkuntza)itatxur* e. itaxur, itoginitaunitaundu, itaun(du), itauntzen. du ad.

HIZTEGI BATUA 611

itaunkaitaunketaitaurlari Bizk. ‘itaurrekoa’itaurrean adlag.itaurreko iz.itaxur Ipar. eta Naf. Sin. itoginitegi ‘ukuilua, korta’iteuli Tabanus bovinusito, itotzen. da/du ad.itoaldiitoarazi, itoaraz, itoarazten. du ad.itobehar iz.itogarriitogin Bizk. Sin. itaxuritoiti* e. itaxur, itoginitoka adlag.

ito-itokaitokarrean adlag.itolarri iz.itomenitote* e. itaxur, itoginitsasadaritsas aingira Conger congeritsasaldeitsasaldiitsasandi* e. itsas handiitsasargiitsas arrano Haliaeetus albicillaitsasarteitsasbazteritsasbeheraitsasbideitsasegi* e. itsas hegiitsasertzitsas gaztaina Aesculus hippocastanum.

Sin. Indi gaztainaitsasgizonitsasgoraitsas handiitsas hegiitsas izar Asteroideaitsasikaraitsas kabra Scorpaena scrofaitsasketa: itsasketan ohituak diren gizo-

nak. Sin. nabigazioitsaski 1 ‘sagailoa, itsaso nahasia’itsaski 2 (jatekoa)itsaskirriitsaskor

itsas korronte* e. itsaslasteritsaslabaritsaslaminaitsaslapuritsaslapurretaitsaslasteritsas lehoi Otaria sp. eta Zalophus sp.itsas lore Coelenterataitsasmutilitsaso: Galileako Itsasoa edo Kinneret

aintzira.itsasontziitsasontziratu, itsasontzira, itsasontzira-

tzen. da/du ad.itsasoratu, itsasora(tu), itsasoratzen.

da/du ad.itsasorratzitsas otso Phoca vitulinaitsasozainitsaspeitsaspekariitsaspekoitsasperatu, itsaspera(tu), itsasperatzen.

da/du ad.itsastaritsas triku Echinoideaitsasturi Ipar. ‘marinela’itsas txakur Fam. Phocidae. Sin. fokaitsasuntzi* e. itsasontziitsas zabalitsas-zain* e. itsasozainitsas zaldi Hippocampus sp.itsatsarazi, itsatsaraz, itsatsarazten. dio ad.itsatsi, itsats, itsasten. Batez ere zaio ad.itsu

itsu-itsuanitsu-gidari Ipar. ‘itsuaurrekoa’itsura adlag.: itsura jarraiki zitzaionjakin gabe nora.

itsuaurreko iz.itsugarri izond.itsukaitsukeriaitsuki adlag.itsulapiko Sin. eltzeitsuitsumandokaitsumenitsumustu iz. ‘ustekabea’

itsumustuan

612 EUSKERA - XLV, 2000, 2

itsumustukaitsumutilitsurikitsusarazi, itsusaraz, itsusarazten. du ad.itsusgarri izond.itsusiitsuskeriaitsuski adlag.itsustasunitsustu, itsus, itsusten. da/du ad.itsutasunitsutu, itsu(tu), itsutzen. da/du ad.itsutukiitun 1 iz.itun 2 izond. Jas. ‘tristea, goibela’itundu 1, itun(du), ituntzen. da/du ad.

‘ituna egin, hitzartu’itundu 2, itun(du), ituntzen. da/du ad.

‘tristetu, goibeldu’ituntasuniturbegiiturburuiturginiturgintzaiturri

iturri(-)belar Nasturtium officinaleitxaro izan du ad. 1: oneratuko dela itxa-

ro dut. 2: itxaro zuten Jesu Kristorenetorrera.

itxarobideitxaron, itxaroten, itxarongo. 1 dio ad.

(objektu biziduna denean): Mireni itxa-ron diogu luzaz. 2 du ad.: itxaroten duthilen piztuera.

itxaronaldiitxaronarazi, itxaronaraz, itxaronaraz-

ten. dio ad.itxarongelaitxaropenitxaropentsuitxi, ixten. da/du ad.itxialdiitxiarazi, itxiaraz, itxiarazten. du ad.itxieraitxigailuitxindi Ipar. ‘ilintia’itxitura ‘eremu itxia; eremua ixten duen

hesia’itxoin, itxoiten. dio ad. h. itxaron

itxulastu, itxulas, itxulasten. du ad. ‘ira-biatu, nahasi’

itxuraitxura(k) eginitxura denez

itxuragabeitxuragabeko

itxuragabekeriaitxuragabeki izond.itxuragabetu, itxuragabe(tu), itxuraga-

betzen. du ad.itxurakeriaitxurako: arrautza-itxurako perretxikoa,

tonto-itxurako pertsona.itxuraldaketaitxuraldatu, itxuralda, itxuraldatzen.

da/du ad.itxuraldatzeitxuran: jaitsi zen zerutik uso baten itxu-

ran; itxuran bizi da.itxurapenitxuratiitxuratu, itxura(tu), itxuratzen. da/du ad.itxuratxarkiitxuratxartu, itxuratxar(tu), itxuratxar-

tzen. da/du ad.itxuraz: gauzak itxuraz egin; itxuraz, oso

pozik daude.itxurazaleitxurazalekeriaitxurazko 1 ‘egiazkoa ez dena’: itxuraz-

ko damua. 2 ‘itxura onekoa’: emakumeitxurazko eta maitagarria.

itxuroso Herr. ‘itxura onekoa; behar denbezalakoa’

itzainitzaingo Ipar.itzaintzaitzalitzalaldiitzalarazi, itzalaraz, itzalarazten. du ad.itzalezinitzaleztatu, itzalezta, itzaleztatzen. du

ad.itzalgaitzitzalgaizka Liter.itzalgarri izond.itzalguneitzali, itzal(i), itzaltzen. da/du ad.

HIZTEGI BATUA 613

itzalkoritzalpeitzalpetu, itzalpe(tu), itzalpetzen. du ad.itzaltasunitzaltsuitzarri 1, itzar, itzartzen. da ad.itzarri 2 izond.itzarrik Bizk.itzartu, itzar, itzartzen. da ad.itzatu* e. iltzatuitze Ipar. eta Naf. h. iltzeitzel izond. ‘ikaragarria, oso handia’

itzelezkoitzul-amilkaitzul-lanitzulaldiitzularazi, itzularaz, itzularazten. du ad.:

etxera itzularazi du; testua frantseseraitzularazi digute.

itzulbideitzulbiraitzuleraitzulerrazitzulezinitzulgaiitzuli 1, itzul, itzultzen. 1 da ad. 2 du ad.itzuli 2 iz.itzuli-mitzuliitzulikaitzulikatu, itzulika(tu), itzulikatzen.

da/du ad. ‘irauli, biratu’itzulinguruitzulipurdiitzulipurdikaitzulketaitzulpenitzultzaileitzultzeitzurarazi, itzuraraz, itzurarazten. du ad.itzurbideitzuri, itzur, itzurtzen. da/zaio ad.

itzuri ibiliitzuri joan

itzurkorixa “x” letraren izenaixi Bizk. ‘ixo’ixoixtante* e. istantixtil* e. istil

izadiizaeraizai h. izeiizain Hirudo medicinalisizakera* e. izaeraizakiizan 1, izaten. da/du ad.

izan ere lok.izan ezik ‘salbu’: denak joan ziren,ama izan ezik.

izan 2 iz.: izena eta izana.izanarazi, izanaraz, izanarazten. du ad.izandun izond. ‘aberatsa’izar

izar(-)belar Stellaria holosteaizar egon: zerua izar dago.izar(-)laino Sin. nebulosaizar(-)multzo Sin. konstelazio

izara Sin. maindire, mihiseizari ‘neurria, tamaina’izarigabe izond.izarñoizarniarazi, izarniaraz, izarniarazten.

Ipar. du ad. ‘distirarazi’izarniatu, izarnia, izarniatzen. Ipar. du

ad. ‘distiratu’izarratu, izarra, izarratzen. da ad.: zeru

izarratua.izartegiizartsuizartu 1, izar(tu), izartzen. du ad. ‘neur-

tu’izartu 2, izar(tu), izartzen. da ad. ‘izarrez

bete’izartxoizatasunizateizatedunizatekideizatezizebaizei Abies sp. eta Pseudotsuga sp. eta Pi-

cea sp.izeki, izekitzen. da/du ad. ‘su hartu, sua

piztu’izeko Bizk. ‘izeba’izen 1: Xabier du izena. 2: haren izen

ona zikindu.-ren izenean

614 EUSKERA - XLV, 2000, 2

izenburuizendapenizendatu, izenda, izendatzen. du ad.:

Euskaltzaindiak horretarako izendatunauelako; ez dugu izendatuko nor den;euskaldunok “euli” izendatzen dugunintsektua; langileen soldataren neurriaizendatzeko; egun izendatua.

izendatuki adlag.izendatzaileizendatzeizendegiizendunizengabe izond.

izengabekoizengoitiizenkideizenlagun Gram.izenondo Gram.izenordain Gram.: pertsona izenordai-

nak.izenorde 1 ‘ezizena’. 2* e. izenordainizenpeizenpearazi, izenpearaz, izenpearazten.

dio ad.izenpetu, izenpe(tu), izenpetzen. du ad.izenpetzaileizerberaizerdi

izerdi(-)zapi: aurpegia izerdi-zapi ba-tekin estali zioten hilotzari.izerdi(-)guruinizerditanizerdi(-)bitsetan Bizk.izerdi(-)lapetan Bizk.izerdi(-)patsetanizerdi(-)uharretan Bizk.

izerdialdiizerdiarazi, izerdiaraz, izerdiarazten. du

ad.izerdikorizerditsuizerditu, izerdi(tu), izerditzen. da ad.izerkari: aurpegia izerkari batez estalita

ehortzi zuten.izi Ipar. eta Naf. h. izuizialdura Ipar. ‘izua’izipera Ipar. ‘izutia’izkilu* e. iskilu

izkinaizkira Subord. Natantiaizkiriatu, izkiria, izkiriatzen. Ipar. du ad.

‘idatzi’izkirimiriizkribu

izkribuzizkribuzko

izkutu* e. ezkutuizokin Salmo sp.izorra Zah. izond. ‘haurduna’

izorra izan, egon, Zah. ‘haurdun izan’izorratu, izorra, izorratzen. 1 da ad. Zah.

‘haurdun gertatu’. 2 da/du ad. Arrunk.‘kalte egin, hondatu’

izotz Sin. horma, leiizotza egin

izotzaldiizotzil Naf. h. urtarrilizozkailuizozki

izozki(-)dendaizozkigileizozkitegiizozmendi: izozmendi batek hondoratu

zuen Titanic itsasontzia.izozteizoztegiizoztu, izotz/izoztu, izozten. da/du ad.

Sin. hormatu, leituizpar g.er. h. albiste, berriizparringi g.er. h. egunkariizpi

izpirikizpika 1 adlag. ‘zatika’izpika 2 iz. ‘izpi txikia’izpilizpildunizpiliku Lavandula officinalisizpiltsuizpiñoizpiritu Ipar. edo Jas. h. espirituizpitsuizpitxoiztai ‘izterra eta sabela elkartzen diren

(sakon)gunea’iztarte ‘hankartea’izter

izter-lehengusu

HIZTEGI BATUA 615

izterbegi Batez ere Zub. ‘etsai pertsonala’iztupaizu

izu-laborriizualdiizuarazi, izuaraz, izuarazten. du ad.izugarri izond. eta iz.

izugarrizkoizugarrikeriaizukaitzizukariizukor

izur iz.izurde Delphinus delphisizurriizurriteizurritsuizurritu, izurri(tu), izurritzen. da/du ad.izurtsu Sin. zimurtsuizurtu, izur(tu), izurtzen. du ad.izutasunizutiizutu, izu(tu), izutzen. da/du ad.izutzaile

j (jota)ja Ipar. eta Naf. ‘dagoeneko; ordurako’jabal Ipar.jabalaldi Ipar.jabalarazi, jabalaraz, jabalarazten. Ipar.

du ad.jabaldu, jabal(du), jabaltzen. Ipar. da/du

ad.jabaldura Ipar.jabalgarri Ipar.jabaltasun Ipar.jabe

jaun eta jabejabe egin

jabedunjabegabe izond.jabegaijabegaitasunjabego Sin. jabetasun, jabetzajabekidejabekidetasunjabekuntzajabetasun Sin. jabego, jabetzajabetu, jabe(tu), jabetzen. da ad.jabetza Sin. jabego, jabetasunjada ‘jadanik’jadanikjadetsi, jadets, jadesten. Bizk. du ad. ‘er-

dietsi, lortu’jagi, jagiten. Bizk. da ad. ‘jaiki’

jagoitik Ipar. Zah. ‘aurrerantzean, gaur-danik’

jagolejagon, jagoten. Bizk. du ad.jaguar Panthera (jaguarius) oncajai (instrumentalean jaiez)

jai eginjai emanjai hartu

jaialdijaidura ‘joera’jaiegunjaierajaierojaiki, jaikitzen. da ad.jaikialdijaikiarazi, jaikiaraz, jaikiarazten. du ad.jaikierajainkoJainkoarren interj.jainkogabe izond.jainkosajainkotasunjainkotiarjainkotu, jainko(tu), jainkotzen. da/du

ad.jainkozalejainkozaletasunjainkozkojaio, jaiotzen. da ad.jaioarazi, jaioaraz, jaioarazten. du ad.

J

616 EUSKERA - XLV, 2000, 2

jaioberrijaioberritu, jaioberri(tu), jaioberritzen.

da ad.jaioera ‘jaiotza’jaiolekujaiotegunjaioterrijaiotetxejaiotordujaiotzajaiotze Ipar. eta Naf. h. jaiotzajaiotzezjaitsaldijaitsarazi, jaitsaraz, jaitsarazten. du ad.jaitsi, jaits, jaisten. da/du ad.jaitsierajakajakartar (herritarra)jakijakilejakin, jakiten. du ad.

jakina: beste asko ere, jakina, mintza-tuak dira auzi horrezaz.jakinaren gaineanjakinean

jakinarazi, jakinaraz, jakinarazten. dioad.

jakinarazpenjakinbidejakinduriajakingaijakingarrijakingura iz. eta izond.jakin-minjakin-nahi iz. eta izond.jakintasunjakintsujakintzajakitatejakitejakitun

jakitun eginjakitun egonjakitun ipini

jakituria batez ere Bizk.jakobinojalejalgi, jalgitzen. Ipar. da ad. ‘atera, irten’jalgialdi

jalgiarazi, jalgiaraz, jalgiarazten. Ipar.du ad.

jalgitzejalki, jalkitzen. da ad. ‘isurkari batean di-

lindan dauden zatikiak hondoratu’jalkinjamaikar (herritarra)jamusukroar (herritarra)jan 1, jaten. du ad.

jan-arin(ean)jan berrijan-txakurjan-urrijan-zahar

jan 2 iz.janaldijanarazi, janaraz, janarazten. dio ad.janari

janari(-)dendajanaritegi ‘janariak gordetzeko tokia’janaritu, janari(tu), janaritzen. du ad.:

zeure herria aingeruen ogiaz janarituzenuen.

janbojandarma* e. jendarmejangai iz. ‘janaria, jatekoa’jangaitzjangalejangarri iz. ‘janaria, jatekoa’jangartxu izond.jangelajangura iz.janiza Ipar. ‘gose handia; grina makurra’jankatu, janka, jankatzen. Ipar. du ad.

‘hortzikatu’janlekujansenismojansenistajantegijantokijantxakurjantzarazi, jantzaraz, jantzarazten. du

ad.jantzi 1, jantz, janzten. da/du ad.jantzi 2 iz.jantzigintzajanzkerajanzkijanzteko iz.

HIZTEGI BATUA 617

japoniar (herritarra)japoniera (hizkuntza)jaramon

jaramon egin dio ad.jaraunslejarauntsi, jaraunts, jaraunsten. du ad.jardin* e. lorategijarduerajardun 1, jarduten. da/du ad.: lanean jar-

dun da / du egun osoa.jardun 2 iz. ‘hizketa, solasa’jardunaldijardunarazi, jardunaraz, jardunarazten.

du ad.jardunbidejardungaijare izond.jaregin, jaregiten. dio ad. (nor kasurik

gabea) ‘askatu, libratu’: neuk esatean,jaregin usoei.

jargia batez ere Zub. ‘jarlekua’jargoi ‘tronua’jariagaijariakinjariarazi, jariaraz, jariarazten. dio ad.jariatu, jaria, jariatzen. 1 zaio ad.: ur bi-

zizko ibaiak jariatuko zaizkio sabeletik.2 du ad. Biol.: malko-guruinek malko-ak jariatzen dituzte.

jario 1, jarioko. zaio ad.galtza-jariogezur-jariohitz-jariojarioan

jario 2 iz.jariokajarki, jarkitzen. zaio ad.jarlekujarrai 1 adlag.: norbaiti / norbaiten ja-

rrai ibili.jarrai 2* izond. gisa e. jarraitu, jarrai-

ki: *hezkuntza jarraia e. hezkuntza ja-rraitua / jarraikia.

jarraian: elkarren jarraian zetozen.jarraiarazi, jarraiaraz, jarraiarazten. dio

ad.jarraibidejarraikajarraiki 1, jarraikitzen. da/zaio ad.

jarraiki 2 izond.: lan jarraikia.jarraikitasun Ipar.jarraikitzailejarraipenjarraitu 1, jarrai(tu), jarraitzen. du/dio

ad.: lanean jarraitu du; Jesusi jarraitudio.

jarraitu 2 izond.: errotaren hots jarrai-tua.

jarraituki adlag.jarraitutasun ‘jarraitua denaren nolako-

tasuna’jarraitzailejarrarazi, jarraraz, jarrarazten. du ad.jarrerajarri, jar, jartzen. da/du ad.jarrialdijartoki h. jarlekujartzailejas Bizk. iz.: dantzan jasa dauka horrek.

jaseko: jaseko mutila.jasa iz.: kanpoan jasa itsua ari du, kaz-

kabarrak gogor astintzen ditu artabu-ruak.

jasailejasan, jasaten. du ad.jasanarazi, jasanaraz, jasanarazten. dio

ad.jasanezinjasangaitzjasangarrijasankorjasankortasunjasmin Jasminum sp.jaso, jasotzen. du ad.jasoaldijasoarazi, jasoaraz, jasoarazten. dio ad.Jasokundejasotasunjasotzailejasotzejaspejateko iz.jaten iz. (batez ere abereena)jatetxejatorjatordujatorkeriajatorki adlag.

618 EUSKERA - XLV, 2000, 2

jatorrijatorrizjatorrizko

jatortasunjats Ipar. ‘erratza’jatsi* e. jaitsijatunjaugin Ipar. ‘joera’jaulki, jaulkitzen. 1 zaio eta du ad.’(aho-

tik) irten, (ahotik) bota’. 2 du ad. Fi-nantz.: eusko bonoak jaulki.

jaulkiarazi, jaulkiaraz, jaulkiarazten. dioad.

jaulkipen Finantz.jaulkitzejaun

jaun eta jabeJauna hartu

jaunartzailejaunartzejaundetar (herritarra)jaundu, jaun(du), jauntzen. da/du ad.jauneria Ipar.jaungoiko h. jainkojauntasunjauntxojauntxokeriajauntzi, jauntz, jaunzten. Ipar. h. jantzijaunxkilajauregijauregitarjaurerrijauretsi, jaurets, jauresten. du ad.jauretxejaurgojaurlaritza (Euskal Autonomia Erkide-

goko gobernua izendatzeko)jaurti, jaurtitzen. du ad.jaurtiarazi, jaurtiaraz, jaurtiarazten. dio

ad.jaurtigaijaurtigailujaurtikajaurtiketajaurtiki, jaurtikitzen. du ad. h. jaurtijaurtikigai* e. jaurtigaijaurtitzailejausarazi, jausaraz, jausarazten. du ad.jausi, jaus, jausten. Batez ere Bizk. da ad.

jausitasunjauskorjauspen Ipar. 1 ‘jaustea’. 2 ‘begirunea’jautsapen Jas.: Erromako inperioaren

jautsapena.jautsi, jauts, jausten. Lap. eta Naf. h. jai-

tsijauzarazi, jauzaraz, jauzarazten. du ad.jauzi 1, jauz, jauzten. da ad.jauzi 2 iz.

jauzi eginjauzi eraginjauzian

jauzikajauzilari: lasterkari eta jauzilari txapel-

dunak.jauzkari: orein jauzkaria.jauztejauzteka adlag. ‘jauzika’jaz* e. iazjazarbidejazarkunde Ipar. h. jazarpenjazarlejazarpenjazarraldijazarri, jazar, jazartzen. zaio/dio ad.jazinto* e. hiazintojazki* e. janzkijazmin* e. jasminjazo, jazotzen. da ad.jazoerajazzjei* e. jaijeiki* e. jaikijeinu Ipar. ‘antzea, trebetasuna’jeitsi* e. jaitsijela Gip.jelatu, jela(tu), jelatzen. Gip. da/du ad.

‘izoztu’jelkidejelosia ‘jeloskortasuna’jeloskorjeloskortasunjeloskortu, jeloskor(tu), jeloskortzen.

da/du ad.jeloskortzejelostu, jelos(tu), jelosten. Ipar. da/du ad.

‘bekaiztu’jeltzale

HIZTEGI BATUA 619

jeltzaletasunjeltzaletu, jeltzale(tu), jeltzaletzen. da/du

ad.jendaila Pei.jendaki iz.jendaldejendarmejendarte

jendarteanjendarteko

jendaurrejendaurreanjendaurreko

jendejendeketa Ipar. h. jendetzajendeki* e. jendakijendekin ‘jendartea atsegin zaiona’jendetasunjendetsujendetzajendeztatu, jendezta, jendeztatzen. du

ad.: 72 leinuek jendeztatu zuten mun-dua.

jeneraljeneraltzajenio 1 Heg.: jenio txarra du. 2: Einstein

jenio bat zen.jentiljentiltasunjertsejerusalemdar (herritarra)jesan, jesa(i)ten. Zub. du ad. ‘maileguz

hartu’jesapenjesarleku Bizk.jesarri, jesar, jesartzen. Bizk. da/du ad.jesuitajesulagunjetzi, jezten. du ad.jetzialdijin, jiten. Ipar. da ad.jinarazi, jinaraz, jinarazten. Ipar. du ad.jipoijipoialdijipoitu, jipoi(tu), jipoitzen. du ad.jirajirabira

jirabiranjirabiraka

jirabiratu, jirabira(tu), jirabiratzen. duad.

jirafa Giraffa camelopardalisjirakajiratu, jira(tu), jiratzen. da/du ad.jite 1 ‘izaera’. 2* e. eitejo, jotzen. du ad.

gora jo-tzat jo: egokitzat jo.jo eta jojo eta kejo eta su

joaki adlag. Batez ere Ipar.: beti joakieta joaki, eta sekula joaten ez.

joaldijoaldun: Iturengo joaldunak.joan, joaten. da ad.joan-etorri iz.joan-jin Ipar. iz.joanaldijoanarazi, joanaraz, joanarazten. du ad.joanerajoarazi, joaraz, joarazten. dio ad.joarejoaredun* e. joaldunjoerajogailujogurtjoia h. bitxijoile Ipar. h. jotzailejoka adlag.jokabidejokaerajokalarijokaldijokalegejokalekujokamoldejokarazi, jokaraz, jokarazten. dio ad.jokatu, joka, jokatzen. 1 du ad.: dirua jo-

katu du. 2 da/du ad.: era lotsagarrianjokatu dugu / gara.

jokojolas

jolasean (ibili, ari izan...)jolas eginjolas(-)ordujolas(-)parke

jolasaldi

620 EUSKERA - XLV, 2000, 2

jolasgarri iz. eta izond.jolaskeriajolasketajolaslekujolasti izond.jolastokijolastu, jolas(tu), jolasten. da ad.jole h. jotzailejomugajoniko izond.: Itsaso Jonikoa.jopujoputasunjoputzajoranjorantsujordaniar (herritarra)jorijoritasunjoritu, jori(tu), joritzen. da/du ad.joritzailejornal Herr. ‘soldata’jorra

jorranjorrai ‘jorratzeko aitzur txikia’

jorrai(-)dantzajorrail h. apiriljorraldijorratu, jorra(tu), jorratzen. du ad.: artoa

jorratu; gai bat jorratu; pertsona batjorratu.

jorratzailejorubera (hizkuntza)josi, jos, josten. du ad.joskerajosketajoskura* e. josturajoslejostagailu* e. jostailujostagarri iz. eta izond.jostagura: ez gara hemen inor jostagu-

ra, lazten gaitu bazterren isiltasunak.jostailu

jostailu(-)dendajostaketa Heg. h. jostetajostakinjostalagunjostalarijostalekujostarazi, jostaraz, jostarazten. du ad.

jostatu, josta, jostatzen. da ad.joste

josteko makinajosteta

jostetanjostirudi ‘Lore Jokoen garaiko euskal

komedia’jostorratzjostunjostundegijosturajota “j” letraren izenajotzailejotzejubilazio* e. erretirojudaismojudegu Bizk. h. judujudizio Jas. ‘epaiketa’judojudu iz. eta izond.juez Heg. h. epailejugoslaviar (herritarra)juizio Heg. ‘epaiketa’jujamendu Ipar. ‘epaiketa’jujatu, juja, jujatzen. Ipar. du ad. ‘epaitu’juje Ipar. ‘epailea’jukutriajulufrai Ipar. ‘krabelina’juntagailujuntarazi, juntaraz, juntarazten. du ad.juntatu, junta(tu), juntatzen. da/du ad.junturajuramentu Zah. 1 h. zin. 2 h. arnegu,

biraojuridikojurisdikziojurisprudentziajus* e. zukujustifikatu, justifika, justifikatzen. da/du

ad.justiziajustu Herr.

hain justu erejustu-justu

justuki Ipar.juzgatu, juzga, juzgatzen. Heg. du ad. h.

epaitujuzgu: Pauloren juzgua egin (‘Paulo dela

uste izan’)

HIZTEGI BATUA 621

k (ka)ka “k” letraren izenakabala Ipar. ‘aberea, azienda’kabalkada Ipar.kabalzainkabaretkabarra* e. gabarrakabestrukabia* e. habiakabiarkabila ‘eusteko edo lotzeko ziria’kabinakabinetekabitu, kabi, kabitzen. Heg. 1 da ad.: he-

men ez naiz kabitzen (hemen ez naizsartzen). 2 du ad.: kutxa honek askokabitzen du (kutxa honek asko hartzendu)

kablekabo Heg. h. kaporalkabuldar (herritarra)kabuxa Blennius gattoruginekabuz (neure, zeure, bere... kabuz esapi-

deetan erabiltzen da)kaden batez ere Bizk. izond. ‘ahula, ar-

gala’kadena Ipar. h. katekadendu, kaden(du), kadentzen. Batez

ere Bizk. da/du ad. ‘ahuldu, argaldu’kadentasun batez ere Bizk. ‘ahultasuna,

argaltasuna’kadetekadira Ipar. (aulki-mota)

erregeen kadira (haur-jokoa)kadmiokafe

kafe(-)dendakafe(-)errotakafe-eten ‘kafea hartzeko egiten denetenaldia’kafe(-)etxekafe(-)landare

kafeinakafeinagabe: hiru kafesne, bi kafe, eta

kafeinagabe bat.kafeondo Coffea sp.kafeontzi

kafesnekafetegikafetxe* e. kafe(-)etxekahaka Ipar. ‘mozoloa’kaikaialdekaier Ipar. Sin. koadernokaiku 1 iz. ‘ontzia’. 2 izond. ‘irain-hitza’kaikukeriakaikutzarkailu Ipar. iz. eta izond.: gizon kailua

(hezur eta azal dena)kaiman Fam. Alligatoridaekainabera* e. kanaberakainoi* e. kanoikaiokaiolakaiolatu, kaiola(tu), kaiolatzen. da/du

ad.kairotar (herritarra)kaisar ‘Alemaniako enperadorea’kaixo Heg. Lgart.kaixokakaizu ‘neurria, tamaina’kajoi* e. tiraderakaka

kaka eginkaka-nahastekaka-umekaka zahar

kakagalekakagura iz.kakahuete Arachis hypogaeakakalardo Fam. Scarabaeidae eta Dytis-

cidae eta Hydrofilidae eta Gyrinidaekakalarri iz.kakamarlo Ipar. ‘kakalardoa’kakanarru Lgart. iz. eta izond.kakao Theobroma cacaokakarraldo Bizk. ‘kakalardoa’kakatikakatsukakaztu, kakaz(tu), kakazten. da/du ad.kakazu Ipar. eta Naf. ‘kakatsua’kakerikako

kako-mako

K

622 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kakodunkakofoniakakola Ipar. 1 izond. ‘okertua; traketsa’.

2 iz. pl. ‘zama eramateko kakoak’kakolakeria Ipar.kakolatu, kakola(tu), kakolatzen. da/du

ad.kakontzi izond.kakotu, kako(tu), kakotzen. da/du ad.

‘kako-itxura eman’kakotx h. komakaktus Cactus sp.kala 1 Heg. ‘arrantza-gunea’kala 2 Zantedeschia aethiopicakalabaza Heg. h. kuiakalabazin Heg. h. kuiatxokalaka Ipar. eta Naf.kalakari Ipar. eta Naf.kalamu Cannabis sativakalapita Ipar. eta Naf.kalapitari Ipar. eta Naf.kalatxori ‘antxeta-mota txikia’kalbariokalbinismokalbinistakaldera* e. galdarakale

(kale) agerraldi Sin. manifestaziokale egin ‘huts egin’kale-garbitzaile

kaleidoskopiokalejirakalekumekalentura Heg. h. sukarkaleratu, kalera(tu), kaleratzen. da/du

ad.kaletarkaletartu, kaletar(tu), kaletartzen. da/du

ad.kalezulokali Ipar. iz. ‘kali-jokoko makila’

kali(-)jokokalibratu, kalibra, kalibratzen. du ad.

Tekn. ‘kalibrea hartu’kalibrekalifakalifaldikalifikatu, kalifika, kalifikatzen. du ad.kalifikazio

kaligrafiakalipu Ipar. ‘adorea’kalitatekalitu, kali, kalitzen. Ipar. du ad. ‘(piz-

tia) akabatu, hil’kalitxa Ipar. ‘garatxoa’

kalitxa-belar ‘zaran-belarra’kaliza iz. 1 (mezakoa). 2 (loreena)kalkatu, kalka, kalkatzen. du ad.kalkokalkulagailukalkulamakina* e. kalkulagailukalkulatu, kalkula, kalkulatzen. du ad.kalkulukalonjekaloriakalostra Ark.kalostrape iz.kalparkalte

-en kalteankalte eginkalte eraginkalte-galerakalte hartukalte izankalte-ordain: kalte-ordaina eman, kal-te-ordaina hartu.

kaltedunkaltegarrikaltegilekaltekor h. kaltegarrikaltetsukaltetu, kalte(tu), kaltetzen. 1 da ad.

‘kaltea jasan’: autoa kaltetu zitzaigun;gauza kaltetua ontzat saldu. 2* du ad.e. kalte egin

kaltzara* e. galtzadakaltziokaltzitakamainakamaleoi* e. kameleoikamamilakamara* e. 1 kamera. 2 ganberakamarero* e. zerbitzarikameleoi Chamaeleontidaekamelia Camellia sp.kamelu* e. gamelukamera

HIZTEGI BATUA 623

kamerundar (herritarra)kamino Bizk. h. errepidekamio Heg. h. errepidekamioikampalar (herritarra)kamustasunkamustu, kamuts/kamustu, kamusten.

da/du ad.kamutskana

kana betekana-erdi

kanabera Arundo donaxkanaberadikanadar (herritarra)kanalkanariar: Kanariar Uharteak.kanari(o) Serinus canariakanbiatu, kanbia, kanbiatzen. da/du ad.

h. aldatukanbodiar (herritarra)kandelakanela Cinnamomum ceylanicum eta

Cinnamomum cassiakanelondokanguru Macropus sp.kanibal ‘gizajalea’kanibet* e. ganibetkanika h. puxtarrikanila Heg. h. txorrotakankailukankarreko ‘buruan hartu edo emanda-

ko kolpea’kannada (hizkuntza)kanoakanoikanoigintzakanonkanoniko izond.kanonizatu, kanoniza, kanonizatzen. du

ad. Erl.kanore Ipar. h. ganorakanpadenda Sin. oihal-etxolakanpai

kanpai-hotskanpaia(k) jo

kanpaina ‘ekinaldia’kanpaina denda* e. kanpadendakanpaitxo

kanpalekukanpandorrekanpatu, kanpa, kanpatzen. da ad.kanpin Sin. campingkanpo: legez kanpokoa; kanpo-harrema-

nak.kanpoko izlag. eta iz.kanporakanpotikokanpo utzi

kanpoaldekanpoeder izond.kanpolarrosa Bizk.kanporaketakanporakoikanporatu, kanpora(tu), kanporatzen.

da/du ad.kanposantu Heg. h. hilerrikanpotarkanputxear (herritarra)kanta

kantazkantaezinkantagilekantagintzakantaldikantarazi, kantaraz, kantarazten. dio ad.kantarikantatakantatu, kanta(tu), kantatzen. du ad.kantatxokantatzailekantiarazi, kantiaraz, kantiarazten. du

ad.kantikakantitatekantitu, kanti, kantitzen. Ipar. da/du ad.

‘higitu, mugitu’kantoi: kale baten kantoian.kantonamendu: Lau Kantonamenduen

aintzira.kantore batez ere Zub. ‘kanta, kantua’kantu

kantuzkantutegikantzilerkaoba Swietenia mahoganiskaolinkaos

624 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kapakapar 1 Rhizina inflata; Rhizina sp. 2

(akain-mota)kapare iz. ‘aitonen semeen eta bilauen

artekoa’kapazitate Elektr.kapela

kapela(-)dendakapelu Ipar. h. kapelakaperakaperañokapeta Ipar.kapilaukapilautzakapirio* e. gapiriokapitainkapitalkapitalismokapitalistakapitalizatu, kapitaliza, kapitalizatzen.

du ad.kapitulaziokapitulukapoikaporalkaporalburukapusaikaputxinokar: zure amodioaren kar saindua.kar-kar(-kar) adlag. ‘barrearen onoma-

topeia; algaraz’kara batez ere Ipar. ‘itxura’karabanakarabinakarabinero h. mugazainkaraitz* e. kare(-)haitzkaraka ‘oiloaren kantua’karako(i)l h. barraskilokaramelukararri* e. kareharrikaratekarats* e. kiratskaratxo* e. garatxokarbonatokarbonokarburagailukarburokardakardaba Gip. ‘kezka, egonezina’

kardabera Sonchus sp.kardantxilo batez ere Bizk. ‘karnaba’kardantxori Bizk. ‘karnaba’kardarikardatu, karda(tu), kardatzen. du ad.kardenal* e. kardinalkardinal iz.kardinalgokardiologiakardiologokardu Carduus sp., etab.kardulatz Cirsium sp., etab.kare

kare(-)haitzkare(-)ikatzkare(-)lur

karealdikaredunkaregaikareharrikarelkaren ‘ume ondokoa, plazenta’kareorekaresa Ipar. Herr. ‘fereka’karesatu, karesa(tu), karesatzen. Ipar. du

ad. Herr. ‘ferekatu’kargakargaketakargarazi, kargaraz, kargarazten. du ad.kargatu, karga(tu), kargatzen. da/du ad.kargu

kargu hartu Heg. ‘erantzukizuna es-katu’kargua utzi

kargudunkari Ipar.

-en kariaz Jas.-en karietara

karie(s) h. txantxarkarikaturakario Ipar. eta Naf. ‘garestia’kariotasun Ipar. eta Naf. ‘garestitasuna’kariotu, kario(tu), kariotzen. Ipar. eta

Naf. da/du ad. ‘garestitu’karismakarismadunkaritatekaritatetsukarkaba

HIZTEGI BATUA 625

karkailakarkailaz

karkailakakarkara

karkarazkarkarakakarkaxakarkaxakakarlismokarlistakarlistada h. karlistaldikarlistaldikarmeldarkarmin 1 Ipar. ‘garratza’karmin 2 (kolorea)karmindu, karmin(du), karmintzen.

Ipar. da/du ad. ‘garraztu’karmindura Ipar.karnaba Carduelis cardueliskarnata ‘beita’karnazer(u)* e. harakinkarnet* e. nortasun-agiri, gidabaimen,

(X Elkarteko) txartelkarobikarpa Cyprinus carpiokarraio* e. garraiokarraka ‘metala edo zura berdintzeko

edo leuntzeko tresna’karrakatu, karraka(tu), karrakatzen. du

ad.karrakela Littorina sp.karramarro Astacus sp. eta Carnicus sp.

eta Pachygrapsus sp.karrankakarrankarikarranpa Sin. arranpakarrasi* e. garrasikarraskakarraskarikarraskatu, karraska(tu), karraskatzen.

du ad.karraskila Rhamnus alaternuskarraspio Symphodus (Crenilabrus) sp.karratu Ipar. izond. ‘koadroa’karrera Heg. h. ikasketak: Zuzenbide

karrera h. Zuzenbide ikasketak.karretera* e. errepidekarretila* e. eskorga

karrika Ipar. eta Naf. ‘kalea’karrika egin ‘kale egin, huts egin’

karro Herr. h. orga: zaldi-karroa.karroin Ipar. ‘horma, izotza’karroindatu, karroinda(tu), karroinda-

tzen. da/du ad. ‘izoztu’karrozakarrozeriakarsoilkarsoildu, karsoil(du), karsoiltzen. da/du

ad.karta 1 (jokokoa). 2* e. gutun, eskutitz;

mapakartel Heg. Sin. afixakarteldegi* (gaztelaniazko kartelera-rako

e. ikuskizunak)kartera* e. diru(-)zorro, paper(-)zorrokartilagokartografiakartoi

kartoi mehekartoifin* e. kartoi mehekartsukartsukikartsutasunkartulina* e. kartoi mehekartutxokartuxa* e. kartutxokartveliar (herritarra)kartveliera (hizkuntza)kartzelakartzelatu, kartzela(tu), kartzelatzen. du

ad.karu Bizk. ‘garestia’karutu, karu(tu), karutzen. Bizk. da/du

ad. ‘garestitu’kasa (neure, zeure, bere... kasa esapide-

etan erabiltzen da)kasaila Ipar. ‘kalapita, iskanbila’kasaka (jantzi-mota)kasarazi, kasaraz, kasarazten. Ipar. du

ad.kasatu, kasa, kasatzen. Ipar. du ad.kaserna Ipar. Sin. kuartelkasetekasikkasinokaskakaskabeltz Parus sp.

626 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kaskabilo ‘txilin-modukoa’kaskagogor izond.kaskagorri izond.kaskail 1 ‘kankailua’. 2 ‘bipila, soila’kaskaildu, kaskail(du), kaskailtzen.

da/du ad.kaskako iz.kaskamotz izond.kaskarkaskarin izond.kaskarreko iz.kaskazuri izond.kasket* e. kasketakasketa ‘apeta’kasketaldikaskezurkaskokaskodunkaskutsikkastakastigatu, kastiga, kastigatzen. du ad.

Heg. h. zigortukastigu Heg. h. zigorkastitatekasu

kasu!kasu eginkasu eman

kasualitatekasuistikakatabut Zah. ‘zerraldoa, hilkutxa’katagorri Sciurus sp.katakonbakatakumekatakunba* e. katakonbakatalan 1 (herritarra): Herrialde Katala-

nak. 2 (hizkuntza)katalingorri Fam. Coccinellidae. Sin.

marigorri(ngo), amona mantangorrikatalisikatalizatu, kataliza, katalizatzen. du ad.katalizatzailekatalogatu, kataloga, katalogatzen. du

ad.katalogokatamixar Bizk. ‘katagorria’katamotz Lynx sp.katanarrukatapulta

katar ‘katu arra’katarro Heg. ‘hotzeria’katarsikatastrokatatxori ‘okila’katazuri ‘erbinude zuria’katekateatu, katea(tu), kateatzen. da/du ad.katedrakatedradunkatedralkategoriakatekesikateme ‘katu emea’kateto Mat.katibatu* e. gatibatukatibu* e. gatibukatigatu, katiga, katigatzen. da ad. ‘lotu,

trabatu’katigu ‘lotua, trabatua’katilukatilukadakatixima Ipar. ‘kristau-ikasbidea’katmandutar (herritarra)katodokatolikokatolikotasunkatolizismokatramilakatramilatsukatramilatu, katramila(tu), katramila-

tzen. da/du ad.katu Felis catus eta Felis silvestris eta

Felis (Leptailurus)katu-belar Nepeta cataria

katuarrain Scyliorhinus caniculakatutu, katu(tu), katutzen. Bizk. da/du

ad. Lgart. ‘mozkortu, horditu’kaudimenkausa

dela kausadirela kausa-en kausaz

kausalkausatu, kausa(tu), kausatzen. du ad.kausazkokausiarazi, kausiaraz, kausiarazten. du

ad.kausitu, kausi, kausitzen. da/du ad.

HIZTEGI BATUA 627

kautan: neure, bere... kautan (‘neure,bere... artean’).

kauter Ipar. (-r biguna du)kautxukaxa 1 Heg. ‘kutxa’. 2 Ipar. ‘kazola’kaxalote Physeter catodan. Sin. zeroikaxarranka ‘Lekeitioko dantza’kaxmirera (hizkuntza)kaxoi* e. tiraderakazakhera (hizkuntza)kazakhstandar (herritarra)kazetakazetagintzakazetarikazetaritzakazetateria* e. prentsakazikekazkabarkazolakekealdikebidekedarkedartsukedartu, kedar(tu), kedartzen. da/du ad.keheila Zub. ‘kereta’keinakeinadakeinatu, keina(tu), keinatzen. du ad.keinu

keinu eginkeinukakemenkemendu, kemen(du), kementzen. da/du

ad.kemendunkementasunkementsukemin ‘garmina’kenkenarazi, kenaraz, kenarazten. du ad.kendu, ken, kentzen. da/du ad.kendura Mat.kenka* e. kinkakenketa Mat.kenkizun Mat.kentzailekenyar (herritarra)keramika* e. zeramika

keramikari* e. zeramikarikereilakeretakerosenokerubinketa 1 Ipar. iz. ‘multzoa’keta 2 Ipar. adlag. ‘bila’ketsuketu, ke(tu), ketzen. da/du ad.ketzal Trogons resplendenskexakexadurakexarazi, kexaraz, kexarazten. du ad.kexatikexatu , kexa(tu), kexatzen. da ad.

1 ‘arranguratu’. 2 Ipar. ‘kezkatu; hase-rretu’

kexu 1 iz. ‘kexa’. 2 adlag. ‘urduri; hase-rre’. 3 izond.kexu izan da ad.

kezkakezkabidekezkagarrikezkarazi, kezkaraz, kezkarazten. du ad.kezkatikezkatsukezkatu, kezka(tu), kezkatzen. da/du ad.keztatu, kezta, keztatzen. da/du ad.kg ‘kilogramo’ren sinbolo nazioartekoakhartumdar (herritarra)khemerera (hizkuntza)kibizta* e. begiztakidekidekokidekotasunkider* e. gider, kirtenkidetasunkidetsukidetu, kide(tu), kidetzen. da/du ad.kiebra Heg. Herr. ‘porrota’

kiebra jokiebra egin

kievtar (herritarra)kigaliar (herritarra)kikarakikilkikildu, kikil(du), kikiltzen. da/du ad.kikilgarri izond.kila* e. gila

628 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kilika 1 Ipar. izond. ‘kilikorra; irudiko-rra’. 2 iz. ‘kili-kilia’

kilikagarrikilikarikilikatu, kilika(tu), kilikatzen. 1 du ad.

‘kilika egin’. 2 da/du ad. ‘ernatu, ki-tzikatu’

kili-kili iz.kilikorkilima Gip. ‘kilika, kili-kilia’kilimakor Gip. ‘kilikorra’kilimatu, kilima(tu), kilimatzen. Gip.

‘kilikatu’kilimon egin Bizk. ‘porrot egin’kilker Gryllidaekilo 1 ‘kilogramoa’kilo 2 ‘gorua’kilogramokilometrokima 1 ‘abarraren muturra’kima 2 ‘zaldiek eta beste zenbait aberek

lepagainean duten zurden multzoa’kimatu, kima(tu), kimatzen. 1 du ad.

‘kimak kendu’. 2 da ad. ‘kimua(k)erne’

kimatzailekimera 1 ‘liskarra’. 2 ‘ametsa, lilura’kimikakimikari iz.kimiko izond.kimioterapiakimonokimukina Heg. Chinchona sp.kingstondar (herritarra)kingstowndar (herritarra)kiniela Heg.kininakinkakinkina Ipar. Chinchona sp.kinshasar (herritarra)kintalkintze Ipar. ‘pilota-jojoko tantoa’kinyaruanda (hizkuntza)kio ‘aholegarra’kioskokipula Bizk. h. tipulakirasdunkirastasun

kirastu, kirats/kirastu, kirasten. da/du ad.kirats 1 iz. ‘usain txarra’. 2 izond. ‘min-

gotsa, samina’kirets* e. kiratskirgizera (hizkuntza)kirgizistandar (herritarra)kiribatiar (herritarra)kiribatiera (hizkuntza)kiribil iz. eta izond.kiribildu, kiribil(du), kiribiltzen. da/du

ad.kiribilkakiribilkorkirikakirikino Erinaceus europaeus. Sin. sa-

garroi, trikukirio Liter. ‘nerbioa’kirmenkirmentasunkirofano* e. operazio(-)gela, ebakun-

tza(-)gelakirolkirolarikiroldegikirolzalekirrinka ‘karranka, batez ere zorrotza’kirrinkarikirrukirtenkirtenkeriakirundi (hizkuntza)kirurgiakirurgikokishinevar (herritarra)kiskaili* e. kiskalikiskalarazi, kiskalaraz, kiskalarazten. du

ad.kiskaldu, kiskal, kiskaltzen. da/du ad.kiskalgarrikiskali, kiskal, kiskaltzen. da/du ad.kisketakiskilkiskilkeriakisu* e. gisukitagarrikitantza Ipar. ‘ordainagiria’kitara* e. zitarakitarra* e. gitarrakitatu, kita, kitatzen. du ad.

HIZTEGI BATUA 629

kito adlag.: zorrak kito utzi.kito eginkito izan, da ad. ‘zorrik gabe gelditu’:zorretan ginen eta orain kito gara.kitorik ‘doan, urririk’eta kito

kitxua (hizkuntza)kitzika

kitzikankitzikarikitzikatu, kitzika(tu), kitzikatzen. da/du

ad.kitzikatzailekiwi 1 Actinidia deliciosa. 2 Apteryx aus-

traliskizkikizkurkizkurtu, kizkur(tu), kizkurtzen. da/du

ad.klabierklabikordioklanklar h. argiklaratarklarineteklarionklarki h. argi(ro)klaru h. argiklase: klase-borroka; ornogabeen klasea;

eragile baliokideen klasea.klasikoklasikotasunklasikozaleklasizismoklaska Ipar. iz.: zigorraren klaska; bi

klaskaz irentsi zuen.klaskatu, klaska, klaskatzen. du ad.

1 ‘irentsi’. 2 ‘hortzekin, hatzekin hotsaegin’

klausulakleraklikklikarazi, klikaraz, klikarazten. Ipar. du

ad.klikatu, klika, klikatzen. Ipar. du ad.

‘irentsi’klimaklimatologiaklinika

klinikokliska Ipar. ‘begiaren itxi-irekia’kliskatu, kliska(tu), kliskatzen. Ipar. du

ad.klisket* e. kisketaklixekloroklorofilakloroformokloruroklubkm ‘kilometro’ren sinbolo nazioartekoakoaderno Heg. Sin. kaierkoadro: bost metro koadro.koala Phascolarctos cinereuskoaliziokoartel* e. kuartelkoartza Ardea purpurea, etab.koba Heg.kobaltokobazulo Heg.kobla Zub. h. koplakoblakari Zub. h. koplarikoblari Zub. h. koplarikoblatu, kobla(tu), koblatzen. du ad.

Zub. h. koplatukobra Elapidae, Naja naja, Naja nigri-

collis, etab.kobrantzakobrarazi, kobraraz, kobrarazten. Ipar.

du ad.kobratu, kobra, kobratzen. du ad. 1 Ipar.

‘berreskuratu’. 2: soldata kobratu.kobratzailekobrekobreztatu, kobrezta, kobreztatzen. du

ad.kobru

kobru emankobrutan ipini

kodaina Sin. segakodekodetu, kode(tu), kodetzen. du ad.kodoin ‘irasagarra’koefizientekoerlazio* e. korrelaziokofau* e. kofoinkofesategi Ipar. h. aitorlekukofesatu Ipar. h. aitortu

630 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kofesio Ipar. h aitortzakofesor Ipar. h. aitorlekofoin Ipar.kofradiakoherentekoherentziakohesiokoilarakoilarakadakoilare h. iduneko, lepokokoinak* e. koñakkoinata Sin. ezkonarreba; ezkonahizpakoinatukoiote Canis latranskoipekoipedunkoipekeriakoipeketakoipetu, koipe(tu), koipetzen. da/du ad.koipetsukoipeztaketakoipeztatu, koipezta, koipeztatzen. du ad.koipeztokoitadu Lgart.kojin* e. kuxinkojo Gip. h. herrenkoka

koka-landare Erythroxylum cocakokainakokainazalekokalekukokarazi, kokaraz, kokarazten. du ad.kokatu, koka, kokatzen. da/du ad. (per-

tsonak lekuz aldatzean, kokatu egitendira bizileku berrian, eta ez finkatu)

kokildu* e. kikildukokin Ipar. eta Naf.koko 1 ‘lekarien zomorrotxoa’koko 2 1 Ipar. ‘espainola’. 2 Naf. ‘ondo-

ko ibarreko biztanlea’koko 3 ‘kokondoaren fruitua’kokodrilo* e. krokodilokokolo Bizk.kokolokeriakokolotu, kokolo(tu), kokolotzen. da/du

ad.kokondo Cocos nuciferakokorikatu, kokorika, kokorikatzen. da

ad. ‘kokoriko jarri’

kokoriko 1 adlag. ‘nor bere orkatilengainean eseririk’

kokoriko 2* e. kukurrukukokospekokote Heg.kokoteko Heg. iz.kokotskokotseko iz.koktelkolakolaio (arrain-mota)kolatu, kola(tu), kolatzen. da/du ad.

‘itsatsi’koldarkoldarkeriakoldartasunkoldartu, koldar(tu), koldartzen. da/du

ad.kolegio 1: kardinalen kolegioa. 2 h. ikas-

tetxe. 3 h. elkargokolektibizatu, kolektibiza, kolektibiza-

tzen. du ad.kolektibizaziokolektibokolerakoleratsukoleratu, kolera(tu), koleratzen. da/du

ad.kolesterolkolibri Trochilus sp.koliflor* e. azalorekoliko Med.koliriokolka* e. lokakolko ‘jantziaren eta bularraren arteko

hutsunea’: kolkoa bete diru.-en kolkorako: bere kolkorako hitzegin.

koloka 1 adlag.kolokan adlag.

koloka 2 Ipar. izond. h. lokakolonbiar (herritarra)kolonboar (herritarra)kolonia 1 ‘atzerritar-multzoa; orobat lu-

rraldea’kolonia 2 Heg. Sin. Kolonia urKolonia urkolonial: administrazio koloniala = kolo-

nia-administrazioa.

HIZTEGI BATUA 631

kolonialismokolonialistakoloniar (herritarra)kolonizatu, koloniza, kolonizatzen. du

ad.kolonizatzailekoloragarrikoloratu, kolora, koloratzen. du ad.kolorekolorebakar izond.koloredunkoloregabe izond.koloregaikoloretsukolorezalekoloreztatu, kolorezta, koloreztatzen. du

ad.kolorge izond.kolorgetu, kolorge(tu), kolorgetzen. da

ad.kolpatu, kolpa, kolpatzen. du ad.: gani-

bet-ukaldiz kolpatu zuten (teklak-eta ezdira kolpatzen). Sin. zauritu

kolpatzailekolpe

kolpe batezkolpe bateankolpe eginkolpea huts eginkolpetik Heg.kolpez batez ere Ipar.

kolpekakolpekadakolpetxokolpetzarkoltxoi h. lastaira

koltxoi(-)denda h. lastaira(-)dendakoltzakomakomandantekomandantziakomatxokomediakomekatu, komeka, komekatzen. Naf.

da ad. ‘Jauna hartu’komenentzia Gip. Herr. ‘aukera ona’komenigarrikomeni izan, komeni izaten, komeni-

ko/komeni izango. zaio eta du ad.

komentario h. iruzkinkomentukomeria Heg. Herr.komertzio h. merkatalgo, merkataritzakometakomikikomikokomisaldegi* e. polizia(-)etxekomisaria h. polizia(-)etxekomisariokomisio 1 h. batzordekomisio 2 h. betekizunkomisio 3 ‘kobratzen den saria’komisiodunkomit* e. gonbitkomoreera (hizkuntza)komoretar (herritarra)komulgatu, komulga, komulgatzen. Heg.

da ad. h. Jauna hartukomun 1 iz.komun 2 izond.: guztion ondare komu-

na.komuniatu, komunia, komuniatzen. Ipar.

du ad. ‘Jauna hartu’komunikabidekomunikaziokomunio h. jaunartzekomunismokomunistakomunitatekomunzki h. arrunki, eskuarkikomunztadurakomunztatu, komunzta, komunztatzen.

da ad.konakriar (herritarra)konbergente Sin. hurbilkorkonbergentziakonbertitu, konberti, konbertitzen. da/du

ad.konbertsiokonbexu Sin. ganbilkonbidatu, konbida, konbidatzen. du ad.

h. gonbidatukonbinatu, konbina, konbinatzen. du ad.konbinaziokonbit(e) h. gonbitkondairakondar Gip. ‘hondarra, hondakina’kondatu* e. kontatu

632 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kondekondenakondenagarrikondenarazi, kondenaraz, kondenaraz-

ten. du ad.kondenatu, kondena(tu), kondenatzen.

da/du ad.kondenatzailekondenaziokondentsadorekondentsatu, kondentsa, kondentsatzen.

da/du ad.konderrikondesakondetzakondizio 1 ‘baldintza’. 2 ‘egoera, izaera;

izateko modua’kondor Vultur gryphuskondu* e. kontukonektatu, konekta, konektatzen. du ad.konfederakunde: Suitzako Konfedera-

kundea.konfederatu, konfedera, konfederatzen.

da ad.konfederaziokonfesakizunkonfesatoki h. aitorlekukonfesatu, konfesa, konfesatzen. da/du

ad. h. aitortukonfesio h. aitortzakonfiantzakonfidantza* e. konfiantzakonfirmatu, konfirma, konfirmatzen.

1 du ad. h. berretsi. 2 da/du ad. Erl.h. sendotza hartu, sendotza eman

konfirmazio 1 h. berrespen. 2 Erl. h.sendotza

konfiskatu, konfiska, konfiskatzen. duad.

konfitatu, konfita, konfitatzen. du ad. 1h. melatu (fruituak). 2 h. urineaneman (haragikiak)

konfitura Sin. marmeladakonformatu, konforma, konformatzen.

Heg. da ad. Herr.konforme Heg. Herr.

konforme izankonforme egonkonforme gelditu

konfraria* e. kofradiakongestio Med.kongoar (herritarra)kongregaziokongresukonikokonjuntibitiskonjurukonkabo Sin. ahurkonkanera (hizkuntza)konketakonkistakonklabekonklusio ‘ondorioa’konkorkonkordatu iz.konkordunkonkortasunkonkortu, konkor(tu), konkortzen. da/du

ad.konkretukonkurrentzia Ekon.konnotaziokonokonorte

konortea galdukonortea kendu

konortegabetu, konortegabe, konortega-betzen. da/du ad.

konorteratu, konortera(tu), konortera-tzen. da/du ad.

konpainiakonpaktu ‘trinkoa’konparantza Ipar. eta Naf.konparatibokonparatu, konpara, konparatzen. du ad.

Sin. erkatukonparazio

konparazio baterakokonparazione Ipar. ‘adibidez, esate ba-

terako’konpaskonpletibo Gram.konplexukonplimendu 1 Zah. ‘bururatzea, buka-

tzea’. 2 ‘kortesiazko hitza, ele onak’konplitu, konpli, konplitzen. da/du ad.

‘bete’: norbaitekin konplitu ‘norbaite-kikoak egin’

HIZTEGI BATUA 633

konplituki Zah. ‘osoki’konplot

konplot eginkonponbidekonpondu, konpon, konpontzen. da/du

ad.hor konpon

konponduezin iz.konponezin izond. ‘ezin konponduzkoa’konponketakonpontzailekonposaketa h. konposiziokonposatu, konposa, konposatzen. du

ad.konposiziokonpotakonpreniarazi, konpreniaraz, konprenia-

razten. dio ad.konprenitu, konpreni, konprenitzen. du

ad. ‘ulertu’konpromezu* e. konpromisokonpromiso Heg. Herr.konputagailukonsagratu* e. kontsakratukonspiraziokonstantekonstelazio Sin. izar(-)multzokonstituziokontabilitatekontaerakontaezin izond. ‘ezin kontatuzkoa’kontagaikontagailukontagaitzkontagarrikontakatilukontaketakontakizunkontaktukontalarikontarazi, kontaraz, kontarazten. dio ad.kontarikontatu, konta, kontatzen. du ad.

ezin konta ahal(a)kontatzailekontent (kontent izan, egon esapideetan

erabiltzen da batez ere)kontentagaitzkontentamendu Ipar. Zah.

kontentarazi, kontentaraz, kontentaraz-ten. du ad.

kontentatu, kontenta, kontentatzen.da/du ad.

kontentu iz. Heg. Zah.kontestu* e. testuingurukontinentalkontinentekontra

-en kontra-i kontra Ipar.kontra egin

kontrabanda* e. kontrabandokontrabandistakontrabandokontrabaxukontradantzakontraerasokontraesan iz.kontrairaultzakontrajarri, kontrajar, kontrajartzen. du

ad.kontrakar iz.

kontrakarrean jarrikontrako

kontrako eztarrikontrakotasunkontralto Mus.kontramaisukontrapaskontrapisukontrapozoikontrara adlag.kontrario Herr. ‘aurkaria’kontrarreformakontrastekontratu iz.kontrizio Sin. maite-damukontrolkontrolatu, kontrola, kontrolatzen. du

ad.kontrolatzailekontsakratu, kontsakra, kontsakratzen.

du ad. Erl. h. sagaratukontsakrazio Erl. h. sagarakontseilarikontseilaritzakontseilatu, kontseila, kontseilatzen. du

ad.

634 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kontseilukontsekutibo h. ondoz ondoko, ondo-

riozkokontserbakontserbadorekontserbategikontserbatoriokontserbatu, kontserba(tu), kontserba-

tzen. da/du ad.kontserbaziokontsideratu, kontsidera, kontsideratzen.

du ad. Zah. ‘gogoan erabili; gogoeman’

kontsigna ‘zaindegia’kontsolagarrikontsolamendu Ipar.kontsolatu, kontsola, kontsolatzen.

da/du ad.kontsolatzailekontsolaziokontsonantekontsulkontsulatu iz.kontsuletxekontsulordekontsulta 1 (medikuarekikoa). 2 Heg. h.

argibide(-)eskaera, aholku-eskekontsulta egin

kontsultatu, kontsulta(tu), kontsultatzen.du ad. Zah. ‘argibidea, kontseilua es-katu’

kontsumitu, kontsumi, kontsumitzen. duad.

kontsumitzailekontsumokontu

nire (zure...) kontukontuak aterakontuak eginkontuan edukikontuan egonkontuan hartukontuan ipinikontuan jarrikontu eginkontu(-)emailekontu emankontu hartukontu(-)hartzaile

kontu(-)hartzekontu(-)kontarikontu korrontekontuzkontuz ibilikontuzko

kontularikontularitzakonturarazi, konturaraz, konturarazten.

du ad.konturatu, kontura(tu), konturatzen. da

ad.kontxo interj. Lgart.kontzeju Heg.kontzentratu, kontzentra, kontzentra-

tzen. da/du ad.kontzentraziokontzeptukontzepziokontzertukontzesiokontzesionariokontzientzia

kontzientzia(-)eragozle Sin. kon-tzientzia(-)objektorekontzientzia(-)eragozpen Sin. kon-tzientzia(-)objekzio

kontziliokoñakkooperatibakooperatibo: Guyanako Errepublika Ko-

operatiboa.koordenatu iz.koordinakundekoordinarazi, koordinaraz, koordinaraz-

ten. du ad.koordinatu, koordina, koordinatzen.

da/du ad.koordinatzailekoordinaziokopakopau Bizk. ‘mokadua, ahamena’kopenhagetar (herritarra)kopeta

kopeta(-)hezurkopetako iz. 1 ‘idiei-eta kopetan jartzen

zaien babesgarria’. 2 ‘kopetan eman-dako edo hartutako kolpea’

kopetalde

HIZTEGI BATUA 635

kopetatsukopetilunkopetilundu, kopetilun(du), kopetilun-

tzen. da/du ad.kopiakopiagintzakopiarazi, kopiaraz, kopiarazten. dio ad.kopiatu, kopia(tu), kopiatzen. du ad.kopiatzailekoplakoplarikoplatu, kopla(tu), koplatzen. du ad.:

etxekoandrea kopla dezagun nagusia-ren hurrena.

koptoera (hizkuntza)kopurukopurutsukoraina* e. kodainakoral iz. Ord. Corallimorpha eta Ord.

Madreporaria eta Subkl. Octocorala-ria

korapilatsukorapilatu, korapila, korapilatzen. da/du

ad.korapilokorazakorazatu iz.korbata* e. gorbatakorbetakorda 1 ‘soka’: korda bat hiru korapiloz

estekaturik dagoena. 2 ‘sorta lotua’:baratxuri-korda handi bana hartuz.

kordekordegabetu, kordegabe(tu), kordegabe-

tzen. da/du ad.kordel ‘soka mehea, listaria baino lodia-

goa’kordeldegikordeleria ‘kordel-multzoa’korderatu, kordera(tu), korderatzen.

da/du ad.kordokakordokarazi, kordokaraz, kordokaraz-

ten. du ad.kordokatu, kordoka(tu), kordokatzen.

da/du ad.korear (herritarra)koreera (hizkuntza)koreografia

koreografokorkoi* e. korrokoikorkox 1 iz. ‘konkorra’. 2 izond. ‘kon-

korduna’kornadu ‘kobrezko diru zaharra’kornubiera (hizkuntza)koroakoroadunkoroatu, koroa(tu), koroatzen. da/du ad.koroatzekorolakoronario izond.koronelkorortar (herritarra)korotz* e. gorotzkorporaziokorputz* e. gorputzkorrale Ipar.korrejidorekorrelaziokorridorekorrika Gip.korrikalari Gip.korritu 1, korri, korritzen. du ad.korritu 2 iz.: dirua korrituan jarri,

%15eko korrituarekin.korrok

korrok eginkorroka Sin. korrokada, korroskadakorrokada Sin. korroka, korroskadakorrokoi Fam. Mugilidae. Sin. lazunkorronka* e. korrokakorrontekorroskada Sin. korroka, korrokadakortakortesiakortina* e. errezel (eta bigarren mailan,

gortina)kortsariokortse Sin. gerruntzekortxo Heg. ‘artelazkia’koru 1 (elizakoa). 2 ‘abesbatza’kosekante Mat.kosinu Mat.kosk

kosk eginkoskakoskabilo Lgart. ‘barrabila’koskadun

636 EUSKERA - XLV, 2000, 2

koskari Ipar.koskatsukoskoil Ipar. ‘barrabila’koskol* e. oskolkoskor

mutil koskorneska koskor

koskordunkoskortsukoskortu, koskor(tu), koskortzen. 1 da/du

ad. ‘koskorrez bete’. 2 da ad. ‘hazi’kosmetikakosmetikokosmo* e. kosmoskosmogoniakosmopolitakosmopolitismokosmoskostakostaldekostapreziokostarik adlag.kostata adlag.kosta(tu), kosta, kostatzen. zaio ad.

kosta ahala kostakostukostuma Ipar. Zah. ‘ohitura’kostumatu, kostuma(tu), kostumatzen.

da ad. Ipar. Zah. ‘ohitu’kotakotangente Mat.kotizatu, kotiza, kotizatzen. du ad.kotizaziokotoi

kotoi(-)landare Gossypium sp.kotsu* e. kutsukottear (herritarra)kotxe 1* e. auto(mobil), beribil. 2 ‘zal-

gurdia; bagoia’. 3 Heg. (haurrentza-koa)

koxkor Adkor.koxu Bizk. ‘herrena’kozkor Adkor.kozkordun* e. koskordunkozkortsu* e. koskortsukozkortu* e. koskortukraba Serranus cabrillakrabarroka Scorpaena scrofakrabelin Dianthus sp.

krakakrakadakrako Ipar. ‘kakoa’kraskakraskarazi, kraskaraz, kraskarazten. du

ad.kraskatu, kraska(tu), kraskatzen. da/du

ad.kraterkreatu, krea, kreatzen. du ad. Erl.kreatura Erl.kreatzaile Erl.kreazio Erl.kreditukredokremakremailerakreolera (hizkuntza)kresalkretonakrima* e. krimenkrimen ‘lege-hauste larria’kriminalkrisantemo Chrysanthemum sp. Sin.

urrelilikriseilukrisikrisialdikrisket* e. kisketakriskitin

kriskitin-suge Subfam. Crotalinaekrismakristal 1 (mineralogian). 2 ‘kalitate han-

diko beira’: Bohemiako kristala.kristaldu, kristal(du), kristaltzen. da/du

ad.kristandade Bizk.kristau

kristau(-)ikasbidekristaugaikristautasunkristautu, kristau(tu), kristautzen. da/du

ad.kristoren Lgart.: kristoren haserrea.

kristorenak (esan, egin, entzun...)kriterio* e. irizpidekritikakritikari iz.kritikatu, kritika(tu), kritikatzen. du ad.

HIZTEGI BATUA 637

kritiko izond.kroaziar (herritarra)kroaziera ‘serbokroaziera’krobitxet Ipar. Zah. ‘hil-mihisea’kroketakrokodilo Fam. Crocodylidaekromatikokromatu, kroma, kromatzen. du ad.kromo Kim.kromosomakromoztatu, kromozta, kromoztatzen.

du ad.kronikakronikari iz.kroniko izond.kronologiakronometrokroskroska Ipar. h. koskakroslarikrozka* e. kroskakrudelkrustaz* e. oskoldun, krustazeokrustazeo Sin. oskoldunkruxpeta Ipar. ‘opil-mota’ku “q” letraren izenakua* e. kumakualalumpurtar (herritarra)kualitate* e. nolakotasunkualitatibokuartel Sin. kasernakuartetokubatar (herritarra)kubikokubismokubistakubo 1 Geom. 2: zortzi metro kubo.kudeaketakudeatu, kudea(tu), kudeatzen. du ad.kudeatzailekui iz. ‘akuria’kuia Cucurbita pepokuiatxo Cucurbita pepo var. oblongakuku Cuculus sp. eta Clamator sp.

kukuak jokukuak makur jokukuak oker jokuku(-)balakuku(-)belar Aquilegia vulgaris

kuku eginkuku jokuku(-)lore ‘kuku-belarra’kuku(-)praka Digitalis purpureakuku(-)sagar

kukuarazi, kukuaraz, kukuarazten. Ipar.du ad.

kukukakukula Ipar. ‘zerbaiten goialdea’kukuma Amanita ovoideakukurrukukukurrukukakukuso Sin. arkakuso

kukuso(-)belar Plantago psilliumkukutu, kuku(tu), kukutzen. Ipar. da/du

ad. 1 ‘estali’. 2 ‘ezkutatu, gorde’kulatz* e. puntukuleto Amanita caesareakuliska Limosakulpakulpadunkulpagabe izond.kulto* e. kultukultu 1 iz. Erl.kultu 2* e. ikasi, landukulturakulturalkulubizkulunkakulunkarikulunkatu, kulunka(tu), kulunkatzen.

da/du ad.kuluska* e. kuluxkakuluxkakuma batez ere Bizk. ‘sehaska’kume ‘animalien umea’kumino Cuminum cyminumkunplitu* e. konplitukuotakupel h. upelkupira* e. gupidakupitu, kupi, kupitzen. Gip. da/du ad. h.

gupidatukupoikupulakuraia Ipar. ‘adorea’kuraios Ipar. ‘adoretsua’kurba Geom.kurbadura

638 EUSKERA - XLV, 2000, 2

kurbatu, kurba(tu), kurbatzen. da/du ad.kurduera (hizkuntza)kurios Ipar. ‘polita, ikusgarria’kurioso Herr. 1 izond. 2 adlag.kuriostasun Ipar.kurka Zah. ‘hurrupa’kurkubita (kuia-mota)kurlinta Numenius sp.kurlo 1 Ipar. h. kurrilokurlo 2 Ipar. ‘nanoa’kurloi Bizk. ‘txolarrea’kurrika batez ere pl.kurrilo Grus sp.kurrinkakurrinkarikurritu, kurri, kurritzen. du ad. Ipar. h.

korritukurrixka ‘oihua, txilioa’kurruka ‘(usoaren) urruma’kurtso 1 h. ikasturte, ikastaro. 2 h. ibil-

bidekurumino Vespa crabrokusi Ipar. ‘lehengusua, lehengusina’kuskukuskula Cuscuta epithymumkutizia* e. gutiziakutsadurakutsaezin’

kutsagarri: baterietako merkurioa kutsa-garria da.

kutsakor: gaitz kutsakorra.kutsapenkutsarazi, kutsaraz, kutsarazten. du ad.kutsatu, kutsa, kutsatzen. da/du ad.kutsatzaile: baterietako merkurioa ku-

tsatzailea da.kutsukutsudunkutsugabe izond.kutturlio Galerida sp.kutun 1 iz.kutun 2 izond.kutunki adlag.kutuntasunkutxa

aurrezki-kutxakutxare* e. koilarakutxazainkuwaitar (herritarra)kuxian Ipar. adlag. ‘berehala’kuxidade Gip. Lgart. ‘txukuntasuna’kuxinkuxkuxeankuzkurkuzkurtu, kuzkur(tu), kuzkurtzen. da/du

ad.

L

l (ele)laba: sumendiaren laba.labain izond.labaina* e. labanalabainarazi, labainaraz, labainarazten.

du ad.labainarri ‘labainarazten duen harria’labaindu, labain(du), labaintzen. da ad.labaingarri: bide labaingarriak.labainka adlag.labainkadalabainkatu, labainka(tu), labainkatzen.

da ad. ‘labaindu’labainkerialabainketalabainkor

labainkortasunlabaintasunlabaki ‘luberria’labakitu, labaki(tu), labakitzen. du ad.labana iz.

bizar(-)labanalabankada ‘labana-ukaldia’labarlabe

labe garailabe handi* e. labe garailabealdilabekada ‘labealdia’laberatu, labera(tu), laberatzen. du ad.labetegi Ipar. ‘labea’labezomorro Blattaria

HIZTEGI BATUA 639

labirintolaborantzalaborarilaborategilaboratu, labora, laboratzen. du ad.laborelaborrilabur

labur-zurreanlaburbildu, laburbil, laburbiltzen. du ad.laburduralaburgarrilaburketalaburkilaburkirolaburpenlaburrarazi, laburraraz, laburrarazten.

du ad.laburtasunlaburtu, labur(tu), laburtzen. da/du ad.laburtxolaburtzapenlaga, lagatzen. du ad. ‘utzi’laginlaginketalagostar (herritarra)lagun

lagun egin: etxeraino lagun egin diotadiskideari.lagun eramanlagun hartulagun hurkolagun izan

lagunartelagundi (Jesusen Lagundia esapidean

erabilia)lagundu, lagun(du), laguntzen. du (Ipar.)

eta dio (Heg.) ad. 1 ‘lagun egin’. 2 ‘la-guntza eman’

lagungarrilagungo ‘lagun izatea, laguntasuna, la-

guntza’lagunkin Ipar. ‘jendekina’laguntasunlaguntxolaguntzalaguntzailelahar Rubus sp.lahardi

laialaiaketalaiarilaiatu, laia(tu), laiatzen. du ad.laido Ipar. edo Jas.laidogarrilaidokalaidotu, laido(tu), laidotzen. du ad.laidoztatu, laidozta, laidoztatzen. du ad.laikolaikotasunlain Bizk. eta Gip. ‘adina’: banaiz hori

egiteko lain.laineza

laineza emanlaineza hartu

laino 1 ‘behe-lainoa’. 2 Batez ere Gip. h.hodei

lainopelainotsulainotu, laino(tu), lainotzen. da/du ad.laiotz iz. eta izond. Sin. ospel 2laira Ipar. ‘aihena’laka 1 ‘errotariaren saria’laka 2 (berniz-mota)lakain* e. akainlakar batez ere Bizk. ‘zakarra’lakari ‘garau-neurria’lakatu, laka(tu), lakatzen. du ad.lakatz 1 batez ere Bizk. izond. ‘latza’lakatz 2 batez ere Bizk. iz. ‘gaztainaren

oskola’laket izond.: gizon laketa da.

laket izan 1 da ad.: adiskidegoa ber-dintasunean baizik ez da laket. 2 zaioad.: hona zer zaidan niri gehienik la-ket euskaran. 3 du ad.: arriskuan laketduena, han galduko da.laket-portu

laketaldilaketarazi, laketaraz, laketarazten. du ad.laketgarrilaketontzilaketu, laket(u), laketzen. da/zaio ad.lakiolako 1 Bizk. h. bezalakolako 2 ‘dolarearen ontzia’laku h. aintzira

640 EUSKERA - XLV, 2000, 2

lama Ipar ‘garra’su-lama

lamadalamikatu* e. miazkatu, milikatulaminalan

lan eginlan eragin

lanabeslanaldilanartelanbidelanbo* e. lanbrolanbrolanbrotsulanbrotu, lanbro(tu), lanbrotzen. da/du

ad.landa 1 iz. 1 ‘lantzeko on den lur-ere-

mua, alorra’. 2 ‘hiriguneari kontrajar-tzen zaion eremua’ (batez ere hitz el-kartuetan)

landa 2 postpos.-tik landa-z landa(ra)

landara* e. landarelandarazi, landaraz, landarazten. dio ad.landarelandaredi Sin. floralandaretzalandatu, landa(tu), landatzen. du ad.landatzailelandazainlander Jas. ‘behartsua’landerretxe Jas.landetxelandu, lant/landu, lantzen. du ad.landugabe izond.lanegunlangalangabe iz. eta izond.langabezia ‘lanik eza’langailangarlangatu, langa(tu), langatzen. du ad.langelalangilelangilego 1 Ipar. ‘langiletasuna’. 2* e.

langileria, langileaklangileria

langiletasunlangintzalanjer Ipar. g.er. ‘arriskua’lanjeros Ipar. g.er. ‘arriskutsua’lankidelankidego Sin. lankidetzalankidetasunlankidetza Sin. lankidegolanlekulano* e. laino; lañolanpa Ipar. h. lanparalanparalanperna 1 (oskolduna) Fam. Lepadidae.

2 (perretxikoa) Amanita sp.lanpetu izond.

lanpeturiklanpostulansarilantegi 1 ‘lan egiteko tokia, batez ere fa-

brika baino txikiagoa’: eskultorearenlantegia. 2 ‘egitekoa, lana’: lantegiederra hartu dik bere gain!

lantokilantsulantu iz.lantzalantzaile (gehienetan hitz elkartuko biga-

rren osagai bezala): lur-lantzaile.lantzean Bizk.

lantzean-lantzeanlantzean behin

lantzoi Ammodytes tobianus, etab.lanuztelaño 1 ‘apala’. 2 ‘laua’: itsasoa laño

dago.lañotasunlaosera (hizkuntza)laostar (herritarra)lapa Fam. Patellidaelapa-belar Arctium lappalapastu, lapats/lapastu, lapasten. da ad.

g.er. ‘(esnea) mindu’lapati Fam. Gobiesocidaelapatin ‘lapa-belarraren fruitua’lapatslapatx Bizk. ‘lapa-belarra’lapaztar (herritarra)lapikolapikoko iz.

HIZTEGI BATUA 641

lapikotxolapikotzarlapitz 1 Ipar. ‘arbela’. 2 Sin. arkatzlapranean Bizk. ‘zeharka’laprast

laprast eginlaprastadalaprasteko iz.lapurlapurketa* e. lapurretalapurrerialapurretalapurtarlapurteralapurtu, lapur(tu), lapurtzen. du ad.lapurtxori ‘mika’lar Bizk.: ez dio geroari lar begiratu be-

har; lar ondo ere; lar zorrotz erantzunzion; beldur lar har ez dezaten.

laranja: laranja-zukua.laranjaondo* e. laranjondolaranjondo Citrus sinensislaratro Bizk. ‘daratulua’laratzlarbalardaskalardaskatu, lardaska(tu), lardaskatzen.

du ad.lardaskerialardastu, lardats/lardastu, lardasten. du

ad.lardatslarderia Ipar. eta Naf.larderiatsu Ipar.larderiatu, larderia(tu), larderiatzen.

Ipar. da/du ad.larehun* e. laurehunlargabista Ipar. ‘betaurrekoa’largatu, larga, largatzen. du ad. Zah. h.

lagalargo Ipar. ‘zabala, lasaia’: sorbaldaz

arras largoa.largoki Ipar.largotasun Ipar.laringelaritz Larix decidualarmintzlarogei* e. laurogeilarrabere

larrainlarrapast* e. laprastlarrasuge ‘sugegorria’larratu, larra, larratzen. da/du ad.larrazken Ipar. eta Naf. ‘udazkena’larrelarregi batez ere Bizk.larregikerialarreratu, larrera(tu), larreratzen. da/du

ad.larretxori ‘hegatxabala’larri 1 izond.: 1 ‘handia’: gatz larria.

2 (estutasunekoa): gure hizkuntzarenegoera larria.

larri 2 iz. ‘larritasuna’: bere hutsa aitor-tu beharrak ematen zion larria eta lo-tsa.larri-ikara

larriagotu, larriago(tu), larriagotzen.da/du ad.

larrialdilarriarazi, larriaraz, larriarazten. du ad.larrigarrilarrikilarriminlarritasunlarritu, larri(tu), larritzen. da/du ad.larritxolarru

larrua apaindularrua jo 1 ‘larrua ondu’. 2 Lgart.‘sexu harremanak izan’larrua ondularrutik pagatu

larruarazi, larruaraz, larruarazten. du ad.larruazallarrudura Ipar.larruginlarrugorri: larrugorrien buruzagia; gi-

zon larrugorriak; larrugorri zegoeneguzkitan.larrugorrian

larrugorritasunlarrugorritu, larrugorri(tu), larrugorri-

tzen. da/du ad.larrukilarrutu, larru(tu), larrutzen. da/du ad.larrutzailelartxo Bizk. ‘gehiegitxo’

642 EUSKERA - XLV, 2000, 2

laru batez ere Bizk. izond. eta iz. ‘(kolo-re) horia’

larunbatlarutu, laru(tu), larutzen. da/du ad.lasailasaialdilasaiarazi, lasaiaraz, lasaiarazten. du ad.lasaibidelasaigarri izond. eta iz.lasaikerialasaikilasaitasunlasaitu, lasai(tu), lasaitzen. da/du ad.lasaitxolasatu* e. lasaitulaskitu, laski, laskitzen. Bizk. da/du ad.

‘hondatu’lastaira

lastaira(-)dendalastamarregalastargilastategilaster 1 izond. eta iz.: laster batean; lan

lasterra. 2 adlag.: laster etorriko da.laster eginlasterrean

lasterbidelasterka: 1 adlag. 2 iz.: lasterka batean.

lasterka eginlasterkarazi, lasterkaraz, lasterkarazten.

du ad.lasterkarilasterkatu, lasterka(tu), lasterkatzen.

Ipar. 1 da ad. ‘lasterka egin’. 2 Zub.du ad. ‘jazarri’: etsaiak hilik eta las-terkaturik.

lasterketalasterraldilastertasunlastertxolastimalastimagarrilastolastodunlastokaralastotu, lasto(tu), lastotzen. da ad.lastoztatu, lastozta, lastoztatzen. du ad.lata 1 ‘teilapeko ohol mehea’lata 2 Heg. ‘kontserba-ontzi mota bat’

laterri h. estatulatexlatifundiolatinlatorrilats batez ere Ipar. ‘ur-laster txikia’latsarilatsarrilatsatu, latsa, latsatzen. du ad. ‘arropa

urez garbitu’latzlatzarazi, latzaraz, latzarazten. du ad.lau 1: arratsaldeko laurak dira; uztaila-

ren lauan.lau hankan ‘eskuak eta zangoak lu-rrean ezarriz’lau oinean ‘eskuak eta zangoak lurre-an ezarriz’lauretan hogei Ipar. ‘laurogei’

lau 2 iz. eta izond.lauburulaudagarrilaudamenlaudarazi, laudaraz, laudarazten. dio ad.laudatu, lauda, laudatzen. du ad.laudatzailelaudoriolaugarrenlauhazka 1 adlag. ‘urratsik bizienean

(ibili, zaldiak eta)’. 2 iz.: espainiar be-horren lauhazka pisua.

lauhazkatu, lauhazka(tu), lauhazkatzen.da ad.

lauhortzlaukilaukolaukoitzlaukoiztu, laukoitz/laukoiztu, laukoizten.

da/du ad.laukotelaukunlaun* e. lau 2launalaunakalaunakatu, launaka(tu), launakatzen.

da/du ad.launazka Ipar. h. launakalaundu* e. lautulauoineko

HIZTEGI BATUA 643

lauoinka 1 adlag. ‘urratsik bizienean(ibili, zaldiak eta)’. 2 iz.: zaldienlauoinka ezin geldituz.

laurden: ordu bat eta laurden; ordu bateta laurdenak; hirurak eta laurden;hiru eta laurdenak.

laurdendu, laurden(du), laurdentzen.da/du ad.

laurdenkatu, laurdenka, laurdenkatzen.du ad. Ipar. 1 ‘laurdendu’. 2 ‘gilloti-natu’

laurehun: laurehun eta bost; laurehuneta hogei.

laurehungarrenlaurleko g.er. h. pezetalaurogei: laurogeita bat; laurogeita ha-

mar; laurogeita batgarren.laurogeigarrenlaurogeinalausengarilausengatu, lausenga, lausengatzen. du ad.lausengulausolausogarri izond.lausotasunlausotu, lauso(tu), lausotzen. da/du ad.lautada Geogr. h. ordokilautasunlautu, lau(tu), lautzen. da/du ad.lauzalauzatu, lauza(tu), lauzatzen. du ad.lauzka Ipar.lauzkatu, lauzka(tu), lauzkatzen. du ad.

Ipar. ‘lagundu, indartu’lauzpabostlaxatu, laxa, laxatzen. Ipar. eta Naf. da/du

ad. 1 ‘askatu’. 2 ‘lasaitu’. 3 ‘zabartu’laxolaxokerialaxokilaxotasunlazeria Ipar. ‘miseria’lazgarri: oroitzapen ile-lazgarria.lazkilaztabinlaztan iz. eta izond.

laztan eginlaztan emanlaztan izan ‘maite izan’

laztandu, laztan(du), laztantzen. du ad.laztangarrilaztanka adlag.laztankilaztankirolaztantasunlaztantxolaztasunlaztu, latz/laztu, lazten. da/du ad.lazturalazun Fam. Mugilidae. Sin. korrokoilebatz* e. legatzlebitar Erl.legamialegamiadunlegamiagabe izond.

legamiagabekolegamiatu, legamia(tu), legamiatzen. da

ad. ‘(orea) altxatu’legarlegarreztatu, legarrezta, legarreztatzen.

du ad.legartsulegartzalegatz Merluccius merlucciuslege

lege nagusilegealdilegebiltzarlegebiltzarkidelegedi Sin. legerialegegabe izond.legegailegegilelegegin Bizk. ‘legegilea’legegintzalegegintzaldilegegizon ‘gizon legelaria’legelarilegenlegenar ‘legen beltza, Hansen-en bazilo-

ak eragindako legen-mota’legenardunlegendunlegeria Sin. legedilegetxe Bizk. ‘bezalaxe’legez 1 ‘legearen arabera’. 2 Bizk. ‘beza-

la’legezko

644 EUSKERA - XLV, 2000, 2

legezkotasunlegeztapenlegeztatu, legezta, legeztatzen. du ad.legoa (bide-neurri zaharra)lehen 1 adlag. ‘lehenago’. 2 ord. ‘lehe-

nengo’. 3 iz. ‘lehenaldia, iragana’lehen baino lehen ‘lehenbailehen’lehen buruan

lehenagolehenagoko

lehenaldilehenbailehenlehenbizilehenbizikolehenbizikoz h. lehenbizi, leheniklehendabizi

lehendabizikolehendakarilehendakariordelehendakariordetzalehendakaritzalehendanik Jas. h. lehendiklehendikleheneko Ipar. h. lehengolehenenlehenengo

lehenengo eta behinlehenengoz

lehengailehengolehengoratu, lehengora(tu), lehengora-

tzen. da/du ad.lehengusina Bizk.lehengusulehenik

lehenik eta behinlehentasunlehentxeagoleher egin 1 ‘lehertu, eztanda egin’.

2 ‘guztiz nekatu’ahalak eta leherrak eginleher eraginleher gaizto eginleherrenak egin

lehergailehergailulehergarrileherkari Hizkl.leherketa

leherra Ipar.: arrainez bazen leherra han;aste guztian euriz leherra egin zuen.

leherrarazi, leherraraz, leherrarazten. duad.

lehertu, leher(tu), lehertzen. da/du ad.:1 ‘eztanda egin’. 2 ‘nekatu’. 3 Batezere Ipar. ‘zanpatu’

lehertzailelehia 1 ‘ahalegin bizia’. 2 ‘norgehiago-

ka’: elkarren lehian ibili.lehiaka adlag.lehiaketalehiakidelehiarazi, lehiaraz, lehiarazten. du ad.lehiatsulehiatu, lehia(tu), lehiatzen. da ad.lehiatukilehoi Panthera (leo) leo: lehoi arra; le-

hoi emea; lehoi-zuloa.lehoinabar Panthera (panthera) pardus.

Sin. panteralehoitegilehoitzarlehor izond. eta iz.: itsasoz eta lehorrez.

lehor-haizelehorpelehorreratu, lehorrera(tu), lehorreratzen.

da/du ad.lehortarlehortasunlehortelehortu, lehor(tu), lehortzen. da/du ad.lei Sin. horma, izotz

leia eginleialleialkileialtasunleiar 1 Opt. ‘gutxienez alde bat konka-

boa edo konbexua duen beirakia’. 2 h.kristal; beira

leihatilaleiholeihor* e. lehorleinargi iz. eta izond.leinargitasunleinuleinuru batez ere Zub. ‘izpia, distira’leitu 1 Herr. ‘irakurri’leitu 2 da/du ad. Sin. hormatu, izoztu

HIZTEGI BATUA 645

leizar* e. lizarleize

leize-zulosu(-)leize

leizetsuleka izond. eta iz.lekadun 1 izond.: arbola lekadunak. 2 iz.

‘Leguminosae familiako landarea’lekaidelekaimelekaio 1: erregeren lekaio lehena.lekaio 2 ‘oihua, irrintzia’lekarilekaro g.er. ‘basamortua’lekat Ipar. Zah. ‘salbu, izan ezik’: leku

guztietako herriez, lekat juduez.lekatu 1, lekat(u), lekatzen. Ipar. du ad.

Zah. ‘kanpo utzi, salbuetsi’lekatu 2, leka(tu), lekatzen. ‘lekan sartu’;

‘lekak aletu’; ‘(landarea) lekaz bete’lekoa* e. legoalekora postpos.

-tik lekora Ipar. ‘-tik kanpora’; ‘-enondoan, handik berehala’-z lekora Ipar. ‘-z kanpora’: ez da ne-hor onik Jainkoaz lekora.

leku-en lekuan ‘-en ordez’: arrainaren le-kuan suge bat emango dio.lekuan ‘beharrean’ (aditzaren era bu-rutuaren ondoan): lehengo neke gogo-rrak arindu lekuan, eman zizkien nekeberriak.lekuan-lekuan adlag.lekuan lekuko izlag.: lekuan lekukofruituak ezagutu nahi zituen.leku emanleku(-)izenleku onean (egon, etab.): orain ordain-du behar dizudala? Bai, leku onean!lekutan: lekutan dago lan horren bu-kaera!lekutara

lekualdaketalekualdatu, lekualda, lekualdatzen.

da/du ad.lekualdatzelekuko iz.lekukotasunlekukotu, lekuko(tu), lekukotzen. da ad.

lekunelekuratu, lekura(tu), lekuratzen. da/du ad.lekutu, leku(tu), lekutzen. da/du ad.

‘urrundu, baztertu, desagertu’: Jesushandik lekutu eta bere herrira itzulizen; bazterrera lekutu zuen.

lekutzelelo 1 iz. ‘errepika; askotan errepikatzen

dena’lelo 2 izond. Batez ere Bizk. ‘ergela’lelokerialelotu, lelo(tu), lelotzen. da/du ad.lema (itsasontziarena)lemamia* e. legamialemarilemazainlengoaia Zah. h. mintzaira, hizkuntzalengoradu* e. mihi-arrainleninismoleninistalente Heg. h. leiarlenteja* e. dilistalentilla 1 (begietakoa). 2* e. dilista, ilar

xabalntoi Pagellus acarneleopardo* e. lehoinabar, panteralepahori Martes marteslepauztailepazuri Martes foinalepo

-en lepora-en lepotiklepoa egin (ipini, jokatu, etab.) ‘apus-tu egin’lepo egin ‘lepoa moztu’lepo(-)hezurlepo-luzelepo-motzlepo-okerleporainolepo(-)zintzur Ipar. ‘lepoa’

lepoaldelepogainlepoko iz.lepondoleporatu, lepora(tu), leporatzen. 1 dio

ad.: hilketa berari leporatu ziotelako.2 du ad.: berrehun kiloko harria lepo-ratu baietz!

lepozaki ‘lepondoa’

646 EUSKERA - XLV, 2000, 2

lepra h. legenarlepradun h. legenardunler Pinus sp. Sin. pinu

ler beltzler gorri

lera 1 ‘gurpilik gabeko orga’. Sin. narralera 2 batez ere Bizk. ‘grina’leratsu ‘grinatsua’lerdamin h. aloelerde Sin. adurlerdenlerdendu, lerden(du), lerdentzen. da/du

ad.lerdengarrilerdenkilerdentasunlerdoi Sin. pinudilerradura Sin. lerrakuntzalerragarrilerrakorlerrakuntza Sin. lerraduralerraldilerrarazi, lerraraz, lerrarazten. du ad.lerratu, lerra, lerratzen. da ad.lerro

lerroanlerro-lerro adlag.

lerrokalerrokadalerrokatu, lerroka(tu), lerrokatzen. da/du

ad.lertsun Grus gruslertxun Populus tremulalertxundilertzo Ipar. ‘lohitasuna’lertzotu, lertzo(tu), lertzotzen. Ipar.

da/du ad.lesbianismolesothoar (herritarra)lesuin* e. pezoiletaginletanialetaria h. letanialetoiletoniar (herritarra)letoniera (hizkuntza)letra

letra larri Sin. maiuskulaletra xehe Sin. minuskula

letra nagusi* e. letra larri, maiuskulaletra xipi* e. letra xehe, minuskulaletradu Heg. ‘legelaria’letradunletragabe izond.letratu ‘ikasia, letraduna’letrazaleletreiatu, letreia, letreiatzen. du ad.letxe Bizk. h. legetxe, bezalaxeletxuga h. urazaleukozitoleunleunarazi, leunaraz, leunarazten. du ad.leundu, leun(du), leuntzen. da/du ad.leungarri izond. eta iz.leunkerialeunketaleunkileunkiroleuntasunleuntzaileleuzemialexikallexikolexikografia Sin. hiztegigintzalez Bizk. h. legezleze* e. leizelezka Typha sp.lezoi h. pezoilibanoar (herritarra)libera 1 ‘Frantziako dirua’. 2 Ipar. h.

libralibera esterlina

liberal 1 Zah. izond. ‘eskuzabala’liberal 2 iz. eta izond.: karlistak eta li-

beralak.liberalismoliberalkerialiberalkiliberaltasunliberdi ‘libra-erdia’liberiar (herritarra)libertate batez ere Ipar. ‘askatasuna’libertimendu Ipar.libertitu, liberti, libertitzen. da ad. Ipar.

h. dibertitu, jostatulibiar (herritarra)libido iz.libra (pisu-neurria): libra-erdi.

HIZTEGI BATUA 647

librantza Ipar.librarazi, libraraz, librarazten. du ad.libratu, libra(tu), libratzen. 1 du ad. ‘ate-

ra, askatu’. 2 da ad. Lgart. ‘kaka egin’libratzailelibrelibrekilibrevilletar (herritarra)libro Ipar. h. libre, askeliburu

liburu(-)dendaliburugileliburugintzaliburuki Sin. tomoliburukoteliburutegiliburuxkaliburuzainliburuzalelidiera (hizkuntza)liechtesteindar (herritarra)liga 1 1 ‘elkarte-mota’. 2 ‘kirol-lehiake-

ta’liga-txapelketa

liga 2 ‘ardoak-eta eratzen duten hondarlodia’

lignitolihazi* e. linaziliho Linum sp.lika Sin. biskalikatsu Sin. biskatsulikatu, lika(tu), likatzen. da/du ad. Sin.

biskatuliken Licheneslikido Sin. isurkarilikidu* e. likidolikiera (hizkuntza)likin Bizk. ‘itsaskorra, likatsua’likiskerialikistasunlikistu, likits/likistu, likisten. da/du ad.likits ‘zikina, lizuna’lili Ipar. edo Jas. ‘lorea’lilipa ‘nartzisoa’lilitegililitu, lili(tu), lilitzen. da ad.liliztatu, lilizta, liliztatzen. du ad.lilongwetar (herritarra)lilura

lilurabideliluragarrililurakerialilurakorliluraldililuramenduliluratu, lilura(tu), liluratzen. da/du ad.

1 ‘argi gehiegiak ikusmena nahasi’: ar-giaren distirak begiak liluratu dizkie-lako. 2 hegaztia liluratzen duen sugea.

liluratzailelima 1 (altzairuzko lanabesa)lima 2 Citrus limettalimatar (herritarra)limikatu* e. milikatulimoilimoiondo Citrus limonlimondo Citrus limettalimosna

limosna eginlimosna eman

limosnagilelimosnarilimurilimurkerialimurkorlimurrarazi, limurraraz, limurrarazten.

du ad.limurtu, limur, limurtzen. 1 da/du ad.

‘irristatu, labaindu’. 2 du ad. ‘lerratu,zerbait egitera bultzatu’: ez dakit norklimurtu duen haiei dirua uztera.

limurtzailelinaberalinai Gip. edo Naf. ‘gorua’linazilinbolinburi* e. limurilinburtu* e. limurtulinealineallinfalingala (hizkuntza)lingirda* e. lirdingalinguista Sin. hizkuntzalarilinguistika Sin. hizkuntzalaritzalinguistiko: atlas linguistikoa = hizkuntz

atlasa.lino* e. liho

648 EUSKERA - XLV, 2000, 2

linotipialinterna 1 Ark. 2 Heg. h. esku-argilintzura ‘zingira’linu* e. liholipar 1 ‘unea’: hari begira gelditu naiz

lipar batez. 2 Ipar. ‘apurra, zati txikia’:ogi liparrik ez dut etxean.

lipizta ‘kalapita’lipotimialipu* e. lupulira 1 (musika-tresna)lira 2 (diru-banakoa)lirainliraindu, lirain(du), liraintzen. da/du ad.liraintasunliranja* e. laranjalirdingalirdingatsulirika iz.liriko izond.lirin Jas. ‘umoa, heldua’: gordinak jaten

dituenak jan ditzake lirinak.lirindu, lirin(du), lirintzen. da ad. Jas.

‘gehiegi umotu’lirio Heg.lisaburdinalisaketalisatu, lisa, lisatzen. du ad.lisatzailelisboar (herritarra)liseriketa* e. digestiolisiba* e. lixibaliskarliskarbideliskarraldiliskartiliskartsuliskartu, liskar(tu), liskartzen. da ad.liskatsu* e. likatsulista Sin. zerrendalistafin Ipar. ‘liztorra’listari ‘hari sendoa’listulistukalistukarilitera* e. ohatzeliterarioliteratoliteratura

literaturazalelitiolitografialitrolitslituaniar (herritarra)lituaniera (hizkuntza)liturgialiturgiko: musika liturgiko = liturgia-

musika.litxarlitxarrerialitxarrero Heg.lixibalixibatu, lixiba(tu), lixibatzen. du ad.lizar Fraxinus sp.lizardilizentzi izan Gip. da ad. Herr. ‘zilegi

izan’lizentzializentziadunlizentziatu Heg. h. lizentziadunlizeolizpaperliztor Superfam. Vespoidea etab.liztortzar h. kuruminolizunlizunarazi, lizunaraz, lizunarazten. du

ad.lizundu, lizun(du), lizuntzen. da/du ad.lizunkerializunkilizunkirolizunkoilizuntasunljubljanar (herritarra)lo

loak hartu. du ad.: bitarte hartan loakhartu zuen Jesus.lo-belar Papaver somniferumlo eginlo eraginlo-lo Haur.lotan

loaldiloba Bizk.lobambar (herritarra)lodilodiarazi, lodiaraz, lodiarazten. du ad.

HIZTEGI BATUA 649

lodieralodikoteloditasunloditu, lodi(tu), loditzen. da/du ad.lodixko loeri 1 ‘logalea, logura’. 2 ‘gaitza’logalelogaletu, logale(tu), logaletzen. da/du ad.logaritmologelalogikalogikarilogiko iz. eta izond.loguralohi iz. eta izond.lohiduralohigabelohihartzeko iz. ‘lan-jantzia’lohikerialohitasunlohitsulohitu, lohi(tu), lohitzen. da/du ad.lohiztatu, lohizta, lohiztatzen. Ipar.

da/du ad. ‘lohitu’loina Chondrostoma sp.loka 1 1 izond.: oilo loka. 2 adlag.: oiloa

loka jarri da.loka 2 adlag. ‘koloka’: loka-loka jarri zi-

tzaizkion hortzak.lokabe izond.lokabetasunlokabetu, lokabe(tu), lokabetzen. da/du

ad.lokailulokallokarrarazi, lokarraraz, lokarrarazten.

du ad.lokarrilokartu, lokar, lokartzen. da ad.: bereha-

la lokartu zen haurra.lokatu, loka(tu), lokatzen. da/du ad.lokatz iz. ‘lohia, basa’lokatza ‘lokaztia, lokatza dagoen tokia’lokaztiloki ‘buruaren alboko aldea’

loki(-)hezurlokia Ipar. ‘heldulekua’lokotx ‘morkotsa, lakatza’lometar (herritarra)

londrestar (herritarra)lopide Ipar. ‘heldulekua’lor

zor eta lorloradendalorail h. maiatzloraketaloraldilorarazi, loraraz, lorarazten. du ad.lorategiloratu, lora, loratzen. da/du ad.loratzelorbidelore

lore(-)hauts Sin. polenlore(-)orratz Sin. pistilolore-zil* e. lorezil

loredunloreontziloretokiloretsulorezainlorezaintzalorezil Sin. estamineloreztatu, lorezta, loreztatzen. da/du ad.loria 1 ‘aintza’. 2 Ipar. ‘poza’loriagarri Ipar.loriatu, loria(tu), loriatzen. Ipar. da/du

ad. ‘poztu’lorifikatu, lorifika, lorifikatzen. Ipar. du

ad. g.er.lorios Ipar.loro Psittacula sp.lorpenlorraldilorratzlorrin Bizk. 1 izond.: eguraldi lorrina.

2 iz.: satorrak soroan lorrinak egin ditu.lorrindu, lorrin(du), lorrintzen. Bizk.

da/du ad.: basatzan lorrindu; etxea etaondasunak lorrintzen.

lortu, lor, lortzen. du ad.losintxalosintxarilosintxatu, losintxa(tu), losintxatzen. du

ad.lotaratu, lotara(tu), lotaratzen. da/du ad.lotarazi, lotaraz, lotarazten. du ad. ‘lo-

tzera behartu’

650 EUSKERA - XLV, 2000, 2

lotazil h. abenduloterialotilotinant Ipar. Sin. tenienteloto Nelumbo nucifera edo Nymphaea

Lotuslotsa 1 ‘ahalkea’. 2 Ipar. ‘beldurra’

lotsa gaiztolotsa izan

lotsabako Bizk. izlag.lotsabidelotsagabe izond.

lotsagabekolotsagabekerialotsagabekilotsagabetasunlotsagabetu, lotsagabe(tu), lotsagabe-

tzen. da/du ad.lotsagaldu izond.

lotsagaldukolotsagarri

lotsagarrizkolotsagarrikerialotsaizun Jas.lotsakorlotsaldilotsarazi, lotsaraz, lotsarazten. du ad.lotsari batez ere Bizk. 1 ‘lotsa’. 2 pl.

‘giza ernalkinen ageriko zatia’: ikusizuen bere aitaren lotsariak agerianzeudela.

lotsatilotsatu, lotsa(tu), lotsatzen. da/du ad.lotseria Ipar. ‘beldurra’lotsorlotu, lot, lotzen. 1 du ad. 2 zaio ad. ‘atxi-

ki, itsatsi’. 3 zaio ad. ‘heldu, oratu;ekin’: zeri lot ez dakizula; bizitza be-rri bati lotu.

lotuneloturalotutasunlotzailelozorroluandar (herritarra)lubakiluberriluberritu, luberri(tu), luberritzen. du ad.ludi ‘lurbira, mundua’

luebaki* e. lubakiluginlugintzalugorriluhartz Gryllotalpa gryllotalpaluizilukainkaluki Bizk. ‘azeria’

luki(-)buztan ‘azeri-buztana’lukru* e. lukurulukur h. lukurarilukurantza h. lukurrerialukurarilukurrerialukurreru Heg. h. lukurarilukurulumalumaberritu, lumaberri, lumaberritzen.

da ad.lumadi Sin. lumajelumadunlumagabe izond.lumaje Sin. lumadilumatsulumatu, luma(tu), lumatzen. 1 du ad. ‘lu-

maz gabetu’. 2 da ad. ‘lumaz hornitu’lumatxalumatxolumera ‘baleen eta arrainen koipea’lunbagolupalupetz Bizk. ‘basa, lohia, lokatza’lupetza Bizk. ‘basatza, lokaztia, lokatza

dagoen tokia’lupia Dicentrarchus labraxlupu 1 ‘eritasun kutsakorra’lupu 2 ‘animalia txiki pozoitsua’lur

lur-emaile Sin. ehorzlelur emanlur-lanlur joLurra mug. Astron.: gure planeta, Lu-rra da.

lurbiralurburu ‘Lurraren poloa’lurgerri* e. ekuatorelurkapa* e. (lur) geruzalurkoi

HIZTEGI BATUA 651

lurmen ‘elurra urtu den lur-zatia’lurmendu, lurmen(du), lurmentzen.

da/du ad.lurmuturlurmuturtar (herritarra)lurpelurpebide* e. azpibidelurperatu, lurpera(tu), lurperatzen. da/du

ad.lurpetu, lurpe(tu), lurpetzen. da/du ad. h.

lurperatulurraldatu, lurralda, lurraldatzen. du ad.lurraldelurrazallurrerarazi, lurreraraz, lurrerarazten. du

ad.lurreratu, lurrera(tu), lurreratzen. da/du

ad.lurreztatu, lurrezta, lurreztatzen. du ad.lurrikaralurrin 1 ‘usain gozoa’. 2* e. lurrunlurrindu, lurrin(du), lurrintzen. du ad.lurrinontzi ‘lurrina edukitzeko ontzia’lurrontzilurrontzigintzalurrun ‘gasa’

lurrun(-)makinalurrundu, lurrun(du), lurruntzen. da/du

ad.lurrunkorlurrunontzi ‘lurrunez dabilen ontzia’lursagar batez ere Ipar. ‘patata’lurtarlurtu, lur(tu), lurtzen. da ad.lusakar (herritarra)lusitaniar (herritarra)lusuilluteranismoluteranoluto Heg. iz. h. dolulutxo Fam. Esocidaeluvitera (hizkuntza)

luxemburgar (herritarra). Sin. luxen-burgotar

luxenburgera (hizkuntza)luxenburgotar (herritarra). Sin. luxem-

burgarluzabideluzaezinluzagarri iz. eta izond.luzakerialuzakinluzakorluzamenluzamendu Ipar.luzanga izond.luzapenluzara adlag. ‘luzarora’: ihintz handiak

luzara kalte egiten dio ardiari.luzaran izond.: begi luzaranak dituzte

ekialdekoek.luzarazi, luzaraz, luzarazten. du ad.luzaro

luzaroanluzaro gabeluzaroko 1 izlag.: luzaroko egonaldiakegin zituen han. 2 adlag.: munduan lu-zaroko ez zegoela.luzarora

luzarotxoluzatu, luza, luzatzen. da/du ad.luzazluze

luze-labur iz.luze-zabal iz.

luzeki Ipar. ‘luzaro, luzaz’luzeraluzerna Medicago sativa. Sin. alpapaluzetasunluzetsi, luzets, luzesten. dio ad.: luzetsi

dio hitzaldiari.luzetxoluzexkoluzoker Cucumis sativus. Sin. pepino

652 EUSKERA - XLV, 2000, 2

m (eme)m ‘metro’ren nazioarteko sinboloamadagaskartar (herritarra)madari

madari(-)dantzamadarikatu, madarika, madarikatzen. du ad.madarikaziomadariondo Pyrus communismadrildar (herritarra)madura batez ere Bizk. ‘padura’mafrundi Ipar. ‘buruko hotzeria’mafrunditu, mafrundi(tu), mafrunditzen.

Ipar. du ad.magalmagalpemagiamagikomagina Zah. ‘ezpata eta antzeko armak

gordetzen diren zorroa’magisteritza* 1 e. irakasle(-)ikasketak:

magisteritza ikasi zuen* e. irakasleikasketak egin zituen. 2. Magisteritza--eskola* e. Irakasle-eskola.

magistratu iz.magnesiomagnetikomagnetismomagnetitamagnetofonomagnitude Fis.magnolia Magnolia sp.mago: Errege magoak.magurio Littorina littorea. Sin. karra-

kelamagyar (herritarra)magyarrera (hizkuntza)mahai

gau(-)mahaimahai(-)ingurumahai(-)futbolmahai(-)zapi

mahaiburumahaiburuko iz.mahaikidemahaiko iz.mahairatu, mahaira(tu), mahairatzen.

da/du ad.

mahaitxomahasgintzamahaspasamahastimahastizainmahatsmahatsardo Zah. ‘ardoa’mahatsondo Vitis vinifera subsp. Vinife-

ramahel* e. urmaelmahuka

mahuka-hutsikmahunga Ipar. ‘mahuka’

mahunga-has Ipar.maiatzmaiestatemail* e. mailamailamailadi Sin. mailakmailakamailakatu, mailaka(tu), mailakatzen. du

ad.mailaketamailakidemailasto Bizk. ‘artoaren lastoa’mailatu 1, maila(tu), mailatzen. da/du

ad.: fruta mailatua.mailatu 2 iz.: mailatuak egin dizkiote

gure autoari.mailatune Bizk.mailegatu, mailega, mailegatzen. du ad.mailegumailu

mailu-arrain Sphyrna sp.mailuka 1 adlag.mailuka 2 Bizk. iz. ‘mailu txikia’mailukadamailukarimailukatu, mailuka(tu), mailukatzen. du

ad.mailuki Bizk ‘marrubia’mailutzarmailuxkamaina 1 ‘amarrua’. 2 Ipar. eta Naf.

‘arta’. 3 ‘haurraren negar-zotinak’mainatu 1, maina(tu), mainatzen. du ad.

Ipar. Zah. ‘mainak, xerak egin’

M

HIZTEGI BATUA 653

mainatu* 2 e. bainatumaindire Sin. mihise, izaramaingu Sin. herrenmainguerimaingukamainontzi izond.: ume mainontzia.mainu* e. bainumaionesamaiorazkomaiordomo Heg.maira g.er. ‘azpila, aska’mairumaiseaketamaiseatu, maisea, maiseatzen. du ad.maiseatzailemaiseomaistramaisumaisukeriamaisukimaisulanmaisutasunmaisutzamaitaberamaitagarrimaitagarrikimaitagarritasunmaitakeriamaitakor* e. maitekormaitalemaitarazi, maitaraz, maitarazten. dio ad.maitasunmaitatu, maita, maitatzen. du ad.maitatzailemaite

maite eginmaite-maite egin

maite-damu Sin kontriziomaite izan, maite izaten, maiteko / mai-

te izango. du ad.maitekimaitekor: Jainko maitekorra.maiteminmaitemindu, maitemin(du), maitemin-

tzen. da ad.maiteñomaitetsumaitetxomaitez adlag. ‘maitasunez’

maiuskula Sin. letra larrimaiz

maizenikmaizko izlag.: maizko erabilera.

maiztasunmaiztermaiztertzamaiztu, maiz(tu), maizten. 1 Batez ere

Bizk. da/du ad. ‘(arropa) hondatu, hi-gatu’. 2 du ad. ‘(zerbait) maiz egin’

maiztxomajo Heg. Lgart. adlag.majuroar (herritarra)makailao* e. bakailaomakako Macaca sp.makakorro ‘abere nagusien orroa’makal 1 iz. Populus sp.makal 2 izond. ‘ahula’: ez zen hura lan

makala!makalaldimakaldu, makal(du), makaltzen. da/du ad.makalikmakaltasunmakar 1 iz. ‘betazal-ertzetan pilatzen

den malko lehortua’makar 2 Bizk. g.er. izond. ‘txikia, ahula’makarroimakatu, maka(tu), makatzen. da/du ad.

Ipar. ‘mailatu’makatz 1 iz. ‘fruitu-zuhaitz txertatu ga-

bea, eta horrelakoen fruitua (batez eremadaria)’. 2 izond. ‘txertatu gabea’

makestu, makets/makestu, makesten. duad.

maketamaketo Heg. (irain-hitza)makets izond. ‘kamutsa’makila

makil dantzamakiladamakiladaka adlag. ‘makilaka’makiladunmakilaia* e. makillajemakilakamakilakadamakilakari ‘makila-kolpeka ari dena’makilakatu, makilaka(tu), makilakatzen.

du ad.makilari ‘makilekin jolasean ari dena’

654 EUSKERA - XLV, 2000, 2

makilatu, makila(tu), makilatzen. du ad.makilazo Heg. Lgart.makillajemakillatu, makilla, makillatzen. da/du ad.makina

makina-erreminta Heg. h. makina(-)tresnamakina(-)tresna

makina bat: makina bat lagun gixotuzen bidean; makina bat gizagaixok gal-du du hor bizia.

makineriamakinista Heg.makomakodunmakola Ipar. h. makulumakotu, mako(tu), makotzen. da/du ad.makulumakur 1 izond.makur 2 batez ere Ipar. iz. ‘ezbeharra,

istripua’makurbidemakurduramakurgaitzmakurkamakurkeriamakurkimakurraldimakurrarazi, makurraraz, makurraraz-

ten. du ad.makurreramakurtasunmakurtu, makur(tu), makurtzen. da/du ad.makutsik* e. mahuka-hutsikmalabarera (hizkuntza)malaboar (herritarra)malapartatu 1, malaparta, malapartatzen.

1 Ipar. du ad. ‘barreiatu, hondatu’malapartatu 2 Heg. izond. Lgart. ‘ma-

darikatua’malariamalatu ‘erretena’malawiar (herritarra)malaysiar (herritarra)malaysiera (hizkuntza)malba Malva sp. eta Althaea sp.

malba zuri Althaea officinalismalda 1 ‘aldapa’: malda(n) gora (joan,

etab.); malda(n) behera (abiatu, amil-

du, etab.); malda gora egin. 2 Ipar.‘babesa, geriza’: haize-maldan.

maldatsu ‘aldapatsua’maldatu, malda(tu), maldatzen. du ad.

‘babestu’: bere burua maldatzeko.maldivar (herritarra)maldivera (hizkuntza)maldiziomalenkonia Liter.malenkoniatsu Liter.malenkoniatu, malenkonia(tu), malen-

koniatzen. da ad. Liter.malerus Zub. h. malurusmalet Ipar. ‘ahula’maletamaletar (herritarra)maleziamaleziatsumalgaxe (hizkuntza)malgumalguki 1 adlag. ‘malgutasunez’malguki 2 iz. ‘gorputz edo gailu elasti-

koa’malgutasunmalgutu, malgu(tu), malgutzen. da/du ad.maliar (herritarra)malizia* e. maleziamalkar 1 iz. ‘aldapa’. 2 izond. ‘aldapa-

tsua’malkartsumalkartu, malkar(tu), malkartzen. da/du

ad. ‘amildu’malkomalmutz ‘maltzurra’maltamaltar (herritarra)maltera (hizkuntza)maltso* e. mantsomaltzurmaltzurkeriamaltzurkimaltzurtasunmaltzurtu, maltzur(tu), maltzurtzen. da

ad.malur batez ere Ipar. ‘zorigaitza’: oi ene

malurra!malurtu, malur(tu), malurtzen. da/du ad.

Ipar. ‘kaltetu; kalte egin’malurus

HIZTEGI BATUA 655

maluruskimalutamama Haur. ‘edaria’mamala Herr. (emakumeez mintzatuz)

‘memeloa’mami 1 iz.: ogiaren mamia. 2 iz. Gip.

‘gatzatua, gaztanbera’. 3 izond.: adis-kide mamia.

mamidunmamigabe izond.mamitsumamitu, mami(tu), mamitzen. da/du ad.mamorro Gip. ‘zomorroa’mamumamurtu, mamur, mamurtzen. Bizk. du

ad. 1 Sin. mastekatu, murtxikatu.2 ‘hausnartu, gogoan erabili’

mamut Mammut sp.mamutxa ‘zomorroa’mana ‘Jainkoak israeldarrei basamortuan

igorri zien janari miragarria’manaerrazmanaguar (herritarra)manaiatu* e. maneiatu; maneatumanak pl. Ipar. ‘(Eliz) deiak’manamar (herritarra)manamendu Ipar. ‘agindua’manatu, mana, manatzen. Ipar. eta Naf.

du ad.manatzaile Ipar. eta Naf.mandako iz. ‘mando gaztea’mandarinmandarinamandarinondo Citrus deliciosamandatarimandataritzamandatu iz.mandazainmandeuli Hippobosca equinamandil Ipar. ‘bidelapurra; gizatxarra’mandiomandomandotegimandragora Mandragora officinarummandrain Ipar. ‘nagia, alferra’maneatu, manea, maneatzen. 1 da/du ad.

‘atondu, prestatu’. 2 du ad. ‘(janaria)prestatu, ondu’. 3 du ad. ‘(lurra) landu’

maneatzaile

maneiatu, maneia, maneiatzen. du ad.‘erabili’: armak maneiatu.

manera Ipar. eta Naf.manex Zub.manganesomangolino Bizk. Sin. karrakelamanierismomanieristamanifestatu, manifesta, manifestatzen.

1 Heg. da ad.: milaka lagun manifes-tatu ziren Bilboko kaleetan. 2 Ipar. duad.: milaka lagunek manifestatu zutenBaionako kaleetan.

manifestazio Sin. (kale) agerraldimanifestumanikeismomanikeomanilar (herritarra)manipurera (hizkuntza)maniura (musika-tresna)manta Heg. ‘burusia, tapakia’mantal 1 ‘jantziak ez zikintzeko, horien

gainean jartzen den soinekoa’. 2 ‘gor-putzaren aurreko aldea babesteko, gai-nerako jantzien gainean ezartzen denjanzkia’

mantar 1 1 Ipar. ‘emakumeen atorra’.2: abarka-mantarrak.

mantar 2 ‘enplastua’mantelinamantendu, manten, mantentzen. da/du

ad. 1 ‘(abereak) elikatu’. 2 ‘iraun edoiraunarazi, atxiki’

mantenimendu* e. mantentzemantentzailemantentze: mantentze-lanak.mantenu: mantenua eta soldata.mantsomantsokimantsotasunmantsotu, mantso(tu), mantsotzen. da/du

ad.mantu Heg.mantxa Heg. Herr. ‘orbana’mantxu Heg. Herr. ‘besomotza’manumanupeko Ipar.manxera (hizkuntza)maoismo

656 EUSKERA - XLV, 2000, 2

maoistamaoriera (hizkuntza)mapamapatxe Procyon rotormaputoar (herritarra)mara-mara adlag.: elurra mara-mara

ari zuen.marabedimaradikatu* e. madarikatumarapilo Bizk. ‘korapiloa’marasma Bizk. ‘armiarma’marathera (hizkuntza)maratilamaratzmaraztasunmarbre Ipar. g.er. h. marmol, haitzurdinmardo Bizk. ‘mardula’mardotasun Bizk.mardotu, mardo(tu), mardotzen. Bizk.

da/du ad.mardul izond. eta adlag.marduldu, mardul(du), mardultzen.

da/du ad.mardulik adlag. ‘mardul’mardultasunmareamareabehera ‘itsasbehera’mareagora ‘itsasgora’marexal 1 Ipar. ‘albaitaria’marexal 2 Ipar. h. mariskalmarfil h. bolimargarinamargo Sin. pinturamargolanmargolarimargotu, margo(tu), margotzen. du ad.

Sin. pintatumargulmarguldu, margul(du), margultzen.

da/du ad.margultasunmari (elkartuen lehen osagai gisa erabi-

lia; erdeinuzkoa da): mari-maistra;mari-maisu; mari-matraka; mari-mu-til; mari-mutiko; mari-motrailu; mari-gizon; marizikin.

marian adlag.: marian berotu; marianegosarazi; marian egosi.

mariburduntzi

marigorri(ngo) Coccinellidae. Sin. ka-talingorri, amona mantangorri

marihuanamarijesi pl. ‘Gernikaldeko gabon-kantak’marinamarinelmarioneta* e. txotxongilomariorratz Libellulamaripulis Ipar.mariskalmarisorgin Mantis religiosamaritzar ‘emagaldua’: maritzar adinbat

manestzar bada munduan.marka 1 ‘seinalea, ezaugarria’marka 2 1 ‘kiroletakoa’: marka hautsi,

marka berdindu. 2 ‘merkataritzakoa’:industri marka.

marka 3 ‘golde-mota’markatu, marka(tu), markatzen. du ad.markesmarkesamarketsmarkomarloi ‘antxeta’marmalo Ipar. ‘zomorroa’marmar

marmarreanmarmar egin

marmario Gip. ‘marmarra’marmarka

marmarka jardunmarmartimarmelada Sin. konfituramarmitamarmitako iz.marmoka Cl. Scyphozoamarmolmarmola* e. marmolmarmolarimarmota Marmota sp.marmuka* e. marmokamarmutxa Ipar. ‘zomorroa’marokoar (herritarra)marramarraga* e. marregamarraka ‘ardien, ahuntzen, etab.en

orroa’marraka egin

marrakaldi

HIZTEGI BATUA 657

marrakarimarraketamarranta 1 ‘eztarri latza’. 2 Ipar. ‘buru-

ko hotzeria’marrañomarraska batez ere Ipar. ‘orroa’: nigar-

marraskak.marraskarimarraskatu, marraska(tu), marraska-

tzen. du ad.marraskilo* e. barraskilomarratu, marra(tu), marratzen. du ad.marratxomarratzailemarraza Ipar. ‘ganibet handia’marrazketamarrazkimarrazkigilemarrazkilarimarrazo Lamnidaemarraztu, marraz(tu), marrazten. du ad.marrega ‘artilezko oihal arrunta’marro Ipar. eta Naf. ‘aharia’marroimarrumarrubi Fragaria vescamarrukamarrumamarrumakamarrumalarimarruskaldimarruskatu, marruska, marruskatzen.

du ad.marrusketa ‘zurginaren lanabesa’marshalldar (herritarra)marshallera (hizkuntza)marteilu Ipar. ‘mailua, mailuxka’marti Bizk. h. martxomartin Uris sp. eta Cepphus sp.martin arrantzale Alcedo atthismartineta h. martin arrantzalemartinsalto Ipar. eta Naf. h. matxinsaltomartir Ipar. h. martirimartirimartiriomartiritza 1 ‘martirioa’. 2 ‘martiri izatea’martirizatu, martiriza, martirizatzen. du

ad.martitzen Bizk. h. astearte

martopilmartxamartxandiza Ipar. h. salgaimartxomartxuka Ipar. ‘masusta’martzal Heg. ‘sendoa, indartsua’maruga Zub. ‘arbolako masusta’marugatze Zub. ‘masustondoa’marxismomarxistamasamasaia* e. masajemasailmasaileko iz.masailekokamasailezurmasajemasakratu, masakra, masakratzen. du

ad.masakre Ipar. ‘sarraskia’maseruar (herritarra)maska Ipar. h. maskaramaskalmaskaldu, maskal(du), maskaltzen.

da/du ad.maskara ‘mozorroa’maskaradamaskatar (herritarra)maskormaskordunmaskur ‘eskuetako gogorrunea’maskuri 1 ‘gernu-zorroa’. 2 Ipar. ‘mas-

kurra’maskurtu, maskur(tu), maskurtzen.

da/du ad.masoi Heg.masokismomasokistamasoneria Heg.masopa* e. mazopamaspil iz. ‘mailatua, akatsa’maspildu, maspil(du), maspiltzen. da/du

ad.maspilduramastamastadi Sin. mastakmastekatu, masteka, mastekatzen. du ad.

Sin. mamurtu, murtxikatumastodonte

658 EUSKERA - XLV, 2000, 2

masusta ‘laharraren eta masustondoarenfruitua’

masustondo Mora sp.matalaz Ipar. h. lastairamatazamatela Ipar. eta Naf. ‘masaila’matelezurmatematikamatematikari iz.matematiko izond.: kalkulu matematiko-

ak.matematikokimateria 1 ‘gaia’

materiazkomateria 2 Herr. ‘zornea’materiadunmateriagabe izond.material iz. eta izond.materiale* e. materialmaterialismomaterialistamato Ipar. ‘makila lodia’matoi ‘gazta egiteko gatzatu bildua’matrail ‘masaila’matrailekomatrailezurmatraka Bizk. Herr. ‘istilua, iskanbila’matrikulamatrikulatu, matrikula(tu), matrikula-

tzen. Heg. da/du ad.matrize Mat.matutia pl.matxete (aihotz mota)matxinadamatxinarazi, matxinaraz, matxinarazten.

du ad.matxinatu, matxina, matxinatzen. da ad.matxingorri Bizk. ‘marigorringoa’matxinomatxinsalto Subord. Saltatoriamatxite* e. matxetematxuramau h. miaumauka* 1 e. mahukamauka 2 ‘aukera aparta’mauka-mauka adlag. (jateko moduaz

mintzatuz)maukari izond. h. miaularimauritaniar (herritarra)

mauriziar (herritarra)mausoleomaximo Mat.mazal izond.mazapanmazedoniar (herritarra)mazedoniera (hizkuntza)mazela Ipar. eta Naf.mazelako Ipar. eta Naf. iz.mazimazopa Phocaena phocaenamazpil Sorbus torminalismbabanetar (herritarra)meameategimeatokimeatzarimeatzaritzameatzemedaila ‘domina’mediku iz.medikuntzamedio postpos.: hori dela medio.

-en medioz Ipar.meditatu, medita, meditatzen. du ad. Erl.

‘meditazioa egin’meditaziomediummedizina h. sendagaimedusa ‘marmoka’megafonomehaka 1 ‘bide meharra’mehaka 2 ‘aldaka, gorputz-alboa’

mehaka(-)hezurmeharmehargunemehartasunmehartu, mehar(tu), mehartzen. da/du ad.mehastu, mehats/mehastu, mehasten.

Ipar. da/du ad. ‘mehetu’mehats Ipar. ‘mehea’mehatu, meha, mehatzen. Ipar. da/du ad.

h. mehetumehatxagarrimehatxarimehatxatu, mehatxa, mehatxatzen. du ad.mehatxatzailemehatxu

mehatxu egin

HIZTEGI BATUA 659

mehatxukamehatz(e)* e. meatzemehazketamehaztu, mehaz(tu), mehazten. Bizk.

da/du ad. ‘bakandu’mehe

mehe eginmehekimehetasunmehetu, mehe(tu), mehetzen. da/du ad.mekanika 1 Ipar. ‘tresna, makina’mekanika 2 ‘Fisikaren atala’mekanikari iz. ‘makinak muntatzen edo

konpontzen dituen langilea’mekaniko izond.mekanikokimekanismomekano (jostailua)mekanografiamela-mela eginmelankolia ‘malenkonia’melatu, mela, melatzen. da/du ad.: frui-

tu melatuak.melodiamelodramameloi Cucumis melomelokotoi Heg. h. mertxikamemelo Herr.mementomemoria 1 h. oroimen. 2 h. oroitzapenmemorio Ipar. h. oroimenmen

men eginmenda Mentha speciesmendabeltz Mentha spicatamendafin Mentha piperitamendatemende 1 ‘ehun urteko denbora-bitartea’mende 2 Sin. menpe

-en mende ‘-en mendean’-en mendean: etsaien mendean eroriziren.-en mendera-en mendetikmendean hartu

mendebalmendebal-haizemendebal alde

mendebalde ‘mendebal aldea’

mendekarimendekatu, mendeka, mendekatzen.

da/du ad.mendekatzailemendekio Ipar. h. mendekumendekoMendekostemendekotasun ‘mendetasuna’mendekumendelmendemugamenderaezin izond.menderagailu Gram.menderakaitzmenderakuntzamenderarazi, menderaraz, menderaraz-

ten. dio ad.menderatu, mendera(tu), menderatzen.

du ad.menderatzailemendetasunmendeurrenmendimendialdemendiartemendigoizalemendigoizaletasunmendigune: Erdialdeko Mendigunea.mendikatemendilerromendipemenditarmenditsumenditzarmendixkamendizainmendizalemendizaletasunmendratu, mendra, mendratzen. Batez

ere Ipar. eta Naf. da/du ad. ‘gutxitu;ahuldu’

mendre batez ere Ipar.den mendrena

mendretasunmeneko Ipar.meneratu, menera(tu), meneratzen. Ipar.

du ad.mengel ‘ahula, erkina’

660 EUSKERA - XLV, 2000, 2

mengeldu, mengel(du), mengeltzen.da/du ad. ‘ahuldu, erkindu’

menhirmeniameningemeningitismenpe Sin. mende 2menstu, ments/menstu, mensten. Ipar.

zaio ad. 1 ‘ments izan, falta izan’.2 da/du ad. ‘ergeldu, zozotu’

menta 1 ‘arrakasta’menta izan Ipar. du ad. ‘arrakastaizan’

menta 2* e. bentaments 1 Ipar. izond. 2 Zub. iz. ‘eskasia,

hutsa’ments izan Zub. du ad. ‘falta izan, es-kas izan’

mentu ‘txertoa’mentura

menturanmenturaz ‘beharbada’menturazko

menturatu, mentura(tu), menturatzen.da ad.

menumera h. alkate, auzapezmerezi iz.

merezi onezmerezi izan, merezi, mereziko. du ad.:

bere saria merezi du langile zintzoak;merezi du nolakoa den adieraztea (*jo-ateak merezi du e. joatea merezi du).

merezidunmerezimendumerezitu, merezi(tu), merezitzen. du ad.meridianomerindademeriomeritu Herr.merkaldi* e. merkealdimerkantzia Heg. h. salgai, gaimerkatalgo Sin. merkataritzamerkatarimerkataritza Sin. merkatalgomerkatu 1 iz.merkatu 2, merka, merkatzen. du ad.merkaturatu, merkatura(tu), merkatura-

tzen. du ad. Ekon.

merkemerke-zurrean

merkealdimerketu* e. merkatu 2merketxomerkurio ‘zilarbizia’merla Ipar. ‘tupa’merlatu* e. melatumero Epinephelus guaza eta Polyprion

americanusmeroera (hizkuntza)mertxikamertxikondo Prunus persicamertzenariomesede

mesede eginmesedez

mesedegarrimesedegilemesfidantzamesfidatu, mesfida, mesfidatzen. da ad.mesianismomesiasmespretxatu, mespretxa, mespretxatzen.

Ipar. du ad. ‘gutxietsi’mespretxu Ipar. ‘gutxiespena’metametafisikametafisiko izond.metaforametagailumetahizkuntzametakametaketametal

metalezkometal(-)iturrimetal(-)ur

metalgintzametaliko izond.metalurgiametalurgikometamorfosimetanometanolmetatu, meta(tu), metatzen. du ad.metatzailemeteoritometeorologia

HIZTEGI BATUA 661

metodometodologiametodologikometrailametrailadoremetrailatu, metraila(tu), metrailatzen. du

ad.metrailetametrikametrikometro

metro karratu ‘metro koadroa’metro koadrometro kubikometro kubo

metropolimetxamexikar (herritarra)meza

meza aterameza emanmeza entzunmeza lagundumeza nagusi

mezalagunmezenasmezerdimezprezatu* e. mespretxatumezumezularimezularitzamezutu, mezu(tu), mezutzen. Ipar. 1 du

ad. ‘agindu, manatu’. 2 dio ad. ‘mezuaigorri’

mg ‘miligramo’ren sinbolo nazioartekoamiaka Ipar. ‘miatuz’miaketamiatu, mia, miatzen. du ad.miatzailemiaumiaukamiaulari izond.miazkatu, miazka(tu), miazkatzen. du

ad.miaztu, miaz, miazten. du ad.midiku* e. medikumidikuntza* e. medikuntzamihi

mihi(-)arrain Fam. Soleidae

mihidunmihigabe izond.mihilu Foeniculum vulgare subsp. Vul-

gare var. Azoricummihimenmihipeko iz.mihise Sin. izara, maindire

mihise(-)dendamihiseriamihura Viscum albummihuri Ipar. g.er.mika Cyanopica eta Haematopus eta

Pica sp.mika (arrunt): Pica pica

mikatz ‘mingotsa’mikaztasun ‘mingostasuna’mikaztu, mikatz/mikaztu, mikazten.

da/du ad. ‘mingostu’mikeletemikomikologiamikologikomikra h. mikroimikrobiomikrobiologiamikrobusmikrofilmmikrofonomikroimikrokosmo* e. mikrokosmosmikrokosmosmikrometromikronesiar (herritarra)mikroskopiomila: mila eta berrehun; mila berrehun

eta bi; bosna mila pezeta zor dizkigute.mila bana: mila bana pezeta ordaindudugu bazkaria.milatan Sin. miletanmila esker

milagarrenmilagro h. mirari, mirakulumilakamilako iz.milaren iz.milesker Ipar. eta Naf. ‘mila esker’miletan Sin. milatanmiliamiliar ‘mila milioi’

662 EUSKERA - XLV, 2000, 2

miliarkamiligramomilika batez ere Ipar. eta Naf.: 1 iz. bil-

dotsak, sortu delarik, behar du amarenmilika. 2 adlag.: milika ari da.

milikarazi, milikaraz, milikarazten. dioad.

milikarimilikatu, milika(tu), milikatzen. du ad.mililitromilimetromilioimilioikamilitantemilitantziamilitarmilitarismomiliziamilu* e. mihilumimosa Acacia dealbatamin 1 1 iz. 2 izond.: piper mina; edari

mina; adiskide mina.min eginmin emanmin hartumin izanmin hori

min 2 Bizk. ‘mihia’minagre Ipar. h. ozpinminbera 1 izond.minbera 2 iz. Mimosa pudicaminberakaitzminberatasunminberatsuminberatu, minbera(tu), minberatzen.

da/du ad.minbiziminbizidunmindegi* e. mintegimindu, min(du), mintzen. da/du ad.minduraminduri Ipar. ‘erostaria, hiletaria’mineralmineralogiamingain ‘mihia’mingar Zub. ‘mingotsa, garratza’mingarratz Rumex acetosamingarrimingor Gallinago gallinago

mingorri ‘elgorria’mingostasunmingostu, mingots/mingostu, mingosten.

da/du ad.mingotsmingranamingranondo Punica granatumminigonaminimo Mat.ministergoa* e. ministerioministerioministeritza* e. ministerioministrari* e. ministroministraritza* e. ministerioministrominki adlag.minkorminoria* e. gutxiengominskar (herritarra)mintasunmintegimintsumintu* e. mindumintzmintzabidemintzaera 1 ‘mintzatzeko modua’mintzaera 2* e. mintzairamintzagaimintzaidemintzairamintzalarimintzaldimintzalekumintzamenmintzamoldemintzarazi, mintzaraz, mintzarazten. du

ad.mintzategimintzatu, mintza, mintzatzen. da ad.mintzatzailemintzo iz.

mintzo izan da ad.mintzuraminuetminus Mat.minuskula Sin. letra xeheminutumiñoimiokardio

HIZTEGI BATUA 663

miopiamira iz. ‘mirespena’

mira egin: 1 ‘harritu’. 2 ‘norbaiten edozerbaiten falta nabaritu’miraz (egon, gelditu, jarri,...)

mirabemirabetu, mirabe(tu), mirabetzen. da/du

ad.mirabetzamiragarri

miragarrizkomiragarriki Ipar.miragarriromiragarritasunmirail Ipar. ‘ispilua’mirakulu Ipar. Sin. mirari

mirakuluzmirakuluzko

mirarimirarizmirarizko

mirarigilemiraritsumiraritu, mirari(tu), miraritzen. 1 da/du

ad. ‘harritu’. 2 du ad. ‘miretsi’miratu, mira(tu), miratzen. Batez ere

Ipar. da/du ad.miresgarrimireslemirespenmiretsarazi, miretsaraz, miretsarazten.

dio ad.miretsi, mirets, miresten. 1 du ad.: haren

bertutea miretsi zuten paganoek. 2 daad.: han ikusi zuenaz miretsi zen.

mirotz ‘gabiraia’mirramirrinmirrindu, mirrin(du), mirrintzen. da/du

ad.mirto Myrtus communismiru Milvus milvusmisantropomisera Homarus gammarusmiseriamiserikordia Zah. ‘errukia’miserikordios(o) Zah. ‘errukiorra’misio Erl.: misioetara joan.misiolari

misiolaritzamisionest Ipar. h. misiolarimiskitoera (hizkuntza)misterio

misteriozkomisteriotsumistikamistikomiter Juniperus sabinamitikomitinmitinlarimitomitologiamitologikomitramitradun: abade mitraduna.mitrailus* e. metrailadoremitxa* e. metxamitxeleta h. tximeletamitxirrika Gip. h. tximeletamitxoleta Papaver rhoeasmixkandi Zub. ‘morroia, zerbitzaria’mizkinmizpiramizpirondo Mespilus germanica

Japoniako mizpirondo Eriobotrya ja-ponica

mizto iz. ‘suge eta muskerren mihia’ml ‘mililitro’ren sinbolo nazioartekoamm ‘milimetro’ren sinbolo nazioartekoamobitu* e. mugitumoda

modan egonmodan izanmodan jarri

modalmodelomodernismomodernomodestia Zah. 1 ‘apaltasuna’. 2 ‘lotsa,

modu ona (janzkeran)’modu

modu onean: modu onean, modu txa-rrean erantzun; modu onean erositakotresna.

moduko (izen baten ondoren): han ikusigenuen etxe moduko bat, handia.

modulu

664 EUSKERA - XLV, 2000, 2

moduzko izond.: izan gaitezen apalak,moduzkoak, baketsuak.

moduzkotasun: moduzkotasunez jantzi.moduztatu, moduzta, moduztatzen. Bizk.

du ad. ‘zerbaiti itxura ona edo egokiaeman’

moeta* e. motamogitu* e. mugitumoila ‘kaia’mojamojagaimojategimokadumokanes Ipar. ‘musuzapia’mokasinmoketamokil Bizk. ‘mokorra, sokila’moko

moko-zuri Ipar.mokodunmokofinmokokamokokadamokokatu, mokoka(tu), mokokatzen.

da/du ad.mokormokordomokortu, mokor(tu), mokortzen. da/du

ad.mol Kim.moldaeramoldakaitzmoldakaizkimoldakaiztasunmoldaketamoldakuntzamoldarazi, moldaraz, moldarazten. du

ad.moldatu, molda, moldatzen. da/du ad.moldatzailemoldaviar (herritarra)moldemoldegabe izond.moldiztegimolekulamolekularmolestatu, molesta, molestatzen. Heg.

du ad. Herr. h. eragotzimolestia Heg. Herr. h. eragozpen

moleta Ipar. ‘arrautzopila’molokot egin Bizk. ‘porrot egin’moltsa Ipar. ‘diru-zorroa’moltso Bizk. ‘multzo nahasia’moltsotu, moltso(tu), moltsotzen. Bizk.

da/du ad.momentu 1 Heg. Lgart. h. mementomomentu 2 Fis.momiamonakoar (herritarra)monarkamonarkiamonarkiko Sin. erregetiarmonastegi* e. monasteriomonasteriomoneda* e. monetamoneta 1 h. diru, dibisa: Europako mo-

neta-batasuna h. Europako diru-bata-suna; dirua bi monetatan daukat h. di-rua bi dibisatan daukat; lira Italiakomoneta da h. lira Italiako dirua da. 2*e. txanpon, xehe: hiru moneta* e. hirutxanpon

mongol (herritarra)mongoliar (herritarra)mongoliera (hizkuntza)monje Heg. Zah.monogamiamonografiamonolitomonopoliomonopolizatu, monopoliza, monopoliza-

tzen. du ad.monoteismomonoteistamonotoniamonotonomonroviar (herritarra)monstru(o)* e. munstromontevideoar (herritarra)monumentumoralmoralismomoralistamoralitate ‘moraltasuna’moraltasunmordomordoilomordoilokeria

HIZTEGI BATUA 665

mordoilotu, mordoilo(tu), mordoilotzen.du ad.

mordoilozalemordokamordoxkamordoxkakamoremoretu, more(tu), moretzen. da/du ad.morfemamorfinamorfologiamorfologikomorko* e. murkomorkotsmoro h. mairumorokilmoroniar (herritarra)moropilo Bizk. h. korapilomorroimorroilo ‘sarraila’morroin h. borrajamorrontzamorroskomortero 1 ‘kareorea’. 2 ‘arma’mortsa Odobenus rosmarusmortu g.er. ‘basamortua’mosaikomosketemosketoimoskutar (herritarra)mostaza Heg. h. ziapemosu* e. musumotamotel 1 izond.motel 2 Lgart. (dei-hitz gisa erabilia):

bai, motel!motel 3 (hotel-mota)motelaldimoteldu, motel(du), moteltzen. da/du ad.motelgarrimotelkimoteltasunmotibaziomotibomotin* e. mutinmoto 1 Ipar. ‘mototsa’moto 2 ‘motozikleta, motorra’motodunmotor 1 ‘makina’. 2 ‘motozikleta’

motordunmotore* e. motormototsmotozikletamotrailu ‘aleak kolpeka apurtzeko tres-

na’motroilo Bizk. 1 izond. ‘potoloa’. 2 iz.

‘multzo nahasia’motu (hizkuntza)motxaile ‘ijitoa, buhamea’motxila Heg. ‘bizkar-zorroa’motzmotzaldimotzarazi, motzaraz, motzarazten. dio

ad.motzondomoxalmozambiketar (herritarra)mozarabiar (herritarra)mozarabiera (hizkuntza)mozkeriamozketamozki Ipar.: mozki eta idorki erantzun

zioten.mozkin ‘etekina’mozkindu, mozkin(du), mozkintzen.

Ipar. du ad. ‘murriztu’mozkormozkorgarri izond. eta iz.mozkorkeriamozkorraldimozkorrarazi, mozkorraraz, mozkorra-

razten. du ad.mozkorrondomozkortimozkortu, mozkor(tu), mozkortzen.

da/du ad.mozle Ipar.mozolo 1 Athene noctua. 2 (irain hitza)mozolokeriamozorromozorrotu, mozorro(tu), mozorrotzen.

da/du ad.moztailemoztasunmoztu, motz/moztu, mozten. du ad.muble* e. altzarimudakormudakortasun

666 EUSKERA - XLV, 2000, 2

mudantzamudarazi, mudaraz, mudarazten. du ad.mudatu, muda, mudatzen. da/du ad.mueta* e. motamugamugaezin izond.mugagabe izond.mugagabetasunmugagaitzmugagarrimugaketamugakidemugakidetasunmugakomugaldemugarrimugarriztatu, mugarrizta, mugarrizta-

tzen. du ad.mugatu, muga(tu), mugatzen. da/du ad.mugatzailemugazainmugazaingomugazaintzamuger 1 Ipar. izond. 2 Bizk. iz. ‘legarra’mugertasun Ipar.mugertu, muger(tu), mugertzen. Ipar.

da/du ad. ‘zaildu, laztu, gogortu’mugiarazi, mugiaraz, mugiarazten. du

ad.mugidamugiezin izond.mugigaitzmugikormugikortasunmugimendumugita Arrhenaterum elatiusmugitu, mugi, mugitzen. da/du ad.mugon g.er. ‘aukera’

mugonean ‘ordu onean’mugonez ‘ordu onez’

muilatu, muila, muilatzen. Ipar. da/duad. Zah. ‘aingura bota’

muin 1 ‘hezurren barneko gaia’; ‘zerbai-ten zatirik barnekoena’

muin 2 ‘musua, aurpegitik at ematendena’muin eginmuin eraginmuin eman

muindunmuinetaratu, muinetara(tu), muinetara-

tzen. da/du ad.muinkatu, muinka(tu), muinkatzen. du

ad.muinomuinotxomukermukerkeriamukertasunmukertu, muker(tu), mukertzen. da/du

ad.mukimukierimukitsumukizu: ume mukizua.mukur Bizk. ‘enborra’mukurru* e. mukurumukuru 1 adlag. 2: hau da zorakeriaren

mukurua!mukurutu, mukuru(tu), mukurutzen. da

ad.mulko Ipar. ‘multzoa’mulkokamulta h. isunmultiplo Mat. ‘anizkoitza’multzomultzokamultzokarimultzokatu, multzoka(tu), multzokatzen.

da/du ad.multzotasunmultzotu, multzo(tu), multzotzen. da/du

ad.multzu* e. multzomun* e. muinmundumunduratu, mundura(tu), munduratzen.

da/du ad.mundutarmunduzalemuniziomuniziotegimuno* e. muinomunstromunstrokeriamunta: munta handiko gertakaria.

munta izan. du ad.: zer munta du ho-rrek?

HIZTEGI BATUA 667

muntatu, munta(tu), muntatzen. du ad.‘antolatu’

munukutuba (hizkuntza)muqdishoar (herritarra)mur-mur adlag.muraila Zah. ‘harresia, murrua’murde Ipar. Zah.: Murde Etxepareren li-

burua.murgil

murgil eginmurgilaldimurgilarazi, murgilaraz, murgilarazten.

du ad.murgilarimurgildu, murgil(du), murgiltzen. da/du

ad.murko ‘suila’murmur iz. h. marmarmurmuratu, murmura, murmuratzen.

Zah. h. marmar egin, marmarka jar-dun

murmurazio Zah. h. marmarmurmurikatu, murmurika, murmurika-

tzen. Ipar. du ad.murritzmurrizgarri ‘murrizten duena’murrizketamurriztapenmurriztasunmurriztemurriztu, murritz/murriztu, murrizten.

da/du ad.murrumurrutzarmurtik Bizk. ‘tutik’murtxatu, murtxa, murtxatzen. Ipar. du

ad.murtxikatu, murtxika, murtxikatzen.

Ipar. du ad. Sin. mamurtu, masteka-tu; txikitu

musmusamusde Ipar. Zah.muselinamuseomusika: musika-terapia.musikagilemusikaldimusikari

musikatu 1, musika(tu), musikatzen.Ipar. du ad. ‘iseka egin’

musikatu 2, musika(tu), musikatzen. duad. ‘musika jarri’

musikazalemusker 1 iz. Lacertidae. 2 izond. Jas.

‘berdea’muskertu 1, musker(tu), muskertzen.

Ipar. da ad. ‘haserretu’muskertu 2, musker(tu), muskertzen.

da/du ad. ‘berdatu’musketamuskete* e. mosketemuskil ‘kimua’muskildu, muskil(du), muskiltzen. da ad.muskiltsumuskuilu Mytilus edulismuskulo* e. muskulumuskulu ‘giharra’muslarimustarda Ipar. h. ziapemustio* e. muztiomustra Ipar. ‘itxura’mustro* e. munstromustupil Ipar. ‘muturra, aurpegia’mustupilka Ipar. ‘ahoz behera’mustupilkatu, mustupilka(tu), mustupil-

katzen. Ipar. 1 da ad. ‘mustupilka ero-ri’. 2 du ad. ‘muturrekoa hartu edoeman’

mustur* e. muturmusu 1 ‘laztana, muina, pota’. 2 ‘aurpe-

gia, begitartea’musu emanmusu-hutsmusu(-)truk

musukamusukatu, musuka(tu), musukatzen. du

ad.musulmanmusuri Ipar.musurika Ipar.musurikatu, musurika(tu), musurika-

tzen. Ipar. du ad. ‘lardaskatu’musuzapimutazio Biol.mutikomutil

mutil(-)dantza

668 EUSKERA - XLV, 2000, 2

mutildu, mutil(du), mutiltzen. da ad.mutilgo Ipar. eta Naf. ‘morrontza’mutilzaharmutilzahartu, mutilzahar(tu), mutilza-

hartzen. da ad.mutilzalemutinmutinatu, mutina, mutinatzen. da ad.mutiri Ipar. eta Naf.mutiritasun Ipar.mutiritu, mutiri(tu), mutiritzen. Ipar. da

ad.mutu

muturikmutualdimutualitatemutuarazi, mutuaraz, mutuarazten. du

ad.muturmuturkamuturkatu, muturka(tu), muturkatzen.

du ad.muturreko iz.muturrekoka

muturtu, mutur(tu), muturtzen. da/duad.

mututasunmututu, mutu(tu), mututzen. da/du ad.

mututurikmutxi Ipar.mutxidura Ipar.mutxikinmutxiko (dantza-mota)mutxitu, mutxi(tu), mutxitzen. Ipar.

da/du ad.mutxurdinmutzitu* e. mutxitumuxar Diplodus sp.muxikamuxurkamuzin

muzin eginmuzinaldimuzindu, muzin(du), muzintzen. da/du

ad.muzinkamuzinkeriamuztio

N

n (ene)naba 1 g.er. ‘laua, zelaia’. 2 Zub. ‘ibarra’nabala Ipar. eta Naf. h. labananabar 1 izond. ‘kolore askotakoa’nabar 2 iz. ‘goldearen hortza’nabari

nabari izan da/zaio/du ad.: nabari dazer gertatzen zaigun; nabari zaio ezdela hemengoa; ez dut uste nabari ezdugun hutsa huts dei daitekeenik.

nabarigaitznabarigarrinabaritu, nabari(tu), nabaritzen. du ad.nabarmen

nabarmen izan da/du ad.: udaberria-ren zantzu garbiak nabarmen zirene-an; giro eta joera baten ezaugarriaknabarmen dituzte aurpegian.

nabarmendu, nabarmen(du), nabarmen-tzen. da/du ad.

nabarmengarrinabarmenkerianabarmenkinabarmentasunnabarmentxo adlag.nabarrinabartasunnabartu, nabar(tu), nabartzen. da/du ad.nabasai Bizk. ‘lau hortzeko golde-mota’nabasi Zub. izond.nabigari* e. nabigatzailenabigatu, nabiga, nabigatzen. da/du ad.nabigatzailenabigazio Sin. itsasketanafarnafarreranafarrerinafartasunnaftanaftaleno Kim.

HIZTEGI BATUA 669

naftalinanagi

nagiak ateranagialdinagiarazi, nagiaraz, nagiarazten. du ad.nagikerianagikinagitasunnagitu, nagi(tu), nagitzen. da/du ad.nagusinagusiarazi, nagusiaraz, nagusiarazten.

du ad.nagusigonagusikerianagusikinagusiordenagusitasunnagusitu, nagusi(tu), nagusitzen. da ad.nagusitzanaharo* e. naronahasarazi, nahasaraz, nahasarazten. du

ad.nahasbidenahasdura Ipar. ‘nahasmendua, batez

ere burukoa’nahasgarrinahasi 1, nahas, nahasten. da/du ad.

nahasiannahasi 2 izond.: arazo nahasia da hori.nahasialdinahasi-mahasi iz.nahaskerianahasketanahaslenahas-mahas 1 adlag. ‘nahasirik’. 2 iz.

‘nahastea, nahaspila’nahasmendunahaspilanahaspilatu, nahaspila(tu), nahaspila-

tzen. du ad.nahastaile h. nahaslenahastatu, nahasta, nahastatzen. Batez

ere Bizk. da/du ad. ‘nahasi’nahaste 1 iz. 2 adlag.: gizon eta emaku-

me nahaste dantzan ibiltzea.nahastean

nahaste-borraste iz.nahasteka 1 adlag. ‘nahasian’. 2 iz. ‘na-

hastea’

nahastu, nahas, nahasten. da/du ad. h.nahasi

nahastura ‘zenbait gai nahasiz sortzenden gaia’

nahi 1 iz. 2 Bizk. junt.nahi... nahi... Bizk.: nahi txantxetanzoazela, nahi benetan zoazela.

nahi izan, nahi izaten, nahiko/nahi izan-go. du ad.esan nahi izan: ez dakit hitz horrek zeresan nahi duen.nahiago izannahien izannahi eta nahi ez

nahiera iz.nahierara adlag.: mana gozoa biltzeaasko zuten nahierara bazkatzeko.

nahiez iz.: ba al da, ezkontzeko, nahiezabaino eragozpen handiagorik?; lan-postu batean nahiezik dagoena.

nahigabe iz.nahigabealdinahigabetsunahigabetu, nahigabe(tu), nahigabetzen.

da/du ad.nahikarinahikerianahikonahikotu, nahiko(tu), nahikotzen. da/du

ad.nahikunde ‘nahi izatea, nahikaria; bere-

ziki, nahi izate hutsa edo ondoriorikgabea’: batasunaren aldeko gogo bizianabari genuen: nahia, eta ez nahikun-dea.

nahimennahita

nahita erenahitaeznahitaezkonahitanahiez* e. nahitaez, nahi eta nahi

eznahitara Ipar. ‘(bere) gogoz’nahitasunnahiz junt.

nahiz etanahiz... nahiz...nahiz... edo...

nairobiar (herritarra)

670 EUSKERA - XLV, 2000, 2

nakar: nakarrezko kutxatila.namibiar (herritarra)nano iz. eta izond.narda

narda izan zaio eta du ad.nardagarrinardarazi, nardaraz, nardarazten. du ad.nardatu, narda(tu), nardatzen. da/du ad.nardo Valeriana celtica. Sin. akaranare

nareriknaretasunnaretu, nare(tu), naretzen. da/du ad.narkotikonaronarokinaroronarotasunnarotu, naro(tu), narotzen. da/du ad.narra Sin. lera 1narras 1 izond.: hizkera narrasa. 2 ad-

lag. ‘herrestan, arrastaka’narraska ‘herrestan, arrastaka’narraskerianarraskinarrastari izond.: suge narrastariak.narrastasunnarrastinarrastu, narras(tu), narrasten. da/du ad.narrats* e. narrasnarraz* e. narrasnarrazti* e. narrastinarriatu, narria(tu), narriatzen. da/du ad.

Zah.narrio Zah. ‘akatsa, orbana’narritamendu Zah.narritatu, narrita, narritatzen. du ad. ‘ha-

serrearazi; zirikatu’narru Bizk. h. larrunartziso Narcissus sp.nasanasai 1 Ipar. ‘ugaria, zabala’. 2 Bizk. ‘la-

saia’nasaialdi Bizk.nasaigarri Bizk.nasaikeria Bizk.nasaiki Ipar. ‘ugaritasunez’nasaitasun 1 Ipar. ‘ugaritasuna, joritasu-

na’. 2 Bizk. ‘lasaitasuna’

nasaitu, nasai(tu), nasaitzen. Bizk. da/duad.

naski Ipar. 1 ‘nire ustez’. 2 bai naski!(‘bai segurki’)

nassautar (herritarra)Natibitate Herr. ‘Eguberria’naturanaturalnaturalismonaturalistanaturaltasunnauruar (herritarra)nauruera (hizkuntza)nausa Ipar. ‘burla, trufa’nausi* e. nagusinaza Ipar. ‘erretena, ubidea’nazaretarnazinazionazioartekonazioartekotasunnazionalnazionalismonazionalistanazionalitatenazionalizatu, nazionaliza, nazionaliza-

tzen. du ad.: burdinbideak nazionaliza-tu zituzten.

nazionalsozialismonazionalsozialistanaziotasun: Finlandiarren naziotasuna

asko indartu zen halako epetan.nazismonazkanazkagarrinazkagarrikerianazkatu, nazka(tu), nazkatzen. da/du ad.ndebelera (hizkuntza)n’djamenar (herritarra)neba Bizk.

neba-arrebaknebulosa Sin. izar-lainonederlandar (herritarra)nederlanderanegar

negar(-)anpulunegar bateannegar eginnegar eragin

HIZTEGI BATUA 671

negarrari emannegarreznegar(-)zotin

negarbidenegargale Naf. ‘negargura’negargarri

negargarrizkonegarguranegarraldinegarrontzinegartinegartsunegartu, negar(tu), negartzen. du ad.negatibonegel Ipar. ‘larruazaleko erregosia’

negel(-)belar Knautia arvensisnegoziatu, negozia, negoziatzen. du ad.negoziazionegozionegunegualde 1 ‘Iparraldea’. 2 ‘negualdia’negualdineguburunegutar izond.negutenegutegi h. beroteginegutu, negu(tu), negutzen. du ad.nehoiz Ipar. ‘inoiz’nehola Ipar. ‘inola’neholere Ipar. ‘inola ere’nehon Ipar. ‘inon’nehor Ipar. ‘inor’nehorat Ipar. ‘inora’nekabidenekaduranekaezin izond.nekagarrinekaldinekarazi, nekaraz, nekarazten. du ad.nekatu, neka, nekatzen. da/du ad.nekazalenekazalgo Naf. ‘nekazaritza’nekazari: nekazari-kooperatibak.nekazaritza: nekazaritza-produktuak.neke

neke izan. da/du ad.: neke da beleazaztore egitea; ez zaigu neke horrelako-ak ulertzea; neke du hizkuntza ilun ba-

tek hizkuntza argi bati gogor egitea;neke izan duzu euskaraz ikastea?

nekepe (batez ere leku-denborazko ka-suetan)

neketsunekez 1 adlag.’eragozpen edo zailtasun

handiz’nekez 2 izond. ‘neketsua, zaila’nekezia Ipar.nekoso Heg. Lgart.nekosta Cupressus sp.nekrologia h. hilberrinekropolinektar: jainkoen nektarra.neolitikoneologismonepaldar (herritarra)nepalera (hizkuntza)nerabenerabetasunnerabezaroneraunerbioneskaneskameneskametzaneskatilaneskatoneskatxaneskazaharneskazahartu, neskazahar(tu), neskaza-

hartzen. da/du ad.neskazaleneskenegun Zub. h. larunbatanet Ipar. g.er. ‘txit, oso’neu ni izord.aren era indartuaneumatiko* e. pneumatikoneumonia* e. pneumonianeurastenianeureneureganatu, neuregana(tu), neuregana-

tzen. du ad.neuretu, neure(tu), neuretzen. du ad.neurgaineurgailuneurgaitzneurgarrineurkeraneurketa

672 EUSKERA - XLV, 2000, 2

neurkizunneurologianeuronaneurosineurotikoneurrineurribideneurridunneurrigabe izond.

neurrigabekoneurrigabekerianeurrigabekineurrigabetasunneurriratu, neurrira(tu), neurriratzen.

da/du ad.neurritasunneurritsuneurrizkoneurtezin izond. ‘ezin neurtuzkoa’neurtitzneurtu, neur, neurtzen. du ad.: zerbaiten

luze-zabala neurtu; soka horrek bostmetro neurtzen ditu: h. soka hori bostmetro luze da.

neurtzaileneutralneutralizatu, neutraliza, neutralizatzen.

du ad.neutraltasunneutroneutroinewdelhiar (herritarra)ni (deklinabidea: nire, niri, nirekin, nire-

tzat, etab.)niameiar (herritarra)nibelniganatu, nigana(tu), niganatzen. da/du

ad.nigar* Ipar. e. negarnigeriar (herritarra)nigertar (herritarra)nihaur Ipar. ni izord.aren era indartuanihilismonikaraguar (herritarra)nikelnikeleztatu, nikelezta, nikeleztatzen. du

ad.niketz g.er.: mila goraintzi, niketz, ate-

zainari.

nikosiar (herritarra)nikotinaninfaninininika iz.ninikatu, ninika(tu), ninikatzen. da ad.nipondar (herritarra)nireganatu, niregana(tu), nireganatzen.

da/du ad.: mutil hori nireganatu arteez naiz geldituko.

nirekoinirekoikerianirekoitasunniretarniretu, nire(tu), niretzen. du ad.: niretu

ditut bestek egin dituen bekatu guztiak.nitratonitronitrogenonitroglizerinanonobela ‘eleberria’nobelagintzanobizionoblenoblezianoel Ipar. Liter. ‘gabon-kanta’noharroin Zah. g.er. ‘behartsua, erromesa’noiz

noiz baino noiznoizean behinnoizean behingonoizean behinkanoizean noiznoiz edo behinnoiz edo noiznoiz ere: noiz ere uste baituzu urrunnaizela zureganik, orduan zure hurbi-lean naiz.noiz eta erenoizetik noizeranoizik behinnoizik behingonoizik behineannoizik behinkanoizik noizeranoiz... noiz...noiz nola: langilea da? Noiz nola.

noizaldi Jas.

HIZTEGI BATUA 673

noizbaitnoizbaiteko

noizbehinkanoizdainonoizdanik

noizdanik(ak)onoizguranoizko 1 adlag.: noizko bukatuko duzue

lana? 2 izlag.: Jainkoak daki noizkoaden.

noiznahinoiznahi dennoiznahiko

noiznolakonoiztenka Ipar. ‘noizbehinka’noiztik

noiztik(ak)onoiztsunoka adlag.: noka hitz egin.noketanola

nola edo halanola... ere!nola eta ez ...-n: etorriko gara, nolaeta ez duen sekulako euri-jasa egiten.nola... hala...nola hala

nola-halakonolabait

nolabait erenolabaitekonolakatu, nolaka, nolakatzen. Ipar.

da/du ad.: begira zure gorputza lurpe-an eta nolakatua gelditzen den.

nolakonolakotasunnolakotsu: hona, nolakotsua izan zen

gure solasa.nolanahi

nolanahi erenolanahika Ipar. eta Naf. ‘nolanahi’: ez

da, ordea, nolanahika egiteko lan bat.nolanahiko 1 ‘edozein motatakoa’. 2 ‘er-

dipurdikoa’nolatannolatsunolaz h. nolanolazpait h. nolabaitnolerebait h. nolabait ere

nomadanomenklaturanominatibonon

hala... nonhalako eran (gisaz, maneraz)... nonnon edo hannon edo nonnon ere 1: non ere baitzaude, kanpo-ko zara eta arrotz. 2: Erromara jo zuennon ere sasoi hartan aurkitzen zen Hu-golino.non (eta) ez... -n: etorriko gara, noneta ez duen sekulako euri-jasa egiten.

non-nahi Sin. nonahinon-nahi den Sin. nonahi dennon-nahiko Sin. nonahikonon-nahitik Sin. nonahitik, nondik-nahi

nonbaitnonbaitekononbaitera h. norabaitnonbaitetiknonbaitik Ipar. ‘nonbaitetik’nonbait hannonbait hor

nonbre* Ipar. e. kopurunondarnondik

nondik(ak)onondik edo handiknondik ere: hitzak hartu behar dira,nondik ere baitute beren etorkia.nondik noranondik norako

nondik-nahi Sin. non-nahitik, nonahitiknondik-nahiko

nongonongotarnongotasunnongura Bizk.nonius Mat.nonnahi* e. nonahi, non-nahinontsunor

nor edo nornor ere 1: nori ere pot eginen baitiot,hura da; 2: nor ere baitzara, adiskidea,barka iezadazu ene bizitasuna.

674 EUSKERA - XLV, 2000, 2

nor izan: ez naiz nor auzi hau eraba-kitzeko.nor... nor...: herri berean bizi behardugu, nork batera, nork bestera maitedugun herrian.

noranorabaitnora edo haranora ere: nora ere doan, hara noaki-zu atzetik.nora ezean: itsasontzia nora ezeanzihoan.nora gabenorako

norabide: norabide baten bi noranzkoak.norabideratu, norabidera, norabidera-

tzen. da/du ad.noraezean ‘nahitaez, ezinbestean’: ez ohi

naiz sartu ardandegietan noraezeanbaino.noraezeko

noragabe izond.: gerra alferrikako etanoragabea.

norainonorainoko

noranahinoranahiko

norantznorantza* e. noranzkonoranzko: norabide baten bi noranzkoak.noratsunoratu, nora(tu), noratzen. da/du ad.

Zah.norbaitnorbaitzuknorbera Heg.norgehiagoka

norgehiagokakonorgehiagokan

norlehenka

normalnormalizatu, normaliza, normalizatzen.

da/du ad.normalizazionormalkinormaltasunnornahi

nornahi den Ipar. ‘nornahi’nortasun: nortasun-agiria.nortsu: nortsu zen edo zertsu bizitze era-

man zuen.nortu, nor(tu), nortzen. da/du ad.nortzuk: nortzuk dira ene anaiak? h. nor

dira ene anaiak?norvegiar (herritarra)norvegiera (hizkuntza)noski 1 (ziurtasun adierazlea) ‘jakina,

horixe!’: bai noski! (‘bai segurki!’);*noski baietz! e. bai, noski! 2 g.er. ‘be-harbada, dirudienez’

nostalgianota 1 Mus. 2: eskolako notak.nota 2 Ipar. g.er. ‘lohidura, orbana’notalgo Ipar. ‘notariotza’notari* e. notarionotarionotariotzanotizia Heg. Herr.noziarazi, noziaraz, noziarazten. dio ad.nozitu, nozi, nozitzen. du ad.nuakchotar (herritarra)nuklearnukleonukualofar (herritarra)nulu Mat.numero Gram.numismatikanun* e. nonnuntzionylon

Ñ

ñ (eñe)ñabarñabardurañabartu, ñabar(tu), ñabartzen. du ad.

ñañan egin Haur.ñaño Adkor.ñandu Rhea americanañapur Ipar. izond.

HIZTEGI BATUA 675

ñapurki Ipar.ñapurtu, ñapur(tu), ñapurtzen. Ipar.

da/du ad.ñarro Ipar.ñarrotu, ñarro(tu), ñarrotzen. Ipar. da/du

ad.ñimiño

ñimiñotu, ñimiño(tu), ñimiñotzen. da/du ad.ñir-ñir adlag.

ñir-ñir eginñirñir iz.ñirñirkañirñirtu, ñirñir(tu), ñirñirtzen. da ad.ñu Connochaetes sp. eta Gorgon sp.

O

o 1 “o” letraren izenao 2 interj.oasiobal izond.obaloobediarazi, obediaraz, obediarazten. dio

ad.obedient Ipar. ‘esanekoa’obediente Heg. ‘esanekoa’obedientzia ‘esanekotasuna’obeditu, obedi, obeditzen. du/dio ad.obeditzaileobeditzeobeliskoobjektiboobjektibokiobjektibotasunobjektore (kontzientzia(-)objektore hitz

elkartuan bakarrik erabiltzekoa)kontzientzia(-)objektore Sin. kon-tzientzia(-)eragozle

objektuobjekzio

kontzientzia(-)objekzio Sin. kon-tzientzia(-)eragozpen

obligarazi, obligaraz, obligarazten. Ipar.du ad.

obligatu, obliga, obligatzen. da/du ad. h.behartu, obligarazi

obligazio Ekon.obraobramendu Heg. Herr. ‘giza kaka’obratu, obra(tu), obratzen. du ad.obusodaodaiertz h. ostertzodi* e. hodi

odieria* e. hoditeriaodol

odol(-)belar Parietaria officinalisodol(-)emaileodol(-)hodiodol(-)kolpe

odolaldiodolbatu Sin. odolbildu, odoluriodolbideodolbildu Sin. odolbatu, odoluriodoldu, odol(du), odoltzen. da/du ad.odoldunodoleztatu, odolezta, odoleztatzen. Ipar.

eta Naf. da/du ad. ‘odoldu’odoleztatzeodolgabe izond.odolgabetu, odolgabe(tu), odolgabetzen.

da/du ad.odolgiro izond. ‘odolzalea’odoljario iz.odolkara izond. ‘odol kolorekoa’odolki Sin. odolosteodolkideodolkidetasunodolkoi ‘odolzalea’odolodi* e. odol(-)hodiodoloste Bizk. Sin. odolkiodoltsuodoluri Ipar. eta Naf. Sin. odolbatu,

odolbilduodolusteodolustu 1, odoluts, odolusten. da/du ad.odolustu 2 iz. ‘odolustea’: odolustea

agudoago egiteko, harakinaren lagun-tzaileak atzeko hanka batetik oratuzion idiskoari.

odolzale

676 EUSKERA - XLV, 2000, 2

odontologiaofenditu, ofendi, ofenditzen. Heg. du ad.

‘iraindu’ofentsaofentsagarri Zah. ‘iraingarria’ofentsatu, ofentsa(tu), ofentsatzen. Ipar.

du ad. ‘iraindu’ofentsatzaile Ipar. ‘iraintzailea’ofizial 1 izond.ofizial 2 Heg. iz. ‘armadako karguduna’.

Sin. ofizierofiziale Ipar. iz. ‘bere kontura ari den

hargina, arotza, etab.’ofizialkiofizialtasunofizier Ipar. ‘armadako karguduna’. Sin.

ofizialofizioofrenda Zah. h. eskaintzaogale Ipar. ‘azienda-bazka’ogasun 1 Bizk. ‘ondasuna’. 2 Admin. ‘fi-

nantzak’ogen Zub. h. hobenogerleko iz.ogi 1 ‘jangaia’. 2 Batez ere Ipar. ‘garia’

ogi-zuhaitz Artocarpus communisogibideogidun Bizk. ‘ogi-saltzailea’ogigazta Bizk. Mustela nivalis. Sin. erbi-

nudeogiketa 1 iz. ‘gari-uzta; gari-kopurua’.

2 Ipar. adlag. ‘gari bila; ogi bila’: ogi-keta joan dira.

ogipeko iz.ogitarteko iz.ogitsu ‘garitsua’ogu(t)zi* e. ahoskatu, ebakioh* e. o 2ohaburu* e. oheburuohaburuko* e. oheburukoohaideohakoohantze Ipar. 1 ‘habia’. 2 ‘etzauntza,

etzalekua’ohape* e. ohepeoharohargarriohargarriki

oharkabe adlag.oharkabeanoharkabekooharkabez

oharkabekeriaoharkabetasunoharkabetu, oharkabe(tu), oharkabetzen.

da ad.oharkizun Sin. oharpenoharkoroharmenoharpenohartarazi, ohartaraz, ohartarazten. du

ad.oharti izond.ohartu, ohart/ohartu, ohartzen. 1 da/du

ad.: ez da horretaz ohartu. 2 Ipar. zaioad.

ohartukiohartzaileohartzeke adlag.ohatu, oha, ohatzen. Batez ere Ipar. 1 da

ad. ‘ohean etzan’. 2 da/du ad. ‘ohera-tu’

ohatze 1 Ipar. eta Naf. iz. ‘ohea’. 2 Ipar.‘etzauntza’

oheohe(-)bagoi

oheburuoheburuko iz.ohepeoherarazi, oheraraz, oherarazten. du ad.oheratu, ohera(tu), oheratzen. da/du ad.ohi 1 (partikula): zintzo etorri ohi zen.

2 (elkarketako bigarren osagaia): le-hendakari ohia.ohiz kanpoko

ohikoohikotasunohikundeohikuntzaohil Zub. ‘basa, basatia’ohildu, ohil(du), ohiltzen. Zub. du ad.

‘egotzi, bota’ohitu, ohi(tu), ohitzen. da/du ad.ohitugabe izond.ohitura

ohiturazkoohituratu* e. ohitu

HIZTEGI BATUA 677

ohizko h. ohikoohoinohoingoohoinkeriaohointzaoholoholeztatu, oholezta(tu), oholeztatzen.

du ad.oholtxooholtzaohondikatu, ohondika, ohondikatzen.

Ipar. Zah. ‘oinperatu’ohoragarriohoragarrikiohorarazi, ohoraraz, ohorarazten. du ad.ohoratu, ohora, ohoratzen. du ad.ohoratzaileohoreohoretsuohorezki Ipar.ohorezkoohostu* e. ostuohots* e. ordots, orotsoi 1 interj.oi 2 ‘hortz-haginak inguratzen eta finka-

tzen dituen haragi sendo gorrixka’oial* e. oihaloian* e. oihanoiesoihal

oihal(-)dendaoihal(-)etxola Sin. kanpadenda

oihaldegi* e. oihaltegioihaldenda* e. oihal(-)dendaoihaldunoihalgileoihalgintzaoihalki iz.oihaltegioihaltxooihanoihanbideoihandaroihandu, oihan(du), oihantzen. da/du ad.oihaneratu, oihanera(tu), oihaneratzen.

da/du ad.oihanpeoihantsuoihanzain

oihanzaingooihartzunoiher Ipar. Zah. g.er. ‘okerra’oihu

oihu eginoihuzoihuz egon

oihukaoihukari g.er. h. oihularioihukatu, oihuka(tu), oihukatzen. du ad.oihularioihuztatu, oihuzta(tu), oihuztatzen. du

ad.oilagor Scolopax rusticolaoilakaran ‘zumalakarra’oilaki ‘oilo-okela’oilalokaoilandaoilar 1 ‘oiloaren arra’. 2 (arrain mota)

Lepidorhombus sp., etab.oilaran Prunus mahaleboilarite Jas. ‘egunsentia’oilarkatu, oilarka, oilarkatzen. Ipar.

da/du ad. ‘oilartu; nabarmendu’oilarkeriaoilartokioilartu, oilar(tu), oilartzen. da ad. 1 ‘ha-

rrotu’. 2 ‘nagusitu, gailendu’oilaskooilaskoki ‘oilasko-okela’oilategioilo Gallus gallus

oilo(-)saldaoilokeriaoiloki ‘oiloaren motako hegaztia’oilotu, oilo(tu), oilotzen. da ad.oin 1 (pertsona, animalia nahiz gauzena).

2 (bertsoarena). 3 (luzera neurria): ha-mabost oin eta hamar ontza luze da.oina emanoinezoin hartuoin(-)oharoin(-)zola

oinaldeoinarrioinarritu, oinarri(tu), oinarritzen. da/du

ad.oinarrizko

678 EUSKERA - XLV, 2000, 2

oinatzoinazeoinazealdioinazegarrioinazetsuoinazetu, oinaze(tu), oinazetzen. du ad.oinazkar Gip. ‘oinaztarria’oinazpi iz.oinazpiratu, oinazpira(tu), oinazpira-

tzen. da/du ad.oinaztarri batez ere Bizk. ‘lurra jotzen

duen tximista’: trumoiak hots egin dueta oinaztarria dator gure gainera.

oinaztatu, oinazta, oinaztatzen. Ipar. duad. ‘oinazetu’

oinaztu Bizk. ‘tximista’oinaztura Naf. ‘tximista’oinbete* e. oinoindunoinetako iz.oinetakodun: Karmeldar oinetakoduna.oinetxeoinezko iz.oinkadaoinkatu, oinka(tu), oinkatzen. du ad.oinordeoinordeko iz.oinordekotasunoinordekotzaoinordetza Zuz.oinpe: oinpean erabili.oinperatu, oinpera(tu), oinperatzen. du ad.oinustu, oinuts/oinustu, oinusten. da ad.

‘oinetakoak kendu, erantzi’: oinuts zai-tez, zeren lur hau santua den.

oinutsoinutsean ‘oinutsik’oinutsik

oixtian Ipar. ‘arestian’oixtion

ok egin ‘(janariz edo edariz) erabat ase’ok eragin

oka iz. 1 ‘oka egitea’. 2 ‘oka egitendena’oka eginoka eragin

okada Bizk. ‘gorakoa’okagarriokaila ‘ardien gaitza’

okapi Okapia johnstoniokaran Bizk. ‘arana’okasio 1 ‘aukera, era’. 2 Gip. Herr. ‘lis-

karra’. 3 Bizk. ‘hileta’okatu, oka(tu), okatzen. du ad.okaztagarriokaztatu, okazta, okaztatzen. Batez ere

Ipar. du ad.okela ‘jateko haragia, abere-hegaztiena’oker izond. eta iz.: hori gaizki dago, eta

beste hori okerrago.oker egin: besteren batek oker eginda,niri nahi zidan erantsi.oker egonoker ibili

okerbideokerbideratu, okerbidera, okerbidera-

tzen. da/du ad.okerkaokerkeriaokerkiokerraldiokerrarazi, okerraraz, okerrarazten. du

ad.okerreratu, okerrera(tu), okerreratzen.

da/du ad. ‘okerrera jo, okertu’okerruneokertasunokertu, oker(tu), okertzen. da/du ad.okertzaileokil Picus sp. eta Dryocopus sp. eta Den-

drocopos sp.okinokindegiokintza ‘okinaren lanbidea’okitu 1 Ipar. izond.: aberats okitua.okitu 2, oki, okitzen. da/du ad. ‘nazkatu’okotz* e. kokotsoktaedrooktogonookulistaokume Aucoumea klaineanaokuntza ‘laborantzako lur ona’okuntzatu, okuntza(tu), okuntzatzen. du

ad.okupatu, okupa, okupatzen. da/du ad.okupaziookzitaniarokzitaniera

HIZTEGI BATUA 679

ola 1 ‘burdin lantegia’ola 2 Ipar. ‘artzain-etxola, txabola’ola 3 Ipar. ‘pilpira’olagarro Ord. Octopodaolagizonolajaunolataolatu Heg. ‘uhina’oldaroldarkaoldarkoroldarraldioldartsuoldartu, oldar(tu), oldartzen. da/zaio ad.:

lurrari uhin zabalak azkar oldartzenzaizkio.

olde ‘borondatea, nahia, gogoa’(neure, bere...) oldez

oldoztu, oldoz, oldozten. du ad. ‘pentsatu’oleazio ‘oliadura’olerkariolerkaritzaolerkiolerti ‘poesia’oles

oles eginoleskaolgatu, olga, olgatzen. da/du ad. Bizk.olgeta

olgetanoliadura (sakramentua)oliatu, olia, oliatzen. du ad.oliba

oliba(-)olioolibadiolibondo Olea europaeaoligarkaoligarkiaoligarkikoolinpiadaolinpiaroliooliontzioliotegioliotsuolioztatu, oliozta, olioztatzen. du ad.olo Avena sativa

olo gaizto Avena fatuaomandar (herritarra)

omeleta* e. moletaomen 1 ‘ei’omen 2 ‘ospea, fama’

omenez: A. Irigaray jaunaren omenez-ko liburuan.

omenaldiomendu, omen(du), omentzen. du ad.omengarriomenkaomentsuOmiasaindu Ipar. Sin. Domu Santu(ru)omonier Ipar. ‘kapilaua’on 1 izond. 2 iz. 3. Heg. Zah. (praeno-

men gisakoa): On Manuel Lekuona.(neure, bere...) onetik atera, irten, ilkion beharrezonean (egon, jarri,...)on edukion eginonenean ereonera ekarrionera etorrionez oneanonez onezonezkoak eginon-gaitz pl.: proposamen baten on--gaitzak.onik oneneanon iritzi dio ad.on izan da/zaio/du ad.ontzat emanontzat hartu

onargarrionargarritasunonarkizunonarpenonarrarazi, onarraraz, onarrarazten. dio

ad.onartezinonartu, onar, onartzen. du ad.onbehar Jas. ‘behartsua’onbehartu, onbehar(tu), onbehartzen.

da/du ad.onberaonberatasunonbideonbideratu, onbidera(tu), onbideratzen.

da/du ad.onda* e. uhin

680 EUSKERA - XLV, 2000, 2

ondamu Jas. ‘bekaizkeria, inbidia’ondare

ondarez: Oihenarten paper pila batenjabe ondarez egin zen jaun hori.

ondasunondasundunondasunzaleonddo Mycotaondeste ‘ipurtestea’ondikatu, ondika, ondikatzen. Ipar.

da/du ad. ‘atsekabetu’ondiko batez ere Ipar. ‘atsekabea, zori-

gaitza’ondikoz ‘damurik, zoritxarrez’

ondo 1 adlag. Sin. ongiondo 2 ‘alboa; ostea’

ondoan: etxe ondoan; gerra ondoan.ondoko izlag.ondoraondorikondotikondotik(ak)oondoz ondoondoz ondoko

ondo 3 batez ere Ipar. ‘zenbait landareedo zuhaitzen banakoa’

ondoez iz.ondoezik

ondoko iz.ondokotasunondoratu, ondora(tu), ondoratzen. da ad.

‘alboratu, alderatu’ondore 1 ‘ondorioa’. 2 ‘leinua’ondorean h. ondorenondoren 1 postpos.

ondoreneanondorengo izlag.

ondoren 2 iz.: bekatuaren ondorenak.ondorengo iz.ondoretasunondorio

ondorioa(k) atera: hauxe da nik ate-ratzen dudan ondorioa.ondoriozondoriozko Gram.: ondoriozko per-pausak.

ondoriotasun Ipar.: izan du milioi bate-ko ondoriotasuna.

ondoriotsu

ondorioztatu, ondoriozta, ondoriozta-tzen. du ad. ‘ondorioa atera’

ondotxoondotxoz ‘askoz’: ondotxoz oroimenhandiagoz hornitua.

ondozkaondozkatu, ondozka(tu), ondozkatzen.

du ad.ondra Heg. Herr. ‘ohorea’ondradu Heg. izond. Herr. ‘zintzoa,

prestua’: pertsona ondradua.ondratu, ondra(tu), ondratzen. du ad.

g.er. ‘ohoratu’ondu, on(du), ontzen. da/du ad.ondugabe izond.oneratu, onera(tu), oneratzen. da/du ad.onerizko Jas. ‘maitasuna’onerizte Zah. ‘maitasuna’onesgarrioneskionesleonespenonest Zah. ‘zintzoa, prestua’onestasunonetsarazi, onetsaraz, onetsarazten. dio

ad.onetsi, onets, onesten. du ad.ongailuongailuztatu, ongailuzta, ongailuztatzen.

du ad.ongaitz* e. on-gaitzongarri 1 iz.ongarri 2 izond.ongarritsuongarritu, ongarri(tu), ongarritzen. du ad.ongarriztatu, ongarrizta, ongarriztatzen.

du ad. h. ongarrituongi 1 adlag. Sin. ondo. 2 iz.: ongiaren

eta gaizkiaren zuhaitza.ongi etorri!: ongi etorri guztiok!

ongietorri iz.ongileongin batez ere Bizk. g.er. ‘ongilea’onginahiongintzaongitu, ongi(tu), ongitzen. da/du ad.ongitxoongixko Ipar. eta Naf.ongizate

HIZTEGI BATUA 681

onik adlag.: onik atera zen.onil Sin. inbutuoniritzi 1 iz. ‘maitasuna’. 2 iz. ‘ontzat

ematea, onestea’. 3 izond. ‘maitatua’:euskal dantza oniritziak. 4 izond. ‘one-tsia’

onizeonomastikaonomatopeiaontarteontasunontsa Ipar. ‘ongi, ondo’ontsalaz Ipar. ‘onenean ere’ontsatu, ontsa(tu), ontsatzen. Ipar. da/du

ad.ontsatzaile Ipar.ontsaxko Ipar. ‘ondotxo, ongixko’ontsuontxoontza

ontza urreontzaileontzako iz. ‘ontzako urrea’ontzi 1 (sukaldekoa). 2 (ur gainekoa)ontzidiontzigileontzigintzaontzikadaontziola ‘itsasontziak egiten diren lante-

gia’ontziratu, ontzira, ontziratzen. da/du ad.ontziratzeontzitegi 1 ‘ontziola’. 2 ‘sukaldeko on-

tzien apala’ontziteria ‘sukaldeko ontzien multzoa’ontzitxoontzixkaontzizainontzurre* e. ontza urreonuraonuradunonuragarrionurakor* e. onuragarrionuratsuoñoña Ipar. ‘gozokia’opa g.er. ‘nahia, desira’

opa eginopa izan, opa, opako. dio ad.opagai

opaka adlag.opaku izond.opaldu, opal, opaltzen. du ad. h. eskainiopari

opari egin: liburu bat egin diogu opa-ri.

oparitu, opari(tu), oparitzen. h. opariegin

oparo 1 adlag. 2 izond.oparotasunopatu, opa(tu), opatzen. dio ad. ‘opa

izan’; ‘eskaini’operaoperatu, opera, operatzen. du ad.operazio

operazio(-)gela Sin. ebakuntza(-)gelaoperetaopetsi, opets, opesten. Bizk. dio ad. ‘opa

izan’opilopildu, opil(du), opiltzen. da/du ad.

1 ‘zapaldu’. 2 ‘pilatu, multzotu’opiltxoopioopor 1

opor eginoporretan

opor 2 h. goporoporraldioposizioopots ‘sega-potoa’optikaoptikari iz.optiko izond.optimismo ‘baikortasuna’optimista ‘baikorra’or ‘txakurra’: ora otsoen lagun.orai* e. orainorain

orainago 1 ‘geroztik’. 2 ‘duela gutxi,oraintsu’oraingo

orainaldioraindaino adlag.

oraindainokooraindainokoan ‘oraindaino’

oraindanikoraindik adlag.

oraindik ere

682 EUSKERA - XLV, 2000, 2

oraindik orain ‘arestian, oraintsu,duela gutxi’ (eta ez ‘oraindik’).

oraindino Bizk. ‘oraindik’orainen Bizk. ‘orina’oraingo izlag.

oraingoanoraingoz

oraingotasunoraingotu, oraingo(tu), oraingotzen.

da/du ad.oraino Ipar. ‘oraindik’orainokoanoraintsuoraintxeoraka Bizk. adlag. ‘oratuz’orakada Bizk. iz. ‘besarkada’orakarri Bizk. iz. ‘euskarria’orakatu, oraka, orakatzen. da ad.oraldi 1 ‘oratzea, heldualdia’oraldi 2 ‘orea egitea’oramahaiorangutan Pongo pygmaeusorantza Naf. ‘legamia, altxagarria’orapilo* e. korapilooratorio Mus.oratu 1, ora, oratzen. Bizk. dio ad. ‘heldu’oratu 2, ora, oratzen. du ad. ‘orea egin’oratzaileorbain ‘ebakiondoa’orbaindu, orbain(du), orbaintzen. da/du

ad.orban ‘zikinunea, akatsa, etab.’orbandu, orban(du), orbantzen. da/du

ad.orbangabe izond.orbangabetasunorbankororbelorbeldu, orbel(du), orbeltzen. da/du ad.orbitaorburu Cynara scolymusordain

ordainetanordainezordainezko

ordainagiriordainarazi, ordainaraz, ordainarazten.

dio ad.ordainbide

ordaindu, ordain(du), ordaintzen. du ad.ordaingaiordaingarriordainketaordainkizunordainlekuordainpekoordainsariordaintokiordaintzaileorde 1 Ipar. adlag. ‘ordez’: haren orde

joan nintzen.orde 2 iz. ‘ordaina; ordezkoa’ordea 1 ‘baina’ordea 2* e. ordenaordean g.er. 1 h. ordez, orde. 2 Ipar. h.

ordeaordeinu* e. ordenuordeka Gip. iz. ‘ordokia, eremu laua’ordekoordena iz. 1: munduan ageri den orde-

na. 2: karmeldarren ordena. 3: orde-nako sakramentua.

ordenagailuordenamenduordenantzaordenatu 1, ordena(tu), ordenatzen. 1 du

ad. ‘antolatu, taxutu’. 2 da/du ad. ‘or-denako sakramentua hartu edo eman’

ordenatu 2 iz. Mat.: abzisa eta ordena-tua.

ordenatzaileordenazaleordenu Ipar. ‘hilburukoa, testamentua’ordezordezkariordezkaritzaordezkatu, ordezka, ordezkatzen. du ad.ordezkoordezkotzaordeztu, ordez(tu), ordezten. du ad.ordinalordokiordokitu, ordoki(tu), ordokitzen. Ipar.

da/du ad. ‘lautu, berdindu’: mahai batbezala ordokitzen den harkaitz gora bat.

ordots ‘txerri arra’ordu

ordu arte

HIZTEGI BATUA 683

ordu ezkero Sin. orduz geroordu gaiztoanordu oneanordura arte ‘ordu arte’ordurik hona Bizk. ‘ordutik hona’

orduanorduan eta ...-ago

orduantxeordubeteordudanikorduka adlag.orduko izlag. eta adlag.ordukotz Ipar. ‘orduko’: ordukotz hau-

rrak zazpi urte eginak zituen.ordulari ‘erlojua’orduraino

ordurainokoordurako adlag.ordurarte* e. ordura arte, ordu arteordutegiordutikorduz gero Sin. ordu ezkerooreoregano Origanum vulgareorein Cervus elaphus

orein-mihi Asplenium scolopendriumoreinki ‘orein-okela’oreka

orekan: orekan egon.orekatu, oreka(tu), orekatzen. da/du ad.oren Ipar.orezta ‘orina’orgaorgabideorgagileorgagintzaorgandiorganikoorganismoorganistaorganizatu, organiza, organizatzen. du

ad. ‘antolatu, eratu’organizazioorgano 1 (izaki biziaren zatia)organo 2 (musika-tresna)organogileorgariorgasmoorgatara Ipar. iz.

orgatarakaorgategiorgatxoorgazain Ipar.orgiaorientabideorientatu, orienta, orientatzen. da/du ad.orientaziooriginal izond.: bekatu originala h. jato-

rrizko bekatua.orinoritzoriya (hizkuntza)orka Orcinus orcaorkatilaorkatz Capreolus capreolusorkestraorkestratu, orkestra(tu), orkestratzen. du

ad. Mus.orkidea Fam. Orchidaceaeorkoiorkoro Bizk. ‘erpurua’orkume g.er. ‘oraren kumea’orlegi ‘berdea’ornitologiaornitologoornitorrinko Ornithorrhynchus sp.ornoornodunornogabe izond.oro

oro harororen buruanororen gainetikorotan gaindiorotaraoroz gainetik

orobat: hemen ez ezik, orobat gertatzenzen bestetan ere.orobateko

orobatasunorobatsuorografiaoroi g.er. h. oroitzapen, oroipenoroigailu g.er. ‘oroigarria’oroigarrioroilore Myosotis sp.oroimenoroipen

684 EUSKERA - XLV, 2000, 2

oroit da ad. Ipar. (indikatiboko orainal-diko eta lehenaldiko adizkiekin): oroitnaiz (= oroitzen naiz)

oroitarazi, oroitaraz, oroitarazten. du ad.oroitarrioroitu, oroit, oroitzen. da ad. batez ere:

gazteegia naiz hartaz oroitzeko.oroitza g.er. ‘oroipena’oroitzapenorojakile izond.orojale izond.orokororokorkiorokortasunorokortu, orokor(tu), orokortzen. da/du

ad.oroldio* e. goroldioorotarorotarikoorots Ipar. ‘(abere) arra’orpo

orpoz orpoorratzorratzontziorraze Ipar. ‘abaraska, abaoa’orraziorrazkeraorrazketaorraztaldiorraztatu, orrazta, orraztatzen. Ipar.

da/du ad. ‘orraztu’orraztoki ‘orratz-ontzia’orraztu, orratz/orraztu, orrazten. da/du ad.orre 1 Ipar. ‘ipurua’orre 2* e. oreorriorrialdeorrika* e. kurrikaorro

orro eginorroa* e. orroorroe* e. orroorrokaorrolariortodoxiaortodoxoortografiaortopediaortopediko

ortozik Bizk. ‘oinutsik’ortu Bizk.ortuari Bizk. ‘barazkia’ortutsik Ipar. ‘oinutsik’ortuzain Bizk. ‘baratzezaina’ortzadar Ipar. eta Naf. h. ostadarortze* e. ortziortzegun Lap. eta Naf. h. ostegunortzi ‘zeru-sabaia, izartegia’ortzirale Lap. eta Naf. h. ostiralorubeosabaosabideosaeraosagaiosagarri 1 Ipar. iz. ‘osasuna’osagarri 2 iz. ‘osatzen duena’; ‘sendagaia’osagile Bizk. ‘medikua’osakera* e. osaeraosasunosasunbideosasungarriosasuntsuosatu, osa, osatzen. 1 du ad. ‘osotasuna

eman, oso bihurtu’. 2 Bizk. da/du ad.‘sendatu’. 3 Naf. du ad. ‘zikiratu’

osatugabe izond.osatzaileosinoskarbioskioskigileoskoloskoldun Sin. krustazeooskorriosloar (herritarra)osmosioso: ogi osoa jan zuen; oso ederra da.

osoko (batzar edo bilerez ari garela):osoko bilkura.

osokiosorikosoroosotasunosotoro Gip. ‘osoki’osotu, oso(tu), osotzen. du ad. h. osatuospa interj. Lgart.

ospa eginospakizun

HIZTEGI BATUA 685

ospatu, ospa, ospatzen. du ad.: norbaitenmendeurrena ospatu (bilera ospatu* e.bilera egin)

ospeospedunospegabe izond.ospel 1 iz. ‘hotzak eragindako handitua’ospel 2 iz. eta izond. Sin. laiotzospeldu, ospel(du), ospeltzen. da ad. ‘os-

pelak atera’ospetsuospitaleospitaleratu, ospitalera(tu), ospitalera-

tzen. du ad. ‘ospitalera eraman’ostadarostalariostalaritzaostaler Ipar. h. ostalariostargi

ostargi-belar Iris germanicaostarku Bizk.ostarte Sin. hodeiarteostatari batez ere Bizk. h. ostalariostatatu, ostata, ostatatzen. da/du ad.

‘ostatu hartu edo eman’ostatu 1: ostatu eske gabiltza. 2 Ipar. eta

Naf. ‘taberna’ostatu emanostatu hartuostatuz egon

ostaturatu, ostatura(tu), ostaturatzen.da/du ad.

oste 1 ‘taldea’oste 2 ‘atzea’

osteanostegunosteka Ipar. ‘talde handietan’ostendu, osten, ostentzen. Bizk. da/du ad.

‘ezkutatu’ostera 1 ‘joan-etorria’ostera 2 1 adlag. ‘berriro’. 2 lok. ‘berriz,

aldiz, aitzitik’osterantzean

osterantzekoostertzosterzuri Cichorium endivia crispumostiaostikadaostikadaka

ostikarazi, ostikaraz, ostikarazten. Ipar.du ad.

ostikatu, ostika, ostikatzen. 1 Batez ereIpar. du ad. ‘ostikopean erabili’. 2 duad. ‘ostiko egin’

ostiko 1: ostiko bat eman zion.ostiko eginostikoz jo: pilota ostikoz joaz.

ostiko 2 ‘zutik dagoen zerbait bermatze-ko jartzen zaion euskarria’: hormariostikoak ipini.

ostikokaostikolariostikopeanostikopetu, ostikope, ostikopetzen. du ad.ostiralostotsostra Ostrea edulis, etab.ostruka Struthio camelusostu, ostu, osten. du ad.otabera Genista hispanicaotadiotagaraotalako Ipar. ‘abereak jateko aska’otaloreotamenotar ‘ote-mota gogorra’otardiotarrain Palinurus elephasotarrainxka Penaeus kerathurusotarreotarregileotarregintzaotarretegiotarretxootarteko* e. ogitartekootatxoriote 1 iz. Ulex sp.

ote beltz Ulex minorote zuri Ulex europaeus

ote 2 Gram.: etorri ote da?oteketa batez ere Ipar. ‘ote bila’otemeoti Fam. Acrididaeotitisotoiotoikaotoitu, otoi(tu), otoitzen. Batez ere Zub.

du ad. ‘otoiztu’

686 EUSKERA - XLV, 2000, 2

otoitzotoitzeanotoitz eginotoitzez

otoitzaldiotoizgileotoizkaotoizlariotoiztegiotoiztu, otoitz/otoiztu, otoizten. Batez

ere Ipar. du ad. 1 ‘otoitz egin’: otoiz-ten zaitugu, Jauna. 2 ‘arrenka eskatu’

otondo ‘ogi-apurra’otondo-belar Stachys officinalisotorduotoz otoan Bizk. ‘ezustean, ustekabean’otsailotsalizar Sorbus aucupariaotseinotseintzaotsemeotso Canis lupusotsoko iz.otsokumeotsotzarottawar (herritarra)otu, otu, otutzen. Batez ere Bizk. zaio ad.

‘bururatu; gogoak eman’oturuntzaoturuntzatu, oturuntza(tu), oturuntza-

tzen. Ipar. da ad.otzanotzandu, otzan(du), otzantzen. da/du

ad.otzantasunotzara Bizk. ‘otarrea, saskia’otzaragile Bizk.otzarakada Bizk.otzaratxo Bizk.oxala interj.: oxala hola mintzo balira!oxidatu, oxida, oxidatzen. da/du ad.

oxidatzaileoxidaziooxidooxigenatu, oxigena, oxigenatzen. da/du

ad.oxigenatzeoxigenaziooxigenoozar 1 Ipar. Zah.’ora’ozar 2 Ipar. edo Jas. ‘lotsagabea’ozarkeria Ipar. ‘lotsagabekeria’ozarki Ipar. ‘lotsagabeki’ozartasun Ipar. ‘lotsagabetasuna’ozartu, ozar(tu), ozartzen. Ipar. da/du

ad. ‘lotsagabetu’ozeaniarozeano: Ozeano Atlantikoa; Indiako

Ozeanoa.ozeanografiaozelote Felis (Leopardus) pardalisozenozendu, ozen(du), ozentzen. du ad.ozenkiozentasunozka* e. hozkaozonoozpin 1 iz.: tomatea ozpin-oliotan.

2 izond.: hitz zorrotz eta ozpinak.ozpin-euli Drosophyla melanogasterozpin-olio

ozpindu, ozpin(du), ozpintzen. da/du ad.ozpinkeriaozpintsuozta

ozta-oztaoztoparazi, oztoparaz, oztoparazten. du

ad.oztopatu, oztopa, oztopatzen. da ad.oztopo

oztopo eginoztopobide

P

p (pe)pa Haur.

pa emanpabana

pabiloipadera 1 Ipar. eta Naf. ‘danbolina’.

2 Heg. ‘zartagina’padura Bizk.

HIZTEGI BATUA 687

paellapafa

pafa-pafa Ipar. ‘bafadaka pipatzen’paga 1 Ipar. eta Naf. ‘lansaria’: apezen

paga. 2 Heg. (haurrei ematen zaiena)pagadipaganismopaganopaganotasunpaganotu, pagano(tu), paganotzen. da/du

ad.pagarazi, pagaraz, pagarazten. dio ad.pagatu, paga(tu), pagatzen. du ad.pagatxa ‘pagoaren fruitua’pagatzailepagauso Columba palumbuspago

pago-uso* e. pagausopagodapagoki iz. ‘pagoaren zura’pagondopagotxa (bazka-landarea) Trifolium in-

carnatumpagu ‘ordainketa’pailazopailazokeriapairabidepairaezinpairagaitzpairakorpairakortasunpairamenpairarazi, pairaraz, pairarazten. dio ad.pairatu, paira, pairatzen. du ad.pairu Ipar. ‘eroapena’pairutsu Ipar.paisaiapaita Bizk. ‘ahatea’pake* e. bakepaketatu, paketa, paketatzen. du ad.paketepakistandar (herritarra)palapalakadapalanka

palanka(-)jokopalankaripalaripalatal

palatalizatu, palataliza, palatalizatzen.da/du ad.

palatalizaziopalauar (herritarra)palauera (hizkuntza)palazio g.er. ‘jauregia’paldo Ipar. ‘makila, zutoina’paleografiapaleolitikopaleontologiapaleta (kirolean eta pinturan)paliera (hizkuntza)palikirtar (herritarra)palma ‘palmondoaren adarra’; ‘palmon-

doa’: palma-adarrak eskuetan.palmondo Phoenix dactylifera, etab.palotara Ipar.palote Ipar.palu Bizk. Lgart.paludismopana 1 Heg. (ehun-mota). 2* e. matxurapanamar (herritarra)panda 1 Ailuropoda melanoleucus. 2 Ai-

lurus fulgenspandero 1 (musika-tresna). 2 Ipar. ‘per-

tza’pandero(-)jotzaile

paneka Gadiculus sp. eta Trisopterus sp.pankreapanoramapanp(a) Ipar. onomat. (kolpe batena)panpaka Ipar. eta Naf. adlag. ‘kolpeka’panpalina Ipar. ‘txilina’panpin* e. panpinapanpinapanpinatu, panpina(tu), panpinatzen.

Ipar. da/du ad. ‘panpina bezala apaindu’panpoxpanpoxa (emakumeentzat markatua)pantailapantaloi Bizk. ‘azpiko galtzak’panteismopanteistapanteoipantera Panthera (panthera) pardus.

Sin. lehoinabarpantomimapapagai Psittacula sp.papagaitxo Melopsittacus undulatus

688 EUSKERA - XLV, 2000, 2

papaia ‘papaiondoaren fruitua’papaiondo Carica papayapapao Bizk. ‘mamua’paparpapardo Brama bramapapargorri batez ere Bizk. ‘txantxango-

rria’paparo 1 ‘hegaztien hestegorriaren za-

balgunea’. 2 Ipar. ‘papoa, paparra’paparurdin* e. papo-urdinpaper: komuneko papera.papereztatu, paperezta, papereztatzen.

du ad.papergilepapergintzapaperontzipapertegipapiro Cyperus papyruspapo 1 Ipar. ‘paparra’

papo-urdin Luscinia (Cyanosylvia)svecica

papo 2 Haur. (zerbait bukatu dela adie-razteko erabiltzen den esapidea)

papogorri Ipar. ‘txantxangorria’papur batez ere Ipar. ‘apurra’papurtu, papur(tu), papurtzen. da/du ad.papurtxopara Bizk. ‘labean erabiltzen den pala’parabola 1 Liter.: Ebanjelioko parabolak.parabola 2 Mat.parabolikoparada ‘aukera, egokiera’paradigmaparadisu

paradisuko hegazti Paradisea sp.paradoxaparadoxikoparafinaparafrasiparagrafoparaguaitar (herritarra)paraje Heg. Herr.paralela* e. paraleloparalelepipedo Geom.paralelo iz. eta izond.: lerro paraleloak.paralelogramo Geom.paralelotasunparamariboar (herritarra)parametro

paramezio Fam. Parameciidaeparamilitarparanoiaparaplegiaparapsikologiaparapsikologikoparapsikologoparasitismoparasitoparasola Ipar. Herr. ‘aterkia’paratu, para, paratzen. 1 du ad. ‘jarri;

prestatu’: bertsoak paratu; liburu ba-ten edizioa paratu. 2 da ad. ‘jarri’:gaiztagin guztien aurrean paratu zen.

paratzailepardel* e. fardelpare

-en parepareanpareraparetikparez pare

paregabe izond.paregabeko

paregabetasunparekatu, pareka(tu), parekatzen. da/du

ad.parekoparekotasunparentesipareta

pareta(-)belar Parietaria officinalis.Sin. horma(-)belar

paretsuparetsuan

pariatu, paria, pariatzen. Ipar. du ad.‘apustu egin’

pariatzaile Ipar.pario Ipar. ‘apustua’paristar (herritarra)parkatu* e. barkatuparkeparking h. aparkalekuparlamentari iz.: parlamentarien bilera.parlamentario izond.: talde parlamenta-

rio (hala ere, hobe parlamentu[ko] tal-de)

parlamentuparpaila iz. (apaingarri-mota)

HIZTEGI BATUA 689

parra-parra* e. barra-barraparrafo* e. paragrafoparranda Heg. Herr.parrasta

parrastanparrastaz

parrastadaparrastakaparrokiaparroko Heg.parropia* e. parrokiapartaide ‘parte-hartzailea’: zure nahiga-

bean partaide naiz ni ere.partaidetzapartalier Ipar.partaliertasun Ipar.parte

-en partetik-en partezparte emanparte hartuparte(-)hartzaileparte(-)hartzeparte izanparte onekoparte txarreko

partekatu, parteka, partekatzen. Ipar. duad. 1 ‘zatikatu’. 2 ‘erdibanatu’

partiarazi, partiaraz, partiarazten. du ad.partida 1 (jokoa). 2 Ipar. ‘aurkaria’: lana

dut partida.partidu Heg. 1 h. partida. 2 h. alderdipartiketapartikulapartikularpartila ‘irabazien banaketa’

partila eginpartitibo Gram.partitu, parti, partitzen. Zah. edo Herr.

1 du ad. ‘zatitu, banatu, bereizi’. 2 Ipar.da ad. ‘joan, irten, abiatu’

partitzailepartizipio Gram.partxe Heg. Herr. 1 ‘adabakia’. 2 ‘en-

plastoa, mantarra’partzialpartzuer ‘esku-hartzailea’: bi gizon par-

tzuer direnean nekean eta gozoan adis-kide mamitzen dira.

partzuergopasa (pilota jokoan)

pasa-marrapasa egin ‘pasa-marra igaro’

pasabide ‘igarobidea’pasadizo Heg. Herr. ‘gertaera’pasagarri izond. ‘neurri batean onar dai-

tekeena’pasaka (pilota-jokoa)pasakari iz.pasakorpasaportepasaratu, pasara, pasaratzen. Heg. du

ad.: galtzerdi saretua pasaratu.pasarazi, pasaraz, pasarazten. du ad.pasartepasatu, pasa, pasatzen. 1 da/du ad. ‘iga-

ro’: albotik pasatu da (albotik pasa da:Heg. Lgart.). 2 da ad. ‘gertatu’

pase: paseko hegaztia.pasealekupaseatu, pasea, paseatzen. da/du ad.: ka-

rrozan paseatu ziren; bere astoa pase-atzen du.

paseo Heg.pasibopasibotasunpasiera Heg.pasillo Heg. h. korridorepasio 1 ‘(Jesukristoren) nekaldia’. 2 g.er.

‘irrika, grina’pasio-lore Passiflora sp.

pasiotarpasmo 1 ‘gangrena’. 2 ‘zornea’

pasmo-belar Anagallis arvensispaso 1 (karta-jokoan erabiltzen dena).

2 Ipar. iz. ‘zartakoa’pasodoblepasta 1 Zub. ‘lan bat egiteko behar diren

ekaiak’pasta 2 ‘orea’

hortzetako pastapastel Heg. Sin. pastizapastelgilepastillapastiza Ipar. Sin. pastelpastoral ‘Zuberoako teatroa’patar Ipar. eta Naf. ‘aldapa’patari Bizk. ‘piztia’

690 EUSKERA - XLV, 2000, 2

patartsu Ipar.patata Solanum tuberosum

patata(-)zomorro Leptinotarsa de-cemlineata. Sin. patata(-)koko

patenapatentatu, patenta, patentatzen. du ad.patentepaternalismopatin 1 Bizk. ‘putzu artifiziala’patin 2 h. irristailupatiopatogenopatologiapatologikopatriarkapatrika Heg. ‘sakela’patroipatruilapatspattar ‘edari bizia’patu Heg. ‘zoria’patxadapatxadatsupatxaran (edaria)pauma Pavus cristatuspausaje Heg. Herr. ‘ibilera, pausoa ema-

teko modua’pausaldipausalekupausarazi, pausaraz, pausarazten. du ad.pausatu, pausa, pausatzen. Batez ere

Ipar. 1 da ad. ‘atseden hartu; hil; jarri’.2 du ad. ‘jarri, ipini’

pauso Heg. ‘urratsa’: pauso bat egin,eman.

pausokapausu ‘atsedena, geldialdia’paxtuera (hizkuntza)pazia ‘pertza’pazientzia

pazientzia hartupazkope 1 “p” letraren izenape 2 Ipar. (leku-denborazko kasuetan):

zuhaitz baten pera badoa etzatera.peaje* e. bidesari; ordaintokipedagogia: pedagogia-metodoa.pedagogikopedagogo

pedalpedantepedantekeriapedaxu* e. petatxupederastapediatrapediatriapediera (hizkuntza)pegarpegargilepegartara Ipar.pegartegipehleviera (herritarra)peioratibopeita* e. beitapeitu Zah. edo Jas.: ur peituz zimeltzen

den lorea.peitu izan da ad. ‘falta izan’: gauzabaten peitu naiz.

peitutasun Ipar. Zah. ‘urritasuna, gabezia’peka Heg. ‘orina’pekada Ipar. ‘oilagorra’pekari Tayassu sp.pekatsu Heg.pekatu* e. bekatupekazto Bizk. ‘pekatsua’pekindar (herritarra)peko Ipar. ‘azpikoa, mendekoa’pelagikopelegrin Ipar. ‘erromesa’pelikano Pelecanus onocrotaluspelikula Heg. h. filmpelota* e. pilotapeluka* e. ileordepena

pena izan da ad. (3. pertsona singula-rrean soilik erabiltzen da)

penagarripenaltipenarazi, penaraz, penarazten. du ad.penatu, pena(tu), penatzen. da/du ad.pendiz ‘aldapa’pendulupenintsula Sin. erdiuhartepenitentepenitentziapenizilinapentagonopentametro

HIZTEGI BATUA 691

pentano Kim.pentoka Ipar. ‘muinoa’pentsabidepentsaerapentsaezinpentsaketa 1 Ipar. adlag. ‘pentsatzen’:

pentsaketa dago. 2 ‘pentsatzea’: gizo-nak anitz pentsaketa egiten du.

pentsakizunpentsakorpentsalaripentsamen ‘pentsatzeko ahalmena’pentsamendupentsamoldepentsarazi, pentsaraz, pentsarazten. dio

ad.pentsatu, pentsa, pentsatzen. du ad.pentsatzailepentsiopentsiodunpentsu 1 Ipar. ‘gogoeta, pentsamendua’pentsu 2 batez ere Heg. Herr. ‘(abereen)

bazka, janaria’pentze ‘belardia’pentzudan Bizk.: arazo hori nire pentzu-

dan utz ezazue (‘nire ardurapean’).peoipeonia Paeonia officinalispeontzapepelerdo Bizk. (irain-hitza)pepino Heg. Cucumis sativus. Sin. luzo-

kerperdigoi Sin. draiaperediku ‘pastoralen hitzaurreari eta az-

kenari ematen zaien izena’perfektu 1 izond. 2* Gram. e. burutuperfekzioperfekzionatu, perfekziona, perfekzio-

natzen. da/du ad.perfumepergaminopergolaperia* e. feriaperifrasiperigeoperil Zah. ‘arriskua’perimetroperiodiko 1 izond. ‘aldizkakoa’: sistema

periodikoa. 2 Heg. iz. h. egunkari

periodo batez ere Fis.periskopioperitonitisperituperitutzaperka Perca fluviatilisperkalperla

perla(-)ostra Pinctada margaritiferaperlesia Heg. Herr. ‘elbarritasuna’perlesiadun izond. eta iz. ‘elbarria’perlesiatu Ipar. izond. eta iz. ‘elbarria’perloi Fam. Triglidae. Sin. arraingorripernil Bizk. ‘urdaiazpikoa’perpausperpendikularperra* e. ferraperraitz Anthriscus cerefoliumperreka Ipar. izond. ‘baztergarria, balio-

rik gabekoa’perretxikoperrexil Petroselinum crispumperruka* e. ileordepersiera (hizkuntza)perspektibapertikapertola (arrantza-tresna). Sin. butroipertsegitu, pertsegi, pertsegitzen. Heg.

du ad.pertsegitzailepertsekuziopertsiana Heg. ‘sareta’pertsonapertsonaiapertsonal izond.pertxentapertzperutar (herritarra)pesia Ipar. ‘kopuru handia; uholdea’pesiakapesimismo ‘ezkortasuna’pesimista ‘ezkorra’peskiza Ipar. ‘itxaropena’

peskizanpeso ‘hainbat herritako (batez ere Hego

Ameriketako) dirua’petalo ‘lore-hostoa’petatxatu, petatxa, petatxatzen. du ad.petatxatzaile

692 EUSKERA - XLV, 2000, 2

petatxu ‘adabakia’peto 1 Batez ere Bizk. izond. ‘berdina,

erabatekoa’: aitaren petoa da semegaztea; euskaldun petoa; azkoitiar pe-toa. 2 Ipar. iz. ‘balio gutxiko dirua’;‘hutsegitea’peto-peto ‘erabatekoa, benetakoa’

petral 1 izond.petral 2 iz. ‘teilatuko armadurako egur

luzekakoa, gapirioei eusten diena’petraldu, petral(du), petraltzen. da/du

ad.petralkeriapetrikilopetroliopetunia Petunia sp.petxa 1 Heg. ‘zerga’petxa 2 Zub. g.er. ‘hutsa, akatsa’petxatu, petxa(tu), petxatzen. Heg. du

ad. ‘zerga ipini’petzero Ipar. ‘mendekoa’peza Ipar. 1 ‘zatia, puska’. 2 ‘makina-

tresnetako zati alda daitekeena’.3 ‘txanpona’pezako ‘zati bakarrekoa’: pezako gal-tzak.

pezetapezoi ‘(lurrezko) hesia’pezoin* e. pezoipezu Zub. iz. eta izond. ‘pisua’phnompenhdar (herritarra)pianistapiano

piano(-)jotzailepiastrapier* e. fierpiezapigmentaziopigmentupigmeopijamapijo Gip. ‘trebea, behar bezalakoa’: an-

dre prestu eta pijoa; Bautista Baste-rretxe mutiko pijoa.

pik Ipar. adlag. (pilotan)pika 1 Heg. ‘lantza, ezten-haga’pika 2 Ipar. ‘mika’pikabuztan Ipar.pikadore Heg.

pikaldi Ipar. ‘ebakialdia’pikante ‘mina, bizia’pikarazi, pikaraz, pikarazten. dio ad.pikardia Heg. Herr.: kurloiek pikardia

handiak egiten dituzte garitan eta ar-totan; pikardiak esan.

pikaro Heg. Herr.pikarrai Zub. adlag. ‘biluzik’: pikarrai

ezarri zuten.pikart Ipar. ‘nabarra’pikatu, pika, pikatzen. du ad. 1 ‘ebaki’.

2 ‘(harria) landu’. 3 ‘zorroztu (sega,etab.)’

pikatzailepike 1 (oihal-mota)pike 2* e. bikepike 3* e. piko 2piko 1 Ipar. iz. 1 ‘ebakia’: zauriaren gai-

neko pikoa. 2 ‘esaldi zirikagarria, min-garria; ateraldi bizia’. 3 (dantzakoa).4 (bertsokoa)

piko 2 izond. ‘aldapatsua’piko 3* e. pikupikoi Ipar. iz. ‘goldearen hortza’pikondo Ficus caricapikor: gari-pikorrak; ardi-pikorrak; pi-

kor bat (pixka bat)pikorka ‘apurka’pikorkatu, pikorka(tu), pikorkatzen.

da/du ad. ‘xehatu, pikorretan desegin’pikortapikortatsupikortsupikota Ipar. ‘nafarreria’pikotxpiku

piku(-)masustondo Ficus sycomoruspikutara

pikutara bidalipikutara botapikutara joan

pil-pil adlag. 1 ‘pilpiratuz’. 2 ‘borborka’pil-pilean: bakailaoa pil-pilean.

pilpilkapila 1 ‘multzo handia’pila 2 ‘bateria’pilakapilarepilatu, pila(tu), pilatzen. da/du ad.

HIZTEGI BATUA 693

pilatzailepilda Ipar. iz. ‘piltzarra’pilixka Ipar. ‘pixka, kopuru txikia’: sos-

pilixka bat.pilo batez ere Bizk.pilota

pilota(-)plaza Ipar. ‘pilotalekua’pilotagilepilotalekupilotaripilotazalepilotupilotutzapilpirapilpirakapilpiratu, pilpira(tu), pilpiratzen. zaio

ad.piltzar Ipar. 1 iz. ‘ehun-zati hondatua’:

piltzarrez jantzia. 2 izond. ‘zarpaila,arlotea’

piltzarketari Ipar.piltzarki ‘piltzar-zatia’piltzartu, piltzar(tu), piltzartzen. da/du

ad.pilulapinaburupinakotekapinazipindar Ipar. ‘txinparta’pindarkapindartsupindartu, pindar(tu), pindartzen. da/du

ad. ‘haserretu’pinguino Spheniscus sp.pinpilinpauxa Liter. ‘tximeleta’pinpirin 1 Ipar. iz. ‘tximeleta’. 2 izond.

‘pertxenta’pinportapinta (eduki-neurria)

pinta(-)erdipintada Numida meleagrispintarazi, pintaraz, pintarazten. dio ad.pintarratu izond. ‘nabarra’pintatu, pinta, pintatzen. du ad. Sin.

margotupintatzailepinto izond.: behi pintoa.pintorepintura Sin. margo

pintz Ipar. ‘baba, pusla’pintzelpinu Pinus sp. Sin. lerpinudi Sin. lerdoipiongiangdar (herritarra)pipa

pipa errepipa hartu

pipakadapipatara Ipar. ‘pipakada’pipatu, pipa(tu), pipatzen. Ipar. du ad.piper Capsicum annuum

piper egin ‘sasieskola egin’piper(-)opil

piperbeltzpipermin Capsicum annuumpipermorro Capsicum annuumpiperradapiperrautspipertsupipertu, piper(tu), pipertzen. da/du ad.pipi

pipiak jopipi(-)hauts

pipiatu, pipia, pipiatzen. da/du ad.: ma-hai pipiatuak.

pipilpipildu, pipil(du), pipiltzen. da ad.: lan-

darea pipildu da.pipita ‘hegaztien aholegarra’piraguapiramidepiraña Pygocentrus sp. eta Pygopristis

sp. eta Serrasalmo sp.piratapiritapiro ‘(antzara edo ahate) kumea’pirotekniapiru ‘haria; izpia; zuntza’pirukapisaldipisatu, pisa, pisatzen. du ad.pisatzailepishpekar (herritarra)pista ‘bidea’pistatxopistatxondo Pistacea verapistilo Sin. lore(-)orratzpistoi

694 EUSKERA - XLV, 2000, 2

pistolapisu 1 iz. ‘lurraren erakarmen-indarra’;

‘tresna, pisatzekoa’. 2 izond. ‘astuna,pisu handikoa’pisu izanpisuzko: pisuzko arrazoiak.

pisudunpisugarri ‘astungarria’pisutasunpisutsupisutu, pisu(tu), pisutzen. da/du ad. ‘as-

tundu, pisuago bihurtu’piszina* e. igerilekupitarpitean: pitean behin; pitean-pitean; txi-

tean-pitean.pitika Ipar. ‘antxumea’pitilin Heg. Lgart. ‘zakila’pitinpitinka

pitinka-pitinkapitoi Pythonidaepitrail* e. petral 2pits* e. bits, fitspitxerpitxerdipitxergilepitxerkadapitxertara Ipar. ‘pitxerkada’pitxi* e. bitxipitxo Ipar. Lgart. ‘zakila’pitzadurapitzarazi, pitzaraz, pitzarazten. du ad.:

sua pitzarazi.pitzarazlepitzatu, pitza, pitzatzen. da/du ad.pixa

pixa eginpixagalepixagaletu, pixagale(tu), pixagaletzen.

da/du ad.pixar Adkor. ‘pizarra’pixka

pixka batpixkakapixkanapixkanakapixoihalpixontzi iz. eta izond.

pizar ‘pixka, apur’: diru pizar bat bildudute.

pizberritu, pizberri, pizberritzen. da/duad. ‘berpiztu’

pizgailupizgarripizkor* e. bizkorpizkundepizta Bizk. ‘makarra’piztarazi* e. pitzarazipiztiapiztikeriapiztitxopiztitzarpiztu, pitz, pizten. da/du ad.piztuerapizu* e. pisupizzaplagiatu, plagia, plagiatzen. du ad.plagioplakaplama Ipar. ‘orrialdea’planplaneta: planeta-sistema.planetario 1 iz.: Iruñeko planetarioa.

2 izond.: sistema planetarioa h. plane-ta-sistema.

plangintzaplanktonplano iz.planta ‘itxura’: hura zen mutilaren plan-

ta!; planta ederrean iritsi zinen zeuretxapela galduta.plantak egin ‘itxurak egin’

plantain Plantago maior. Sin. zain-belarplanteamenduplanteatu, plantea, planteatzen. Heg. du

ad.planto egin Lgart.

planto interj.plantxa 1 h. xaflaplantxa 2 h. lisaburdinaplantxatu, plantxa(tu), plantxatzen. du

ad. h. lisatuplasmaplasta-plasta adlag.plastadaplastikaplastiko

HIZTEGI BATUA 695

plat Ipar. h. platerplataformaplatano 1 Platanus hybrida. Sin. albo 2platano 2 Heg. h. bananaplatanondo Heg. h. bananondoplater: platera hautsi.

plater(-)ikuzgailuplaterkadaplatinoplato ‘telebista edo zinemako agertokia’platondar iz. eta izlag.platoniko izond.platuxa Pleuronectes platessaplaunkai Ark.plaust Bizk. interj. onomat.plaustada Bizk. ‘jaustea, erortzea’plazaplazagizonplazaratu, plazara(tu), plazaratzen.

da/du ad.plazatxoplazenki Ipar. ‘atseginez’plazent Ipar. izond. ‘atsegina’plazer: plazerezko negarrez bustirik be-

giak.plazer izan. du ad.

plebeplebeioplebiszituplegarazi, plegaraz, plegarazten. Ipar. du

ad.plegatu, plega, plegatzen. Ipar. da/du ad.

1 ‘tolestu’. 2 ‘makurtu, menderatu’plegu batez ere Ipar. 1 ‘tolesa’. 2 ‘ohitu-

ra’plei-plei adlag. ‘erabat, osoki; ugari’pleini izan Ipar. 1 da ad. ‘kexatu’: zer-

taz pleini zara? 2 du ad. ‘erruki izan’:pleini dut nagusi honen langilea.

pleinitu, pleini(tu), pleinitzen. Ipar. daad. ‘pleini izan’: flakaturik zirela plei-nitzen ziren.

pleinu Ipar. ‘auhena, intziria’pleka: laxoan, errebotean edo plekan;

plekako jokoa.plekari iz.pleurapleuresiapleuritis

plisti-plastaplomada* e. plomu 1plomatu, ploma, plomatzen. du ad. ‘plo-

muan ezarri’plomu 1: pareta plomuan ezarri.plomu 2 h. berunplubiometro h. euri(-)neurgailupluralplus Mat.plutoniopneumatikopneumoniapobrepobrekipobretasunpobretu, pobre(tu), pobretzen. da/du ad.pobrezia Ipar. eta Naf. ‘pobretasuna’poderio (-en poderioz egituran erabilia):

bertako eta kanpoko indarren pode-rioz.

podiumpodologiapodologopoemapoemagintzapoesiapoetapoetikapoetikopoetikotasunpoker 1 (karta-jokoa)poker 2 Ipar. ‘korrokada’polaina Heg.polbora* e. bolborapolemikapolemikopolemistapolen Sin. lore(-)hautspoliandriapoliedropoliesterpolifoniapolifonikopoligamiapoligamopoliglotapoligonopoliki 1 ‘aski egoki’. 2 ‘astiro’poliklinika

696 EUSKERA - XLV, 2000, 2

polikopiapolikopiatu, polikopia(tu), polikopia-

tzen. du ad.polimerizatu, polimeriza, polimeriza-

tzen. du ad. Kim.polimero Kim.polinizatu, poliniza, polinizatzen. du ad.polinizaziopolinomiopoliomielitispolipo Fil. Coelenteratapolisemiapolisemikopolitpolitasunpoliteismopoliteistapolitikapolitikaripolitikero Pei.politiko izond.politikokipolito Bizk. ‘poliki, aski egoki’politu, polit(u), politzen. da/du ad.poliza ‘agiria’polizia 1 (elkartea). 2 ‘garbitasuna; ardu-

ra’. 3 h. poliziako, poliziakidepolizia(-)etxe

poliziako iz. (kidea)poliziakide iz.polkapolopoloniar (herritarra)poloniera (hizkuntza)poltsapoltsatxopoltsero Heg. Lgart. ‘diruzaina’poltsiko Heg. ‘sakela’poltsikoratu, poltsikora(tu), poltsikora-

tzen. Heg. du ad.ponpa Sin. uhagaponpatu, ponpa(tu), ponpatzen. du ad.pontepopa 1 ‘itsasontziaren atzealdea’.

2 Lgart. ‘ipurdia’haizea poparean

pope ‘ortodoxoen apaiza’populatu, popula, populatzen. du ad.populazio

populismopopulu Ipar.pordoipordondantzaporlanpornografiaporoporotsuporro Ipar. ‘puska’porrokatu 1, porroka, porrokatzen. du

ad. ‘hautsi, xehatu’; ‘suntsitu, desegin’porrokatu 2 izond.: langile porrokatuak.porrot

porrot eginporrot eragin

porru Allium porrumporrujorraporrusaldaportaeraportatu, porta, portatzen. da ad.portauprincetar (herritarra)portlouistar (herritarra)portmoresbiar (herritarra)portofspaindar (herritarra)portonovoar (herritarra)portuportugaldar Sin. portugesportugalera Sin. portugesportuges 1 (herritarra). Sin. portugal-

dar. 2 (hizkuntza). Sin. portugaleraporturatu, portura(tu), porturatzen.

da/du ad.porturatzeportzelanaportzentaje h. ehunekoposibilitateposible

posible izan. da ad.positiboposizio Tekn.pospolin ‘galeperra’pospoloposta

posta(-)kodeposta(-)kutxaposta(-)tren

postaripostetxepostontzi

HIZTEGI BATUA 697

postposizio Gram.postupostura Bizk. ‘apustua’pot

pot eginpota Ommastrephes sagittatuspotasapotasiopote Heg. h. potopotentzialpotin Bizk. (txalupa-mota)potkapoto Heg. 1 (ontzia). 2 (bertsolaritzakoa)

poto eginpotolopotret Ipar. ‘argazkia, erretratua’potro Lgart. ‘barrabila’potrojorranpottoka ‘Euskal Herriko zaldi txikia’pottoko ‘zaldikumea’potxolo Adkor.poxelagarri Ipar. iz.poxelatu, poxela, poxelatzen. Ipar. du

ad.poxelatzaile Ipar.poxelu Ipar. ‘oztopoa, eragozpena’poxi Ipar.

poxi bat ‘apur bat’poxikapoxpolin izond. ‘pertxenta, liraina’poxpolu* e. pospolopoz

pozak (egon, ibili)pozaren pozez

pozaldipozarren adlag. ‘(oso) pozik’pozbidepozgabetasunpozgabetu, pozgabe(tu), pozgabetzen.

da/du ad.pozgarri izond. eta iz.pozikpozkari Bizk. ‘poza, alaitasuna’pozkida Jas. ‘kontsolazioa’pozkidatu, pozkida(tu), pozkidatzen.

Jas. da/du ad.pozkorpozoipozoidun

pozoikeriapozoitsupozoitu, pozoi(tu), pozoitzen. da/du ad.pozoitzailepoztasunpoztu, poz(tu), pozten. da/du ad.pragatar (herritarra)pragmatikapragmatikopragmatismopraiatar (herritarra)praka pl.: praka-pare bat.

praka(-)barren: praka barrena hartu.prakrito (hizkuntza)praktikapraktikatu, praktika(tu), praktikatzen.

du ad.praktikopraktikotasunpraxipredikaripredikatu 1, predika, predikatzen. du ad.predikatu 2 iz. Gram. eta Log.predikatzailepredikuprefazioprefektu: Erromako prefektua.prefet Ipar.prefosta Zub. ‘dudarik gabe’pregoipregoilaripregonatu, pregona, pregonatzen. du ad.prehistoria h. historiaurreprejitu* e. frijituprelatu iz.preludiopremia

premiadunpremia izan. du ad.

premialdipremiatsupremiatu, premia(tu), premiatzen. du ad.

‘behartu’premiazkopremisapremu Ipar. ‘seme nagusia’; ‘oinorde-

koa’premugo Ipar.premutasun Ipar.

698 EUSKERA - XLV, 2000, 2

prenda Heg. 1 Beh. ‘bahia’. 2 Zah. ‘do-haina’

prentsaprentsatu, prentsa(tu), prentsatzen. du

ad.prentsaurrekopreparatu, prepara, preparatzen. Zah.

‘prestatu, apailatu’preposiziopresa 1

presa izan. du ad.presako

presa 2 ‘urtegia’: ura joanda presa egin.presaka

presakakopresarazi, presaraz, presarazten. du ad.presatipresatu, presa(tu), presatzen. da/du ad.presentatu, presenta, presentatzen. Batez

ere Ipar. du ad. ‘aurkeztu’presentepresentziapreseskipresidente ‘lehendakaria, burua’presidenteordepresidentetzapresiopresku Bizk. ‘mertxika’preso

preso altxatupresondegipresozainprest: dantzara joateko borondate pres-

ta; prest dago edozertarako.prest-presta Ipar.

prestaeraprestaketaprestakizunprestakuntzaprestalanprestamen: biderako prestamenak egin.prestarazi, prestaraz, prestarazten. du

ad.prestasunprestatu, presta, prestatzen. 1 da/du ad.

‘gertatu, apailatu’. 2 du ad. g.er. ‘mai-legatu’

prestatzaileprestigio

prestik Zub. Zah.prestuprestukiprestutasunprestutu, prestu(tu), prestutzen. da/du

ad. g.er.pretoriar (herritarra)prezagarri Ipar.prezarazi, prezaraz, prezarazten. Ipar. du

ad.prezatu, preza, prezatzen. Ipar. 1 du ad.

‘balioetsi, aintzakotzat hartu, estima-tu’: ekaitza iragan denean prezatzenduzu eguraldi ona. 2 da ad. ‘harrotu’:zeure ohoinkeriaz prezatzen bazara.

prezeski* e. preseskipreziagarri* e. prezagarripreziatu izond. ‘balio handikoa’: harri

preziatuak (= harribitxiak)preziopribatu izond.pribilegioprimario ‘lehena, nagusia; beste zerbai-

ten aurretikoa; oinarrizkoa’primateprimitibo izond.: Euskal Herriko gizon

primitiboa ( = lehen gizona)printza 1 ‘(egurraren) zatitxoa’. 2 ‘iz-

pia’: eguzki printzak.printzatu, printza(tu), printzatzen. da/du

ad. ‘zartatu’printzeprintzerri: Kataluniako Printzerria.printzesaprintzipio 1 ‘hastapena, oinarria’. 2* e.

hasiera, haste, hastapenprioreprismaproba: liburuaren lehen probak; Uniber-

tsitatera sartzeko probak; idi-probak.probalariprobalekuprobatu, proba(tu), probatzen. du ad. 1:

idiak probatu; laguna probatzeko esanzuen hori. 2 ‘dastatu’: ez dut urtebete-an ardorik probatu.

probetaprobetxatu* e. aprobetxatu

HIZTEGI BATUA 699

probetxuprobetxuzko

probetxugabe izond.probetxugarriprobidentziaprobintziaprobintzial iz. eta izond.problemaproduktuprodukzio ‘ekoizpena’produzitu, produzi, produzitzen. du ad.

‘ekoitzi’profanatu, profana, profanatzen. du ad.profanatzaileprofanazioprofanoprofesa Erl.profesioprofesional izond. eta iz.profesionalizatu, profesionaliza, profe-

sionalizatzen. da/du ad.profesionaltasunprofetaprofetikoprofetizatu, profetiza, profetizatzen. du

ad.profeziaprofitatu, profita, profitatzen. Ipar. du

ad. Herr.programaprogramatu, programa(tu), programa-

tzen. du ad.programatzaileprogramazioprogu ‘dolua’proiektagailuproiektatu, proiekta, proiektatzen. du ad.proiektil* e. jaurtigaiproiektuprokontsulprokuradoreproletariopromes

promes eginpromestu, promes(tu), promesten. du

ad.: Lur promestua.prometatu, prometa, prometatzen. Ipar.

du ad. Zah. ‘promestu, agindu’pronostiko

pronto Heg. Herr. h. prestpropagandapropanopropietatepropioproportzio 1 ‘erlazioa, egokitasuna’proportzio 2 Heg. Herr. ‘aukera’proportzionalproportzionaltasunproposamenproposatu, proposa, proposatzen. du ad.prosaprosalariprosazaleproselitismoproselitoprosodiaprostataprostitutaprostituzioprotagonismoprotagonistaproteinaprotesiprotesta Heg.

protesta eginprotestanteprotestantismoprotestatu, protesta(tu), protestatzen. du

ad.protoiprotokoloprotoplasmaprotozooprozedura 1 ‘eginbidea, jarraibidea’prozedura 2 Ipar. h. isunprozesioprozesupsikepsikiatrapsikiatriapsikoanalisipsikoanalistapsikolinguistapsikolinguistikapsikologiapsikologikopsikologopsikopedagogia

700 EUSKERA - XLV, 2000, 2

psikosipsikoterapiapterodaktilopubertaropubertasunpublikatu, publika, publikatzen. du ad.publiko Sin. ageriko, jendaurreko; he-

rri(-)publikokipublikotasunpublizitatepuda Ipar. (aihotz-mota)puding* e. budinpuertoricar (herritarra)puies Ipar.

puiesak emanpulpitu Heg.pultsupulunpa Ipar. ‘murgilaldia’pulunpakapulunparazi, pulunparaz, pulunparazten.

du ad.pulunpatu, pulunpa(tu), pulunpatzen.

da/du ad.puma Felis (puma) concolorpunjabera (hizkuntza)punpa ‘pilotaren botea’

punpa(-)lasterpunpakapunpuila Ipar. ‘burbuila’punpuilakapuntapuntadapuntadunpuntapax (iltze mota)puntu

puntu kardinalpuntuaziopure

pure eginpuregailupurgapurgatoriopurgatu, purga(tu), purgatzen. du ad.purismopuristapuritanopurpura

purra interj.purrust

purrust eginpurrustadapurrustadakapurrustakapurrustan adlag. Ipar. ‘ugari’purtzil izond.purtzilkeriapuru 1 izond. ‘hutsa, garbia’puru 2 Heg. ‘zigarroa’pusaka Ipar. ‘bultzaka’pusatu, pusa, pusatzen. Ipar. du ad. ‘bul-

tzatu’puskapuskakapuskatu, puska(tu), puskatzen. du ad.puskatxopuskatzailepuskatzarpusketa Gip.pusketaka Gip.pusketatxo Gip.pusla Bizk. ‘larru azaleko handitu urtsua’putaputakumeputar Ipar. ‘zaldiaren edo astoaren osti-

koa’putasemeputazaleputiko Ipar. ‘mutikoa’putre Gyps fulvus. Sin. saiputz

putzak edukiputzak emanputzak hartuputz egin

putzontzi izond. ‘harroa’putzuputzuratu, putzura, putzuratzen. da ad.puxika Bizk. ‘maskuria’puxtarripuzgailupuzkapuzkerpuztu, putz/puztu, puzten. da/du ad.puzzle

HIZTEGI BATUA 701

q (ku)qatartar (herritarra)quasar

quitoar (herritarra)quorum

Q

s (ese)sabaisabaiaurreko Hizkl.sabaikari Hizkl.sabelsabelaldesabelaldisabelandi izond.sabeldu, sabel(du), sabeltzen. da/du ad.:

horma sabeldu da.sabeleratu, sabelera, sabeleratzen. du ad.sabeleri ‘ardien eta ahuntzen beherakoa’sabelkeriasabelki ‘sabeleko okela’

sabelkide izond.sabelkoisabelkoikeriasabelminsabi Amaranthus sp.sable 1 (arma mota)sable 2 Ipar. Zah. ‘hondarra, harea’sabotajesaburdin Trachinus viperasadikosadismosaduzearsafarisagailo ‘itsaskia; itsaso nahasia’

S

r (erre)rabatar (herritarra)radarradiorajarallyramadanrangundar (herritarra)rankingrapsodarapsodiarazional* e. arrazionalrazionalismo* e. arrazionalismorazionalista* e. arrazionalistarecord* e. errekorreferendumrekete* e. erreketerenio

reykjavikar (herritarra)riadar (herritarra)rifle* e. erriflerigatar (herritarra)rito* e. erriturobotrock-and-rollrodiorolronroseautar (herritarra)royaltyruandar (herritarra)rubidiorugby* e. errugbiruleta* e. erruletarutenio

R

702 EUSKERA - XLV, 2000, 2

sagarsagara Erl.sagarapen Erl.sagaratu, sagara(tu), sagaratzen. du ad.

Erl.sagaratze Erl.sagardi Sin. sagastisagardosagardotegisagarroi Ipar. eta Naf. Erinaceus euro-

paeus. Sin. kirikino, trikusagarrondo Malus sylvestrissagasti Sin. sagardisagu

sagu-arte ‘sagutegia’sagu(-)belar Hieracium pilosella. Sin.errabia(-)belar

sagutegisagutxosaguzarsaharar (herritarra)sahaskisahastisahatssahatsuri Ipar. ‘satitsua’sahets* e. saihetssai Gyps fulvus. Sin. putresaiakerasaiaketasaiakuntzasaialdisaiarazi, saiaraz, saiarazten. du ad.saiatu, saia, saiatzen. 1 da ad.: ikasle saia-

tua. 2 du ad.: dendan zortzi alkandorasaiatu zituen, baina denak txiki zituen.

saietasaietera ‘saieta-zuloa’saihesbide ‘hirigunea saihesten duen bi-

dea’saiheskasaiheski iz.saihestu, saihets, saihestu, saihesten.

1 da ad. ‘bidetik atera, baztertu’. 2 duad.: traba eta debekuak saihesteko.

saihetssaihets(-)hezur

sailsailean ‘ilaran’

sailburu

sailburuordesailburuordetzasailkasailkapensailkatu, sailka(tu), sailkatzen. du ad.sailordetza* e. sailburuordetzasaindu Ipar. eta Jas. h. santusainduetsi, sainduets, sainduesten. du ad.sainduki Ipar.sainkistar (herritarra)saintgeorgestar (herritarra)saintjohnstar (herritarra)saintvincentar (herritarra)saiosaka egin ‘bultza egin’sakabanatu, sakabana, sakabanatzen.

da/du ad.sakabanatzailesakadurasakansakangunesakarinasakatu 1, saka(tu), sakatzen. du ad.

1 ‘jo’. 2 ‘zapaldu’. 3 ‘engainatu’sakatu 2, saka(tu), sakatzen. du ad. ‘sa-

kea atera’sakatzailesakesakelasakeladunsakelaratu, sakelara, sakelaratzen. du ad.sakonsakondu, sakon(du), sakontzen. du ad.sakonerasakonkisakontasunsakonunesakramentinosakramentusakratu izond.sakre Ipar. ‘madarikazioa’sakreka adlag.sakrifikatu, sakrifika, sakrifikatzen. da/du

ad.sakrifiziosakrilegiosakrilegosakristausakristautza

HIZTEGI BATUA 703

sakristiasakro Anat.sala ‘aretoa’salabardosalaketasalakuntzasalamisalarazi, salaraz, salarazten. dio ad. 1 ‘sa-

latzera behartu’. 2 ‘saltzera behartu’salatarisalataritzasalatisalatu, sala(tu), salatzen. du ad.salatzailesalbabidesalbagarrisalbai Ipar. ‘basatia’salbaikeria Ipar.salbaiki Ipar.salbamensalbamendusalbarazi, salbaraz, salbarazten. du ad.Salbatore Ipar. ‘igokundea’salbatu, salba, salbatzen. da/du ad.salbatzailesalbaziosalbesalbia Salvia sp.salbidesalbu: fededun guztiak, salbu zaharrak eta

eriak; horiekin denekin, hasi berri direnzenbaitekin salbu, kantatu dut askotan.

salbuespensalbuetsi, salbuets, salbuesten. du ad.saldasaldatsusaldo Ipar. eta Naf. ‘talde (handia)’saldokasaldu, sal, saltzen. du ad.saldukeriasalerosi 1, saleros, salerosten. du ad. g.er.salerosi 2 iz.salerosketasaleroslesalerospensalerostesalerostegisalerostunsalesiano

salestarsaletxe 1 (ardiena). 2 ‘saltokia’salgai 1 pred.: salgai dagoen liburua.

2 iz.: Europa guztiko salgaiak itsasozzabaltzen zituen.

salketasalletarsalmahaisalmentasalmosalmogilesalmonella Gen. Salmonellasalmonellosisalneurrisalomondar (herritarra)saltagailusaltakasaltarazi, saltaraz, saltarazten. du ad.saltatu, salta, saltatzen. da ad. ‘salto egin’saltegisalto Sin. jauzi

salto eginsaltokasaltokarisaltokisaltsasaltsatu, saltsa(tu), saltsatzen. du ad.saltsero Heg. Herr.saltxitxasaltzailesalvadortar (herritarra)sama Bizk. 1 ‘lepoa’. 2 ‘eztarria’samalda Gip. ‘aldra, talde handia’

samaldansamaldakasamar: berandu samar etorri da; aurre-

ratu samarra du bere lana.samariarsamartu da/du ad.(aspektu burutuan ba-

karrik erabiltzen da, aurretik partizi-pioa edo izenondoa duela): isildu sa-martu zirenean.

samats Ipar. ‘ongarria, simaurra’saminsaminaldisaminarazi, saminaraz, saminarazten. du

ad.samindu, samin(du), samintzen. da/du ad.samindura

704 EUSKERA - XLV, 2000, 2

samingarrisaminkisaminkorsamintasunsamoar (herritarra)samoera (herritarra)samur 1 izond. ‘gogortasunik ez duena’.

2 Ipar. iz. ‘haserrea’samurdura Ipar.samurgo Ipar. ‘haserrea’samurkeriasamurkisamurkor Ipar.samurraldi Ipar.samurrarazi, samurraraz, samurrarazten.

Ipar. du ad.samurtasunsamurtu, samur(tu), samurtzen. da/du

ad. 1 ‘bigundu’. 2 Ipar. ‘haserretu’sansanatar (herritarra)sanbasandaliasandalo Santalum sp.sandia 1: urlia, sandia eta berendia.sandia 2 h. angurrisandu Naf. h. santusandwichsaneatu, sanea, saneatzen. du ad.sango (hizkuntza)sanjosetar (herritarra)sanjuandar (herritarra)sanmarinoar (herritarra)sano 1 izond. ‘osasuntsua’: gizon sanoa;

sagar sanoa. 2 Bizk. adlag. Herr. ‘oso;asko’

sansalvadortar (herritarra)sanskritosanta

santa sekula(n) ‘sekula santan’santaluziar (herritarra)santiagotar (herritarra)santifikatu, santifika, santifikatzen.

da/du ad. g.er. ‘santutu’santodomingoar (herritarra)santusantugilesantuki adlag.santutasun

santutegisantutu, santu(tu), santutzen. da/du ad.santzo* e. zantzosaotometar (herritarra)sapa 1 batez ere Ipar. ‘sargoria’. 2 ‘txi-

ma’: ile-sapa.sapai* e. sabaisaparsapelar Stellaria mediasarajevoar (herritarra)saraldi ‘jorraldia’sar-atera Ipar. iz.: sar-atera bat egin.sarats* e. sahatssaratu, sara, saratzen. du ad. ‘jorratu’sarbidesarda: antxoa-sardak.sardana (dantza-mota)sardesardeka Ipar. iz. ‘bi hortzeko sardea’sardetu, sarde(tu), sardetzen. da ad.: bi-

dea sardetzen den lekura iritsi ginen.sardexkasardina Sardina pilchardus

sardina zaharsardinzar Clupea harengus harengussardio (harri fin mota)sardonize ‘agata horixka’saresarealdisaregilesarekadasareratu, sarera(tu), sareratzen. da/du ad.sareta: leihoko saretatik argia sartzen zen.saretu, sare(tu), saretzen. da ad.: jertsea

ukondoetan saretzen hasi zaio.sarezainsareztatu, sarezta, sareztatzen. Ipar. du

ad. ‘pasaratu’sargazo Sargassum sp.sargia Ipar. ‘sarrera’sargorisargoritu, sargori(tu), sargoritzen. du ad.sargunesarisarigarri izond. eta iz.: obra sarigarriak;

sarigarritzat zerbait ematen badiozu,emana gehiagorekin itzultzen dizu.

sariketasar-ilki iz. Ipar.

HIZTEGI BATUA 705

saripeko iz. ‘soldatapekoa’saritu, sari(tu), saritzen. du ad.saritzailesariztatu, sarizta, sariztatzen. Batez ere

Ipar. du ad. ‘saritu’: asko alditan ge-zurra da sariztatua.

sariztatzailesar-jalgi iz. Ipar.sarjentusarkorsarkorkisarkortasunsarlekusarobe* e. saroisaroisarpoil Thymus serpyllumsarrailasarrailagilesarrailagintzasarraldisarrarazi, sarraraz, sarrarazten. du ad.sarrarazlesarraskisarraskitu, sarraski(tu), sarraskitzen. du

ad.sarrastatu* e. zarrastatusarrazenosarrerasarri 1 adlag. ‘berehala; maiz’: berriz

piztuko dela sarri; kontatzen dituengertaerak huskeriak dira sarri; ahalbezain sarri (Ipar. ‘ahal bezain laster’).2 izond.: baso sarria; oihal sarria.sarri arte ‘gero arte’sarri askotansarritakosarritan ‘maiz’

sarritxosartalde

sartaldekosartaldetarsartaurre ‘hitzaurrea’sartu, sar, sartzen. da/du ad.sartu-irten Heg.: sartu-irten bat egin.sartzailesartze iz.: hiri-sartze guztietan ezarria.sasi

sasi-txori Hippolais polyglottasasiama Lonicera sp.

sasiartesasidisasieskola

sasieskola eginsasiezkontzasasijainkosasijakintsusasijakitunsasiko: irakurgai hori ez da sasikoa,

badu bere jabea.sasikumesasiletradu Heg.: sasiletraduentzat ez

dago legerik.sasimedikusasipe iz.: sasipe batean ezkutaturik.sasiprofetasasitesasitegisasitsusasitu, sasi(tu), sasitzen. da/du ad.sasitza Bizk.saskisaskibaloisaskigilesaskigintzasaskikasaskil Bizk. ‘narrasa’saskiratu, saskira(tu), saskiratzen. da/du

ad.saskitara Ipar.saskitarakasasoi: ereiteko sasoia; non zegoen sasoi

hartan horien nagusitasuna?sasoian egonsasoiko: gazteak, sasoikoak eta zaha-rrak; sasoiko barazkiak.

sasoitsusastadasastakasastakadasastakaisastakatu, sastaka(tu), sastakatzen. du

ad. ‘arma zorrotz bat sartu’sastako batez ere Ipar.

sastakoan Ipar. ‘bat-batean’sastatu, sasta, sastatzen. du ad. ‘ziztatu’sastegi Bizk. ‘simaurtegia’sastraka iz.sastre Heg. h. jostun

706 EUSKERA - XLV, 2000, 2

satagin Naf. ‘basasagua’satansatandera Bizk. ‘erbinudea’sataneriasatelitesatirasatirikosatirosatisfazio Zah.: neure bekatuen satisfa-

ziotan.satitsu Crocidura russulasator Talpa europaea

sator(-)lansator(-)pilasator(-)zulo

sats Bizk. ‘simaurra’satsu ‘lohia, zikina’satsudurasatsukeriasatsutasunsatsutu, satsu(tu), satsutzen. da/du ad.saudiarabiar (herritarra)saunasaxofoisaxofonista ‘saxofoi-jotzailea’scanner* e. eskanerscout* e. eskautsebo Heg. ‘bilgorra’seda* e. zetaseduktore ‘limurtzailea’seduzitu, seduzi, seduzitzen. du ad. ‘li-

murtu’sefardisega 1 (baserritarren lanabesa): sega pi-

katu. Sin. kodaina. 2 Ipar. g.er. ‘zerra’sega(-)apustusegan eginsega pikatusega(-)poto

segada Ipar. ‘lakioa’segailsegalarisegarrisegatu, sega(tu), segatzen. du ad. ‘segan

egin’segeretu* e. sekretusegida

segidakosegidan

segika Heg.segitu, segi, segitzen. dio (Heg.) edo du

(Ipar.) ad.: lehengo bideari segitzendionak; lanean segitu du 70 urte arte.

segituan ‘berehala’segitzailesegizio 1 ‘ehorzketako giza taldea’. 2 ‘ja-

rraitzaileen multzoa’segmentusegundosegur Ipar.

hain segursegur askisegur izan. da ad.

segurantzasegurantzia Heg. Herr. ‘segurantza’seguratu* e. segurtatuseguriksegurki Ipar.segurtamen batez ere Ipar.segurtasunsegurtatu, segurta, segurtatzen. Ipar. du

ad. ‘ziurtatu’seguru Heg.: gauza segurua da.

seguru askoseguru egon

sehaskasehi Ipar. ‘etxeko zerbitzaria’seiseiehunseiehungarrenseigarrenseikoseikoteseilu Heg. ‘zigilua’sein Bizk.seinaseinakaseinalagarriseinalarazi, seinalaraz, seinalarazten. du

ad.seinalatu, seinala, seinalatzen. du ad.seinale

seinale izan du ad.: gizon horrek sei-nale du behakotik norbait hil duela.

seindun Bizk. ‘haurduna’seingintza Bizk. ‘haurgintza’seintxo Bizk.seintzain Bizk.

HIZTEGI BATUA 707

seintzaro Bizk.seira Ipar. ‘seina’seirazka Ipar. ‘seinaka’seirehun* e. seiehunseiren iz.sekail* e. segailseko adlag. Herr. ‘hilda’: lau tiro eman

eta seko utzi zuen.sekretario h. idazkarisekretu

sekretuan ‘isilean, ezkutuan’sektasektariosektoresektorialsekuentziasekula

sekula eresekula guztian g.er.sekula santan

sekula(-)belar Trifolium pratensesekulako 1 izlag. 2 adlag.: galdua naiz

sekulako.sekulakotasun ‘betikotasuna’sekulakotz Ipar. h. sekulakosekulan* e. sekulasekularsekuoia Sequoia sp.sekzio 1 Zientz. eta Tekn.: ornomuinaren

zeharkako sekzioa. 2* e. atalselauru Ipar. ‘aletegia’selekzioselenio Kim.semaiko: ez du bi semaiko balio.semantikasemantikoseme

seme-alabakseme ponteko

semebitxisemeordesemetasunsemetxosemetzakoseminario ‘apaizgaitegia’semiologiasen 1 Bizk. ‘zentzu ona’: ez dezagun sena

gal. 2: senak urrutiratzen gaitu arris-kutik.

senadore* e. senatarisenar

senar-emazteaksenardunsenargabe izond.senargaisenatarisenatusendabelarsendabidesendaezinsendagaisendagaila Ipar. Zah. ‘balentria’sendagailusendagaitzsendagarrisendagile ‘medikua’sendagintza ‘medikuntza’sendaketasendakuntzasendalari ‘petrikiloa, sasimedikua’sendarazi, sendaraz, sendarazten. Ipar.

du ad.sendatu, senda, sendatzen. da/du ad.sendatzailesendeslesendetsi, sendets, sendesten. du ad. ‘be-

rretsi’sendi ‘familia’sendi izan Ipar.: ez nuen holako dohai-

nik sendi ene baitan.senditu* e. sentitusendosendoagotu, sendoago(tu), sendoago-

tzen. da/du ad.sendogarri iz. eta izond. ‘sendotzen due-

na’sendokisendokotesendor 1* e. sendosendor 2 ‘zama; sorta’sendoriksendorosendotasunsendotu, sendo(tu), sendotzen. da/du ad.sendotza Erl.sendotzailesendun ‘zentzuduna’senegaldar (herritarra)

708 EUSKERA - XLV, 2000, 2

seneko ‘zentzuduna’seneratu, senera(tu), seneratzen. da/du

ad.sengabe izond. ‘zentzugabea’

sengabekosenidesenidetasunsenidetu, senide(tu), senidetzen. da ad.

‘senide bihurtu’senidetzasenikera Bizk. ‘senidetasuna, ahaidetasu-

na’senipartesenitartesenitarteko iz. ‘ahaidea, familiakoa’senper

senperrenak ikusisententzia ‘epaia’sentiarazi sentiaraz, sentiarazten. dio ad.sentiberasentiberatasunsentidu Heg. h. zentzu, zentzumensentierasentikor izond. 1 ‘(pertsona) minbera’.

2 ‘sentibera’sentikortasunsentikortu, sentikor(tu), sentikortzen. da

ad. ‘mindu’sentimensentimendusentimentalsentipensentitu, senti, sentitzen. du ad. 1: udaz-

keneko hotzikara sentitzen dugula gor-putzean. 2 Heg. ‘damu izan, atsekabeizan’

senton Ipar. Zah. ‘pertsona zaharra’sentondu, senton(du), sentontzen. Ipar.

da/du ad. ‘zahartu’sentsu Ipar. ‘zentzumena’separatismoseparatistaserafinserbiarserbiera ‘serbokroaziera’serbokroazieraserenataserie batez ere Elek.serio Heg.

serios Ipar.serioski Ipar.seriostasun Ipar.seriotasun Heg.sermoisermoigilesermolariserora 1 Ipar. ‘moja, lekaimea’. 2 ‘eliza-

ren ardura duen andrea’andre-serora Ipar. ‘elizaren arduraduen andrea’serora(-)etxe

seroragai Ipar. ‘mojagaia’seroratasun Ipar.serorategi 1 ‘moja komentua’. 2 ‘serora-

ren etxebizitza’seroratu, serora(tu), seroratzen. Ipar. da

ad. ‘moja egin’serraila* e. sarrailasesamo Sesamum indicumsesio Gip. eta Naf. ‘liskarra’seska Arundo donaxseskadisetasetakeriasetatisetatsusetatu, seta(tu), setatzen. da ad.setiatu, setia, setiatzen. du ad.: sartu zen

Nafarroako eremuan eta setiatu zuenIruñea.

setiatzailesetiosetoso Gip. Herr.seuldar (herritarra)sexu: sexu-harremanak.sexualsexualitatesexubakar izond.seychelletar (herritarra)siderurgiasierraleonar (herritarra)siesta Sin. biao

siesta eginsifilisifilitikosigi-saga

sigi-sagansigi-sagaka

HIZTEGI BATUA 709

sikate Bizk. ‘lehortea’sikatu, sika, sikatzen. Bizk. da/du ad.siklo (zilarrezko dirua)siku Bizk. ‘lehorra’silabasilababakar izond.silabikosilikatosilikonasilizesiliziosilogismosiluetasimaursimaurketasimaurtegisimaurtisimaurtu, simaur(tu), simaurtzen. du ad.

‘simaurrez ongarritu; simaurrez zikin-du’

simaurtzasimetriasimetrikosinadurasinagogasinale* e. seinalesinalefasinarazi, sinaraz, sinarazten. dio ad.sinatu, sina, sinatzen. du ad.sinbiosisinbolikosinbolismosinbolosinbologiasindhi (hizkuntza)sindikalismosindikalistasindikatu iz.sindiko iz.sindromesinergiasinesberasinesberatasunsinesgabe izond.sinesgabetasunsinesgai: Kredoaren sinesgaiak.sinesgaitzsinesgaiztasunsinesgarri

sinesgarritasunsinesgogorsinesgogorkeriasinesgogortasunsineskera: beste bizitzako sineskera hori

ezin daiteke amets zoro bat izan.sineskeriasineskeriatsusineskizunsineskorsineskorkeriasineskortasunsineslesinesmensinesmendunsinestamendu: euskaltzain ohorezko

izendatu direnei hartako sinestamen-dua emango zaie.

sinestatu, sinesta, sinestatzen. Naf. ‘sine-tsi’

sinestesinestedunsinestegabe izond.sinestezin ‘ezin sinetsizkoa’sinestunsinetsarazi, sinetsaraz, sinetsarazten. dio

ad.sinetsi, sinets, sinesten. du ad.: Jainkoa-

gan sinetsi; gezurrak sinetsi; emaku-mea, sinets iezadazu (Heg.) / emaku-mea, sinets nazazu (Ipar.)

sinfoniasinfonikosingapurtar (herritarra)single Bizk. ‘sendotasunik gabea’singularsinhala (hizkuntza)sinistu, sinis, sinisten. Bizk. eta Gip. du

ad. h. sinetsisinkopasinkroniasinkronikosinodosinonimiasinonimosinopsisinoptikosinplesinplekeria

710 EUSKERA - XLV, 2000, 2

sinplekisinpletasunsinpletu, sinple(tu), sinpletzen. da ad.:

aspaldiko laguna guztiz sinpletuta aur-kitu nuen.

sinplifikaezinsinplifikagarrisinplifikatu, sinplifika, sinplifikatzen. du

ad.sinplifikaziosinposiosintagmasintaktikosintaxisintesisintetikosintetizatu, sintetiza, sintetizatzen. du ad.sintomasintomatikosinu Mat.sinusitissinusoidalsinusoidesionismosionistasirats Zub. ‘patua, zoria’sirena: sirenen kanta eztiak; sirena-hotsak.siriar (herritarra)siriera (hizkuntza)sirimiri* e. zirimirisismologiasistemasistematikosits Tineola bisellielasiziliarskopjetar (herritarra)slogan edo eslogansmoking edo esmokinso 1 1 iz. ‘begirada’. 2 adlag. ‘begira’

so eginso egon

so 2 interj. ‘abereekin erabiltzen denagindu-hitza’

sobera adlag. ‘gehiegi’soberarik Ipar.

soberakin iz.soberania Ipar. Zah. ‘gehiegia; soberaki-

na’soberaniazko ‘gehiegizkoa’

soberatu, sobera(tu), soberatzen. 1 daad. ‘soberakin gisa gelditu; goititu’.2 du ad. ‘aurreratu, aurreztu’: ez dutdeus enetzat soberatu.

sobietsobietarsobra Heg. Herr. ‘sobera, gehiegi’sobratu, sobra(tu), sobratzen. Heg. Herr.

1 da ad. 2 du ad.: mutil zintzoak Ame-riketan sobra lezake dirua.

sodasodikosodiosodomiasodomitasofasofiar (herritarra)sofismasofistasofritu* e. sufritusoho* e. sorosoia* e. sojasoil

soiliksoil-soilik

soildu, soil(du), soiltzen. da/du ad.soilgunesoilketasoilkisoiltasunsoiltzesoin 1 ‘sorbalda’. 2 g.er. ‘soinekoa, janz-

kia’soinean

soinekosoingaineko iz.: bere soinekoak erantzi

eta purpurazko soingaineko bat jantzizioten.

soinu 1 ‘hotsa’. 2 (musika-tresna).3 ‘musika, batez ere herri-dantza saio-etakoa’soinu(-)jotzaile

soinularisoja Glycine max.soka

soka-laster Ipar. ‘urka-bilurra’sokadantza ‘aurreskua’sokagilesokamutur

HIZTEGI BATUA 711

sokasalto Heg. iz.sokatirasokil ‘lur-zatia’sokor* e. zokorsokorri Ipar. iz.: sokorri bila joan.sokorritu, sokorri(tu), sokorritzen. Ipar.

du ad.sokorru batez ere Bizk. ‘laguntza’solairusolas

solaseansolas egin

solasaldisolasbidesolasgaisolaskidesolastatu, solasta, solastatzen. da ad.solastokisolasturi Ipar. Jas. ‘hiztuna’soldadusoldadugosoldaduska Heg.soldadutzasoldatasoldatapekosoldatu, solda, soldatzen. du ad.soldu* e. zoldusoleitu, solei, soleitzen. Ipar. da/du ad.:

eriak ariman eta gorputzean soleitze-ko.

solfa* e. solfeosolfeatu, solfea, solfeatzen. du ad.solfeosolibasolidariosolidaritatesolidaritza* e. solidaritatesolidosolidu* e. solidosolista Mus. Sin. bakarlarisolo 1* e. sorosolo 2 Mus.solomilo* e. azpizunsolomo Sin. azpizunsolte: aldizkariaren ale solteak.soluzio 1 Fis. eta Kim. 2 Mat. 3 ‘kon-

ponbidea, irtenbidea’somaliar (herritarra)somaliera (hizkuntza)

somatu* e. sumatusomiersona Gip. Herr. ‘ospea, omena’sonarsonatasonatu Gip. izond. Herr. ‘entzutetsua’sonda* e. zundasoneto Sin. hamalaudunsoninkera (hizkuntza)sopranosor 1 Zah. ‘gorra’. 2 ‘sentiberatasunik

gabea’sor eta gor: sor eta gor nago.sor eta lor: denak sor eta lor geldituziren.

sorabiera (hizkuntza)soraio 1 batez ere Ipar. Zah. ‘legenduna’.

2 Ipar. eta Naf. ‘sentiberatasunik gabea’soraioarazi, soraioaraz, soraioarazten.

du ad.soraiokeriasoraiotasunsoraiotu, soraio(tu), soraiotzen. da/du

ad.sorbaldasorbaldako iz.sorbaldaratu, sorbaldara, sorbaldara-

tzen. du ad.sorbatz ‘ezpataren etab.en ahoa’sorbeltz Apus apussorberri* e. sortu berrisorberritu, sorberri(tu), sorberritzen.

da/du ad. ‘berriro sortu’sorbidesorburu 1 ‘iturburua’sorburu 2 ‘sorbalda’sorgarri ‘sor uzten duena’: gorputz-ne-

keen sorgarri egin duzu gau iluna.sorgin

sorgin(-)afarisorgin(-)baratxuri Allium vinealesorgin(-)belar Atropa belladonasorgin(-)dantzasorgin(-)ehizasorgin(-)haizesorgin(-)iratze Athyrium filix-feminasorgin(-)oilo ‘tximeleta’sorgin(-)orratz Libellulasorgin(-)orrazi Cardus crispus

712 EUSKERA - XLV, 2000, 2

sorgindu, sorgin(du), sorgintzen. da/duad.

sorginkeriasorgintasunsorgor ‘sor eta gor dagoena’sorgortasunsorgortu, sorgor(tu), sorgortzen. da/du

ad.sorgortzailesori izan. da ad.sorkan ‘elkarren kontra bultzaka’sorkari iz. ‘ezerezetik ilkia izan den iza-

kia edo gauza’sorketasorki 1 ‘buruan, suila-eta eramateko, jar-

tzen den zapia’. 2 g.er. ‘oihala’sorkundesorkuntzasorlekusor-marka: gazta horrek badu sor-mar-

ka.sormensor-mintzaira Ipar. ‘ama-hizkuntza’sorosoropilsoroslesorospensorotsi, sorots, sorosten. du ad. ‘lagundu’sorrarazi, sorraraz, sorrarazten. du ad.sorrarazlesorrera ‘sortzea’: munduaren sorrera.sortasortakasortalde ‘ekialdea’sortatu, sorta(tu), sortatzen. du ad. Batez

ere Ipar. Zah. ‘zamatu’sortegunsorterrisorterritarsortetxesortu 1 sor, sortzen. da/du ad.sortu 2 sor(tu), sortzen. da/du ad. ‘sor

gelditu edo utzi’sortzailesortzesos: hamar sosekoa.sosdunsosegatu, sosega, sosegatzen. da/du ad.

g.er.

sosegusoskasoslaisostengatu, sostenga, sostengatzen. du

ad.sostengatzailesostengusostenidu* Mus. e. diesesostor* e. zoztorsotanasothoera (hizkuntza)sotil: gorputz sotila, mehea; haren arra-

zoibide sotilak.sotildu, sotil(du), sotiltzen. da/du ad.sotilkisotiltasunsotosozialsozialdemokratasozialdemokraziasozialismosozialistasozializatu, sozializa, sozializatzen. du ad.sozietate 1* e. gizarte. 2 (elkarte mota):

sozietateen alorreko legeria.sozio h. bazkidesoziolinguistikasoziolinguistikosoziologiasoziologikosoziologospaghetti* e. espagetisprint* e. esprintsrilankar (herritarra)standard* e. estandarstockholmdar (herritarra)stopstress* e. estressu

suan 1 infernuko suan. 2 Ipar. etaNaf.: behar dela artoa suan erre.su(-)armasuak hartusu emansu eta garsu-etensu-lamasu hartusuko Ipar. eta Naf.

HIZTEGI BATUA 713

su(-)leizesura Ipar. eta Naf.su(r)tako Heg.su(r)tan Heg.: urrea su(r)tan garbia-go egiten da.su(r)tara Heg.: su(r)tara bota papera.su(r)tatik Heg.sutik Ipar. eta Naf.sutan 1 ‘suak harturik’: basoa sutandago. 2 ‘haserre bizian’: sutan jarrizen gure gizona.

suakartu* e. su hartu, suak hartusualdisuberatu, subera, suberatzen. du ad. ‘al-

tzairua-eta berriro berotu’subertsibosubertsiosubilsubilarosubiranosubiranotasunsubjektibismosubjektibosubjektibotasunsubjektusubjuntibosubstantibosubstantzia Fil.sudandar (herritarra)sudun batez ere Ipar. ‘sua duena’sudur

sudur(-)hautssudur(-)zapi

sudurkari Hizkl.sudurreko iz. 1 ‘sudurrean hartzen edo

ematen den kolpea’. 2 ‘betaurreko-mota zaharra’

suediar (herritarra)suediera (hizkuntza)suertatu, suerta, suertatzen. da ad. ‘ger-

tatu, egokitu’suerte Ipar. 1 ‘mota’. 2 Herr. ‘zoria’suete Bizk. ‘sukaldea’sufragiosufragistasufresufredunsufretsusufreztatu, sufrezta, sufreztatzen. du ad.

sufriarazi, sufriaraz, sufriarazten. dio ad.sufriarazlesufrikariosufrimendusufritu, sufri, sufritzen. du ad.sugaisugaiketa Ipar. ‘sugai bila’sugandila Podarcis sp.

horma(-)sugandila Podarcis muralissugarsugartu, sugar(tu), sugartzen. da/du ad.suge Subord. Ophidia

suge(-)belar Arum sp.suge(-)ilar 1 Fagopyrum esculentum.2 Nigella sativa

sugegorri Fam. Viperidaesugekumesugetzarsuharsuharkisuharrisuhartasunsuhisuhigaisuhiltzailesuilsuiltara Ipar.suin* e. suhisuite 1 Mus.: J.S. Bachen suiteak. 2 (ho-

teleko gela-mota)suitzar (herritarra)sujet Ipar. 1 Zah. ‘mendekoa’: Jainkoa-

ren sujet izateko. 2 ‘gaia’: tobera mus-traren sujeta.

sujeto* e. subjektusukaldarisukaldaritzasukaldesukaldezainsukar

sukar beltzsukar ustel

sukardunsukarraldisukartisukartsusukoisukor: gizon sukorra.sukortasun

714 EUSKERA - XLV, 2000, 2

sulfatosulfidrikosulfitosulfurikosulfurosulfurososultansultanerri: Omango Sultanerria.suma 1 Zah. ‘kopurua’suma 2 ‘usaimena’sumaezinsumagaisumagaitzsumagarrisumarazi, sumaraz, sumarazten. dio ad.sumatu, suma(tu), sumatzen. du ad.: nik

ez diot zinemari deus ikusgarririk su-matzen.

sumendisumeriera (hizkuntza)suminsuminaldisumindu, sumin(du), sumintzen. da/du

ad.sumindurasumingarrisuminkisuminkorsuminkortasunsuminkortu, suminkor(tu), suminkor-

tzen. da/du ad.sunda Bizk. ‘usaina (gehienetan ez atse-

gina)’suntsiarazi, suntsiaraz, suntsiarazten. du

ad.suntsiezinsuntsigarrisuntsiketasuntsikorsuntsipensuntsitu, suntsi, suntsitzen. da/du ad.suntsitzailesuntsitze: Babiloniako erresumaren sun-

tsitzea.suomiera (hizkuntza). Sin. finlandierasuomitar ‘finlandiarra’supaztersuperlatibosupermerkatu

supersonikosuperstizio ‘sineskeria’superstiziososupitu Zah. ‘bat-batekoa’

supituansupituki Ipar. Zah. ‘bat-batean’supizki Ipar.supizteko ‘pospoloa’suprefet Ipar.surfsurinamdar (herritarra)surmur Gip. ‘zurrumurrua’susa* e. zizasusaldisusaldu, susal, susaltzen. da ad.: behia

aste honetan susaldu da.susara adlag.susmaezinsusmagaitzsusmagarrisusmarazi susmaraz, susmarazten. dio

ad.susmatu, susma, susmatzen. du ad.susmo

susmo izan. du ad.suspense Liter. Zin.suspergarrisusperraldisusperrarazi, susperraraz, susperraraz-

ten. du ad.suspertu, susper, suspertzen. da/du ad.suspertzailesuspiriosustagarrisustantibo* e. substantibosustantzia Herr.: sustantzia gutxiko gi-

zona.sustar* e. zuztarsustatu 1, susta, sustatzen. du ad. ‘sus-

pertu, bultzatu’sustatu 2, susta, sustatzen. Heg. da/du

ad. Herr. ‘ikaratu’sustatzailesustengatu Ipar. h. sostengatususto Heg. Herr. h. ikara, beldur

sustoa emansustoa hartu

sustraisustraigabe izond.

HIZTEGI BATUA 715

sustraitsusustraitu, sustrai(tu), sustraitzen. da/du ad.sutauts ‘bolbora’sutesutegisutondosutopilsutsu

sutu, su(tu), sutzen. da/du ad.sutzailesutzarsuvatar (herritarra)suziriswahili (hizkuntza)swaziera (hizkuntza)swazilandiar (herritarra)

tabako Nicotiana tabacumtabako(-)denda

tabernatabernakulutabernaritabernaritzatabernazaletabutadjikera (hizkuntza)tadjikistandar (herritarra)tagalo (hizkuntza)tai gabe batez ere Zub. ‘gelditu gabe,

atertu gabe’tailer Heg. h. lantegitailu 1 ‘gorputz osoko irudia’. 2 ‘gorpu-

tzaren neurria’: tailu txikiko gizona.3* e. taxu

tailugile ‘eskultorea’taipeitar (herritarra)taiu* e. taxutaiwandar (herritarra)taka Zub. ‘orbana’taka-takatakar ‘zakarra, latza’takateko iz.taket batez ere Bizk.takigrafiatakikardiatakoi 1 Ipar. ‘orpoa’. 2 ‘zapata-orpoa’taktikataktikotalaia

talaian ‘zelatan’talaiaritalde

taldean

taldekataldekatu, taldeka(tu), taldekatzen. du

ad.taldekeriataldekidetalentu 1 ‘diru-banakoa’. 2 ‘gaitasun be-

rezia’talka ‘elkar jotzea’

talka jotalkakatalkari izond.talko ‘1 minerala, magnesio silikatoa’.

2 ‘talko-hautsa, hauts bihurtutako tal-ko minerala’

tallinndar (herritarra)Talmudtalo 1 ‘arto-irinezko opila, mehea eta bi-

ribila’talo(-)burdina

talo 2 Bot. ‘landare batzuen (talofitoen)gorpuzkera’

talofitotalogiletam-tam iz.tamaina Heg.

tamaina hartutamal

tamaleztamalgarritamarindo Tamarindus indicatamariz Tamarix gallicatamilera (hizkuntza)tandemtanga 1 Bizk. ‘tanta’. 2 Ipar. ‘ezkila-ho-

tsa’. 3 (jantzi mota)tangente

T

716 EUSKERA - XLV, 2000, 2

tangotankan adlag. ‘airerik ez beste gasik iga-

rotzen uzten ez duela’: tankan itxia.tanketankeratankeratu, tankera(tu), tankeratzen. du

ad.tanpa-tanpa Ipar.tanpez Ipar. ‘bat-batean’tanpoitanta: ur-tanta; odol-tanta.tantai iz. eta izond.tantaitsutantakatanto 1 ‘joko eta kirol batzuetako pun-

tua’. 2 ‘orbana’: zeru-zola urre-tantozjosten.

tantotu, tanto(tu), tantotzen. da/du ad.‘tantoz bete’

tantu* e. tantotanu ‘larruak ontzeko erabiltzen den

gaia’tanzaniar (herritarra)taoismotaoistatapatapa-tapatapakitapatu, tapa(tu), tapatzen. da/du ad.tapiokatapitu izond. ‘sarria’: bahe tapitua.tapiztapizaketatapizatu, tapiza, tapizatzen. du ad.tapizatzailetapizeria: tapizeria ederra paretetan.tapiztegitapoitapotz Bizk. ‘tapoia, zipotza’tarantula Lycosa tarentulataratulu* e. daratulutarifatarin Carduelis spinustarrapata Ipar. ‘zalaparta’tarrapataka ‘tarrapatan’tarrapatan ‘itsumustuan’tarratada ‘urratua’tarratatu, tarrata, tarratatzen. du ad.

‘urratu’: tenploko oihala tarratatu zen.

tarro Ipar. ‘handi samarra’tarrotu, tarro(tu), tarrotzen. Ipar. da/du

ad. ‘koskortu’tartatartamutu Heg. ‘totela’tartarika iz. Ipar. ‘berriketa, kalaka’

tartarikan adlag.tarte

tarteantarteko: ez gorri eta ez zuri, tartekoabaizik.

tartekatarteka-martekatartekatu, tarteka(tu), tartekatzen. du ad.tarteko iz. ‘bitartekoa; senidea’

tarteko izantartetu, tarte(tu), tartetzen. h. tartekatutartiku Euphorbia lathyristashkentar (herritarra)tasun iz. ‘ezaugarria, nolakotasuna’tatarrez Bizk. ‘arrastaka’tati egin ‘eskaini eta ez eman’tato Bizk. ‘zati handia’: okela-tatoa.tatuatu, tatua, tatuatzen. da/du ad.tatxatatxagabetaulataulada Ipar.taulen Ipar. ‘baratze-arloa’taupadataupadakataupakatautologiataxitaxidermiataxidermistataxilaritaxista* e. taxilaritaxu

taxuztaxugabe

taxugabekotaxutu, taxu(tu), taxutzen. du ad.tbilistar (herritarra)te 1 “t” letraren izenate 2 Thea sinensisteatroteatrogileteatrozale

HIZTEGI BATUA 717

tegi iz. 1 ‘abere edo tresnentzako tokiitxia’. 2 Bizk. g.er. ‘aldra, multzo han-dia’

tegucigalpar (herritarra)teherandar (herritarra)teila

teila-perretxikoteila-belar Sempervivum tectorum.Sin. teilatu-belar

teilaberritu, teilaberri, teilaberritzen. duad. ‘erreteila egin’

teilaginteilagintzateilapeteilatu

teilatu-belar Sempervivum tectorum.Sin. teila-belar

teilatupeteileriateinkatu* e. tenkatuteiu Zub. ‘zikina, lohia’teiutu, teiu(tu), teiutzen. Zub. da/du ad.

‘zikindu’tekla Heg.teknikateknikari iz.tekniko izond.teknokratateknokraziateknologiateknologikotelatelebistateleferikotelefonatu, telefona, telefonatzen. dio

ad.: bihar telefonatuko dizut.telefoniatelefonista ‘telefonozaina’telefono

telefonoz deitutelefonozaintelegidatu, telegida, telegidatzen. du ad.telegrafiatelegrafistatelegrafotelegramateleikusletelekomunikazioteleologia

teleosteotelepatiatelepatikotelesaioteleskopiotelextelugu (hizkuntza)tematematitematsutematu, tema(tu), tematzen. da ad.temoso Herr.teniente Heg. Sin. lotinanttenistenislaritenk egin ‘gelditu’tenka Tinca tincatenkatu, tenka, tenkatzen. du ad. ‘tiratuz

zurrundu’tenortenore ‘garaia, ordua’tenperaturatenplutentabidetentagarri iz. eta izond.tentalditentatu, tenta, tentatzen. du ad.tentatzailetentaziotente

tente-potente adlag.: ate aitzinean ze-goen tente-potente.

tenteltenteldu, tentel(du), tenteltzen. da/du ad.tentelkeriatenteltzartentetu, tente(tu), tentetzen. da/du ad.tentsiotentuteodizeateodolitoteogoniateokraziateologalteologiateologikoteologoteontziteorema

718 EUSKERA - XLV, 2000, 2

teoriateorialariteorikoteosofiaterapeutaterapeutikaterapeutikoterapiatergaltermatermaltermikoterminal iz.termino ‘teknika hitza’: hizkuntzalaritza-

ko terminoa.terminologiatermitatermitategitermodinamikatermodinamikotermometrotermostatoterrakotaterral ‘lehor-haizea’terrazaterreina Bizk. ‘garbitzeko ontzia’terrenta Ipar.terrenteria Ipar.terroreterrorismoterroristatertulia Heg.tertzio Bizk. ‘unea, puntua’

tertzioan ‘neurri egokian’tesitesoro Heg. h. altxortesttestamentutestigantza Heg. ‘lekukotasuna’testigu Heg. ‘lekukoa’testigutza Bizk. ‘lekukotasuna’testutestuingurutestulari Bizk. ‘elkarrizketan, pasarte

errimadunak lotzen saiatzen dena’tetanostetele Ipar. eta Naf. ‘ergela’tetelekeria Ipar. eta Naf.tetraedro

tetrarkathailandiar (herritarra)thailandiera (hizkuntza)thimphutar (herritarra)tibetera (hizkuntza)tifoitifustigre Panthera (tigris) sp.tiki-takatila* e. ezki(-)loretilape ‘itsasontziaren urpeko zatia’tilista* e. dilistatimo Anat.tina 1 ‘suil-mota’tina 2 ‘kuskula’tinbal Akust.tinbre Akust.tinbutar (herritarra)tindarazi, tindaraz, tindarazten. dio ad.tindategitindatu, tinda, tindatzen. du ad. 1 ‘ilea,

ehunak... kolorez aldatu’. 2 Ipar. ‘mar-gotu, pintatu’

tindatzailetindu 1 ‘tindatzeko gaia’. 2 Ipar. ‘pinta-

tzeko gaia’tini Zub. ‘goiko aldea’tink adlag. Zah. ‘tinki’tinkalditinkarazi, tinkaraz, tinkarazten. dio ad.tinkatu, tinka, tinkatzen. du ad.tinkatzailetinki adlag.tinko izond. eta adlag.tinkotasuntintatintatu* e. tindatutintoleta Prionace glaucatintontzitipi-tapatipikotipotipografiatipologiatipula Allium cepatipulatx Allium ascalonicumtipustapan Ipar. g.er. ‘bat-batean, bet-

-betan’

HIZTEGI BATUA 719

tipustapast Ipar.tipustapastean ‘bat-batean’tipustapasteko ‘bat-bateko’

tira 1 Heg.: zortzi orduko lana?; askotxoduk, baina, tira, nahi duenak egin de-zala; frantsesa? tira, tira! nola izangoda ba frantsesa?tira ahala (tira) ‘indar guztiarekin’:tira ahala lanean; jo aitzina tira aha-la tira.

tira 2 iz. ‘eskari edo salmenta handia’tira egintirabira ‘gorabehera, liskarra’

tirabirantirabira egin Bizk. ‘(itsasontziak) irauli’tirabirakatiraderatiragale: tiragalea(k) egin; tiragaleak

atera.tirain Ipar. ‘olatua’tirakatiralditiramentiranar (herritarra)tiraniatiranizatu, tiraniza, tiranizatzen. du ad.tiranotiranokeriatiranotasuntirari Ipar. ‘tiro egilea’tiratu, tira(tu), tiratzen. du ad.tiratzailetiro

tiro egintirogaitirokatirokatu, tiroka(tu), tirokatzen. du ad.tiroketatirriatirriagarritirriarazi, tirriaraz, tirriarazten. du ad.tirriatu, tirria(tu), tirriatzen. da/du ad.tirrin onomat.tirrit Ipar.tisi Heg. Herr. ‘hetika, tuberkulosia’tisiko Heg. Herr.tita Ipar. ‘orban txikia’titaretiti

titiburutitiko iz. ‘titia hartzen duen haurra’: hau-

rren eta titikoen ahotik.titulikatu, titulika, titulikatzen. Ipar. du

ad. ‘balakatu, losintxatu’titulutituluduntiuta Ipar. ‘txioa’tiutakato 1 ‘gizonezkoei edo animalia arrei dei-

tzeko hitza’to 2 ‘tori’tobera

tobera-mustratogoar (herritarra)toil 1 Mustelus mustelustoil 2 batez ere Ipar. izond. ‘pisua, mo-

tela’: gorputza toil delarik, loa uxatzeazail da.

toildu, toil(du), toiltzen. da/du ad.tok pisin (hizkuntza)toka 1 adlag. ‘gizonezko bati hika’toka 2 iz. ‘jokoa’tokamen Heg.: irabazietan bakoitzari

dagokion tokamena.tokatu, toka(tu), tokatzen. Heg. da/zaio

ad. Herr.toketa ‘gizonezkoarekiko hitanoa’tokhariera (herritarra)toki

-en tokiantokian tokikotokitan: tokitan dabil!tokitara: tokitara joan da!

tokialdaketatokialdatu, tokialda, tokialdatzen. da/du

ad.tokika adlag. ‘han eta hemen’tokikotasuntokikotu, tokiko(tu), tokikotzen. da ad.

‘bertakotu’tokilabilaso Ipar. ‘aitonaren aitona, toki-

lasoa’tokilaso Ipar.tokilo Ipar. ‘moldakaitza, jendetasunik

gabea’tokiotar (herritarra)tokiratu, tokira(tu), tokiratzen. da/du ad.tolare* e. dolare

720 EUSKERA - XLV, 2000, 2

tolerantetolerantziatolestolesduntolesgabetolesgabekitolesgabetasuntolesgarritoleskeriatoleskortolestailetolestatu h. tolestutolestu, toles(tu), tolesten. du ad.tolesturatolet ‘arraunei eusteko ziria’tolostu* e. tolestutomate Lycopersicon esculentumtomismotomistatomo Sin. liburukitona 1 ‘mila kilo’tona 2 Zub. ‘orbana’tonatu, tona(tu), tonatzen. Zub. da/du ad.

‘orbandu, lohitu’tonba Ipar. Zah. ‘hilobia’tonbolatonelada* e. tona 1tongatar (herritarra)tongera (hizkuntza)tontakeriatonto 1 ‘ergela, zozoa’. 2 Ipar. ‘motela’tontokitontortontorduntontorka ‘gainezka’: bi saski handi ton-

torka beteak.tontortu, tontor(tu), tontortzen. du ad.:

egurrez tontortutako gurdia; isatsatontorturik.

tontotasuntontotu, tonto(tu), tontotzen. da/du ad.tontotzartonutopa

topa egintopalekutopatu, topa(tu), topatzen. du ad.topaziotope ‘talka’

topeka 1 adlag. ‘talkaka’. 2 iz. ‘talka’:ahari-topeka ikustera.

topiko iz. eta izond.: hizlari horrek topi-ko ugari erabiltzen du; gai topikoa.

topina* e. tupinatopo

topo egintopo eragintopoz topo

topografiatopografotopologiatoponimiatoponimotoraxtoreatu, torea, toreatzen. du ad.toreatzailetoritorlojutorlojugintzatormenta Ipar. Zah. 1 ‘ekaitza’. 2 ‘tor-

mentua’tormentatu, tormenta(tu), tormentatzen.

du ad.tormentutornadotornutorpedotorrada: inauterietan torradak jaten

dira.torraka Ipar. ‘igurtziz’torratu, torra, torratzen. Ipar. da/du ad.

‘igurtzi’torre* e. dorretorropilo Ipar. izond. ‘potoloa’: mutiko

torropiloa.torta Ipar. izond. ‘motela’: pilota torta.tortika: ehun urteko tortika zuen lapiko

haren ipurdiak.tortikatu, tortika(tu), tortikatzen. da/du

ad.tortilla Heg. ‘arrautzopila’tortolos

tortolosetantorturatorturatu, tortura(tu), torturatzen. du ad.torturatzailetortxa Ipar. ‘zuzia’

HIZTEGI BATUA 721

toska: toska edo lur zuriarekin portzela-na egiteko.

tosta ‘txalupetako jarlekua’tostartetostartekototal 1 Ipar. ‘laxoa, zabarra’. 2 ‘osoa,

erabatekoa’total egin Gip. Herr. ‘mozkortu’ (ba-tez ere partizipio moduan erabilia): to-tal egina zegoen.

totalitariototalitarismototalkeria Ipar. ‘laxokeria, zabarkeria’toteltotel-moteltotel-moteltasuntotel-moteltsu adlag.toteldu, totel(du), toteltzen. da/du ad.totelkatotelkeriatoteltasuntotemtoto 1 Haur. ‘txakurra’. 2 ‘auzolanean-

eta ari izan direnei eskaintzen zaienotordua’

totolo 1* e. potolototolo 2 ‘ergela’totolotu, totolo(tu), totolotzen. da/du ad.toxa ‘tabakoa gordetzeko zorroa’toxikotoxikologiatoxikotasuntoxinatraba

traba egintrabagarritrabailarazi, trabailaraz, trabailarazten.

Ipar. Zah. du ad.trabailari Ipar. Zah.trabailatu, trabaila, trabailatzen. Ipar.

Zah. da ad.trabailu Ipar.trabatu, traba(tu), trabatzen. da/du ad.trabes 1 iz. ‘apustua’trabes 2 Bizk. adlag. h. trebestrabeskatu, trabeska(tu), trabeskatzen.

du ad. ‘zeharkatu’trabestitrabuko Heg.

traditu, tradi, traditzen. du ad. Zah. ‘sal-du, saldukeria egin’

tradiziotradizionaltradizionalismotradizionalistatradiziozaletrafikaritrafikatu, trafika, trafikatzen. du ad.trafikatzailetrafiko (merkataritzakoa eta drogena)tragatu, traga, tragatzen. du ad. 1 Gip.

Zah. ‘irentsi’. 2 Bizk. Lgart. ‘hil (batezere animaliak)’

tragaza ‘gezia’tragediatragikotragotrahitu* e. traditutraidoretraidorekeriatraila: behia trailan hartuta etxera era-

man du.trailertrainerutraje Heg.traka Ipar. ‘itxura’: trakatik ageri da la-

boraria dela.trakeatrakeotomiatrakeskeriatrakeskitrakestu, trakets/trakestu, trakesten.

da/du ad.traketstraktoretrakziotramana Myliobatis aquilatramankulutranbiatrankart Bizk. ‘iruzurra’

trankart egin Bizk. g.er.trankiltrankildu, trankil(du), trankiltzen. da/du

ad.trankilki Ipar.trankiltasuntranpatranpal ‘bi maila-sailen arteko zati laua’

722 EUSKERA - XLV, 2000, 2

transatlantikotransformadoretransformatu, transforma, transforma-

tzen. da/du ad. ‘eraldatu, formaldatu’transformaziotransformismotransfusiotransistoretranskribatu, transkriba, transkribatzen.

du ad.transkripziotranslazio Geom., Astr.transmisiotransmititu, transmiti, transmititzen. du

ad.trantsitu Gip. ‘korridorea’trantsiziotrantze Heg. Herr.: heriotzako trantzea.trapeziotraputrapukeriatrapuketari ‘piltzarketaria’trasatlantiko* e. transatlantikotraskil* e. trauskiltrastetrastelekutrastero* e. trastelekutratabidetrataeratratamendutratante Heg. h. tratularitratatu, trata, tratatzen. du ad.tratu

tratuantratugile h. tratularitratulant Ipar. h. tratularitratularitraumatraumatikotraumatismotraumatizatu, traumatiza, traumatiza-

tzen. da/du ad.traumatologiatrauskiltrauskildu, trauskil(du), trauskiltzen.

da/du ad.trauskilkeriatraza 1 Ipar. ‘aztarna’. 2 Herr. ‘itxura’trazatu, traza(tu), trazatzen. du ad.

trebakuntzatrebarazi, trebaraz, trebarazten. du ad.trebatu, treba, trebatzen. da/du ad.trebetrebekeriatrebekitrebes adlag. ‘zeharka’trebeskatrebetasuntrebeziatrebukagarri Ipar.trebukatu, trebuka, trebukatzen. Ipar.

da/du ad. ‘oztopatu, behaztopatu’trebuku batez ere Zub.trefla Ipar. h. hirustatregoa ‘menia, su-etena, gudu-etena’tregoharri* e. trikuharritreineru* e. trainerutremestren

tren(-)geltokitren laster

trenbidetrenkada Ipar. ‘holtza, pareta mehea’trenkarazi, trenkaraz, trenkarazten. Ipar.

du ad.trenkatu, trenka, trenkatzen. Ipar. du ad.trenkatzailetrenpatu Ipar. g.er. du ad. ‘busti’trenpu Ipar.trenputxartu, trenputxar, trenputxartzen.

Ipar. da/du ad. ‘alditxartu’trenzaintrepeta ‘tramankulua, tresna’trepetxu pl. ‘lanabesak’: txabola bat tre-

petxuak gordetzeko.tresabi Gip. ‘ganbela, aska’tresnatresnagabetu, tresnagabe(tu), tresnaga-

betzen. du ad.tresnatu, tresna(tu), tresnatzen. du ad.

‘tresnak ipini zamariari-eta’tresnatzartresneriatresor Ipar. Zah. (-r- bakunarekin) ‘al-

txorra’tretza ‘arrantzurako soka amuduna’triangelutribu

HIZTEGI BATUA 723

tribunal g.g.er. 1 ‘auzitegia’. 2 ‘epaima-haia’

triedrotrigonometriatrigonometrikotrikaldi g.g.er. ‘geldialdia’trikatu, trika, trikatzen. Ipar. Zah. g.g.er.

‘gelditu’trikatzetriki-traka adlag.: triki-traka joan.trikimailutrikimako Bizk. pl. ‘zurezko zangoak’trikina Trichinella spiralistrikinositrikititrikitilaritrikota Ipar. ‘jertsea’trikotatu, trikota(tu), trikotatzen. Ipar.

du ad.trikotatzailetriku Erinaceus sp. Sin. kirikino, saga-

rroitrikuharritrikun-trakun egin Ipar. ‘(buhameek)

ebatsi’trilioitrimindu, trimin, trimintzen. Bizk. du ad.

‘suntsitu, desegin, birrindu’trineo* e. lera 1trinitate h. hirutasuntrinitatear (herritarra)trinkettrinketlaritrinkotrinkotasuntrinkotu, trinko(tu), trinkotzen. da/du ad.trintxa ‘zura lantzeko tresna’trintxera Heg. g.er. ‘lubakia’tripa

tripa-handitripako min

tripakadatripakitripala ‘tripako mina’tripaldi Lgart. ‘tripakada’tripaundi Heg. Lgart.tripazaintripazainkeriatriperre Lgart. ‘ipurterrea’

tripoliar (herritarra)tripontzitripot Ipar. eta Naf. ‘odolkia, odolostea’tripotx ‘ardi-erraiak’triptikotriptongotriska ‘jauzia, dantza’

triska egintriskantzatriskaritriskatu, triska(tu), triskatzen. du ad.

‘apurtu, suntsitu’triskilatu, triskila(tu), triskilatzen. du ad.

1 ‘triskatu, desegin’. 2 ‘ardiei-eta ileamoztu’

tristagarritristarazi, tristaraz, tristarazten. du ad.tristatu, trista, tristatzen. da/du ad.tristetristeagotu, tristeago(tu), tristeagotzen.

da/du ad.tristekitristeriktristetasuntristetu* e. tristatutristeziatristuratriziklotrobadoretrofeotrogloditatroinu Bizk. ‘korapiloa’trokatrokartetrokatu, troka(tu), trokatzen. Bizk. da/du

ad. ‘(oinak eta) bihurritu’trolebustronadura Ipar. ‘zoladura’tronatu, trona, tronatzen. Ipar. du ad.

‘tronadura ezarri’tronboitronbositronko Zah. h. enbortrono* e. tronutronpatronpagarri Ipar. Herr.tronpatu, tronpa(tu), tronpatzen. Ipar.

da/du ad. Herr. ‘nahasi, engainatu’tronpatzaile Ipar. Herr.

724 EUSKERA - XLV, 2000, 2

tronperia Ipar. Herr. ‘engainua’tronpetatronpetaritrontza Sin. arpan

trontza(-)zerratrontzalaritronutropatropel 1 Zah. ‘samalda’. 2 Kirol. (txi-

rrindularitzakoa)tropelean

tropelkatropikaltropikotropotroposferatroska ‘karezko geruza’

troska(-)ur ‘ur kareduna’troskismotroskistatrosta: trostan dabil zaldia, ez lauhazka.trostaka adlag. ‘trostan’troxa pl. ‘haur-oihala’troxatu, troxa(tu), troxatzen. du ad.trufa Ipar. ‘iseka, burla’

trufaztrufakatrufania Ipar. ‘epifania’trufari Ipar.trufatu, trufa(tu), trufatzen. Ipar. da/du ad.trufatzaile Ipar.truk 1 batez ere Ipar. adlag. ‘truke’. 2 iz.

(karta-jokoa): trukean ari ziren.trukada ‘trukea, trukatzea’trukaeratrukakor Mat.trukatu, truka, trukatzen. du ad.trukatzailetrukatzetruke 1 iz. ‘trukatzea’: diru-trukea. 2 ad-

lag.: hire gorputza nire arimaren truke.trukean: ardoaren trukean irungo di-zut; besteentzat dirutan eta zuretzatlaztan-trukean.

trukes 1 Ipar. iz. batez ere pl. ‘kurrikak’.2 izond. ‘traketsa’

trumilkatrumoitrumoitsu

trumonada Bizk. ‘trumoia’trumonira Bizk. ‘San Juan iratzea’trunpilo batez ere Ipar. ‘handitua, kos-

korra’trust Ekon.truxu batez ere Bizk. ‘euri-jasa’tsartsarinatse-tse euli Glossina morsitanstsongera (hizkuntza)tswanera (hizkuntza)ttantta Adkor.ttattar 1 Ipar. iz. ‘tximeleta-irudiko le-

poko xingola’. 2 izond. ‘txatxarra’ttipi Ipar. edo Lit. ‘txikia’ttunttun Adkor. ‘tuntuna, danbolina’tu

tu egintuaxa Ipar. ‘mertxika’tuberkulosituhuta* e. turutatukatulipa Tulipa gesneriana etab.tulunbio Ipar. edo Lit. ‘amildegia’tuna* e. tona 2tunante Heg. Herr.tuneltungstenotunikatunisiar (herritarra)tunistar (herritarra)tuntik Ipar. (ezezko perpausetan) ‘tutik’tuntun 1 iz. ‘danbolina’tuntun 2 izond. (emakumeez mintzatuz)tuntundu, tuntun(du), tuntuntzen. da/du

ad.tuntur 1 Bizk. 1 iz. ‘muturra’. 2 izond.

‘kakotua, makurra’tuntur 2 Ipar. izond. ‘konkorduna’tuntux (arrantzarakoa)tupa ‘tuparria’tuparritupiki (burdin mota)tupinatupinagiletupust egin ‘oztopatu’

tupust eragintupustarritupustean Ipar. ‘bat-batean’

HIZTEGI BATUA 725

tupusteko Ipar. ‘bat-batekoa’turbinaturbustu, turbuts/turbustu, turbusten.

Zub. da/du ad. ‘uhertu, arretu’turismoturistaturkesaturkiar (herritarra)turkiera (hizkuntza)turkmeniera (hizkuntza)turkmenistandar (herritarra)turkoturroiturrusta Ipar.: iturriko turrusta.

turrustanturrustaz

turrustakaturrut

turrut egin Ipar. ‘porrot egin’turtuki ‘azelina’turutatute Heg. (karta-jokoa): tutean jokatu.tutik (ezezkoetan) ‘ezer ere ez’: euska-

raz tutik ez zekiela; nire erreguek ezdute tutik ere balio.

tutoretutoretzatutu 1 ‘hodia’. 2 ‘turuta, adarra’tutulikatu, tutulika, tutulikatzen. g.er. du

ad. ‘engainatu, liluratu’tutxulo* e. dutxulutuvalutar (herritarra)tuztatu, tuzta, tuztatzen. du ad.txabolatxadar (herritarra)txahaltxahalkitxairotxairotasuntxakal Canis aureus eta Canis adustus

eta Canis mesomelastxakil Bizk. g.er. ‘ahula’txakolintxakolindegitxakur Canis familiaris

txakur(-)ametstxakur(-)eztultxakur handitxakur txiki

txakurkeriatxakurki 1 iz. ‘txakur-haragia’txakurki 2 adlag. ‘maltzurki’txakurkumetxakurtegitxalapartatxalapartaritxalburu Gip. ‘zapaburua’txaldantxaldandu, txaldan(du), txaldantzen.

da/du ad.txaldankeriatxaleko Heg. ‘barneko motza’txalet Heg.txalma (basta mota)txalmagintxalmagintzatxalmatu, txalma(tu), txalmatzen. du ad.txalo

txalo(ak) jotxalo egin

txalogarritxalokatxalokatu, txaloka(tu), txalokatzen. du ad.txalotu, txalo(tu), txalotzen. du ad.txalupatxaluparatu, txalupara(tu), txalupara-

tzen. da/du ad.txaluparitxamarra ‘jaka’txanbelin g.g.er. ‘polita’txanbil g.er. ‘suila’txanda

txandantxanda-pasa egin

txandakatxandakakotxandakatu, txandaka(tu), txandakatzen.

da/du ad.txandal Heg.txandatu, txanda(tu), txandatzen. da/du

ad.txanel (txalupa mota)txangotxangurru Maja squinadotxanka 1 Bizk. ‘hanka’. 2 pl. ‘makuluak’.

3 (karta)txano 1 ‘burua estaltzekoa’. 2 ‘kafe-

-ira(ga)zkia’

726 EUSKERA - XLV, 2000, 2

txanpa 1 ‘(estropadetan) arraunaldi biz-korra’

txanpa 2 Zub. ‘zaunka’txanpain* e. xanpaintxanpiñoi Heg. Herr. h. barrengorritxanpontxanpu* e. xanputxantxa

txantxetakotxantxetan

txantxangorri Erithacus rubeculatxantxartxantxil ‘ontzi zilindrikoa, esnea neurtu

eta banatzekoa’txapa Heg.txapeltxapelduntxapelgorri ‘mikeletea; erreketea’txapelketatxapeloker Lgart. ‘guardia zibila’txapintxapista Heg.txaplata Bizk. ‘enplastua’txapligu Bizk. ‘suziria’txartxara 1 ‘zuhaixka’. 2 ‘txara-eremua’txaraka ‘txara’txaratilatxarkeriatxarkitxarpoil Zub. ‘ezkaia’txarralditxarranpin Gip. ‘elgorria’txarrantxatxarrantxaritxarrantxatu, txarrantxa(tu), txarrantxa-

tzen. du ad.txarretsi, txarrets, txarresten. du ad.txarriboda Bizk.txarro Gip. ‘pitxerra’txartasuntxartel

(txartel-)leihatilatxarteldegitxarto Bizk.txartu, txar(tu), txartzen. da/du ad.txataltxa-txa-txatxatxala Bizk. ‘mamala’

txatxar Bizk. ‘hutsala’txatxutxatxukeriatxatxutu, txatxu(tu), txatxutzen. da/du

ad.txegoste ‘digestioa’txeketxeketegitxekiar (herritarra)txekiera (hizkuntza)txekor Gip.txekoslovakiartxelo ‘biolontxeloa’txepeltxepeldu, txepel(du), txepeltzen. da/du

ad.txepelkeriatxepeltasuntxepetx Troglodytes troglodytestxeratxeratsutxeratu, txera(tu), txeratzen. du ad.txermen Gip. ‘udarea, madaria’txerpolaritxerramatxerrentxerri Sus scrofa

txerri(-)bazkatxerri-jantxerri(-)korta Bizk.

txerrikeriatxerrikitxerrikumetxerritegitxerritokitxerrizaintxertakatxertaketatxertatu, txerta, txertatzen. du ad.txertatzetxertotxetxu Bizk. ‘eduki-neurri zaharra, pinta-

laurdena’txewera (hizkuntza)txibia Sepia officinalistxibierrotxibista ‘begizta’txigortxigorgailu

HIZTEGI BATUA 727

txigorkitxigortu, txigor(tu), txigortzen. du ad.:

ogi txigortua.txiker Bizk. ‘txikia’txikertu, txiker(tu), txikertzen. Bizk.

da/du ad.txiki

txikitantxiki-txiki egin

txikiagotu, txikiago(tu), txikiagotzen.da/du ad.

txikierdi (edukiera-neurria)txikigarritxikikeriatxikitasuntxikito ‘baxoerdia’txikitu, txiki(tu), txikitzen. da/du ad.txikitxo ‘aukeran txikiegia’txikiziotxikle Heg.txiko Bizk. ‘moxala’txikoria Cichorium intybus subsp. Sati-

vumtxikot Bizk. ‘soka lodia’txil egin ‘(batez ere jokoetan) amore

eman’txila g.er. ‘almutea’txilabatxilartxilarditxiletar (herritarra)txilibitaritxilibitu 1 (musika-tresna)txilibitu 2 Labrus bimaculatustxilin

txilin-belartxilina* e. txilintxiliotxiliokatximatximeleta Lepidopteratximiniatximino Ord. Primatestximinokeriatximistatximistargitximistorratztximitx* e. zimitztximu Gip. h. tximino

tximueratxinaltxinalkatxinatartxinbo Sylvia sp.txindi ‘pindarra, txingarra’txindor Bizk. ‘txantxangorria’txindurri ‘inurria’txinel ‘herrizaina’txinera (hizkuntza)txinga

txinga(-)eroatetxinga(-)proba

txingartxingartu, txingar(tu), txingartzen. da/du

ad.txinget Bizk. ‘kisketa’txingokatxingor: txingorra ari du, txingorra egin

du.txingorradatxingude* e. ingudetxingurri* e. txindurritxinpantze Pan troglodytestxinpartatxinpartakatxinpartatsutxinpartatxotxinta ‘(txorien) kantua’txintakatxintik: txintik ere atera gabe.txintxarri ‘zintzarri txikia’txintxilla Chinchilla lanigertxintxirrin ‘bularreko haurren jostailua’txio 1 ‘txorien kantua’txio 2 Phylloscopus collybitatxiokatxioketatxiolaritxip Inform.txipa Phoxinus phoxinus. Sin. ezkailutxipi h. txikitxipiroi Loligo vulgaristxirbil Sin. txirloratxiribiri 1 Bizk. ‘tximeleta’. 2 ‘txirbila,

txirlora’txirikordatxirikordatu, txirikorda(tu), txirikorda-

tzen. du ad.

728 EUSKERA - XLV, 2000, 2

txirimoia Annona cherimoliatxirimoiondotxirio* e. xiriotxirlatxirlo ‘birla’txirlora Bizk. Sin. txirbiltxirotxirotasuntxirotegitxirotu, txiro(tu), txirotzen. da/du ad.txirpi Bizk. ‘landareen mintegia’txirribita* e. xirribikatxirrikatxirrin ‘deitzeko tresna’txirrindulari Sin. bizikletaritxirrindularitzatxirringa ‘gurpila’txirriskila Serinus serinustxirristatxirristadatxirritxirri Bizk. ‘kilkerra’txirtxilatu, txirtxila, txirtxilatzen. du ad.:

katamotzen atzaparretan txirtxilatua.txirtxir ‘kilkerra’txirulatxirularitxiste Heg. Herr. ‘izkirimiria’txistortxistu

txistu egintxistukatxistukaritxistukatu, txistuka(tu), txistukatzen. du

ad.txistularitxit: Jaun txit argia.txitatxitalditxitamatxitan adlag.: oiloa txitan egon, ezarri.

txitako: txitako arrautzak.txitatu, txita(tu), txitatzen. du ad.txitean-piteantxito 1* e. txitatxito 2* e. txittxitxar Cicadinaetxitxardin Sin. angulatxitxare* e. zizaretxitxarro Trachurus trachurus

txitxarro beltz Trachurus picturatus

txitxi Haur. ‘haragia’txitxi(-)burruntzi

txitxirio Cicer arietinumtxiza batez ere Bizk.

txiza egintxizaguratxizalarritxizatitxizontzitxo Bizk. ‘mutilentzako dei-hitza’txofer Heg. Herr.txoil Naf. adlag. ‘guztiz, erabat’: nire

kulpa txoil handiaz.txoko Heg. Adkor.txokolatetxokolategiletxokor ‘arto koskorra’txolarre Passer domesticustxolartetxolin ‘buruarina’txolindu, txolin(du), txolintzen. da/du

ad. ‘pixka bat mozkortu’txondortxondortu, txondor(tu), txondortzen.

da/du ad. ‘metatu’txongo ‘txerri-hezur giharduna’txonta Fringilla coelebstxopatxopin 1 Gip. ‘litro-erdia’txopin 2 Naf. ‘zotina’txorakeria Heg. Adkor. ‘zorakeria’txoratu, txora, txoratzen. Heg. da/du ad.

Adkor. ‘zoratu’txori 1

txori(-)denda(txori-)izugarri ‘txorimaloa’

txori 2 1 ‘koskorra’. 2 ‘ile-mototsa lo-tzen duen begizta’

txoriburutxorikumetxorimalotxorizotxoro Adkor. ‘zoroa’txorro Heg. ‘zurrusta’txorrotatxorrotxiotxorrotxiokatxorru Carduelis chloristxorta 1* e. sorta

HIZTEGI BATUA 729

txorta 2 Arrunk.txorta jotxortan egin

txortalo Mentha pulegiumtxortentxor-txor adlag.: txor-txor hizketan ari

ziren, isildu gabe.txortxor iz. ‘txorrotxioa’txosnatxostentxota Heg. ‘txanka (karta)’txotxtxotxo ‘mutilentzako dei-hitza’txotxolotxotxolokeriatxotxolotu, txotxolo(tu), txotxolotzen.

da/du ad.txotxongilotxu Bizk. ‘txistua, listua, tua’txukatu* e. xukatutxukun izond.txukundu, txukun(du), txukuntzen.

da/du ad.

txukunkeriatxukunketatxukunkitxukunkirotxukuntasuntxuleta Heg.txuliatu, txulia(tu), txuliatzen. 1 du ad.

‘toreatu’. 2 da/du ad. ‘burla, iseka eginnorbaiti’

txulo* e. zulotxundigarritxunditu, txundi, txunditzen. du ad.txuntxurtxupatu, txupa, txupatzen. Heg. du ad.

Herr.txuri* e. zuritxurro Heg.txurrogiletxutxu-mutxutxutxu-mutxukatzartzarkeriatzartasun

u “u” letraren izenauagadugutar (herritarra)ubarroi Phalacrocorax sp.ubazter g.er. ‘ur-bazterra’ubelubeldu 1, ubel(du), ubeltzen. da/du ad.ubeldu 2 iz.: ubeldu edo odolez betea.ubelduraubeltasunubeluneubeluri Ipar. ‘ubeldua’ubeluritu, ubeluri(tu), ubeluritzen. Ipar.

da/du ad. ‘ubeldu’ubera 1 ‘itsasontziak uzten duen arras-

toa’ubera 2 ‘itsasbehera’ubideudaudaberriudagoien Bizk. ‘udazkena’

udaludalbatzaudalbatzarudaldeudaldiudalehen Bizk. ‘udaberria’udalekuudalerriudaletxeudaltzainudaltzaingoudara Gip. ‘uda’udare

udare(-)arbola ‘udareondoa’udareondo Pyrus communisudaretze Ipar. g.er. ‘udareondoa, mada-

riondoa’udate ‘udaldia’udatiarudazken

U

730 EUSKERA - XLV, 2000, 2

uf interj. ‘nekearen-eta adierazlea’ufa 1 interj. ‘pozaren adierazlea’ufa 2 1 iz. ‘ufakoa’. 2 izond. ‘(fruituez

mintzatuz) hutsa’ufada g.er. ‘ufakoa’ufaka adlag.ufako Ipar.ufatu, ufa(tu), ufatzen. du ad.ugadera* e. igarabaugalarazi, ugalaraz, ugalarazten. du ad.ugalde 1 Naf. ‘ibaia’ugalde 2* e. uholdeugaldu, ugal, ugaltzen. da/du ad. ‘ugari-

tu’ugalketaugalkorugalkortasunugaltze: ugaltze-aparatua.ugandar (herritarra)ugaraxo Bizk. ‘igela’ugari izond.: uzta ugaria; adlag.: lana

ugari dagoen tokia.ugariagotu, ugariago(tu), ugariagotzen.

du ad.ugariarazi, ugariaraz, ugariarazten. du ad.ugaritasunugaritera (hizkuntza)ugaritu, ugari(tu), ugaritzen. da/du ad.ugaritzeugarte* e. uharteugatzugazabaugazabandre Bizk.ugazama ‘amaordea’ugaztunuger Bizk. 1 ‘herdoila’: ugerrak hartu

dizkio horri bere ondasunak. 2 ‘zolda’.3* e. igeri

ugerdo Bizk. izond. ‘zikina’ugertsu Bizk.ugertu, uger(tu), ugertzen. Bizk. da/du

ad. 1 ‘herdoildu’. 2 ‘zikindu’uhaga Sin. ponpauhain* e. uhinuhaitz Zub. ‘ibaia’uhaluhalde* e. uholdeuhanditu, uhandi, uhanditzen. da/du ad.

g.er. 1 ‘harrotu’. 2 ‘urez hanpatu’

uhandre (Euproctus, Triturus eta Amp-hiuma espezieetako urlehortar batzuenizena)

uhar Ipar. 1 ‘uholdea’. 2 ‘euri-erauntsia’uharka 1 adlag. ‘erauntsika’uharka 2 iz. ‘urtegia’uharroila Zub. ‘erretena, ubidea’uharteuhartediuhartetaruher batez ere Ipar. ‘arrea’uherka* e. uharkauhertasunuhertu, uher(tu), uhertzen. da/du ad.uhertzeuhin: itsasoko uhinak; hots-uhinak.uholdeuhuri Ipar. ‘hontzek eta egiten duten

oihu luzea’uhurikaui Bizk. ‘bikea’ujolde* e. uholdeukabilukabildu, ukabil(du), ukabiltzen. du ad.

‘eskua itxi’ukabilkaukabilkadaukabilkariukabilkatu, ukabilka(tu), ukabilkatzen.

du ad. ‘ukabilez jo’ukabilketaukabilko ‘ukabil-kolpea’ukaezin ‘ezin ukatuzkoa’ukaitza Ipar. ‘jabetza, ondasuna’ukakorukaldi ‘kolpea’ukaldikaukaldikariukaldikatu, ukaldika(tu), ukaldikatzen.

da/du ad.ukalondo batez ere Gip. ‘ukondoa’ukamenukan, ukaiten. Ipar. du ad. ‘izan’ukandun Ipar. g.er.ukapenukarai Ipar. ‘eskumuturra’ukarazi, ukaraz, ukarazten. dio ad.ukatu, uka, ukatzen. du ad.ukatzaile

HIZTEGI BATUA 731

ukatzeukazioukenduuki iz. ‘ukitzea’ukiarazi, ukiaraz, ukiarazten. dio ad.ukieraukiezinukiezintasunukigabeukigaiukigarriukiguneukimenukipenukitu, uki, ukitzen. du ad.ukitzaileukitzeuko

uko eginukondoukrainar (herritarra)ukrainera (hizkuntza)ukuiluukurtu, ukur, ukurtzen. Ipar. eta Naf.

da/du ad. ‘makurtu’ulanbatortar (herritarra)ulergaitzulergaiztasunulergarriulergarritasunulermenulertarazi, ulertaraz, ulertarazten. dio ad.ulerterrazulertezinulertezintasunulertu, uler, ulertzen. du ad.ulertzaileulitxa Lap. eta Naf. ‘eltxoa’ulstertar (herritarra)ultimatumultrahotsultramoreultrasoinuulu Bizk.ulukaumarazi, umaraz, umarazten. du ad.umatu, uma, umatzen. 1 Ipar. du ad. ‘ji-

poitu’. 2 da ad. ‘umea(k) egin’: behiaumatu da.

umeumealdi g.er. ‘sabelaldia’umedunumegile ‘ume asko egiten dituena’umegorri batez ere Bizk. Pei.umekeriaumeki iz.umekondo Bizk.umel Bizk. izond. 1 ‘(fruitu) heldu-hel-

dua’. 2 ‘hezea’umeldu, umel(du), umeltzen. Bizk. da/du

ad.umemokoumerriumetasunumeteria Bizk. ‘ume-taldea’umetokiumetu 1, ume(tu), umetzen. da/du ad.

‘ume bilakatu’umetu 2* e. umatu 2umetxoumezainumezaro ‘haurtzaroa’umezurtzumezurztegiumidura ‘hezetasuna’umilumildade Heg. Herr. ‘umiltasuna, apal-

tasuna’umildu, umil(du), umiltzen. da/du ad.umiliagarri Ipar.umiliatu, umilia, umiliatzen. Ipar. da/du

ad. ‘umildu, apaldu’umilkiumiltasunumoumoki g.er.umontziumoreumoretsuumoristaumotasunumotegiumotu, umo(tu), umotzen. da/du ad.unada Bizk. ‘denboraldia, bolada’unadura Ipar. ‘nekea, akitzea’unagarri Ipar.unai ‘behizaina’unaldi Ipar. ‘nekaldia’

732 EUSKERA - XLV, 2000, 2

unama ‘soka sendoa’unarazi, unaraz, unarazten. du ad.unatu, una, unatzen. Ipar. da/du ad. ‘ne-

katu’une

unean-uneanunean uneko

unhatu* e. unatuunibertsalunibertsitariounibertsitateunibertsounide Ipar. ‘inudea’uniformeunitarismounitateuntxi Oryctolagus cuniculusuntzi* e. ontziupa Bizk. ‘upela’upagin Bizk. ‘upelgilea’upategiupelupeleratu, upelera(tu), upeleratzen. du

ad.upelgileupelgintzaupeltegiur

ur(-)ahi ‘paperak-eta itsastekoa’ur-bazterur(-)emariur-etorri iz.ur handi: ur handitako arrantza; urhanditako arraina (‘eskarmentu handi-ko pertsona’)ur(-)hegazkinur-jauziur-laster

uraga* e. uhagaurakanuraldi ‘uholdea’uralita Heg.uranditu* e. uhandituuraniourardourardotu, urardo(tu), urardotzen. du ad.:

hizkuntza bera urardotua zegoen.urartuera (hizkuntza)uraska ‘urez beteriko aska’

uraza Lactuca sativaurbanizatu, urbaniza, urbanizatzen. du

ad.urbatu iz. ‘baba, handitu urtsua’urberritu, urberri, urberritzen. du ad.

‘ura aldatu’: garbitu den arropa urbe-rritu.

urburu Ipar. ‘iturburua’urdaiurdaiazpikourdailurdaileratu, urdailera(tu), urdaileratzen.

du ad.urdain Zah. g.er. ‘urdezaina’urdaitegiurdaki Zub. ‘urdaia’urdaldeurdama g.er. ‘txerri ama’urdandegi g.er.urdanga 1 ‘zerri emea’. 2 ‘emagaldua’urde 1 iz. 2 izond.urdekeriaurdeki iz.urdetu, urde(tu), urdetzen. da/du ad.

g.er. ‘zikindu’urdezain Ipar.urdinurdinbelar Isatis tinctoriaurdindu, urdin(du), urdintzen. da/du ad.urdinkaraurdintasunurdinxkaurdu (hizkuntza)urdun ‘urtsua’urduriurdurialdiurdurikeriaurduritasunurduritu, urduri(tu), urduritzen. da/du ad.uregazkin* e. ur-hegazkinureztabideureztatu, urezta, ureztatzen. du ad.ureztatzeurgatzi, urgatz, urgazten. Ipar. du ad.

Zah. / Heg. dio ad. ‘lagundu’urgazle: euskaltzain urgazlea.urgazpen g.er.urgenteurgentzia

HIZTEGI BATUA 733

urguileria Ipar. Zah. ‘harrokeria’urguilu Ipar.urguilutsu Ipar.urgun Naf. ‘herrena’urgunka Naf.uri 1* e. euriuri 2* e. hiriurin batez ere Ipar. eta Naf. 1 ‘gantza,

koipea’. 2 ‘zukua’urinean eman (haragikiak)

urindatu, urinda, urindatzen. Batez ereIpar. eta Naf. du ad. ‘gantzutu, koipetu’

urineko Ipar. eta Naf. iz. ‘haragiki uri-netan egosi-landua’

urineztatu, urinezta, urineztatzen. Batezere Ipar. eta Naf. du ad. ‘koipeztatu’

urintsu batez ere Ipar. eta Naf. ‘koipe-tsua’

urjauzi* e. ur-jauziurka

urka-bilur ‘korapiloa, tiratuz begia es-tutzen zaiona’

urkabeurkamendiurkarazi, urkaraz, urkarazten. du ad.urkatu, urka(tu), urkatzen. du ad.urkatzaileurkatzeurketa 1 Ipar. adlag. ‘ur bila’urketa 2 Ipar. iz. ‘ur-piloa’urki Betula sp.urkidiurkilaurkitz Jasminum officinaleurko* e. hurkourkorurkuldu, urkul, urkultzen. Bizk. du ad.

‘aletu, aleak kendu’urlehortar Sin. anfibiourliaurmaelurmargo Sin. akuarelaurmariatu, urmaria, urmariatzen. Ipar.

da/du ad. g.g.er. ‘suntsitu’uro Bos taurus primigeniusuroilanda Porzana sp.uroilo Gallinula sp.uros Ipar. ‘zoriontsua’uroski Ipar.

urostasun Ipar.urpekariurpeko iz. ‘itsaspekoa’urperatu, urpera, urperatzen. da/du ad.urpetu, urpe(tu), urpetzen. du ad. ‘urak

estali, azpian hartu’urra Bizk. interj. ‘purra’urraburu Sparus aurataurraduraurragarriurrako Ipar. iz. ‘urratua, urradura’urrakorurrarazi, urraraz, urrarazten. du ad.urraska adlag. ‘urratsak eginez’urratsurratu 1, urra, urratzen. du ad.urratu 2 iz.: landareari urratu bat egin.urratzaileurratzeurraza* e. urazaurreurrearrain Carassius auratusurrebotoi Ranunculus sp.urregileurregin Bizk. ‘urregilea’urregintzaurregorri batez ere Bizk. ‘urrea’urrelili Chrysanthemum sp. Sin. krisan-

temourrendu, urrent, urrentzen. Zub. ‘bukatu,

amaitu’urreriaurretxindor Luscinia megarhynchosurretxori Oriolus oriolusurrezkourreztatu, urrezta, urreztatzen. du ad.urreztatzaileurrezuri batez ere Bizk. ‘zilarra’urri 1 izond.urri 2 iz. ‘urtearen hamargarren hila’urribelar ‘bibelarra, bigarren epaiko be-

larra’urrieta Zub. iz. ‘urria’urrikalarazi, urrikalaraz, urrikalarazten.

Ipar. du ad.urrikaldu, urrikal, urrikaltzen. Batez ere

Ipar. da/zaio ad. ‘errukitu’: Jauna,urrikal zakizkit; nagusia urrikaldu zenmirabe hartaz.

734 EUSKERA - XLV, 2000, 2

urrikalgarri Ipar.urrikalkizun Zah. pred. eta izond. ‘urri-

kalgarria, errukarria’urrikalkor Ipar.urrikalmen ‘errukia’urrikalmendu Ipar. ‘errukia’urrikalmendutsu Ipar. ‘errukiorra’urrikaltsu Goi.: Jainko urrikaltsua.urrikaltzeurrikari Ipar. iz. ‘errukia’urrikarri izond. ‘errukarria’urriki 1 ‘damua’. 2 ‘errukia’urrikitu, urriki(tu), urrikitzen. da ad.

1 Ipar. eta Naf. ‘damutu’. 2 Heg. g.er.‘errukitu’

urrikitzeurril h. urri 2.urrilo ‘mandragora’urrin 1 1 ‘usain ona’. 2 ‘usaina’urrin 2* e. urrunurrindatu, urrinda, urrindatzen. Batez

ere Ipar. du ad. ‘lurrindu, usain gozoahedatu’

urrindatzeurrindu, urrin(du), urrintzen. da/du ad.

‘kirastu, usain txarra hedatu’urrineztatu, urrinezta, urrineztatzen. du

ad. ‘urrinez igurtzi’urrineztatzeurringaiurrintsu ‘usain ona hedatzen duena’urririk Ipar. ‘doan’urrisoro Ipar. ‘urribelarra, bibelarra’urritasunurritu, urri(tu), urritzen. da/du ad.urritx Russula cyanoxanthaurritz* e. hurritzurrixa izond. ‘(abere) emea’urrumaurrumakaurrumatu, urruma(tu), urrumatzen. du ad.urrun 1 adlag.: herritik urrun bizi da.

2 izond.: Ekialde Urruna.urrunarazi, urrunaraz, urrunarazten. du

ad.urrundanik Ipar. ‘urrundik’urrundu, urrun(du), urruntzen. da/du ad.

urrunkari Ipar. g.er. ‘urrun heltzendena, helmen handikoa’: arma urrun-karia.

urrunkorurruntasunurruntxourrunxkourruti 1 adlag. 2 izond.: bazter urrutie-

tatik zetozela.urrutianurrutira

urruti-minurrutiratu, urrutira(tu), urrutiratzen.

da/du ad.urrutitasunurrutitxourrutixkourrutizkin g.g.er. ‘telefonoa’urruxa* e. urrixaurtabe (urtabe ona, urtabe txarra esapi-

deetan erabiltzen da, ‘uzta oneko ur-tea’, ‘uzta txarreko urtea’ adieretan)

urtaldi Ipar. ‘urtabea’urtarurtarazi, urtaraz, urtarazten. Ipar. du ad.urtarourtarrilUrtats Ipar. ‘Urteberri eguna’urtatu 1, urta, urtatzen. Ipar. du ad.

‘busti, ureztatu’urtatu 2 izond. g.er. ‘urte askokoa’urteUrteberriurtebete: urtebete pasatu zuen Amerike-

tan; *urtebete bat egon zen gaixorik e.urtebete egon zen gaixorik.

urtebetetzeurtebi iz. ‘sagar-mota’urteburuurtegiurtekal Zub. adlag. ‘urtero’urtekariurtemugaurtero

urterokourtetsuurtetxo: bere urtetxoak ditu aitona ho-

rrek.urteurren

HIZTEGI BATUA 735

Urtezaharurtsuurtu, ur(tu), urtzen. da/du ad.urtukor* e. urkorurtume ‘urteko umea’; ‘urteko adarra’urtxakur 1 ‘arrantzaleei txalupako lane-

tan laguntzen dien txakurra’. 2 ‘igara-ba’

urtxintxa Sciurus sp.urtxori g.er. ‘buztanikara’urtzaileurtzeurtzi* e. ortziurtzintz Ipar. ‘usina, doministikua’uruguaitar (herritarra)urxapal Zub. ‘usapala’urzaleurzo Ipar. h. usousadiousagari Nigella sativausaia Ipar. eta Naf.

usaianusaiako

usaimenusain

usain eginusain(-)belar

usaindu, usain(du), usaintzen. 1 da ad.‘usain txarreko bihurtu’. 2 du ad. ‘us-natu, usain egin’

usaindunusaingabeusaingarriusainkausaintsuusakumeusantzausapal Streptopelia turturusategiusatortola Heg. g.er. ‘usapala’usatu, usa, usatzen. 1 du ad. ‘erabili’.

2 da ad. Zah. ‘ohitu’usin ‘doministikua, urtzintza’

usin eginusin eragin

usna Ipar.usnarazi, usnaraz, usnarazten. du ad.usnatu, usna(tu), usnatzen. du ad.usnatze

uso Columba sp.uso-tortoil Ipar. ‘usapala’

usokiuspel 1 Ipar. ‘ubela’uspel 2 Ipar. ‘ospela, laiotza’uspeldu, uspel(du), uspeltzen. Ipar. du

ad. ‘ubeldu’uspeldurauspelguneuste

uste izanuste onustez

ustebide g.er.ustekabe

ustekabeanustekabekoustekaberikustekabez

ustekeria Ipar.ustekizun g.er.usteko izond.: hutsak eta huts ustekoak.ustel 1 izond.ustel 2 iz. ‘musean-eta, partida batean

irabazi den saioaren adierazlea’ustelarazi, ustelaraz, ustelarazten. du ad.usteldu, ustel(du), usteltzen. da/du ad.usteldura Ipar.ustelezinustelgaitzustelkeriaustelkorustelkortasunusteltasunusteltzeustezko izlag.: ustezko laguna.ustiapenustiatu, ustia, ustiatzen. du ad.ustiatzeusu 1 1 adlag. ‘maiz, sarri’. 2 izond.:

gertaera usuak; ile usua ‘ile ugaria’usuenik

usu 2 Ipar. ‘zornea’usuki Ipar. g.er. ‘usu, maiz’usutasunusutu, usu(tu), usutzen. Ipar. da/du ad.ut Bizk. ‘utikan’: ut hortik!; ut, ut, ut.utikanutopia

736 EUSKERA - XLV, 2000, 2

utopikoutzarazi, utzaraz, utzarazten. dio ad.utzi, utz, uzten. du ad.utzietsi, utziets, utziesten. Ipar. du ad.

‘bertan behera utzi’utziezinuve “v” letraren izena

uve bikoitz “w” letraren izenaux Bizk. interj. ‘etxeko abereak uxatzeko

hitza’uxadan Ipar. g.er. ‘izaina’uxaldu, uxal, uxaltzen. da/du ad. ‘zimel-

du’uxara Ipar. ‘beherakoa’uxaratu, uxara(tu), uxaratzen. Ipar. da

ad. ‘beherakoa izan’uxarkauxarreanuxatu, uxa, uxatzen. du ad.uxatzaileuxo Adkor. ‘usoa’uxter Ipar. 1 ‘samurra, beratza’. 2 ‘erra-

za’uxtertu, uxter(tu), uxtertzen. Ipar. da/du

ad. ‘samurtu, beratu’uzbekera (hizkuntza)uzbekistandar (herritarra)uzbeko (herritarra)uzi Bizk. g.g.er. ‘grina, irrika’uzkailarazi, uzkailaraz, uzkailarazten.

Ipar. du ad.uzkaili, uzkail, uzkailtzen. du ad. ‘irauli’uzkaldu, uzkal, uzkaltzen. du ad. g.er.

‘lotu, estekatu’uzker Bizk. eta Ipar. ‘puzkerra’uzki

uzkin ‘hondarra’uzkinaxo Ipar. Garrulus glandarius. Sin.

eskinosouzkur

uzkur eginuzkurkauzkurkeriauzkurkiuzkurkoruzkurraldiuzkurtasunuzkurtu, uzkur(tu), uzkurtzen. da/du ad.uzkurtzeuztauztaiuztailuztapiku ‘Ficus carica-ren fruitua’uztar Ipar. ‘ostikoa’uztar-behiuztar-idiuztardurauztargi ‘ostadarra’uztargileuztargintzauztarka Ipar. ‘ostikoka’uztarkideuztarouztarpeuztarperatu, uztarpera(tu), uztarpera-

tzen. du ad.uztarpetu, uztarpe(tu), uztarpetzen. du ad.uztarrarazi, uztarraraz, uztarrarazten.

dio ad.uztarri

uztarri motzuztartu, uztar(tu), uztartzen. du ad.

v (uve)vaduztar (herritarra)valletar (herritarra)vanuatuar (herritarra)varsoviar (herritarra)vatikanoar (herritarra)vedette

vediko (hizkuntza)vendera (hizkuntza)venezuelar (herritarra)versusvictoriar (herritarra)vienar (herritarra)vientiandar (herritarra)

V

HIZTEGI BATUA 737

vietnamdar (herritarra)vietnamera (hizkuntza)vilatar (herritarra)vilniustar (herritarra)vodka

volapük (hizkuntza)voltvoltmetrovoyeur

w (uve bikoitz)walkie-talkiewalkmanwashingtondar (herritarra)waterpolowattwattmetrowellingtondar (herritarra)

westernwhiskiwhiskitegiwindhoektar (herritarra)windsurfwolframwolofera (hizkuntza)

W

x (ixa)xabal Adkor. ‘zabala’xabalinaxaboixabor 1 iz. Ipar. Adkor. ‘zaborra’.

2 izond. Zub. ‘hauskorra’xaflaxaflatu, xafla(tu), xaflatzen. du ad.xagu* e. saguxaguxar* e. saguzarxah (Pertsiakoa)xahako Ipar. ‘zahatoa’xahal* e. txahalxahar Adkor.xahu Ipar. izond. ‘garbia’

xahu naiz, xahu gara ‘galdua naiz;galduak gara’

xahuarazi, xahuaraz, xahuarazten. dioad.

xahubidexahugarrixahukixahupen

xahutasunxahutu, xahu(tu), xahutzen. du ad.

1 Ipar. eta Naf. ‘garbitu’. 2 ‘eralgi,gastatu’. 3 Ipar. ‘suntsitu, hondatu’

xahutzailexahutzexai Ipar. g.er. ‘sotoa, upategia’xainda* e. txandaxake

xake-jokoxake-mate

xakel Gip. ‘igela’xakelarixakur Lap. eta Naf. Adkor.xalant 1 Ipar. ‘txanela’xalant 2 ‘galaia’xalantzainxalantzaingoxaloxalokixalotasunxalupa* e. txalupaxamar 1 Ipar. eta Naf. ‘jantzia’

X

738 EUSKERA - XLV, 2000, 2

xamar 2 Adkor. ‘samarra’xamardun Ipar. ‘xamarra janzten duena;

baserritarra’xamur Adkor. ‘samurra’xanda* e. txandaxanfarin Ipar. ‘buru-arina’xango 1 Ipar. ‘txanka (karta)’xango 2 Ipar. Adkor. ‘zangoa’xangrin Ipar. ‘atsekabea’xano* e. txanoxanpainxanpuxantaiaxantre Ipar. ‘eliz kantaria’xapel* e. txapelxar* e. txarxara* e. txaraxaramela Ipar.xaramelatu, xaramela(tu), xaramelatzen.

Ipar. du ad.xaratila* e. txaratilaxarbo Ipar. Adkor. ‘zarboa’xarbot Ipar. ‘ezkaia’xardina Ipar. eta Naf. Adkor. ‘sardina’xare ‘pilota-jokoa’xaribarixarlango Ipar. ‘erbi-txakurra’xarma Ipar.xarmagarri Ipar.xarmant Ipar.xarmatu, xarma(tu), xarmatzen. Ipar. du

ad.xarmatzaile Ipar.xarpa Ipar. ‘ehunezko zerrenda zabala’:

hautetsien xarpa.xarrantxa* e. txarrantxaxartatu* e. txertatuxartel* e. txartelxarto* e. txertoxatar ‘oihala’xaxari Ipar.xaxatu, xaxa, xaxatzen. Heg. du ad.xedapenxedarratu, xedarra, xedarratzen. Ipar. du

ad. ‘inausi, murriztu’xedarri* e. zedarrixedatu, xeda, xedatzen. du ad.xedexedera Ipar. edo Jas. ‘lakioa, artea’

xehakarazi, xehakaraz, xehakarazten. duad.

xehakatu, xehaka, xehakatzen. du ad.xeharazi, xeharaz, xeharazten. du ad.xehatu, xeha, xehatzen. du ad.xehatzailexehatzexehe I izond. 1 ‘gorabehera txikikoa’:

harri xeheak. 2 ‘zehatza’: azalpen abe-ratsa eta xehea. 3 letra xehea (= mi-nuskula). II iz. ‘diru xehea’ (mugaturikerabilia: xehea bihurtu; emak xehea)

xeheka Zub. ‘kopuru txikitan (erosi, sal-du)’

xehekeriaxehekixehela* e. xeilaxeheria Ipar. ‘gauza xeheen multzoa’xehero Ipar. Zah. ‘xeheki’xehetasunxehetu* e. xehatuxeila Ipar. ‘kereta’xeke ‘buruzagi arabiarra’xelebre Heg. Herr.xelebrekeria Heg. Herr.xenda Naf. eta Zub.xendra Ipar. ‘bidezidorra’xenofobiaxentimo Heg. Adkor.xerka Ipar. ‘bila’xerkatu, xerka(tu), xerkatzen. du ad.xerlo Ipar. Zah. ‘ile-sorta’xerraxerrakaxerrama Ipar. eta Naf. Adkor.xerrenda* e. zerrendaxerri Ipar. eta Naf. Adkor.xertatu* e. txertatuxerto* e. txertoxextra ‘eztabaida, kalapita’xhosera (hizkuntza)xiberera h. zubereraxiberotar h. zuberotarxidor Adkor. g.er. ‘zidorra’xifritu, xifri, xifritzen. Ipar. da/du ad.

‘kezkatu, larritu, bere onetik atera’xigor* e. txigorxiismoxiita

HIZTEGI BATUA 739

xikigarri* e. txikigarrixikiro* e. zikiroxilibitu* e. txilibituxilina* e. txilinxilintxa Ipar. ‘txilina’xilofonoxilografiaximaur* e. simaurximel Adkor. ‘zimela’ximeleta* e. tximeletaximiko Ipar. eta Naf. Adkor. ‘zimikoa’ximino* e. tximinoximist* e. tximistaximitx* e. zimitzximixta Lap. eta Naf. Adkor.ximur Adkor. ‘zimurra’xinaurri Lap. eta BNaf. ‘inurria’xinaurritegi* e. inurritegixingar Ipar. eta Naf. ‘urdaiazpikoa’xingarkixingolaxingolarrain Cepola macrophtalmaxinple Adkor.xintximari Ipar. ‘izaina’xipa* e. txipaxipi* e. txikixirimiri* e. zirimirixirimola Ipar. Adkor. ‘zirimola’xiringaxiringatu, xiringa(tu), xiringatzen. du ad.xirio Ipar. ‘kandela’xirla* e. txirlaxirmi-xarma Ipar. ‘aztikeria’xirribika Ipar.xirrika* e. txirrikaxirringa* e. txirringaxirripa batez ere Ipar.: zelaian zehar

doan ur-xirripa.xirula* e. txirulaxisma* e. zismaxispildu* e. zizpilduxistera ‘pilota-jokoetako tresna’xistu* e. txistuxit* e. txitxita* e. txitaxitu, xit, xitzen. Ipar. Zah. du ad. ‘gain-

ditu’

xixa* e. zizaxixare h. zizarexixpa Ipar. Adkor. ‘zizpa’xixta Adkor. ‘zizta’xixtako* e. ziztakoxoil* e. txoilxoko Ipar. Adkor. ‘zokoa’xokolate* e. txokolatexolarre* e. txolarrexomorro Heg. Adkor. ‘zomorroa’xopa* e. txopaxoragarri Ipar. Adkor. ‘zoragarria’xoratu, xora, xoratzen. Ipar. eta Naf.

da/du ad. Adkor.xori* e. txorixoro Ipar. Adkor. ‘zoroa’xorrotx Ipar. eta Naf. Adkor. ‘zorrotza’xorta Ipar. ‘(likidoekin) apur bat’xortakaxotx Lap. eta BNaf. Adkor. ‘zotza’xuhur ‘zikoitza, zekena’xukadera ‘eskuzapia’xukagarrixukapaperxukarazi, xukaraz, xukarazten. dio ad.xukatu, xuka, xukatzen. du ad.xukatzailexuko Ipar. adlag. ‘lehor, agorturik’xularme g.g.er. ‘poroa’xumexumetasunxumetu, xume(tu), xumetzen. da/du ad.xurgagailuxurgatu, xurga, xurgatzen. du ad.xurgatzailexurgatzexuri* e. zurixurrupa Adkor. ‘zurrupa, hurrupa’xurrupatu, xurrupa(tu), xurrupatzen.

Adkor. du ad. ‘zurrupatu, hurrupatu’xut Ipar. Adkor. ‘zut’xuxen Ipar. eta Naf. Adkor. ‘zuzena’xuxurlaxuxurlarixuxurlatu, xuxurla(tu), xuxurlatzen. du

ad.

740 EUSKERA - XLV, 2000, 2

y (i greko)yankiyardayarendar (herritarra)yemendar (herritarra)yen

yiddishyogayogiyogur* e. jogurtyuppie

Y

zaballuze-zabal

zabalagotu, zabalago(tu), zabalagotzen.du ad.

zabalaldi g.er.zabalarazi, zabalaraz, zabalarazten. du

ad.zabaldegizabaldizabaldu, zabal(du), zabaltzen. da/du ad.zabalerazabalgarrizabalgunezabalik

zabal-zabalikzabalkizabalkorzabalkotezabalkundezabaltasunzabaltzailezabaltzezabalune* e. zabalgunezabarzabarkeriazabarkizabarrarazi, zabarraraz, zabarrarazten.

du ad.zabartasunzabartu, zabar(tu), zabartzen. da ad.zabor

zabor-bilketazaborreriazaborrontzizabortegi

zabu iz. ‘kulunka’zabu egin

zabukazadorlari g.g.er. ‘idazkaria’zafirozafla Ipar. ‘zaflakoa’zafladazaflako Ipar. ‘masailekoa’zaflakokazaflatu, zafla(tu), zaflatzen. Batez ere

Zub. du ad. ‘masaileko (leun) bateman’

zafra Ipar. eta Naf. ‘jipoia’zafrakazafraldizafratu, zafra(tu), zafratzen. Ipar. eta

Naf. du ad. ‘jipoitu’zagrebar (herritarra)zahagizahar

zahar(-)etxezahar-hitz: zahar-hitzak, zuhur hitzak.

zaharberrikuntzazaharberritu, zaharberri, zaharberritzen.

du ad.zaharberritzezahardade Gip. ‘zahartzaroa’zahargarri: hotz larregia, zaharren hil-

garria eta gazteen zahargarria.zaharkeriazaharkin: antzinako zaharkinak.zaharkitu, zaharki, zaharkitzen. da ad.zaharmindu, zaharmin, zaharmintzen.

Ipar. ‘olioak-eta zahar-kutsua hartu’zaharo ‘makila, zigorra’

Z

HIZTEGI BATUA 741

zaharoztatu, zaharozta, zaharoztatzen.du ad. ‘zigortu, makilatu’

zahartasunzahartu, zahar(tu), zahartzen. da/du ad.zahartza g.g.er. ‘zahartzea, zahartzaroa’zahartzarozahartzezaharzalezahatozahi 1: zahietan zuhur, irinetan ero. 2:

buruko zahia.zahitsuzai* e. zainzaia Ipar. ‘gona’zaiazpikozail izond. 1 ‘nekez urratzen dena’. 2 ‘sa-

murra ez dena’: haragi zaila. 3 ‘errazaez dena’

zaildu, zail(du), zailtzen. da/du ad.zailkizailtasunzailu 1* e. zaluzailu 2* e. zolizain 1 iz.: haritz baten zainak; nire zai-

netako odol guztia; zainak indartsuakdituen harri-jasotzailea.

zain 2 g.g.er. ‘zaintzailea’: ni ote naizene anaiaren zaina?

zain 3 adlag.zain egon

zain-belar Plantago major. Sin. plantainzainarazi, zainaraz, zainarazten. dio ad.zainart Ipar. ‘kementsua, indartsua’zainartatu 1, zainarta, zainartatzen. Ipar.

du ad. ‘bihurdura bat izan’: uste nuenzangoa hautsi nuela, halere ez dut zai-nartatu baizik.

zainartatu 2 iz. ‘zaintiratua’zainbihurtu ‘zaintiratua’zaindarizaindaritzazaindegizaindu, zain(du), zaintzen. du ad.: zain

ezazu zeure burua.zaineldu ‘arranpa, karranpa’zaingabetu, zaingabe, zaingabetzen.

Ipar. g.er. da/du ad. ‘indargabetu’zaingelazaingo

zaingorri Bot.zainildu, zainil, zainiltzen. Ipar. da/du

ad. ‘ahuldu, indargabetu’zainketazainpekozaintiratuzaintsuzaintzazaintzailezaintzailetzazaintzezainzurizakar 1 iz.: zakarretara bota.zakar 2 izond.: hizkera zakarra.zakarkeriazakarkizakarraldizakarreria ‘zakar-pila’zakarrontzizakartasunzakartegizakartsuzakartu, zakar(tu), zakartzen. da ad.zakatzzakel* e. xakelzakilzakotezakuzakukazakukadazakuki: zakukia zeraman soinean, eta

gainetik alargun-jantzia.zakur Lap. eta Naf. ‘txakurra’zakurkeria* e. txakurkeriazakurki* e. txakurkizakurkume* e. txakurkumezakurtegi* e. txakurtegizakurtzarzakutozakutxozalamandrana iz. Ipar. Lgart.zalantza

zalantzanzalantzakorzalantzaldizalantzatizalantzatu, zalantza(tu), zalantzatzen. da

ad.zalaparta

742 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zalapartakazalapartarizaldabai ‘panderoa’zaldain ‘oinezkoentzako zubixka edo

igarobidea’zaldalezaldar ‘pertsonen larruazaleko gaitza’zaldi

zaldi-baba Ipar. ‘baba-mota’zaldi-orrazi

zaldikozaldiko-maldiko

zaldikumezaldiñozalditegizalditeria: karlisten zalditeria.zaldito Bizk. ‘zaldi handia’zaldizainzaldizko iz.: oinezkoak eta zaldizkoak.zaldun

zaldun-inautezaldungo ‘zalduntza’zalduntxo: Azkoitiko zalduntxoak.zalduntzazalezalearazi, zalearaz, zalearazten. du ad.zalegarri g.g.er.zalekeriazaletasunzaletu, zale(tu), zaletzen. da/du ad.zalge* e. zalkezalgurdizalizalikada Heg. Sin. zalitarazalitara Ipar. Sin. zalikadazalke Vicia sativazaltoki ‘zela’zaltuts Ipar. ‘zaltokirik gabe’zalu Ipar. ‘arina, lasterra’: haizea bezain

zalua badarama lasterra.zaluarazi, zaluaraz, zaluarazten. Ipar. du

ad.zalui* e. zaluzaluki Ipar.zalurik Ipar.zalutasun Ipar.zalutu, zalu(tu), zalutzen. Ipar. da/du ad.

‘malgutu, arindu’zaluxko Ipar.

zamazamagarrizamakazamaketazamaketarizamalanzamaldun Ipar. Zah.zamalkatu, zamalka, zamalkatzen. Ipar.

da ad. ‘zaldiz ibili’: astean bizpahirualdiz zamalkatzen gara mendi aldera.

zamalko Ipar. eta Naf. g.er. ‘zaldikumea’zamaltzainzamar 1 ‘jantzi lodia, iletsua, beste jan-

tzien gainean jartzen dena’zamar 2 Bizk. ‘izpia; zakarra’zamar 3 Ipar. ‘ilea’zamar 4 Ipar. g.er. ‘karramarroa’zamarginzamarizamatu, zama(tu), zamatzen. du ad.zamatzailezamatzezamau Bizk. ‘mahai-zapia’zamaxkazambiar (herritarra)zamo ‘karpa (arraina)’zamuka Ipar. 1 ‘bastaren azpiko babes-

garria’: zamuka gainean basta. 2 ‘es-partzua’

zanbro 1 ‘larruazaleko urradura edoerredura’: zanbroak sortzeraino zigor-tu. 2 ‘arbiaren gaitza’

zanbrotu, zanbro(tu), zanbrotzen. da/duad.

zanbulu 1 ‘zabu egitea, kulunkatzea’.2 ‘zabua, kulunka’zanbulu(ak) egin

zanbulukazanga 1 Sula bassanazanga 2 onomat.: zanga-zanga edan.zanga 3 ‘erreten luzea’zangalatrau 1 adlag.: zaldi baten gaine-

an zangalatrau. 2 iz.: horrelako zan-galatrau nabarmenik ez da gertatzeninoiz Etxeparegan.

zangaluzezangar 1 Ipar. eta Naf. iz. ‘oinaren eta

belaunaren arteko zangoaren zatia’zangar 2 izond. ‘ausarta, bihoztuna’

HIZTEGI BATUA 743

zangarte g.er. ‘zangotraba’zangartekazango

zango-luzezango-motz Ipar. eta Naf.

zangopilatu, zangopila, zangopilatzen.Ipar. du ad.

zangorri* e. zaingorrizangotrabazangurru* e. txangurruzank Ipar. adlag. ‘bat-batean’

zankez ‘bat-batean’zanpa-zanpa Ipar. eta Naf. adlag. ‘eten-

gabe’zanpa-zanpa egin

zanpaka Ipar. eta Naf. ‘kolpeka’zanpako Ipar. eta Naf. ‘kolpea’zanpaldi Ipar. eta Naf.zanpantzar iz. ‘inauterietako lastozko

irudia’zanpateko ‘kolpea’zanpatu, zanpa, zanpatzen. du ad. 1 ‘jo,

jipoitu’. 2 Gip. g.er. ‘zapaldu’zanpatzailezanpez 1* e. tanpezzanpez 2 Ipar. ‘ahoz behera’zantar Bizk. izond.zantarkeria Bizk.zantzo Bizk. ‘irrintzia’zantzokazantzolarizantzu ‘seinalea, aztarna’zapa: ile-zapa ‘ile-multzoa’zapaburuzapaka batez ere Ipar. ‘zapalduz, saka-

tuz’zapalzapalda 1 ‘eskailera-maila’. 2 ‘apala,

arasa’zapaldi Ipar. eta Naf.zapaldu, zapal(du), zapaltzen. du ad.zapalgailuzapalgarrizapalketazapalkuntzazapaltzailezaparazi, zaparaz, zaparazten. Ipar. du ad.zaparradazaparri ‘motrailua’

zaparrote Bizk. ‘lodi eta garaiera txiki-koa’

zapartzapart eginzapart-egingarri

zapartaka Ipar.zapartarazi, zapartaraz, zapartarazten.

Ipar. du ad.zapartatu, zaparta, zapartatzen. Ipar. da

ad. ‘lehertu’zapata

zapata-dendazapataginzapatagintzazapatarizapategi* e. zapata-dendazapatila Heg. h. txapinzapatu 1, zapa, zapatzen. Ipar. eta Naf.

du ad. ‘zanpatu’zapatu 2 Heg. ‘larunbata’zapazto Bizk. ‘narrasa’zapelatz Buteo sp.zapizapla 1 ‘masailekoaren onomatopeia’.

2 ‘bat-batekotasuna adierazteko ono-matopeia’

zapladazapladako iz. ‘zaplada’zaplatekozaplaztekozapo 1 (ornodun urlehortarra) Bufo bufo,

etab. 2 (arraina) Lophiuszapokeriazaporatu, zapora, zaporatzen. Zah. g.er.

du ad. ‘ahogozatu’zapore ‘ahogozoa’zaporetsuzapotz Bizk. ‘zipotza’zaputz 1

zaputz eginzaputz 2 Bizk. ‘lepondoa’: zaputzetik

oratu.zaputzaldizapuzgarri ‘arbuiagarria’zapuzkeriazapuztizapuztu, zaputz/zapuztu, zapuzten. 1 da

ad. ‘zaputza hartu’. 2 du ad. ‘arbuiatu’:txoriak habia zapuztu du.

744 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zaragar batez ere Ipar. ‘hazteria’zaragardunzaragartsuzarakar ‘larruazaleko gogorrune-mota’zarama Bizk. ‘zaborra’zaran Bizk. ‘saski handia’zaran(-)belar Chelidonium majuszaranginzaratazaratakazaratatsuzaratotszarbazarbo 1 Gobius cruentatuszarbo 2 Bizk. g.er. ‘maltzurra’zardai 1 iz. ‘haga, makila luzea’.

2 izond. ‘liraina’zarden Bizk. ‘zardaia, liraina’zare Ipar. eta Naf. ‘otarrea’zaregile Ipar.zaretara Ipar.: zaretara bat ogi.zarika 1 ‘sahatsa, zumea’. 2 Ipar. g.er.

‘isatsa’ Cytisus scopariuszarma (hizkuntza)zarpa 1 Ipar. g.g.er. ‘sakela’zarpa 2 ‘piltzarra, pilda’zarpail izond.zarpaildu, zarpail(du), zarpailtzen. da/du

ad.zarpailkeriazarpailkizarpatsuzarpiatu, zarpia, zarpiatzen. du ad.: pa-

reta lehenik zarpiatu eta gero igeltsuz-tatu.

zarrada batez ere Bizk. ‘zirrara’zarradagarrizarrakatu, zarraka, zarrakatzen. Gip.

da/du ad. ‘arrakalatu’zarramiko Ipar.zarraparra batez ere Bizk. ‘zarata’zarrapo ‘atzaparkada’zarrapokazarrasta Ipar. ‘urradura’zarrastakazarrastatu, zarrasta(tu), zarrastatzen.

Ipar. eta Naf. du ad.zarratatu, zarrata, zarratatzen. Gip. eta

Naf. du ad. ‘urratu’

zarratu 1, zarra, zarratzen. Bizk. du ad.‘itxi’; ‘bildu, laburtu’; ‘(apustua) egin’

zarratu 2 izond. ‘(baso) sarria’zart onomatopeia

zart eginzirt edo zart

zarta 1 Ipar. eta Naf. 1 ‘klaska, zirta-koa’. 2 ‘masailekoa, ipurdikoa’

zarta 2 Bizk. g.er. ‘makila, zigorra’zartada Heg.zartagailu Ipar. ‘lehergailua’zartaginzartailu ‘zigortzeko tresna’zartako iz.zartakokazartarazi, zartaraz, zartarazten. du ad.:

lehergailu bat zartarazi.zartatekozartatu, zarta, zartatzen. 1 da/du ad. ‘pi-

tzatu, arrakalatu’. 2 da ad. ‘lehertu’.3 du ad. ‘jo’

zata Caprimulgus sp.zatar 1 iz. ‘trapua’zatar 2 Heg. izond. ‘itsusia’zatarkeriazatarkizatartozatartu, zatar(tu), zatartzen. da/du ad.zatizatiarazi, zatiaraz, zatiarazten. du ad.zatibanatu, zatibana, zatibanatzen. da/du

ad. ‘barreiatu’zatibanatzezatibitu, zatibi(tu), zatibitzen. da/du ad.zatidurazatiezinzatigaitzzatigarri Mat.zatigarritasun Mat.zatika adlag.zatikakozatikatu, zatika(tu), zatikatzen. da/du ad.zatikatzailezatikatzezatiketazatiki 1 Mat. 2 ‘zati txikia’zatikizunzatikorzatitu, zati(tu), zatitzen. du ad.

HIZTEGI BATUA 745

zatitxozatitzailezatitzezatixka Ipar.zauli* e. zaluzaunka 1 iz. 2 adlag.: zaunka ari zen.

zaunka eginzaunkaz

zaunkakazaunkarizaunkatu, zaunka(tu), zaunkatzen. du

ad. ‘zaunka egin’zaurizauritsuzauritu, zauri(tu), zauritzen. da/du ad.zauritzezauriztatu, zaurizta, zauriztatzen. Batez

ere Ipar. da/du ad. ‘zauriz bete’zaurtu, zaurt, zaurtzen. Ipar. da/du ad.

‘zauritu’zaurtzailezauskada Heg. ‘zirrara’zazpi

zazpitan ‘zazpi aldiz’zazpiehunzazpigarrenzazpihortzzazpikizazpikozazpikotezazpinazazpinakazazpira Ipar. ‘zazpina’zazpirazka Ipar. h. zazpinakazazpirenzazpisukalde Bizk. g.er. ‘bizkarroia’zazpiurrenzazpizango Ipar. g.er. ‘ehunzangoa’ze 1 “c” letraren izena

ze hautsi “ç” letraren izenaze 2 Lgart. 1 h. ezen, zeren. 2 h. zer,

zeinzealdo iz. ‘zabua’zealdokazebatu, zeba, zebatzen. Ipar. du ad.

‘hezi’zebra Equus zebra

zebra(-)bidezebu Bos indicus

zedarrizedarritu, zedarri(tu), zedarritzen. du ad.zedarriztatu, zedarrizta, zedarriztatzen.

Ipar. du ad.zeden 1 Dermestes maculatuszeden 2 Bizk. ‘pipia’zedro Cedrus sp.zedulazeelandaberritar (herritarra)zefalopodozegan Bizk. ‘zenbatean, zenbat dirutan’:

zegan erosi dituzu oilaskoak?zehakatu* e. xehakatuzehar: zehar-galderak.

-n zehar: kalean zehar doaz.-tik zehar ‘-n zehar’zehar-haize ‘ipar-mendebaleko hai-zea’

zeharazi, zeharaz, zeharazten. du ad.zeharbide

zeharbidezzeharka

zeharka-meharkazeharkako

zeharkatu, zeharka(tu), zeharkatzen.1 g.g.er. da ad. ‘alboratu’: astoa bidetikzeharkatu zen. 2 du ad. ‘zeharka igaro’

zeharozeharrargi iz. eta izond.zeharretarazeharrolazehatu, zeha, zehatzen. 1 du ad. ‘jipoi-

tu’. 2 Zuz. ‘zigortu’zehatz

zehatz-mehatzzehatzailezehatzezinzehazkizehazkirozehaztapenzehaztasunzehaztu, zehatz/zehaztu, zehazten. du ad.zehaztugabezehe Ipar. ‘arra’zeia g.g.er. ‘merkatua’zeihar izond.zein

zein baino zein... -agozein ere

746 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zein-nahi Sin. zeinahizeinare Zub. Zah. h. seinalezeinatu, zeina, zeinatzen. da ad.zeinen batez ere Gip.zeingehiagoka g.er.zeintsuzeintzuk batez ere Bizk. ‘zein’zeinu 1 batez ere Ipar. ‘ezkila’zeinu 2 1 ‘keinua’. 2 ‘ikurra, marka’zeinutegi batez ere Ipar. ‘kanpandorrea’zekale Secale cerealezekenzekendu, zeken(du), zekentzen. da/du

ad.zekenkeriazekenkizekentasunzekorzekorketazekorkizela ‘zaldiaren gaineko jarlekua’zelai iz. eta izond.zelaidizelaigunezelaitu, zelai(tu), zelaitzen. du ad. ‘lautu,

berdindu’zelako Bizk. ‘nolakoa’zelan Bizk. ‘nola’zelanbait Bizk. ‘nolabait’zelata

zelatanzelataka Bizk. g.er. ‘zelatan’zelatarizelataritzazelatatu, zelata(tu), zelatatzen. du ad.zelatu, zela(tu), zelatzen. du ad. ‘zela ja-

rri’zelo Zah. 1 Ipar. ‘kartsutasuna’. 2 Heg.

‘arreta’zelofanzeltazeltiberiera (hizkuntza)zelulazelulabakarzeluloidezelulosazemai ‘mehatxua’zemaikazemaitu, zemai(tu), zemaitzen. du ad.

zemaitzailezemendi Bizk. ‘azaroa’zementuzen mug.: gure aita zenak esaten zuenez;

ene bi anaia zenek erran zutena.zenbait

zenbaitetanzenbaitxozenbaitzuk h. zenbaitzenbakaitzzenbakarrizenbakerazenbaketazenbakizenbanazenbanahi Sin. zenbat-nahizenbat

zenbat erezenbatetanzenbatezzenbat ere... -agozenbat eta... -agozenbatenaz... hainbatenazzenbat... hainbatzenbateraino

zenbat-gurazenbat-nahi Sin. zenbanahizenbateko iz. ‘kopurua’zenbatezin ‘zenbakaitza’zenbatgarrenzenbatsu: zenbatsu urte ditu?zenbatu, zenbat(u), zenbatzen. du ad.zenbatzailezenbatzezenbera ‘gazur egosiaren hondarra’zendu, da ad. (era burutuetan bakarrik

erabiltzen da): lau urte badu zenduzela; euskaltzain zenduen oroitzapene-tan.

zenitzentabo Heg. g.er.zentiareazentigraduzentigramozentilitrozentimetrozentimo Heg.zentinela Zah. ‘begiralea’zentoi g.g.er. ‘erraldoia’

HIZTEGI BATUA 747

zentral 1 izond.zentral 2 iz. ‘indarretxea’zentralismozentralistazentralizatu, zentraliza, zentralizatzen.

du ad.zentralizatzailezentralizatzezentrozentrokidezentsu ‘errolda’zentsurazentsuratu, zentsura(tu), zentsuratzen.

du ad.zentzabidezentzagarrizentzakaitzzentzaldizentzarazi, zentzaraz, zentzarazten. du

ad.zentzarazlezentzarazpenzentzatu, zentza, zentzatzen. da/du ad.zentzatzailezentzatzezentzordatu, zentzorda, zentzordatzen.

Batez ere Zub. da/du ad. ‘nahasi, asal-datu’

zentzu 1 ‘zuhurtasuna’. 2 ‘esanahia,adiera’. 3 ‘konortea’

zentzudunzentzugabe

zentzugabekozentzugabekeriazentzugabekizentzugabetasunzentzugabetu, zentzugabe(tu), zentzuga-

betzen. da/du ad.zentzukidezentzumenzentzutasun ‘zentzua’zepa ‘metalen hondakina’zepelinzepozer (-r bakuna) 1 galdera-hitza: zerk ika-

ratu zaitu? 2 iz.: bizi honetako zerek ezgaituzte asetzen; gure zeretan ez duzuikustekorik.zer edo zer

zer erezer-nolako

zera mug.: beraz, hori zera da, horiiraunkorra da.bai, zeraez, zera

zeramikazeramikarizeratu, zera(tu), zeratzen. da/du ad.zerba Beta vulgaris var. Ciclazerbaitzerbaitxozerbeza Heg. h. garagardozerbieta* e. aho-zapizerbitu* e. zerbitzatuzerbitzaldizerbitzarazi, zerbitzaraz, zerbitzarazten.

dio ad.zerbitzarizerbitzatu, zerbitza, zerbitzatzen. du ad.zerbitzuzerbitzugintzazere Balaenoptera sp.zerebelo ‘garuntxoa’zerebro Heg. h. burmuinzereginzeremoniazeren

zeren etazerendako Ipar. eta Naf. ‘zergatik’zerengatik 1 ‘zergatik’. 2 junt. ‘zeren’zerentzat Ipar. ‘zergatik’zeresanzerga

zerga-bilketazergadunzergalarizergaldizergapekozergapetu, zergape(tu), zergapetzen. du

ad. ‘zerga ezarri’zergategizergati iz. ‘zergatikoa’zergatikzergatiko iz.: liburuaren zergatikoa eta

zertarakoa.zergura Bizk. ‘zernahi’zerikusizerio ‘elementu kimikoa’

748 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zerki iz. g.er.zerkopiteko Cercopithecus sp.zernahizero: zero bider zero berdin zero.zeroi Physeter catodon. Sin. kaxalotezerok zuek izord.aren era indartuazerori zu izord.aren era indartuazerra 1 1 ‘ebakitzeko tresna’. 2* e. xe-

rrazerra(-)arrain Pristis pectinata

zerra 2 Mergus sp.zerraila* e. sarrailazerraku Ipar. ‘esparrua’zerraldo 1 ‘andak’. 2 ‘hilkutxa’. 3 adlag.

‘hilik bezala’zerrama batez ere Ipar. eta Naf. ‘txerra-

ma’zerramakinazerrapo ‘sarraila’zerrarizerrategizerratokizerratu 1, zerra(tu), zerratzen. Ipar. eta

Naf. 1 ‘(atea, landa) itxi’. 2 ‘(trabesa,tratua) egin’

zerratu 2, zerra(tu), zerratzen. du ad.‘zerraz ebaki’

zerrautszerren Ipar. ‘sitsa’zerrendazerrendakazerrendatu, zerrenda(tu), zerrendatzen.

du ad.zerri batez ere Ipar. eta Naf. ‘txerria’zerrikeria h. txerrikeriazerrotezertako 1 ‘zertarako’. 2 Ipar. eta Naf.

‘zergatik’zertan iz. Ipar. Zah. ‘lehorra, lurra’: ir-

lak oihana baitu zertanak bezala.zertarako iz. ‘helburua’zertaratu, zertara(tu), zertaratzen. da/du

ad.zertasunzertifikatu* e. ziurtagiri, sinestamenduzertsu: horra zertsu dakigun horri buruz.zertu, zer(tu), zertzen. da/du ad.: asmo-

ak zertu.zertxobait

zertzeladazertzeta Anas creccazeruzeruertz ‘ostertza, zerumuga’zerumugazerupezeruratu, zerura, zeruratzen. da/du ad.zeruratzezerutarzerzela Ipar. ‘zertzeta’zesio ‘elementu kimikoa’zesta-puntazesto Heg. Herr. ‘saskia’zeta 1 “z” letraren izenazeta 2: zetaz jantzirik.zetabezetakazetakatu, zetaka(tu), zetakatzen. Batez

ere Ipar. da/du ad. ‘zikindu’zetatxu Zub. ‘zetabea’zetrozeu zu izord.aren era indartuazeuek zuek izord.aren era indartuazeuenzeuenganatu, zeuengana(tu), zeuengana-

tzen. du ad.zeurezeureganatu, zeuregana(tu), zeuregana-

tzen. du ad.zeurekoizeurekoikeriazeuretu, zeure(tu), zeuretzenzezeil Bizk. ‘otsaila’zezelzezeldu, zezel(du), zezeltzen. da/du ad.zezelkazezen

zezen-plazazezenketazezenketarizezenkizezenkozezensuzkozezentokizezenzalezezinzezinatu, zezina(tu), zezinatzen. du ad.zezingaizi 1 Zub. ‘ezkurra’. 2 Bizk. ‘ihia’

HIZTEGI BATUA 749

ziabogazianhidrikozianuroziape Brassica junceaziatikaziazerba Spinacia oleraceaziba ‘jostailua, puntu baten gainean bira-

razten zaiona’zibernetikazibernetikozibilzibilizatu, zibiliza, zibilizatzen. da/du

ad.zibilizazioziboriozibota ‘ziba’zidorziegazientifikozientziazientzialarizifrazigar Sarcoptes scabieizigarreta ‘erretzeko erabiltzen den taba-

koa, paper finez estalia’zigarro 1 ‘tabako-hostoz egindako zilin-

dro modukoa’: Habanako zigarro batopa didate. 2 Heg. ‘zigarro txikia’ h.zigarreta

zigilatu, zigila, zigilatzen. du ad.zigilu 1: erregeren zigiluarekin. 2 (gutun-

-azaletakoa)zigilu-markazigilu-markatzekoa

zigoina* e. zikoinazigorzigorgarrizigorkarizigorkatu, zigorka, zigorkatzen. du ad.zigorketazigorpe

zigorpeanzigorpeko

zigorradazigorraldizigorrarazi, zigorraraz, zigorrarazten. du

ad.zigortu, zigor(tu), zigortzen. du ad.zigortzaile

ziguin ‘malba’zihatu, ziha, zihatzen. Ipar. da/du ad.zihi* e. ziriziho Ipar.zihodun Ipar.zihotsu Ipar.zihoztatu, zihozta, zihoztatzen. Ipar.

da/du ad.zikin

zikin-estali izond.zikindu, zikin(du), zikintzen. da/du ad.zikingarrizikinkeriazikinkizikintasunzikintsuzikintzailezikiratu, zikira, zikiratzen. du ad.zikiratzailezikirio ‘zekalea’zikirozikirokiziklismoziklista ‘txirrindularia’zikloziklo-kroszikloiziklomotorziklopezikloturismozikoina Ciconia sp. Sin. amiamokozikoitzzikoizkeriazikoizkizikoiztasunzikoiztu, zikoitz/zikoiztu, zikoizten.

da/du ad.zil iz.zil izan Naf. ‘zilegi izan’zilarzilarbizizilargilezilarginzilargintzazilarkarazilarkizilarreriazilarreztatu, zilarrezta, zilarreztatzen. du

ad.

750 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zilborzilbor-heste

zilbotzildaizildu, zil(du), ziltzen. da ad.: tipula zil-

du da.zilegi

zilegi izan. da/du ad.zilegitasunzilegitu, zilegi(tu), zilegitzen. du ad.zilibokata Ipar. ‘nahaspila’zilibokatu, ziliboka(tu), zilibokatzen. du

ad. ‘engainatu, atzipetu’zilindrikozilindrozilintzan ‘zintzilik, dilindan; zalantzan’ziliporta Ipar. ‘zipriztina’ziliportakaziliportatu, ziliporta(tu), ziliportatzen.

du ad.zilipurdi iz. ‘itzulipurdia’zilipurdikaziliziozilo Ipar. h. zulozilueta* e. siluetazimarkun Ipar. ‘maltzurra’zimarkunkeria Ipar.zimarroi Heg. ‘hegalaburra’zimaur* e. simaurzimbawetar (herritarra)zimelzimelarazi, zimelaraz, zimelarazten. du

ad.zimeldu, zimel(du), zimeltzen. da/du ad.zimelezinzimeltasunzimendatu, zimenda, zimendatzen. du

ad.zimendatzailezimenduzimentarrizimikatu, zimika, zimikatzen. Ipar. du

ad.zimiko

zimiko eginzimikokazimino Ipar. ‘tximinoa’zimitorio Gip. 1 Zah. ‘hilerria’. 2 ‘eliza-

ri atxikitako aterpea’

zimitx* e. zimitzzimitzzimurzimurdikatu, zimurdika, zimurdikatzen.

Ipar. du ad. ‘zimurtu’zimurdurazimurgunezimurkeriazimurrarazi, zimurraraz, zimurrarazten.

du ad.zimurtsuzimurtu, zimur(tu), zimurtzen. da/du ad.zin

zinak eta minakzin-egilezin eginzinetanzinetakozinezzinezkozin-zinetanzin-zinez

zinabriozinauslezinbalzindozindotasunzindotu, zindo(tu), zindotzen. da/du ad.zine h. zinemazinegotzizinema

zinema(-)aretozinemagilezinemagintzazinemaratu, zinemara(tu), zinemaratzen.

du ad.zinemaskopezinematekazinematikazinematografiazinemazalezinetikozingil batez ere Ipar. eta Naf. izond.

‘ahula eta mehea’zingila iz. ‘petrala’zingilatu, zingila(tu), zingilatzen. du ad.

‘zingila ezarri’zinginarri iz. ‘kutuna’zingira

HIZTEGI BATUA 751

zingiradizingiratsuzinikozinismozinkzinka 1 adlag. ‘zin eginez’zinka 2 Ipar. iz. ‘irrintzia’zinkaka ‘irrintzika’zinkatu, zinka(tu), zinkatzen. du ad.:

irrintziak zinkatu.zinki ‘zinez’zinkulin-minkulin Ipar. Adkor. ‘gupera,

milika’zinkulineriazinkurin ‘intziria’zinkurinkazinpeko izlag.zintazintarri ‘espaloiaren ertzean jartzen den

harri-ilara’zintasunzintz

zintz eginzintz eragin

zintzarrizintzarrots ‘toberak’zintzatu, zintza, zintzatzen. Ipar. da ad.zintzilikzintzilika Gip. ‘zintzilik’zintzilikariozintzilikatu, zintzilika(tu), zintzilikatzen.

da/du ad.zintzozintzokizintzorikzintzorozintzotasunzintzotu, zintzo(tu), zintzotzen. da/du ad.zintzur

zintzur-hestezintzurkoi Ipar. ‘sabelkoia’ziozipla ‘zirikada’ziplo ‘bat-batean’zipote Ipar. ‘gizena’zipoteka adlag. ‘itsumustuan’zipotzzipozkeriazipres ‘nekosta’

zipretar (herritarra)zipriztinzipriztindu, zipriztin(du), zipriztintzen.

du ad.zipu Ipar. ‘putzua’ziraziraia Ipar. Sin. betunziraldoka ‘zealdoka’ziratu, zira(tu), ziratzen. Ipar. du ad. ‘zi-

raia eman’ziraun Anguis fragiliszirgazirgarizirgatu, zirga(tu), zirgatzen. du ad.zirgatzailezirgiloziri

ziria sartuzirika 1 iz. g.er. ‘zirikatzea’. 2 adlag. ‘zi-

rikatuz’zirikadazirikagarrizirikarazi, zirikaraz, zirikarazten. du ad.zirikatu, zirika(tu), zirikatzen. du ad.zirikatzaileziriketa ‘zirikaldia’zirikuzirimirizirimola Ipar. ‘zurrunbiloa’zirimolaka Ipar.zirimolatsu Ipar.zirin 1 iz. ‘hegaztien gorotza’; ‘gorotz

mehea’. 2 izond. Batez ere Bizk. ‘ziri-katzailea’

zirindu, zirin(du), zirintzen. da ad. ‘ziri-neria izan’

zirineri ‘(abereen) beherakoa’zirkin batez ere Bizk. ‘higidura txikia’

zirkin egin: zirkinik ere ez du egin.zirkindu, zirkin(du), zirkintzen. da/du

ad. ‘zirkin egin’zirkoniozirkonitazirkuzirkuituzirkularzirkulatu, zirkula(tu), zirkulatzen. du ad.zirkulaziozirkulu

752 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zirkuluerdizirkunbalazio* e. ingurabidezirkunferentziazirkunferentzierdizirkunzidatu, zirkunzida, zirkunzida-

tzen. du ad. Zah. ‘erdaindu’zirkunzisio ‘erdainkuntza’zirrarazirraragarrizirri

zirri eginzirriborratu, zirriborra, zirriborratzen.

du ad.zirriborrozirrika 1 adlag. ‘zirri eginez’. 2* e. txi-

rrikazirrikitu Sin. zirrituzirrimarrazirrimarratu, zirrimarra(tu), zirrimarra-

tzen. du ad.zirrinta Ipar. 1: argi-zirrinta (‘egunsen-

tia’). 2 ‘izpia’: eguzki-zirrintak.zirritu Sin. zirrikituzirriztu h. zirrikitu, zirrituzirrosizirt onomat.: gaztainek egiten zituzten

zirt eta zart izugarriak.zirt edo zart: erabakia zirt edo zarthartu behar da.zirt edo zart eginzirt eta zart g.er. ‘distiratuz’

zirta batez ere Ipar. eta Naf.zirtaka batez ere Ipar. eta Naf. adlag.zirtako iz.zirtatu, zirta(tu), zirtatzen. du ad.zirti-zarta: leihoan zirti-zarta ari den

kazkabarra.zirto Ipar. ‘erantzun zorrotza eta errima-

duna’: zirtoak bota.zirtolarizirtzikatu, zirtzika, zirtzikatzen. Ipar. du

ad. ‘birrindu, desegin’zirtzilzirtzildu, zirtzil(du), zirtziltzen. da/du

ad.zirtzilkeriazirtzilu batez ere pl. ‘belarritakoak’zirujau Bizk. Zah. iz. ‘barberua’zirujia* e. kirurgia

zirurika Ipar. adlag. ‘firurika’zirurikan Ipar.

zirurikatu, zirurika(tu), zirurikatzen.Ipar. du ad.: makila zirurikatu.

zisku ‘poltsa’zismazismatikozisne Cygnus sp.zistertarzita h. hitzorduzitadela Ipar. ‘gotorlekua’zitalzitaldu, zital(du), zitaltzen. da/du ad.zitalkeriazitalkizitaltasunzitarazitatu 1, zita(tu), zitatzen. du ad. 1 ‘epai-

learen aurrean aurkezteko deitu’.2 g.er. ‘aipatu’. 3 Heg. ‘hitzordua izan’

zitatu 2, zita(tu), zitatzen. Bizk. du ad.‘zirikatu, xaxatu’

zitologiazitoplasmazitori Lilium candidumzitriko izond.zitroin Ipar. ‘limoia’zitu 1 Naf. ‘uzta’. 2 ‘fruitua’ziur

ziur askoziurgabetasunziurgarriziurkiziurtagiriziurtapenziurtasunziurtatu, ziurta, ziurtatzen. du ad.zizazizailazizare

zizare-belar Artemisia abrotanumzizare-nagusi Ipar. Taenia solium

zizeiluzizelzizelkarizizelkaritzazizelkatu, zizelka, zizelkatzen. du ad.zizelkatzailezizka-mizka batez ere pl.

HIZTEGI BATUA 753

zizpazizpoleta Ipar. ‘pistola’zizpuruzizpurukazizt onomat.zizta iz.ziztada Heg.ziztagarriziztailuziztakaziztako Ipar. eta Naf. iz.ziztakoan adlag. ‘apur batean, une bate-

an’ziztatu, zizta(tu), ziztatzen. du ad.ziztatzailezizter Ipar. ‘zatia, puska’ziztor 1 1 izond.: erreka ziztorra ‘erre-

katxoa’. 2 iz.ziztor 2* e. txistorziztrinziztu 1 ‘lastertasun handia’: ziztu bizian.ziztu 2* e. txistuzodiakozoharzohardi Zub. 1 iz. ‘oskarbia’. 2 izond.:

zerua zohardi zen; begitarte zohardibatez so egiten.

zohi ‘lur-zati iraulia’zohikatu, zohika, zohikatzen. du ad.zohikatzzokozoko-mokozokogunezokondozokorzokoragarrizokorarazi, zokoraraz, zokorarazten. du

ad.zokoratu, zokora(tu), zokoratzen. da/du

ad.zola 1 Ipar. 1 ‘hondoa’. 2 ‘lurra, zorua’.

3 ‘oinetakoen azpia, zorua’zola(-)erdi Sin. zoru(-)erdi

zola 2* e. mihi-arrainzolaberritu, zolaberri, zolaberritzen.

Ipar. du ad. ‘oinetakoei zola berriakezarri’

zoladura Ipar.zolagabe ‘hondogabea’

zolagainzolagunezolatu, zola(tu), zolatzen. Ipar. du ad.

1 ‘zolaberritu’. 2 ‘zolari estalgarriaezarri’

zoldazolda-belar Symphytum officinale

zoldu, zoldu, zoltzen. Bizk. da/du ad.zoli 1 ‘ozena’. 2 ‘zentzumen bizkorre-

koa’zolitasunzolitu, zoli(tu), zolitzen. da/du ad.zolu* e. zolazomorrozonazonbatar (herritarra)zoozoologiazoologikozoologozoomzopazopatu, zopa(tu), zopatzen. du ad.: ardo-

an zopatua.zor

zor izanzorabiagarrizorabialdizorabiatu, zorabia, zorabiatzen. da/du

ad.zorabiatzailezorabiozoragari ‘iraka’zoragarri

zoragarrizkozoragarritasunzorakeriazoraldizoramenzoramendu Ipar.zorarazi, zoraraz, zorarazten. du ad.zorarazlezoratu, zora, zoratzen. da/du ad.zoratzailezorbide ‘bide-mota, lur jabedunean zehar

igarotzen dena’zordunzordundu, zordun(du), zorduntzen. da/du

ad.: hartzen duena zorduntzen da.

754 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zorgabetu, zorgabe, zorgabetzen. da/duad.

zori 1 iz.-tzeko zorian: galtzeko zorian.

zori 2 izond.: fruitu zori eta helduak.zorigabezorigaitzzorigaizto

zorigaiztokozorion

zorionak 1 interj. 2 iz. pl. ‘goresme-nak’: *gaur nire zorionak dira e. gaurnire urtebetetzea da.zorioneanzorionekozorionez

zorionbidezoriondu, zorion(du), zoriontzen. du ad.

1 Zah. ‘dohatsutu’. 2 ‘zorionak eman,zorionak esan’

zoriondunzoriontasunzoriontsuzoritu, zori(tu), zoritzen. da/du ad.zoritxar

zoritxarrezzoritxarrean

zoritxartu, zoritxar(tu), zoritxartzen.da/du ad. ‘zoritxarrak jo’: itsasontzizoritxartu bat.

zornatu, zorna, zornatzen. da/du ad.zorne

zorne-belar Senecio vulgariszornetsuzoro

zoro-zoroanzoroaldizorobilatu, zorobila, zorobilatzen. Zub.

da/du ad. ‘zorabiatu’zoroetxezorokizororikzorotasunzoroxkazorpetu, zorpe(tu), zorpetzen. da/du ad.zorri Pediculus humanus

zorri-belar Delphinium staphisagriazorritsuzorrizto Bizk. ‘zorritsua’

zorrizu Ipar. eta Naf. ‘zorritsua’: umezorrizua.

zorrozorrokadazorroratu, zorrora(tu), zorroratzen.

da/du ad.zorroten ‘teilatutik jaisten den hodia’zorrotzzorrotzailezorrotzarazi, zorrotzaraz, zorrotzaraz-

ten. du ad.zorrozkailuzorrozkeriazorrozketazorrozkizorrozkirozorroztarrizorroztasunzorroztu, zorrotz/zorroztu, zorrozten.

da/du ad.zorte batez ere Ipar. ‘zoria’zortzi

zortzitan ‘zortzi aldiz’zortziehunzortzigarrenzortziko iz.zortzikotezortzimaraiko iz.zortzinazortzinakazortzira Ipar. ‘zortzina’zortzirenzortziurrenzoru 1 ‘lurra’. 2 ‘oinetakoen azpia’

zoru(-)erdizorzor onomat.: kukuak kuku, zozoak

zorzor.zotal

zotal(-)egunzotal(-)ikatz

zotinzotinkazotukatu, zotuka, zotukatzen. Batez ere

Zub. da/du ad. ‘higitu, mugitu’zotuku batez ere Zub. ‘higidura, mugi-

mendua’zotz

zotz eginzotzabar

HIZTEGI BATUA 755

zozabar ‘arabazozoa’zozkatu, zozka, zozkatzen. du ad. ‘zotz

egin’zozketazozketatu, zozketa(tu), zozketatzen. h.

zozkatuzozo 1 ‘txoria’ Turdus merula. 2 ‘ergela,

inozoa’ur-zozo Cinclus cinclus

zozokeriazozoki ‘ergelki’zozomikotezozotu, zozo(tu), zozotzen. da/du ad.zoztorzuzubererazuberotarzubizubigilezubigintzazubipezubizainzudu Ipar. ‘arreta, ardura’zuekzuenganatu, zuengana(tu), zuengana-

tzen. da/du ad.zuetaratu, zuetara(tu), zuetaratzen.

da/du ad.zuganatu, zugana(tu), zuganatzen. h. zu-

reganatuzuhail Ipar. izond. ‘margula’zuhain 1 batez ere Zub. ‘zuhaitza’.

2 Ipar. ‘(ganadu-)bazka’zuhaitzzuhaixkazuhaizpezuhaiztizuhaiztu, zuhaitz/zuhaiztu, zuhaizten.

da/du ad.zuhamu Ipar. ‘zuhaitza’zuhamupe Ipar.zuhamutsu Ipar.zuhamuxka Ipar.zuhandor Cornus maszuhar* e. zumarzuhaur zu izord.aren era indartuazuhirin ‘pipi-hautsa; zerrautsa’zuhirindu, zuhirin(du), zuhirintzen. Ipar.

da/du ad. ‘pipiatu’

zuhur ‘zentzuduna’zuhurkeriazuhurkizuhurtasunzuhurtu, zuhur(tu), zuhurtzen. da/du ad.zuhurtziazuihauek zuek izord.aren era indartuazuin ‘marra’zukazuketazuku: haragi-zukua; laranja-zukua.zukurutzzukuruztu, zukurutz/zukuruztu, zuku-

ruzten. da/du ad. ‘beldurtu, izutu’zukutu, zuku(tu), zukutzen. du ad.zulagailuzulagarri: deiadar zulagarria.zulakaitz ‘zizela’zulaketazulatu, zula, zulatzen. du ad.zulatzailezulatzezuldar ‘abereen gaitza’zulozulodunzulogile ‘lur-emailea’zuluera (hizkuntza)zumalakar Frangula alnuszumar Ulmus sp.zumardizumartxuri ‘zurzuria’ Populus albazume Salix sp.zumintz ‘aloea’ Aloe sp.zumitzzumo* e. zuku (edo, elkarketan, -ur: la-

ranja-ura)zundazundaketazundatu, zunda(tu), zundatzen. du ad.zundatzailezundatzezuntoi ‘zutoina, batez ere zurezkoa’zuntzzuntzun izond. 1 batez ere Ipar. ‘ergela’.

2 batez ere Bizk. ‘tuntuna’zurzurajezurbeltz ‘artea’ Quercus ilexzurbil

756 EUSKERA - XLV, 2000, 2

zurbildu, zurbil(du), zurbiltzen. da/du ad.zurbilkizurbiltasunzurda 1 1 ‘(zaldiaren, basurdearen,

etab.en) ile latza’. 2 ‘haria’zurda 2 Bizk. g.er. ‘izotza’zurdadunzurdakizurdatz ‘zilizioa’zureganatu, zuregana(tu), zureganatzen.

da/du ad.zureria ‘zurajea’zuresizuretarzuretu, zure(tu), zuretzen. da/du ad.zureztatu, zurezta, zureztatzen. du ad.zurgiharzurginzurgindegizurgingo ‘zurgintza’zurgintzazurgizenzurizuriarazi, zuriaraz, zuriarazten. du ad.zuribidezurigarrizurikail Jas. ‘zurbila’zurikatu, zurika, zurikatzen. du ad. ‘lo-

sintxatu’zurikatzailezurikeriazuriketazurikinzurikozuringozuritasunzuritu, zuri(tu), zuritzen. da/du ad. 1 ‘zu-

riz margotu’. 2 ‘(patatari eta) azalakendu’. 3 ‘nor bere edo besteren hu-tsegitea zuzentzen saiatu’. 4: elurraegin du, baina ez du zuritu.

zuritzailezuritzezuriunezurixkazurkaitzzurkaiztu, zurkaitz/zurkaiztu, zurkaiz-

ten. du ad.zurki Ipar. ‘zur-zatia’

zurkulu Bizk. ‘zokoa’zurmindu, zurmin, zurmintzen. Ipar.

da/du ad. ‘lizundu’zurmindurazurpail Ipar. ‘zurbila’zurpaildu, zurpail(du), zurpailtzen. Ipar.

da/du ad.zurra g.er.zurratu, zurra(tu), zurratzen. du ad.

1 ‘(larrua) ondu, apaindu’. 2 ‘jipoitu’zurrean: merke-zurrean ‘merkeena bila-

tuz’; labur-zurrean ‘labur beharrez’zurruburru Ipar.zurruburruka Ipar.zurrukutunzurrumurru 1 ‘marmarra’. 2 ‘berri

egiaztatu gabea’zurrun 1 izond. ‘malgutasunik ez due-

na’. 2 iz. ‘haga’zurrunbilozurrunbilokazurrunbilotsuzurrunbilotu, zurrunbilo(tu), zurrunbilo-

tzen. du ad.zurrundu, zurrun(du), zurruntzen. da/du

ad.zurrunga

zurrunga egin(lo) zurrungan

zurrungakazurrungarizurrungatu, zurrunga(tu), zurrungatzen.

du ad. ‘zurrunga egin’zurruntasunzurrupazurrupakazurrupakarizurrupatu, zurrupa(tu), zurrupatzen. du

ad.zurrupatzailezurrust Bizk. onomat.zurrusta: iturriko zurrusta.zurrustakazurrut

zurrut eginzurrutean

zurrutazurrutan

zurrutada

HIZTEGI BATUA 757

zurrutakazurrutero Lgart.zurt adlag. ‘erne’: adi eta zurt zegoen.zurtoinzurtu, zur(tu), zurtzen. da/du ad. ‘harritu’zurtzzurubizurztasunzurzuri Populus albazut 1 izond.: lerro zuta. 2 adlag.: haiekin

nenbilen, burua zut.zut-zuta Ipar.

zutabezutarrizutiarazi, zutiaraz, zutiarazten. du ad.zutiarazlezutikzutikai g.er. ‘euskarria’zutiko iz. ‘euskarri zuta’zutikorzutikortasunzutitasunzutitu, zuti, zutitzen. da/du ad.: nire aur-

ka nire gaiztakeriak zutitu ninduen.zutoinzutoitarte* e. habeartezutundu, zutun, zutuntzen. Bizk. da/du

ad. ‘zutitu’zutunik Bizk. ‘zutik’zuzemen: bitarte hau, bere anaia etxera-

tzeko zuzemenak egiten igaro zuen.zuzenzuzenangeluar* e. angeluzuzenzuzenarazi, zuzenaraz, zuzenarazten. du

ad.

zuzenbidezuzendarizuzendariondokozuzendariordezuzendariordetzazuzendaritzazuzendu, zuzen(du), zuzentzen. Heg.

da/du ad.zuzenean

zuzenekozuzenerdizuzenetsi, zuzenets, zuzenesten. du ad.zuzengabe

zuzengabekozuzengabekeriazuzengaitzzuzengarri Zah. ‘zentzagarria’zuzenkatu* e. lerrokatuzuzenketazuzenki 1 adlag.zuzenki 2 iz. ‘zuzen-zatia’zuzentasunzuzentza ‘justizia’zuzentzailezuzentzezuzizuzitu, zuzi, zuzitzen. Batez ere Bizk. du

ad. ‘birrindu’zuzkidurazuzkitu, zuzki, zuzkitzen. du ad.zuzpertu* e. suspertuzuztarzuztartu, zuztar(tu), zuztartzen. da/du

ad. g.er. ‘sustraitu’zuzter* e. zuztar