euskaltzale! 75

ARABA

Aiztogile 71-01001 Gasteiz

[email protected]

BIZKAIA

Koldo Iruarrizaga 11, 48003 Bilbo

[email protected]

LAPURDI

Larraldea-Amotz 64310 Senpere

[email protected]

NAFARROA GARAIA

Kale berria 4 1goa, 31001 Iruñea

[email protected]

GIPUZKOA

Martin Ugalde Kultur Parkea

Gudarien etorbidea 8, 20140 Andoain

[email protected]

Tlf: 0034 943 30 35 27

www.euskalherrianeuskaraz.org

[email protected]

GURE ESANA

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>03

KOLABORAZIOA

Garbiñe Petriati (Behatokia) >>>>>>>>>>>>>>>>>>>04

GUTUNAK ETA ESANAK

“A ze panorama!” >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>05

SOLASEAN

Iratxe Ibarra eta Patxi baztarrika >>>>>>>>>>>>>>>06

EUSKALGINTZAREN AHOTSA

Haizea kontra, aurrera doaz euskaltegiak >>>>>>>>>08

NAZIOARTEA

Hizkuntza minorizatuen jazarpenaren aurrean tinko >>09

AZTERGAIA

Araba, Bizkai eta Gipuzkoako Euskararen Legea >>>>>10

ALBISTEAK

Zenbait albiste motz-motzean >>>>>>>>>>>>>>>>>12

ERASOAK

Inposaketaz bi hitz >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>14

SALTOKIA

EHEren materialaren saltokia >>>>>>>>>>>>>>>>>>>15

ARGITARATZAILEA: EUSKAL HERRIAN EUSKARAZ ERREDAKZIOA: MARTIN UGALDE K.P. 20.140 ANDOAIN

TELEFONOA: (0034) 943 30 35 27 POSTA: [email protected] GORDAILUA: BI-2296-92 INPRIMATEGIA GERTU. OÑATI

Ausardiaz jokatzeko garaia daAurtengo azaroaren 24an Araba, Bizkai etaGipuzkoako Euskararen Legeak hogeitahamar urte beteko ditu. Hogeita hamarurte, beraz, 10.950 egun. Euskararen ego-erak hoberantz egin badu ere, legea sor-tzean ezarri ziren helburuak ez dira inondikinora bete, eta agerikoa denez, bada zer ho-betu euskararen normalizazio prozesuan.

Eta hizkuntza bat hiztunek bizi dutenez,euskara ez ezik, euskaldunok ere normali-zatu beharra daukagu, euskara darabilenaeuskalduna dela kontutan izanik, hertsiki lo-tuta baikaude. Izan ere, kiosko, okindegi,arropa denda, osasun etxe zein administra-zioan ezin dugu oraindik euskaraz bizi, gureherrian arrotz sentituaz. Hizkuntza Eskubi-deen Behatokiak urtean Euskararen Telefo-noaren bidez jasotzen dituen salaketamordoa dira horren lekuko. Bide batez, go-goratu salaketa egin dezakezula 902 194332 telefono zenbakira deituz zeinwww.euskararentelefonoa.com webgunean.

Euskaldunok behingoan zerbitzu duina jasodezagun, sektore publiko zein pribatuan,neurri zehatz, ausart eta eraginkorrakmahai gainean jarri behar direlakoan gaude.Horretarako ezinbestekotzat jotzen dugueuskara jakin beharreko hizkuntza bihur-tzea. Txillardegi maisuaren hitzak gogoraekarriz, hizkuntza batek bere herrian beha-rrezko izan ezean, jai baitu. Euskal Herrianerdarak jakin beharreko hizkuntzak ditugu:Hego Euskal Herrian gaztelania, eta IparEuskal Herrian frantsesa. Euskaldunon hiz-

kuntzari dagokionean, aldiz, hautazkoa dakasu batzuetan (Araban, Bizkaian eta Gi-puzkoan). Beraz, egoera diglosiko honetanjarraituz gero argi dago euskarak jai duela.Ustezko oreka horretan desoreka nabar-mena dago.

Zenbaitzuek euskara inposatu nahi izateaegotziko digute. Ekar dezagun ba EspainiarKonstituzioko hirugarren artikulua gogora:“Espainiar Estatuan bizi den orok du gazte-lania jakiteko beharra eta berau erabiltzekoeskubidea”. Ez dirudi hain zentzugabekoaeuskararentzako gauza bera aldarrikatzea,hau da, euskal herritar orok izatea euskarajakiteko beharra, eta euskaraz bizitzeko es-kubidea. Gaur egungo markoak, baina, ezdigu euskaraz bizitzea ahalbidetzen. Ho-rrenbestez, euskara jakin beharreko bilaka-tuko duen Euskararen Lege burujabeageroz eta beharrezkoagoa du herri honek.

Arestian esan bezala, 10.950 egun betekoditu Araba, Bizkai eta Gipuzkoako Euskara-ren Legeak. Ia 11.000 egun. Eta, egunakbezala, hamaika dira lege honi aurre egineta lege berri bat egiteko arrazoiak. Ha-maika izan dira hondar 30 urteotan EHEk,eta euskalgintzak oro har, aurrera eraman-dako borrokak, hamaika dira euskal herri-tarrek pairatzen dituzten hizkuntzazapalketak, eta hamaika dira ere azaroaren24an kalera ateratzeko arrazoiak. Bada ga-raia urrats sendoak emateko, bada garaiaausardiaz jokatzeko. Beraz, azaroaren 24ankalean ikusiko dugu elkar.

75. zkia, 2012ko udazkena

“Oinarrizko

kanpamentua

eskaintzen du

euskararen legeak,

baina euskaraz

bizitzeko gailurrera

iristeko ezker eskuin

erortzen zaizkio

harriak herritarrari”

“Ospitalera joan behar izan dut froga batzuk egitera. X izpietakofrogak egiten diren lekura sartu eta zain nengoen bitartean gaz-telania hutsean eman dituzte bozgorailu bidezko mezuak. Eus-karaz ere emateko eskatu diot langileari eta berak ez daukalazertan euskara jakin erantzun dit”. “Epaitegitik iritsi den gutuna ireki eta zitazioa gaztelania hutseanjaso dut. Epaitegira joan eta kexa jarri dut euskaraz bidali dieza-daten eskatuz. Gaia aztertu eta ez omen dute konpontzeko mo-duko irregulartasunik edo disfuntziorik ikusi Epaitegiarenjardunbidean”. “112 zerbitzura deitu nuen abisu bat emateko. Teleoperadoreakgaztelaniaz egin zidan agurra. Ondoren, abisua berresteko deituzidaten 944063300 zenbakitik eta orduan ere gaztelaniaz eginbehar izan nuen, deitu zuen teleoperadorak euskaraz ez zekie-lako”. “Bi urteko haurra dut, hitz egiten hasi berria dena. Osasun etxean pediatra euskalduna eskatu dut, baina bat bera ere ez da-goela esan didate” “Eskaintzen berri emateko banatutako publizitate-aldizkariakgaztelania hutsean idatziak daude”“Tren geltokiko….…zoritxarrez, ezagunak egingo zaizkio irakurleari horrelako edotaantzeko egoerak eta hizkuntza-eskubideen urraketa zerrendaluzea osatzeko bizipenak izango ditu zalantzarik gabe. Ez dirakasu isolatuak. Euskal Herriko hizkuntza izanagatik ere, euskarazbizitzeko eskubidea ez dugu bermatuta euskal hiztunok eta hutsegindako milaka erabilera-saiakera salatzen dituzte herritarrek

Behatokian. Salaketa bakoitzaren atzean, inpotentziaz eta amo-rruz, euskaraz bizitzeko nahia zapuzturik ikusten duten pertso-nak daude. Hizkuntza dela eta inor diskriminatu ez dadin, garrantzitsua daadministrazioek bertako hizkuntzari ofizialtasun statusa aitortuaizatea eta hizkuntza-eskubideak babesteko legedia indarreanegotea. Hori egiten du, hain zuzen ere, Euskal Autonomia Erki-degoan orain dela 30 urte onartu zen 10/1982 Euskararen Le-geak. Horrela, harreman publiko nahiz pribatuetarako euskaraaskatasunez hautatu ahal izateko herritarrek duten hizkuntza-eskubideak jasotzen ditu, eta botere publikoek beren jardunbi-dean euskararen erabilerari buruz dituzten betebeharrak ere bai.

Legeak oinarrizko kanpamentua eskaintzen badio ere, euskarazbizitzeko gailurrera iristeko ezker eskuin erortzen zaizkio harriakeuskaraz bizi nahi duen herritarrari. Hori adierazten dute Euska-raren telefonoaren bidez herritarrek euskaraz jarduteko jakina-razten dituzten zailtasunak eta oztopoak. Milakaerabilera-saiakera eragotzi da urte hauetan guztietan eta oina-rri-oinarrizko eskubidea, bere hizkuntzan bizitzeko eskubidea,urratu egiten zaio euskal hiztunari. Bizipen horiek agerian uztendute ofizialtasunaren aitortza edota legedia indarrean egotea ezdela aski euskal hiztunen eskubideak bermatzeko.

Eskubideok bermatzeko euskarari estatus egokia eskaini beharzaio (ofiziala, lehentasunezkoa, berezkoa eta ezagutu beharre-koa) eta hizkuntza-politika berri eta eragingarria abian jarri. Ho-rixe da hizkuntza-eskubideen urraketa sistematikoarekinbukatzeko bidea.

Garbiñe PetriatiBehatokiko zuzendaria


>”Bilduk naziek bezala jokatzen du.

Haientzako gazteleraz hitz egiten

dutenak dira judutarrak. Jazarri

behar direnak eta herritar izaera ez dute-

nak gaztelaniaz mintzatzen direnak dira”

Antonio Basagoiti, Euskadiko PP-kolehendakarigaia.

>”Hizkuntza eskubideen gaiarekin

gauzak bere onetik atera ohi dira,

eta tentsio handia sortzen da”

>”Zigor ekonomikoek ez diote ino-

lako mesederik eginen euskararen

erabilerari”

Lurdes Auzmendi, Eusko Jaurlaritzako Hiz-kuntza Politikarako sailburuordea.

>”Argentinar bat Gipuzkoara etorri

da euskara ikastera. Berak dio:

’Aizu, euskara ikastea zaila da,

baina zailagoa zakarra non bota behar den

asmatzea’”

Patxi Lopez, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Lehendakaria.

>”Hizkuntza-politika eraginkorrak

bi ardatz nagusi izango ditu: eus-

kararen zein ezagutzaren uniber-

tsalizazioa eta espazioen euskalduntzea,

ezinbestekoak baitira euskararen erabi-

lera sozial normalizatua lortzeko”

Paul Bilbao, Kontseiluko idazkari nagusia.

>”Gure asmoa ikasle katalanak es-

painiartzea da, katalan izateaz be-

zain harro egon daitezen espainiar

izateaz, bi identitateen oreka bilatuz”

Jose Ignacio Wert. Espainiako HezkuntzaMinistroa.

A ze panorama!

75.zkia, 2012ko udazkena

Bidali zure iritzia hurrengo helbidera:

[email protected]

Udako arratsalde batean Iruñeko parke batean nengoenUxue alabarekin. Haur-jolastokian ari zen, soka batetikgora eta behera. Nik behetik ikusten nuen alaba goraeta gora eta gora... eta kontuz ibiltzeko esan nion:"Uxue, kontuz ibili, mesedez". Ez zen parkeko ume ba-karra; ama bat zegoen beste neskato batekin, janzkerarieta hitz egiteko moldeari erreparatuta, haiek ere he-mengoak, eta neskatoak hauxe esan zion amari:"Mamá, esa niña se llama Mercedes". Amaren eran-tzunak argitu zion kontua. "No cariño, se llama Uxue, yle ha dicho mesedez, que en euskera es por favor"Badakit hamaika t'erdi entzuteko jaioak garela; badakitNafarroa Garaian nola gauden; badakit urratsez urratsari garela euskaraz bizitzen emateko pauso tikiak ema-ten egunerokoan... Baina nafar batzuen eta beste ba-tzuen arteko amildegia oraindik oso sakona delabaieztatzeko balio dit pasadizoak, eta triste itzuli nin-tzen etxera: ume nafar batzuek ez dute inolako kontak-turik lingua navarrorum delakoarekin. Bai, badakitEspainia zale batzuk pozten direla jakiteaz neska nafarbatek ez dakiela piperrik ere euskaraz... Euskara ez ja-kiteaz harro agertzeko jarrera hori oso espainola da:“Inorante hutsa naiz eta harro nago: gora ezjakinta-suna!” aldarrikatuko balute bezala.Handik gutxira, udako goiz batean dentistaren kontsul-tan nengoen alabarekin, itxaron-gelan, eta denbora pa-satzeko aldizkari bat hartu nuen: RACCren aldizkari batzen, eta bertan Luis Racionero idazleari egindako elka-rrizketa bat agertzen zen Panorama izeneko sailean. "Espainia herri erresumindua eta ezjakina da; Espainiaherri kainista, erresumindua eta ezjakina da. Bizi garaherri ezikasi batean, ezin adiskidetuzko bi zatitan bana-tua; hori ez da konponduko jendea kriteriodun bihurtuarte, hezkuntzaz eta gehiago bidaiatuz lortzen da".Luis Racionero idazlea izateaz gain, kazetaria eta Espai-niako Liburutegi Nazionaleko zuzendari ohia ere bada;zer pentsaturik ematen du Espainiako Liburutegi Nazio-naleko zuzendari ohiak horrelakoak botatzea non etaPanorama izeneko sailean... A ze panorama!

Josu Jimenez MaiaIdazlea

Euskararen Legeaz eta hizkuntza politikaz mintzatu

gara Iratxe Ibarra eta Patxi BaztarrikarekinIratxe Ibarra eta Patxi Baztarrika. Euskara teknikariak.

Euskararen Legearen 30. urteurrenaren atarian, galdera berdinak luzatu dizkiegu ikuspegi desberdinakdituzten bi solaskideri: Batetik, Patxi Baztarrikari (Ataun, 1958), 2005-2009 urteen artean Eusko Jaurla-ritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzako arduraduna, eta bestetik Iratxe Ibarrari (Markina-Xe-mein 1974) EHBilduren balizko gobernu-taldean Hizkuntza Normalizazioa saileko arduradun gaiari.

30 urte dira Araba, Bizkai eta Gipuzkoako euskararenlegea onartu zela. Eginen zenuke balorazioa?Patxi Baztarrika. Prozesu sozial orotan bezala, euskararenbilakaera sozialari dagokionez gazi-gozoak egon dira. Bainanire ustez gozoak gaziak baino gehiago dira. Euskarak azken30 urteotan izan duen bilakaera, EAEri dagokionez nabar-men, izan da hazkunde baten bilakaera. Hazkundea demo-grafikoa izan da, gaur, euskaldun kopurua handiagoa baita.Izan da hazkunde geografikoa, EAEko hiru lurraldeetaneman delako hazkunde hori. Eta izan da hazkunde funtzio-nala, euskararentzako arrotzak ziren eremuetan toki bathartu baitu: hezkuntzan, seguruenik gehien eta arrakasta-tsuen. Administrazioan, seguruenik egin dena baino gehiago egin zitekeen, baina tokia hartu du. Hedabideetanhartu du, lehen ez zuena, eta gizarteko hainbat esparrutan

ere. Beraz, hazkunde baten kronika izan da. Baina, horrekinbatera nahitaez esan behar da, horrek ez duela esan nahietorkizuna bermaturik dagoenik, ezta gutxiagorik ere.Iratxe Ibarra. Lege horrek ez du aitortzen Euskararen He-rria, euskara euskaldunon nazio hizkuntza denik ez eta hiz-kuntz komunitateen eskubide berdintasunak ere.Espainieraren nagusitasuna eta euskararen menpekota-suna ezartzen ditu. Denok gaude behartuta erdara jakitera,baina ezin dugu inor behartu euskara jakitera. Toleratu egi-ten du erdaldunen elebakartasuna eta galarazi euskaldu-nena. Gezurra badirudi ere, askotan, euskararennormalizaziorako hartu nahi diren neurriek beraiek ereaurkitzen duten lehen muga da Euskararen legea. UEMAkoherrietan onartzea proposatzen dituzten hizkuntza irizpi-deek beraiek ere legearengatik ezin dira onartu, esaterako.


Euskararen legeak euskara normalizatzea du helburu. 30urteren ondotik, inkesta soziolinguistikoak dio erabilerakgoia jo duela, datu eskasekin gainera.I.B. Teoriak zioena praktikak berretsi du 30 urte ondoren.Elebitasunaren politikak ez du balio herri euskalduna be-rrezartzeko. UNESCOk euskararen arriskuaz ohartarazi,egoera hauskorra duela esan eta %33tik beherako erabi-lera duten hizkuntzak galtzeko arriskuan daudela adierazizuen. Kale erabilera Euskal Herriko kasurik onenean, Gi-puzkoan, %33aren inguruan dabil. Herrialde hori kenduta,beraz, marra gorriaren oso azpitik dago erabilera. Soziolin-guistika Klusterrak iradoki duen bezala, baldintzak aldatzenez badira, erabilerak ez du gora egingo: ez bada hiztun ko-purua handitzen eta hiztunei euskara erabiltzeko aukeragehiago ez bazaie ematen. Egungo baldintzatan, hizkuntzahandiak hizkuntza txikia irensten du.P.B. Hizkuntz bilakaeran eta euskararen bilakaeran eragitendute faktore nagusiak dira lege estatusa, nahitaezkoa dena;hizkuntza politika aktibo eta eraginkorra, eta berekin ba-tera behar-beharrezkoak diren giza zein diru baliabideak;eta gizartearen atxikimendua. Eta hau da erabakigarriena.Atxikimendu hau elikatzen duen elementu nagusia ados-tasuna da. Hain zuzen egin behar den hizkuntza politika aktibo horretan behar-beharrezkoa den adostasuna. Hirufaktore horiek adostasun zabalak elikatuta uztartu direntokian, euskararen legearen eskutik abiatuta, emaitzek au-rrerakada handia ekarri dute. Arlo batzuetan besteetanbaino gehiago. Nik egiten dudan irakurketa ez da erabilerakgoia jo duela. Ezagutza gora egiten ari da, erabilera ere go-raka doa etengabe, nabardurak nabardura. Zer gertatzenda? Ez doala gora ezagutzaren neurri berean. Hori porrotada? Ez dauka zertan. Erabiltzeko, jakitea ezinbesteko bal-dintza da, baina ez da behar bestekoa.

Araba, Bizkai eta Gipuzkoako herritar guziek dute euskarajakiteko eskubidea; ez aitzitik, euskara jakiteko beharra.Gaztelania, berriz, jakin beharrekoa da.P.B. Niri ez zait batere gustatzen Espainiako Konstituzioa-ren artikulu hori, gaztelania jakitea derrigorrezkotzat ezar-tzen duena. Euskararentzat ere ez zait gustatzen. Ez dutuste herritartasuna edukitzeko hizkuntza ofiziala ezagutze-aren obligazioa ezarri dakiekeenik herritarrei. Galtzeko bo-leto gehiago ditugu bide horretatik jota, irabazteko baino. I.I. Estatu hizkuntzak legez ezarri dizkigute. Euskal Herria-ren hegoaldean denok behartuta gaude espainieraz jaki-tera; eta iparraldean, frantsesez jakitera; baina, ezin dugulegez inor behartu euskaraz jakitera. Egungo legediaren oi-

“Legea ez dago euskal gizarteak eman

nahi dituen pausoen atzetik”

Patx i Baztarr ika

narrian bereizkeria eta desberdintasuna daude. Euskaraunibertsalizatu gabe euskararen normalizazioa ezinezkoabaita. Horren aurrean berdintasuna aldarrikatzen dugu:munduko herri, nazio, hizkuntza eta kultura guztiak berdi-nak dira duintasunean; handiak bezala txikiak ere. NazioBatuen Erakundeak dio gainerako herrietan bezala, EuskalHerri osoan euskara eskubidea dela, inork kendu ezin die-zagukeena eta iraungitze datarik ez duena.

Euskararen Lege berri bat behar al dute Araba, Bizkai etaGipuzkoak?P.B. Gaur dugun euskararen legeak oro har, bere horretan,behar besteko markoa eskaintzen du eta behar besteko po-tentzialitateak dauzka hizkuntza politika aktibo eta eragin-korra egiteko. Azkarrago joateko, eta eragingarriago izatekotrabak ez daude legean. Muga horiek gizartean bertandaude. Ez dut uste euskal gizarteak euskararen erabileraneman nahi dituen pausoen atzetik dagoenik euskararenlegea.I.I. Euskararen Lege berria nahitaezkoa da, euskara euskalherritarron hizkuntza normalizatua izan dadin lortzeko. Es-tatu espantsionistaren mendeetako inposizioak euskaradesagerrarazi edota desegituratu du eskualde zabaletaneta hiriburuetan. Horiek horrela, ezinbestekoa da, batetik,egungo politikak dituen ageriko gabeziak eta ahuleziakgainditzea, euskarari estatus egokia emateko. Eta, bestetik,euskalgintzaren eta eragile guztien indarguneak eta siner-giak bilatzea herri gogoaren bultzada osoa baliatzeko.Azken hogeita hamar urte hauek frogatu dute Euskal Herrieuskalduna berrezartzeko, “Pixka bat es mucho” motiba-zioak eta elebitasunaren politikak ez dutela balio. Beha-rrezkoa da, hizkuntza politika burujabea, eta euskarariestatus juridiko egokia ematea, hizkuntz politika berria etalehentasunezkoa bideratzeko. Independentzia behar dugukultur asimilaziorik ez izateko.


Elkarrizketa osorik http://ttiki.com/43671edo www.euskalherrianeuskaraz.org gunean

“Lege berria nahitaezkoa da, euskara

hizkuntza normalizatua izan dadin”

Iratxe Ibarra

Haizea kontra dutela, aurrera doaz euskaltegiakBehera egin dute euskaltegietako matrikulek. Hasie-ran %25eko jaitsiera aurreikusi bazuten ere, badirudileundu eginen dela beherakada. Sare publikoan ezda hain nabarmena izan, baina hala ere matrikula-zioak %5 eta %6 artean egin du beheiti. Krisi ekono-mikoak ez dio mesederik egin helduenalfabetatzeari, baina euskaltegiek uste dute badirelabeste arrazoi batzuk ere. Hizkuntza politikak, adibi-dez.

AEK-ko Igor Elorduik azaldu duenez, bi faktorek eragindute matrikulazioen beherakada: krisi ekonomikoaeta hizkuntza politika. Gainera, biak lotuta daudelauste du. “Helduen euskalduntzea ez da behar bezalaaintzat hartzen, dirua badago beste proiektu estrate-giko batzuentzako baina euskararentzat ez”. Matriku-lazioen beherakada ez da afera berria. Iaz ere nabarituzuten euskaltegietan izena ematen zutenak gutxiagozirela.

Arazoa konpontzeko beharra nabarmendu dute hel-duen alfabetatzeaz arduratzen diren euskaltegiek. Ho-rretarako, “Zatoz euskaltegira!” agerraldia egin zutenEuskaltzaindiak Bilbon duen egoitzan. Euskalgintzaosoa, kultur eta politika munduko pertsonak bildu

ziren lema horren baitan, euskara “gainditu ezinekomarra gorria” zela publikoki agertzera.

Aldarrikapenak aldarrikapen, Araba, Bizkai eta Gipuz-koan murriztu egin dira euskaltegiei bideratu ohi zirendiru-laguntzak, eta HABEk ikasleei maila gainditzea-gatik ematen zien diru laguntza kendu egin du EuskoJaurlaritzak. Nafarroako eta Ipar Euskal Herriko egoe-rak, gainera, oso txarra izaten jarraitzen du.

Doakotasuna aldarrikatzen du Elorduik. “Oinarrikoprintzipio bat dago: bertoko hizkuntza ikasteko or-daindu behar izatea ez da zilegi, eta hori ez da euskal-tegion erantzukizuna, administrazioena baizik”, azaldudu. Horrez gain, diru kontuetatik harago, administra-zioen partetik euskararen transmisioa, helduen eus-kalduntzea eta erabilera sustatu eta bermatuko duenhizkuntz politika eragingarri baten falta sumatzen du.

Beste hizkuntzen gorakadaKrisi ekonomikoak eragin zuzena izan du sektore gu-zietan. Hizkuntzen alorrean, berriz, geroz eta gehiagodira hizkuntza eskoletan matrikulatu direnak. Araba,Bizkai eta Gipuzkoan, esaterako, %18 handitu dira in-gelesa ikasteko matrikulazioak, eta %60 alemanekoak.


Hizkuntza minorizatuen jazarpenaren aurrean tinko

Munduan hamaika dira zapaldurik bizi diren hizkuntzak.Euskara eta euskaldunak bezala, bigarren mailako hiz-kuntza eta herritar izatera kondenaturik daudenak anitzdira. Kondenaturik, batik bat, herri arrotzen legedienga-tik. Bi hizkuntzaren elkarbizitza zaila eta gatazkatsuabaita, hegemonia bilatu nahirik ibiltzen baitira.Baina borrokarako grina ere aurki daiteke nonahi, hiz-kuntza zapalketari aurre egiteko ekintzaileak, alegia. Gale-saren aldeko taldea, bretoieraz ez dauden seinaleakezabatzen dituzten ekintzaileak, Asturianuaren ofizialta-suna galdegiten duten herritarrak... Hamaika adibide aurkiditzakegu munduan zehar. Hizkuntzaren defentsak, baina,zigorra dakar ordainetan sarri.

50 urte borrokanCymdeithas yr Iaith Gymraeg (Galesaren Gizarte Mugimen-dua) taldea 1962. urtean sortu zen galesaren alde ekitekohelburuarekin. Bertako kideek hizkuntza zapalketa salatzendute desobedientzia zibilaren bidez. Ekintzaileek epaiketaketa isunak jasan behar izan dituzte lan horregatik, baitakartzela zigorrak ere. Adibidez, Jamie Bevan ekintzaile ga-lestarrari 35 eguneko kartzela zigorra ezarri zioten abuz-tuan. Ingelesez soilik idatzitako isuna jaso zuenez, huraordaintzeari uko egin zion, eta horregatik zigortu zuten.Galesaren aldeko taldeak dio hainbat lorpen izan dituela.Besteak beste, seinale elebidunak paratzea, S4C telebistagalesa sortzea eta galesaren aldeko bi lege onartzea. Bes-

talde, dagoeneko galesa ofiziala da Galesko biltzar nazio-nalean, berriki onartu den lege bati esker. Beraz, ingelesa-ren pareko izanen da, eta bi hizkuntzak berdin tratatubeharko dituzte barrura zein kanpora begira. Dena den, ga-lesa ez da Galesko hizkuntza ofiziala oraindik, beraz, borro-kan jarraitu beharko dute Cymdeithaseko kideek.

Bretoien aurkako epaiketaItsasoa zeharkatuta Bretainia dago. Han ere arazo handiakdituzte hizkuntza eskubideekin. Frantses konstituzioa zu-rruna da, eta frantsesari baizik ez dio aitortzen ofizialta-suna. Zapalkuntzari aurre egiteko Stourm Ar Brezhoneg(Bretoieraren Aldeko Borroka) taldea sortu zen. Ezabaketakegiteagatik, bi lagun epaitu dituzte berriki: Yoann Colas etaCorentin Lemonnier Breizhistance alderdi independentis-tako kideak. Roazhonen (Bretainia) frantsesez idatzitakoseinale bat ezabatzea eta DNA froga ez onartzea leporatuzieten bi militanteei. Lemonnierrek 1.500 euroko isuna or-daindu beharko du, eta 1.000 eurokoa Colasek.

Asturianu bazterturikEuskal Herriko kostaldetik jarraituta Asturiasera heltzen da.Bertako Gobernuak bertan behera utzi ditu, berriz ere, as-turiarra hizkuntza ofizial izendatzeko tramiteak, hizkuntza-ren normalizazioan urratsak emateko prest azaldu arren.Asturiarra babestuta dago bere Autonomia Estatutuko 4.artikuluaren arabera; aitzitik, ez da koofiziala.


Euskararen Legea: 30 urteko esperimentua1982. urtean onartu zen Euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizko Legea;Araba, Bizkai eta Gipuzkoako Euskararen Legea, alegia. Euskara hizkuntza “propio”gisa definitzen duen legea da. Euskarari, gaztelaniarekin batera, ofizialtasuna aitor-tzen dion legea. Gure hitzkuntzaren normalizazioa erdietsi nahi duen legea. Baina, 30urteren ondotik, esperimentuak ez du behar besteko emaitzarik eman. Euskararenofizialtasuna paperean idatzitako hitza baizik ez da. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako he-rritarrak ez dira guztiz euskaldundu, eta, beraz, euskaraz bizitzea ezinezkoa da.

Azken 30 urteetan ez da askorik hitz egin Araba,Bizkai eta Gipuzkoako Euskararen Legeari buruz.80. hamarkadan onartu zen, bestelako egoera ba-tean. Carlos Garaikoetxea -orduan EAJko kidea- zenhiru lurraldeetako lehendakaria. Onartu berri zenGernikako Estatutuan euskarari, gaztelaniarekinbatera, ofizialtasuna aitortzen zitzaion. Ofizialtasunestatus hori garatzeko, lege bat beharrezkoa zen,eta horren ardura izan zuen Pedro Miguel Etxenikehezkuntza kontseilariak.

Lege-proiektua aurkeztu zuen, eta adostasuna bi-latzen ahalegindu zen. Urte bete behar izan zutenadostasunera heltzeko, eta, azkenean, EuskaraNormalizatzeko Legea 1982ko azaroaren 24anonartu egin zen, AP Alianza Popular alderdia aurkaizan arren. EE Euskadiko Ezkerra, UCD Zentro De-mokratikoaren Batasuna, SV Euskal Sozialistak etaEPK Euskadiko Alderdi Komunistaren babesa izanzuen legeak. Garai haietan, HB Herri Batasunak ezzuen Eusko Legebiltzarrean parte hartzen.

Ordutik, euskara normalizatzeko helburua izenbu-ruan bertan darama legeak. Aurrerapausoak eman

dira, eta sortu dira euskarazko hedabide publikoak,hezkuntza euskaldun publikoa, eta abar luze bat.Baina euskara normalizatzetik urruti dago gauregungo Euskal Herrian, eta baita Araba, Bizkai etaGipuzkoan ere, noski, nahiz eta hizkuntza ofizialaizan legearen arabera.

30 urteko esperimentua izan da, beraz, EuskaraNormalizatzeko Legea. Eman ditu bere fruituak,baina hutsuneak ere agerian geratu dira urte hauenondoren. Izan ere, hiru probintzietako herritar oroez da euskalduna, eta euskaraz bizitzea ezinezkoabaita. Administrazioa, hezkuntza, lan-mundua, he-dabideak eta osasungintza euskalduntzeko urratsanitz emateko beharra agerikoa da. Helburu horrenbaitan sortu zen 1979. urtean Euskal Herrian Eus-karaz eragile euskaltzalea, besteak beste. Oraindikere lan handia duen taldea, zoritxarrez.

Hutsune nagusiaAraba, Bizkai eta Gipuzkoako Euskararen Legeak ezdu euskararen normalizazioa lortu 30 urtetan, etahorren kausa legeak dituen hutsuneak dira. 5.


tituluan aurkitu dezakegu hutsunerik nabarmenena.Horrela dio: “Euskal Herriko herritar guztiek dutehizkuntza ofizialak jakiteko eta erabiltzeko eskubi-dea, bai ahoz eta bai idatziz”. Beraz, euskara jaki-teko eskubidea aitortzen du legeak, ez aitzitikbeharra. Espainiar Konstituzioak, berriz, gaztelerajakiteko beharra ezartzen du, eta erabiltzeko esku-bidea aitortu.

Euskararen Legeak borondatearen esku uzten dueuskararen normalizazioa. Gainera, titulu horretanbertan jasotzen diren hainbat eskubide urratuakdira oraindik orain. Administrazioan edota erakundeedo entitateekin harremanak euskaraz egitekoa,eta lanbide-jarduerak eta langintza euskaraz egite-koa besteak beste. Bestalde, hizkuntza eskubideakbermatzeko ardura herri-aginteei esleitzen die le-geak. Beraz, normalizazioaren erritmo geldoarenarduradun nagusi da administrazioa.

Ausart jokatzeko tenoreaEgoeraren jakitun, Euskararen Gizarte ErakundeenKontseiluak “urrats ausartak” emateko garaia delaazaldu du. “Euskararen normalizazio prozesuaneman beharreko erroko aldaketa egiteko une ezinaproposagoa da hau”, esan zuen azaroa hasierakoagerraldian. Euskarari estatus egokia ezartzea, hauda, lehentasunezko izendatzea, eta berezkoa izatea

(eta horregatik ofiziala) beharrezkoa da Kontseilua-ren esanetan. Bide berean, euskararen unibertsali-zazioa ezinbesteko baldintza dela uste du. "Horihorrela egin ezean ezinezkoa izango da euskararengarapen funtzionala", azaldu zuen Oskar ElizburukKontseiluaren izenean.

"Gaur egun abian diren hizkuntza-politikek ez duteepe onargarri batean euskara normalizatzeko inolako aukerarik eta horregatik, behar beharrezkoada pauso sendoak ematea", azaldu zuen, bestalde,Paul Bilbao Kontseiluko idazkari nagusiak. Hamarurterako plana aurkeztu du, bi helburu nagusi bil-duz: euskararen zein ezagutzaren unibertsalizazioaeta espazioen euskalduntzea. Gobernu berriak iza-nen du euskararen normalizazioaren giltza.


Aurten V. Inkesta Soziolinguistikoaren emaitzak ar-gitara eman dira. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan eus-kaldun kopurua hazi bada ere (biztanleen herenekeuskaraz dakite), %80k erdara darabilte.

Araba: 1991. urtetik hirukoiztu egin da euskaldu-nen kopurua. Hala ere, oraindik %16,8 baino ezdira euskaraz mintzatzeko gai. Gainera, biztanleria-ren %7ak baizik ez du erabiltzen gure hizkuntza.Gazteen artean zabaldu da euskara batik bat. izanere, 16 eta 24 urte artekoen ia erdiak dira euskal-dunak. Zoritxarrez ingurune erdaldunean bizi diragehienak; hartara, erdarara jotzen dute normalean.Erdaldun elebakarrak %66 dira; %23,5 gazteen ar-tean eta %91,5 zaharren artean.

Bizkaia: Bizkaia ere motel euskalduntzen ari da.Herritarren %25,4 da euskalduna, nahiz eta azken

urteotan hamar puntu igo den euskaldun kopurua.Erdaldun elebakarrak, berriz, %56,5 dira oraino.Araban bezala, Bizkaian ere gazteena da gehieneuskaldundutako sektorea: hamarretik bi baino ezdira erdaldun hutsak. Erabilerari dagokionez, %13amintzo da euskaraz. Bilbon errealitatea gordinagoada: %3,1 baino ez dira gehienbat euskaraz egitendutenak, eta %83,6 beti erdaraz ari direnak.

Gipuzkoa: Herrialde horretan izan dira emaitzarikonenak. Bi gipuzkoarretik batek badaki euskaraz,eta hamarretik lauk erabiltzen dute egunerokotasu-nean. Normalizazio linguistikotik urruti egon arren,gainontzeko herrialdeena baino askoz hobea da Gi-puzkoaren egoera. Dena den, datuak okerragoakdira hiriburuan. Donostiarren erdiak erdaldun ele-bakarrak dira. %30a elebidunak.

V. Inkesta Soziolinguistikoaren emaitzak Araba, Bizkai eta Gipuzkoan

Urteko plangintza adostu du EHEkEragile euskaltzaleak Euskaraz bizi! dinamikari jarrai-pena emanen dio aurten, bide luzea egin dezakeenmezua izanik. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako euskararenlegearen urteurrena eta udaberrian ospatuko den Eus-karaz Bizi Eguna izanen dira EHEren data garrantzitsue-nak. Norbanakoek euskaraz bizitzeko hartu beharrekohautua harrotasunez egin dezaten eragiten ahalegin-duko da eragile euskaltzalea. Irakaskuntza eta admi-nistrazioa ere izanen ditu lan eremu.

Euskal Herrian Euskarazek Nazio Batzarra egin du Biz-kaian, Durangoko Ibaizabal ikastolan hain zuzen. Bertanbildu dira Euskal Herri osoko kideak urteko lan-ildoakzehaztu eta adosteko. Euskaraz bizi! izanen da aurtengolelo nagusia, aurreko urteetako ibilbideari jarraipenaemanez. Euskararen Legea eta Euskaraz Bizi Egunaz gai-nera, EHEren lanean eragina izanen dituzten bi ekimenaipatu dituzte: Araba, Bizkai eta Gipuzkoako hauteskun-deak, eta Korrika.

Bestalde, irakaskuntza eta administrazioa euskaldun-tzearen aldeko ekimenak aurreikusi dituzte Nazio Ba-tzordean. Ezabatu eta euskaraz bizi! dinamika ereaurrera eramanen dute urte osoan zehar. Ekimen guzihoriekin herritarrak euskaraz bizitzeko hautua harrota-sunez hartzera bultzatu nahi ditu eragile euskaltzaleak.

Horretarako, herri euskaldunak autodeterminazioariketa egin behar du ezinbestean, euskaraz bizitzekodauden oztopoak neurri baten gainditzen lagundukoduen ariketa. Horrekin batera espazioak euskaldun-tzea eta gaur egunekoak babestea garrantzitsua iza-nen dela diote.

Askapena vs asimilazioaEHEk ohartarazi du hizkuntza ordezkatze prozesuakindarrean jarraitzen duela. “Gaur egun prozesu ho-rrek aurrera dirau, eta helburuak lortzen dihardutelaesan beharrean aurkitzen gara. Orokorrean, frantsesaeta espainiera gure hizkuntza, bertako hizkuntza di-rela esatera pasa gara”, azaldu dute.

Gatazka gainditzeko prozesuari ere egin dio errefe-rentzia eragile euskaltzaleak. Bere aburuz, lur-ere-muaren askatzeak askoz garrantzia handiagoa izan duorain arte, beraz, askapen prozesuaren erdiguneankokatu behar da euskara. “Abertzaletasunaren sorre-raren beretik, euskara bigarren mailako osagaia izanda, eta abertzaletasunak euskararen berreskurape-nean izan duen garrantzia ukatu gabe, mende luzekopraktika politikoak hori erakusten digu: garrantzitsua-goa da abertzaleen zakura batzea, euskararenera ba-tzea baino”, esan dute.


‘Ezabatu eta euskaraz bizi’ ekimenean partehartzeagatik epaitu dituzte Itziar Claver etaHaizea Ramirez de Alda Altsasuko EHEko ki-deak. Itzultzailea erabiltzea baztertu dute,eta horregatik ezin izan dute deklaratu. Iru-ñeko epaitegiaren atarian 35 lagun bildu dirababesa emateko, eta EHEk hizkuntza paisaiarrotza iraultzeko deia berretsi egin du.

Ez zuten deklaratu. Itziar Claver eta Haizea Ramirez de AldaAltsasuko (Nafarroa) EHEko kideek epaiketa izan zuten irai-laren 11an ‘Ezabatu eta euskaraz bizi!’ ekimenean partehartzeagatik. "Euskaraz deklaratu nahi dut baina interpre-terik gabe", azaldu zuen Ramirez de Aldak. Claverrek erebide bera hartu zuen: "Ez dut ulertzen bertako hitzkuntzanhitz egiteko interprete bat behar izatea hemen". Orduanepaileak galdetu zien ea nahi zuten hizkuntzan hitz egitekoaukera zutela uste zuten.Epaiketan ez zen frogarik eskaini. Hamasei seinale ezaba-tzea leporatzen zieten, baina hamar seinaleren argazkiakbaizik ez zituzten atera Foruzainek. Gainera, bi lekukok sei-nale horietako asko lehenagotik eginak zirela esan zuten.

Bestalde, Nafarroako poliziek ezin izan zuten frogatu biakusatuak ezabaketa egiten harrapatu zituztenik, ez bai-tzuten seinale horren argazkirik atera.

Babes zabalaEpaiketa bitartean 35 lagun bildu ziren Iruñeko Auzitegia-ren atarian. Garazi Urrestarazu Altsasuko alkateak ere elkartasuna adierazi zien epaiketan. “Uste dut euskaldu-non eskubideen alde lana egiten dutela akusatuek eta ezdirela horregatik epaituak izan behar”. Euskal Herrian Eus-karaz eragile euskaltzaleak hizkuntza paisai arrotza iraul-tzeko deia berretsi zuen, eta hizkuntza zapalketa agerianuzteko eskatu zien herritarrei.

“Maite ditugulako” aurkeztu du BehatokiakVascuencearen Legeak Nafarroa Garaian sortzen di-tuen kalteak agerian utzi ditu Hizkuntza EskubideenBehatokiak “Maite digutulako” dokumentalarenbidez. Iruñeko Golem Yamagutxi zinema aretoan aur-keztu dute jende aurrean Nafarroako erdialdean biziduten egoera salatzen duen bideo laburra.

Zonifikazioak eremu mixto delakotik landa utzi zituenMañeru, Artaxoa, Mendigorria eta inguruko herriak.Horregatik, D ereduan ikasteko kilometro anitz eginbehar dituzte haurrek egunero. Ilargira 13 bidaia egi-ten dituzte urtean Sortzen-Ikasbatuazen arabera.

Dokumentalean Argi Rus eta Lurdes Mendibilen (Ar-taxoako eta Mendigorriako amak hurrenez hurren)testigantzak jasotzen dira. EHEren webgunean ereikusgai dago: http://ttiki.com/43343.

Iritzi saileko kolaboratzaileak hasi dira laneanJoan den ikasturte hondarrean webguneko iritzi sailaberpizteko kolaboratzaile sarea osatu zuen Euskal He-rrian Euskaraz eragile euskaltzaleak. Dinamika horrijarraiki, martxan da berriz ere Iritzi saila. Hamabos-tean behin, astelehenarekin batera, kolaboratzaile sa-reko kide baten iritzi artikulua argitaratuko du EHEk.Helburu nagusia, webgunea iritzi sortzaile izatea da.

Dagoeneko sarean dira Unai Brea kazetariaren eta Ai-tziber Martinez de Lagos Sortzen-Ikasbatuazeko koor-dinatzaile orokorraren idazkiak. LehenbizikoakBasagoitik Bilduren euskara politikari egindako kritikaeta irainak ditu hizpide. Bigarrenak, berriz, EspainiakoGobernuak murrizketen aitzakian egin asmo dituenhezkuntza erreformak. Hurrengo egunetan argitara-tuko dira Roberto Manjon, Garbiñe Petriati eta JosebaAlvarezen idatziak, besteak beste.


Altsasuko kideek ezinizan dute epaiketandeklaratu

Inposaketaz bi hitz

Esnatu, hozkailua ireki, eta esnea bilatu dut. Kafea prestatu,katiluan bota, eta esnearekin nahastu. Irratia piztu. Frekuen-tzia erdaldunen itsasoan aurkitu dut euskaraz mintzo dena.Konturatu gabe, esna eman ditudan 15 minutuetan erdaranagusi izan da nire begien aurrean. Kafeak dakarren informa-zioa, hozkailuan diren hamaika produkturen etiketak, komu-nean ditudan produktu anitzak... denek darabilte erdara.Euskara batzuetan ere agertzen da, baina bigarren mailanbeti.

Irrati euskaldunean albistegia hasi da. Euskal Herria Esneazmintzo dira. Kaikurekin zuritutako kafea ia eztarriaren bestealdetik jausi zait. Ene! Euskaraz baizik etiketatzen ez duen en-presa salatu egin dute, zer eta, bere produktuak euskaraz bai-zik ez dituelako etiketatu. Horrekin aski ez, eta, diotenezEusko Jaurlaritzak paratu du salaketa, Kaikuren eskari batierantzunez. Gaztelania inposatu nahi diote Euskal Herria Es-neari, eta isun ekonomikoa paratuko diote gaztelania ez era-biltzeagatik. Baina, ez al zen Eusko Jaurlaritza bera hizkuntzakisunen bidez inposatzearen aurkakoa? Egoera horren aitzi-nean, zoritxarrez, alderdi politiko gehienak ez dira inposake-taz mintzo, ez dituzte talibanak gogora ekarri.

Baina, halako batean, Gipuzkoako Aldundiak komunikazioakeuskara hutsez eginen dituela azaldu du. Agerraldi publikoakeuskaraz, eta enpresekin harremanak ere euskaraz. Besteurrats bat gure hizkuntzaren normalizaziorako bidean. Kaze-tari erdal-elebakarrek, baina, itzultzailea izanen dute. Hori pa-gotxa! Baina, hala ere, kexu dira. Bilduk euskara inposatuegiten ari duela, nonbait. Eta bai, egia da, inposatzen ari dira,gainontzeko Aldundiek, administrazioek, eta alderdi politi-koek oro har gaztelania inposatzen duten modu berean. EtaAntonio Basagoitik, atsegin duen exagerazio eta metafora gehiegizkoekin, azaldu du naziak direla Bilduko politikariak,eta gaztelaniaz mintzo direnak jazarri beharreko judutzat di-tuztela. Alde batera utzi beharreko kritika litzateke, ezpadagainontzeko alderdiak, EAJ barne, neurri horren aurka ager-tzen badira. Ez dute inposaketa atsegin. Euskararena. Gazte-lerarenak berdin du.

Orduan sartu da euskararen gaia hauteskunde kanpainan. Etabakoitzak erabaki behar izan du, publikoki, noraino eramanenduen euskararen inposaketa, eta noraino gaztelerarena. Ba-tzuek, nahiago dute asimilazio linguistikoari bide eman, etakatalanak bezala, euskaldunak ere espainiartu. Hori izanen daEspainiako Hezkuntza Ministroaren zeregin nagusia. Badiraesne epela nahiago dutenak ere. Urriaren 21ean herritarrekerabakiko dute gaztelania edo euskararen inposaketa dutennahiago. Guk argi dugu: EHE. Eukal He-rrian Euskaraz. Euskal Herria Esnea.

Beste eraso batzuk:Beste eraso batzuk:Sakanako Beleixe irratia isildu egin

da behin behinean

Beleixe irratiak emititzeari utzi dio, hala

erabaki du Sakanako (Nafarroa) Bierrik

Fundazioak. Izan ere, Nafarroako Gober-

nuak euskarazko hedabideak diru lagun-

tzarik gabe utzi zituztenetik gorriak

ikusten ari dira. "Ez dugu itxi, eta ez

dugu itxi nahi, baina egoera ekonomiko

larriak behin-behineko erabaki gogor hau

hartzera bultzatu gaitu", azaldu dute

ohar batean. Bazkide berriak lortzeko

kanpainarekin jarraituko dute orain.

Epaiketa euskaraz egitea eragotzi

diote Berako Udalari

Berako Udalak (Nafarroa) ezin izan ditu

epaiketako prozedurak euskaraz egin.

Horrela erabaki du Antonio Sanchez Iba-

ñez epaileak Botere Judizialaren Legean

oinarriturik. Udalak erabakia txarretxi

du: “Epailearen erabaki honek agerian

uzten du euskaraz normaltasunez fun-

tzionatzeko dauden arazoak eta ozto-

poak, eta batez ere, borondate falta",

salatu du Udal Gobernuak.

Hizkuntza politika antzuagoaren

alde agertu dira PP eta UPyD

Hauteskunde kanpainan alderdi politi-

koen programak ezagutu ditugu. PP eta

UPyD alderdiek hizkuntza politika an-

tzuagoa nahi dute, euskaldunon hiz-

kuntza eskubideak gehiago urratuko

dituena. Funtzio Publikoan lan egiteko

euskararen ezagutza meritu gisa baizik

ez dute aitortu nahi, besteak beste.

UPyDk erroko aldaketa eskatzen du.


Kopurua :................................ Kolorea :.........................

Izen abizenak :................................................................

Helbidea :........................................................................

Herria :..................................... Tfnoa :...........................

Herrialdea :.................................... PK :..........................

Sudadera: 30 euro

Neska eta mutilentzat

Gorria

(XS, S, M, L, XL)

Kamixeta: 15 euro

Mutilentzat berde iluna

edo pistatxo kolorekoa

Neskentzat berdea

edo pistaxo kolorekoa

(S, M,L, XL)

Sudadera: 30 euro


Berde argia

(XS, S, M, L, XL)

Kamixeta: 15 euro


Pistatxo edo gris kolorekoa

(S, M, L, XL)

euskaltzale! 75

Documents