CUESTIÓN TEÓRICA 8 (OPCIÓN A)

ALIENACIÓN E IDEOLOXÍA EN MARX

Carlos Marx Carlos Marx 1818-18831818-1883

““Ata agora os filósofos non Ata agora os filósofos non fixeron mais que fixeron mais que interpretar o mundo de interpretar o mundo de diversas maneiras, porén diversas maneiras, porén do que se trata é de do que se trata é de transformalo."transformalo."

Filósofo, economista, home de acción, foi o creador do socialismo científico e o inspirador da ideoloxía comunista, clave na historia do século XX.

BiografíaBiografía Nace en Prusia en 1818. Comenzou dereito pero

abandona pola filosofía e a historia.

Integrase na esquerda hegeliana. Traballa en periódicos. Casa e múdase a Paris. Coñece

a Proudhon e Engels. Exilio en Londres tras as

revolucións do 48. En 1864 participa na fundación da

Asociación Internacional do Traballo, AIT (1ª Internacional).

Morre en 1883. Só tiña publicado o volumen I de “O Capital”.

OBRA DE MARXOBRA DE MARX

Según Althusser, Según Althusser, filósofo marxista, filósofo marxista, podemos distinguir dúas podemos distinguir dúas grandes etapas na súa grandes etapas na súa obra:obra:

Marx mozo Marx mozo Teoría Teoría da alienación, Reflexión da alienación, Reflexión sobre a ideoloxíasobre a ideoloxía

Marx maduro Marx maduro Materialismo históricoMaterialismo histórico

Manuscritos económicos y f i losóficos (1844)Tesis sobre Feuerbach (1845)Contribución a la crít ica de la Economía Polít ica (1842)Manif iesto Comunista (1848) El dieciocho brumario (1851/1852)El capital (Das Kapital) (1864-1877)Estatutos Generales de la Asociación Internacional de los Trabajadores (1864)La Guerra Civi l en Francia (1870/71)Crít ica al Programa de Gotha (1875))

Fontes do seu pensamentoFontes do seu pensamento

O marxismo inspirase O marxismo inspirase en tres fontes en tres fontes fundamentais:fundamentais:

HEGEL

ECONOMIA

POLÍTICA INGLESASOCIALISMO UTÓPICO FRANCÉS

INFLUENCIA DE HEGEL:INFLUENCIA DE HEGEL:MÉTODO DIALÉCTICOMÉTODO DIALÉCTICO

A sociedade avanza no tempo, a través de confl i tos e contradiccións, cara formas superiores de organización (progreso histórico).

Hegel

Creador do Idealismo Absoluto. 1770-1831

A critica de Marx ao idealismo: A critica de Marx ao idealismo: a inversión da dialéctica.a inversión da dialéctica.

• Onde Hegel pon ideas Marx pon condicións materiais.

• A Revolución Francesa, que deslumbrou a Kant e a Hegel, rematou en fracaso, en terror e despotismo. Marx sospeita só a acción política non chega, poque son as condicións socioeconómicas as que definen a política, non ao revés.

• O conxunto de ideas que enmascara a realidade social conforman a ideoloxía.

• Tanto as teorías filosóficas como a relixión ocultan intereses das clases que están no poder.

O ser humano é•Un ser supremo (Deus é unha creación do home)•Un ser activo. A capacidade activa do home realizase no traballo productivo.•Un ser natural . Mediante o traballo, o home transforma a natureza e se transforma a sí mesmo.•Un ser social. O traballo foi sempre un instrumento transformador das relacións sociais.•Un ser xenérico. No traballo o home se realiza tamén como especie. •Un ser histórico. A historia do home é a historia do desenvovemento crecente das súas posibilidades e ao mesmo tempo dunha crecente alienación.

En completa oposición á filosofía alemá, a cal descende do ceo á terra, erguémonos aquí da terra ao ceo. É dicir, non se parte daquilo que os homes din, imaxinan ou se representan, e tampouco dos homes ditos, pensados, imaxinados, representados, para dende aí chegar aos homes de carne e óso; pártese dos homes realmente activos e con base no seu real proceso vital, preséntase tamén o desenvolvemento dos reflexos e ecos ideolóxicos deste proceso de vida. Tamén as imaxes nebulosas no cerebro dos homes son sublimacións necesarias do seu proceso vital material empiricamente constatable e ligado a precondicións materiais. A moral, a relixión, a metafísica, e a restante ideoloxía, e as formas da consciencia que lles corresponden, non conservan así por máis tempo a aparencia de autonomía. Non teñen historia, non teñen desenvolvemento, senón que os homes que desenvolven a súa produción material e o seu intercambio material son os que, ao cambiar esta súa realidade, cambian tamén o seu pensamento e os produtos do seu pensamento. Non é a consciencia a que determina a vida, senón que é a vida a que determina a consciencia. No primeiro modo de consideración pártese da consciencia como individuo vivo; no segundo, que corresponde á vida real, pártese dos mesmos individuos vivos e reais e considérase a consciencia unicamente como a súa consciencia.

K. MARX / F. ENGELS; A Ideoloxía alemá (1845/46). T.I: I. A. [1.] A ideoloxía en xeral, nomeadamente a alemá.

SOCIALISMO UTÓPICO SOCIALISMO UTÓPICO Proudhon, Saint Simon, Luis BlancProudhon, Saint Simon, Luis Blanc

O socialismo foi unha teoría social que trataba de resolver a inxustiza a que se vían sometidos os obreiros , mediante a creación de novas formas de organización social.

O socialismo utópico propugnaba unha sociedad onde non exist iran explotadores nin explotados. Para conseguirlo debían aproveitarse as vantaxes da industrial ización e do traballo colect ivo, organizando ambos dun modo igualitario. Un dos exemplos foron os Falansterios organizados por Fourieur

Nos socialistas utópicos atopou Marx a experiencia da gran revolución social que foi a Revolución Francesa a necesidade de ir máis aló da sociedade burguesa, das conquistas da Revolución Francesa, a través das reformas sucesivas do sistema.

Ver vídeo: http:/ /youtu.be/elg655LKJGo

Proudhon

ECONOMÍA POLÍTICA INGLESAECONOMÍA POLÍTICA INGLESARicardo, Adam SmithRicardo, Adam Smith

A teoría do valor e a xustificación A teoría do valor e a xustificación da propiedade.da propiedade.

Teoría clásica:Teoría clásica: O valor dun producto radica no

traballo que se incorporou ao mesmo, na cantidade de traballo que requeriu a súa elaboración. É Universal.

Teoría mercantilista: Teoría mercantilista: A riqueza dun país depende

das reservas de ouro e o valor dos productos da súa relaciónn co valor de cambio

Ricardo

A. Smith

Crít ica marxista:Crít ica marxista:•Producción → apropiación da natureza polo individuo coa intermediación dunha forma de sociedade determinada •A propiedade é unha condición da producción, pero non a propiedade privada •A historia mostra que a forma primitiva é a propiedade común.•A producción non está rexida por leis naturais.•A economía política presenta as relacións burguesas como leis naturais, e inmutables

REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOS REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOS OBREIROS. Orixes:OBREIROS. Orixes:

REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOS OBREIROS.REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOS OBREIROS.

Concepción marxista do home

Frote a Hegel: o home é un ser concreto, sensible, corporal.(Coincide con Feuerbach)

• Prioridade dos aspectos contemplativose teóricos sobre os prácticos.•O home relacionase co mundo apartir do coñecemento teórico.• O home é un ser eminentemente social.• Non ve a sociedade como un feito histórico.

• Antepón o traballo material, á teoría.• O home transforma o mundo y a símesmo por medio da práctica.• O home é un ser eminentemente social.• A sociedade está en evolución continua.

FEUERBACH MARX

HEGEL MARX• O home é un ser histórico, debido á súacapacidade autoproductiva.•A capacidade productiva está na conciencia,no espíritu.

• A sociedade é histórica, froito da actividade autocreadora humana.• Cada sociedade, cada home, será distinto,producto histórico.

ECONOMÍA CLÁSICA MARX• Ve os aspectos produtivos do home, pois O traballo crea valor.•O home é un animal de traballo ao servizo da mercadoría. É unha mercadoría máis.

• O traballo é o medio de autorrealizaciónlibre humana.• Na sociedade capitalista atópase alienado.

TEORIA DE LA ALIENACIÓNTEORIA DE LA ALIENACIÓN

El concepto hegeliano de “alienación”

Suxeito da alienación : o Espíritu do Home

Necesidade da alienación : para poder realizar a súa obra, o Espíritu ten que obxectivarse (extrañarse e afastarse de si), ten que alienarse.

Consecuencias Todo acto de creación do Espíritu supón unha alienación.

Resultado os productos, as obras e realidades creadas polo home volvense extrañas, alleas ao seu creador, de forma que o Espíritu non as recoñece como súas.

SENTIDO MARXISTA DE ALIENACIÓN

Desposesión do obxecto ou produto do traballo de tal maneira que o obreiro non é dono do produto do seu traballo, se

non que este se lle expropia por parte do capitalista.

ALIENACIÓN SOCIAL: Existen

diferentes clases

sociais aínda cando

tódolos homes son

iguais.

ALIENACIÓN POLÍTICA :

Existe unha disociación

entre sociedade e

Estado

ALIENACIÓN IDEOLÓXICA - Relixión : Sirve de

xustificación da inxustiza social promovendo un

mundo de felicidade ilusorio a través da resignación.

- Filosofía : dedicase so a interpretar e xustificar a

realidade impedindo a súa transformación.

BASES ANTROPOLÓXICAS DA Tª MARXISTA DA BASES ANTROPOLÓXICAS DA Tª MARXISTA DA ALIENACIÓNALIENACIÓN

O home amósase, desde as súas orixes, coma un ser activo e productivo. A capacidade activa e productiva do home realizase no traballo. Mediante o traballo, o home transforma a natureza e se transforma a sí mismo. O home sempre traballou en grupo, de forma que o traballo ten sido tamén un

instrumento transformador das relacións sociais. No traballo o home realizaxe tamén como especie, como ser xenérico. A historia do hombre é a historia do desenrolo crecente das súas posibilidades

e ao mesmo tempo dunha crecente alienación.

A alienación fundamental ten lugar no traballoA alienación fundamental ten lugar no traballo

Contradicción fundamental da historia da humanidade: o desenrolo material supón ao mesmo tempo o crecemento das posibilidades do home e a súa alienación crecente.As transformacións e obras creadas polo home volvense extrañas a él, operando mesmo coma un poder contrario ao home mesmo.

Este proceso, que non é outra cousa que a alienación no traballo, podese detectar en tódalas épocas históricas desde a aparición da propiedade privada, pero Marx analizouno de forma preferente na sociedade capitalista da 1ª Revolución Industrial.

Alienación do produtoAlienación do produto

Ao transformarse o obxecto en producto e introducirse no

mercado

escapa do control do traballador. Na súa condición de mercadoría,

funciona de acordo coas leis impersonais do mercado, sen que o seu creador, o traballador, poida

beneficiarse dela ou controlala dalgún xeito

A ALIENACIÓN NO TRABALLOA ALIENACIÓN NO TRABALLO

Alienación do acto Alienación do acto de traballode traballoO traballo na sociedade capitalista non é un fin, non está orientado a

propiciar o desenrolo do home, senón que é un medio para satisfacer las necesidades

biolóxicas do corpo humano

En que consiste, pois, a alienación do traballo? Primeiro, en que o traballo é externo ao traballador, é dicir, que non pertence á súa esencia, que, por iso, o traballador non se afirma no seu traballo, senón que se nega, non se sente ben, senón infeliz, non desenvolve unha enerxía física e espiritual, senón que mortifica o seu corpo e estraga o seu espírito. De aí que o traballador só se sinta consigo mesmo fóra do traballo e no traballo fóra de si. “No seu” está cando non traballa e cando traballa non está “no seu”. O seu traballo non é, pois, voluntario, senón obrigado, traballo forzado. Non é daquela a satisfacción dunha necesidade, senón só un medio para satisfacer necesidades alleas. O seu carácter estraño saliéntase nidio en que en canto non hai unha constrición física ou de calquera outra índole, fóxese do traballo como da peste. O traballo externo, o traballo no que o home se allea, é un traballo de autoinmolación, de mortificación. Finalmente a exterioridade do traballo para o traballador maniféstase en que non é o seu propio traballo, senón o doutro, en que non lle pertence, en que no traballo non se pertence a si mesmo, senón a outro. Así como na relixión a actividade espontánea da fantasía humana, do cerebro e do corazón humanos, esta actúa independentemente do individuo, é dicir, é para el coma efecto dunha acción divina ou demoníaca; así a actividade do traballador non é actividade de seu; pertence a outro, é a perda de si mesmo..

MARX, K.; Manuscritos económico-filosóficos de 1844, O traballo alleado

O traballo alienado fai que o traballador sexa desposuído

tamén da vida xenérica da especie, en canto que a natureza

e a cultura, a creatividade da especie, lle son alleas, ao non ter

aceso ao seu disfrute.

alienación da vida xenéricaalienación da vida xenérica

a auténtica vida humana (vida activa, creativa, produtiva) é arrebatada ao traballador para limitarse a vivir en sentido biolóxico, para subsistir como subsiste un animal, sen poder desenrrolar unha auténtica "vida humana". Esta terceira forma que adopta a alienación pode calificarse como unha forma de deshumanización ou desposesión ao home traballador da súa condición humana

Outras formas de alienaciónOutras formas de alienación

Causas da alienaciónCausas da alienación

existencia da propiedad privada dos medios de producción a división social do traballo (distribución das tarefas sociais, según

o lugar que se ocupe na producción, según se sexa o non propietario).

a superación da alienacióna superación da alienación

Por outra banda, emporiso, restrínxese o concepto de traballo produtivo. A produción capitalista non é simple produción de mercancías, é esencialmente produción de plusvalía. O traballador non produce para si, senón para o capital. É por iso que xa non abonda con que simplemente produza; ten que producir plusvalía. Só é produtivo o traballador que produce plusvalía para o capitalista ou en proveito da autorrealización do capital... Por iso en ningún caso o concepto de traballo comprende unicamente unha relación entre actividade e efecto útil, entre traballador e produto do traballo, senón tamén unha relación de produción especificamente social que se xera historicamente e que fai do traballador un instrumento inmediato para o proveito do capital…A prolongación da xornada laboral alén do punto no que o traballador ten xa producido un equivalente do valor da súa forza de traballo e máis a apropiación desta plusvalía polo capital: iso é a produción de plusvalía absoluta. Esta constitúe o fundamento universal do sistema capitalista e a orixe da produción de plusvalía relativa. Neste caso a xornada laboral está dividida de antemán en dúas partes: traballo necesario e traballo engadido. Para prolongar o traballo engadido acúrtase o traballo necesario por métodos mediante os cales o equivalente do salario é producido en menos tempo. A produción da plusvalía absoluta ten que ver unicamente coa duración da xornada de traballo; a produción da plusvalía relativa revoluciona por completo os procesos técnicos de traballo e os agrupamentos sociais.K. MARX;, O capital, Tomo I: Crítica da economía política, Libro I. Sec.V. Cap XIV. Plusvalía absoluta e relativa. Trad. ao galego de Rafael Martínez C. (USC)

O materialismo históricoO materialismo histórico

Mediante esta teoría Marx quiso explicar o desenrrolo histórico dende a óptica da clase traballadora, para promover a transformación social.

Método de explicación a dialéctica

Historia como o Desenrrolo do Espíritu Historia como loita de clases

HegelMarx

IDEALISMOMATERIALISMO

Marco de comprensión do históricoMarco de comprensión do histórico

A historia non pode ser considerada como unha colección de feitos A historia non pode ser considerada como unha colección de feitos illados. O social ten que ser estudiado como unha totalidad concreta, á illados. O social ten que ser estudiado como unha totalidad concreta, á

luz dun modelo teórico abstracto, o modo de producción.luz dun modelo teórico abstracto, o modo de producción.

TOTALIDAD SOCIAL CONCRETA(Formación social)

TOTALIDAD ABSTRACTA

(Modo de producción)

O resultado xeral que obtiven e que, unha vez conseguido, serviu de fío condutor aos meus estudos, pode ser así sucintamente formulado: na produción social da súa vida entran os homes en determinadas relacións, necesarias, independentes da súa vontade, relacións de produción que corresponden a un determinado nivel de desenvolvemento das súas forzas produtivas materiais. A totalidade destas relacións de produción forma a estrutura económica da sociedade, a base real sobre a cal se ergue unha superestrutura xurídica e política, e á cal corresponden determinadas formas da consciencia social. O modo de produción da vida material condiciona o proceso da vida social, política e espiritual. Non é a consciencia dos homes a que determina o seu ser, senón ao contrario, é o seu ser social o que determina a súa consciencia. Nunha certa etapa do seu desenvolvemento, as forzas produtivas materiais da sociedade entran en contradición coas relacións de produción existentes ou, o que é só unha expresión xurídica disto, coas relacións de propiedade no seo das cales se tiñan ata aí movido. De formas de desenvolvemento das forzas produtivas, estas relacións convértense en ataduras das mesmas. Sobrevén así unha época de revolución social.K. MARX; Para a crítica da economía política (1859), Prólogo. Trad. ao galego de Rafael Martínez C. (USC)

O modo de producciónO modo de producción

Modelo teórico que

estudia o social coma un conxunto de

estruturas artelladas e onde o económico é

determinante

a infraestructura económica

A Infraestructura económica dunha A Infraestructura económica dunha sociedade é a forma como esa sociedade é a forma como esa

totalidade social organiza a totalidade social organiza a producción material de bens, a producción material de bens, a

distribución e o consumodistribución e o consumo.. Consumo

Distribución

Producción

Da forma como os homes producen mediante o traballo os bens materiais, depende a organización que adoptan a distribución e o consumo.

a producción de bens

As distintas formas que adoptan a produción de bens nos As distintas formas que adoptan a produción de bens nos diferentes modos de producción dependen:diferentes modos de producción dependen:

FORZAS PRODUCTIVAS RELACIÓNS SOCIAISDE PRODUCCIÓN

Materias primasTecnoloxía

Forza de traballo

Son as que se establecen entre os homes na esfera

económica, cando traballan

Baseanse nas relacións de propiedade

Manifestánse en todas as esferas da vida social

Determinan as clases sociais

Tipos de relacións sociais de producción

Relacións de explotación Relacións de cooperaciónRelacións de explotación Relacións de cooperación

Baseadas na propiedade privada dos medios de

produción

Baseadas na propiedade social dos medios de

produción

•Relacións de escravitude

•Relacións de servidume

•Relacións capitalistas

•Sociedades promitivas

•Futura sociedade sen clases

A superestrutura xurídico-políticaA superestrutura xurídico-política

ContenidoContenido

Institucións e leis Estado

Máxima expresión do Espíritu obxectivo

dun pobo

Instrumento de dominación das clases hexemónicas

sobre as clases oprimidas

Marx

Hegel

Tª de las ideologíasTª de las ideologías

A conciencia(conxunto de ideas e A conciencia(conxunto de ideas e representacións sociais) é unrepresentacións sociais) é un

produto social.produto social.

Marx amosou a dependencia que existe entre o

pensamento e a vida material e social do home.

A forma de vida existente no modo de produción capitalista é a que creou o modo idealista de pensar, a convicción de que o pensamento é independente da vida material.

O pensamento non transforma a realidade

Toda ideoloxía trata de xustificar e defender os intereses subxectivos de quenes formulan o contido ideolóxico

Moral

FilosofíaRelixión

O cambio históricoO cambio histórico

a contradicción no interior da totalidad social é o motor do a contradicción no interior da totalidad social é o motor do cambio tanto en Hegel como en Marxcambio tanto en Hegel como en Marx

as contradicións teñen lugar

Na esfera do pensamento. Arrincan na infraestructuraE expresanse en todas as

esferas da sociedade.

Hegel Marx

Al cambiar las relaciones de producción en la región económica

As leis deben estar de acordo con eses cambios

requiren normativas novas que regulen as novas formas de relación social e laboral (contratos de traballo, xornada laboral, seguros etc).

Transformación das institucións, da Moral, a relixión, a ideoloxía.

Os modos de producción na HªOs modos de producción na Hª

a forma de apropiación do traballo

por parte dos homes

libres realizase a través Do dereito de cidadanía.

a apropiación do traballo alleo a realiza o señor feudal

a través dos tributos e

das prestacións personais

Os donos dos medios de producción

apropianse do traballo excedente dos asalariados a

través da plusvalía.

Deberíase caracterizar pola propiedade colectiva

dos medios de producción.

EsclavistaFeudal

CapitalistaSocialista

Necesidade da revolución para acadar o modo de produción socialista

Esta última fase é irrealizable de maneira pacífica, senón que, como a maior parte dos cambios sociais, tense que levar a a cabo a través da loita e o conflito.

En concreto, a loita das dúas clases antagónicas en el MP capitalista, burguesía e proletariado, será cada vez maior ate desembocar no triunfo da clase ascendente, na que se encarna o progreso histórico, o proletariado.

O triunfo do proletariado

Para vencer as resistencias que ofrecerá a ese cambio a clase burguesa, ate agora dominante, requirese un período de transición ao socialismo, a chamada por Marx dictadura do proletariado, período no que a clase obreira exerce un poder férreo sobre a burguesía que tratará de recuperar os seus privilexios. Este período de transición dará paso á sociedade comunista sen clases e sen Estado.

a dictadura do proletariado e a sociedade sen clases