cronica de alfonso iii - anubar.com 03 cronica alfonso iii.pdf · cronica de alfonso iii la...

35
CRONICA DE ALFONSO III La versión digitalizada de esta obra se publica con permiso de los herederos legales de su autor bajo licencia Comunes Creativos BY-NC-ND. Se permite descargar la obra y compartirla con otras personas, siempre que se reconozca su autoría (BY). No se puede utilizar comercialmente (NC) ni se puede cambiar de ninguna manera (ND).

Upload: others

Post on 05-Oct-2020

6 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

CRONICA DE ALFONSO III

La versión digitalizada de esta obra se publica con permisode los herederos legales de su autor bajo licencia ComunesCreativos BY-NC-ND. Se permite descargar la obra ycompartirla con otras personas, siempre que se reconozcasu autoría (BY). No se puede utilizar comercialmente (NC)ni se puede cambiar de ninguna manera (ND).

T E X T O S M E D I E V A L E S

Colección creada y dirigida

por

Antonio Ubieto Arteta Catedrático de la Universidad de

Valencia

Textos Medievales, 3

CRONICA DE ALFONSO III

Edición e índices preparados por

ANTONIO UBIETO ARTETA

Valencia 1971

P R O L O G O

Depósito Legal: V. 2257 - 1960 Impreso por ANUBAR, Darío de Valcárcel, 7, Valencia - 11.

Al preparar en estos "Textos Medievales" la anterior edición manual de la Crónica de Alfonso III surgieron una serie de proble-mas e interrogantes, que explané en la revista "Hispania", XXII (Madrid 1962). Ahora repito aquí parte de dicho trabajo, prescin-diendo de las desfasadas alusiones del Prof. Sánchez Albornoz, pu-blicadas en los "Cuadernos de Historia de España".

La "Crónica de Alfonso III" se conoce a través de dos versiones , denominadas "rotense" y "ovetense" por haber estado los códices más antiguos que la contenían en las catedrales de Roda (Huesca)y Oviedo.

Tras los trabajos de Gómez Moreno y Sánchez Albornoz se admi-te en toda la historiografía que el mismo monarca Alfonso III de Asturias debió escribir el texto rotense, que más tarde sena retoca-do por el obispo Sebastián de Orense, produciendo la versión ove-tense. Se ha llegado a esta conclusión al estudiar exclusivamente una frase que alude a la ciudad hoy portuguesa de Viseo, donde se encontró una inscripción que decía: "Hic requiescit Rudericus ulti-mus rex Gotorum", "quum ciuitas Uiseo et suburbis eius iussum nos-trum esset populatus" [Ver nuestra página 29], según la versión ro-tense. La ultima frase se presenta en la versión ovetense así: "quum Viseo ciuitas et suburbana eius a nobis populata esset". [Ver nues-tra página 28].

En las frases entrecomilladas,"iussum nostrum" ("cuando la ciu-dad de Viseo y sus suburbios por nuestro mandato fuese poblada") sólo lo podía escribir el monarca, ya que únicamente él podía or-denar la repoblación de una ciudad. Sin embargo, "a nobis popula-

ta esset" ("cuando la ciudad de Viseo y sus suburbios por los nues-tros fuese poblada") lo podría escribir cualquier persona del reino de Alfonso III. Así el primer texto -e l rotense- sería escrito por Alfon-so III, mientras que el segundo -e l ovetense- sería mejorado por cualquier subdito de ese monarca.

Esta es la teoría de Gómez Moreno y Sánchez Albornoz, que la refuerzan un tanto al señalar que el texto rotense presenta descon-certadamente la lista de lugares despoblados por Alfonso I de Astu-rias, mientras que la ovetense los agrupa geográficamente. Y no se podría admitir un maleamiento en un texto posterior1. Menéndez Pidal, en cambio, no cree que la diferente redacción de la frase aludida permita atribuir cualquiera de las dos redacciones al mo-narca, que se habría limitado a sugerir la obra2.

La fecha de redacción también la presentan clara quienes han estudiado la crónica alfonsí. Como ambas versiones utilizaron la "Crónica Profética", que se terminó de escribir en abril del año 883, serían posteriores a esa fecha, aunque la rotense sería anterior a la ovetense. Y ambas se escribirían antes del año 886, fecha en que moría el obispo Sebastián de Orense, supuesto revisor del texto ove-tense.

F e c h a de r e d a c c i ó n

Con seguridad, el texto rotense es posterior al mes de abril del año 883, ya que en esa fecha se terminaba de escribir la denomina-da "Crónica Profética" que ha servido de modelo y fuente a la "Cró-nica de Alfonso III". También podemos afirmar que por lo menos el texto rotense estaba escrito antes del año 923, ya que entonces era copiado en el conocido Códice de Roda, según Gómez Moreno y Sánchez Albornoz3. Luego el texto rotense de la crónica alfonsí se escribiría entre abril de 883 y el año 923. De momento prescindi-mos del argumento que hace anterior a 886 ambos textos, ya que ese año habría muerto el obispo Sebastián de Orense, presunto autor de la versión ovetense4. Y prescindimos porque el "prólogo pelagiano", que ha servido para atribuir el texto ovetense al obispo Sebastián de Orense, no dice que sea de Orense, sino de Salamanca5.

Para fijar la fecha de redacción de esta fuente hay que tener en cuenta que las dos versiones de la "Crónica de Alfonso III" hacen un recuento de las tierras que dominaron los reyes asturianos, resaltan-

do qué tierras fueron despobladas por Alfonso I, así como la repobla-ción de "Asturias, Primerias, Liébana, Transmiera, Sopuerta, Ca-rranza Bardulia que ahora se llama Castilla, y la parte marítima de Galicia". En cambio, ''Alava, Vizcaya, Alaón y Orduña, por sus ha-bitantes es sabido que siempre fueron poseídas, así como Pamplona, Deyo y Berrueza". [Ver nuestras páginas 36 y 37],

Parece claro que el autor de la "Crónica de Alfonso III" estaba persuadido de que en las tierras de habla vascona nunca habían domi-nado los musulmanes. Y ésto es cierto sólo en parte: sí podemos ad-mitir que cuando la crónica se escribía todas esas tierras debían ser cristianas, aunque en tiempos anteriores -Pamplona capituló ante los musulmanes hacia el 718 y luego hacia 738- hubiesen estado sujetas

a los emires cordobeses. Hay en la crónica una realidad histórica bien reflejada: las tie-

rras de Alava, Vizcaya, Alaón, Orduña, Pamplona, Deyo y Berrue-za estaban en manos cristianas cuando se escribió esta noticia.

Y efectivamente la mayor parte de esas tierras eran poseídas por los cristianos el año 883, pero no todas. La posición de Deyo -y aun quizá Berrueza- estaban en manos musulmanas el año 883, y aún mu-cho después. Luego la "Crónica de Alfonso III", en sus dos versiones, se escribió mucho después del año 883. Se escribiría después de ser conquistada Deyo por los cristianos. Y no cabe alegar ignorancia por parte de los autores de la crónica real, ya que la "Crónica Albelden-se" -recuérdese la relación que pudo tener con la de Alfonso III- ci-ta concretamente Deyo como posición musulmana el mismo año 8836.

Hay que precisar la historia de Deyo y la fecha de su conquista por los cristianos para poder datar la "Crónica de Alfonso III" en sus dos versiones. Aunque los datos cronísticos y documentales escasean, se puede llegar a conclusiones realmente sorprendentes.

Según la "Crónica Albeldense", el año 882 los Benicasi estaban en plena lucha familiar. El benicasi Mohamed Ababdela -apoyado por los cordobeses- luchaba con su tío Ismael ibn Muza y con su pri-mo Ismael ibn Fortún, que eran apoyados por pamploneses y asturia-nos. Mohamed Ababdela venció a sus parientes y entró en Zaragoza, recibiendo en prenda -tras algunas incidencias con Córdoba- el cas-tillo de Valtierra, de su tío Ismael ibn Muza; y la ciudad de Tudela y el castillo de San Esteban de Deyo, de manos de suprimo Ismael Ibn Fortún7. Y al año siguiente (883), el emir Mohamed I envió al principe heredero Almondir a luchar contra estos Benicasi, raziando

9 8

10 11

las tierras de Zaragoza y Deyo ("Degium ex parte intrauit et depre-dauit")8.

El año 883 Deyo era posición musulmana en manos de los Beni-casi, según la "Albeldense". Existan o no relaciones entre esta cró-nica y la de Alfonso III , es evidente que ni en 883 ni tres años más tarde -fecha supuesta para la muerte del supuesto autor Sebastián, obispo de Orense- podía sugerir el autor de la crónica alfonsí que Deyo había sido siempre cristiana.

No existe dato conocido que precise cuándo Deyo pasó a ser po-sición cristiana. Pero sí hay indicios bien expresivos. El dueño de Deyo el año 883 -Mohamed Ababdela-, en 886 realizaba una expe-dición por tierras alavesas9; el año 891 conquistaba el castillo Silba-niano en la región de Pamplona1 0 ; el año 898 intentaba reconquistar Zaragoza, empresa en la que perdía la v i d a 1 1 . Es admisible suponer que entre 883 y 898 los Benicasi continuaron poseyendo la posición de Deyo, de acuerdo con su política expansiva. Y esta política con-tinuó bajo el dominio de Lope ibn Mohamed, hijo y sucesor de Moha-med Ababdela, hasta que moría en lucha contra Pamplona (908) el último representante de los Benicasi12 .

Fue entonces cuando el rey de Pamplona Sancho Garcés I (905-925) pudo ocupar Deyo, y después Calahorra (914) Que fue San-cho Garcés I el conquistador de Deyo parece deducirse el "Initium regnum Pampilonam", que señala cómo este monarca "tomó por Cantabria desde la ciudad de Nájera hasta Tudela todos los castillos. La tierra de Deyo con todas sus fortalezas poseyó. Las tierras regadas por el río Arba [de Luesia y Biel] y las de Pamplona sometió a su jurisdicción. Y, con todas las fortificaciones, todo el territorio de Ara-gón tomó" 1 4 .

La conquista de Deyo se produciría entre los años 905 y 914, fe-chas condicionadas por la sujeción de Pamplona a Sancho Garcés I -era rey antes de esa fecha en otras tierras de la actual Navarra15-, y por la ocupación de Calahorra (914). Si nos fijamos que la muerte del benicasi Lope Mohamed se produjo el año 908, podemos sospe-char que Deyo fue cristiano después del año 908. Con todo, la fecha 905 es suficiente para indicar que las dos versiones de la "Crónica de Alfonso III" son posteriores a ese año. Y es de suponer que pasarían

algunos años antes de que se olvidase la ocupación hecha por Sancho Garcés I y se llegase a considerar a Deyo como una tierra que siem-pre había sido poseída por sus habitantes.

Así, las dos versiones hoy conocidas fueron redactadas con

posterioridad al año 905. En principio queda descartada la paterni-dad del obispo Sebastián de Orense con respecto al texto ovetense,

ya que tal prelado había muerto hacia 886. Podemos afirmar que las dos versiones aludidas se escriben des-

pués del año 905s el texto rotense se copiaba antes de 923 en el Có-dice de Roda. La limitación de fechas nos obliga a enfrentarnos con un problema soslayado insistentemente: nos referimos al principio de la "Crónica de Alfonso III".

El texto rotense -copiado en la forma hoy conocida antes de 923- comienza así "Inicipit cronica Uisegotorum a tempore Bamba-ni regi usque nunc in tempore gloriosi Ordoni regis diue memorie Adefonsi regis filio collecta". En el texto ovetense se altera el final de toda esta introducción de esta manera: "... in tempore gloriosi) Garseani regis Adefonsi filii colecta". [Ver nuestras páginas 20 y 21],

¿Cómo soslayar la dificultad que suponía que una crónica es-crita entre 883 y 886 alcanzase hasta Ordoño II (914-924), según el texto rotense; o hasta García I (910-913), según el ovetense?. Sólo forzado el sentido de la palabra "collecta". El epígrafe rotense a-nunciaría que la crónica alcanzaba hasta Ordoño II, mientras que la ovetense alcanzaría hasta tiempos del rey García. Pero esta interpre-tación no resiste la comparación de los textos conocidos; ambos al-canzan hasta la proclamación de Alfonso III. Uno de los textos -el rotense- se copió a poco de escribirse; es raro que se mutilase exac-tamente en el mismo lugar que el ovetense. Tendremos que admitir que ambas versiones nos dan íntegro el texto de la crónica, y que la interpretación dada a este epígrafe no es correcta.

Creemos que la traducción del preámbulo del texto rotense es así: "Comienza la crónica de los visigodos desde el tiempo del rey Vamba hasta ahora, reunida en tiempo del glorioso rey Ordoño [II], hijo del rey Alfonso [III], de gloriosa memoria". Y lo mismo el tex-to ovetense, cambiando el nombre del rey Ordoño II por el de Gar-cía. Con esta traducción resultaría que el texto rotense hoy conoci-do habría sido preparado bajo el reinado de Ordoño II (914-924), y el texto ovetense entre 910 y 91316.

Si comparamos la fecha de redacción condicionada por la ocu-pación de Deyo (posterior a 905) y la inclusión del texto rotense en el Códice de Roda (hacia 923), con los reinados de García y Ordoño II, podemos comprobar que todas las fechas son coincidentes. García

y Ordoño II llenan los años 914-924, y la "Crónica de Alfonso III" debió ser escrita entre 905 y 923.

12 13

Es demasiada coincidencia para que despreciemos los preámbu-los de las dos versiones de la crónica alfonsí, y para que atribuya-mos a la palabra "collecta" un significado diferente a"reunida", "compilada" u otro similar.

Creemos que se puede admitir sin ningún género de reservas que el texto ovetense se compiló durante el reinado de García (910-913), mientras que el texto rotense se adaptó bajo el reinado de Ordoño II (914-924), siendo primero el ovetense y después el rotense. Con ello la atribución a Alfonso III queda absolutamente descartada, a no ser que admitamos arbitrariamente que en tiempos de García y Ordoño 11 se readaptaron una serie de textos escritos durante los últimos años del siglo IX.

En cuanto a la carta que encabeza la versión ovetense no nos pa-rece elemento utilizable. No sabemos con certeza cuándo se incluyó en el contexto. El Alfonso citado lo mismo puede ser Alfonso III que Alfonso IV, Alfonso Fruélaz o Alfonso V. Tampoco es preci-so que Sebastián sea obispo, ni que el presbítero Dulcidio sea el alu-dido en la Crónica Albeldense. Si un interpolador ha añadido en cualquier fecha la mención "Adefonsi regis tertii", lo mismo se ha podido añadir la carta aludida17.

P r o b l e m a de a u t o r

El estudio de la sintaxis de la "Crónica de Alfonso III" permite fijar la existencia de varios grupos, absolutamente diferenciados y estudiados por Miguel Stero 1 8 . Son los siguientes, que concretamos a base de las frases que tal latinista precisa:

a) Con una construcción muy pobre, en general. Alcanza desde el principio hasta la proclamación de Pelayo. Las fiases que lo l i -mitan son: "Quumque rex uitam finisset et in eodem loco sepultus fuisset" [pág. 21] y "Sed antequam rediret, per quadam"[pág. 31],

b) Una serie de frases elaboradas de distinta manera que hasta allí, con subordinación de oraciones de relativo con el pluscuam-perfecto de indicativo, no empleado con anterioridad. Narra la hui-da de Pelayo desde Córdoba a Asturias y su rebelión. Las frases que lo limitan son: "Nefandus Tarec ad prefatum Munnuza" [pág. 31] y "Qui Alkama sic a consorte suo consilio" [pág. 33].

c) Un fragmento en el que el estilo cambia absolutamente, con oraciones temporales en que aparece dum y ut con subjuntivo, com-parativas en periodo hipotético, y hasta una oración objetiva de in-

finitivo, caso único en toda la crónica. Existen también expresiones o frases desusadas en el resto, circunstancia que ya resaltó Gómez Moreno; y hasta se añade la frase "ut supra dixi" [pág. 33], que no tiene correlación con cualquier cosa dicha anteriormente. Funda-mentalmente este fragmento describe la batalla de Covadonga. Las frases que lo limitan son: "Puto te non latere" [pág. 33] y "Nam quum lapides agresse essent" [pág. 35],

d) Un pasaje en buen latín, semejante al grupo b). Alcanza los reinados de Fáfila y la proclamación de Alfonso II el Casto. Las fra-ses máximas apuntadas son: "Quumque spiritum emisisset" [pág. 39] y "Qui dum iste regnaret Adefonsus" [pág. 41].

Hasta aquí Stero encuentra una sintaxis latina que procura embe-llecer lo que narra. Desde este momento aparece el grupo último.

e) Caracterizado por su "estilo miserable, miserable por lo ab-solutamente pobre y falto de toda gala"1 9 .

Tras el estudio aquí reseñado, no parece correcto atribuir la "Crónica de Alfonso III" a un solo autor. Es absolutamente imposible que un solo escritor pueda producir una obra con tan sustanciales di-ferencias sintácticas entre las partes arriba acotadas. Debemos admi-tir de una vez para siempre que la Crónica de Alfonso III es un cen-tón de textos escritos por diversas personas, diferenciadas fundamen-talmente por su distinto grado de conocimiento del latín.

¿Quiénes fueron esas personas y cuándo escribieron?. Entramos en el campo de la pura hipótesis. Pero parece que de

la división antes citada podemos deducir la existencia de tres cro-nistas diferentes, que denominaremos provisionalmente A, B y C. El cronista A sería autor del grupo a), con una cultura latina interme-dia entre el B y el C. El cronista B sería autor indudable de los gru-pos b) y d), con la posibilidad de alcanzar su punto culminante esti-lístico al narrar el apartado b): resultaría el escritor de más talla literaria dentro de los tres. El cronista C redactaría la parte denomi-nada e), con una falta excepcional de medios y recursos literarios; sería el más inculto, estilísticamente hablando.

El autor A reseñaría la historia desde Vamba hasta la proclama-ción de Pelayo. El B, desde la rebelión de Pelayo hasta la proclama-ción de Alfonso II el Casto. El cronista C nos contaría las luchas ha-bidas con motivo de la proclamación de este monarca, y alcanzaría proclamación de Alfonso III de Asturias. Estamos dentro -re-

petimos- de un campo hipotético. Pero existen muchas analogías entre esta división y un denigrado texto del siglo XII para que pres-

cindamos de traerlo a colación: nos referimos al denominado "pró-logo pelagiano".

El obispo de Oviedo, Pelayo, señala que "desde el rey Vamba hasta el católico Pelayo, rey de los godos, San Julián Pomerio, arzo-bispo de Toledo que juntamente con el rey Pelayo llevó a Asturias el arca con las reliquias santas que ahora se veneran en la iglesia de Oviedo, como lo había investigado y oído de sus mayores y antece-sores acerca de los reyes godos, como pudo, plenísimamente escri-bió" 2 0 . El denigrado prelado ovetense atribuía en el siglo XII al fan-tasmagórico San Julián Pomerio una crónica que coincide sustancial-mente con lo que nosotros atribuimos al cronista A .

¿Estará el grupo a) escrito por un toledano?. Es posible que s í . Aparte de las noticias que da sobre la Toledo visigoda, es interesan-te comprobar que tiende a denominar "urbs" a la ciudad del Tajo, mientras que tal denominación no la encontraremos relacionada con otras entidades de población. El hecho de que la noticia pelagiana presente a San Julián Pomerio como refugiado al lado de Pelayo ex-plicaría la animadversión del fragmento a) contra Vitiza, ya que es-taría escrito por un enemigo político, partidario de Rodrigo.

Surge rápidamente una objeción contra esta hipótesis -aparte de que no se conoce un arzobispo de Toledo con ese nombre en el siglo VIII, aunque también es cierto que no sabemos con exactitud la se-rie de prelados toledanos en tal centuria-; en este grupo a) se en-cuentra la frase "iussum nostrum" que ha servido para atribuir la pa-ternidad de la Crónica a Alfonso III. ¿Habría una interpolación? Dentro también del campo de la hipótesis se podría solucionar el pro-blema sin recurrir al manido truco de las interpolaciones supuestas por los estudiosos actuales cuando no saben resolver las dificultades que presenta un texto o cuando se opone a sus teorías preconcebidas.

Si admitimos que el grupo a ) ha sido escrito por un arzobispo to-ledano coetáneo del rey Pelayo (718-737), es admisible también que ta l persona tuviese una formación isidoriana, lo que obligaría a dar a la palabra "populatus" un sentido clásico, absolutamente contrario al típicamente medieval . Y la frase donde se encuentran las mági-cas palabras "iussum nostrum" no tendría el carácter hasta ahora su-puesto, sino que se traduciría así: "En nuestros difíciles t iempos, cuando la ciudad de Viseo y sus suburbios por nuestro mandato fuese despoblada . . . se encontró. . . un epitafio as í escrito: Aquí descansa Rodrigo, último rey de los godos".

La alusión a Viseo no sería así relacionada con la repoblación

hecha por Alfonso III (866-910) , si no con la despoblación real i-zada por Alfonso I (739-756) , cuyos hombres procurarían recorrer la ciudad para llevarse lo que considerasen de más importancia. El adjetivo "rudis" que inicia la frase más parece que puede relacio-narse con los calamitosos y difíciles tiempos de Alfonso I que con los de Alfonso III .

Si se confirmase la identidad de San Julián Pomerio, la mención de Viseo serviría para datar este fragmento hacia mediados del siglo VIII.

Y seguimos dentro del campo de la hipótesis. Y de la compara-ción con el "prólogo pelagiano". Este dice a renglón seguido del que copiamos más arriba: "Desde Pelayo hasta Alfonso [11] el Casto y Católico escribió plenísimamente de los reyes godos el obispo de la iglesia de Salamanca, Sebastián, como lo había oído y averiguado de sus mayores y predecesores" El cronista que hemos denomina-do B redactó exactamente una historia que contenía la misma exten-sión que la atribuida a Sebastián, obispo de Salamanca. Es también demasiada coincidencia para que prescindamos de tal dato.

¿Escribiría Alfonso III el grupo e ) , el que presenta una redac-ción más elemental? No parece que la crónica permita asegurarlo. ¿Qué relación tuvo Alfonso III con este texto que lleva su nombre? Si se admite que la Crónica es el resultado de la adaptación de tres textos diferentes, y aun escritos en diferentes épocas; si se admite que fue compilada en la forma que actualmente la conocemos bajo los reinados de García (910-913) y de Ordoño II (914-924) , como dice la introducción de ambos textos, es evidente que el gran mo-narca asturiano Alfonso III tuvo muy poco que ver con la Crónica que hoy circula bajo su nombre.

17

NOTAS

1 Cfr. Claudio SANCHEZ ALBORNOZ, "La redacción original de la Crónica de Alfonso III", en "Spanische Forschungen der Gö-rresgesellschaft", II (1929), páginas 47-66; y GOMEZ MORENO: "Las primeras crónicas de la Reconquista: el ciclo de Alfonso III", en "Boletín de la Real Academia de la Historia", C (Madrid, 1932), págs. 582 y ss.

2 Cfr. Ramón MENENDEZ PIDAL, "La historiografía medieval sobre Alfonso II", en "Estudios sobre la monarquía asturiana" (Ovie-do, 1949), pág. 5,

3 Cfr. GOMEZ MORENO, "Las crónicas de la Reconquista", pág. 585; SANCHEZ ALBORNOZ, "El particularismo castellano", pág. 92.

4 La muerte de Sebastián, obispo de Orense, se produjo hacia esas fechas, pues se documenta por última vez el año 886.

5 El "prólogo pelagiano" no atribuye la crónica a un obispo de Orense, sino a uno de Salamanca. Tal texto dice así: "Et a Pe-lagio rege usque ad Adefonsum casti et catholici regis gotorum Se-bastianus Salmanticensis ecclesie episcopus, sicut a maioribus et predecessoribus suis inquisivit de gotis regibus et audiuit, plenissi-me scripsit" (Cfr. fray Justo PEREZ DE URBEL, "Sampiro. Su cró-nica y la monarquía leonesa en el siglo X", (Madrid 1952, pág.480)

6 "Postea quoque in era DCCCC. XXI., quod est presenti anno, suprefatus Almundar, Mahomat regis filius, cum duce Aboha-lit... Degium ex parte intrauit et depredauit", dice al narrar las

luchas de cordobeses contra los Benicasi del valle del Ebro (Cfr. "crónica Albendense", edic. GOMEZ MORENO, "Las crónicas de la

Reconquista", pág. 608). 7 "Tuncque Ababdella tium dimisit, et ob inde Ualterram cas-

trum ab illo accepit. Similiter et cogermanum dimisit, et ob id Tutelam atque castrum Sancti Stephani ab eo accepit" ("Crónica Albeldense", edic. GOMEZ MORENO, "Las crónicas de la Recon-quista", pág. 608).

Sobre estos problemas vid. José Mª . LACARRA, "Las relaciones entre el reino de Asturias y el reino de Pamplona", en "Estudios so-bre la Monarquía asturiana" (Oviedo 1949), pág. 237.

8 Cfr. texto recogido en la nota 6, y su significado en LACA-RRA, "Las relaciones", pág. 237.

9 Cfr. texto de Ibn Adhari aludido por LACARRA, "Las rela-ciones", pág. 243, nota 44.

10 "Era DCCCC, XXVIIII fractus est castro Silbanianus a Moha-mad Iben Lup [ ]", en "De Pampilona", cfr . José M8 LACA-RRA, "Textos navarros del códice de Roda", en "Estudios de edad Media de la Corona de Aragón", I (Zaragoza 1945), pág. 255; vid. también LACARRA, "Las relaciones", pág. 238.

11 "Era DCCCC. XXXVI mortuus est Mohamad Iben Lup" (Cfr. LACARRA, "Textos", pág. 255). Vid. además Lacarra: Las relacio-nes, pág. 238.

12 "Era DCCCC. XLVI, II kalendas octobris, interemptus est Lupe a Sanzione rege in As[ ]" (Cfr. LACARRA, "Textos", pág. 255). Vid. además LACARRA, "Las relaciones", pág. 238.

13 Sobre estos problemas vid. José M ª . LACARRA, "Expedi-ciones musulmanas contra Sancho Garcés (905-925)", en "Príncipe de Viana", I (Pamplona 1940), págs. 45-46.

14 Según el "Initium regnum Pampilonam", el rey Sancho Car-cés I "cepit per Cantabriam a Nagerense urbe usque ad Tutelam om-nia castra. Terram quidem Degense cum opidis cuncta possidebit. Arbam namque Pampilonensem suo iuri subdidit. Necnon cum cas-tris omne territorium Aragonense capit" (cfr. LACARRA, "Tex-

tos", pág. 259). Poco después continúa el texto indicando que ta l monarca fue enterrado "in Sancti Stefani por t ico" .

18

Sobre el enterramiento de Sancho Garcés I planteé un problema en mi trabajo "¿Dónde estuvo el panteón de los primeros reyes pam-ploneses?", en "Principe de Viana", XVIII (1958), p¿gs. 267-277. Allí diferencié las dos posiciones denominadas "Sancti Stephani", la de Deyo y la de Arresa. Aquélla estaba en Monjardín; ésta en la des-embocadura del Ega en el Ebro.

15 Cfr. Antonio UBIETO ARTETA, "La dinastía Jimena", en "Saitabi", X (Valencia 1960), págs, 71-73.

16 Sobre las fechas de reinado de García y Ordoño II vid. Emi-lio SAEZ, "Sobre la cronología de Ordoño II de León", en "Cuader-nos de Estudios Gallegos", fasc. XX (1951), págs. 353-374.

17 El hecho de que se denomine "tercero" al rey Alfonso nos indica que el epígrafe es muy moderno.

18 Cfr. Miguel STERO, "El latín de la Crónica de Alfonso III", en "Cuadernos de Historia de España", IV (Buenos Aires 1946), págs. 125-135. Utilizamos este interesante trabajo, aun cuando su autor no lleva hasta sus últimas consecuencias la agrupación de textos que realiza. Las páginas que van entre paréntesis en nuestro trabajo res-ponden a esta edición de la "Crónica de Alfonso III".

19 Cfr. STERO, "El latín", págs. 134-135, 20 Vid. este texto en PEREZ DE URBEL, "Sampiro", pág. 480. 21 Vid, este texto en PEREZ DE URBEL, "Sampiro", pág. 480.

CRONICA DE ALFONSO III

Texto ovetense, en las páginas pares Texto rotense, en las páginas impares

Adefonsi regis tertii Legionensis, cognomento magni, chronicon ad Sebastianum de regibus Gotthorum a Vuamba et Ouetensium us-que ad Ordonium primum.

In nomine Domini nostri Ihesu Christi.

Incipit chronica Visegothorum a tempore Vuambani regis usque nunc in tempore gloriosi Garseani regis Adefonsi filii collecta.

Adefonsus rex Sebastiano nostro salutem. Notum tibi sit de histo-ria Gothorum, pro qua nobis per Dulcidium prestiberem notuisti, pigritiaeque ueterorum scribere noluerunt, sed silentio occultaue-runt. Et quia Gothorum chronica usque ad tempora gloriosi Vuambani regis Isidorus, Yspalensis sedis episcopus, plenissime edocuit, et nos quidem ex eo tempore sicut ab antiquis et praedecessoribus nostris audiuimus, et uera esse cognouimus, tibi breuiter intimabimus.

[ R e c e s v i n t o ]

Igitur Recesuintus, Gothorum rex, ab urbe Toleto egrediens, in uillam propriam uenit, cui nomen erat Gerticos, quae nunc in monte Caure dignoscitur esse. Ibique proprio morbo decessit. Quumque rex uitam finisset et in eodem loco sepultus fuisset, Vuamba ab omnibus praeelectus est in regno, era DCCX.

Incipit cronica Uisegotorum a tempore Bambani regis usque nunc in tempore gloriosi Ordoni regis diue memorie Adefonsi regis filio collecta.

[ R e c e s v i n t o ]

Recesuindus, Gotorum rex, ab urbe Toleto egrediens, in uillam propriam uenit, cui nomen erat Gerticos, quod nunc a bolco appel-latur [Bamba], qui in monte Caurensi esse dicnoscitur. Ibique pro-prio morbo discesit. Quumque rex uitam finisset et in eodem loco sepultus fuisset, ab omnibus in conmune electus est Bamba in regno, era DCCX.

[ W a m b a ]

Sed ille renuens et adipisci regnum nolens, tamen accepit inui-tus quod postulabat exercitus. Statimque Toleto aduectus, in eccle-siam metropolis Sanctae Mariae est in regno perunctus. Ea hora, praesentibus cunctis, uisa est apis de eius capite exilire, et ad cae-lum uolitare, et hoc signum factum est a Domino ut futuras uictorias nuntiaret, quod postea probauit euentus.

Astores et Vascones crebo rebellantes edomuit et suo imperio subiugauit.

Galliarum prouinciae ciues, coniuratione facta, a regno Gotho-rum se absciderunt, regnoque Francorum se subdiderunt. Pro quibus restaurandis domandisque prouinciis Paulus dux a Vuambane directus cum exercitu, non solum iniunctum sibi negotium non peregit, sed contra patriam agens, tyrannorum scelestorum factus est princeps. Sed si plenius cognoscere uis quantas caedes, quantas urbium incen-siones, quantas strages, quanta agmina Francorum uel Gallorum a Vuambane sint interempta, quantasque famosissimas uictorias idem exercuerit, quae de Pauli tyrannide excidia euenerint; beatum Iulia-num metropolitarum legito, qui historiam huius temporis liquidissi-me contexuit.

Illius namque tempore ducentae septuaginta naues Sarracenorum Yspaniae littus sunt adgressae; ibique omnia eorum agmina ferro sunt deleta, et classes eorum ignibus concrematae. Et ut tibi cau-sam introitus Sarracenorum in Yspaniam plene notesceremus, origi-nem Eruigii regis exponimus.

[ C h i n d a s v i n t o ]

Tempore namque Cindasuinti regis ab imperatore expulsus qui-dam Ardabastus ex Grecia, in Yspaniam peregrinaturus aduenit; quem Cindasuintus honorifice suscipiens, ei consubrinam suam in coniugio copulauit, ex qua natus est Eruigius. Qui Eruigius, quum esset pala-tina peritia enutritus et honore comitis sublimatus, elate et callide aduersus regem excogitans, herbam, cui nomen est spartus, illi in potum miscuit, et statim regi memoria est ablata. Quumque epis-

[Wamba]

Sed ille renuens et adipiscere nolens, tamen accepit inuitus quod poposcebat exercitus. Statimque Toleto aduectus, in ecclesia Sancte Marie est in regno perhunctus. Ea hora, presentibus cunctis, uisa est apis ex caput eius exilire, et ad celis uolitare, et hec signum fatum est a Domino ut futuras uictorias nuntiaret, quod postea prouauit

ebentus. Astores et Uascones crebo reuelantes plures uices et domuit, et

suo imperio subiugauit. Paulum quendam ducem prouincie Gallie directum statimque

reuellauit et omnem patriam illam conturuauit, Acminibus Franco-rum adiubatus contra Banbanem regem ad prelium est preparatus, quo predicto regi Uasconie pre nuntium est delatum. Statim illis in partibus premouit exercitum. Paulum uero de ciuitate in ciuitatem fugientem persequitur rex quousque Nimascum ciuitatem ingreden-tem. Ibique eum obsidione uallauit. Tertio quoque die eos omnes cepit, cum eo iudicialiter intendit, et ei occulos euellere precepit. Multa quoque acmina Francorum ibi interemit, prouinciam quoque illam ordine suo correxit et ad urbem Toletanam cum triunfo reuer-tit.

Illius quoque tempore CCLXX nabes sarracenorum Spanie litus sunt adgresse; ibique omnes pariter sunt delete et ignibus concrema-te.

Hic rex Toleto sinoda sepius agere ordinauit sicut et in canonica sententia plenissime declarauit.

[ C h i n d a s v i n t o ]

Tempore namque Cindasuindi regis, ex Greda uir aduenit no-mine Ardauasti qui prefatus uir ab imperatore a patria sua est expul-sus, mareque transiectus, Spania est aduectus; quem iam suprafactus Cindasuindus rex magnifice suscepit, et ei in coniungio consubrinam suam dedit, ex qua coniunctione natus est filius nomine Eruigius. Quumque prefatus Eruigius palatio esset nutritus et honore comitis su-blimatus, superuia elatus, callide aduersus regem est excogitatus

22 OVETENSE ROTENSE 23

copus ciuitatis seu optimates palatii, qui regi fideles erant, quibus penitus causa potionis latebat, uidissent regem absque memoria ia-centem, causa pietatis commoti, ne rex inordinate migraret, sta-tim ei confessionis et paenitentiae ordinem dederunt. Quumque rex a potione conualuisset et ordinem sibi impositum cognouisset, mo-nasterium petiit. Ibique quamdiu uixit in religione permansit. Reg-nauit annos VIIII, mensem I; et in monasterio uixit annos VII, men-ses III. Morte propria decessit in pace.

Erbam cui nomen est spartus illi dedit potandam; statimque ei me-moria est ablata. Quumque episcopus ciuitatis seu et obtimates pa-latii, qui regis fideles erant, cui penitus causa potionis lateuat, ui-dissent regem iacentem et memoriam nullam abentem, causa pieta-tis comoti, ne rex sine ordine migraret, statimque ei confessionis ordinem seu et penitentie dederunt. Quumque rex a potione surrexit et factum persensit, ad monasterium perrexit. [Ibique quandiu ui-xit] in religione permansit. Fuit in regno annis VIIII, mense I; et in monasterio uixit annis VII, menses III. Morte propria discessit, era DCCXVIIII.

[ E r v i g i o ]

Post Vuambanem Eruigius regnum obtinuit, quod callide inuasit. Legesque ab Vuambane institutas corrupit, et alias ex nomine suo

edidit. Et ut fertur, erga subditos modestus fuit.

Filiam suam Cixilonem egregio uiro Egicani, consubrino Vuam-banis, in coniugio dedit.

Ipse iam dictus Eruigius fine proprio defunctus est Toleto, era DCC XXV.

[ E r v i g i o ]

Post Bambanem Eruigius regnum obtinuit, que tirannide sumsit. Multa sinoda egit, legesque a predecessore suo editas ex parte

corripit, et alias ex nomine suo adnotare precepit. Eo ut ferant pius et modestus erga subditos fuit.

Filiam quoque suam nomine Ciscilonem magno uiro Egicani, consubrino Bambani regi, in coniungio dedit.

Fine proprio defuntus est Toleto. Regnauit annis VI, menses IIII. Era DCCXXV.

[ E g i c a ]

Eruigio autem defuncto, supradictus Egica electus est in regno, multumque sapiens et patiens fuit. Synodum saepissime congregauit, sicut canonica instituta euidentius declarant. Gentes infra regnum tumentes perdomuit.

Aduersus Francos inrumpentes Gallias ter praelium egit, sed triumphum nullum cepit.

[ E g i c a ]

Huic in regno gener illius Egica successit. Iste quidem sapiens et patiens fuit. Sinoda generalia egit. Gentes multas infra [regnum] tumentes perdomuit.

Cum Francis ter prelium gessit, sed triunfum nullum cepit.

Quumque regnum conscendit, abungulus eius Bamba rex ei prece-pit ut coniungem dimitteret, eo quod pater eius Eruigius callide eum a regno expullisset, quod ille iussa conpleuit et quadam occa-sione eam dimisit.

Filium suum Vuitizanem in regno sibi socium fecit: eumque in ciuitate Tudense prouinciae Gallaeciae habitare praecepit, ut pater teneret regnum Gothotum et filius Sueuorum.

Ante filii electionem regnauit annos X, cum filio uero annos V. Fine proprio Toleto decessit, era DCC. XXX. VIIII,

[ V i t i z a ]

Post Egicani decessum Vitiza ad solium patris sui reuertitur Tole-tum.

Iste quidem probrosus et moribus flagitiosus fuit, et "sicut equus et mulus, quibus non est intellectus" (Ps. 31, 9), cum uxoribus et concubinis plurimis se inquinauit: et ne aduersus eum censura ec-clesiastica consurgeret, concilia dissoluit, canones obserauit, om-nemque religionis ordinem deprauauit. Episcopis, presbyteris et dia-conibus uxores habere praecepit. Istud quidem scelus Yspanie causa pereundi fuit. Et quia reges et sacerdotes legem Domini derelique-runt, omnia agmina Gothorum Sarracenorum gladio perierunt.

Interea Vuittiza post regni annos X, morte propria Toleto deces-sit, era DCC XL VIIII.

[ R o d r i g o ]

Vuittizane defuncto, Rudericus a Gothis elegitur in regno.

Sed ante uxoris dimissionem abebat ex ea filium adulescentem nomine Uitizanem, quem rex in uita sua in regno participem fecit; et eum in Tudensem ciuitatem auitare precepit, ut pater teneret regnum Gotorum et filius Sueuorum.

Qui ante filii electionem regnauit annis X, et cum filio annis V. Fine proprio Toleto discessit, era DCCXXXVIIII.

[Vi t iza]

Post Egicanis discessum Uitiza ad regni solium reuertitur Toleto.

Iste quidem probrosus et moribus flagitiosus fuit. Concilia dissol-vit. Cannones siggillauit. Huxores et concubinas plurimas accepit. Et ne aduersus eum concilium fieret, episcopis presbiteris seu diaco-nibus hoxores abere precepit. Istut namque Spanie causa pereundi fuit. Sicut dicit scriptura: "quia habundauit iniquitas, refrigessit karitas" [Matt. 24, 12]. Et alia scriptura dicit: "si preccat populus, orat sacerdos; si peccat sacerdos, plaga in populo" [Num. VIII, 19; XVI, 46-48?]. Et quia reccesserunt a Domino, ut non ambularent in uiis preceptorum eius, et non obseruantes custodirent qualiter Domi-nus proibet sacerdotibus inique agere, dum dicat ad Moysen in Exo-do: "Sacerdotes quia accedunt ad Dominum Deum sactificentur, ne forte derelinquat illos Dominus" [Exod, 19, 22]. Et iterum: "quum accedunt ministrare ad altare sanctum, non adducant in se delic-tum, ne forte moriantur" [Levit, 21, 23; Matt. 5, 23]. Et quia re-ges et sacerdotes Domino de[re]linquerunt, ita cuncta agmina Spa-nie perierunt.

Interea Uitiza post regni annis X.Morte propria Toleto migrauit, era DCCXLVIIII.

[Rodr igo]

Quo Uitizane defuncto, Rudericus a Gotis eligitur in regno. Nos uero antea prosapiem generis eius nunciauimus quam regni

eius exordia disponamus. Qui iam factus Rudericus ex patre Teode-fredus est genitus. Teodefredus uero filius Cindasuindi regis fuit,

26 OVETENSE ROTENSE 27

Iste nempe in peccatis Vuittizani ambulauit: et non solum zelo iustitiae armatus huic sceleri finem non imposuit, sed magis am-pliauit. Filii uero Vuittizani inuidia ducti eo quod Rudericus reg-num patris eorum acceperat, callide cogitantes, missos nuncios ad Africam mittunt, Sarracenos in auxilium petunt, eosque nauibus aduectos Yspaniam intromittunt. Sed ipsi qui patriae excidium in-tulerunt, simul cum gentes Sarracenorum gladio perierunt.

Itaque quum Rudericus ingressum eorum cognouisset, cum omni agmine Gothorum eis praeliaturus occurit: sed dicente Scriptura: "in uanum currit quem iniquitas praecedit". Sacerdotum uel suorum peccatorum mole oppressi, uel filiorum Vuittizani fraude detecti, omne agmen Gothorum in fugam sunt uersi et gladio deleti. De Ru-derico uero rege nulli cognita manet causa interitus eius. Rudis namque nostris temporibus, quum Viseo ciuitas et suburbana eius a nobis populata esset, in quadam baselica monumentum est inuen-tum, ubi desuper epitaphion sculptum sic dicit: "Hic requiescit Ru-dericus ultimus rex Gothorum".

Arabes autem, patria simul cum regno oppresso, pluribus annis per praesides Babylonico regi tributa persoluerunt, quousque sibi re-gem elegerunt, et Cordubam urbem patritiam regnum sibi firmaue-runt.

28 OVETENSE ROTENSE 29

quem pater in etate parbule reliquid. Quumque tempus transisset et ad etatem perfectam uenisset, uidens eum Egica rex eligantem, re- cogitans in corde ne cum Gotis coniurationem faceret, [et] eum a paterno regno expuleret, Teodefredo oculos euellere precepit, qui a regia urbe expulsus, Corduba adiit habitandus. Ibique sortitus est ex magno genere huxorem nomine Ricilone; et ex eis natus est filius iam dictus Rudericus. Qui Rudericus iam suprafactus creuit et ad etatem perfectam uenit, uir uellator fuit. Ante quam regnum adi-pisceret, Corduba in ciuitate palatium est fabricatus, qui nunc a caldeis uallat Ruderici est uocitatus. Iam nunc reuertamur ad or-dinem regni.

Postquam Uitiza fuit defunctus, Rudericus in regno est perhunc-tus, cuius tempore adhuc in peiore nequitia creuit Spania. Anni reg-ni illius tertio, ob causam fraudis filiorum Uitizani, Sarrazeni in-gressi sunt Spaniam.

Quumque rex ingressum eorum cognovisset, statim cum exer-citu egressus est eis ad uellum. Sed suorum peccatorum classe op-pressi, et filiorum Uitizani fraude detecti, [Goti] in fuga sunt uersi. Quo exercitus fugatus usque ad internicionem eo pene est deletus. Et quia derelinquerunt Dominum ne seruirent ei in iustitia et ueri-tatem, derelicti sunt a Domino ne auitarent terram desiderauilem. De Ruderico uero rege, cuius iam mentionem fecimus, non certum cognouimus interitum eius. Rudis namque nostris temporibus, quum ciuitas Uiseo et suburbis eius iussum nostrum esset populatus, in quadam ibi baselica monumentus inuentus est, ubi desuper epitafion huiusmodi est conscriptus. "Hic requiescit Rudericus ultimus rex Gotorum".

Sed redeamus ad illum tempus quo Sarrazeni Spaniam sunt ad-gressi, III idus nouembris, era DCCLII.

Araues tamen regionem simul et regno presso, plures gladio in-terfecerunt, relicos uero pacis federe blandiendo siui subiugauerunt.

Urbs quoque Toletana, cunctarum gentium uictris, ismaeliticis triunfis uicta subcubuit et eis subiugata deseruit.

Per omnes prouincias Spanie prefectos posuerunt et pluribus annis Bauilonico regi tributa persolberunt, et Cordoba urbem patri-ciam regum sibi firmaberunt.

[Pe l ayo ]

Per idem ferre tempus in hac regione Asturiensium prefectus erat in ciuitate Ieione nomine Munnuza, conpar Tarec. Ipso quo-que prefecturam agente, Pelagius quidam spatarius Uitizani et Ru-derici regnum, dicione ismaelitarum oppressus, cum propria sorore Asturias est ingressus. Qui supra nominatus Munnuza prefatum Pela-gium, ob occasionem sororis eius, legationis [causa] Cordoua misit. Sed ante quam rediret, per quadam ingenium sororem illius sibi in coniungio sociauit. Quo ille dum reuertit, nulatenus consentit. Set quod iam cogitauerat de salbationem eclesie, cum omni animosita-te agere festinauit. Tunc nefandus Tarec ad prefatum Munnuza mi-lites direxit, qui Pelagium conprehenderent et Cordoua usque ferrum uinctum perducerent. Qui dum Asturias peruenissent, uolentes eum fraudulenter conpr[eh]endere in uico, cui nomen erat [Brece], per quadam amicum Pelagium manifestum est consilio caldeorum, sed quia Sarrazeni plures erant, uidens se non posse el resistere, de inter illis paulatim exiens, cursum arripuit et ad ripam flubii Pianonie peruenit, que foris litus plenum inuenit, sed natando adminiculum super equum quod sedebat ad aliam ripam se transtulit, et montem ascendit, quem Sarrazeni persequere cessaberunt. Ille quidem mon-tana petens, quantiscumque ad concilium properantes inuenit, se-cum adiuncxit, atque ad montem magnum, cui nomen est Aseuua, adcendit; et in latere montis antrum quod sciebat tutissimum se con-tulit, ex qua spelunca magna flubius egreditur nomine Enna. Qui per omnes Astores mandatum dirigens, in unum colecti sunt et sibi Pelagium principem elegerunt.

Quo audito, milites qui eum conprehendere uenerant, Cordoua reuersi, regi suo omnia retulerunt. Pelagium, de quo Munnuza sug-gessionem fecerat, manifestum esse reuellem. Quo ut rex audiuit, uessanie ire commotus, hoste innumerauilem ex omni Spanie exire precipit, et Alcamanem sibi socium super exercitum posuit. Oppa-nem quendam, Toletane sedis episcopum, filium Uitizani regis, ob

30 OVETENSE

ROTENSE 29

Gothi uero partim gladio, partim fame perierunt.

[ P e l a y o ]

Sed qui ex semine regio remanserunt, quidam ex illis Franciam petierunt; maxima uero pars in hanc patriam Asturiensium intra-uerunt, sibique Pelagium, filium quondam Fafilani ducis ex semi-ne regio, principem elegerunt.

Dum uero Sarraceni factum cognouerunt, statim ei per Alkama-nem ducem, qui et ipse cum Tarech in Yspania inruptionem fece-rat, et Oppanem Spalensis sedis metropolitanum episcopum, filium

Vuittizani regis, ob cuius fraudem Gothi perierant, Asturias cum innumerabili exercitu miserunt.

[ C o v a d o n g a ]

Quumque Pelagius ingressum eorum cognouit, in monte Aseuua se contulit, in antro qui uocatur coua Sanctae Mariae.

Statimque eum exercitus circumdedit, et propinquans ad eum Oppa episcopus, sic adloquitur, dicens: "Scio te non latere, frater, qualiter omnis Yspania dudum sub uno regimine Gothorum esset constituta, et omnis Yspanie exercitus in uno fuisset congregatus, smaelitarum non ualuit sustinere impetum; quanto magis tu in isto montis foramine te defendere poteris? Imo audi consilium meum, et ab hac uoluntate animum reuoca ut multis bonis fruaris, et in pace Arabum omnibus, quae tua fuerunt, utaris".

Ad haec Pelagius: "nec Arabum amicitiis sociabor, nec me eo-rum imperio subiciam; sed tu non nosti quia ecclesia Domini lunae comparatur, quae et defectum patitur et rursus per tempus ad pristi-nam plenitudinem reuertitur?. Confidimus enim in Domini miseri-cordia quod ab isto modico monticulo, quem conspicis, sit Yspanie salus et Gothorum gentis exercitus reparandus, ut in nobis complea-tur ille propheticus sermo qui dicit: "Visitabo in uirga iniquitates eorum, et in flagellis peccata eorum: misericordiam autem meam non auferam ab eis" (Ps. 88, 33). Igitur etsi sententiam seueritatis per meritum excepimus, eius misericordiam in recuperatione eccle-siae seu gentis et regni uenturam expectamus; unde hanc multitudi-nem paganorum spernimus et minime pertimescimus".

Tunc conuersus infandus episcopus ad exercitum, sic dixit: "Pro-perate et pugnate, quia nisi per gladii uindictam, non habebitis cum eo pacis foedera".

cuius fraudem Goti perierunt eum, cum Alkamanem in exercitum Asturias adire precepit.

Qui Alkama sic a consorte suo consilio aceperat, ut si episcopo Pelagio consentire noluisset, fortitudine prelii captus, Cordoua us-que fuisset adductus. Uenientesque cum omni exercitu CLXXXVII fe-rre milia armatorum Asturias sunt ingressi.

[ C o v a d o n g a ]

Pelagius uero in montem erat Asseuua cum sociis suis. Exercitus uero ad eum perrexit, et ante ostium cobe innumera fixerunt temp-toria.

Predictus uero Oppa episcopus, in tumulo ascendens ante coba dominica, Pelagium sic adloquitur dicens: "Pelagi, Pelai, ubi es?".

Qui, ex fenestra respondens, ayt: "Adsum". Cui episcopus: "Puto te non latere, confrater et fili, qualiter

omni Spania dudum in uno ordine sub regimine Gotorum esset ordi-nata, pre ceteris terris doctrina atque scientia rutilaret. Et quum, ut supra dixi, omnis exercitus Gotorum esset congregatus, ismaelita-rum non ualuit sustinere impetum, quanto magis ut in isto montis cacumine defendere te poteris?, quod mici difficile uidetur. Immo audi consilium meum et ab hac uoluntate animum reuoca, ut multis uonis utaris, et consortia caldeorum fruaris".

Ad hec Pelagius respondit: "Non legisti in scripturis diuinis quia "eclesia Domini ad granum sinapis" (Matt. 13, 13), deuenitur, et inde rursus per Domini misericordia in magis erigitur?",

Episcopus respondit: "Uere scriptum sic est". Pelagius dixit: "Spes nostra Christus est, quod per istum modi-

cum monticulum, quem conspicis, sit Spanie salus et Gotorum gen-tis exercitus reparatus. Confido enim quod promissio Domini implea-tur in nobis, quod dictum est per Dauid: "Uisitauo in uirga iniquita-tes eorum et in flagellis peccata eorum; misericordiam autem meam non abertam ab eis" (Ps. 88, 33). Et nunc ergo fidens in misericor-dia Ihesu Christi, hanc multitudinem despicio et minime pertimesco. Prelium ergo quam tu minas nobis habemus aduocatum aput Patrem Dominum Ihesum Christum, qui ab istis paucis potens est liuerare nos".

Et conuersus episcopus ad exercitus dixit "Properate et pugnate. Vos enim audisti qualiter mici respondit, ut uolumtatem eius preui-deo, nisi per gladii uindicta non habetis cum eo pacis federe".

32 OVETENSE ROTENSE 33

Statimque arma adsumunt et praelium committunt. Eriguntur fundibala. Abtantur fundae. Micant enses. Crispantur hastae. Ac in-cessanter emittuntur sagittae. Sed in hoc non defuere Domini mag-nalia. Nam quum a fundibalariis lapides fuissent emissi, et ad do-mum Sanctae semper virginis Mariae peruenissent, super mittentes reuertebantur, et caldeos fortiter trucidabant. Et quia Dominus non dinumerat hastas, sed cui uult porrigit palmam. Egressique fideles de coua ad pugnam, caldei statim uersi sunt in fugam, et in duabus diuisi sunt turmis. Ibique statim Oppa episcopus est comprehensus et Alhamam interfectus. In eodem namque loco centum uiginti quatuor millia caldeorum sunt interfecti.

Sexaginta uero et tria mil l ia , qui remanserant, in uertice mon-tis Aseuuae ascenderunt, atque per praemptum montis, qui a uulgo appellatur Ammosa, ad territorium Libanensium praecipites descen-derunt. Sed nec ipsi Domini euaserunt uindictam. Nam quum per uerticem montis qui situs est in ripa fluminis Deuae iuxta praedium quod dicitur Casegadia [transirent], sic euidenter iudicio Domini actum est ut ipsius montis pars se a fundamentis euoluens sexaginta tria millia caldeorum stupenter in ilumine proiecit, atque eos omnes oppressit. Ubi usque nunc ipse fluuius, dum tempore hiemali alueum suum implet ripasque dissoluit, signa armorum et ossium eorum eui-dentissime ostendit. Non istud miraculum inane aut fabulosum pute-tis, sed recordamini quia qui in Rubro mari Egyptios Israelem perse-quentes demersit, ipse hos arabes, ecclesiam Domini persequentes, immensa montis mole oppressit.

Per idem tempus in hac regione Asturiensium in ciuitate Legione praepositus caldeorum erat nomine Munnuza, qui Munnuza unus ex quatuor ducibus fuit qui prius Yspanias oppresserunt. Itaque dum in-ternicionem exercitus gentis suae comperisset, relicta urbe, fugam arripuit, quumque Astures persequentes eum in loco Olaliense repe-rissent, simul cum exercitu suo eum galdio deleuerunt, ita ut ne unus quidem caldeorum intra Pirinei portus remaneret.

Tunc demum fidelium adgregantur agmina, populantur patriae, restaurantur ecclesiae, et omnes in commune gratias referunt, dicen-tes: "Sit nomen Domini benedictum" (Job. 1, 21). "Qui confortat in se credentes et ad nihilum deducit improbas gentes".

Pelagius post nonum decimum regni sui annum completum pro-pria morte decessit, era DCCLXXV.

lam nunc uero prefatus Alkama iubet comitti prelium. Arma ad-sumunt. Eriguntur fundiuali. Abtantur funde. Migantur enses. Cris-pantur aste. Hac incessanter emittunt sagite. Sed in hoc non defuis-se Domini magnalia. Nam quum lapides egresse essent a fundiualis et ad domum Sancte uirginis Marie peruenissent, qui intus est in co-ba, super mittentes reuertebant, et caldeos forter trucidabant. Et quia Dominus non dinumerat astas, set cui uult porrigit palmas. Egressique de coba ad pugnam, caldei conuersi sunt in fugam, et in duabus diuisi sunt turmas. Ibique statim Oppa episcopus est conpre-hensus et Alkama interfectus. In eodem namque loco CXXIIII milia ex caldeis sunt interfecti.

Sexanginta uero et tria mil ia , qui remanserant, in uertize mon-tis Aseuua ascenderunt, atque per locum Amossa ad Liuanam des-cenderunt. Set nec ipsi Domini euaserunt uindictam. Quumque uer-ticem montis pergerent, qui est super ripam fluminis cui nomen est Deua, iuxta uillam cui dicitur Causegaudia, sic iudicio Domini hac-tum est, ut mons ipse a fundamentis se rebolbens, LX tria milia ui-rorum in flumine proiecit, et ibi eos omnes mons ipse opressit. Ubi nunc ipse flumen, dum limite suo requirit, ex eis multa signa uiden-tia ostendit. Non istut inannem aut fabulosum putetis, sed recordami-ni quia qui Rubri maris fluenta ad transitum filiorum Israhel aperuit, ipse hos arabes, persequentes eclesiam Domini, inmenso montis mo-le oppressit.

Prefactus uero Munnuza, dum factum conperiit, ex ciuitate idem legionem maritimam exiliuit et fugam arripuit. In uico quoddam Olaoliensem conprehensus, cum suis hominibus est interfectus.

Tunc populatur patria, restauratur eclesia, et omnes in comune gratias referunt Deo, dicentes: "Sit nomen Domini benedictum" [Job. 1, 21], "qui confortat in se credentes et dextruat inprouas gentes".

Infra paucis uero temporis spatium Adefonsus, filius Petri Canta-brorum ducis, ex regni prosapiem, Asturias aduenit; f i l iam Pelagii, nomen Ermesinda, in coniungio accepit, qui cum socero et postea

uictorias multas peregit. lam denique tunc reddita est pax terris, et quantum cresceuat Christi nominis dignitas, tantum tabesceuat cal-deorum ludibriosa calamitas. Uixit quoque in regno annis XVIIII: morte propria Canicas uitam finiuit, era DCCLXXV.

[ F a f i l a ]

Filius eius Fafila in regno successit, qui propter paucitatem tem-poris nihil historiae dignum egit.

Quadam occasione leuitatis ab urso interfectus est anno regni sui secundo, era DCCLXXVII.

[ F a f i l a ]

Post quam Fafila filius eius in uicem patris successit. Basilicam in honore sancte Crucis miro opere construxit. Paruo tempore uixit. Quidam occasionem leuitatis ab urso in-

terfectus esse dignoscitur regni anno secundo, era DCCLXXVII.

[ A l f o n s o I ]

Post Fafilanis interitum Adefonsus successit in regnum. Uir magnae uirtutis, filius Petri ducis ex semine Leuuigildi et

Reccaredi regum progenitus. Tempore Egicanis et Vitizanis princeps militiae fuit, qui cum gratia diuina regni suscepit sceptra.

Arabum saepe ab eo fuit audacia compressa. Iste quantae gratiae uel uirtutis atque auctoritatis fuerit, subsequentia acta declarant. Simul cum fratre suo Froilane multa aduersus Sarracenos praelia ges-sit, atque plurimas ciuitates ab eis olim oppressas cepit. Id est, Lucum, Tudem, Portucalem, Bracaram, Viseo, Flauias, Agatam, Letesmam, Salmanticam, Zamoram, Abelam, Secobiam, Astoricam, Legionem, Saldaniam, Mabe, Amaiam, Septemancam, Aucam, Velegia, Alabense, Mirandam, Reuendecam, Carbonariam, Abeica, Brunes, Cinisaria, Alesanco, Oxoma, Clunia, Argantia, Septempu-blica, ex cunctis castris cum uillis et uiculis suis. Omnes quoque arabes occupatores supradictarum ciuitatum interficiens, christianos secum ad patriam duxit.

Eo tempore populantur Primorias, Lebana, Transmera, Supporta, Carranza, Bardulies quae nunc appelatur Castella, et pars maritima Gallaeciae.

Alaba namque Bizcai, Alaone et Urdunia a suis incolis reperiun-tur semper esse possessae, sicut Pampilona, Degius est, atque Be-rroza.

[ A l f o n s o I ]

Quo mortuo, ad uniuerso populo Adefonsus eligitur in regno, qui cum gratia diuina regni suscepit sceptra.

Inimicorum ab eo semper fuit audatia conprensa. Qui cum fra-tre Froilane sepius exercitu mobens, multas ciuitates bellando cepit. Id est, Lucum, Tudem, Portugalem, Anegiam, Bracaram metropoli-tanam, Uiseo, Flauias, Letesma, Salamantica, Numantia qui nunc uocatur Zamora, Abela, Astorica, Legionem, Septemmanca, Salda-nia, Amaia, Secobia, Oxoma, Septempuplica, Arganza, Clunia, Mabe, Auca, Miranda, Reuendeca, Carbonarica, Abeica, Cinasa-ria et Alesanzo, seu castris cum uillis et uinculis suis. Omnes quo-que arabes gladio interficiens, christianos autem secum ad patriam ducens.

Eo tempore populantur Asturias, Primorias, Liuana, Transmera, Subporta, Carrantia, Bardulies qui nunc uocitatur Castella, et pars maritimam, et Gallecie.

Alabanque, Bizcai, Alaone et Urdunia, a suis reperitur senper esse possessas, sicut Panpilonia, Degius est atque Berroza.

Itaque supradictus Adefonsus admodum magnanimus fuit, sine offensione erga Deum et ecclesiam uitam merito inmitabilem duxit. Baselicas plures construxit et instaurauit.

Regnauit annos XVIII. Vitam feliciter in pace finiuit. Nec hoc stupendum miraculum praetermittendum est quod hora

discessionis eius certissime actum est. Nam quum spiritum emisisset intempestae noctis silentio, et excubiae palatinae diligentissime cor-pus illius obseruarent, subito in aera auditur a cunctis excubantibus uox angelorum psallentium: "Ecce quomodo tollitur iustus et nemo considerat, et uiri iusti tolluntur et nemo percipit corde; a facie ini-quitatis sublatus est iustus, erit in pace sepultura eius". Hoc uerum esse prorsus cognoscite, nec fabulosum dictum putetis, alioquin ta-cere magis eligerem, quam falsa promere maluissem, era DCCXCV.

[ F r u e l a I ]

Post Adefonsi discessum, Froila filius eius successit in regnum. Hic uir mente et armis acerrimus fuit. Victorias multas egit aduer-sum hostem Cordubensium. In loco qui uocatur Pontuuio prouinciae Galleciae praeliauit, eosque expugnatos quinquaginta quatuor millia caldeorum interfecit; quorum ducem adulescentem, nomine Haumar, filium de Abderrahman Ibin Hiscem, captum in eodem loco, gladio interemit.

Vascones rebellantes superauit atque edomuit. Muniam quandam adulescentulam ex Vasconum praeda sibi seruari praecipiens, postea eam in regali coniugio copulauit, ex qua filium Adefonsum susce-pit.

Galleciae populos contra se rebellantes simul cum patria deuas-tauit.

Denique fratrem suum, nomine Vimaramen, propriis manibus in-terfecit, qui non post multum temporis talionem iuste accipiens a suis interfectus est. Regnauit annis IX et mensibus tribus.

Hic uir magnus fuit. Deo et ominibus amauilis extitit. Baselicas multas fecit.

Uixit in regno annis XVIII: morte propria discessit. Nec hoc miraculum sileuo, quod uerius factum esse cognosco.

Quumque spiritum emissiset intempeste noctis silentia, cum officiis palatinis corpus custodissent, subito in aera auditur a cunctis uox an-gelorum psallentium: "Ecce quomodo tollitur iustus et nemo consi-derat; et uiri iusti tolluntur et nemo percipit corde; a facie iniqui-tatis sublatus est iustus; erit in pace sepultura eius". Hoc uerum esse cognoscite, et nec fabulosum putetis. Alioquin tacere magis quam falsa promere maluissem, era DCCLX V.

[ F r u e l a I ]

Post Adefonsi discessum, Froila filius eius successit in regnum. Hic uir mente acerrimus fuit. Uictorias multas fecit . Cum hostem Cordubensem in locum Pontubio prouintia Gallecie prelium gessit, ibique LIIII milia caldeorum interfecit; ducem quoque equi, nomine Aumar, uibum adprehendit, et in eodem loco capite troncauit.

Uascones reuelantes superauit. Huxoremque sibi, Munniam no-mine, exinde adduxit, unde et filium Adefonsum genuit.

Gallecie populos contra se reuelantes superauit. Omnemque pro-uintiam fortiter depredauit.

Iste scelus quam de tempore Uitizani sacerdotes huxores habere consueberant, finem inposuit; etiam multis, in scelera permanenti-bus, flagellis inferens monasteriis perligauit. Sicque ex tunc ueti-tum est sacerdotibus coniungia sortire. Unde canonicam obserbantes sententiam, magna iam creuit eclesiam.

Istius namque tempore usque flumine Mineo populata est Galle-cia.

Hic uir asper moribus fuit. Fratrem suum nomine Uimaranem pro-priis manibus interfecit, qui non post multo tempore, uicem frater-nam ei Dominus reddens, a suis interfectus est. Regnauit annis XII, mensibus III, era DCCCVI.

[ A u r e l i o ]

Post Froilanis interitum consubrinus eius Aurelius, filius Froilanis fratris Adefonsi, successit in regnum. Cuius tempore libertini con-tra proprios dominos arma sumentes, tyrannice surrexerunt. Sed prin-cipis industria superati, in seruitutem pristinam sunt omnes redacti. Praelia nulla exercuit, quia cum arabibus pacem habuit. Sex annos regnauit. Septimo namque anno in pace quieuit, era DCCCXII.

[ S i l o ]

Post Aurelii finem, Silo successit in regnum eo quod Adosindam Adefonsi principis filiam sortitus esset coniugem. Iste cum ismahe-litis pacem habuit. Populos Galleciae contra se rebellantes in monte Cuperio bello superauit et suo imperio subiugauit.

Regnauit annos VIIII et decimo uitam finiuit, era DCCCXXI.

[ M a u r e g a t o ]

Silone defuncto, regina Adosinda cum omni officio palatino Adefonsum filium fratris sui, Froilani regis, in solio constituerunt paterno. Sed praeuentus fraude Maurecati, tii sui, filii Adefonsi maioris, de serua tamen natus, a regno deiectus apud propinquos matris suae in Alabam commoratus est. Maurecatus autem regnum quod callide inuasit, per sex annos uindicauit. Morte propria disces-sit, era DCCCXXVI.

[ A u r e l i o ]

Post cuius interitum confrater eius Aurelius successit in regnum. Cuius tempore seruilis orico contra proprios dominos tirannide surre-xerunt. Set regis industria superati, in seruitutem pristinam omnes sunt redacti. Prelia nulla gessit. Cum caldeis pacem abuit. Sex an-nis regnauit. Septimo namque proprio moruo uitam finiuit, era

DCCCXI.

[In era DCCCXV uenit Carulus rex ad Cesaragusta].

[ S i l o ]

Post cuius obitum, Silo Adefonsi filiam nomine Adosindam in coniungio accepit, pro qua re etiam adeptus est regnum. Cum ismae-lites pacem habuit. Galleciam sibi reuellantem, inito certamine in monte Cuperio [superauit, et suo imperio] subiugauit.

Qui dum iste regnaret, Adefonsus Froilani filius, nepus Adefonsi maioris, palatium guuernauit, quia Silo ex coniunge Adosinda filium non genuit.

Hic post regni annis VIIII, propria morte migrauit e seculo, era DCCCXXI. [ M a u r e g a t o ]

Silone defuncto, omnes magnati palatii cum regina Adosinda in solio paterno Adefonsum constituerunt in regno. Sed tius eius Mauri-catus, ex principe Adefonso maiore de serua tamen natus, superuia elatus intumuit, et regem Adefonsum de regno expulit; qui fugiens Adefonsus Alabam petiit, propinquisque matris sue se contulit. Mau-ricatus regnum quod tirannide inuasit, VI annis uindicauit. Morte propria discessit, era DCCCXXVI.

40 OVETENSE

ROTENSE 41

42 OVETENSE

[ V e r m u d o I ]

Maurecato defuncto, Veremudus, subrinus Adefonsi maioris, filius uidelicet Froilanis, in regno eligitur.

Qui Veremundus uir magnanimus fuit; tres annos regnauit: spon-te regnum dimisit, reminiscens ordinem sibi olim impositum diaco-ni. Suprinum suum Adefonsum, quem Maurecatus a regno expulerat, sibi in regno successorem fecit in era DCCCXXVIIII, et cum eo plu-rimis annis carissime uixit, Vitam in pace finiuit.

[ A l f o n s o II]

Huius regni anno tertio arabum exercitus ingressus est Asturias cum quodam duce nomine Mokehit, qui, in loco qui uocatur Lutos, a rege Adefonso praeoccupati, simul cum supradicto duce septua-ginta fere millia ferro atque coeno sunt interfecti.

Iste prius solium regni Oueto firmauit. Basilicam quoque in no-mine Redemptoris nostri, Saluatoris Iesu Christi, miro construxit opere; unde specialiter ecclesia Sancti Saluatoris nuncupatur, adi-ciens principali altari ex utroque latere bissenum numerum titulo-rum, reconditis reliquiis omnium Apostolorum. Aedificauit etiam ecclesiam in honorem Sanctae Mariae semper Virginis a septentrio-nali parte adhaerentem ecclesiae supradictae, in qua extra principa-le altare a dextro latere titulum in memoriam Sancti Stephani, a si-nistro titulum in memoriam Sancti luliani erexit.

Etiam in occidentali parte huius uenerandae domus aedem ad re-condenda regum adstruxis corpora; necnon et tertiam baselicam in memoriam Sancti Tyrsi condidit, cuius operis pulchritudo plus prae-sens potest mirari, quam eruditus scriba laudare.

Aedificauit etiam a circio, distantem a palatio quasi stadium unum, ecclesiam in memoriam Sancti luliani martyris, circumpo-sitis hinc et inde geminis altaribus mirifica instructione decoris. Nam et regalia palatia, balnea, triclinia uel domata atque praeto-

[ V e r m u d o ]

Mauricato mortuo, Ueremudo Froilane filius, cuius prius in cro-nica Adefonsi maioris mentionem fecimus, qui frater eius fuit, in

regno eligitur. Hic Ueremudus uir magnus nimis fuit: tres annos [regnauit]; ex-

ponte regnum dimisit ob causam quod diagonus fuit. Subrinum suum Adefonsum, quem Maurecatus a regno expulerat, sibi in regnum successorem extitit; et cum eo plurimis annis karissime uixit. Morta propria e seculo migrauit, era DCCCXXVIIII.

[ A l f o n s o I I ]

Hunctus est in regno predictus rex magnus Adefonsus XVIII ka-

lendas octobris era quo supra. Anno regni eius tertio arabum exercitus ingressus est Asturias cum

duce quendam nomine Mugait. Qui in loco Lutos ab Astores preben-ti, cum idem duce suo LXX milia sunt interfecti.

Iste solium suum Oueto firmauit. Baselicam quoque in honore Domini et salvatoris nostri Ihesu Christi cum bisseno numero aposto-lorum altaris adiungens. Sibe eclesiam hob honorem sancte Marie semper Virginis, cum singulis hinc atque inde titulis, miro opere atque forti instructione fabricauit,

Etiam aliam eclesiam beatissimi Tirsi martiris, prope domum Sancti Salbatoris, fundauit. Necnon satis procul a palatium edifi-cauit eclesiam in honorem sancti luliani et Baselissa, cum uini al-taribus magno opere et mirauili compositione locauit. Nam et regia palatia, balnea, promtuaria atque uniuersa stipendia formauit et instruere precepit.

ROTENSE 43

ría construxit, decora et omnia regni utensilia fabrefecit pulcherri-ma .

Huius regni anno XXX geminus caldeorum exercitus Galleciam petiit, quorum unus ducum eorum uocabatur Alhabbez et alius Me-lih, utrique alcorescis, Igitur audacter ingressi sunt, audacius et de-leti sunt. Uno namque tempore unus in loco qui uocatur Nahron, altar in fluuio Anceo perierunt.

Subequente itaque huius regni tempore, adueniens quidam uir nomine Mahmuth fugitiuus a facie regis Spaniensis Abderrahman, cui rebellionem diuturnam iniecerat, ciuis quondam Emeritensis, susceptus est clementia regia in Gallecia; ibique per septem annos moratur est. Octauo uero anno, adgragata manu Sarracenorum, con-uicinos praedauit, seque tutandum in quodam castellum, quod uo-catur Sancta Christina, contulit. Quod factum ut regalibus auribus nuntiatum est, praemouens exercitum, castellum, in quo Mahmud erat, obsedit, acies ordinat, castellum bellatoribus uallat, moxque in prima congressione certaminis famosissimus ille bellatorum Mah-mud occiditur, eius caput regis aspectibus praesentatur, ipsumque castrum inuaditur, in quo fere quinquaginta millia Sarracenorum, qui ad auxilium eius ab Spania confluxerant, detruncantur, atque feliciter Adefonsus uictor reuersus est in pace Oueto.

Sicque per quinquaginta et duos annos kaste, sobrie, inmaculate, pie ac gloriose regni gubernacula gerens, amabilis Deo et hominibus gloriosum spiritum emisit ad caelum, corpus uero eius cum omni ueneratione exequiarum reconditum in supradicta ab eo fundata ecclesia Sancte Mariae saxeo tumulo quiescit in pace, era DCCC LXXX.

[ R a m i r o I ]

Post Adefonsi discessum, Ranimirus, filius Veremundi principis, electus est in regnum. Sed tunc temporis absens erat in Bardulien-sem prouinciam ad accipiendam uxorem.

Propter huius absentiam accidit ut Nepotianus, palatii comes, regnum sibi tyrannice usurpasset. Itaque Ranimirus ut didicit consu-

Anno regni eius tricesimo, duo exerciti caldeorum Gallecie sunt ingressi, et super eos duo fratres alcurexis, nominibus Alhabaz [et] Melik, erant prefecti. Set unus in locum cui dicitur Naron, alius in flumine Nazeo unum tempore usque ad internicionem sunt deleti.

In illius namque tempore [era DCCCXXXVII], uir quidem nomi-ne Mahamuth, ciues Emeritensis natione mollitis regi [suo] Abde-rrahman reuellauit, eique prelia multa intulit, et exercitos fugauit. Quumque iam patriam illam auitare non ualuit, ad idem Adefonsum regem adtendit, et rex eum honorifice suscepit. Ille vero per sep-tem annis cum omni collegio suo in prouincia Gallecie hauitator extitit. Ibique fasto superuie elatus, contra regem uel patriam est inanniter meditatus. Socios adclomerat, hostem adunauit, patriam depredauit. Quo rex ut factum conperit, exercitum congregauit, et Galleciam properauit. Quo predictus Mahamuth, dum aduentum re-gis audiuit, in quodam castello fortissimo cum sociis suis se contu-lit, quem rex persequitur et in castro ab exercitu circumdatur. Quid multa? eodem die prelium comittunt, et prefatum Mahamuth occi-dunt; kapud eius abscisum regis presentiam adferunt. Qui statim acies disrumpunt, castrum ingrediunt. Plus quam quinquaginta mi-lia Sarracenorum, qui ad eum ex provinciis Spanie aduenerant, in-terficiunt. Rex uero cum magno triumfo reuersus est Oueto.

Qui prefatus Adefonsus rex per multis spatiis temporum glorio-sam, castam, pudicam, sobriam atque immaculatam uitam duxit atque in senectute bona post LII annis regni sui sanctissimum spiri-tum permisit ad celum. Et qui in hoc seculo sanctissimam uitam egit, Oueto ipse in tumulo quieuit, era DCCCLXXXI.

[ R a m i r o ]

Post Adefonsi discessum, Ranimirus filius Ueremudi principis, eligitur in regnum. Eo tempore abscens erat a propria sede, et in Uarduliensem provintiam fuerat aduectus ad accipiendam huxorem.

Dum idem prefatus princeps Adefonsus migrauit a seculo, Ne-pocianus palatii comes regnum tirannide est adeptus. Ranimirus

brinum suum Adefonsum a saeculo migrasse, et Nepotianum regnum inuasisse, Lucensem ciuitatem Galleciae ingressus et, sibique exer-citum totius prouinciae adgregauit. Post paucum uero temporis in Asturias irruptionem fecit , cui Nepotianus occurrit ad pontem fluuii Narciae, adgregata manu Asturiensium et Vasconum; nec mora a suis destitutus in fugam est uersus, captusque a duobus comitibus, Scipione uidelicet et Somnane, in territorio Premoriense, sic digna factis recipiens, euulsis oculis, monasterio deputatus est.

Itaque subsequenti tempore Nordomanorum classes per septem-trionalem oceanum ad littus Gegionis ciuitatis adueniunt, et inde ad locum qui dicitur Farum Brecantium perrexunt . Quod ut comperit Ranimirus iam factus rex, misit aduersus eos exercitum cum ducibus et comitibus, et multitudinem eorum interfecit, ac naues igne com-bussit; qui uero ex eis remanserunt ciuitatem Spaniae Yspalim inru-perunt et praedam ex ea capientes, plurimos caldeorum gladio at-que igne interfecerunt.

Interim Ranimirus princeps bellis ciuilibus saepe impulsus est. Nam comes palatii Aldoroitus aduersus regem meditans, regio prae-cepto excaecatus est. Piniolus etiam, qui post eum comes palatii fuit, patula tyrannide aduersus regem surrexit: ab eo una cum sep-tem filiis suis interemptus est.

Interea supradictus rex ecclesiam condidit in memoriam Sanctae Mariae in latere montis Naurantii, distantem ad Oueto duorum mil-lia passuum, mirae pulchritudinis perfectique decoris; et ut alia de-coris eius taceam, cum pluribus centris forniceis sit concamerata, sola calce et lapide constructa, cui si aliquis aedificium consimila-re uoluerit, in Spania non inueniet. Multa etiam non longe a supra-dicta ecclesia condidit palatia et balnea pulchra atque decora.

Nam et aduersus Sarracenos bis praeliauit et uictor extitit.

Completo autem anno regni sui septimo Oueto in pace quieuit, era DCCCLXXXVIII.

princeps, ut factum audiuit, Gallecie in partibus se contulit, et in ciuitatem Lucensem exercitum quoadunauit. Post paucum uero temporis spatium in Astores inruptionem fecit. Quo Nepotianus, ut eius aduentum audiuit, ad pontem flubii cui nomen est Nartie, cum exercitu obius fuit. Inito uero certamine, a suis omnibus est destitutus et sine mora fugatus. In prouincia uero Premoriensem a duobus co-mitibus Scipionem et Sonnanem est conprehensus et oculis excecatus. Quem Ranimirus rex eum in monasterio religare precepit, et in mo-nastico auitu uitam finiuit.

Per idem tempus Nordomanorum gens, antea nobis incognita, gens pagana et nimis crudelissima, nabali exercitu nostris peruene-runt in partibus. Renimirus iam factus rex ad eorum aduentum mag-num congregauit exercitum, et in locum cui nomen est Farum Bre-cantium eis intulit uellum. Ibique multa agmina eorum interfecit, et nabibus igni consumsit. Alia uero pars, qui ex eis remanserunt, ma-re se receperunt, et prouintiam Beticam peruenerunt. Ciuitatem Is-palim sunt ingressi, ibique magna agmina caldeorum partim gladio, partim igni sunt deleti. Post anni uero circulum et ciuitatis Ispalen-sis inruptionem, reuersi sunt in propriam regionem. Sed redeamus ad causam.

Ranimirus princebs iam sepe nominatus uellis ciuilibus sepissime est inpulsatus. Duo magnati, unus procer, alius comes palatii , aduer-sus regem in superuia sunt elati . Set rex quum eorum consilia cognouit, uni ex eis, cui nomen erat Aldroitus, oculos euellere pre-cepit. Alium nomine Piniolum cum septem filiis eos gladio interfe-cit.

Postquam ad uella ciuilia quieuit, multa edificia ex murice et marmore, sine lignis, pere forniceo, in latere montis Naurantii,

duo tantum miliariis procul ab Oueto edificauit.

Cum sarrazenis uis prelium gessit, sed obitulante Deo uictor sem-

per extitit. Post septimo anno regni proprio morbo discessit et Oueto in tu-

mulo quiescit, era DCCCLXXXVIII.

[ O r d o ñ o I ]

Ranimiro defuncto, Hordonius filius eius successit in regnum, qui magnae patientiae atque modestiae fuit.

Ciuitates desertas, ex quibus Adefonsus maior caldeos eiecerat, iste repopulauit, id est Tudem, Astoricam, Legionem et Amagiam Pratriciam.

Aduersus caldeos saepissime praeliatus est, et triumphauit in primordio regni sui. Quum aduersus Vascones rebellantes exercitum moueret, atque illorum patriam suo iuri subiugasset, illo ad propria remeante, nuntius aduenit, dicenss ecce ex aduerso hostis Arabum est. Illico rex ferrum et acies ad illos inuertit, nec mora eorum tur-bam fugauit et uibranti mucrone truncauit. Sed nec illud silebo quod uerum factum esse cognosco.

Muza quidam nomine, natione Gothus, sed ritu mamentiano, cum omni gentis suae multitudine deceptus, quos caldei uocitant Benikazzi, contra Cordubensem regem rebellauit, eique multa s ciui-tates partim gladio, partim fraude inuasit; prius quidem Caesarau-gustam, deinde Tutelam et Oscam; postremo uero Toletum, ubi fi-lium suum nomine Lupum posuit praefectum. Postea in Francos et Gallosarma conuertit; multas ibi strages et praedas facit. Duos uero Francorum magnos duces, unum nomine Sanctione, et alium Epulo-nem, per fraudem cepit, et eos uinctos in carcerem misit. Ex cal-deis duos quidem magnos tyrannos, unum genere alkoresci nomine Ibenamaz, alium mollitem nomine Alporz, cum filio suo Azet, par-tim pater Muza, partim filius eius Lupus praeliando ceperunt: unde ob tantae uictoriae causam tantum in superbia intumuit, ut se a suis tertium regem in Spania appellare praeceperit. Aduersus quem Or-donius rex exercitum mouit ad ciuitatem, quam ille nouiter miro opere instruxerat, et Albeilda nomen imposuit. Rex cum exercitu ad eam uenit, et munitione circumdedit. Ipse uero Muza cum innumera multitudine aduenit, et in montem, cui nomen est Laturzo, tentoria fixit. Rex uero Ordonius exercitum in duo diuisit capita. Unum qui ciuitatem obsideret, alium qui contra Muzam dimicaret. Statimque praelium committitur, et Muza cum exercitu suo fugatur. "Tanta in eis caede bacchati sunt" (Lib. Iudicum, 20, 25), ut plus quam de-cem millia magnatorum, pariter cum genero suo, nomine Garseane, exceptis plebibus, interempta sunt. Ipse uero ter gladio confossus, semiuiuus euasit; multumque ibi bell ici adparatus, siue et munera.

[ O r d o ñ o I ]

Ramiro defuncto, Hordonius filius eius successit in regnum. Hic uir modestus et patiens fuit.

Ciuitates ab antiquis desertas, id est Legionem, Astoricam, Tu-dem et Amagiam Patriciam muris circumdedit, portas in altitudi-nem posuit, populo partim ex suis, partim ex Spania aduenientibus, impleuit.

Cum caldeis sepiissime prelia habuit et semper triunfator extitit. In exordio regni sui prouincie Uasconies ei reuellauit, ubi ille cum exercito inruptionem fecit . Statim ex alia parte hostes Sarrazenorum aduersus eum superuenit. Sed Deo fabente caldeos in fugam uertit, et Uascones proprio iure recepit. Sed nec illud sileuo quod uerum factum esse cognosco.

Muzza quidam nomine, natione Gotus, sed ritu mamentiano, cum omni gentis sue deceptus, quos caldei uocitant Benikazi, contra Cor-dobensem [regem] reuellauit, eique multas ciuitates, partim gladio, partim fraude inuasit. Prius quidem Cesaragustam. Deinde Tutelam et Oscam; postremo uero Toleto, ubi filium suum Lupum posuit pre-fectum. Postea in Francos et in Gallos arma conuertit; multas ibi strages et predas fecit . Duos uero Francorum magnos duces, unum Sanctionem, alium Epulonem, partim prelio, partim fraude cepit, et eos uinctos in carcere misit. Ex caldeis duos magnos tirannos, unum genere alcoreisci nomine Ibenhanza, alium mollite nomine Alporz, cum filio suo Azet, partim pater [Muzza], partim filius eius Lup preliando ceperunt. Unde obanti uictorie causam tantum in su-peruia intumuit, ut se ad suis tertium regem in Spania apellare pre-cepit. Aduersus quem Hordonius rex exercitum mobit et ad ciuita-tem, quem ille nobiter miro opere instruxit, et Albailda nomine in-posuit. Rex cum exercitu ad eam uenit, et munitionem circumdedit. Ipse uero Muza cum innumera multitudine aduenit, [et] in montem, cui nomen est Laturzo, temptoria fixit. Rex uero Ordonius exercitum in duo capita diuisit. Unum qui ciuitatem obsideret, alium qui con-tra Muzza dimicaret. Statimque prelium comittitur, et Muzza cum exercitu suo fugatur. "Tanta in eis cede uagati sunt" [Lib. Iudicum, 20, 25], ut plus quam decem milia magnatorum, pariter quum ge-nere suo nomine Garseanem, exceptis plebibus, interemta sunt. Ipse uero ter gladio confosus, semiuibus euasit, multumque ibi uellice adparatum, siue et munera, quod ei Carolus rex Francorum direxit.

48 OVETENSE ROTENSE 49

quae ei Carolus rex Francorum direxerat, perdidit; et numquam pos-tea effectum uictoriae habuit. Rex uero Ordonius omnem exercitum ad ciuitatem applicauit; in eam quoque septimo die inrumptionem fecit . Omnes uiros bellatores gladio interfecit. Ipsam uero ciuita-tem usque ad fundamenta destruxit, et cum magna uictoria ad pro-pria repedauit. Lupus uero, filius de idem Muza, qui Toleto consul praeerat, dum de patre quod superatus fuerat audiuit, Ordonio regi cum omnibus suis se subiecit, et dum uitam hanc uixit, subditus ei fuit. Postea uero cum eo aduersus caldaeos praelia multa gessit.

Multas et alias ciuitates iam saepe dictus Ordonius rex praelian-do cepit, id est, ciuitatem Cauriensem cum rege suo nomine Zeith. Aliam uero consimilem eius ciuitatem Talamancam cum rege suo, nomine Mozror, et uxore sua. Bellatores eorum omnes interfecit. Re-liquum uero uulgus cum uxoribus et filiis sub corona uendidit.

Iterum Nordomani piratidae per haec tempora ad nostris litoribus peruenerunt. Deinde in Spaniam parrexerunt, omnemque eius mariti-mam gladio igneque praedando dissipauerunt. Exinde mare transiec-to, Nacchor ciuitatem Mauritaniae inuaserunt, ibique multitudinem caldeorum galdio interfecerunt. Denique Maioricam, Fermentellam et Minoricam insulas adgressi, gladio eas depopulauerunt. Postea Graeciam aduecti, post triennium in patriam suam sunt reuersi.

Ordonius suprafatus rex, post XVI anno regni expleto, morbo podagrico correptus, Oueto est defunctus, et in baselica Sanctae Mariae cum prioribus regibus est tumulatus. Felicia tempora duxit in regno, felix stat in caelo, et qui hic nimium dilectus fuit a popu-lis, nunc autem laetatur cum sanctis angelis in caelestibus regnis.

Praestante Domino nostro Iesu Christo qui cum Deo Patre et Spi-ritu Sancto in unitate deitatis uiuit et gloriatur per nunquam finienda semper saecula saecolorum. Amen.

[ A l f o n s o I I I ]

p e r d i d i t ; et numquam postea effectum uictorie habuit. Rex uero Hor-donius omnem exercitum ad ciuitatem applicauit, in eam quoque septimo die pugnando inrumptionem fecit . Omnes uiros bellatores gladio interfecit. Ipsam uero ciuitatem usque ad fundamenta dextru-xit, et cum magna uictoria ad propria reppedauit. Lupus uero, filius de idem Muzza, qui Toleto consul preerat, [dum de patre quod su-peratus erat] audiuit, Hordonio regi cum omnibus suis se subiecit, et dum uita hac uixit ei subditus fuit. Postea uero cum eo aduersus cal-

deos prelia multa gessit. Multas et alias ciuitates iam sepedictum Hordonius rex preliando

cepit, id est, ciuitatem Cauriensem cum regem suum nomine Zeiti. Aliam uero consimilem eius ciuitatem Talamancam cum rege suo, nomine Muzeor, cum uxore sua. Bellatores omnibus interfecit. Re-licum uero uulgus cum huxores et filiis sub corona uenditis.

Iterum Nordomani piratide per his temporibus nostris litoribus perbenerunt. Deinde in Spaniam omnem eius maritimam gladio ig-neque predando dissipaberunt. Exinde mari transiecto, Naacor ciui-tatem Mauritanie inuaserunt, ibique multitudinem caldeorum gladio interfecerunt. Deinde Maioricam et Minoricam insulas adgressi, [gladio] depopulauerunt. Postea Grecia aduecti, post triennium in patriam sunt reuersi.

Hordonius sepefactus rex, post XVI anno [regni] expleto, morbo podagrio correptus, Obeto est defunctus, et in baselice Sancte Marie cum prioribus regis est tumulatus. Felicia tempora duxit in regno, felix extat in celo, et nunc autem letatur cum sanctis angelis in ce-lestibus regnis, era DCCCCIIII.

[ A l f o n s o III]

Hordonio defuncto, Adefonso filio eius successit in regnum.

50 OVETENSE ROTENSE 51

INDICES

INDICE DE LUGARES

Abeica, 36 y 37. Abela (Avila), 36 y 37. Africam (Africa), 28. Agatam, [Agueda?, dehesa cerca del Agueda, provincia de Sala-

manca], 36 Alaba, Alabense (Alava), 36 , 37, 40 y 41. Alaone, 36 y 37. Alava, v id . Alaba. Albeilda (Albelda de Iregua, prov. Logroño), 48 y 49 . Alesanco, Alesanzo (Alesanco, prov. Logroño), 36 y 37. Amaia, Amagiam Patriciam (Amaya, part. Villadiego, prov. Bur-

gos), 36, 37, 48 y 49 . Ammosa, Amossa (Puertos de Amuesa, part. de Llanes), 34 y 35. Anceo, Nazeo,

río, 44 y 45, Anegiam, Velegiam (Bolívar, cerca de Vitoria), 36 y 37. Argantia, Arganza (Arganza, prov. Soria), 36 y 37. Aseuua (monte Auseba), 31, 32, 33, 34 y 35. Astores, 22, 23, 31, 34 y 47 , Astorica (Astorga, prov. León), 36, 37, 48 y 49. Asturias, 31 a 33, 35, 36, 42, 43, 46 ,

- regione Asturiensium, 30, 31, 34 y 46 .

Auca (Oca, prov. Burgos), 36 y 37. Avila, v id . Abela .

Babylonico, Bauilonico, 28, 31 y 32. Bamba, 21. Bardulies, qui nunc vocitatur Castelle, 36 y 37.

- provintiam Barduliensem, 44 y 45 . Berroza (Berrueza, prov. Navarra), 36 y 37. Beticam, 47. Bizcai (Vizcaya), 36 y 37.

Bracaram metropolitanam (Braga, Portugal), 36 y 37. Braga, v id . Bracaram. Brece (Brecín, prov. Asturias), 31. Brunes (Briones?, prov. Logroño), 36.

Canicas (Cangas de Onís, prov. Asturias), 37. Cantabrorum, Petri ducis, 35. Carbonariam, Carbonarica, Carbonara, entre Miranda y Logroño, 36 y 37. Carrantia, Carranza (Carranza, valle de las Encartaciones de Vizca-

ya), 36 y 37. Casegadia, Causegaudia (Cosgaya?, en Liébana, provincia de San-

tander), 34 y 35. Castella (Castilla), Bardulies qui nunc vocitatur, 36 y 37. Caure, Caurensi, monte, 20 y 21. Cauriensem, civitatem (Coria, prov. Cáceres), 50 y 51. Cenicero, v id . Cinasaria. Cesaragusta (Zaragoza), 41, 48 y 49 . Cinasaria (Cenicero, prov. Logroño), 36 y 37. Clunia (Coruña del Conde, prov. de Soria), 36 y 37. Cordoba, Corduba, 29, 31 y 33.

- hostem Cordubensem, 38 y 39. - regem Cordubensem, 48 y 49 .

Coruña del Conde, v id . Clunia. Cosgaya, v id . Casegadia . Cuperio, monte (monte Cebrero, prov. León y Lugo), 40 y 41 .

Chaves, v id . Flauias.

Degius (Deyo, las cercanías de Estella), 36 y 37. Deua, río, 34 y 35.

Egyptios, 34. Emeritensis (Mérida, prov. Badajoz), Mahamuth ciues, 44 y 45 . Enna (río Deva, Asturias), 31.

Farum Brecantium (La Coruña), 46 y 47 . Fermentellam (Formentera, isla balear), 50 . Flauias (Chaves, Portugal), 36 y 37. Formentera, v id . Fermentellam. Franciam (Francia), 30. Francis, Francos, 22 a 25, 48 a 51 .

- Carolus rex Francorum, 50 y 51.

Galleciam, vid . Gal ic ia . Galicia, 26 , 36 a 41, 44 a 47 . Gallie, Galliarum (Galias, Francia), 22 a 24. Gallos, 22, 48 y 49 . Gegionis, leione (Gijón, prov. Asturias), 31, 34 y 46. Gerticos, 20 y 21. Gijón, v id , Gegionis. Graecia, Grecia (Grecia), 22, 23, 50 y 51 .

Huesca, vid. Osca.

Ispalensis, Ispalim, Yspalim, Yspalensis (Sevilla), 20, 30, 46 y 47. - Isidoruin, sedis episcopus, 20.

legione, vid. Gegionis.

Naurantii (Naranco, monte), 46 y 47 . Nazeo, río, 44 y 45 . Nekor, vid. Naacor. Nimascum (Nimes, Francia), 23 . Nordomani (Normandos), 46 y 47, 50 y 51. Normandos, v id . Nordomani. Numantia, qui nunc uocatur Zamora, 37.

La Coruña, v id . Farum Brecantium. Laturzo, monte (monte Laturce, cercano a Clavijo, prov. Logroño), 48 y 49. Lebana, vid. Libanensium. Legionem (León), 36, 37, 48 y 49 .

- Adefonsi regis tertii, 20. Legionem civitate (Gijón), 35. Es errata de L igual I visigótica. León, vid. Legionem. Letesma (Ledesma, prov. Salamanca), 36 y 37. Libanensium, Liuana (Liébana, prov. Santander), 34 a 37. Liébana, v id . Libanensium. Lucensem, Lucum (Lugo), 36 , 37, 46 y 47 . Lugo, vid. Lucensem. Lutos (Los Lodos, prov. Asturias], 42 y 43 .

Mabe (Mabe, prov. Palencia), 36 y 37. Maioricam (Mallorca), 51 y 51. Mauritaniae (Mauritania, Africa), 50 y 51. Menorca, v id . Minoricam. Mérida, vid, Emeritensis. Mineo (río Miño), 39. Minoricam (Menorca), 50 y 51. Miño, v id . Mineo. Miranda (Miranda de Ebro, prov. Burgos), 36 y 37.

Naacor, Nacchor (Nekor, Marruecos), 50 y 51. Nahron, Naron (rio Orón?, en el desfiladero de Pancorbo), 44 y 45. Narciae, Nartie (río Narcea), 46 y 47.

Oca, v id . Auca. Olaliense, Olaoliensem, 34 y 35. Oporto, vid. Portucalem. Orduña, v id . Urdunia. Orón, v id . Nahron. Oscam (Huesca), 48 y 49. Osma, vid. Oxoma. Oueto (Oviedo), 42 a 47, 50 y 51.

- regibus Ouetensium, 20. Oxoma (Osma, prov. Soria), 36 y 37.

Pampilona, Panpilonia (Pamplona), 36 y 37, Pianonie (río Pigüeña, Asturias), 31. Pirinei (Pirineos), 34. Pontubio, Pontuuio, 38 y 39. Porto, v id . Portucalem. Portucalem (Oporto, Portugal), 36 y 38, Premoriensem, Primerias (Primerias, al SE, de Asturias), 36 , 37, 46 y 47. Primorias, vid. Premoriensem.

Reuendeca (Revenga, parti. jud . Lerma, prov. Burgos), 36 y 37.

Rubro (mar Rojo), 34 y 35,

Salamantica (Salamanca), 36 y 37. Saldania (Saldaña, prov. Palencia), 36 y 37. Sancte Baselissa, iglesia de Oviedo, 43 . Sancte Crucis, iglesia, 38. Sanctae Mariae (Covadonga), 32, 34 y 35. Sancte Marie, Iglesia de Oviedo, 42 a 44, 46 , 50 y 51. Sancte Marie, iglesia de Toledo, 22 y 23. Sancti luliani, iglesia de Oviedo, 42 y 43 . Sancti Salvatoris, iglesia de Oviedo, 42 y 43. Sancti Stephani, iglesia de Oviedo, 42, Sancti Tyrsi, iglesia de Oviedo, 42 y 43 . Secobia (Segovia), 36 y 37. Septemmanca (Simancas, prov. Valladolid), 36 y 37. Septempublica, Septempuplica (Sepúlveda, prov. Segovia), 36 y

37. Sepúlveda, v id , Septempublica. Sevilla, v id . Ispalensis. Simancas, vid. Septemmanca. Sopuerta, v id . Subporta. Spalensis, v id . Ispalim. Spania, 22, 23, 26 a 35, 46, 48 a 51.

- regis Spaniensis Abderrahman, 44 . Subporta, Supporta (Sopuerta, valle en las Encartaciones de Vizca-

ya), 36 y 37. Sueuorum, regnum, 26 y 27.

Talamancam (Talamanca, a 15 K m . de Torrelaguna, part. jud. Colmenar Viejo, prov. Madrid), 50 y 51.

Toleto (Toledo), 20 a 27, 31, 48 y 49 . - consul, 50 y 51. - urbe Toletana, 23 y 29.

Transmera (Transmiera, prov, Santander), 36 y 37, Tudem, Tudensem (Tuy, prov. Pontevedra), 26 , 27, 36 , 37, 48 y Tutelam (Tudela, prov. Navarra), 48 y 49. Tuy, vid, Tudem.

Uarduliensem, provinciam, 44 y 45 . Uascones, 22, 23, 38, 39, 46, 48 y 49 . Uasconie, regi, 23 . Uiseo, Viseo (Vizeu, Portugal), 28, 29, 36 y 37. Urdunia (Orduña, prov. Vizcaya), 36 y 37.

Velegia Alabense ( I r u ñ a , cerca de Vitoria), 36. Visegothorum, 20 y 21. Vizcaya, vid. Bizcai.

Yspalensis, vid. Ispalim. Yspanie, vid. Spanie

Zamora, Numantia qui nunc vocatur, 38 y 39. Zaragoza, v id . Cesaraugusta.

Bamba (Bamba, Bambani, Bambanem, Vuamba, Vuambane), rey, 20 y 21.

Bambani, vid. Bamba. Benikazzi (Benicasi), 48 y 49.

Carolus rex (Carlomagno, rey de Francia), 41, 49 y 50. Cindasuindi, rey, 22, 23 y 27. Ciscilonem, Cixilonem, 24 y 25.

Chindasvinto, vid. Cindasuindi.

Dauid, 33. Dulcidium presbiterem, 20.

Egica, Egicani, rey, 24 a 27, 29 y 36. Egyptios, 35. Epulonem, 48 y 49. Ermesinda, 35. Eruigius, rey, 22, 24 y 25.

Fafila, rey de Asturias, 36 y 37. Fafilani, padre de Pelayo, 30. Francos, 22 a 25, 48 a 51. Froila, vid. Fruela I. Froilane, hermano de Alfonso I, 36, 37, 42 y 43. Fruela I, rey de Asturias, 38 a 41.

INDICE DE PERSONAS

Abd al-Malik ben Mugith, 42 y 43. Abderrahman [II], emir de Córdoba, 44 y 45. Abderrahman Ibin Hiscen, 38, Adefonsus, vid. Alfonso. Adosinda, reina, 40 y 41. Alcamanem, Alkamanen (Alqama), 30, 31, 33 a 35. Aldoroitus, Aldroitus, 46 y 47. Alfonso I, rey de Asturias, 35 a 41.

- maioris, 40 a 43 y 48. Alfonso II, rey de Asturias, 38 a 46 . Alfonso III, rey de Asturias, 20 y 51. Alhabaz, Alhabbaz, 44 y 49. Alkama, Alkamanem (Alqama), 30, 31, 33 a 35. Alporz, 48 y 49, Ardabastus, Ardavasti, 22 y 23. Astores, 22, 23, 31, 34 y 43. Asturiensium, regione, 30, 31, 34 y 46. Aumar, filium de Abderrahman Ibinhiscem (Omar), 38 y 39. Aurelius, rey, 40 y 41. Azat, 48 y 49.

63

Gallos, 22, 48 y 49. García I, rey de León, 20. García [Iñiguez], rey de Pamplona, 48 y 49. Goti, Gothis, 20, 21, 26, 27, 29 a 33.

- natione Gothus, 48 y 49. - Gothorum, 26, 32 y 33. - historia Gothorum, 20. - regibus Gotthorum, 20, 28 y 29. - regno Gothorum, 22, 26 y 27. - Recesuindus Gothorum rex, 20 y 21.

Ibenamaz, Ibenhanza, 48 y 49. Isidorus, Yspalensis sedis episcopus, 20. Israelem, Israhel, 34 y 35.

Haumar (Omar), 38 y 39. Hordonius, vid. Ordoño I.

Iulianum, beatum, metropolitanum, 22,

Leovigildo, Leuuigildi, rey, 36. Lupus, hijo de Muza II, 48 a 51.

Mahamuth, Mahmuth (Mahmud ben Abd al-Chabar), ciues Emeriten-sis, 44 y 45.

Mauregato, Mauricatus, rey de Asturias, 40 a 43. Melih, Melik, 44 y 45. Mokeit, Mugait (Abd al-Malik ben Mugith), 42 y 43. Mozror, Muzeor, gobernador de Talamanca, 50 y 51. Mugait (Abd al-Malik ben Mugith), 42 y 43.

Munia, Munniam, reina, 38 y 39. Munnuza, prefectus de Ieione, 31, 34 y 35. Muza [III], 48 a 51. Muzeor, Mozror, gobernador de Talamanca, 50 y 51.

Nepocianus, Nepotianus, palatii comes, 44 a 47. Nordomani, Nordomanorum, 46, 47, 50 y 51.

Omar, ver Aumar. Oppanem, episcopum Toletane sedis, 31, 33 y 35.

- Spalensis sedis metropolitanum, 30, 32 y 34. Ordonium, vid. Ordoño I. Ordoño I, rey de Asturias, 20, 21, 48 a 51. Ordoño II, 21.

Pauli, Paulus dux, 22 y 23. Pelagius, vid. Pelayo. Pelayo, rey de Asturias, 30 a 35. Petri, Cantabrorum ducis, 35 y 36. Piniolus, 46 y 47.

Ramiro I, rey de Asturias, 44 a 49. Ranemirus, vid. Ramiro I. Reccaredi, rey, 36, Recesuintus, Gothorum rex, 20 y 21. Ricilone, 29. Rodrigo, rey, 26 a 29 y 31. Rudericus, vid. Rodrigo.

64 65

Sanctionem, dux, 48 y 49. Sarraceni, 22, 23, 26, 28 a 31, 36, 37, 44 a 49. Scipionem, comes, 46 y 47. Sebastiano, 20. Silo, Silone, rey de Asturias, 40 y 41. Somnanne, Sonnanem, comes, 46 y 47. Sueuorum, regnum, 26 y 27.

Tarec, Munnuza compar, 27, 29 a 31. Teodofredus, padre del rey Rodrigo, 27 y 29.

Uascones, 22, 23, 38, 39, 46, 48 y 49. Ueremudo, vid. Vermudo I. Uimaranem, hermano del rey Fruela I, 38 y 39. Uisigotorum, 20 y 21, Uitiza, Uitizanem, Vuittiza, Vuittizane, vid. Vitiza.

Vermudo I, rey de Asturias, 42 a 45. Vitiza, rey, 26 a 29, 31, 32 , 36 y 39. Vuamba, vid. Bamba.

Zeith, Zeiti, gobernador de Coria, 50 y 51.

INDICE GENERAL

Prólogo

16 Notas

19 Crónica

20 Texto ovetense, en las paginas pares 20 Texto rotense, en las páginas impares

53 Indices;

Indice de lugares 55

62 Indice de personas

66

Este libro se terminó de imprimir en la Editorial Anubar

Darío de Valcárcel, 7 VALENCIA - 11

el día 25 de Febrero de 1971

Laus Deo