[VISPUTJTT 0 PSYCHO-LOGI CA OCTAVA (ff ULTIMA* f

De • V f

INTELLECTUET VOLUNTATE.

Ad quam-*D, O. M. A.

In Regia Ubfalienfium AcademiaSUB P R j£ 5 ID I O

Clarißmi at% ExceücntißimivinDR IOHÅNNIS OHES-NECOPHERI MEDICINE DOCTO-

ris,in Regia Academ. Ubf.Phyfio-logise public! Profcfl?

p u b l i c éRejpondcbit

JOH'ANNES ANDREI SCHO-MiERus Helflngus^.

Die 2, Decemb. boris confveiis,ÜB S A LUE,

Excudebat Efchillus Matthise*K^A UNO 1626.

SSS3*siaar

ao^sffOäGoe

DISPUT ATIO PSYCHOLOG IC AO C T A V A & ULTIMA

De_s>

INTELLECTV ETVOLVNTATE.

RefpondenttsJOHANNE ANDRERE SCHÖMBERG

Helfingo.

Tkeßs 1.

fNi ma? rationalis.dua? fint Faeufta*tes, tiempé Inteleäus & Voluntas,circaintele&um i.Videbimus quid fic i,quod

I nam ejus objeduqa. 3. qua; ejus Diyifio-nes, &dcniq; 4. quaeaccidentia_>.

i, Adprimumquod attinet, de-finitur intelle£lus,facuhas anim» rationalis res intclli-gibiles intelligens, cognolcens & dijudicans»

3. Dicitur facultas, quia intelleétus non eft ipfaanima, fed ejus futi&iotquaiu (emper préeftare poteft,five fit in corpore&organa habeat non fra&a&violata,five é corporedifcelferic: confiat euinaexSacrisLite-ris,Animas å corpore lcparatas, pra?teritoru recordari,juxta illud Lqc. 16. Fiiij recordarc, qpia recepifti bonain vita tua; 0c ergo difiingvcndum ed inter eflentiam

Ai amma?

amma? rationalis&ejus potentias f Potent;# etrm rea-liter diftmguuntur ab eflentia fmmxt 2 Potentin ieufacultas relpicit ccrtam psrticulaoi corporis. éflecnavero tofcum corpus. 3. Ut fiat difcrimem inter finita 111& inäoitam potentiam •• Infinita potentia nondiftin-gvitur äb infinita e(lcntia,ut de Deo apparet:£iéi ejnumpofcemia eft ejus eflentia & contra: Idem autem nonpofibmusdicerede anima rationali,

4. Non tanta eft avium celeritas, pifciom agili-ta?, quam intelledus non vincit: Sol *4. horis rnuuamiibaria conficit, fed intelle&us uno momento &unonutu per ambülat totum orbem terrafum: nulla eft be -luarum tanta ferocitas&moles,qua regere non poteft.

5. Operatio incelle&us diciturintelle&io , quaenon tantum a&io eft/fed étiam pafiio qutedam: Adlioeft, quatenus fua vi interna mens incelligit,& iudicata:Paffio v» quatenus fpecies intelligibilcsapprashendio :qua? quidem paflio non corrumpens eft,led perficiens.

6» Similiseftincelle&us fénfui, aequé enim formas & fpecies rerum intelligendarum recipic, atq; fen-fus fimmulacra rerum fenfibiiium, eafq; non a&u, fedpoteftate continet: DifFerunt ramen. 1. quod fenfusr*nonquodvis fenfile,féd determinatum precipiatin«telleäus autem omniaincelligat. a, Subjedtorecipien-tc: Senfio enim ineft animali, qtiatenus eftanimalpideoq,* etiam beftiis: intelle&io vero foli hömini ineft,quatenus efthomo^j, IntelledHoab excellenti intclli-gibiliperficitur; Senfio ab excellenti fenfili laditun.*

7. Obie&um intelledlusfunt omnia incelligibi-lia,qu2eabintelleäuquoquo modo intelliguntur, fivefint entia five non entia*. 2 tam fingularia,quam uni«*YcrfaliaV tam materiata, quam immatenata; tam ter-

rena?

rena , quam cadcfüa, tam naturalis, quam fuper natu*rafa, quatenus neropé i, Per propriam fpcciemleunotföuem ab horrine m|eiligi poflunt, urpoté omnia_,per le fenfilia. 2. Quatcnus nori per fe: hoc eft, pen.propriam fpeciem feu ngtionem ab homineinteiligun-tür,iedper accidens,hoc eil,per fpeciem feunotionemalifnam, quae nempé finguqtnr, ut fünt Regia folisr*,Horcihefpcridum, aliaq; fabniantium poétarum 5g-menta, Hase omnia quia fub mteile£um Sz rationemcadunt, Cur rationis Artem utputé Logicam in_»quo vis ente & non ente occupari noß dicamus? Quan-do igitur philofophi entia ftatunt objadlum iptelleaus,non hoc volunt quafi preter entia nihil ab homine in-telligi pofTit,fed quodiila fint principalc & primariumobje&urru.

8. Utrasqjres fingulares& univerfales cogno¬fcit intelle&usmonnulli auté tantu univerfalia intellc-äui fubijciunt.Yerentur enim neintelle6us fiac Angu¬laris, fi ab co fingularia pereipantur: Sedintelleclusr*quidem omnia fit,non fimplicitcr,fed perrnodum fimi-litudinis & reeeptionis : Licet imagines fingulariurareeipiat, non tarnen Angularis eft t fed intelledum in-telligere fingularia probanc fequentes rationes. 1. qaiaioteiletfus univerfalia cognofcit per abftraäionern åfingularibus, ergo cognofcat ctiara fingularia åquibusabftrahit, necefiurn effc: non enim cognofcit univerfalenifi cognofcat fingularia, de quibus univerfale dicitur,neque poteft conferre univerfale cum fingtdari, nifiutrumq; fcorßm cognofcat: NecelTarium quippe eft,utqui duo inter fe confert, & comparat^utrumq, cogno¬fcat : & quomodo poteft quis cognofcere quideiita*

A3 teWf

autcm func rerum fiogularium. Zabarcl. de Ord.iriteliigend. c. 3.

9. 2. Degs vcré Angularis eft, & cognofcicui^,5 :>al. exer. 307. 7. f. 16. materia prima eft Angularis*6 sognofcitur : Sol Angularis eft. 5. Fiunt multi-fyllogifmi particularcs^ Åt ratiocinari & difcurre-reeft inteile&us, tefte Årift* 1,3. deanima: abintelle-du no å phantafia cognofcitur propofltio particularis,cum prGfertim intelle&us folus affirmare& negare pof-fit. Zabarcl. d 1.4. Praeterea inteJledtus fuam intelle-Itioncm cognofcit, omois autcm intclléäio eft parti¬cularis, ergo quando cognofcit fe hane rem vcré intel-ligere, cognofcit intelle&ioncm perticularem: Nechuic aftertioni repugnat didum illud vulgare; fenfusr*cftfingularium,intelledusuniverfalium; nam propria& principialis adio intelledus eft cognitio Univer-falium, ad quam dirigitur cognitio fiogularium, quianon poteft intclligerc univerlale,nifittiam fingularepercipcret Hinc Arifto. intcllcdui fempcrtribuitin-tellc&ioncm univcrfalis, quia eft eius propria,fed nun-quam dicit intclledum cognolccre folum univcrfale»Zafcarl. de ordi. incell. c, 4.

10. Intelligit intelledus per ipfam fpeciem in-telligibilem quae plurib9 nominibus appelUturj nempéuotitia, notio, votj^ct. concepcus, imago veritacis veleflcntise,radius å re qualibet refpendens in intelfedu fr¬eut ipecies refulget in fpeculo. Speeles haec quid eft ipauci(inquit)Scal. fciunt fe per fpeciem intclligere,pauciores norunt, quid fit ipfafpccies Non fubftantiaeft * quibus cnim artibus 6c macbinis fubftantia exi-ens åfeipfa, atque, cadem foanens, tranflata per di-

vcrfa

verfa fubjefta penetrat ad intellc

pe aiiquo modq continercäjqtiaeintelngenaa iunt» m<tclligi poflunt, fed non intclbgit, dicitur infelledhis, otio-fus, quiefcens, hictntdledusin habitu, quando ipeciehusacquifitis utitur, didtur intelledusin a&u,quianon fo-lam sdu SC retpfa habet fpecies, fed edam ipfis utitur,eon-Oderando obfedum mtdligtbile*

14. Ågens intelledus feur#? eft qui fpe-desa pattbiliintelledu receptas &C poteihte inteiledas,facit a&umtdbgi .* fic dicitur illuminareintdledum paf-fibilem, Ocutenim folis lumen eftkit utcoloresin tenebrislatentes, quiquepotentia tantumfuntcolo!es,.facitaducolores, $C afpictantur, organoque vifusimpiimantur, itaintelkdus agens res intelligibiles fuo folgere Iluminar, utabfqj materia in patintem mtdledum uaducantur,

15. Confiftitagentis intelledus eftentia inqua-tuorpotiftimüproprietatibus,quarü prima eft,quodficxoä&t&g, feparabilis, eft cnim feparatus å c$teris anim^facultatibus 2 Separatuseft åcorpore, poteftenim(I-*ne corpore incelligere, cum non utatur aiiquo corpo¬ris organo. 3 Eft ieparabilis, abeodem corpore, nontantum quoad operationem* verum etiam quoad fubftantiam, quoniam perempto corpore,per fe deindefubfiftere> & pcrmanere poteft. n proprietas eft, quodfit ccß\w

Iispum» caciurn, icna.u,mus:ha?c limplicia fi mteiledu apprehendantnr , eorutnapprehenfio dC cognitio eft vcra, quia intelleäus non po~teft falli^nifi quando unam rem cum altera copultat & nc«täit,

17 Compofttus intellctäus adlu exiftens, eft quiplures res coniundas colhg/t: dC hinc iudicium logfcum,eftcjj vel Noetic9 vei Dianoeticus.-Noeticu« eft qui res Gmpices fue nocionesmultasdifponir, quod fit partim com«ponendo partim dsvidendo, unde veritatis & falfiraris Ju¬dicium fequitur: Dianoeticus eft, qui ab uno ad aliUd d &C 1. de interpret, c, l, Numerat c»mm primd apprebenfionem,quae vocaturintelledioindi-viQbtUum* deind^ Compofittonem, fub qua difeurfurocomprehendir. Aegidius 1. $4de anima. Coli, comb, ibid«ad text. i r. dC ad iib, 1. prior. Anal c.l+ q* l. art.&Ctul.Pafiusl 3, de,an. c.7. mfcf, HfnC mjHomodo.rc-prehendendus elf Ramus. cum duaslogrcaepartes pofue«fit: quia ante eriim hoe quoep fecn erudisä venuftas.

1$. Ad hunc intelleifturr referontur notiriac in fitar,quaenobifeum nafeuntur, atqjob id pnneipia ÖC notitüenaturales feu communis appellantur> has Gr*d wwc&s.

B Emag

tvvöhq vbeaht: Si' enim anima noßra natura eR intelligensepiratäs quafdam inorgsntcas a&iones habet,quomo.

éo inipfa non inerunt quaedans notitiar,qux fum qi aGIti-mina Sdimaginesfubftantialesin ca : cei te fi di ^rnusmen-ft Tt hon prxditatn lumine nödt(arum & tarnen dkamusiHtUhgenum, fculpimus animam intelligentem (mc in-tBKgenua.

i£. a, Deinde infancutus ybc dum ed t tus, Scaligst\r?. vulclacfugere, & labia tun c apte roovet*fcion pi des, quia habet connatauvfpeckm fusr tonfervatiö-ms; Hfoc Hippocartes inq> Bcné dodta naturs licet nihildiiugiitrodidicerk, tarnen eff»dt convCnientia j/ In o-mnibus etiain noninliitutisde De o naturalis eft ßimulusconfcentiae in tetris facino tbus teßiGcans effs Deum que-dam vindice fcelerum; Hinc juvenalis Node dtec^ fuun»geßant in pedore ceftem. 4« Certumeßpoßlspfiim ali~quidhnaginisdmnadnhominemelTe &fuper elfe quid*ni ergoaliquid fapiemiae dC virtutis* Qoornodo Deusomnium yirtutum öC omnhun atrium effctflor ac cohfer-vätor lurédtct &appellari potent,.(Iomttes in univer-'fum notltiae homini denegcntur 8C eripiantur? 6. Angilipoß lapfutn minen t notidasnaturales, quaics (untdifcri-men haneßorum & turpium* noticia quod fit Deus 8£qualis Gc.-Curniergö hoc affarmandum cm de hominib*«^Gentes in exeuföjbilesredduntur coram Deo, quamvisSegern a Dco promulgatam non habuerinc, quo nomineexeeufaii pofle v^debartturquia natura durcnre feccrintca qua: legis funt, dC ita dcmonßrarerint quod legis noti®tias atiimis infcrtptas habuerint. Roma. 2. Sic Soligerhb. port, cap, t. Nobifcum(inquit)Gmul nafcunturcogtutiones quaedam, quaeomntbusaque caedem, abo--gmibus »que item probantur; cujus modi funt propoGo»

i

nes nia?) quae iunt qua«piss^'Item Philip, in hb. Deanima. In definitione intelkäus,Eft potentia,cognofcens, recordans , judicans &C ratio«-«nans Gnguiaria&un verfalia,hab£ns infttas quafdam noti-das nobifeum nafcentes:idem Philip, paulo poft. hancfententiam propur Paulum ampledor, qua exprefle (in«quit) legem faspsam eflein cordibus hominum, ubi denotitia loquitur.

*o. Necturbemurvulgarihocdldo: Nihil cfl it%intelledu quod non prius fuit in fenfu, id nifi dextré intel-legatur valde abfurdum eß ÖC hyperbolicum, interdumenim fubftantiales radrf é mente progrediuntur ad cor¬pus, interdum etiam intelledusreflediturper U ipfum infuam puriftimam eflentiam, intucitur imagines lucenresIn fubftamia, facit conclußones, quat non cadunt in fenf%

II. Quando Ariftoieles quoque comparal intel¬ledu tabulae rafae ßC oudse,cui nihil inferiptum eft: vera eilPhilofophi fenkmia de adu l nafeuntur enim nobifeumnotitiapotentianon adu, id eft, ineft menttbus noftnsvis SC facultas cognofcendf aliquid,fed nuUius rei fohdamnoHtiam natura nobis ingeneravit: Hoc ipfum Cic, quof{?confhmat in prafatione $, Tufculan. q. duminquit;rruuta nobis dedit parvulos igniculos: id eft fcintillasjjfuiuqj ingenqs notes femina,td eftdnitia innata virtutuitn

22, Nett? nobis obftat illud, quod de infantibusreferuntjß nempe nOtitis sinßtas haberent utiep fefeexer-cerent; quipp2inmfaridbusanima,quaefuafunt muntraDon poteft proferte, propter (lumoris redundantiami quavelut in ebritate autUtbargo fopita eft; Ut ergo no fequi-cur infantes non poflunf uti ratione: ergo rauonem nonhabent,m tenebris non poiTumusuti luceocuJorum,Ergoluxnoneßinoculis; Sicnonfcquituria&ntes principqs

B 2- Milte

ftOtfeuii ftofl poftuns igiture&non habent: fgnoranturhae noiitix, qoia latent in domiriko perturbato , ut fcin-tiiia? ignis delitefcunt in cinertbus.

Etfi aucem ärtium U virtututH notit/ae naturaCot aniinis infitar, tarnen nifi excerfeente Gmui animofiCcorpore excicentur &C inardeftam å dedrina &( ufu, nulfacfh arum afFedio: utenrsn ignis fopirus quafi 8C delite-fcens fubcincribusrefußtatur motu h. 8atu: Sic É'giv na¬turalen? necefTeeft crefccre cum ufu de »xtate , praeccptiCqtinadumfcrundum deduci, ut illufcar fuo tempore. Etlicet exiguaeßnthst noticiae» Tunt ramen maximarum re-rumimtia; utingranöunico aut femine magna eft po-fentia, quta reddtt frudum cum muftiplici farnore: funtcnim adminicula quibus vita reg tur,& artes exftruuntur;oculus ut videat,rcquirit cxtcriqrcs fpecies tantum» Ant*tnavero ut intelligar, ä fenfibus qutdem icquirit oblataphantafmata, quacpercipic, fed pretereapercipit ettam fe»ipfam notitiarum beneficio, Et tantum de in te Hed ti,

23. Voluntaseft altera a mmsrrationafts facultas ,quae ea quar ab incelledtrapprefaenfa dC Iudicata fuåre, ho-sno vel eligit, ve! adverfatur.

25. Objedum vofuntatiseft bonum «i praccedcntccognitione intelledus tnonftratum, & ejus contrarium«naliim Ove Gt veré bonum ve! (ßcotvopmv aparens bonum6i malum Finkius centra Scholafheos defendit voluntatis©hjedum effe bonum tantum par , Scheda. 77.

6z» V oluntas ab Arifiotclc vocatur appetitus ra¬tionalism ficuti enim fenßtivoappetitu tt ahsmur,in bonumd fenfu apprehenfum , ttavoluntate tanquatn appetitumovetnur ad bonum monftratpm ab imclledu Arift. I»b„f de antma c. to,Sed difFcrt hic appetitus rationalis i fenfi-livo. |. Öubjedo récipknie proprio, qtiia appetitus ratio-

Hålls fo!t homftii ineft,quafenus nomo: icnimvus v«ro vsnnt ammali, quatenus ft ammalVlI propterea hommicumbeftrjseft comurus. i* Objedo , quia rationalis ap-pctitus prcprié &C per fe verfarur csrca bonum iiHellefhja-!c, uoivcrftileåb omni materia feparatum: fenfttivus verocirca bonum ferJuatecum materia conjund um. j. Äppe-ticus fenGuvus dcledabdla raniuoi ärrat: rarfonalis etiähonefta. 4. Vohmtaslibfracftlecundu-mifTerMiamfuam:ftppetttusi ftGdvusmceffariiis, obhso enim convehientcbono norr poteft nö appetere,ne< poteft repellere SCnoIle,,

2.7. Liberé moveftir voiuittas. 1. nift cnim liberumcftetagens,quorr odo d.ftmgvetur aba'tjs agencibus cumanimatis tum inaniröatis. z. Si non cfTfet liberum arhitr uvoluntate fupei vacua eflVntconfilia pr;rcept3,dchberatio-ius,leges,praem

29. in locomouvam vorantas nabet imperiumdefpocicum icu herile, regit enim externas akioncs, utzc£i& rationi congruat: habet cciä inperiü politicü feucivile: & fit quando akiones intcriores,ut funt affek9,ira, odium, amor, fubijciuntur rationi rede judicanti«Sic David Sauluno in fpecu tutö interficere potuit,&in eo fuic cordis incendium, ac vindikas cupiditas: Sedtarnen menti meliora cogitanti obtemperat. In natu¬ralem feu Vegetativam potentiam voluntas nihil juris& iroperij habet, quia illa agit omnino naturaliter nontxarbitrio: Necprorfusfenüt va facultas voluntatisr*imperioexempta eft,quana enim Voluntas ad obfequi*umflckiOe

30. A quo autem voluntas deducaturin akumjut aliquid velit , vel non velit, de eo difcrepances*philofophorum fcntentiae inveniuntur: func qui intel-lekum primära voluntatiscaufamraoventcmefTe cen-fent, adcoqtie å phantafmate irradiato voluncatem adiiludprofequcndum,veifugiendum excitari* Seddiri-mus cum Scalig. cxcrc. 307. f. 25. voluntaterf* pcrfe,& åfe ipfa, internoq; principio excitari ad ea quae funt veltxpctenda, vel fugienda,quo quidem innato principio&ipfaro quandoq; mentem&fe ipfam ad proprias akiones cdendas incicat ? proptcrea cflcntiac voluntatis in-

poffit velle & nolle. Movetur igitur voluntaså fe ipfa principaliter, abintelleku vero minus princi*palster,fivedilpofitivé : Nam ut fingulare aliquod fis¬ketur autfugiat, necefTeeft ut ab objeko appetibili åmente intelleko & rnonftrato excicetur & determine«tur; hinc Bernhardus in lib. de grat.&lib. arbitrio.* ha-fect, [ inquit ] volaatas quocunque fe volyerit fempen.

comi«

eornkcm fatloorm ßon qnod iemper ex latione^,(cd quod nunquam abfqueratione moveaeuii,.

ji. Mirumautsm eft qu^d homines per volun-tatcm oonieropcr xerabona cligant &c appetant ,fedfsepé falla potius quam vera : appetunt c Dim bona ter*rena, Corporalk, & caduca .* Spirituaha & aterna re-peliunt; Sed caufa hujus re? triplex céfetur, i Studiumvitse fcnfitiva: pocius, quam intellediva^ fiquidemho«minesplerumque magis fenfu quam intelle&u ducun-tur, ideoque mag'5 appetunt bona, qua fenJum attin«gunt, quam qua iptdlsdom. 2. ignorantia Verorumjbonarum, aut faltem prava corum cognitio. 3.ptavuhominum dc bonis judieium;cum enim nemo rede ju-dicarcpofllt de rebus, quasignorat, aut pcrperam in-telligic i Hinc fit ut vcra bona , fallis hornines*poftpönant, utpotc quae ad vitam iénfitivam, quam_»homines plerumque icquuntur,minus iunt idonca. Ettantumdc animae rationalis facultatibus, quasbomoobtinet in corporis ergailulo, quo exuto, anima «af«*dem excrkt liberier—

Ornatiflimo Dii_,. ReipondentijEpigramm a.

QUod tibi mandatas Schönau* refumereparteisTfon renuas, etItbrat te btm turba SopbumJlierge tuum Studiumadfattflumperducerefimmu$

Hoc c t tibi tandem digna brabeia föret.Feftinantén* p,

%M.M4RTINUS GSSTRINIUS»tMattbi Inf* i rof%

ALIUD.

^TOfcc qui rcrum patuliq; mundi■^Seduluscaufasftudec, ipfefelirUtiics fruäus capiet Tibi inde*

Auguror, oliirij.Mcntishumanasaftcupicns Johanne^,Ac voluntads gcnium inveniro*Suavius te olim dccus atq> frudusr"

Rite manebuno.sJMoris & hgnoris ergo fcribehat,

M. MICHAEL ERICIHelsing usr*

A L I U D

J^ST tnteileBus natura ut pura tabellaCut nihil injcriptum, aß-, Omne Laborepoteß

Infcrtbi aßtduo: Do fite hoc Schoma.re JohannisNa volvißi animo, quare vigtl peragis

Annumerare tua, doBrmam ritt voypyt>In te tsirtuti qua modo funfim wicat•

ftrge Di/s igiturdaro hocce labore (ecundis*£>uaßusßcfequitur quippé laborü, Honos.

Amico fuo optatiffimo vfcéWacelerfcribebaLj. ^etters benedicts

Hamarmus.