3

Manual Debotionezkoa

Gure hizkuntzan inprimatu zenlehenengo liburua.

Linguae Vasconum PrimitiaeBordele (Frantzia), 1545.Bernat Etxepare.

Literatura erlijiosoa. Hitz neurtuz eginiko obra mardula.

Manual DebotionezkoaBordele (Frantzia), 1627.Joanes Etxeberri, Ziburukoa.

Gure literatura klasikoko

obrarik ospetsuena.

GeroBordele (Frantzia),1643.Pedro Agerre “Axular”.

Testamentu BerriaArroxela (Frantzia), 1571.

Joanes Leizarraga buruzen idazle talde baten

itzulpen lana.

Joana III.a Albretekoa, NafarroakoErregina, Nafarroa Beherean

(1555-1572).

Euskaltzalea.Protestantismoa zabaltzeko,

Testamentu Berria obraren itzulpenaagindu zuen. Bibliaren zati berria da.

• Datu biografikoak

Joanes Etxeberri Lapurdiko Ziburuherrian jaio zen –hortik Ziburuko

Etxeberri izena–. Haren jaiotza etaheriotza urteaz ez dugu datu zehatzik:1580an-edo jaio zen eta 1660 alderahil zen, Bastidan.

Pauen ikasi zuen eta TeologianDoktore maila lortu zuen. Haren ga-raikideek gizon oso jakintsu eta argi-tzat zeukaten.

Itzal handia izan zuen Lapurdikoharen garaiko hainbat idazlerengan.

✵ Bordelen✵ 1627an✵ gehiago

✵ erlijio✵ 8.000 bertso✵ lodiena

✵ moldeari✵ 4 / 4 // 4 / 3✵ lizentzia

✵ ahalmen✵ aberatsagoa

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

Irakurri bertso horiek eta bete ariketa hauek.

1. Zein obra aipatzen da lehenengo bertsoan?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Zein neurri daukate?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Nolako eskema metrikoa daukate?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Bigarren bertsoan, zein da gaia, nor da Hi hori?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Eta zer figura literario antzematen duzu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Bigarren bertso horretan, badira bi hiperbaton:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Etxeberri Ziburukoaren obrak

EE txeberriren hiru obra ezagutzen ditugu,

baina . . . . . . . . . . ere datzi zituen latinez.

Hirurak . . . . . . . . . . . . . . argitaratu ziren, eta

. . . . . . . . . . . . . . dira, marinelentzat idatziak:

• Manual Debotionezkoa, . . . . . . . . . . .

• Noelak, 1631n. Kanta espiritualak dira.

• Elizara Erabiltzeko Liburua, 1636an.

Manual Debotionezkoagure literatura klasikoko

libururik . . . . . . . . . . . . . . eta handienetakoa

da. Guztira ia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .biltzen

ditu, bi zatitan.

• Etxeberriren poesigintza

EE rlijio gaietara mugatu zen arren (paradisua,

deabrua, salbazioa, infernua, heriotza...),

Etxeberri etorri eta . . . . . . . . . . . . . . . . handiko

poetatzat hartu behar dugu.

Herri bertsolaritzaren . . . . . . . . . . . . . . . . .

jarraitzen dio. Puntua nahiko aberatsa egiten du,

Etxeparerena baino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eta

bertsoaren eskema ere harena bezalakoa da:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . , baina askotan hausten du

eskema hori. Izan ere, Etxeberrik . . . . . . . . . . . . .

poetiko ugari hartzen ditu.

19

GGGG iristinoa, eman diat euskarazko bertsutankatoliko manuala neure asti ordutan;

ikusirik nola bainaiz jaiotzez euskalduna,gure nazioa dela kopla1 maite duena.

HHHH i agertu artean tuk1 gure hitzak handiak,bainan agertu eta hik isiltzen tuk mihiak.

Arranoa datorreino2 txoriak dik kantatzen;nabaritu duenean, ordean, duk isiltzen.

Hitzaz eta gutzaz3 berdin duk, herio kruela,gure ahoa hersten duk hi agertu bezala.

1 dituk2 etorri artean

3 gure artean (ere)

1 bertsoa

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:49 Página 19

Aztertu item hauek eta markatu egia diren ala ez: Egia / Faltsua.

1. Joanes Etxeberri Bordelen jaio zen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. Ez dugu datu zehatzik Etxeberri Ziburukoa noiz jaio zen eta noiz hil zen jakiteko. . . . ❍ ❍3. Hiru obra idatzi zituen, denak erlijio gaikoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Etxeberriren poesiak bertsolaritzaren eitea du, Etxeparerenak bezala. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Manual Debotionezkoa obra mardula da: ia 3.000 bertso dauzka. . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍6. Ziburuko Etxeberrik mediku titulazioa zuen, eta oso ospetsua zen horregatik. . . . . . . . . ❍ ❍7. Etxeberriren bertsogintzak 15 silabako neurria du, eta etena 8. silabaren ondoren. . . . ❍ ❍8. Etxeberriren obretako hizkera nafarrera da, bera nafarra baitzen. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍9. Etxeberriren bertsoetan ugari dira hiperbaton bortitzak eta lizentzia poetikoak. . . . . . . ❍ ❍

10. Obra bertsotan egiteko arrazoia ere ematen du: euskaldunok bertsozaleak garela dio. . . ❍ ❍

20

GGGGizonaren ihizian1 gau eta egun dabilaeta sosegurik2 ez du, non ez dakusan3 hila,

ezen amaganik haurra denaz gero mundura,pausu gaberik darraio oinatzetik ardura4.

Gu non gare, hura han da, gizonen nigarreraden urratsik ttipiena galdu gabe tristera,

bainan ondotik darraio hala nola itzala, bi ahotako eskuan dakarrela nabala5.

SSSSarri6 edo berant ditu atzematen guztiak,ezen itzurtzeko7 dire bide guztiak hertsiak.

Mortu8 zarraturik ez da, non ez dezan idoki9,ez aintzirarik iragan, non ez dezan edeki10.

Leku guztietara du artikitzen11 tragaza12

eta urrutitik ere azarkatzen13 bihotza.

Harengana darauntsagu14 nola uhinak kostara, berak erakartzen gaitu nahi duen koskara15.

EEEEgun hura baino lehen gerlak eta guduakgizonak ikusiren tu16 lur guztian piztuak,

ezen herria jaikiren da kontra bertzearen,bai seme esker gabea bere gurasoaren.

Nahiz etxe barrenean, nahiz dela atean,jendeek izanen dute gerla bere artean.

Interesaz hasiko da gudu lehenbizia, gero relijionera iraganen hisia17.

Gerlatetan hilen dire gizon koleratsuak18,non zelaiak ikusiren baitire gorrituak.

Irakur itzazu Etxeberriren obrako pasarte horiek.Bila itzazu lauki beilegiotan testuetan markatu-rik dauden hitzen sinonimoak edo esanahiak.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Markatu aukera zuzenak. Hiru ✗.

❍ 1. zatiko 5. eta 6. lerroen artean hiperbaton bor-titza dago: gizonen nigar... / tristera.

❍ Berdin 1. zatiko azken lerroan: bi ahotako nabala.

❍ Hiru zati horietan, gaia berbera da: heriotza.

❍ Poema zati horietako tonua kritikoa eta alaia daaldi berean.

❍ Etxeberriren poema horien mezua apokaliptikoada, guduak eta heriotzak ezingo ditugula ekidin.

❍ Pasarte horietan itxaropenerako mezua adieraz-ten du egileak.

ehizanitzuri egiteko

leku hilaatsedeniklabanalaster

duen ikustenmaizatera

gezi handiaatzematenjotzen dugu

temaamorratuakirtenunera

kendujaurtitzen

ditu

◗

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:49 Página 20