3. UNITATEA

HEZURRAK

1.SARRERA

● Hezurrak ehun konektiboz osatutako egitura zurrunak dira.

● Giza eskeletoaren atal nagusia dira, lokomozio-aparatuaren atal pasibo gisa.

● Gorputzari zutik eusteaz arduratzen dira.● Gizaki helduaren sistema eskeletikoa 205

hezurrez osatuta dago.

● Sistema eskeletikoa 2 atal nagusitan bana daiteke:

1. ESKELETO AXIALA:● Garezurra● Bizkarrezura● Toraxa

● Bularrezurra (esternoia)● Saihetsezurrak

2. ESKELETO APENDIKULARRA● Sorbalda-gerria (gerri eskapularra)● Sabel-gerria (pelbis-gerria)● Gorputz-adarrak

● Hezurrak dituzten funtzio nagusiak:– Bizi-egituren babesa (bihotza eta birikak

esaterako).

– Gorputzaren euskarria.

– Mugimenduaren oinarri mekanikoa.

– Hematopoiesia: odoleko zelulen ekoizpena (hezur-muin gorrian)

– Gatz mineralen biltegia (kaltzioa, fosforoa eta magnesioa batez ere)

2.HEZURREN SAILKAPENA

● Hezurrak izan daitezke:

1. HEZUR LUZEAK

2. HEZUR LAUAK

3. HEZUR LABURRAK

4. HEZUR PNEUMATIKOAK

5. HEZUR IRREGULARRAK

2.1. HEZUR LUZEAK● Hauen luzera lodiera baino handiagoa da.

● Gorputz-adarrak osatzen dituzte.

● Hezur hauek 3 atal nagusitan bana daitezke:

– DIAFISIA: Erdiko atal zilindrikoa

– METAFISIA: Diafisiaren eta hezur-buruen artean kokatzen den egitura.

– EPIFISIA: Hezurren muturreko zatiak (hezur-burua).

Hezur baten atalak bereiz daitezke: diafisia (1), metafisia (2) eta epifisia (3).

2.2. HEZUR LAUAK● Bi geruza trinkoz eta hauen artean kokatzen den gai

harroz osatuta daude. Hauen artean ondorengoak ditugu: garezurrak, eskapula, etab.

2.3. HEZUR LABURRAK● Geruza gogor batez inguratutako gai harroz eratuta

daude.

● Luze-zabaleko neurriak berdintsuak izaten dira.

● Hona hemen zenbait adibide: karpo edo tartsoko hezurrak.

2.4. HEZUR PNEUMATIKOAK● Barnealdean barrunbeak dituzte eta hauek mukosaz

inguratuta daude.

● Hauen artean, garezurrean agertzen diren hezur batzuk daude. Barnealdetan sinuak dituzte,: maxilarra, etmoidea, frontala eta esfenoidea esaterako.

2.5. HEZUR IRREGULARRAK● Aurreko taldeetan sartu ezineko hezurrak dira, ornoak

esaterako.

3. HEZURREN OSAERA ETA EGITURA

● Osaera kimikoari begiratuz, bi eratako osagaiak dituzte: organikoak eta inorganikoak, 1:2 proportzioan.

A) GAI ORGANIKOA: ● Hezur-zelulek eta zelulen

arteko gaiak edo matrizeak osatzen dute.

● Hezur biziaren masaren %33

● Matrize organikoaren % 90 zuntz kolagenoak dira eta hauek elastikotasuna ematen diete hezurrei.

Hezur-zelulen artean ondokoak ezberdindu behar dira:

● Osteoblastoa: osteogenesia eragiten du, hau da, matrize organikoa ekoizten du, osteoide deitzen zaio honi eta, kaltzifikatu ondoren hezur, bihurtzen da.

● Osteozitoa: behin osteoblastoak osteoidea eratu eta hau kaltzifikatu ondoren, matrize organikoaz osatutako egitura batez inguratuta geratzen da eta orduan osteozito izena hartzen du.

● Osteoklastoa: hezurren azalean agertzen diren zelula multinukleatuak dira. Hezurra desegiteko gaitasuna dute hauek.

B. GAI INORGANIKOA:● Hezurrei gogortasuna

ematen die.

● Materia inorganikoa bizirik dagoen hezur baten hezur-ehuneko % 67 da.

● Gatz mineralez osaturik dago, kaltzioz eta fosfatoz nagusiki, baina beste gai batzuk ere badaude, esaterako: magnesioa, sodioa, hidroxiloa, karbonatoak eta fluoruroak.

Hezurrak hezur-ehunez daude osatuta, histologian aipatu dugun bezala. Hezurraren ebaketa egingo bagenu, honelako egitura agertuko litzaiguke:

● Kanpoaldeko geruza

● Hezur-ehun trinkoa

● Hezur-ehun harroa

● Hezur-muin gorria

● Hezur-muin horia

● Periostioa

Hezur luzeetan hiru motatako irrigazioa dago:

● Arteria epifisiarioak: kartilago artikularren barnealdea irrigatzeaz arduratzen dira.

● Arteria nutrizio diafisiarioak: nutrizio-zuloetatik hezurrera sartu eta hezurraren ertz bietara zuzentzen dira.

● Sistema benosoa: arterien kontrako bidea egingo dute.

4. GIZA ESKELETOA

4.1. BURUHEZURRA

● Burmuina babesteko kutxa bat eratzen dute.

● Hauetako batzuk bakunak dira eta erdialdean kokatuta daude; beste batzuk bikoitzak dira eta aldamenetan daude.

● Bi talde bereiztuko ditugu:

A) GAREZURRA

B) AURPEGIKO HEZURRAK

A) GAREZURRA● Garezurra eratzen duten hezurrak honako

hauek dira:

– HEZUR FRONTALA: kopeta eta betzuloen goialdea eratzen du.

– ESFENOIDE HEZURRA: garezurra azpitik ixten du.

– OKZIPITALA EDO GARONDO-HEZURRA: esfenoidearen, parietalaren eta tenporalaren artean dago kokatuta. Bizkarrezurreko muina irteteko zulo handi bat dauka.

– HEZUR PARIETALAK: garezurra goialdetik ixten dute.

– TENPORALA EDO LOKI HEZURRA: bere barnean harkaitza izeneko hezur bat dago eta belarri-organoak daude bertan.

Garezurreko hezurrak: hezur frontala (1), esfenoide hezurra (2), okzipitala edo garondo hezurra (3), hezur parietala (4) eta tenporala edo loki hezurra (5).

Garezurreko hezurren artean joskurak agertzen dira eta hauek dira garrantzitsuenak:

● JOSKURA KORONALA: hezur frontalen eta parietalen artean dago.

● JOSKURA SAGITALA: hezur parietalen artean.

● JOSKURA LANBDOIDEOA: okzipitalen eta bi hezur parietalen artean.

● Joskura eskamosoa: hezur tenporalaren eta hezur parietalaren artean.

● Joskura metopikoa: hezur frontalean.

Jaiotzean hezurrak ez daude elkarrekin lotuta eta garapenean zehar lotuz joango dira. Beraz, haurrengan mintz-espazioak agertzen dira buruko hezurren artean, fontanela deritzenak.

Garezurreko joskurak: koronala (1), sagitala (2) eta lanbdoideoa (3).

Fontanelak: bregmatikoa (1), lanbdoideoa (2) esfenoideoa (3) eta mastoideoa (4).

B) AURPEGIKO HEZURRAKAurpegiko-hezurrak eratzen dituzten hezurrak hauexek dira:

● ETMOIDE HEZURRA: sudur zuloen ondoan dago kokatuta.

● MALKO-HEZURRAK: betzuloen beheko aldean daude.

● MASAILEZURRA: goiko baraila eratzen du. Goiko hortz-hagin guztiak bertan kokatzen dira. Bestalde, masailezurrak hezur palatinoa eratzen du, ahosabai gogorraren atzeko atala, alegia.

● BOMER HEZURRA: sudurraren erdiko trenkada eratzen du.

● SUDURRAREN HEZUR PROPIOAK.

● BARAILA: aske agertzen da. Hitz egiteko eta murtxikatzeko mugitzen ditugu. Beheko hortz-hagin guztiak bertan daude.

● HEZUR ZIGOMATIKOA: masailezurrarekin batera goiko baraila eratzen du.

Aurpegiko hezurrak: etmoide hezurra (1), malko-hezurra (2), masailezurra (3), hezur palatinoa (4), bomer hezurra (5). sudurraren hezur propioak (6), baraila (7), hezur zigomatikoa (8), eta esfenoide hezurra (9).

4.2. GORPUTZ-ENBORRA

● Orno izeneko 33 hezur txikiz osaturik dago, eta hauek elkarren artean ehun kartilaginosoz aldenduta daude (ornoarteko diskoak).

● Lehen eta bigarren ornoak (atlas eta axis) izan ezik, orno mugikorrek (goi eskualdekoek) antzeko egitura aurkezten dute. Edozein ornotan atal hauek bereizten dira: aurrealdean gorputza, atzealdean orno-zulo bat eta hiru apofisi (zeharkako apofisia, arantza-apofisia eta saihets-apofisia).

● Orno-zuloek bizkarrezur-muinarentzako hodi bat eratzen dute (nerbio-sistema).

A) BIZKARREZURRA

Bost aldetan banatzen da bizkarrezurra:

● LEPOALDEA: lepoa eratzen du. Zazpi lepo-ornoz edo orno zerbikalez osaturik dago, lehenengoa atlasa eta bigarrena axisa deitzen dira. Hauek buruaren eta lepoaren arteko higidura ahalbidetzen dute.

● BIZKARRALDEA: bizkarrean kokaturik dauden hamabi bizkar-ornoz edo orno torazikoz eratua. Bakoitzetik bi saihetsezur irteten dira, aurretik bularrezurrarekin lotzen dira, bular-kaiola eratuz.

● GERRIALDEA: giltzurrunaldean kokaturik eta bost gerri-ornoz edo orno lunbarrez osatuta dago.

● ERREINALDEA: bost ornoz eraturik dago, errainezurra (sakroa) izeneko hezur bakar batean. Honek triangelu itxura dauka, oinarria gorantz dauka eta aldeak aldaka-hezurrari (iliona) lotuta ditu.

● UZKORNOALDEA: lau orno txikiz eraturik dago eta hezur bakar bat eratzen dute uzkornoa (kokzixa).

● Lehenengo zazpi bikoteak bularrezurrarekin lotzen dira eta egiazko saihetsezurrak direla esaten da. Hurrengo hiru bikoteak kartilago baten bidez lotzen dira eta saihetsezur aizunak deritze.

● Gelditzen diren bi bikoteak oso laburrak dira eta aske daude, hots, ez daude lotuta ez bularrezurrari eta ez euren artean ere, eta saihetsezur lokak dira.

● Bizkarrezurrarekin batera bular-kaiola (kutxa torazikoa edo toraxa) eratzen dute. Birikak eta bihotza babesten ditu honek.

B) SAIHETSEZURRAK

Bular-kaiola: egiazko sahietsezurrak (1), sahietsezur aizunak (2) eta sahitsezur lokak (3).

● Hiru atal ditu: manubrioa,lehenengo bi saihetsezur bikoteak kokatzen diren lekua, gorputza, sei benetako saihetsezur bikoteak lotzen diren lekua eta xifoide apofisia.

C) BULARREZURRA EDO ESTERNOIA

manubrioa

gorputza

Xifoide apofisia

● Honako 4 atal hauek bereizten dira:

a) GERRI-ESKAPULARRAb) BESOAc) BESAURREAd) ESKUA

4.3. GORPUTZ-ADARRAKA) GOIKO GORPUTZ-ADARRAK

a) GERRI ESKAPULARRA edo SORBALDA-GERRIA

● Eskapulak edo omoplatoak eta klabikulak eratzen dute.

● Gerri-eskapularra, adar bakoitzean, klabikula batez eta eskapula edo omoplato batez dago osatuta. Klabikula S itxura duen hezur luze bat da eta eskapula humeroaren buruari lotzen zaio. Eskapula laua da, triangelu itxurakoa, eta bizkar gainaren atzealdean dago kokatuta.

Sorbalda-gerria: eskapula dorsal aldetik ikusita (A), eskapula albotik ikusita (B) eta klabikula (D).

b) BESOA

● Gerri-eskapularraren ondoren besoa dator, eta honen hezur bakarra humeroa da.

● Ukondoan kubitua eta erradioa hezurrekin artikulatzen da. Giltzadura honetan dauden bi hezur hauei esker, besondoaren bi mugimendu egin ditzakegu, eskua gorantz eta beherantz ibiliz (supinazioa eta pronazioa).

Besoa: umeroa (A) eta besaurrea: kubitua (B) eta erradioa (D)

● Besaurrean bi hezur ditugu: kubitua eta erradioa

● Kubitua garatuagoa dago ukondoan eta erradioa, berriz, eskumuturrean.

● Bereizteko, hartu kontuan erpuruaren aldean dagoen hezurra erradioa dela. Kubituak ukondoan gako itxurako irtengune bat dauka, humeroaren zabalgune batean sartzen dena, besoa luzatzean atzeko alderantz joan ez dadin.

c) BESAURREA

● Eskuko hezurtzak hiru atal ditu: karpoa, metakarpoa eta falangeak.

– Karpoak zortzi hezur ditu: eskafoidea, semilunarra, piramidala, pisiformea, trapezioa, trapezoidea, handia eta gako-hezurra.

– Metakarpoak esku-ahurra eratzen du eta hatz bakoitzarentzat hezur metakarpiano bat du.

– Hatzak hiru falangez daude eratuta: proximala, erdikoa eta distala; hala ere, erpurua salbuespena da bi hezur baititu.

d) ESKUA

Honako hezur hauek eratzen dituzte:

a) SABEL-GERRIA

b) IZTERRA

c) ZANGOA

d) OINA

B) BEHEKO GORPUTZ-ADARRAK

● Sabel-gerria, alde bietatik, koxalek osatzen dute eta koxal bakoitza, berriz, hiru hezurrek: ilionak, iskionak eta pubisak.

● Koxalak bizkarrezurrarekin errainezurrean elkartzen dira.

● Sabel-gerriak itxura ezberdina dauka emakumeengan eta gizonengan.

a) SABEL-GERRIA

A. Koxala: iliona (1), iskiona (2) eta pubisa (3). B. Emakumeen sabel-gerria. D. Gizonen sabel-gerria.

● Izterrean femurra edo izterrezurra dago eta gorputzeko hezur luzeena da.

● Goialdetik buru bat dauka, koxalarekin lotuz aldaka eratzen duena.

b) IZTERRAK

c) ZANGOAK

● Zangoan bi hezur ditugu, tibia eta peronea.

● Tibia lodiagoa da, triangelu-prisma itxurakoa.

● Belaunaren aurrealdean disko itxurako hezur bat, belaunezurra edo errotula dago, zangoa aurrerantz toles ez dadin.

A. Femurra edo izterrezurra. B. Errotula edo belaunezurra. D. Tibia. E. Peronea.

● Oinak, eskuak bezala, hiru atal ditu: tartsoa, metatartsoa eta falangeak.

● Orkatila edo tartsoak zazpi hezur ditu: kalkaneoa, astragaloa, nabikularra edo eskafoidea, kuboidea eta hiru kuneiformeak (I, II eta III).

● Behatz bakoitza hiru falangez osaturik dago, behatz lodia izan ezik, honek bi besterik ez baitu.

d) OINAK