trabajo acerca de la biología
TRANSCRIPT
Teoria horren arabera, unibertsoa gorputz puntual baten
leherketatik sortu zen, duela 13 700 milioi urte, gutxi
gorabehera.
Grabitazio-indarrak,
funtsezko eginkizuna izan du
orduz geroztik era guztietako
egituren eraketan. Adb:
Galaxia kumuluak,
izarrak…
Big Bang teorian oinarritzen den Kosmologiaren
eredu estandarra erabiltzen dute zientzialari askok.
Duela 5 000 milioi urte, gure eguzki sistemak
protoeguzki bat zuen, gure izar bihurtuko zen astro
bat, esta astro horren inguruko diskoa osatzen zuten
gasa eta hautsa oso kontzentratuta zeuden.
Disko protoplanetario horretan, Eguzkiaren
inguruan biratzen
diren gorputzak sortu
ziren.
Planetesimal gorputz
solido txikiak sortu ziren, akrezio izeneko grabitazio-elkarketako prosezu baten bidez.
Planetesimalek,
akreazioaren bidez elkartu, eta gorputz handiagoak sortu zituzten.Gorputz horiek elkartu eta planetak sortu ziren. Duela 4 600 Ma urte.
Gorputz handi batek,
talka egin zuen Lur sortu berriaren kontra, eta erauzitako materialek eraztun bat sortu zuten Lurraren inguruan.
Duela 4 500 Ma
inguru, Lurra eta Ilargia jada eraturik zeuden, eta gaur egungo dimentsio berdintsuak zituzten.
Elkartu ez ziren planetesimalek asteroideak eta meteoritoak sortu zituzten.
Lurraren eta groputztxikiagoen arteko talkak etengabeak izan dira gure planetaren historian.
Ardatz-kronologikoa
KANBRIARRAURREA
45
00
Ma
HADEARRA 3 8
00
Ma
ARKEARRA 2 5
00
Ma
PROTEROZOIKOA 55
0 M
a
PA
LEO
ZOIK
OA
24
5 M
a
MES
OZO
IKO
A6
5 M
aZE
NO
SOIK
OA
Aurkibidea
Erak
Periodoak
Periodoak
Periodoak
Periodoak
HADEARRA
(4 550 Ma - 3 800 Ma)
Kontinentea:Lurrak arroka likidoz osatuta dago.
Atmosfera: Atmosferan bakarrik: -Karbono dioxidoz-Nitrogenoz-Hauts
Klima: Lurraren tenperatura 1200ºC da.Geroago Lurra hozten da.
Beste batzuk:Tehia planetak Lurraren kontra jotzen du. Talka horri esker zabor asko sortu zen eta eraztun bezalakoa geratzen da.Ilargia sortzen da zabor hori elkartzen denean.Lurra osotik zabaltzen da leherketa.(TehiaLurrarekin)
ARKEARRA
(3 800 Ma - 2 500 Ma)
Kontinentea:Meteoro ozarra gertatu zen:Eguzki Sistema sortzean geratu ziren hondakinagatik.Meteoro horiek kristal itxurakoak ekarri zituen barruan urarekin.(2x107L ur)
Klima: Ekaitz izugarri bat gertatu zen: Ilargia oso hurbil zegoelako.Denborarekin Ilargia urruntzen da:Ekaitzak ere lasaitzen diraEta Lurra astiroago biratzen du
Proterozoikoa
(2500 Ma- 550 Ma)
Kontinentea:• Plaka tektonikoak sortu.• Rodinia kontinentea sortu.• Ozeanoaren indarra
kontinentearen azala suntsitu.
• Kontinentea bitan zatitu.• Erdiko uharteak hondoratu.• Aktibitate geologikoa
sumendiak sortu.
• Arrokak material guztiak xurgatu, baita ere karbono dioxidoa.
• 2 izotz erraldoi horma sortu eta haien artean bilatu eta Ekuadorrean aurkitu ziren.
• Sumendiak erupzioan daudenean izotza apurtzen du.
• Plakak mugitzen hasten dira.
Dropstone eta beruna moldatuta
Proterozoikoa
(2500 Ma- 550 Ma)Atmosfera: • CO2arengatik izotza urtu.• Urtzean oxigenoa sortu.• Bien artean ozono geruza
hasten da sortzen• Epeltzen hasten da.• Ozono sortzen ari da eta
eguzkiaren erradiazioa xurgatu.
Klima:• Duela 1500mill-30ºC.• Duela 750 mill- bat-batean -50ºC.• Izotz erarik handiena. Glaziazio bat.
Izaki bizidunak:• Bizia uretako ingurunean bakarrik
garatu.• Zelulabakarrak• Gorputz lau eta biguneko
animalien molde eta jarduera-seinale fosilduak dira.
• Ediacarako fauna osatu.• Ereduzko batzuk: gudwasi,
harrak, belakia, anomalocaris eta trilobiteak, adibidez.???
• Beste batzuk: Egun bat: 16 h. Gero: 22h.
• Elur-bola itxurako Lurra (duela 600Ma planeta osoa izozpean) 10Ma iraun zuen
Kanbriarra
(550 Ma-505 Ma)Kontinentea: • Rodinia zatitzean
Godwanakontinentea sortu, denbora askorekin.
Klima:• fase beroa eta
hezeenetako bat.• Poloetako izotza
urtu.
Izaki bizidunak:• Kanbriar eztanda:
oxigenoarengatik ornogabe kopuru handi baten eboluzioa eragin zuen.
1. Uretako bizia dibertsifikatu.2. Trilobitoeen taldeak oso
hedapen handia.3. Hiru zatiz edo lobuluz
osatutako oskola zuten artropodoak ziren.
4. Asko hedatu:I. Ekinodermatuak
(komatulak)II. Moluskuak (itsas
kurkuilak)III. Koralak (uharriak)
ORDOVIZIARRA
(505 Ma – 438 Ma)
Kontinentea:• Duela 460 Ma:
1. Plakak berriro mugitzen ziren
• Gondwana, sortzen da Euramerika hausturatik, 2 zatitan banatzean
Izaki-bizidunak: • Lehen arrainak sortzen
dira.
Klima:• Glaziazio bat egon
zen
SILURIARRA
(438 Ma – 408 Ma)
Izaki bizidunak:Lehorreko lehen landareak sortu egin ziren. “Embryophyta” deitzen dira.Landare hauei esker beste landare guztiak sortu dira.Ahalmen handia zuelako uratik kanpo egoteko.
TETHYS ITSASOA
Atmosfera: Lurrazaletik 50metro gorago gasenbidezozono geruza sortzen da, honek eguzki izpitik babesten du.
Devoniarra
(408 Ma- 360 Ma)
Izaki bizidunak:• Lehen intsektuak: hegan egin
zuten lehenengo animaliak.• Lehen anfibioak: airea
arnasteko gai ziren beste arrainetatik garatu ziren.
1. Haien bi hegats pareetatik abiatuz anfibioek hankak garatu.
• Animaliak obiparoak ziren.
Beste batzuk:Usteldu egin ziren zuhaitzak gaur egun erabiltzen dugun ikatza da
Karboniferoa
(360 Ma- 286 Ma)Klima: • Glaziazio bat egon
zen: izotzez estali planetaren zati handi bat.
Izaki bizidunak:• Ibai eta zingiren ertzetan,
goroldio eta iratze zuhaixkarazosatutako basoak hazi.
1. Adibidez: Lepidodendrom; palmondoaren antzekoa.
2. Hor, artropodo erraldoiak eta askotako anfibioak bizi.
• Anfibioetatik narrastiak sortu.1. Narrasti-fosil
zaharrenak: Hylonomus(muskerraren antzekoak)
Jurasikoa
(208 Ma-144 Ma)
Klima: • Tenperatura egonkortuta.
Izaki bizidunak:• Iratze- eta gimnospermo-
basoak nagusitu (gaur egungo konifero eta ginkgoen antzekoak)
• Dinosauroak 1. Hiru taldeen artean aire-
ingurunean nagusi.2. Ugaztunak urriagoak.
• Narrasti batzuek:1. Hegan egitea lortu:
pterosauroek.2. Uretako ingurunera
egokitu: iktiosauroak.
Atmosfera:• Euri azido gutxiago.
Kontinentea:• Lurrazala laba pixka
bat kanporatu.
Kretazeoa
(144 Ma- 65 Ma)
Klima: • Beroa eta hezea:
1. poloetako izotza urtu.
Izaki bizidunak:• Angiospermoak hedatu,
landare loredunak, intsektuen eboluzioaren mesederako.
Kontinentea:• Laurasia Eurasiatiko
kontinentetik banandu
• Orduan Atlantikoa sortu
1. Erdian sumendi bat
Beste batzuk:• Amaieran iraungipen masibo bat
gertatu.1. Espezie ugari desagertu:
I. DinosauroakII. Narrasti ugari III. Itsas animalia batzuk.
Kuaternarioa
(1,8 Ma- 0 Ma)Klima:• Glaziazio bat egon.
1. Izotzez estali planeta osoa.
• Glaziazioaren ondoren izotza poloetara, Antartidara eta Antartikara itzuli.
Izaki bizidunak:• Homo erectusa sortuta dago.• Geroago homo sapiensa
egongo da.
Kontinentea:• Godwanaren eta
Laurasiaren zatiak banandu
Beste batzuk:• Uraren maila jaitsi, orduan Arabia
eta Afrikatik homo sapiensakpasatu.
• Homo sapiensak planetako leku guztietatik daude.
• Uraren maila gehiago jaitsi, orduan Errusiako ekialdetik Amerikara pasatu.