tempos 157_88a90pp
DESCRIPTION
mento, mesmo por maior dificultade, é dicir, a falta de liber- xiando a lgrexa católica tan compro- transición política ba- seado na amnesia. O feminismo foi bastan- te deostado nese mo- biolóxica, e empezar a pensar nas "mu- lleres" como suxeitos políticos do femi- nismo, e das diferenzas entre elas, xe- rárquicas e relacionadas coa sexualida- de, a clase social, a raza. As opresións mes e no medio de tremendas dificulta- rrogar a Lei de perigo social ou as leis mento das mulleres ETRANSCRIPT
,i'.i:, l::::, ::,,:. ::::::.:.l E NTR EVI STA
María José Belbel, activista do feminismo queer
exclusivo das mulleres
Cando aínda opera a corazónaberto o debate entre o feminismomáis canónico, artellado ao redor
da identidade de muller, e aquelque se abre ás disidencia de
xénero, nun abano diverso que
acolle as loitas de gais, lesbianas e
trans, o testemuño de María JoséBelbel é de especial interese. No
compromiso feminista dende os
anos 70, o seu é o relato dunhahistórica do movemento hoxe en
día situada no activismo queer.
T(n(ú,c)
C)U)o)E0,)
0 feminismo non é un patrimonio
Belén Puñal Carlos de Paz
emancipadora en re-
lación ás mulleres des-
de o punto de vista le-
gal, material e ideoló-
xico. Había que unir a
loita contra o somete-
mento das mulleres
baixo o franquismo
xunto á loita interna-
cional que veu da man
da segunda onda do
feminismo.
O feminismo e as
mulleres tamén sufri-
mos o modelo de
transición política ba-
seado na amnesia. O
feminismo foi bastan-
te deostado nese mo-
mento, mesmo por
sectores chamadosLevas 35 anos de compromiso fe- progresistas e de esquerdas, que pos-
minista ás túas costas. Que acer- puñan as reivindicacións das mullerestos e que erros destacarías dese e dos sectores "non heteronormativos".xerminar do feminismo nos últimos Proba diso é o adiamento do dereitoanos do franquismo e no tránsito ao aborto, o mantemento da Lei sáli-ao sistema democrático? ca na sucesión monárquica da Cons-Ao meu entender os acertos foron enor- titución Española, a Iardanza en de-mes e no medio de tremendas dificulta- rrogar a Lei de perigo social ou as leisdes. O propio franquismo constituía a educativas que continuaron privile-maior dificultade, é dicir, a falta de liber- xiando a lgrexa católica tan compro-dades e a represión de calquera idea metida cos discursos sexistas e ho-
88 06.10
mófobos. A propia maneira de narrar
a transición política, con frecuencia,tamén invisibiliza a loita feminista dos
anos 70 e dos primeiros 80.
O maior erro do feminismo: a falta
de escoita, de diálogo e de respecto
entre as diversas correntes feministas,
como se evidenciou na Xornadas Es-
tatais de Granada de 1979. Deberia-
mos de aprender deles para non repe-
tilos, incorporar desde onde se fala, os
saberes situados.
¿Que foi o que te levou a achegarteá teoría queeflPor unha banda. pensar e vivir a opre-
sión de xénero non só desde o patriar-
cado senón desde a heterosexualidade
e a heteronormatividade obrigatoria. Por
outra, problemalizar a categoría identi-
laria"a muller" baseada nunha esencia
biolóxica, e empezar a pensar nas "mu-
lleres" como suxeitos políticos do femi-
nismo, e das diferenzas entre elas, xe-
rárquicas e relacionadas coa sexualida-
de, a clase social, a raza. As opresións
aparecen de forma entrecruzada. Atopei
bastantes respostas na obra de Eve Ko-
sofsky Sedgwick e Judith Butler, tamén
no traballo dos colectivos de lesbianas-
feministas, de colectivos como Hetaira,
que defenden o dereito das traballado-
ras do sexo, e nas prácticas feministas
desde a cultura e as arles visuais den-
tro do Estado español.
Entendes a teoría e o movementogueersempre dentro do feminismo,como necesario aire fresco...O feminismo estaba moi necesitado
dunha renovación que sen dúbida veu
da man das políticas queer e do femi-
nismo poscolonial, e das propias loitas
feministas, de transexuais, intersexuais,
transxénero, das lesbianas, das traba-
lladoras do sexo, das mulleres migran-
tes, da loita contra a normatividade cor-
poral e contra a sexofobia, dos discur-
sos que desde a cultura tamén produ-
cen sentido feminista e queer.
As diverxencias entre o feminismomáis canónico e aquel que reivindica
as disidencias de xénero (o queer, o
transfeminismo, a defensa dos derei-tos de gais, lesbianas, trans...), po-
derían levar a unha nova ruptura den'tro do feminismo?Non me parece que o termo "transfe-
minismo" achegue nada novo desde o
punto de vista teórico. As Xornadas Es-
tatais de Granada de 2009 e as Trans-
feministas de Barcelona, celebradas en
abril de 2010, reafírmanme nesa idea.
Aínda estou a esperar que algunha per-
soa ou grupo escriba e defina en que
consiste e que relevancia ten pata anosa loita política. Creo que máis ben
mostra a existencia dun cerlo malestar
e como tal debe ser escoitado con moi-
ta atención e respecto. E penso que hai
unha conciencia do facer común e do
respecto á pluralidade, de que o noso
peor inimigo é a fragmentación, que non
permitirá esas rupturas. Tamén quero
sinalar a vocación de incluír e o exem-plo que dá nese sentido o movemento
transexual.
Cal ha de ser, para ti, o suxeito dofeminismo?As mulleres como "ficción necesaria"
como sinala Judith Butler e "o esencia-
lismo estratéxico" da teórica feminista
poscolonial Gayatri Ch. Spivak, pois a
postidentidade non esta rifada coa loita
identitaria, esa é unha formulación fa-
laz. As persoas disidentes de xénero,
0 feminismo nunha v¡da
Granada, onde Belbel naceu, é refe-rente na historia do feminismo en
España. Dende aquelas xornadasestatais do 79 que o esgazaron entreas correntes da igualdade e da dife-rencia até as máis recentes, trintaanos despois, nas que aterrou con
forza o transfeminismo. Militante anti-franquista e histórica do MovementoComunista, Belbel traballa na actuali-dade dende o feminismo queer e os
estudos culturais. Entre as súas preo-
cupacións, a ética dos movementossociais e as polÍticas de afectos e de
redes dentro dos mesmos, asícomoa relación entre feminismo e afte.
cuxas vidas nun determinado momento
foron ilexíbeis, só foron lidas desde a
enfermidade física e mental, e a ab-
xección: a histeria, a perversión, a dis-
foria de xénero. As persoas que enten-
demos as opresións de maneira trans-
versal queremos crear espazos de iden-
tificación para o xéneros que existen,
que nunca son dous e enfrontados de
maneira binaria, e os que sen dúbida
se irán xerando no futuro.
Hai quen teme abandonar a identi-dade de muller como base para a defensa dos nosos dereitos...Somos moito máis que entes xurídicos
e suxeitos de dereitos que reivindicar
fronte ao Estado. Este é unha formula-
ción que xa criticou Foucault ao cuestio-
nar a hipótese represiva. Se non tivése-
mos poder non poderiamos resistir. Pen-
semos en termos como biopolítica, tec-
noloxías disciplinarias, tecnoloxías de
xénero. Entendo o temor que lle suscita
a algúns sectores pensar que hai que
abandonar a identidade muller, pero creo
que é unha lectura que se xera desde
TU)Cg(-)
:=(-)
U)a)Uc)
06.10 89
TU)ñO:>OU)(D:('c)
os mecanismos de defensa ante o novo
ou desde a experiencia en relación a cer-
tas prácticas locais, específicas, critica-
bles como prácticas misóxinas.
Avogas polo diálogo xeracional no
feminismo. Como forxalo?Creo que hai diferenzas entre as xe-
racións, pero paréceme máis relevan-
te o termo xenealoxía. A construciónda subxectividade é un elemento que
se ten pouco en conta hoxe en día.
Considero reducionista falar da psi-
coloxía case sempre en termos de-rrogatorios, cando se lles chata, así
en xeral do "inimigo" e se mete a tod*s.s profesionais, a todas as correntes,no mesmo saco. Preocúpanme as
convencións que nin sequera o pare-
cen porque se converteron en dogmas
incuestionables. Así, faise caso omi-so a temas como o trauma, a vergo-
ña, o estigma, o medo, a depresión...Temas que están a xerar discursosmoi produtivos por parte dunha se-gunda xeración de pensador*s queer,
en especial persoas moi próximas ao
traballo de Sedgwick.Hai uns meses celebráronse as xor-nadas feministas de Granada, 30
anos despois daquelas que tiveronlugar no 79. ¿Cal é a túa valoracióndelas?Moi positivas. O feminismo aquí e ago-
ra. Moitas mulleres novas. Vontade
desde a Coordinadora Estatal e a
Asemblea de Mulleres de facer posi-
bles unhas Xornadas incluíntes. Non
sei se es moi consciente do que signi-
90 06.1 0
fica organizar unhas xornadas desde
o activismo feminista que reúnen a4.000 persoas. Tamén foi a primeira
vez que se tiveron en conta as prácti-
cas culturais e artísticas como un dos
catro campos delas e unha eclosióndos feminismos posidentitarios.
Pese ao espírito inclusivo das xor-nadas, non se permitiu a asistenciade homes...Hai tantas diferenzas ao redor diso que
se a preparación das Xornadas se cen-
trase nese tema, o máis probable é que
non se tivesen celebrado. E non é un
tema xeracional, xa que numerosasmulleres novas non están de acordocoa súa inclusión, e outras moitas en
xeral non teñen unha postura binaria
-si ou non- senón máis baseada no
contexto concreto da devandita inclu-
sión. Un home novo, David, dixo nas
Xornadas Transfeministas de Barcelo-
na que "non parece que os homes quei-
ran estar, senón que non soportan non
poder estar en todos os sitios". Por ou-
tra banda, si houbo homes transexuais
e gais. Tamén valoro moito a creación
de colectivos de homes a favor daigualdade e en contra da violencia ma-
chista. É un tema sobre o que hai que
reflexionar e debater desde unha von-
tade inclusiva. É indiscutible que hai
homes feministas.
A asunción de reivindicacións do fe-
minismo por parte das administra-cións provocou máis dun debatedentro do feminismo, xa nos 80 coPSOE no poder. Que efecto causa-
ron no movemento feminista as po-
líticas de igualdade do goberno deZapalero?Paréceme ben que todas as persoas
teñan os mesmos dereitos e nese sen-
tido apoio algunhas das políticas do go-
berno de Zapalero, moito máis "femi-
nista e antihomófobo" que as de Feli-
pe González. Non debemos esquecer
as violentísimas cargas policiais con-
tra as mulleres que reivindicaban o de-
reito ao aborto con Barrionuevo como
ministro de lnterior. González repre-
sentaba moi ben esa esquerda tan ma-
chista, por non falar das perlas homó-
bofas de Alfonso Guerra.
Os discursos desde as institucións
e algunhas organizacións feministasxeraron unha idea bastante nefasta: a
muller vítima que lle pide ao Estadoque a protexa, en detrimento de fo-mentar políticas de autonomía e inde-
pendencia, de loita das propias mulle-
res e da disidencia de xénero. Esa ne-
cesidade de cuestionar o vitimismo viu-
se na manifestación que formou parte
das Xornadas de Granada.
É o feminismo unha palabra caduca?Parece que non, pero necesítase en-
gadirlle algo máis ao termo e pólo en
plural, pois o feminismo non é patri-
monio exclusivo das mulleres. E non
ter medo a facelo, so pena de que os
mecanismos de defensa ou os privile-
xios dalgúns sectores feministas o quei-
ran converter nunha crenza á marxe
da historia, nun instrumento que xusti-
fica o poder, as guerras e as invasións
neocolonialistas para "civllizar as cul-
turas inferiores" e salvar as mulleres
das súas propias culturas, non nun
instrumento de loita política compro-metido coa contemporaneidade.
ffiw
ffi-AffiWTHtrffiffiffirriiml{ffii
)G