TEMA 6.- A DIVERSIDADE TEMA 6.- A DIVERSIDADE DA ECONOMÍA ESPAÑOLADA ECONOMÍA ESPAÑOLA

1.- A evolución da economía española1.- A evolución da economía españolaEn España, o proceso de renovación da actividade En España, o proceso de renovación da actividade

económica foi débil e moderado ao longo do século XIX e comezos económica foi débil e moderado ao longo do século XIX e comezos do XX, arrancando con forza desde mediados do pasado século, do XX, arrancando con forza desde mediados do pasado século, especialmente na década de 1960. Desde entón, o especialmente na década de 1960. Desde entón, o desenvolvemento económico pasa por períodos de expansión e desenvolvemento económico pasa por períodos de expansión e crecemento e por outros de contracción e crise, dependendo das crecemento e por outros de contracción e crise, dependendo das circunstancias internas e da conxuntura internacional.circunstancias internas e da conxuntura internacional.1.1.- A recente modernización1.1.- A recente modernización

Nas décadas finais do século XX e nos inicios do século XXI, Nas décadas finais do século XX e nos inicios do século XXI, España viviu un proceso de modernización e desenvolvemento España viviu un proceso de modernización e desenvolvemento económico que é apreciable en aspectos como:económico que é apreciable en aspectos como:

Crecemento estable e continuado do PIBCrecemento estable e continuado do PIB e, consecuentemente, da e, consecuentemente, da renda per cápita, manifestada nunha notable melloría das renda per cápita, manifestada nunha notable melloría das condicións de vida dos españois e no seu poder adquisitivo, con condicións de vida dos españois e no seu poder adquisitivo, con melloras nos servizos de educación, sanidade, subsidio de melloras nos servizos de educación, sanidade, subsidio de desemprego, pensións de xubilación... cubertas polas institucións desemprego, pensións de xubilación... cubertas polas institucións públicas, o que se denomina públicas, o que se denomina estado do benestarestado do benestar..

Terciarización da economíaTerciarización da economía manifestada na diminución dos manifestada na diminución dos sectores primario e secundario e un elevado crecemento do sectores primario e secundario e un elevado crecemento do terciario.terciario.

No entanto, existían e existen numerosas trabas e No entanto, existían e existen numerosas trabas e dificultades que limitan o crecemento e dificultan unha maior dificultades que limitan o crecemento e dificultan unha maior transformación do conxunto da economía, como:transformación do conxunto da economía, como:

Reducidos investimentos en investigación, Reducidos investimentos en investigación, desenvolvemento e innovación tecnolóxica (i+D+i), desenvolvemento e innovación tecnolóxica (i+D+i), tanto por parte das administracións públicas como da tanto por parte das administracións públicas como da empresa privada, que alcanzan unicamente Ao 1,05% empresa privada, que alcanzan unicamente Ao 1,05% do PIB. Como consecuencia, existe unha forte do PIB. Como consecuencia, existe unha forte dependencia do estranxeiro nas innovacións dependencia do estranxeiro nas innovacións tecnolóxicas e científicas.tecnolóxicas e científicas.

Predominio das pequenas e medianas empresas e Predominio das pequenas e medianas empresas e industriasindustrias, con escasa presenza de multinacionais , con escasa presenza de multinacionais (telefónica, Repsol, Pescanova, Inditex...).(telefónica, Repsol, Pescanova, Inditex...).

A escaseza de materias primasA escaseza de materias primas para a industria e de para a industria e de fontes de enerxía, fontes de enerxía, especialmente das non renovables, e especialmente das non renovables, e que son as máis utilizadas (petróleo, gas natural), limita que son as máis utilizadas (petróleo, gas natural), limita o crecemento económico, enrarece a produción e o crecemento económico, enrarece a produción e obriga a investir elevadas cantidades de capitais na súa obriga a investir elevadas cantidades de capitais na súa adquisición aos países produtores.adquisición aos países produtores.

Existen Existen obstáculos físicos obstáculos físicos que dificultan o que dificultan o desenvolvemento económico de determinadas zonas desenvolvemento económico de determinadas zonas (disposición do relevo, que dificulta e encarece as (disposición do relevo, que dificulta e encarece as infraestruturas; ríos que non permiten a navegación; a infraestruturas; ríos que non permiten a navegación; a deficiente calidade de moitas terras de cultivo; a aridez deficiente calidade de moitas terras de cultivo; a aridez e escaseza de auga...).e escaseza de auga...).

1.2.- A crise económica1.2.- A crise económicaA crise financeira iniciada en 2007 en Estados Unidos A crise financeira iniciada en 2007 en Estados Unidos

provocou unha crise económica global, que afectou a todos os provocou unha crise económica global, que afectou a todos os países, pero en maior medida aqueles máis directamente países, pero en maior medida aqueles máis directamente vinculados coa economía norteamericana. España foi un dos vinculados coa economía norteamericana. España foi un dos países máis duramente afectados e desde entón pasa por unha países máis duramente afectados e desde entón pasa por unha fase de contracción e retroceso manifestada en:fase de contracción e retroceso manifestada en:

O descenso continuado do PIB. O descenso continuado do PIB. Tamén se produce unha Tamén se produce unha diminución da renda per cápita dos españois, que en 2009 era un diminución da renda per cápita dos españois, que en 2009 era un 4,1% inferior a de 2008.4,1% inferior a de 2008.

Incremento considerable da taxa de desempregoIncremento considerable da taxa de desemprego, unha das , unha das máis elevadas da UE (do 20,33% no 2010). O desemprego afecta máis elevadas da UE (do 20,33% no 2010). O desemprego afecta máis as mulleres, que seguen cobrando menos que os homes por máis as mulleres, que seguen cobrando menos que os homes por igual traballo, e os mozos e mozas, especialmente os cualificados, igual traballo, e os mozos e mozas, especialmente os cualificados, que buscan o seu primeiro emprego.que buscan o seu primeiro emprego.

2.- As actividades do sector primario2.- As actividades do sector primarioAgricultura, gandaría, aproveitamento do bosque e pesca, Agricultura, gandaría, aproveitamento do bosque e pesca,

as actividades básicas do sector primario ven reducir cada vez as actividades básicas do sector primario ven reducir cada vez máis o seu peso no conxunto da economía (arredor do 2,3% do máis o seu peso no conxunto da economía (arredor do 2,3% do PIB) e no número de persoas que nel traballa (4,1% no 2009, PIB) e no número de persoas que nel traballa (4,1% no 2009, fronte ao 63,3% en 1900).fronte ao 63,3% en 1900).

VendimiaVendimia

2.1.- As actividades agrícolas2.1.- As actividades agrícolasA agricultura española superou, en termos xerais, A agricultura española superou, en termos xerais,

o sistema tradicional e presentando hoxe o sistema tradicional e presentando hoxe características dunha características dunha agricultura modernizadaagricultura modernizada tales tales como: emprego de novas técnicas, tendencia á como: emprego de novas técnicas, tendencia á especialización por rexións, crecente mecanización, especialización por rexións, crecente mecanización, selección de sementes, ampliación do regadío, cultivos selección de sementes, ampliación do regadío, cultivos transxénicos...transxénicos...

Entre os principais cultivos destacan:Entre os principais cultivos destacan: Os cereaisOs cereais: -trigo, cebada, avea, centeo, millo- con : -trigo, cebada, avea, centeo, millo- con

grandes superficies dedicadas nas provincias do interior grandes superficies dedicadas nas provincias do interior de España.de España.

A vide, A vide, utilizada como froita e para a elaboración de utilizada como froita e para a elaboración de viño,destacando a produción de Castela-A Mancha. viño,destacando a produción de Castela-A Mancha. Noutras zonas de menor extensión lógranse boas Noutras zonas de menor extensión lógranse boas calidades e prestixio (cava catalán, A Rioxa, Xerez, calidades e prestixio (cava catalán, A Rioxa, Xerez, Montilla, Ribeira do Douro, Rías Baixas).Montilla, Ribeira do Douro, Rías Baixas).

A oliveira, A oliveira, empregada para oliva de mesa e para a empregada para oliva de mesa e para a obtención de aceite, ten concentrada a súa produción obtención de aceite, ten concentrada a súa produción en Estremadura e Andalucía, especialmente nas en Estremadura e Andalucía, especialmente nas provincias de Xaén e Córdoba. España é o primeiro provincias de Xaén e Córdoba. España é o primeiro produtor mundial de aceite de oliva.produtor mundial de aceite de oliva.

As leguminosas As leguminosas –lentellas, garavanzos, fabas- –lentellas, garavanzos, fabas- cultívanse asociadas aos cereais e fan de cultívanse asociadas aos cereais e fan de España o primeiro país produtor da UE.España o primeiro país produtor da UE.

As froitas e hortalizas, As froitas e hortalizas, con rexións con rexións especializadas e produtos de alta calidade: especializadas e produtos de alta calidade: Valencia en cítricos, Navarra en espárragos, Valencia en cítricos, Navarra en espárragos, Canarias en plátanos, Lleida en peras e mazás, Canarias en plátanos, Lleida en peras e mazás, Murcia en pementos e tomates...Murcia en pementos e tomates...

O arroz, O arroz, un cereal cultivado especialmente no un cereal cultivado especialmente no baixo Ebro, Valencia, Sevilla e Badaxoz.baixo Ebro, Valencia, Sevilla e Badaxoz.

Os cultivos industriais, Os cultivos industriais, aqueles que precisan ser aqueles que precisan ser transformados para ser consumidos (tabaco, transformados para ser consumidos (tabaco, algodón, xirasol, remolacha azucreira).algodón, xirasol, remolacha azucreira).

A floricultura, A floricultura, en plena expansión en Levante e en plena expansión en Levante e Cataluña.Cataluña.

Recollida de olivasRecollida de olivas

Produción de laranxasProdución de laranxas

2.2.- A gandaría2.2.- A gandaríaÉ un sector que experimentou unha gran É un sector que experimentou unha gran

transformación na súa estrutura e produción, o que transformación na súa estrutura e produción, o que permitiu un importante crecemento dos rendementos. permitiu un importante crecemento dos rendementos. En 2006 había en España:En 2006 había en España:

- + de 180 millóns de aves- + de 180 millóns de aves - 20 millóns de cabezas de gando porcino- 20 millóns de cabezas de gando porcino - 6 “ bovino especializadas en - 6 “ bovino especializadas en

carne e leitecarne e leiteTéndese a potenciar a gandaría intensiva, Téndese a potenciar a gandaría intensiva,

concentrando os animais en granxas. A gandaría concentrando os animais en granxas. A gandaría extensiva, na que os animais pacen ao aire libre, a extensiva, na que os animais pacen ao aire libre, a mecanización é mínima e os rendementos baixos. mecanización é mínima e os rendementos baixos. Segue especializada por zonas: gando vacún no norte Segue especializada por zonas: gando vacún no norte peninsular; ovino e caprino no interior e Andalucía; peninsular; ovino e caprino no interior e Andalucía; porcino en Estremadura.porcino en Estremadura.

2.3.- O aproveitamento forestal2.3.- O aproveitamento forestalAs especies máis abundantes son as As especies máis abundantes son as frondosas frondosas

(castiñeiro, chopo, eucalipto, carballo, faia) e (castiñeiro, chopo, eucalipto, carballo, faia) e coníferas coníferas

(piñeiro). Nos últimos vinte anos a (piñeiro). Nos últimos vinte anos a produción produción mantívose arredor dos 15 millóns de metros cúbicos, mantívose arredor dos 15 millóns de metros cúbicos, pero o seu valor económico vai en progresivo aumento. pero o seu valor económico vai en progresivo aumento. Ademais da obtención de madeira resina e cortiza, as Ademais da obtención de madeira resina e cortiza, as árbores proporcionan a materia prima para a árbores proporcionan a materia prima para a elaboración de produtos como os taboleiros de elaboración de produtos como os taboleiros de aglomerado, cartón e papel. As masas boscosas máis aglomerado, cartón e papel. As masas boscosas máis importantes están na franxa cantábrica, no noroeste e importantes están na franxa cantábrica, no noroeste e no suroeste peninsular.no suroeste peninsular.

2.4.- Paisaxes agrarias españolas2.4.- Paisaxes agrarias españolasA combinación das condicións naturais e a acción A combinación das condicións naturais e a acción

humana permite diferenciar en España cinco tipos humana permite diferenciar en España cinco tipos básicos de paisaxes agrarias.básicos de paisaxes agrarias.a) Paisaxe agraria da España oceánica ou húmidaa) Paisaxe agraria da España oceánica ou húmidaTipo de hábitat: disperso, con moitos núcleos de Tipo de hábitat: disperso, con moitos núcleos de poboación.poboación.Propiedade da terra: parcelas pequenas Propiedade da terra: parcelas pequenas (minifundismo); hai zonas con parcelas de maior (minifundismo); hai zonas con parcelas de maior tamaño onde se implantou a concentración parcelaria.tamaño onde se implantou a concentración parcelaria.

A agricultura baséase no policultivo tradicional que A agricultura baséase no policultivo tradicional que tende á especialización en cultivos de horta e forraxe tende á especialización en cultivos de horta e forraxe para o gando.para o gando.

A gandaría é a principal actividade económica, A gandaría é a principal actividade económica, especializada no gando vacún.especializada no gando vacún.

A explotación forestal é importante pola abundancia A explotación forestal é importante pola abundancia de árbores (carballos, castiñeiros, piñeiros, de árbores (carballos, castiñeiros, piñeiros, eucaliptos).eucaliptos).

b) Paisaxe agraria mediterráneab) Paisaxe agraria mediterránea Tipo de hábitat: conviven o poboamento disperso máis Tipo de hábitat: conviven o poboamento disperso máis

tradicional coa tendencia a concentración.tradicional coa tendencia a concentración. A propiedade da terra: pequena e mediana nas terras A propiedade da terra: pequena e mediana nas terras

de secaño e pequenas nas de regadío.de secaño e pequenas nas de regadío. A agricultura é de secaño no val do Guadalquivir e nas A agricultura é de secaño no val do Guadalquivir e nas

zonas prelitorais (cereais, vide, oliveira, amendoeira); zonas prelitorais (cereais, vide, oliveira, amendoeira); a de regadío alcanza elevados rendementos a de regadío alcanza elevados rendementos (hortalizas e froitas –cítricos no Levante e tropicais nas (hortalizas e froitas –cítricos no Levante e tropicais nas zonas de Granada e Málaga).zonas de Granada e Málaga).

A gandaría ovina e caprina é abundante nas terras de A gandaría ovina e caprina é abundante nas terras de secaño; no val do Guadalquivir (reses bravas); secaño; no val do Guadalquivir (reses bravas); Cataluña posúe unha importante gandaría bovina e Cataluña posúe unha importante gandaría bovina e ovina.ovina.

A explotación forestal aproveita especialmente a A explotación forestal aproveita especialmente a aciñeira, o piñeiro e a sobreira.aciñeira, o piñeiro e a sobreira.

c) Paisaxe agraria do interior peninsularc) Paisaxe agraria do interior peninsular Tipo de hábitat: concentrado.Tipo de hábitat: concentrado. A propiedade da terra: minifundio no val do Douro e A propiedade da terra: minifundio no val do Douro e

latifundios no resto.latifundios no resto. A agricultura de secaño domina na meseta e zonas non A agricultura de secaño domina na meseta e zonas non

regadas do val do Ebro (cereal, vide e oliveira). A de regadas do val do Ebro (cereal, vide e oliveira). A de regadío nas veigas dos ríos (froitas, hortalizas, forraxes regadío nas veigas dos ríos (froitas, hortalizas, forraxes e plantas industriais – tabaco, lúpulo, remolacha e plantas industriais – tabaco, lúpulo, remolacha azucreira, etc.azucreira, etc.

A gandaría ovina e caprina domina no centro e sur da A gandaría ovina e caprina domina no centro e sur da Meseta e, no oeste, a porcina.Meseta e, no oeste, a porcina.

A explotación forestal ten pouca importancia.A explotación forestal ten pouca importancia.d) Paisaxe agraria de montaña húmidad) Paisaxe agraria de montaña húmida Tipo de hábitat: disperso e escaso.Tipo de hábitat: disperso e escaso. A propiedade da terra: pequenas parcelas, con A propiedade da terra: pequenas parcelas, con

abundancia de propiedade comunal.abundancia de propiedade comunal. A agricultura do fondo dos vales produce cultivos de A agricultura do fondo dos vales produce cultivos de

horta; a maiores alturas (cultivos herbáceos e horta; a maiores alturas (cultivos herbáceos e forraxeiros).forraxeiros).

A gandaría bovina, ovina e caprina pace ao aire A gandaría bovina, ovina e caprina pace ao aire libre en réxime extensivo.libre en réxime extensivo.

A explotación forestal (piñeiros, eucaliptos e A explotación forestal (piñeiros, eucaliptos e castiñeiros).castiñeiros).

e) Paisaxe agraria das illas Canariase) Paisaxe agraria das illas Canarias Tipo de hábitat: concentrado e cada vez máis Tipo de hábitat: concentrado e cada vez máis

escaso.escaso. A propiedade da terra: pequenas e medianas A propiedade da terra: pequenas e medianas

explotacións conviven coas grandes dedicadas explotacións conviven coas grandes dedicadas ao regadío.ao regadío.

A agricultura de secaño (vide e patacas); nos A agricultura de secaño (vide e patacas); nos regadíos abundan os monocultivos (plátano, regadíos abundan os monocultivos (plátano, tomate, piña, aguacate, pemento).tomate, piña, aguacate, pemento).

A gandaría é escasa (ovina e caprina).A gandaría é escasa (ovina e caprina). A explotación forestal é mínima pola escasa A explotación forestal é mínima pola escasa

presenza de arborado.presenza de arborado.

3.- A pesca3.- A pescaÉ a actividade destinada a obter recursos É a actividade destinada a obter recursos

alimenticios das augas do mar, os ríos e lagos. A alimenticios das augas do mar, os ríos e lagos. A costa española está organizada en 8 rexións, costa española está organizada en 8 rexións, sendo a do noroeste a máis importante.sendo a do noroeste a máis importante.

A maioría das capturas son peixes (pescada, A maioría das capturas son peixes (pescada, sardiña, anchoas, atún, bonito...) e unha cuarta sardiña, anchoas, atún, bonito...) e unha cuarta parte do total son moluscos (polbo, lura, choupa). parte do total son moluscos (polbo, lura, choupa). Cada vez cobra maior importancia a Cada vez cobra maior importancia a acuicultura acuicultura (cría en catividade de especies de mar ou de río).(cría en catividade de especies de mar ou de río).

O destino básico é o consumo humano, ben en fresco O destino básico é o consumo humano, ben en fresco ou transformado (salgadura, conxelación, conserva), e ou transformado (salgadura, conxelación, conserva), e tamén para a obtención de fariñas e aceites.tamén para a obtención de fariñas e aceites.

Na actualidade esta actividade ten moitos Na actualidade esta actividade ten moitos problemas: esgotamento de moitos caladoiros, problemas: esgotamento de moitos caladoiros, restricións que impoñen determinados países a pescar restricións que impoñen determinados países a pescar nas augas de control exclusivo, as cotas que impón a nas augas de control exclusivo, as cotas que impón a UE, fixando topes as capturas, a necesidade de UE, fixando topes as capturas, a necesidade de renovación e modernización das flotas, a carestía dos renovación e modernización das flotas, a carestía dos combustibles e a inseguridade dalgunhas zonas de combustibles e a inseguridade dalgunhas zonas de pesca.pesca.

Como consecuencia de todo o anterior, a Como consecuencia de todo o anterior, a poboación dedicada á pesca descende poboación dedicada á pesca descende progresivamente, así como a porcentaxe da achega do progresivamente, así como a porcentaxe da achega do sector pesqueiro no PIB.sector pesqueiro no PIB.

3.- A industria e a súa reestruturación3.- A industria e a súa reestruturaciónOs avances da tecnoloxía actual obriga a todas as Os avances da tecnoloxía actual obriga a todas as

industrias a renovarse para poder competir no mercado industrias a renovarse para poder competir no mercado internacional (globalización).internacional (globalización).

3.1.- As bases da industria3.1.- As bases da industriaAs materias primas e as fontes de enerxía son as As materias primas e as fontes de enerxía son as

bases fundamentais da industria.bases fundamentais da industria. As As materias primasmaterias primas son os recursos que emprega a son os recursos que emprega a

industria para elaborar os seus produtos. Segundo a industria para elaborar os seus produtos. Segundo a súa orixe, poden ser súa orixe, poden ser orgánicasorgánicas, as que proceden das , as que proceden das actividades do sector primario, ou actividades do sector primario, ou minerais, minerais, as as procedentes de xacementos mineiros (ferro, cobre, procedentes de xacementos mineiros (ferro, cobre, chumbo...) e de canteiras (granito, lousa, mármore, chumbo...) e de canteiras (granito, lousa, mármore, arxila...). España é deficitaria nalgunha das orgánicas arxila...). España é deficitaria nalgunha das orgánicas (algodón, madeira...) e moitas das minerais.(algodón, madeira...) e moitas das minerais.

As As fontes de enerxíafontes de enerxía permiten o funcionamento da permiten o funcionamento da industria para que transforme as materias primas. industria para que transforme as materias primas. Unhas son renovables (hidráulica, eólica, solar) e outras Unhas son renovables (hidráulica, eólica, solar) e outras non (petróleo, gas, carbón). España é deficitaria xa que non (petróleo, gas, carbón). España é deficitaria xa que importa o 85% da enerxía que consume. Entre as máis importa o 85% da enerxía que consume. Entre as máis utilizadas están: - utilizadas están: - o petróleoo petróleo, a máis empregada en , a máis empregada en todo tipo de industrias e nos transportes. España aínda todo tipo de industrias e nos transportes. España aínda que non produce si ten unha importante capacidade de que non produce si ten unha importante capacidade de refino do cru que importa de países como Libia, Nixeria, refino do cru que importa de países como Libia, Nixeria, Arabia Saudí e México; Arabia Saudí e México;

- - o carbóno carbón foi a fonte principal dos inicios da foi a fonte principal dos inicios da industrialización. Segue a ser importante para a industrialización. Segue a ser importante para a produción eléctrica nas centrais térmicas. O produción eléctrica nas centrais térmicas. O autoabastecemento cobre o 35% do total consumido, autoabastecemento cobre o 35% do total consumido, destacando a produción da conca asturleonesa; - destacando a produción da conca asturleonesa; - gas gas naturalnatural é unha enerxía que aumenta progresivamente o é unha enerxía que aumenta progresivamente o seu consumo por ser barato, ter unha elevada seu consumo por ser barato, ter unha elevada capacidade calorífica e baixo nivel de contaminación. capacidade calorífica e baixo nivel de contaminación. España produce o 2,5% do que consume, importando España produce o 2,5% do que consume, importando de Alxeria, Nixeria e Noruega a maior parte; - a de Alxeria, Nixeria e Noruega a maior parte; - a enerxía enerxía nuclearnuclear, obtida da fisión dos átomos de uranio , obtida da fisión dos átomos de uranio (xacementos en Salamanca e Badaxoz), é toda ela de (xacementos en Salamanca e Badaxoz), é toda ela de produción nacional e serve fundamentalmente para a produción nacional e serve fundamentalmente para a produción de electricidade. A súa produción está produción de electricidade. A súa produción está estancada polo perigo que representan os seus estancada polo perigo que representan os seus residuos; - residuos; - enerxía hidráulicaenerxía hidráulica, a obtida das augas , a obtida das augas embalsadas que moven turbinas que xeran embalsadas que moven turbinas que xeran electricidade, é a máis abundante en España. Na electricidade, é a máis abundante en España. Na produción destaca Galicia e os grandes encoros dos produción destaca Galicia e os grandes encoros dos ríos Ebro, Douro e Teixo; - ríos Ebro, Douro e Teixo; - outras enerxíasoutras enerxías que que aumentan lentamente a súa produción e consumo son : aumentan lentamente a súa produción e consumo son : a a solarsolar, na que destaca a produción de Canarias, , na que destaca a produción de Canarias, Andalucía e Baleares; Andalucía e Baleares;

a a eólicaeólica, cunha produción en aumento especialmente en Galicia, , cunha produción en aumento especialmente en Galicia, Navarra, Aragón e Canarias; a Navarra, Aragón e Canarias; a biomasa, biomasa, na que destaca a na que destaca a produción de Andalucía.produción de Andalucía.

3.2.- Características e localización da industria3.2.- Características e localización da industriaA industrialización española desenvolvese con A industrialización española desenvolvese con

forza a partir da segunda metade do século XX debido, forza a partir da segunda metade do século XX debido, en gran parte, ao impulso do Estado. Entre 1977 e 1985 en gran parte, ao impulso do Estado. Entre 1977 e 1985 atravesou unha dura fase de axuste e reconversión. Na atravesou unha dura fase de axuste e reconversión. Na última década, experimentou un crecemento global última década, experimentou un crecemento global continuado grazas a renovación e modernización que continuado grazas a renovación e modernización que permitiu a mellora da produción en cantidade e permitiu a mellora da produción en cantidade e calidade. . Pero a partir de 2008 entrou nunha nova calidade. . Pero a partir de 2008 entrou nunha nova crise. A industria española presenta hoxe as seguintes crise. A industria española presenta hoxe as seguintes características:características:

Forte dependencia do exterior en materias primas, Forte dependencia do exterior en materias primas, fontes de enerxía e tecnoloxía.fontes de enerxía e tecnoloxía.

Importantes cambios pola incorporación das novas Importantes cambios pola incorporación das novas tecnoloxías e nos sistemas de produción tecnoloxías e nos sistemas de produción (descentralización, subcontratas, produción flexible...).(descentralización, subcontratas, produción flexible...).

Progresiva mellora da calidade dos produtos.Progresiva mellora da calidade dos produtos. Aumento progresivo das exportaciónsAumento progresivo das exportacións Predominio das pequenas e medianas empresasPredominio das pequenas e medianas empresas

Redución da intervención do estadoRedución da intervención do estado Cambio no perfil dos traballadores, aumentando o Cambio no perfil dos traballadores, aumentando o

número de técnicos e diminuíndo os manuais.número de técnicos e diminuíndo os manuais. Escasos investimentos en I+D+iEscasos investimentos en I+D+i Crecente preocupación polas cuestións Crecente preocupación polas cuestións

medioambientais.medioambientais.En canto a localización, a industria española En canto a localización, a industria española

presenta fortes desequilibrios, cunha elevada presenta fortes desequilibrios, cunha elevada concentración nunhas zonas –todas periféricas agás concentración nunhas zonas –todas periféricas agás Madrid- e un gran déficit noutras. Pódense diferenciar:Madrid- e un gran déficit noutras. Pódense diferenciar:

As áreas históricasAs áreas históricas: Cataluña e Levante (téxtil, : Cataluña e Levante (téxtil, maquinaria, química, alimentación), País Vasco e maquinaria, química, alimentación), País Vasco e Asturias (minaría, siderurxia, metalurxia). Madrid pode Asturias (minaría, siderurxia, metalurxia). Madrid pode incluírse neste grupo, aínda que o seu incluírse neste grupo, aínda que o seu desenvolvemento é posterior e por causas diferentes desenvolvemento é posterior e por causas diferentes (política estatal de favorecer á capital).(política estatal de favorecer á capital).

Áreas de recente creación, Áreas de recente creación, a partir de mediados do a partir de mediados do século XX, o estímulo estatal axuda a xurdir novos século XX, o estímulo estatal axuda a xurdir novos focos industriais na periferia de cidades como focos industriais na periferia de cidades como Valladolid, Zaragoza, Sevilla, Vigo e A Coruña, entre Valladolid, Zaragoza, Sevilla, Vigo e A Coruña, entre outras.outras.

3.3.- Os sectores industriais3.3.- Os sectores industriaisCo desenvolvemento da industria na década de Co desenvolvemento da industria na década de

1960, España multiplicou e diversificou a súa industria 1960, España multiplicou e diversificou a súa industria de modo que, na actualidade, conta cunha gran de modo que, na actualidade, conta cunha gran variedade de sectores entre os que destacan:variedade de sectores entre os que destacan:

Os sectores tradicionais:Os sectores tradicionais: Siderurxia, localizada en Siderurxia, localizada en Cataluña, Levante, País Vasco e Asturias; a industria Cataluña, Levante, País Vasco e Asturias; a industria naval, concentrada en grandes estaleiros (Ferrol, Vigo, naval, concentrada en grandes estaleiros (Ferrol, Vigo, Cádiz, Valencia, Bilbao). A parte da construción de Cádiz, Valencia, Bilbao). A parte da construción de barcos, momento no que hai unha forte recuperación, barcos, momento no que hai unha forte recuperación, se lle engade as reparacións e a construción de se lle engade as reparacións e a construción de plataformas petrolíferas; a industria téxtil do coiro e do plataformas petrolíferas; a industria téxtil do coiro e do calzado, importante en Cataluña, Andalucía e Valencia, calzado, importante en Cataluña, Andalucía e Valencia, ten que enfrontarse á competencia con menores ten que enfrontarse á competencia con menores prezos, ademais da pirataría industrial; o sector da prezos, ademais da pirataría industrial; o sector da minaría está en retroceso polo esgotamento dos minaría está en retroceso polo esgotamento dos mellores filóns ou en vías de extinción (carbón, cinc, mellores filóns ou en vías de extinción (carbón, cinc, piritas, mercurio...).piritas, mercurio...).

Os sectores máis dinámicos.Os sectores máis dinámicos. Presentan boas Presentan boas expectativas de futuro pola calidade dos seus produtos expectativas de futuro pola calidade dos seus produtos e unha demanda en aumento. e unha demanda en aumento.

Posúen unha organización flexible e, polo xeral, contan Posúen unha organización flexible e, polo xeral, contan con abundante capital estranxeiro. A maioría son con abundante capital estranxeiro. A maioría son industrias de bens de consumo. Destacan a industria industrias de bens de consumo. Destacan a industria automobilística, na que España e o 4º produtor automobilística, na que España e o 4º produtor europeo, conta cunha alta participación de capital europeo, conta cunha alta participación de capital estranxeiro e que ten as principais fábricas en Vigo estranxeiro e que ten as principais fábricas en Vigo (PSA Peugeot – Citroën), Valladolid (FASA – Renault), (PSA Peugeot – Citroën), Valladolid (FASA – Renault), Valencia (Ford), Barcelona (SEAT); industrias Valencia (Ford), Barcelona (SEAT); industrias alimentarias –lácteas, cárnicas, conservas, aceite, alimentarias –lácteas, cárnicas, conservas, aceite, bebidas, tabaco... - están moi repartidas por toda bebidas, tabaco... - están moi repartidas por toda España. A presenza de capital estranxeiro é notable xa España. A presenza de capital estranxeiro é notable xa que en seis de cada dez empresas son filiais de que en seis de cada dez empresas son filiais de empresas multinacionais; industria química e empresas multinacionais; industria química e farmacéutica, con múltiples actividades e empresas farmacéutica, con múltiples actividades e empresas tanto de actividades de base (petroquímica, plásticos...) tanto de actividades de base (petroquímica, plásticos...) como de consumo (deterxentes, cosmética, como de consumo (deterxentes, cosmética, medicamentos); téxtil e confección, un sector de gran medicamentos); téxtil e confección, un sector de gran importancia en Galicia, Cataluña e Valencia (Inditex, importancia en Galicia, Cataluña e Valencia (Inditex, Mango...); o sector da edificación e das obras públicas Mango...); o sector da edificación e das obras públicas achega case o 20% da produción industrial e da achega case o 20% da produción industrial e da emprego ao 10% da poboación.emprego ao 10% da poboación.

4.- Os servizos4.- Os servizosÉ o motor da economía, o máis importante na creación É o motor da economía, o máis importante na creación do PIB (60%), na creación de emprego (71% da do PIB (60%), na creación de emprego (71% da poboación ocupada) e o número de empresas (arredor poboación ocupada) e o número de empresas (arredor de 2 millóns) dedicadas ao transporte, comercio, de 2 millóns) dedicadas ao transporte, comercio, turismo, tecnoloxías da información, inmobiliarias e de turismo, tecnoloxías da información, inmobiliarias e de aluguer, servizos a empresas, actividades recreativas e aluguer, servizos a empresas, actividades recreativas e culturais e servizos persoais. Todo isto permite falar da culturais e servizos persoais. Todo isto permite falar da terciarización da economía española.terciarización da economía española.4.1.- O desenvolvemento do sector terciario4.1.- O desenvolvemento do sector terciario

O seu forte O seu forte crecementocrecemento está relacionado con: está relacionado con:- Aumento da capacidade adquisitiva dos - Aumento da capacidade adquisitiva dos

españoisespañois- A mellora da capacitación profesional- A mellora da capacitación profesional- A mellora das infraestruturas viarias (autovías, - A mellora das infraestruturas viarias (autovías,

autopistas, liñas de alta velocidade...)autopistas, liñas de alta velocidade...)- Aumento dos servizos públicos (educación, - Aumento dos servizos públicos (educación,

sanidade, asistencia) proporcionados polo Estado e as sanidade, asistencia) proporcionados polo Estado e as Comunidades AutónomasComunidades Autónomas

- Os cambios producidos nas traballadoras e - Os cambios producidos nas traballadoras e traballadores da industria actual, co aumento de traballadores da industria actual, co aumento de técnicos cualificados.técnicos cualificados.

Entre as Entre as característicascaracterísticas máis salientables están: máis salientables están: Máis da metade das empresas teñen menos de Máis da metade das empresas teñen menos de

2 traballadores o que indica o elevado número 2 traballadores o que indica o elevado número de negocios familiares; só 2,5% teñen máis de de negocios familiares; só 2,5% teñen máis de 20 traballadores, aínda que o seu negocio 20 traballadores, aínda que o seu negocio supera o 35% do total do sector.supera o 35% do total do sector.

As comunidades autónomas con maior As comunidades autónomas con maior participación no volume de negocios son Madrid participación no volume de negocios son Madrid e Cataluña, que suman algo máis da metade do e Cataluña, que suman algo máis da metade do conxunto español.conxunto español.4.2.- Transportes e comunicacións4.2.- Transportes e comunicacións

Os Os transportes transportes poden realizarse por:poden realizarse por:– EstradasEstradas (9.600 km de autovías, 2.700 km de (9.600 km de autovías, 2.700 km de

autoestradas, 170.000 de estradas principais e autoestradas, 170.000 de estradas principais e 510.000 de secundarias) polas que circulan uns 31 510.000 de secundarias) polas que circulan uns 31 millóns de vehículos. A disposición da rede é radial, millóns de vehículos. A disposición da rede é radial, con centro en Madrid.con centro en Madrid.

– FerrocarrilFerrocarril (13.000 km de vía ancha por RENFE e (13.000 km de vía ancha por RENFE e 2.000 km de vía estreita por FEVE) que está 2.000 km de vía estreita por FEVE) que está modernizando as unidades e acurtando os tempos modernizando as unidades e acurtando os tempos dos traxectos coas liñas de alta velocidade (AVE). O dos traxectos coas liñas de alta velocidade (AVE). O ferrocarril segue a ser un importante medio de ferrocarril segue a ser un importante medio de transporte para mercadorías pesadas.transporte para mercadorías pesadas.

– MetroMetro, o transporte máis utilizado nas cidades que o , o transporte máis utilizado nas cidades que o posúen para transporte de viaxeiros: Madrid, posúen para transporte de viaxeiros: Madrid, Barcelona, Valencia, Bilbao.Barcelona, Valencia, Bilbao.

– Transporte aéreoTransporte aéreo utiliza avións e aeroportos, entre os utiliza avións e aeroportos, entre os que destacan os de Baraxas (Madrid), El Prat que destacan os de Baraxas (Madrid), El Prat (Barcelona). Os que reciben máis turistas son os de (Barcelona). Os que reciben máis turistas son os de Palma de Mallorca, Málaga, Gran Canaria e Tenerife.Palma de Mallorca, Málaga, Gran Canaria e Tenerife.

– Transporte marítimoTransporte marítimo serve, fundamentalmente para serve, fundamentalmente para o comercio de mercadorías de gran volume co o comercio de mercadorías de gran volume co exterior. España posúe unha importante flota de exterior. España posúe unha importante flota de mercantes e numerosos portos.mercantes e numerosos portos.

As As comunicaciónscomunicacións destacan polo auxe das novas destacan polo auxe das novas tecnoloxías, especialmente das telecomunicacións:tecnoloxías, especialmente das telecomunicacións:

de comunicacións entre particulares e empresas de comunicacións entre particulares e empresas (teléfono fixo e móbil, Fax, correo electrónico, internet) (teléfono fixo e móbil, Fax, correo electrónico, internet) e servizo rápido de mercadorías (mensaxaría urxente).e servizo rápido de mercadorías (mensaxaría urxente).4.3.- As actividades comerciais4.3.- As actividades comerciais

O comercio representa o 65% do volume de O comercio representa o 65% do volume de negocio do conxunto do sector servizos. España está negocio do conxunto do sector servizos. España está entre os cinco primeiros países da UE por volume de entre os cinco primeiros países da UE por volume de negocio do comercio. A balanza comercial é deficitaria, negocio do comercio. A balanza comercial é deficitaria, pois son maiores as importacións que as exportacións; pois son maiores as importacións que as exportacións; os ingresos por turismo e os investimentos estranxeiros os ingresos por turismo e os investimentos estranxeiros compensan en parte este déficit.compensan en parte este déficit.

O comercio O comercio interiorinterior sofre un proceso de sofre un proceso de transformación derivado, esencialmente, da instalación transformación derivado, esencialmente, da instalación de grandes superficies comerciais, moitas delas filiais de grandes superficies comerciais, moitas delas filiais de multinacionais, e supermercados, que obrigan a de multinacionais, e supermercados, que obrigan a unha reestruturación do pequeno comercio tradicional.unha reestruturación do pequeno comercio tradicional.

No comercio No comercio exteriorexterior, España intercambia o maior , España intercambia o maior volume de mercadorías cos países da UE, América volume de mercadorías cos países da UE, América Latina, EE UU, Xapón e Oriente Próximo. As maiores Latina, EE UU, Xapón e Oriente Próximo. As maiores importacións corresponden a petróleo, gas natural e importacións corresponden a petróleo, gas natural e produtos industriais de alta tecnoloxía. produtos industriais de alta tecnoloxía.

Nas exportacións destacan os produtos agrarios, o Nas exportacións destacan os produtos agrarios, o sector automobilístico e produtos semielaborados.sector automobilístico e produtos semielaborados.4.4.- O turismo4.4.- O turismo

España é un dos primeiros países do mundo en España é un dos primeiros países do mundo en número de turistas, atraídos polo sol e as praias, as número de turistas, atraídos polo sol e as praias, as paisaxes naturais, e a riqueza e variedade da oferta paisaxes naturais, e a riqueza e variedade da oferta cultural. É unha actividade que dá emprego a miles de cultural. É unha actividade que dá emprego a miles de españois e de estranxeiros.españois e de estranxeiros.

Os aloxamentos turísticos poden ser hoteis (uns Os aloxamentos turísticos poden ser hoteis (uns 17.000 que ofertan 1.600.000 prazas), apartamentos 17.000 que ofertan 1.600.000 prazas), apartamentos (130.000 con capacidade para 500.000 persoas, (130.000 con capacidade para 500.000 persoas, cámpings, aloxamentos de turismo rural, etc.cámpings, aloxamentos de turismo rural, etc.

O turismo tradicionalO turismo tradicional en España é o que busca sol e en España é o que busca sol e praia. Os destinos favoritos dos españois son Canarias, praia. Os destinos favoritos dos españois son Canarias, Andalucía, Cataluña e a Comunidade Valenciana. Os Andalucía, Cataluña e a Comunidade Valenciana. Os dos estranxeiros –ingleses, alemáns, franceses- son as dos estranxeiros –ingleses, alemáns, franceses- son as Baleares, Canarias, a Costa do Sol malagueña e a Costa Baleares, Canarias, a Costa do Sol malagueña e a Costa Brava catalá. É un turismo masivo que ten fortes Brava catalá. É un turismo masivo que ten fortes efectos medioambientais (excesiva urbanización, efectos medioambientais (excesiva urbanización, elevado consumo de auga, densidade de tráfico...).elevado consumo de auga, densidade de tráfico...).

Outras modalidades turísticas: o turismo rural, Outras modalidades turísticas: o turismo rural, que potencia vivir uns días de ocio en contacto coa que potencia vivir uns días de ocio en contacto coa natureza e as xentes do mundo rural; o de natureza e as xentes do mundo rural; o de balnearios, balnearios, unha modalidade que recobra importancia como unha modalidade que recobra importancia como medicina alternativa; o medicina alternativa; o deportivo, deportivo, que ofrece que ofrece múltiples variantes, desde o golf aos deportes de neve; múltiples variantes, desde o golf aos deportes de neve; o o cultural e historiográfico, cultural e historiográfico, que trata de atraer que trata de atraer turistas mediante o deseño de programas musicais, de turistas mediante o deseño de programas musicais, de teatro, danza, exposicións, circuítos que inclúen visitas teatro, danza, exposicións, circuítos que inclúen visitas a centros históricos e artísticos.a centros históricos e artísticos.

5.- Os desequilibrios territoriais5.- Os desequilibrios territoriaisO desenvolvemento económico actual O desenvolvemento económico actual

mantén un dos trazos característicos dos inicios mantén un dos trazos característicos dos inicios da industrialización, é dicir, os fortes contrastes da industrialización, é dicir, os fortes contrastes rexionais, que tratan de paliarse mediante rexionais, que tratan de paliarse mediante políticas oficiais destinadas a corrixilos.políticas oficiais destinadas a corrixilos.

5.1.- Os contrastes entre comunidades autónomas5.1.- Os contrastes entre comunidades autónomas Comunidades máis desenvolvidas,Comunidades máis desenvolvidas, nas que se nas que se

inclúen os territorios industrializados inicialmente inclúen os territorios industrializados inicialmente ((Cataluña, País VascoCataluña, País Vasco). ). MadridMadrid, beneficiada por unha , beneficiada por unha política económica que fixo da súa área metropolitana política económica que fixo da súa área metropolitana un importante foco industrial e de servizos. un importante foco industrial e de servizos. Comunidades de desenvolvemento máis recente como Comunidades de desenvolvemento máis recente como NavarraNavarra, que lidera hoxe o crecemento económico por , que lidera hoxe o crecemento económico por comunidades autónomas, ben situada xeograficamente comunidades autónomas, ben situada xeograficamente no corredor do Ebro, onde tamén se sitúa no corredor do Ebro, onde tamén se sitúa A Rioxa. A Rioxa. Baleares, Baleares, grazas á achega do sector servizos.grazas á achega do sector servizos.

Comunidades de desenvolvemento medio,Comunidades de desenvolvemento medio, un un grupo formado por grupo formado por Valencia, Murcia, Asturias, e Valencia, Murcia, Asturias, e Cantabria, Cantabria, unha no interior –unha no interior –Castela e LeónCastela e León- e o - e o arquipélago de arquipélago de Canarias.Canarias.

Comunidades de baixo desenvolvementoComunidades de baixo desenvolvemento, formado , formado por dúas comunidades situadas na periferia – por dúas comunidades situadas na periferia – Andalucía Andalucía e Galiciae Galicia- e outras dúas no interior –- e outras dúas no interior –Castela A Mancha e Castela A Mancha e Estremadura.Estremadura.

Estes contrastes veñen de antigo, Estes contrastes veñen de antigo, intensificándose coa industrialización do século XIX e intensificándose coa industrialización do século XIX e hoxe son apreciables en datos como: a poboación (con hoxe son apreciables en datos como: a poboación (con densidades moito menores as menos desenvolvidas e densidades moito menores as menos desenvolvidas e cunha poboación moito máis envellecida); os sectores cunha poboación moito máis envellecida); os sectores económicos (mentres que en Madrid e no País Vasco o económicos (mentres que en Madrid e no País Vasco o sector agrario achega só o 1% do PIB, en Andalucía e sector agrario achega só o 1% do PIB, en Andalucía e Estremadura alcanza o 14%); a porcentaxe de Estremadura alcanza o 14%); a porcentaxe de empresas en relación á poboación, onde se aprecia empresas en relación á poboación, onde se aprecia claramente a disparidade entre comunidades claramente a disparidade entre comunidades tradicionalmente agrarias que manteñen índices de tradicionalmente agrarias que manteñen índices de desenvolvemento menor.desenvolvemento menor.

5.2.- Medidas correctoras dos desequilibrios5.2.- Medidas correctoras dos desequilibriosCo obxecto de aproximar os valores económicos Co obxecto de aproximar os valores económicos

das comunidades autónomas e da calidade de vida dos das comunidades autónomas e da calidade de vida dos seus habitantes, os diferentes gobernos puxeron en seus habitantes, os diferentes gobernos puxeron en práctica políticas correctoras. Entre as medidas práctica políticas correctoras. Entre as medidas adoptadas destacaron a creación dos adoptadas destacaron a creación dos Polos de Polos de DesenvolvementoDesenvolvemento nos anos sesenta, nos anos sesenta, Axencias de Axencias de Desenvolvemento RexionalDesenvolvemento Rexional (1980), os fondos (1980), os fondos procedentes da UE (procedentes da UE (FEDER, FEOGA, FEP, FSE...FEDER, FEOGA, FEP, FSE...).).