Tema 13.- A decadencia do Imperio dos Austrias (século XVII).

1.- As principais manifestacións da crise.

sector principais manifestacións causas consecuencias

demografía

descenso da poboación (de 8

millóns de habitantes en 1600

a 7 en 1700)

malas colleitas ⟹ grandes fames

sucesión de epidemias (peste)

continuas guerras

emigración cara a América

expulsión dos mouriscos

Os señores esixiron rendas máis

altas aos campesiños. ⟹ unha

parte deles emigrou ás cidades,

onde malviviu da mendicidade.

agricultura despoboamento do campo

industria

e comercio

retroceso da produción

industrial e do comercio

escasa capacidade produtiva

a gran cantidade de impostos que

gravaban os intercambios

escasa capacidade de compra

dunha poboación cada vez máis

empobrecida

retroceso do comercio con

América

dependencia da produción

estranxeira

redución da demanda de

produtos desde as colonias, que

comezaron a autoabastecerse

ou recorreron a compañías

comerciais inglesas e francesas

finanzas

falta de recursos para poder

pagar os numerosos gastos da

monarquía

diminución das remesas de ouro e

prata que chegaban das Indias

a meirande parte desas remesas

destinábase a:

financiar as continuas guerras

que se mantiñan en Europa

pagar as importacións de

manufacturas

a monarquía viuse obrigada a

pedir préstamos a banqueiros

estranxeiros, que esixían un

elevado xuro

aumento dos impostos

a insuficiencia desta medidas ⟹

a Facenda real tivo que

declararse en bancarrota varias

veces

Os arbitristas.

• Recibiron o nome de arbitristas diversos autores (intelectuais, economistas, políticos...) da segunda metade

do século XVI e todo o século XVII que realizaron unha análise da situación da decadencia económica e

social do Estado español e redactaron informes (memoriais) nos que propuñan unha serie de solucións

(arbitrios) para paliar e afrontar eses problemas.

• Destacaron:

Na segunda metade do século XVI (reinado de Filipe II): Luis Ortiz, Tomás de Mercado...

No século XVII (reinados de Filipe III e Filipe IV): Martín González de Cellórigo, Sancho de Moncada,

Pedro Fernández de Navarrete...

• Causas da decadencia española segundo os arbitristas:

O despoboamento causado pola peste, as guerras, as fames negras, a emigración, o descenso do número

de matrimonios e a expulsión dos mouriscos.

A chegada de metais preciosos de América conducira a Monarquía ao abandono das verdadeiras fontes

de riqueza: a agricultura, a industria e o comercio.

O desprezo do traballo manual e a mentalidade rendista da sociedade.

A ausencia dunha burguesía mercantil, a mendicidade...

A inestabilidade monetaria (desvalorización da moeda).

O exceso de impostos e a institución do morgado, que ocasionaron a ruína do campo.

O predominio dos estranxeiros na industria (elaboran os produtos manufacturados) e a banca (conceden

préstamos con elevados xuros).

...

2.- O declive do Imperio hispánico.

2.1.- Os “Austrias menores”.

Felipe III (1578-1621)

reinado: 1598-1621

Felipe IV (1605-1665)

reinado: 1621-1665

Carlos II (1661-1700)

reinado: 1665-1700

Os validos máis importantes dos Austrias menores

Francisco de Sandoval y Rojas

duque de Lerma

valido de Felipe III

Gaspar de Guzmán y Pimentel

conde-duque de Olivares

valido de Felipe IV

Juan José de Austria

fillo bastardo de Felipe IV

valido de Carlos II

Feitos básicos do reinado dos Austrias menores

Reinado Política interior Política exterior

FILIPE III

1598-1621

goberno mediante validos ou privados (duque

de Lerma

expulsión dos mouriscos (1609)

crise: despoboación, esgotamento económico

política pacifista:

Tregua dos Doce Anos coas Provincias

Unidas (1609-1621)

paz con Francia e Inglaterra

FILIPE IV

1621-1665

a política centralizadora do valido Conde-

Duque de Olivares: o proxecto da Unión de

Armas (1625)

as reaccións: a crise de 1640, a escisión da

monarquía:

a insurrección de Cataluña (1640-1652)

a independencia de Portugal (1640-1665)

sublevacións en Andalucía, Aragón, Sicilia e

Nápoles

intervención na Guerra dos Trinta Anos

(1618-1648)

guerra paralela contra as Provincias Unidas

desde 1621

enfrontamento simultáneo con Francia

desde 1635

derrotas militares e fin da hexemonía

española en Europa

Paz de Westfalia (1648)

Paz dos Pireneos (1659)

CARLOS

II

1665-1700

inestabilidade política: sucesión de rexencias e

validos

decadencia económica e quebra financeira do

Estado

decadencia ante a expansión de Francia:

perda de varias cidades de Flandres

fronteirizas con Francia + o Franco Condado

(1678)

morte sen descendencia de Carlos II ⇒

cambio de dinastía: dos Austria aos Borbón

(1700) ⇒ Guerra de Sucesión

Que todos os mouriscos deste reino, así homes como mulleres, cos seus fillos, dentro de tres días despois de publicado este bando (...) saian e vaian embarcarse onde o comisario lles ordenar, levando consigo os mobles das súas facendas que puideren cargar as persoas (...). E quen non o cumprir incorra en pena da vida, que se executará irremisiblemente. Que calquera dos ditos mouriscos que, cumpridos os tres días, fose atopado fóra do seu propio lugar, poida calquera persoa, sen incorrer en pena ningunha, prendelo e desvalixalo, entregándoo á xustiza do lugar máis próximo, e se se defender, póidao matar. (...)

autor e ano decreto do rei Filipe III

ano 1609 (22 de setembro)

trata de a expulsión dos mouriscos do reino de Valencia

causas

relixiosas: a sociedade española (cristiá) consideraba os mouriscos como unha comunidade que non

aceptara a súa conversión ao cristianismo, e que seguía practicando a súa relixión na intimidade

políticas: as autoridades crían que os mouriscos facilitaban as incursións dos piratas berberiscos e

conspiraban con potencias estranxeiras como o Imperio otomán ⟹ podían poñer en perigo a

continuidade da Monarquía Hispánica

principios

ideolóxicos

a poboación hispánica tiña que ser racial e relixiosamente homoxénea

a presenza dos mouriscos nos reinos peninsulares representaba un risco para a unidade do Imperio

condicións

condicións moi duras: os mouriscos apenas dispoñían de tres días para reunir os bens mobles que

puidesen levar, dirixirse aos portos de embarque e abandonar as súas terras

o resto dos bens mobles e os bens raíces eran entregados aos señores como indemnización

a pena para os que non cumprisen o decreto era a condena á morte

a expulsión dos mouriscos dos distintos reinos da Monarquía efectuouse entre 1609 e 1613

consecuencias grave perda demográfica (en torno a 300.000 habitantes)

declive das actividades agrícolas e artesanais, especialmente no Reino de Valencia

As división relixiosas en Europa no século XVII

Teña a Vosa Maxestade polo negocio máis importante da súa Monarquía, o facerse Rei de España: quero dicir, Señor, que non se contente a Vosa Maxestade unicamente con ser Rei de Portugal, de Aragón, de Valencia, Conde de Barcelona, senón que traballe e pense con consello maduro e secreto, por reducir estes reinos de que se compón España, ao estilo e leis de Castela sen ningunha diferenza, que se a Vosa Maxestade o consegue, será o Príncipe máis poderoso do mundo.

a autor, ano e

destinatario Conde-duque de Olivares, valido do rei Filipe IV. Memorial redactado en 1624 e dirixido ao rei

b contido

trata sobre a Unión de Armas, proxecto deseñado por Olivares, que tiña dous obxectivos:

establecer en todos os territorios peninsulares as leis de Castela

crear un exército permanente no que participasen todos os reinos da monarquía

este fragmento recolle o primeiro deses obxectivos: Olivares quería reforzar o poder da

monarquía; para iso propón a Filipe IV suprimir as leis particulares de cada Estado e impoñer

neles o modelo legal e administrativo da Coroa de Castela

c razóns

obxectivo xeral: manter a hexemonía española en Europa, no contexto da participación de España

na Guerra dos Trinta Anos(1618-1648)

obxectivo concreto: impoñer a chamada Unión de Armas: proxecto de reparto dos gastos de

mantemento do Imperio entre todos os reinos da monarquía, de acordo coas súas posibilidades

respectivas en canto a número de homes e riquezas

para poder implantar a Unión de Armas era necesario impoñer as leis de Castela nos distintos

territorios da monarquía

d consecuen-

cias

o proxecto centralizador foi rexeitado e provocou a chamada crise de 1640: sublevación

simultánea de varios dos Estados da monarquía: Andalucía, Cataluña e Portugal.

o levantamento de Andalucía foi rapidamente sufocado nese ano (1640)

en Cataluña, as autoridades pedíronlle axuda a Francia, e a insurrección prolongouse desde

1640 ata 1652

Portugal declarouse independente e nomeou un novo rei (Xoán IV). A independencia de

Portugal foi recoñecida por España no ano 1668, durante o reinado de Carlos II

A crise de 1640

Europa despois da Paz de Westfalia (1648)

Consecuencias da Paz de Westfalia (1648)

O Imperio Hispánico no século XVII

A sociedade española

no século XVII