sobre algúns sufixos galegos medievais: cara á solución ... · galego (real academia galega...

I Vaacutezquez Dieacuteguez Sobre alguacutens sufixos galegos medievais Estudios de Linguumliacutestica del Espantildeol 39 (2018) pp 241-277

copy Estudios de Linguumliacutestica del Espantildeol 2018 Reservados todos los derechos ISSN 1139-8736 httpinfolingorgelies

241

Sobre alguacutens sufixos galegos medievais cara aacute solucioacuten normativa actual Ignacio Vaacutezquez Dieacuteguez

Universidade da Beira Interior jivdubipt

Resumen

O presente texto trata sobre os sufixos da lingua galega que forman substantivos adxectivos e adverbios Trataranse soacute os que durante a Idade Media foron moi produtivos e comprobarase se na actualidade aiacutenda o son Verificarase se as tendencias medievais tiveron tentildeen continuacioacuten ou se foron falladas Buscaranse todas esas voces no Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega e posteriormente contrastaranse no Dicionario da Real Academia Galega que recolle o leacutexico estaacutendar actual Comentaranse as solucioacutens que non se contemplan hoxe Verase tameacuten a solucioacuten normativa actual Palabras claves sufixacioacuten medieval galego corpus morfoloxiacutea

Abstract

The present text deals with the suffixes of the Galician language that form nouns adjectives and adverbs Only those that during the Middle Ages were very productive will be treated and it will prove if they are still in the present It will be checked if the medieval tendencies had have continued or have been failed All these voices will be searched in the Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega (Medieval Computerised Thesaurus of the Galician Language) later contrasted in the Dicionario da Real Academia Galega (Dictionary of the Royal Galician Academy) that includes the current standard lexicon The solutions that are not contemplated today will be discussed And also the current standard solution Keywords medieval suffixation Galician corpus morphology 1 Introducioacuten Dos temas que unha persoa dedicada aacute morfoloxiacutea pode estudar o da derivacioacuten estaacute entre os principais Nas seguintes lintildeas presentarase o da sufixacioacuten Entendemos por sufixo aquel afixo posposto que produce novas formas (derivadas) partindo dunha forma existente (pe amar gt amaacutebel ~ amable) Farase un percorrido histoacuterico polos principais sufixos da lingua galega para (i) tentar comprobar a vixencia actual dalguacutens deses sufixos como elementos cotiaacutens na formacioacuten de neoloxismos ou o seu pouco uso (algunhas desas posibilidades frutificaron e outras non mais manifestan o xenio linguumliacutestico) e (ii) verificar a solucioacuten actual normativa porque nalguacutens dos sufixos a solucioacuten graacutefica (e foneacutetica) implicou non poucos problemas na consecucioacuten da norma estaacutendar do galego Desde que en 1970 se publicasen as Normas ortograacuteficas do idioma



242

galego (Real Academia Galega [RAG]) que en 1971 pasaron a chamarse Normas ortograacuteficas e morfoloacutexicas do idioma galego [RAG] ata a aparicioacuten das Normas ortograacuteficas e morfoloacutexicas da lingua galega (1ordf ed 1982 23ordf ed 2012 [RAG] e Instituto da Lingua Galega [ILG]) ndashcon dous grandes reformas en 1995 e en 2003ndash as solucioacutens morfoloacutexicas mudaron substancialmente En relacioacuten ao primeiro punto o estudo dos sufixos ten merecido o interese dos investigadores desde longa data cunha extensa producioacuten de publicacioacutens Sirvan os seguintes exemplos (incluacuteo traballos portugueses que tratan a eacutepoca medieval) nas gramaacuteticas descritivas da lingua Aacutelvarez et al (1986 2002) e Freixeiro Mato (2000) nas gramaacuteticas histoacutericas Ferreiro (1995 - 1997) e Huber (1933) traballos especiacuteficos sobre leacutexico e glosarios Barreiro (1985) Ferreiro (2010) e Lorenzo (1975 - 1977) traballos monograacuteficos Antunes (1962) Coelho (2001) Freixeiro Mato (1996) e Loacutepez Vintildeas (2012 2016) e traballos sobre sufixos particulares Cereixo (1997 1998) Dubert (2004) Malkiel (1960) e Marintildeo Paz (1995 1998 2005) Salienta para este estudo a obra de Ferreiro (1995-1997) a de Huber (1933) proporciona informacioacuten moi baacutesica (4 paacutexinas 272-275) que apareceraacute moi desenvolvida nas gramaacuteticas histoacutericas posteriores A problemaacutetica da consolidacioacuten da norma relacioacutenase cun aspecto a variacioacuten Desde un punto de vista estritamente linguumliacutestico e como afirman Aacutelvarez e Xove (2002 14) ldquoa diversidade e a variacioacuten maior ou menor segundo os casos forman parte integrante da linguaxe humana e danse en toacutedolos falantes e en toacutedolos momentos histoacutericos dunha lingua vivardquo Para Domiacutenguez e Loacutepez (2017 421)

[hellip] a lingua galega actual coma todas as linguas tameacuten presenta os tipos de variacioacuten anteriores [xeograacutefica diatoacutepica diastraacutetica sociocultural diafaacutesica temporalhellip] pero ademais amosa outros fenoacutemenos variacionais froito das dificultades que houbo para acadar un acordo normativo e como non da presioacuten que exerce a lingua castelaacute Os diversos intentos normativos que se produciron ao longo do seacuteculo pasado deixan constancia da diversidade graacutefica que reflicten os documentos producidos durante o seacuteculo xx

A cuestioacuten da consolidacioacuten dunha norma estaacutendar para o galego proveacuten indiscutiblemente da historia da propia lingua Cando no seacuteculo XIX a lingua se retoma como medio escrito non habiacutea conciencia da tradicioacuten medieval Os escritores parten do seu galego oral A historia da normativizacioacuten segue os seguintes pasos segundo Salgado e Monteagudo (1995) a) galego popularizante (caracteriacutesticas dialectais e castelanismos seacuteculo XIX) b) galego enxebrizante (hiperenxebrismos neoloxismos leacutexico do galego antigo ata a guerra civil) c) galego protoestaacutendar (ata os anos 70 a creacioacuten das principais editorias do paiacutes) e d) galego estaacutendar (ata hoxe coa Lei de Normalizacioacuten Linguumliacutestica de 1982 eacute evidente e necesaria unha proposta unaacutenime que con todo se foi revisando) En 1977 o ILG publicou as Bases praacute unificacioacuten das Normas linguumliacutesticas do galego Un texto que foi precedente e base da normativa de 1982 moi interesante e que se teraacute en conta nas seguintes lintildeas Garciacutea-Sabell presidente da RAG naquel momento di (ILG 1977 5) ldquoDe ahiacute a suacutea atinada flexibilidade como coacutempre trataacutendose dunhas



243

normas que son propostas e non impostasrdquo Na mesma paacutexina acaba dicindo ldquoConfiamos en que a unificacioacuten definitiva que teraacute que se basar na consagracioacuten polo uso e na oficializacioacuten pola Xunta de Galicia non tardaraacute en chegarrdquo 2 Metodoloxiacutea A forma de traballar seraacute a seguinte unha vez escollidos os sufixos seraacuten pesquisados no Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega [TMILG] e no Dicionario da Real Academia Galega [DRAG] en lintildea O TMILG rexistra textos desde o ano 700 ata o 1600 (prosa notarial prosa non notarial e verso) e o DRAG recolle a lingua actual Compararanse as solucioacutens e verase a produtividade ou non de cada sufixo Ofreacutecense escritas solucioacutens pouco comuacutens hoxe ou que non pertencen ao estaacutendar1 Esas solucioacutens apareceraacuten cun asterisco cando se recollen no Dicionario de dicionarios [DdD] en lintildea un tesouro lexicograacutefico que acolle trinta e duacuteas obras desde os inicios da lexicografiacutea galega no seacuteculo XVIII ata a atualidade as principais e maacuteis importantes contribucioacutens2 Tameacuten se buscaron no Diccionario de dicionarios do galego medieval [DdDGM] un ldquomultidiccionario electroacutenico que compila catorce glosarios y vocabularios ndashcuatro de ellos ineacuteditosndash elaborados a partir de textos o colecciones textuales medievales gallegos o pertenecientes a la tradicioacuten comuacuten gallego-portuguesardquo (Gonzaacutelez Seoane et alii 2008 385)3 marcaacuteronse con dous asteriscos Coacutempre dicir que non todos os rexistros existentes son derivacioacutens directas do latiacuten moitos son solucioacutens posteriores axeitadas a un sufixo determinado Para escoller os sufixos que se van traballar viuse en primeiro lugar a lista que ofrece a Gramaacutetica da lingua galega de Aacutelvarez e Xove (2002) Os autores recollen oitenta e nove que forman substantivos adxectivos e un uacutenico caso de adverbios Todos eles foron consultados no TMILG e a lista que aparece a seguir ofrece os que foron encontrados un total de corenta e catro daacute-se o resultado medieval en cursiva (segundo o TMILG algunhas grafiacuteas xa modernas ndashou modernizadasndash dependen da transcricioacuten feita polo editor da obra) e entre corchetes a solucioacuten actual

-ĀLĔ(M) gt -al (-ar) [-al (-ar)] -ĂĬCŬ(M) gt a) -eigo -eygo [-eigo -a] b) -ayco [-aico -a] -ĂNĔŬS gt -aneo [-aacuteneo -a] -ĀNŬ(M) - ĀNĂ(M) gt a) -an -aacuten -ao -atildeo -atildeotilde -atildeatildeo -atilde [-aacuten -aacute (-ao -aacute)] b) -an -atildeo -ao [-aacuten -ana] c) -ano -atildeo [-ano -a] -ĂRĬŬ(M) -ĂRĬĂ(M) gt a) -eiro -eiru -eyro -eyru -ejro [-eiro -a (-deiro -a)] b) -ario -arjo -aryo [-ario -a (-tario -a)] -ĂTĬCŬ(M) gt a) -adego -adigo [-aacutedego] b) -atico [-aacutetico -a] c) -axe -age -agẽ -agem -agen [-axe] -ĂTĬŬ(M) gt -accedilo -azo [-azo -a] -ĀTŬ(M) -ĀTĂ(M) gt a) -ado [-ado -a] b) -ato [-ato -a] -BĬLĔ(M) gt -vel -vele -bel -bele -bil -bile -vil -vile -vle -ble -uel -uele [-bel ~ -ble] -ĔLLĂ(M) gt -ela [-ela (-dela)] -ĔLLŬ(M) gt -elo [-elo -a] -ĒNSĔ(M) gt a) -eacutes [-eacutes] b) -Oslash [-ense]



244

-ENTŬ(M) gt -ento -ẽto [-ento -a] -ĒNŬ(M) -ĒNĂ(M) gt a) -eo -ẽo -ẽotilde [-eo -a] b) -eno -ẽno [-eno -a] -ĒTŬ(M) - ĒTĂ(M) gt -edo [-edo -a] -ĬA gt -ia -ya [-ia] -ĪA gt -iacutea -ia -ya -yacutea [-iacutea] -ĬCŬ(M) gt -lsquoico -lsquoyco [lsquoico] -ĪLĔ(M) gt -il -yl [-il] -ing cfr germ gt -engo -ẽgo [-engo] -ĪNŬ(M) -ĪNĂ(M) gt a) -intildeo -ino -inho -inno -ỹa [-intildeo -a] b) -ino [-ino -a] c) -in [-iacuten -ina] -ISMUS lt -ισμός gt -ismo -ysmo [-ismo] -ISTA lt -ιστής gt -ista -ysta [-ista] -ĬTĬĂ(M) gt -eccedila -eza [-eza] -ĬTĬĔ(M) gt -ez [-ez] -ITĬŬS - ICĬŬS gt a) -iccedilo -izo [-izo -a (-dizo -a)] b) -icio -iccedilio -isio -icia -iccedilia [-icio -a (-ticio -a)] -ĪTTŬ(M) -ĪTTĂ(M) gt -ito [-ito -a] -ĬŬ(M) -ĬDŬ(M) gt -io [-io -a] -ĪVŬ(M) gt a) -io -yo [-iacuteo -a (-diacuteo)] b) -ivo -iuo [-ivo -a (-tivo -a)] MENTE(M) lsquopensamento espiacuteritorsquo gt -mente -mẽte [-mente] -MĔNTŬ(M) gt -mento -mẽto [-mento] -NTĔ(M) gt -(a e i-y)nte [-(a -e -i)nte (hoxe -nta nalguacuten caso feminino)] -NTĬĂ(M) gt a) -nza -nccedila -atildeccedila -ẽccedila [-nza] b) -ancia -ansia -atildeccedilia -encia -ensia -enccedilia -ẽccedilia [-ncia] -ŌNĔ(M) gt -on -otilde -om -otildea -otildeatilde [-oacuten (fem -oa -ona -a)] -ŌRĔ(M) gt -or [-or ra] -ŎRĬŬ(M) gt a) -oiro -oyro -ojro [-oiro a (-doiro)] b) -orio -oryo -orjo [-orio -a (-torio)] -ŌSŬ(M) gt -oso -osso [-oso -a] -TĀTĔ(M) gt -dade (-dadi) [-dade (-idade adxectivos de maacuteis de duacuteas siacutelabas)] -TĬŌNĔ(M) gt -cion -ccedilion -ccediliom -ciotilde -ccediliotilde -ccedilio -ccedilon -ccedilom -ccedilotilde - zon -zom -zotilde -sion -son -siotilde -som -sotilde [-zoacuten -cioacuten] -TŪDĬNĔ(M) gt -tude (-itude) [-tude (-itude)] -ŪGĬNĔ(M) gt -uge -ugem -uje [-uxe] -UMĬNĔ gt -ume -umen [-ume] -ŪRĂ -DŪRĂ gt -ura [-ura (-tura)] -dura [-dura] -ŪTŬ(M) -ŪTĂ(M) gt -udo [-udo -a]

Os que van marcados en letra grosa dezaoito corresponden aos maacuteis produtivos e seraacuten eses os que se van tratar (os restantes posuacuteen unha frecuencia moito menor aacutes veces dun uacutenico caso) Dado o aspecto diacroacutenico do percorrido que se vai facer ofreacutecense os sufixos a partir do latiacuten (por orde alfabeacutetica) e a seguir a solucioacuten galega Moitas veces a palabra resultante da utilizacioacuten do prefixo non pertence ao estaacutendar actual nin eacute recollida en ninguacuten dicionario eacute difiacutecil dar unha etimoloxiacutea mais ese eacute un dos desafiacuteos do traballo Cando no dato etimoloacutexico aparece un asterisco significa que o eacutetimo non estaacute documentado no latiacuten claacutesico pode ser latiacuten vulgar latiacuten tardiacuteo ou latiacuten propiamente galaico ou lusitano Axudeime de materiais diversos para tentar dar ese



245

dato entre eles os dicionarios seguintes Dicionaacuterio Houaiss da liacutengua portuguesa (Houaiss 2001) Dicionaacuterio Etimoloacutegico Nova Fronteira da Liacutengua Portuguesa (Cunha 1982) Dicionario Xerais da lingua (Xerais 1994) Diccionario de la lengua espantildeola (DLE) Dicionaacuterio etimoloacutegico da liacutengua portuguesa com a mais antiga documentaccedilatildeo escrita e conhecida de muitos dos vocaacutebulos estudados (Machado 1952) Dicionario Etimoloacutexico da Lingua Galega (Rivas 2015) Diccionario criacutetico etimoloacutegico castellano e hispaacutenico (Coromines amp Pascual 1980-1991) Diccionario manual latino-espantildeol espantildeol-latino (Sopena 1981) e o Glosario da poesiacutea medieval profana galego-portuguesa (en lintildea)4 Apoacutes esa pesquisa comentarase a cuestioacuten da fixacioacuten normativa 3 Os sufixos Daacutese o valor xeneacuterico do sufixo en latiacuten e o valor mantido ampliado ou trocado na lingua galega Xunto ao sufixo aparece a solucioacuten actual cando non se especifica a grafiacutea medieval significa que eacute a mesma de hoxe 31 -ĀLĔ(M) gt -al Lat relacioacuten (propio de) Hoxe tameacuten nocioacuten de colectividade Infindos rexistros no DRAG (substantivos e adxectivos) (abacial ltABBACIALE(M)gt abdominal de lsquoabdomersquo abeneiral de lsquoabeneirorsquo abertal de lsquoabertorsquo abisal de lsquoabisorsquo abismal de lsquoabismorsquo abruntildeal de lsquoabruntildeorsquo etc) Foi e eacute moi produtivo A seguir casos medievais non vixentes na actualidade 5 A sigla que aparece entre corchetes remite aacute referencia bibliograacutefica do TMILG (no fin do texto)

ndash substantivos (1) J(ua)n de Ribadavia e V(as)co carnieiro vesinnos da dita cidade e

R(odrig)o Eanes aldeal della (1441) [= (de aldea do aacuter hisp aḍḍaacuteylsquoa) relativo aacute aldea aldeaacuten] [SANCH]

(2) E pousarei solo avelanal () (1300) [=(de avelatilde avela [abelaacute] 6 ltABELLANA(M)gt) abeledo no corpus tameacuten escrito avelatildeal] [BREA] No Dicionario Etimoloacutexico da Lingua Galega (DELG) aparece abelanal como forma dialectal viva

(3) Iten mando a Pero fillo de Maria Arteira a mina vina de Fondon et o bimial que esta cabodela et as minas leiras () (1424) [= (de bimio [vime] ltVIMINE(M)gt) lugar onde hai vimieiros] [MANS] No DELG aparece vimial como forma viva

(4) Qui pascere fruyto que a horto pertenesce o cogonbral por una qual quer rayz peyte III Dineyros (1280) [= (de cogonbro [cogombro] ltCUCUMERUgt) lugar onde hai cogombros] [CINT]

(5) [hellip] ca nunca podo mentiral tan ben | jurar come o que verdade ten () (1300) [= (de mentira de mentir ltMENTIREgt) mentireiro -a] [BREA]

(6) [hellip] diseron que fosen ao ortal das Pereyras (1436) [= (de orto [horto] ltHORTU(M)gt) horta horto] [LUC1] No DELG aparece hortal como forma viva



246

ndash adxectivos (7) [hellip] et rogolle perla morte et paſion que el tomou enna verdadeyra cruz para

ſaluar a ˜mj et a todo ho ljnageen humanal que me perdoen () (1414) [= (de humano ltHUMANU(M)gt) humano -a] [MAIA]

(8) Et renunccedilou demais sobre todo esto a seu foro leigal et submeteuse ao judiccedilio da iglesia ( ) (1370) [= (de leigo ltLAICU(M)gt) secular laico -a] [PORT]

(9) [hellip] ordenou a missa matutinal et dar as penjtenccedilias () (1468) [= (de matutino ltMATUTINU(M)gt) matutino -a] [SOUT]

(10) [hellip] seys mjll mrs pares de brancas desta moneda vsal eneste Reyno de Galizia ( ) (1516) [= (de vso ltUSU(M)gt) en uso que se usa usual] [MART-SAL]

Existe a variante -ar como alternativa Poucos casos e todos documentados hoxe Afirma Ferreiro (1997 16) ldquoconseacutervase en numerosos vocaacutebulos eruditos en que a relacioacuten coa base eacute aiacutenda normalmente perceptiacutebelrdquo 32 -ĀNŬ(M) - ĀNĂ(M) gt a) -aacuten -aacute (-ao -aacute) b) -aacuten -ana c) -ano -a Lat orixe nacionalidade condicioacuten Hoxe manteacuten eses valores e tameacuten o de semellante comparable con alguacutens matices dependendo da solucioacuten Foi moi produtivo na Idade Media e continuacutea a ser na actualidade Para a solucioacuten a) o DRAG rexistra maacuteis de duascentas entradas (afgaacuten gaacute do persa lsquoafganyrsquo alazaacuten zaacute do aacuter hisp alaşhaacuteb aldeaacuten -deaacute de lsquoaldearsquo anciaacuten -ciaacute ltANTIANU(M)gt capitaacuten -taacute ltCAPITANU(M)gt castelaacuten -laacute ltCASTELLANU(M)gt cristiaacuten -tiaacute ltCHRISTIANU(M)gt etc) Grafiacuteas do TMILG lsquo(-an -aacuten) -ao -atildeo -atildeotilde -atildeatildeo -atildersquo Na actualidade lsquo-aacuten -aacutersquo e admiacutetese a variante lsquo-ao -aacutersquo nos xentilicios da zona oriental de Galicia onde a desaparicioacuten do ene intervocaacutelico non se converteu no ene velar do estaacutendar para a solucioacuten do masculino (arnoiao -noiaacute burelao -laacute caldelao -laacute courelao -laacute lancarao -raacute marintildeao -ntildeaacute ribeirao -raacute etc) No corpus medieval hai uns poucos casos Veacutexanse os diverxentes atopados neste caso dous preacutestamos

(11) Diego Fernandez alfaghan (1335) [= (do aacuter hisp alẖayyaacuteṭ) alfaiate]

[LUC1] (12) [] Ares Gonccedilalues canoacutenigo vigario do dayaacuten ( ) (1447) [= (do fr

ant deien hoxe doyen ltDECANU(M)gt) deaacuten] [FERRO] A solucioacuten b) rexistra sobre douscentos cincuenta lemas no DRAG (barbuzaacuten -zana de lsquobarbarsquo barrigaacuten -gana de lsquobarrigarsquo bocalaacuten -lana de lsquobocal lt bocarsquo carneiraacuten -rana de lsquocarneirorsquo folgazaacuten -zana de lsquofolgarrsquo etc) e fan referencia a caracteriacutesticas desfavorables No corpus medieval recoacutellense bastantes Grafiacuteas do TMILG lsquo-an -atildeo -aorsquo A solucioacuten c) eacute a mais produtiva na actualidade O DRAG rexistra maacuteis de catrocentas voces (africano -a ltAFRICANU(M)gt alentexano -a de lsquoAlentexorsquo alsaciano -a de



247

lsquoAlsaciarsquo alxeriano -a de lsquoAlxeriarsquo americano -a de lsquoAmeacutericarsquo etc) No corpus medieval hai moitos Grafiacuteas do TMILG lsquo-ano -atildeorsquo

(13) Todo aldeano que casa ouere en uila () (1290) [= (de aldea) aldeaacuten] [CINT] No DELG aparece anciano como forma viva

(14) Et era ome anccediliano ia ( ) (1312) [= (ltANTIANU(M)gt antes) anciaacuten] [LOR1]

(15) [hellip] matildedo tornar este libro de fratildeccediles en castellano ( ) (1399) [= ltCASTELLANU(M)gt castelaacuten] [PARK]

(16) Todo mouro ou moura que ferir a christiano o a christiana (1290) [= ltCHRISTIANU(M)gt cristiaacuten] [CINT]

(17) El [rrey] Merres Etiopiano () (1330) [= (de Etiopiacutea) etiacuteope] [MART] (18) Cotildemo foy gardado en Espantildea o oficcedilio romatildeo () (1312) [= ltROMANU(M)gt

romano] [LOR1] (19) [hellip] caualeyro que lidou polo oficcedilio toledatildeo que uenccedileu () (1312) [=

ltTOLETANU(M)gt toledano] [LOR1]

Coacutempre dicir que neste caso a grafiacutea pode levar a engano pois podiacutean moi ben xa estar a pronunciar lsquo-aacutenrsquo e a escribir lsquo-ano -atildeorsquo e viceversa Para Ferreiro (1997 142) a solucioacuten a) ldquoconstituacutee sen duacutevida un dos [sufixos] maacuteis rendiacutebeis ao longo da historia do galegordquo Presente en numerosos vocaacutebulos patrimoniais ldquoa produtividade deste sufixo mostrouse con forza na formacioacuten de xentilicios sendo este practicamente o uacutenico aacutembito nocional en que se rexistrardquo Para c) ldquoalta rendibilidade para aleacuten da suacutea presenza en numerosos adxectivos eruditos procedentes directamente do latiacutenrdquo En relacioacuten a b) ldquoO sufixo moderno -aacuten -ana de grande extensioacuten na lingua popular e coloquial procede posibelmente do sufixo aumentativo -oacuten cunha modificacioacuten foneacutetica a que puido contribuir o resultado -aacuten da terminacioacuten lat -ANErdquo (1997 144) No tocante aacute norma en ILG (1977 25) lese para a solucioacuten a)

Das muacuteltiples combinacioacutens que se dan na fala viva os escritores mostran unha tendencia clara polo seguinte esquema (meu) irmaacuten ~ (mintildea) irmaacute Este eacute tameacuten o esquema que propontildeemos O cal non quere dicir que se condenen as outras formas que en certo tipo de palabras (como as de caraacutecter xentilicio) seraacuten as uacutenicas aceptables meirao marintildeao limiao lancarao

Para a solucioacuten b) ldquoNon ofrecen problemas na forma masculina guardiaacuten alemaacuten catalaacuten lacazaacuten loubaacuten Orixinariamente estas palabras non tintildean unha forma especiacutefica proacute femenino e crearon unha en -ana guardiana alemana catalanardquo E para a c) (p 26)

En eacutepoca moderna rehabilitouse o sufixo -ano por viacutea culta primeiro en palabras de caraacutecter libresco (humano republicano anglicano) e despois tameacuten en palabras de caraacutecter popular (americano peruano rosaliano pondaliano) Naturalmente cos seus femeninos en -ana humana republicana rosaliana etc



248

Como en castelaacuten non se fai diferencia neste caso entre as entradas antigas e as modernas (hermano o mesmo que humano) de aquiacute resulta unha fonte de confusioacutens no galego moderno

En tanto non aparece un dicionario de dudas recomeacutendase acudir a un dicionario portugueacutes e face-la equivalencia port -atildeo = gal -aacuten (cristatildeo = cristiaacuten) port -ano = gal -ano (port humano = gal humano)

En ILG (1982) aiacutenda aparecen as solucioacutens catalana alemana (b) e em ILG (2003) aparecen xa as solucioacutens actuais afgaacuten-afgaacute alemaacuten-alemaacute capitaacuten-capitaacute catalaacuten-catalaacute musulmaacuten- musulmaacute pagaacuten-pagaacute sancristaacuten-sacristaacute 33 -ĂRĬŬ(M) -ĂRĬĂ(M) gt a) -eiro -a (-deiro -a) b) -ario -a (-tario -a) Lat relacioacuten lsquopropio dersquo Hoxe ocupacioacuten lugar nocioacuten colectiva relacioacuten posesioacuten A solucioacuten a) a popular presenta quer no DRAG quer no corpus infindas entradas (abelleiro a de lsquoabellarsquo aceiro ltACIARIUgt cancioneiro de lsquocancioacutenrsquo carpinteiro a ltCARPENTARIUgt etc) Atoacutepase escrito na Idade Media (TMILG) coas seguintes grafiacuteas lsquo-eiro -eiru -eyro -eyru -ejrorsquo

(20) [hellip] rrefazer as ditas casas de todo adubeiro que lles foren mester ( ) (1392) [= (do fr adouber) ornamento] [CAB]

(21) [hellip] ẽna alcavala das bestas Afonso de Torres arrocheiro () (1458) [= (de arrocho lsquopau curtorsquo) arrieiro] [ROD-GON1]

(22) [hellip] Pero Garccedilia de Galegos e Juan Ferreiro ccedilinteiro () (1458) [= (de cinto ltCINCTU(M)gt) o que faciacutea cintas cinchas] [ROD-GON1]

(23) Comeu en Vigo senheyra manho ( ) (1300) [= ltSINGULA(M)gt solitaria] [BREA]

(24) [hellip] e firmemente outorgo a vos Rodrigo Eans Barreiro toneiro que presente estades () (1400) [= (de tone[l] do fr ant tonel ltTUNNAgt) toneleiro] [COME]

A solucioacuten b) indica na actualidade lsquooficio lugar onde se profesa relacioacuten posesioacuten lugarrsquo No DRAG rexiacutestranse uns catrocentos lemas (acuario ltAQUARIU(M)gt bibliotecario ltBIBLIOTHECARIU(M)gt corsario de lsquocorsorsquo estatutario de lsquoestatuto etc) No corpus medieval hai moitos menos casos Salientan alguacutens non vixentes na actualidade

(25) E mando a Fernan Rodrigues quanto herdamento gaaney en Lestedo e en seu auoario e con quanto outro herdamento ayo en Crescone (1294) [= (de auoacute [avoacute] ltAVIOLU(M) lt AVOLU(M)gt relacionado con ltAVOLENTIA(M)gt) avoengo lintildeaxe] [NOVO]

(26) [hellip] Item huun liuro pequeno en que liian quando comian en reffortorio a que chaman ccedilinalario (1419) [= (de ccedilinal [sinal] ltSIGNALE(M)gt) libro de oracioacutens] [PEREZ]

(27) [hellip] que foy de Pero fernan nosso familiario () (1289) [= ltFAMILIARIUSgt familiar parente] [PORT]



249

(28) [hellip] frey Anton Carneyro doctor jubilarjo (1506) [= ltIUBILIARIUSgt monxe que levaba como miacutenimo cincuenta anos no convento] [MAIA]

(29) [hellip] assi doigreario como do leygario () (1262) [= (de leigo ltLAICU(M)gt) propio dos leigos] [NOVO]

Apunta Ferreiro (1997 168) que a forma erudita do sufixo tameacuten de amplo uso ldquocontribuacutee aacute existencia de numerosos pares leacutexicos servindo nalguacuten caso en oposicioacuten aacute forma popular como elemento de distincioacuten semaacutentico-formal banqueiro vs bancario obreiro vs operariordquo Engade que o sufixo culto ldquotivo unha evolucioacuten semierudita -airo con simple metaacutetese do iode en formas antigas actualmente desaparecidas agaacutes no caso de vigairo contrairo notairordquo 34 -ĂTĬCŬ(M) gt a) -aacutedego b) -aacutetico -a c) -axe Lat orixe Hoxe relacionado con lsquocargo condicioacuten efectorsquo Para a solucioacuten a) o semicultismo hai catro rexistros no DRAG (bravaacutedego de lsquobravorsquo deaacutedego de lsquodeaacutenrsquo padroaacutedego de lsquopadroadorsquo e portaacutedego ltPORTATICU(M)gt) Sufixo de moi pouca rendibilidade Na Idade Media encontramos as grafiacuteas lsquo-adego -adigorsquo (TMILG) e soacute quince voces (achadego (h)amadego amaacutedigo arccedilidianadego chantradego eyradego justiccediliadego maestradego maordomadigo mayordomadego montadego moordomadego padroadigo papadego prioradego terradego) Veacutexanse catro usos non rexistrados na actualidade do corpus medieval

(30) [hellip] et de todo por calccedilo et achadego que nos Deus der aver et gaanar ( ) (1433) [= (de achar ltAFFLAREgt) achado descubrimento] [ROD-GON2] No DELG aparece achaacutedego como forma viva

(31) [hellip] Ruy Gomes arccedilipreste do arccedilidianadego de Deccedila por don Johan Affonso arccedilidiago do dito arccedilidianadego (1362) [= (de arcediano [hoxe non conservado] ltARCHIDIACONU(M)gt) arcediagado] [ROMAN]

(32) [hellip] et cada ano por dia de Natal quareenta et oyto soldos de brancos por foros et huna galinna et os ovos do eyradego (1394) [= (de eira ltAREA(M)gt) imposto en especias] [ROMAN]

(33) [hellip] que lle avian mandado dar para levar a carta do justiccediliadego ao arccedilebispo (1437) [= (de [justicia] xustiza ltIUSTITIA(M)gt) cargo xudicial] [ROD-GON1]

Para a solucioacuten b) a forma culta que indica lsquorelacioacutenrsquo hai cento setenta e dous rexistros no DRAG (acromaacutetico acrobaacutetico acuaacutetico antipaacutetico asiaacutetico automaacutetico climaacutetico sabaacutetico etc) e un soacute caso no corpus medieval

(34) [hellip] deuena a meter na chaga para estanar esta meezjna filla duas partes

denccedilenccedilo et tres partes daloes etpatico (1409) [= (HEPATICU(M) de ἡπατικός) hepaacutetico] [PENS]

A solucioacuten c) que indica lsquonocioacuten colectiva acto ou estadorsquo recolle palabras que se formaron na lingua a partir da solucioacuten francesa -age do sufixo en causa procedente do occitano -atge O DRAG rexistra cento oitenta e unha entradas (abordaxe aldraxe almacenaxe aprendizaxe bandidaxe bricolaxe camuflaxe correaxe dobraxe follaxe



250

etc) No corpus medieval encoacutentranse moitas das voces hoxe vixentes (con diferentes grafiacuteas [TMILG] lsquo-axe -age -agẽ -agem -agenrsquo) mais aparecen cinco casos sen presenza no dicionario

(35) Se lhi froreccedilo bastage | meu senhor seede sage | que prendades dele gage | ca se sora daqui vai | ben faraacute tan gran domage | come Fernande[n] Romai ( ) (1300) [= (bastage) (de βαστάζω lsquolevar unha cargarsquo) pau tronco fig pene () (domage) (do fr domage do fr ant dongier ltDOMINARIU(M)gt) estrago dano prexuiacutezo] [BREA]

(36) Pero Fernandiz home de barnage | que me non quer de noyte guardar o muu | se aca del travarem por peage () (1300) [= (do fr baron do ger baro lsquohome librersquo) nobreza estirpe nobre] [BREA]

(37) [hellip] em todo seu Regno et sentildeorio detodo oportadego et peage et pasage et rondage et castelagem ( ) (1431) [= (rondage) (de ronda do aacuter rubt) vixiancia (castelagem) (de castelo ltCASTELLU(M)gt) antigo imposto que se pagaba cando se pasaba polo territorio dun castelo] [MART-SAL]

Segundo Ferreiro (1997 160) ldquo-aacutedego presente na lingua medieval en substantivos que indican lsquoxurisdiccioacuten institucioacuten etcrsquordquo non ten rendibilidade na actualidade A forma -aacutetico -a ldquoeacute o resultado erudito cuxa presenza no romance se produciu sempre a traveacutes do latiacuten literariordquo (p 161) E o sufixo -axe ldquoprocedente do fr -age ou prov -atge do lat -ATĬCU forma substantivos presentes desde os primeiros periacuteodos da lingua baixo a forma -age ou -agen adquirindo posteriormente unha grande rendibilidaderdquo (p 122) 35 -ĀTŬ(M) -ĀTĂ(M) gt a) -ado -a b) -ato -a Lat formaba os participios de pasado dos verbos da primeira conxugacioacuten Na actualidade tameacuten de gran produtividade en todas as eacutepocas Hoxe ten outros valores entre os que salientan lsquoprovisto de con caraacutecter de multitude porcioacuten movemento eneacuterxico territorio institucioacutenrsquo A solucioacuten a) documeacutentase no DRAG cunha innumerable cantidade de lemas (abafado de lsquoabafarrsquo abandeirado de lsquoabandeirarrsquo ablegado ltABLEGATU(M)gt etc) No corpus medieval hai moitiacutesimos alguacutens como os seguintes non pertencen ao dicionario na actualidade

(38) [] vos damos en renda o lugar de Savynaao que jas sub signo de Santo

Estevo asi como esta acomarado con suas aacutervores et casas (1418) [= (de acomarar de coacutemaro ltCUMULU(M)gt) limitado que ten liacutemites cercado] [DURO] No DELG aparece acomarado como forma viva

(39) [] et proueacuteeacute-lo competenter et leua-lo ou nosso celeyru do adrado de Deua () (1280) [= (de adrar de adro ltATRIU(M)gt) terreo sementado] [LUC1]

(40) Et o Ccedilide ficou apeoado et deronllj logo o caualo ( ) (1312) [= (de apeoar de peoacuten ltPEDONE(M)gt) apeado desmontado] [LOR1]

(41) De otras bondades o vejo arnessado | ca es sabidor e de boa vida (1424) [= (de arnesar de arneacutes do fr harnais) protexido (por arneacutes)] [POL]



251

(42) Et se o faccedilo para sempre serey pusfaccedilado (1399) [= (de posfazar ltPOST FACIE(M)gt lsquofalar por tras da cararsquo) inxuriado] [PARK]

(43) [hellip] esta Iglesia ffoy abbadada de ffernan portugaez () (1291) [= (de abadar de abade ltABBATE(M)gt) igrexa provista de abade] [PORT]

(44) [hellip] e desiacute moiro por vosespejo | iexcltan adonada me paresccediledes| (1430) [= de adonar ltADDONAREgt de don ltDONU(M)gt) chea de dons merceacutes] [POL]

(45) [hellip] que era ome de oytenta anos et que senpre a dita granja fora benfeytada do dito mosteyro () (1417) [= (de benfeitar ltBENEFACTAREgt de ltBENEFACTORE(M)gt lsquooutorgar benfeitoriacutearsquo) arrendada ou cedida ao clero] [LUC1]

(46) Et plo[u]gue a Deus que acharotilde hũa alcaria muy botildea et muy bem castelada ( ) (1312) [= (de castelar de castelo ltCASTELLU(M)gt) fortificada protexida] [LOR1]

A solucioacuten b) maioritariamente utilizada para designar titularidade estado e usada para a nomenclatura quiacutemica ten presenza importante no DRAG (agnato ltAGNATU(M)gt anonimato de lsquoanoacutenimorsquo bacharelato de lsquobacharelrsquo beato ltBEATU(M)gt etc) No corpus medieval hai varios rexistros alguacutens sen uso hoxe

(47) [hellip] que he sita en no arccediledianato de Castela da igleia de Ourense (1430) [= (de arcediano [hoxe non conservado] ltarchidiaconu(m)gt) arcediagado] [LUC1]

(48) [hellip] fasta que viese recoditato e desenbargo do dito sentildeor rey (1455) [= (do antigo recodir recudir ltrecuteregt lsquoresponder rejeitarrsquo) resposta rexeitamento] [ROD-GON1]

Ferreiro apunta que a forma erudita -ato ldquoaparece basicamente en empreacutestimos ou en construcioacutens lexicais sobre formas latinas concorrendo coa forma patrimonial en substantivos que presentan a nocioacuten de lsquoxurisdiccioacuten institucioacutenrsquordquo (1997 118) 36 -BĬLĔ(M) gt -bel ~ -ble Lat posibilidade valor conservado na actualidade Encoacutentrase no periacuteodo medieval cunha relativa produtividade coas seguintes grafiacuteas (TMILG) lsquo-vel -vele -bel -bele -bil -bile -vil -vile -vle -ble -uel -uelersquo No DRAG hai rexistrados innuacutemeros casos (abarcaacutebel abarcable de lsquoabarcarrsquo abatiacutebel abatible de lsquoabaterrsquo abominaacutevel abominable ltABOMINABILE(M)gt amaacutebel amable ltAMABILE(M)gt etc) No corpus recoacutellense poucos casos non referenciados hoxe

(49) [hellip] non o querendo que vos o posas dar a outra persona semitable de vos que pague (1527) [= (ltSIMILABILE(M)gt de simil ltSIMILE(M)gt Tal vez lectura erroacutenea do manuscrito l por t) semellante] [COME]

(50) [] et que faccedilades as casas delles ally hu estavan antes ou en outro lugar en termino desses lugares que seia comunavel (1332) [= ltCOMMUNABILE(M)gt susceptible de ser comuacuten] [ROMAN]



252

(51) [hellip] enno pleito que ouvera por lo dito conccedilello con Fernan Garccedilia alfayate sobrerason da renda conccedilellavel () (1416) [= (de concellar ltCONCILIAREgt) conciliable] [ROD-GON1]

Ferreiro soacute considera -bel e asevera que o sufixo rexistrado en latiacuten maioritariamente ldquosobre bases verbais continuacutea en galego cunha rendibilidade alta baixo a forma -bel [] Este sufixo con resultados diversos na lingua antiga (-vel(e) -vil(e) -bel(e) -bil) compite no estaacutendar linguumliacutestico con -ble forma debida aacute presioacuten do espantildeolrdquo E engade ldquoNon obstante no s XIX a forma xeral debiacutea ser -bre como testemuntildean literariamente autores como Pondal e Rosaliacuteardquo (1997 146) Para Marintildeo Paz (2016 130) o uso de -ble ldquosemellaba estar liderado basicamente por individuos ao servizo da elite gobernante que nos documentos que produciron lle deron un gran pulordquo e implicaba un achegamento do galego ao castelaacuten O mesmo autor explicaba en 2005 (p 166) a cuestioacuten cos seguintes argumentos

Na variacioacuten -uel(es) -ble(s) do galego escrito na Idade Media o eixe estruturador principal eacute o diacroacutenico [hellip] Mais polo que se refire aacute forma en todos os xeacuteneros se percibe o predominio da opcioacuten -uel -ueles (ou variantes) ata o ecuador do seacuteculo XV Pareacuteceme fundada por tanto a sospeita de que a fulgurante expansioacuten de -ble(s) na prosa notarial posterior a 1451 estivo en relacioacuten directa co aumento da familiaridade co castelaacuten que se dariacutea na actividade profesional de notarios e escribaacutens a partir do ecuador do seacuteculo XV [hellip] as variantes con siacutencope da vogal postoacutenica tameacuten resultaban esperables na deriva diacroacutenica do galego e que hai esporaacutedicos exemplos delas en textos antigos con todo creo que a suacutea tardiacutea e raacutepida difusioacuten na prosa notarial si se debe interpretar como inducida polo castelaacuten [hellip]

Na cuestioacuten normativa ILG (1977 23) postulaba ldquoPraacutes palabras cultas que se forman co sufixo latino -b i l i s (cast -ble port -vel) son posibles duacuteas solucioacutens amaacutebel amablerdquo Na nota 9 da mesma paacutexina lese

A forma autenticamente galega era -vel que noacutes escribiremos con b pra sermos coherentes coa nosa ortografiacutea A forma -ble eacute con todo a uacutenica existente no galego falado hoxendiacutea o triunfo desta solucioacuten castelaacute veriacutease favorecido polo feito de seren todas palabras cultas Parece que a escolla entre as duacuteas debe facela a praacutectica e o tempo pois que unha representa a nosa tradicioacuten e a outra a fala de hoxe

En ILG e RAG 1982 as duacuteas solucioacutens son aceptadas Na 12ordf edicioacuten de 1995 aiacutenda se le na paacutexina 60 en relacioacuten aacute solucioacuten -bel que ldquoalguacutens escritores optaron por influxo do portugueacutes aiacutenda que polas razoacutens anteditas non pareza recomendablerdquo A partir de 2003 lese (ILG e RAG 2012 57) ldquoA solucioacuten moderna para as palabras cultas que tentildeen o sufixo latino -BILIS eacute -ble ou -belrdquo (con todo as Normas son redactadas sempre empregando -ble) E na paacutexina 58

A historia do sufixo -BILIS eacute complexa e diferente no galego e no portugueacutes En textos portugueses medievais aparecen -vel e -vil (plural -viis) maacuteis tarde



253

impuacutexose como uacutenica forma -vel (plural -veis) En textos galegos antigos danse as seguintes solucioacutens (con alternancia graacutefica b v) para o singular -vele ~ -bele -vel ~ -bel -vil ~ -bil -vle ~ -ble [hellip] Esta uacuteltima solucioacuten eacute con moito a maacuteis frecuente A terminacioacuten -ble (pl -bles) impuacutexose como solucioacuten xeral en todo o territorio galego e mesmo se documenta no norte de Portugal Esta eacute ademais a solucioacuten adoptada por outras linguas (franceacutes catalaacuten castelaacuten) De por parte -bel -beis (amaacutebel amaacutebeis) ten tameacuten unha importante presenza na lingua escrita xa desde o seacuteculo XIX

37 -ĒNŬ(M) -ĒNĂ(M) gt a) -eo -a b) -eno -a A solucioacuten a) aparece no DRAG coas entradas alleo -a ltALIENU(M)gt e cheo -a ltPLENU(M)gt No corpus rexiacutestranse as mesmas voces A solucioacuten b) presenta un centenar de lemas no DRAG (agareno -a ltAGARENU(M)gt canceriacutexeno -a de lsquocaacutencerrsquo catecuacutemeno -a ltCATECHUMENU(M)gt esloveno -a de lsquoEsloveniarsquo etc) moi poucos no corpus Salientan estes casos non vixentes na actualidade

(52) [hellip] et o dezeno Bron et o onzeno ouvo nome Matas et o dozeno Almadias ( ambas voces) (1399) [= (de dez ltDECE(M)gt de [doze] doce ltDUODECI(M)gt) deacutecimo deacutecimo segundo] [PARK]

38 -ĪNŬ(M) -ĪNĂ(M) gt a) -intildeo -a b) -ino -a c) -iacuten -ina Lat orixe nacionalidade relacioacuten A solucioacuten a) desenvolveu o valor diminutivo No DRAG aparecen uns poucos nomes co valor latino (albarintildeo de lsquoalbarrsquo danintildeo de lsquodanorsquo marintildeo ltMARINU(M)gt) co valor diminutivo acolle unha vintena de substantivos case todos lexicalizados (bacorintildeo de lsquobaacutecororsquo cabalintildeo de lsquocabalorsquo carrintildeo lsquode carrorsquo cebolintildeo de lsquocebolarsquo colarintildeo de lsquocolarrsquo corpintildeo de lsquocorporsquo cullerintildea de lsquocullerrsquo falanxintildea de lsquofalanxersquo foucintildea lsquode foucersquo mantildeancintildea de lsquomantildeaacutersquo noitintildea de lsquonoitersquo tardintildea de lsquotardersquo pequenintildeo de lsquopequenorsquo santintildeo de lsquosantorsquo) Con este valor eacute moi produtivo en todas as eacutepocas No corpus atoacutepanse poucos casos co primeiro valor e todos documentados e usados hoxe co segundo valor atopamos alguacutens exemplos (grafiacuteas [TMILG] lsquo-intildeo -ino -inho [ɲ]rsquo)

(53) [] e suacutea moller a Afonsintildeo fillo de Fernando do Outeyro (1457) [= de Afonso] [TATO]

(54) Pero Rodriguez meu segundo et afonsino (1375) [de Afonso] [LOPEZ2] (55) Un asadintildeo de pingo de porco (1519) [= de asado de asar ltASSAREgt]

[FERRO] (56) Et diacutessolle assyacute -iexclFi de puta fornjzintildeo (1373) [= (de foacuternice

ltFORNICE(M)gt de ltFORNICAREgt) bastardo] [LOR2] A solucioacuten b) eacute a culta No DRAG hai unhas duascentas voces (adulterino ltADULTERINU(M)gt albino ltALBINU(M)gt alpino ltALPINU(M)gt etc)



254

A solucioacuten c) eacute presenta cen lemas no DRAG (bailariacuten de lsquobailarrsquo balanciacuten de lsquobalanzarsquo etc) No corpus aparecen bastantes rexistros toponiacutemicos e de nomes propios (Afonsin Agostin Amoriacuten Merlin Sentildeorin etc) alguacuten sustantivo inusual hoxe

(57) Mas foi-sso demo e fez-llo bocin ( ) (1284) [= lsquofazer o bocinrsquo aceno

de desprezo] [METT] (58) [hellip] e ar tornaacute-sso mouro pelegrin ( ) (1300) [= (ltPEREGRINU(M)gt)

peregrino] [BREA] (59) [hellip] se ouver cabalo ou Rocin que lle de o mellor que ouver ( ) (1335)

[= barrufeiro cabalo ruiacuten castelanismo lsquorociacutenrsquo (de orixe escura)] [LOPEZ2] No DELG aparece rociacuten como forma viva

Lese en Ferreiro (1997 184) que ldquoo sufixo -intildeo impuacutexose como solucioacuten universal en galego para a funcioacuten diminutivardquo Na paacutexina 154 di que o resultado semiculto estaacute ldquopresente en adxectivos formados no propio latiacuten [] que entraron por viacutea culta en galegordquo e na paacutexina 185 en relacioacuten aacute solucioacuten c) ldquorexiacutestranse en galego alguacutens vocaacutebulos en que aparece unha variante sufixal -iacuten de valor diminutivo maacuteis ou menos claro procedente directamente do fr (-in) ou do it (-ino) aacutes veces a traveacutes do espantildeolrdquo e esclarece que hai que ter presente ldquoque en grande parte do territorio oriental -iacuten eacute o resultado xeral de -ĪNUrdquo ILG (1977 27) faciacutea as seguintes consideracioacutens

-intildeo -ino -intildea -ina Os resultados populares son os que damos como primeira alternativa Manolintildeo Carmintildea pequenintildeo fucintildeo Tameacuten eacute popular (oriental) aiacutenda que literariamente de uso moi restrinxido -iacuten fuciacuten touciacuten Tardiamente introduciacuteronse palabras cultas que mantentildeen inalterado o sufixo orixinario Medicina penicilina gasolina

Nas normas posteriores a solucioacuten seraacute a mesma a actual 39 -ĬTĬĂ(M) gt -eza Hoxe forma nomes abstractos indica cualidade propiedade estado Moi ligado ao sufixo seguinte No DRAG rexiacutestranse uns oitenta casos (absurdeza de lsquoabsurdorsquo afouteza de lsquoafoutorsquo agudeza de lsquoagudorsquo baixeza de lsquobaixorsquo beleza de lsquobelorsquo clareza de lsquoclarorsquo etc) Grafiacuteas (TMILG) lsquo-eccedila -ezarsquo No corpus recollemos casos sen rexistro actual

(60) Et el rrey foy tam mesurado que lle perdotildeo[u] sen outra agraueza ( )

(1312) [= (de grave ltGRAVE(M)gt) gravame tributo] [LOR1] (61) [hellip] as leys dos emperadores Valeriano e Justiniano que falan con anpleza

das molleres (1416) [= (de amplo ltAMPLU(M)gt) folgura abundancia] [LUC2]

(62) [hellip] e tal astragueza pres || que quanto por ben fazia | en mal xe llya tornar ()(1284) [= (de astrago [estrago] de (a e)stragar ltSTRAGAREgt) mala fada] [METT]



255

(63) Et Orestes fuy ende muyto atachado ca todos teuerotilde que f[e]z[era] gratilde treyccediloacutem et grande auoleza ( ) (1373) [= (do esp avoleza do cat agravevol origem escura se cadra ligado ao lat ltHABILE(M)gt lsquoexperto en facer cousas maacutesrsquo) vileza maldade] [LOR2]

(64) [hellip] En aquela sazotilde auẽo que ẽna hoste auiacutea tatilde gratilde careza de uiandas ( ) (1373) [= (de caro ltCARU(M)gt) carestiacutea] [LOR2] No DELG aparece careza como forma viva

(65) [hellip] de tatilde forte aficamẽto de amor et de tatilde gratilde cobardeza () (1399) [= (de cobarde [covarde] do fr ant coart derivado de coe [hoxe queue] ltCAUDA(M)gt lsquoo que trae o rabo baixo falto de coraxersquo) covardiacutea] [PARK]

(66) [hellip] home boo do moesteyro e outro do Conccedilello eo Notario e poerena en comuneza () (1287) [= (de comuacuten ltCOMMUNE(M)gt) comunidade] [PORT]

(67) [hellip] mal aya la tu alteza | pues non fazes igualeza | seyendo tal poderoso ( ) (1430) [= (de igual ltAEQUALE(M)gt) igualdade] [POL]

(68) Esto eacute sa dereyteza ( ) (1350) [= (de dereito ltDIRECTU(M)gt) dereitura] [BREA]

(69) [hellip] escureccedileu o ssol et duroulle ha escureza quanto podia seer hũa ora ( ) (1312) [= (de escuro ltOBSCURU(M)gt) escuridade] [LOR1]

(70) [] en seu lugar el rey dotilde Ramjro coydando elles que el como seria en sua noueza que aueria medo (1312) [= (de novo ltNOVU(M)gt) mocidade] [LOR1]

Afirma Ferreiro (1997 130) que ldquotivo grande extensioacuten no latiacuten vulgar e mais ao longo da historia do idioma na formacioacuten de substantivos abstractos sobre bases adxectivasrdquo 310 -ITĬŬS - ICĬŬS gt a) -izo a (-dizo a) b) -icio a (-ticio a) Lat cualidade ou estado Nocioacuten de lsquoreferenciarsquo A solucioacuten a) a forma popular presenta un centenar de entradas no DRAG (abafadizo de lsquoabafadorsquo achadizo de lsquoachadorsquo afogadizo de lsquoafogadorsquo antolladizo de lsquoantollorsquo castizo de lsquocastarsquo novizo ltNOVICIU(M)gt preguiccedila ltPIGRITIA(M)gt etc) Os casos atopados no corpus medieval tameacuten estaacuten rexistrados na actualidade (grafiacuteas [TMILG] lsquo-izo -iccedilorsquo) agaacutes catro

(71) [hellip] et deuja gozar de todas las libertades et franquiza et prerrogatiuas que ham (1451) [= (de franco ltFRANCU(M)gt) franquiacutea] [GONZ]

(72) [hellip] daredes de comer e de beber quando partirdes os ditos nobos que seja sen maliza (1424) [= ltMALITIA(M)gt malicia] [DURO]

(73) [hellip] hũu tatilde gram desacordo et tatilde gratilde boliccedilo que notilde poderia mayor seer ( ) (1312) [= ltBULLITIU(M)gt exaltacioacuten bulicio] [LOR1]

(74) [hellip] et tu andaras sempre errado et fugidiccedilo en toda tua vida (1330) ( ) [= (de fugir [fuxir] ltFUGEREgt) fuxidiacuteo] [MART] No DELG aparece fuxidizo como forma viva

A solucioacuten b) presenta no DRAG uns setenta lemas (adventicio ltADVENTICIU(M)gt cardinalicio de lsquocardealrsquo etc) No corpus medieval hai bastantes casos escritos coas



256

seguintes grafiacuteas (TMILG) lsquo-icio -iccedilio -icia -iccediliarsquo A seguir rexistros que soacute aparecen no corpus

(75) [hellip] e a si mismo demandar en juicio () (1485) [= ltIUDICIU(M)gt xuiacutezo] [LOPEZ1]

(76) [] por rrazotilde do marido aYsis [deessa] do lanyficcedilio et lanyficcedilio he fiar latildea ou lyntildeo (1330) [= ltLANIFICIU(M)gt obra feita de la] [MART]

(77) [hellip] et nos veendo sua peticcedilon seer justa et seruiccedilio de Deus (1441) [= ltSERVITIU(M)gt servizo] [CAL2]

(78) [hellip] et que negaua todo o al que lle podia fazer perjudiccedilio (1419) [= ltPRAEIUDICIU(M)gt prexuiacutezo] [CAL1]

(79) [hellip] essa iusticia faccedilan de uno como del outro () (1290) [= ltIUSTITIA(M)gt xustiza] [CINT]

Encoacutentrase alguacuten caso escrito con ese (TMILG) juisio prejuisio Aiacutenda que maioritariamente estes sufixos forma(ba)n adxectivos tameacuten hai substantivos A solucioacuten medieval -ccedilo -zo resoacutelvese hoxe como -zo mais eacute ldquoxeralmente conservada nas palabras patrimoniais aiacutenda que nalguacutens casos a forma debida aacute interferencia co espantildeol presiona sobre as formas autoacutectonas gracia vs graza xuiacutezo vs xuicio espacio vs espazordquo (Ferreiro 1995 169) e ldquoa forma erudita do sufixo aparece normalmente en adxectivos tomados directamente do latiacutenrdquo (p 148) ILG (1977 20-21) propuntildea

-ancia -encia -cio -cia Nas voces mais cultas o sufixo coincide en galego castelaacuten e portugueacutes constancia tolerancia clemencia referencia malicia pericia beneficio silencio etc Noutras palabras xa se apartan o castelaacuten e o portugueacutes e o galego ocupa unha situacioacuten intermedia Neste caso parece aconsellable defender e potencia-lo emprego das voces comuacutens aacute tradicioacuten galegoportuguesa aiacutenda vivas hoxe entre noacutes ou facilmente aclimatables crenza descrenza doenza (oacute lado de dolencia variante culta) pertenza (a caroacuten de pertinencia mais con esfera semaacutentica diferente) cobiza avareza andazo cansazo Nos demais casos aconsellamos acolle-la forma con -i- aiacutenda que sexa igual oacute castelaacuten militancia (port militanccedila) Francia (port Franccedila) diferencia sentencia (frente a diferenccedila sentenccedila) xusticia e derivados (frente a port justiccedila) espacio xuicio prexuicio precio desprecio servicio

Na edicioacuten de 1982 aiacutenda se le espacio precio desprecio gracia tercio servicio xusticia e xuicio As Normas ortograacuteficas (ILG e RAG 2012 [2003]) presentan esas voces da seguinte maneira servizo licenza grazas diferenza espazo presenza terzo xuiacutezo xustiza



257

311 MENTE(M) lsquopensamento espiacuteritorsquo gt -mente Infinidade de rexistros no DRAG e no corpus medieval moi produtivo Na Idade Media atoacutepase escrito coas variantes (TMILG) lsquo-mente -mete -mẽtersquo Salientamos alguacutens casos non rexistrados na actualidade

(80) Et a outra gente yasse tornatildedo contra a uila muy acadeladamente () (1312) [= (de acaudillar de caudillo ltCAPITELLU(M)gt de ltCAPUTgt) acaudilladamente seguindo un xefe en orde] [LOR1]

(81) [] que seendo treacutegoa posta ontre eles e o dito provysor afalsamente o quyseran asy matar (1458) [= (de falso ltFALSU(M)gt) falsamente traizoeiramente] [FERRO]

(82) [hellip] viren que e mellor et mays amigalmente en dia feriado et non feriado (1287) [= (de amigal ltAMICU(M)gt+al) amigablemente] [ROMAN]

(83) Conosccediluda cousa sea a todos como nos Nuno Lourenccedilo prior de Uilar de Donas con o soprior Apariccedilo Fernandes anadamente con noso conuento damos a uos (1296) [= (de anada lt ano lt ANNU(M) lsquoanorsquo) anualmente] [NOVO]

(84) [hellip] fezo Medea com engatildeno seu fogo moyto apresamẽte () (1399) [= (de aacute preacutesa ltPRESSA(M)gt de ltPREMEREgt) apresuradamente] [PARK]

(85) [hellip] por noso moordomo a que proveades de co[me]r et de bever comunavilmente (1275) [= (de comunavil ltCOMMUNABILE(M)gt) en comuacuten] [ROMAN]

(86) Et diso mays que as mulleres dos fidalgos que pagauan as loytosas se se finauan depoysmente de seus maridos (1402) [= (de depois [despois] ltDE+EX+POSTgt) posteriormente] [CAL2]

(87) [hellip] o dito moesteyro que os teen furtivilmente (1329) [= (ltFURTIBILE(M)gt) furtivamente] [PORT]

(88) Et eu o dito Fernan Peres obligo meus bees de lavrar ben e perteescentemente as ditas erdades (1435) [= (de pertencente ltPERTINESCENTE(M)gt) convenientemente] [GARC]

312 -MĔNTŬ(M) gt -mento Lat instrumento Hoxe indica lsquoprocesorsquo No DRAG rexiacutestranse innuacutemeros casos (abastecemento de lsquoabastecerrsquo experimento ltEXPERIMENTU(M)gt etc) Moi produtivo en todas as eacutepocas No corpus medieval atoacutepanse as grafiacuteas (TMILG) lsquo-mento -mẽtorsquo Velaiacute uns exemplos do corpus medieval sen uso na actualidade

(89) Et para mayor abondamento et pagar millor esta dita renda ( ) (1467) [= (de abondar ltABUNDAREgt) abundancia] [CAL2]

(90) Maria virgen que he auogada dos pecadores et acorremento dos cuitados ( ) (1326) [= (de acorrer ltACCURREREgt) auxilio socorro axuda] [LOPEZ2]

(91) Capitolo do afazemento et do herdamento da jgleia de Cordoua et das campatildeas to[rna]das a Sanctiago ( ) (1312) [= (de afazer [afacer] de a+fazer ltFACEREgt) trato costume haacutebito] [LOR1]



258

(92) Aquel bispo don Johan en uoz do arccedilebispo de Toledo fezo aquel alimpamento ata que cotilde os outros bispos tornou aquella mesquita de Cordoua en jgleia ( ) (1312) [= (de alimpar de a+limpo+ar ltlimpidu(m)gt) limpeza] [LOR1]

(93) [hellip] ca o castigamento deue seer con mesura e con piedade ( ) (1420) [=(de castigar ltCASTIGAREgt) castigo] [OVI]

(94) [] presente e outorgante meu marido Martiacuten Fernandes aacute diacutea de seu convertemento () (1265) [= (de converter ltCONVERTEREgt) conversioacuten] [FERRO]

(95) Mais bẽ creo que notilde ueem esto que eu ueio ca esto he hũa rrazotilde de gratilde destruimẽto () (1373) [= (de destruir ltDESTRUEREgt) destrucioacuten] [LOR2]

(96) Capitolo do sep[ul]turamento do sancto corpo do nobre rey don Fernando (1312) [= (de sepultar ltSEPULTAREgt) soterramento enterramento] [LOR1]

(97) [hellip] e ida vossa casa | logo sen tardamento () (1284) [= (de tardar ltTARDAREgt) demora tardanza] [METT]

Este sufixo ldquoforma moitas veces xa no propio latiacuten numerosos substantivos abstractos de accioacuten a partir de bases verbaisrdquo ldquoMais a maioriacutea destes substantivos son de criacioacuten romancerdquo (Ferreiro 1997 134) 313 -NTĬĂ(M) gt a) -nza b) -ncia Lat cualidade ou estado accioacuten ou resultado dela A solucioacuten popular a) recoacutellese nun centenar de lemas no DRAG (abastanza de lsquoabastarrsquo acordanza de lsquoacordarrsquo avinza ltADVENENTIA(M)gt crenza ltCREDENTIA(M)gt etc) No corpus medieval atopamos moitos rexistros coas grafiacuteas (TMILG) lsquo-nza -nccedila -atildeccedila -ẽccedilarsquo Foi moi produtivo de xeito que se recollen bastantes casos non vixentes na actualidade

(98) [hellip] e toda a herdade que perteesccedile por aboenccedila aos sobreditos () (1480) [= ltAVOLENTIA(M)gt avoengo lintildeaxe] [FDEZ-SAL]

(99) [hellip] que este meu cor | sufre por lealdade | non ossando nonbrar | seu nome de alegranccedila ( ) (1424) [= (de alegrar de alegre ltALECRE(M)gt) alegriacutea ledicia] [POL]

(100) Et reccedileby de vos en prez[o] por compranccedila destas leyras (1325) [= (de comprar ltCOMPARAREgt) compra] [ROMAN]

(101) [hellip] botildeos costumes de seus padres et a [contildeosccedilenccedila] que elles ouveratilde (1330) [= (de contildeescer [contildeecer] ltCOGNOSCEREgt) contildeecemento] [MART]

(102) [hellip] que logo vista esta mha carta sen demoranccedila nenhuna ( ) (1326) [= (de demorar ltDEMORAREgt) demora] [PORT] No DELG aparece demoranza como forma viva

(103) E por esta causa non vuiren dultanza eu don abade ( ) (1262) [= (de dulta lsquoduacutebidarsquo de dubidar ltDUBITAREgt) duacutebida temor] [NOVO]

(104) [hellip] o praccedilo en que o dematildedador avia a escollenza daquel servo (1375) [= (de escoller ltEX+COLLIGEREgt) eleccioacuten] [ASK]



259

(105) [hellip] que por rasoacuten que era descordia e enemistanza () (1444) [= (de enemistar forma hoxe descontildeecida tal vez do cast derivada de ltINIMICITATE(M)gt) inimizade] [FERRO]

(106) Dizeacutedelles de m˜ja parte que paz nẽ pleito nẽ firmatildeccedila notilde aueraacuten elles cotildemjgo ( ) (1373) [= (de firmar ltFIRMAREgt) pacto acordo] [LOR2]

(107) [hellip] aſi de ganza como de conpra por mja alma ( ) (1272) [= ltGANANTIA(M)gt ganancia lucro] [SPON]

(108) As que som per natureza | corpos dũa parecenza | junta[n]-se fazen nacenccedila ( ) (1350) [= (de parecer ltPARESCEREgt) semellanza] [BREA] No DELG aparece demoranza como forma viva

(109) [hellip] que lle non enbargase as ditas herdades et cassaes et gaandos et poboanza et asoluese de seu enbargo (1340) [= (de poboar de pobo ltPOPULU(M)gt) poboamento poboacioacuten] [LUC1] No DELG aparece poboanza como forma viva

A solucioacuten b) ten catrocentos trinta lemas no DRAG (absorbencia de lsquoabsorberrsquo abstinencia ltABSTINENTIA(M)gt abundancia ltABUNDANTIA(M)gt ardencia de lsquoarderrsquo etc) No corpus medieval ten bastantes rexistros e poacutedense atopar coas formas (TMILG) lsquo-ancia -ansia -atildeccedilia -encia -ensia -enccedilia -ẽccediliarsquo Recolleacuteronse seis voces inusitadas na actualidade

(110) [hellip] e desta auenencia asi como sobredito eacute per mandado dos alcaldes (1261) [= ltADVENIENTIA(M)gt avinza convenio acordo] [CINT]

(111) [hellip] vos asi aforo ami perteesiente por erancia de meu padre Domingo (1425) [= ltHAERENTIA(M)gtherdanza] [SANCH]

(112) [hellip] Alvares de Mugueymes que deu licencia aa dita Costanccedila Veya () (1451) [= ltLICENTIA(M)gt licenza] [FERRO]

(113) [hellip] e que todo esto que le asi mando aja e leue en sua vida para a sua mantencia (1485) [= ltMANUTENTIA(M)gt mantenza] [LOPEZ2]

(114) Esta ye la remenbrancia de la enquisa que saco johan pelaez e pedro domingez (1214) [= (de remembrar [rememorar] ltREMEMORAREgt) lembranza] [GALL]

(115) [hellip] nin ninguno que sperancia aya ou parte ouere na demanda () (1290) [= (de esperar) esperanza] [CINT]

Ben poderiacutea ser que a pronuncia fose [nsa] mais a grafiacutea aiacutenda representa o iode Segundo Ferreira (1997 137)

A forma erudita tameacuten estaacute presente en numerosos vocaacutebulos introducidos tardiamente desde o latiacuten audiencia ausencia concorrencia [] De calquera xeito todas as formacioacutens populares modernas presentan a terminacioacuten erudita que co espantildeol como factor coadxuvante comeza a estenderse a vocaacutebulos antigos coa solucioacuten patrimonial documentada desde os primeiros periacuteodos do idioma diferenza vs diferencia licenza vs licencia nacenza vs nacencia presenza vs presencia querencia vs querencia sentenza vs sentencia



260

As reflexioacutens de ILG (1977 20-21) sobre este sufixo foron expostas no sufixo 10 Nas Normas ortograacuteficas (ILG RAG 2012 12) lese ldquoNas palabras cultas en xeral as de entrada maacuteis recente coincide o galego co castelaacuten e co portugueacutes pois nos tres idiomas se conservan estas terminacioacutens sen alteracioacuten na formardquo 314 -ŌNĔ(M) gt -oacuten (fem -oa -ona -a) Indica orixe proveniencia Tameacuten efecto e eacute a forma usada maioritariamente para formar aumentativos O DRAG rexistra unha enorme cantidade de lemas (abusoacuten ona de lsquoabusarrsquo aduloacuten ona de lsquoadularrsquo anfitrioacuten oa de lsquoAnfitrioacuten rei de Tebasrsquo arantildeoacuten de lsquoarantildearsquo saxoacuten ltSAXONE(M)gt etc) No corpus medieval (grafiacuteas [TMILG] lsquo-on -otilde -omrsquo) os aumentativos non son moi frecuentes veacutexanse tres casos non usuais hoxe

(116) Meen Rodriacuteguez mui sen meu prazer | a farei vosc assi Deus me perdon | ca vos averei de chamar cochon () (1300) [de cocho de coche lsquovoz usada para escorrentar os porcosrsquo] [BREA]

(117) Et chegou ao tendillon que era moy rrico et moy noble segundo cotildeta a estoria () (1399) [de tenda ltTENDA(M)gt] [PARK]

(118) [hellip] que lle deu daccediloutes tantos | que non ficou no costado || neno corpo coiro satildeo | ata eno vergallon (1284) [de verga ltVIRGA(M)gt] [METT]

Recoacutellense voces comuacutens a hoxe (Breton Bretotilde Bretom cabron cabrotilde campion capotilde collon cordon tacon touron etc) e outras moi poucas inusuais

(119) E qui hy pescare saluo boitron o anzolo peyte () (1290) [= aparello de

pesca cast lsquobuitroacutenrsquo de buitre ltVULTURE(M)gt] [CINT] (120) [] et seẽdo ẽno cabiidoon dos motildejes ( ) (1420) [= cabido] [PENS] (121) [hellip] Frey Bernal Carreira Compantildeon do sentildeor Arcebispo (1324) [=

ltCOMPANIONE(M)gt posiblemente un galicismo) compantildeeiro] [MART-SAL]

(122) [hellip] e cuidaron que fillera | dinfanccedilon ou dinfanccedilotildea () (1284) [= (de infanzoacuten ltINFANTIONE(M)gt) infanzona] [METT]

(123) [hellip] e huna peccedila de vaca ou huna botildeatilde leytotildeatilde (1445) [= (de leite ltLACTE(M)gt lsquoleitersquo) (lsquocriado con leitersquo) marraacute porca] [LUC1]

Rexiacutestranse tameacuten entradas no DRAG termos cultos de acentuacioacuten aacutetona (canon ltCANONgt colon ltCOLONgt etc) Lese que ldquoO sufixo aumentativo xeral en galego (xa documentado desde a aparicioacuten escrita do galego-portugueacutes) eacute -oacutenrdquo (Ferreiro 1997 192) ILG (1977 26-27) afirmaba que

As palabras formadas con este sufixo non revisten ningunha particularidade no masculino ladroacuten ladroacutens No femenino as que o admiten oscilan na fala viva entre a eliminacioacuten no -n- (ladroa mulleroa leoa) e a suacutea conservacioacuten (ladrona mullerona leona) Entraacutembalas solucioacutens poden ser usadas Na fala parece haber



261

certa tendencia a considerar -oa como mais (sic) despectivo Pode botarse man na escrita tameacuten desta distincioacuten

A partir de 2003 as formas do estaacutendar son anfitrioa ladroa (ladra) leoa patroa 315 -ŌRĔ(M) gt -or -ra Lat accioacuten ou resultado dela Hoxe forma nomes abstractos indica cualidade propiedade estado De moita produtividade en calquera eacutepoca como testemuntildean o DRAG (albor ltALBORE(M)gt brancor de lsquobrancorsquo etc) e mais o corpus medieval Relacionado con este sufixo existe -TŌRĔ(M) que ten dous resultados a) -dor -ra (popular) e b) -tor -ra Xa no latiacuten expresaban a idea de axente como na actualidade Tameacuten moi produtivo (abdutor ltABDUCTORE(M)gt abridor de lsquoabrirrsquo etc) Existiacutea o feminino [-TRIX] (no DRAG trinta e seis rexistros aceleratriz adoratriz automotriz conmutatriz institutriz motriz xeratriz etc) A produtividade explica os casos rexistrados na Idade Media que hoxe non se conservan

(124) [hellip] et poeta tatildeto quer dizer cotildemo achador de rrazotilde nouamẽte et fijnccedilidor

dela () (1330) [= (de achado de achar ltAFFLAREgt) que acha encontra] [MART]

(125) [hellip] cotildemo forom ala os nosos padres da uella ley Abraatilde Ysaac et Jacob et seus fillos et ajnda nosso Sentildeor Ihesu [Cristo]- et doeusse dela Jupiter esto he [o] sentildeor apartador () (1330) [= (de apartado de apartar de parte ltPARTE(M)gt) que aparta separa escolle] [MART]

(126) Lopo Dias catildebeador Johan Garccedilia de rua Noua scriuan da obra da igleia de Santiago () (1403) [= (de cambiar ltCAMBIAREgt lsquotrocarrsquo) o que realizaba operacioacutens de cambio de moeda] [LUC1]

(127) [hellip] per sua propia autoridade sen chamar pra ellos aoutro chegador de dereito (1443) [= (de chegado de chegar ltPLICAREgt) o que cobra dereitos e rendas] [SANCH]

(128) Ja meu quisera con meu mal calar | mays que farey con tanto cousidor () (1300) [= (de cousir lt de cousa ltCAUSA(M)gt) censurador] [BREA]

(129) Ca muito per aacutes dormido | dormidor te feziste || e o cantar que dizias | meu ja escaeciste ( ) (1284) [= ltDORMITORE(M)gt durmintildeoacuten] [METT]

(130) Non mi digades madre mal se eu focircr | vee-lo sen verdade o mentidor | na ermida do soveral () (1300) [= (de mentido de mentir ltMENTIREgt) mentireiro] [BREA]

(131) [hellip] por quanto era rendor das ditas casas que lle pagase o dito foro (1385) [= (de renda ltRENDITA(M)gt) inquilino rendeiro] [CAL2]

Apunta Ferreiro (1997 127) que ldquoA var -or -a xa non eacute produtiva sobre bases verbais sendo utilizada con bases nominais para a criacioacuten de substantivos abstractos coa nocioacuten de lsquocualidade propiedadersquo amargor frescor grandorrdquo



262

316 -ŎRĬŬ(M) gt a) -oiro -a (-doiro) b) -orio -a (-torio) Indica lsquolugar ou instrumento de accioacutenrsquo Nalguacutens casos conserva o sentido do antigo participio de futuro latino (como o rexistro 133 maacuteis abaixo) Presenta duacuteas solucioacutens con variantes A solucioacuten a) ten cento trinta lemas no DRAG No corpus medieval eacute de presenza tiacutemida e poacutedese atopar escrito das seguintes formas [TMILG] lsquo-oiro -oyro -ojrorsquo Casos sen rexistro actual

(132) [hellip] mays faranos entrar el oge en tal lugar que aueremos mester o

ajudoyro de Deus ( ) (1312) [= ltADIUTORIU(M)gt axuda favor auxilio] [LOR1]

(133) [hellip] nen excepccedilon apoeran nen ussaran de avidoyro de dereyto ninhun nen de custume nen de for (1287) [= (de aver [haber] ltHABEREgt o que pode ser tido] [ROMAN]

(134) [hellip] e posa sobre todo e en todo o que deacutel nacer et accedilender e desccedilender et conpridoyro for e o que nos fariacuteasmos e diriacuteasmos () (1434) [= (de cumprir ltCOMPLEREgt necesario obrigatorio] [FERRO]

(135) Item o agro do Rego derradoiro que jaz em tojal (1399) [= (de ltDE+RETROgt derradeiro traseiro] [LUC1]

(136) Dentro no dormidoiro | en seu leitu jazia ( ) (1284) [= ltDORMITORIU(M)gt dormitorio] [METT]

(137) [hellip] et notilde faziacuteatilde sen guisa que Ayas Talamotilde os desamaua et era fortement dultadoyro (1373) [= (de dulta lsquoduacutebidarsquo posiblemente dultar ltDUBITAREgt) temeroso dubidoso] [LOR2]

(138) Fernando Anes escudoyro de Diego Ferrnaacutendez (1348) [= (de escudo ltSCUTU(M)gt) escudeiro] [FDEZ-VIA]

(139) [hellip] ora moramos como iaz murada τ como departe pelo eſtremadoyro τ uaj enteſtar no rrio () (1296) [= (de estrema ltEXTREMA(M)gt) estrema linde] [MAIA]

(140) [hellip] et ouue a leyxar este faleccediledoyro mũdo que pouco dura (1312) [= (de falecer ltFALLESCEREgt) perecedoiro] [LOR1]

(141) [hellip] seendo juntados em noso cabiacutedoo ẽno leedoiro do coro da dita igleia () (1396) [= ltLEGITORIU(M)gt lugar onde se situacutea o lector no refectorio dos conventos] [CAB]

(142) [hellip] feito et outorgado este testamento eno Refortoiro do moesteyro de sam francisco de Santiago () (1395) [= ltREFECTORIU(M)gt refectorio] [LOPEZ2]

(143) [hellip] ca de Santĩagataacute San Fagundo | mais ruidoiro omen non avia (1240) [= (de ruiacutedo ltRUGITU(M)gt) ruidoso] [BREA]

(144) Eyneacutes Gaya deu por querella que lle tomaran hun coytelo podadoyro en este dia () (1458) [= (de podar ltPUTAREgt) coitelo para podar] [FERRO] No DELG aparece podadoiro como forma viva

A solucioacuten b) (forma culta) eacute produtiva na actualidade (absolutorio ltABSOLUTORIU(M)gt accesorio ltACCESSORIU(M)gt acusatorio ltACCUSATORIU(M)gt



263

circulatorio ltCIRCULATORIU(M)gt etc) no corpus da Idade Media os rexistros encontrados son de uso actual Aparecen coas grafiacuteas (TMILG) lsquo-orio -oryo -orjorsquo A propoacutesito destes sufixos Ferreiro (1997 165) escribe que ldquoO suf -(t)orio eacute aproveitado popularmente para a formacioacuten de substantivos con caraacutecter despectivo sobre bases substantivas e verbaisrdquo ldquoOs adxectivos formados co sufixo -(d)oiro continuacutean semanticamente as formas latinas do participio de futurordquo 317 -TĀTĔ(M) gt -dade (-idade adxectivos de maacuteis de duacuteas siacutelabas) Lat cualidade ou estado Hoxe forma nomes abstractos indica cualidade propiedade estado No DRAG innuacutemeros casos Moi produtivo No corpus medieval tameacuten con rexistros inusitados hoxe veacutexanse catro

(145) [hellip] dizede-mi quen eacute comendador | eno Espital ora da escassidade | ou na fraqueza () (1300) [= (de escaso ltESCARSU(M)gt) escaseza] [BREA]

(146) [hellip] e mha senhor en gran ben vos terria | de me darde-la morte | ca de viver eu en coita tan forte | et en tal estraidade ( ) (1350) [= (de estrantildeo ltEXTRANEU(M)gt na forma estra(n)eidade) estrantildeeza sorpresa] [BREA]

(147) [hellip] que tevesse huna sua casa da rua da Algara en tenpo de sua vida et queria que daqui endeante essa doaccedilon non valese nen ouvesse fermedade (1345) [= (de firme ltFIRME(M) de FIRMU(M)gt) firmeza solidez] [RODR-N]

(148) Por ende eu o dito Juan Gonccedilales entendendo en minna grande provesa e lazeridade (1450) [= ltLACERITATE(M)gt aflicioacuten maacutegoa] [GARC]

De grande vitalidade no latiacuten vulgar ldquoten ampla continuidade no galegoportugueacutesrdquo (Ferreiro 1997 123) 318 -TĬŌNĔ(M) gt -zoacuten -cioacuten Lat accioacuten ou resultado dela Hoxe tameacuten No DRAG innuacutemeros casos (soacute cincuenta e sete con -zoacuten) Grafiacuteas medievais (TMILG) lsquo-cion -ccedilion -ccediliom -ciotilde -ccediliotilde -ccedilio -ccedilon -ccedilom -ccedilotilde -zon -zom -zotildersquo Moi produtivo en calquera eacutepoca Seguidamente os casos non conservados hoxe

(149) [hellip] que lle arrende o dito casal por quantos annos se aveer con a dita priora et convento et todallas cousas et pusturas et avisaccedilon que o dito Migel Martinez fezer sobre razon do dito casal (1337) [= ltAVISATIONE(M)gt aviso prevencioacuten] [RODR-N]

(150) [hellip] para en todo sempre posan cargar e descargar e carguen e descarguen suas mercadurias de pescados [hellip] con condiccedilon que eles e qualquer deles e seus sucesores ventildean a a dita vila de Padron a demandar licencia para a dita cerregaccedilon e descarregaccedilon () (1448) [= (de [carregar] cargar ltCARRICARE de CARRU(M)gt) carga (de [descarregar] descargar ltDISCARRICARE de CARRU(M)gt) descarga] [LOPEZ2]



264

(151) Mays tatildeto me sofreredes que eu faccedila toda mĩa forccedila et todo meu poder cotildeuosco en trager os de Troya a cotildefondiccedilotilde et destroimento () (1373) [= (de confundir ltCONFUNDEREgt) confusioacuten] [LOR2]

(152) E aforamosvos lo sobredito por virtude de huna demiticcedilion que fezeron Loys de Cangas e Juan de Cangas [hellip] a qual dimiticcedilion foy feyta e firmada de matildeotilde de Roy de Frogil notario (1499) [= (de dimitir ltDIMITTEREgt) cesamento] [LUC1]

(153) [hellip] et Nos fasian outras molestaccediloos con fatigaccedilon de custas et dannos (1435) [= (ltFATIGATIONE(M)gt) perturbacioacuten] [CAL2]

(154) [hellip] por las moytas gentes que en o dito mosteyro estavam de gerra et forniccedilon et moytas foron levadas (1473) [foi encontrada outra lectura deste documento en que se le gorniccedilon mais axeitada ao texto (de gornir lt GUARNIRE lt goacutet warnjan lsquoadvertirrsquo) conxunto de tropas] [ROMAN]

(155) Et se for posta ou movida a quistion ou debate ou contenda ou posta turbaccedilon ou molestaccedilon ou inpedimento algunt sobre lo sobredito (1435) [= ltMOLESTATIONE(M)gt pexa molestia] [CAL2]

(156) E todos Santa Maria | roguemos de coraccedilon || del Poi que aqueste calez | receba en offreccedilon () (1284) [= (de ofrecer ltOFFERIRE +-ecer de OFFERREgt) ofrecemento ofrenda] [METT]

(157) E de commo o deto abade o disia pidia spondeva e requeria e de protestaccedilion que sobre elo fasia de non cayr ena deta pena (1460) [= (ltPROTESTATIONE(M)gt) protesta] [GARC-GARC]

(158) [hellip] era ben ccedilerto que a recobraccedilion os ditos becircecircs perteesccedilia ao dito Vasco Lopes (1422) [= (de recobrar ltRECUPERAREgt) embargamento embargo] [LUC1]

(159) [hellip] que El mo queyra reccedilebir en esmotildeotildela et en reymeyccedilon dos meus pecados (1446) [= (de re(d)imir ltREDIMEREgt) redencioacuten] [LUC1]

(160) E confirmo τ dou por firme τ outorgo la carta de vencion de esta herdade ()(1268) [=ltVENTIONE(M)gt venda] [SPON]

(161) Et si per uentura alguen uener que uos esta nostra uendicion contrariar quiser [hellip] (1266) [= ltVENDITIONE(M)gt venda] [ROD-GON2]

Conveacuten sinalar que tameacuten se atopan as grafiacuteas [TMILG] lsquo-sion (condision emanccedilipasion maldision mension renunciasion) -son (aproueitason condison corasson maldison orason rrason vendison) -siotilde (posisiotilde) -som (doasom) e -sotilde (condisotilde rasotilde vendjsotilde)rsquo que non corresponden aacute solucioacuten etimoloacutexica Eacute este un sufixo controverso con duacuteas solucioacutens sen iode maioritario na Idade Media e con iode solucioacuten maioritaria actual As formas patrimoniais conservadas sen iode son poucas e hoxe esa solucioacuten non crea neoloxismos Lese en Ferreiro (1997 169) que existiacutea

no periacuteodo medieval -zon ou -ccedilon o que implicariacutea unha forma moderna galega -zoacuten Certamente a partir do final da Idade Media comezou a vacilacioacuten entre o mantemento da solucioacuten tradicional e patrimonial e a progresiva introducioacuten da forma -cioacuten que parece triunfar modernamente dun modo definitivo na maioriacutea dos vocaacutebulos a pesar de ser produto dunha clara influencia



265

do espantildeol agaacutes nalguacutens vocaacutebulos isolados como por exemplo doazoacuten ligazoacuten ou traizoacuten

Apunta que ldquopara outro intento de xustificacioacuten da recuperacioacuten do iode como unha influencia culta (iquestu-lo padroacuten culto galego durante os seacuteculos escuros)rdquo tense que ler o texto de R Marintildeo Paz (1995a 57-59) De Marintildeo Paz serve un estudo pormenorizado (1995b 174) en que fai referencia aacute cuestioacuten formulada por Ferreiro e escribe sobre as formas -izo -icio (sufixo 10) -nza -ncia (sufixo 13) e -zoacuten -cioacuten (sufixo 18) con iode conservado ou absorbido Esclarece que

a) As terminacioacutens -cio -cia estaacuten xa bastante estendidas nos textos galegos medievais e incluso non son poucas as voces que non presentan nunca -ccedilo -ccedila b) Se ben as formas sen absorcioacuten do iode comezan a facerse maacuteis frecuentes a partir do seacuteculo XIV e sobre todo do XV o certo eacute que algunhas como neicio officcedilio xa se detectan en textos do XIII c) En xeral obseacutervase que durante os seacuteculos XVI XVII e XVIII se consolida a tendencia cara ao triunfo das terminacioacutens con iode [hellip] Asiacute e todo formas como preccedilo juizo mantiveacuteronse bastante firmes entre o final da Idade Media e o seacuteculo XIX d) Continuacutease observando que os cultismos e as voces de entrada tardiacutea en xeral se acomodan sempre con terminacioacutens en -cio ou -cia

Aiacutenda afirma na paacutexina 178 que

Semella foacutera de toda duacutevida que oacute igual que sucedeu cos descendentes da terminacioacuten latina -IONEM habiacutea tameacuten para as palabras estudiadas neste artigo unha convivencia medieval entre a solucioacuten que mantintildea o iode (-cio -ccedilio etc) e a que o absorbiacutea na articulacioacuten palatal da consoante (-ccedilo -zo etc) e mesmo en determinadas voces unha pugna entre un resultado e outro [hellip] Parece ademais que desde as orixes do idioma alomenos unha zona da Galicia oriental contildeeceu a terminacioacuten -cio -cia como patrimonial

Chega aacute conclusioacuten de que os sufixos -anccedila -enccedila -iccedila -iccedilo -zoacuten xa non eran produtivos en galego cando rematou a Idade Media Todo o novo leacutexico producido acomodouse aacutes terminacioacutens con iode aacutes solucioacutens relatinizadas Soacute se mantiveron e mantentildeen sen iode voces do ldquofondo leacutexico maacuteis antigo do idioma (o da vida agriacutecola e tradicional os sentimentos humanos maacuteis elementais as partes do corpo os pesos ou medidas topoacutenimos e antropoacutenimos etc)rdquo (p 179) Se no DRAG se atopan uns setenta lemas acabados en -icio no Dicionaacuterio da Liacutengua Portuguesa da Porto Editora (2008) rexiacutestranse cento vinte (acomodatiacutecio de lsquoacomodadorsquo adventiacutecio ltADVENTICIU(M)gt alimentiacutecio de lsquoalimentorsquo benefiacutecio ltBENEFICIU(M)gt cardinaliacutecio de lsquocardealrsquo etc) Hai douscentos en -iccedilo A tendencia eacute a mesma que no galego Tameacuten para -acircncia -ecircncia Outra cuestioacuten eacute a solucioacuten medieval -ccedilon -ccedilom que non recupera o iode e deveacuten en -ccedilatildeo



266

No aspecto normativo ILG (1977 22) escribiacutea Sufixo -cioacuten -sioacuten Aconseacutellase manter estes sufixos nas voces cultas nacioacuten confesioacuten confusioacuten construcioacuten pro non se rexeita totalmente a tentativa iniciada a comezos de seacuteculo por certos escritores de retroceder oacute pasado e restaura-las formas en -zoacuten -soacuten nas voces cultas

Na mesma paacutexina lese

Este sufixo ten en castelaacuten unha variante popular -zoacuten e unha culta -cioacuten En galegoportugueacutes preseacutentase coas formas -zon e -ccedilom que aiacutenda son hoxe as do portugueacutes (cast razoacuten port razatildeo cast racioacuten port raccedilatildeo) non sabeacutemo-la vixencia que tiveron estas formas na nosa lingua nos seacuteculos da decadencia e os exemplos que se aprecian en textos ata finais do XIX quizais non sexan un fiel reflexo da fala de entoacuten En todo caso o castelaacuten e o portugueacutes distinguen entre o sufixo culto e o popular o galego oacute perde-los sonidos sonoros e igualalos oacutes xordos imposibilita a distincioacuten que fai hoxe o portugueacutes A entrada e triunfo da forma -cioacuten -sioacuten parece que hai que atribuirllos oacute castelaacuten sen que deixe de parecer extrantildea a eliminacioacuten total das formas tradicionais Hoxe son estas practicamente universais nas voces cultas polo que nos parece que debe ser esta a norma normativizar en -zoacuten dariacutealle un aire demasiado artificial aacute lingua Pro con todo non se pode nin se debe rexeita-la tentativa de recupera-las formas perdidas praacute lingua de hoxe pro de acordo coa tendencia demostrada historicamente por esta

Din as Normas ortograacuteficas (ILG e RAG 2012 55) ao respecto A historia destes sufixos e terminacioacutens eacute diferente en galego e en portugueacutes En galego existe hoxe a variante tradicional -zoacuten e as cultas -cioacuten -sioacuten o portugueacutes ten -ccedilatildeo -zatildeo e -satildeo Na eacutepoca medieval as formas maacuteis estendidas eran -zon -ccedilon -son e -sson pero posteriormente a historia de cada un dos dous idiomas seguiu rumbos diferentes [hellip] O galego incorporou todas estas palabras cultas coa acomodacioacuten foneacutetica indispensable da terminacioacuten latina (FRACTIONEM gt fraccioacuten) seguindo un criterio similar ao adoptado coa terminacioacuten -cio -cia e cos cultismos en xeral

Con todo na literatura do Rexurdimento son moi comuacutens ndashaacutes veces exclusivasndash as formas escritas sen iode (-zoacuten -soacuten) no afaacuten de recuperar a lingua medieval sen ter unha normativa nin estudos durante tres seacuteculos que nos indicasen como evolucionou o idioma En 1933 publicaacuteronse Algunhas normas pra unificazoacuten do idioma galego (SEG) que recollen as tendencias dos primeiros anos do seacuteculo XX nelas uacutesase sempre -zoacuten que xa se le no tiacutetulo Carballo Calero escribiacutea desde unha posicioacuten xa claramente reintegracionista na suacutea gramaacutetica (1979 96) ao falar do galego medio

Las influencias morfoloacutegicas que se observan en el gallego vulgar de hoy y que se refieren principalmente a la sustitucioacuten de sufijos tradicionales por las formas castellanas gemelas se van manifestando paulatinamente maacutes o menos



267

tempranas y seguacuten las condiciones geograacuteficas El sufijo latino -TIONE que como elemento vivo de la lengua tiene hoy por lo comuacuten en gallego la misma forma -cioacuten del castellano ha conservado en algunas zonas de seseo la forma antigua es decir con absorcioacuten de la yod [hellip] De modo que se oye dialectalmente combinasoacuten confesoacuten en vez de combinacioacuten y confesioacuten lo mismo que si se tratara de aquellas palabras antiguas que han persistido como terminadas en -zon en la lengua comuacuten La castellanizacioacuten de sufijos en las nuevas formaciones -cioacuten -cio -cia con la i conservada -ble de -BILE

E Freixeiro Mato (1997 116) ao falar do conflito normativo afirmaba ldquoAlgunhas solucioacutens de tipo morfoloacutexico sobre todo van ir evolucionando ateacute coincidiren coas do castelaacuten provocando a sospeita da interferencia deste (-zoacuten -cioacuten -zo -cio espantildeoacutes espantildeoles verdaacute verdade etc) O TMILG presenta voces acabadas en -cion (e as suacuteas variantes graacuteficas) desde os primeiros documentos aiacutenda que non na mesma cantidade que as formas en -ccedilon 4 Conclusioacutens Dos dezaoito sufixos vistos catorce seguiron ata a actualidade a evolucioacuten esperada (na solucioacuten popular e na culta) e non supuxeron un problema cando se formularon xa no seacuteculo XX as normas ortograacuteficas da lingua Catro hai con todo que hoxe presentan unha solucioacuten non compartida unanimemente polos diferentes sectores que propuxeron unha normativa estaacutendar para a lingua Como xa se foi vendo no texto son as solucioacutens [sufixo 6] -bel -ble (-BĬLĔ(M)) [sufixo 10] -izo -icio (-ITĬŬS -ICĬŬS) (e os seus femininos) [sufixo 13] -nza -ncia (-NTĬĂ(M)) e [sufixo 18] -zoacuten -cioacuten (-TĬŌNĔ(M)) A cuestioacuten veacuten xa desde mediados do seacuteculo XIX cando se recuperou o galego como lingua escrita despois dos tres seacuteculos anteriores en que o uso da lingua foi moi minoritario Os literatos e intelectuais daquela eacutepoca tiveron acceso pola primeira vez aacute producioacuten escrita anterior (Idade Media) e baseaacuteronse nela para crear un proto estaacutendar unha linguaxe maacuteis ou menos formal que lles servise para todas as manifestacioacutens escritas no afaacuten de ter unha norma estable Repararon en que moitos dos usos medievais coincidiacutean cos do galego que contildeeciacutean de sempre mais outros eran diferentes e achegados ao castelaacuten Seriacutean asiacute por influencia do castelaacuten ou por evolucioacuten da propia lingua galega A pregunta soacute seriacutea respondida na eacutepoca actual con todo o material escrito de que se dispoacuten Naquel tempo o empentildeo descastelanizador tintildea maior importancia Non entrarei a cuestionar as diferentes propostas normativas que se fixeron ao longo do seacuteculo XX (algunhas paralelas aacute actual oficial xa desde os anos 80) Aquiacute soacute estudamos datos fornecidos pola documentacioacuten existente no corpus Pouca informacioacuten se tem do galego escrito na eacutepoca dos chamados Seacuteculos Escuros con todo contamos desde 2017 coa axuda dun novo corpus o Gondomar Corpus dixital de textos galegos da Idade Moderna [GONDOMAR (G)] Reuacutene a producioacuten escrita entre os seacuteculos XVI XVII e XVIII7 Este corpus vai axudar a verificar cal era a solucioacuten morfoloacutexica e graacutefica maacuteis comuacuten durante eses anos8 Veacutexanse as solucioacutens comparadas do TMILG (T) e do GONDOMAR (G)



268

(6) -BĬLĔ(M) -uel T=117 ocorrencias (entre 1225 e 1484) G=0 -uele T=20 (entre 1261 e 1487) G=0 -vel T=135 (entre 1220 e 1503) G=0 -vele T=8 (entre 1301 e 1503) G=0 -bel T=3 (entre 1369 e 1481) G=0 -bele T=19 (entre 1300 e 1503) G=0 -bil T=5 (entre 1280 e 1469) G=0 -bile T=3 (entre 1325 e 1456) G=0 -vil T=79 (entre 1240 e 1394) G=0 -vile T=4 (entre 1325 e 1438) G=0 -vle T=4 (entre 1404 e 1456) G=0 -ble T=86 (entre 1270 e 1527) G=4 (en 1612 1697 1750 e 1777) e -bre T=0 G= 3 ocorrencias (lsquonotabrersquo duas veces en 1697 e lsquoposibrersquo en 1773)

Solucioacutens maioritarias

-vel T=135 (entre 1220 e 1503) G=0 e -ble T=86 (entre 1270 e 1527) G=4 (1612 1697 1750 1777)

(10) -ITĬŬS -ICĬŬS escolleacuteronse para este grupo soacute aqueles vocaacutebulos que em

2003 pasaron ao estaacutendar sem -i- -espacio T=6 (entre 1371 e 1527) ndash espacios T=0 espaccedilio T=12 (entre 1300 e 1468) ndash espaccedilios T=0 espaccedilo T=24 (entre 1295 e 1457) ndash espaccedilos T=0 e espazo T=3 (entre 1282 e 1305) ndash espazos T=0 Ninguacuten resultado en GONDOMAR -gracia T=37 (entre 1240 e 1448) gracia G=6 (entre 1697 e 1777) ndash gracias T=2 (entre 1264 e 1348) G=1 (1594) graccedilia T=92 (entre 1264 e 1512) G=0 ndash graccedilias T=14 (entre 1300 e 1473) G=1 (1594) graccedila T=350 (entre 1220 e 1500) G=0 ndash graccedilas T=91 (entre 1220 e 1468) G=0 graza T=4 (entre 1275 e 1353) G=1 (1746) ndash grazas T=0 G=2 e grasia T=0 G=0 ndash grasias T=0 G=1 (1775) -precio T= 47 (entre 1258 e 1516) G=0 ndash precios T=0 G=0 preccedilio T=49 (entre 1260 e 1506) G=0 ndash preccedilios T=6 (entre 1440 e 1506) G=0 preccedilo T=665 (entre 1220 e 1497) G=0 ndash preccedilos T=18 (entre 1418 e 1458) G=0 e prezo T=150 (entre 1255 e 1381) G=15 (entre 1612 e 1746) ndash prezos T=0 G=0 -servicio T=15 (entre 1294 e 1485) G=4 (entre 1697 e 1773) ndash servicios T=4 (entre 1485 e 1489) G=0 serviccedilio T=16 (entre 1264 e 1506) G=0 ndash serviccedilios T=1 (1473) G=0



269

serviccedilo T=229 (entre 1220 e 1508) G=3 (entre 1596 e 1697) ndash serviccedilos T=21 (entre 1264 e 1473) G=0 servizo T=4 (entre 1257 e 1420) G=0 ndash servizos T=0 G=0 e serbisso T=0 G=1 (en 1603) -[xuicio] juicio T=10 (entre 1324 e 1485) G=1 (en 1753) juiccedilio T=1 (1365) G=0 iuicio T=0 G=0 iuiccedilio T=0 G=0 juiccedilo T=20 (entre 1283 e 1473) G=0 ndash juiccedilos T=1 (1325) G=0 juizo T=131 (entre 1240 e 1506) G= 2 (en 1671 e 1707) ndash juizos T=5 (entre 1340 e 1441) G=0 juiso T=130 (entre 1332 e 1508) G=0 ndash juisos T=1 (en 1349) G=0 xsuizo T=0 G=1 (en 1777) e xsuicio T=0 G=1 (en 1777) -[xusticia] justicia T=16 (entre 1339 e 1485) G= 4 (entre 1594 e 1671) ndash justicias T=8 (entre 1350 e 1527) G=0 justiccedilia T=94 (entre 1300 e 1498) G=2 (en 1594 e 1596) ndash justiccedilias T=57 (entre 1290 e 1493) G=0 iusticia T=8 (entre 1243 e 1290) G=0 ndash iusticias T=2 (en 1441) G=0 iusticcedilia T=7 (entre 1266 e 1490) G=0 ndash iusticcedilias T=2 (en 1288 e 1290) G=0 justiccedila T=267 (entre 1240 e 1522) G=2 (en 1603) ndash justiccedilas T=134 (entre 1264 e 1492) G=0 iusticcedila T=5 (entre 1295 e 1434) G=0 ndash iusticcedilas T=3 (entre 1428 e 1488) G=0 justiza T=7 (entre 1277 e 1420) G=4 (2 en 1605 e 2 en 1746) ndash justizas T=2 (en 1320 e 1339) G=0 e iustiza T=0 G=0 ndash iustizas T=0 G=0

(13) -NTĬĂ(M) fiacutexose a mesma operacioacuten

-diferencia T=0 ndash diferencias T=1 ocorrencia (en 1474) diferenccedilia T=2 ocorrencias (en 1412 e 1519) ndash diferenccedilias T=0 diferenccedila T=0 ndash diferenccedilas T=0 e diferenza T=0 ndash diferenzas T=0

Ninguacuten resultado en GONDOMAR

-licencia T=8 (entre 1332 e 1451) G=1 (en 1770) ndash licencias T=0 G=0 licenccedilia T=16 (entre 1337 e 1532) G=0 ndash licenccedilia T=0 G=0 liccedilencia T=14 (entre 1325 e 1494) G=0 ndash liccedilencia T=0 G=0 liccedilenccedilia T=177 (entre 1300 e 1519) G=0 ndash liccedilenccedilias T=0 G=0 licenccedila T=3 (entre 1332 e 1416) G=0 ndash licenccedilas T=0 G=0 liccedilenccedila T=49 (entre 1317 e 1503) G= 1 (en 1605) ndash liccedilenccedilas T=0 G=0 e licenza T=0 G=0 ndash licenzas T=0 G=0

-presencia T=36 (entre 1237 e 1519) G=2 (en 1773 e 1777)



270

presenccedilia T=106 (entre 1309 e 1520) G=2 (en 1594) presenccedila T=1162 (entre 1252 e 1505) G=0 e presenza T=21 (entre 1256 e 1476) G=0 -sentencia T=21 (entre 1274 e 1498) G=1 (1708) sentenccedilia T=62 (entre 1287 e 1577) G=0 sentenccedila T=365 (entre 1252 e 1488) G=0 e sentenza T=9 (entre 1261 e 1476) G= 1 (1697)

(18) -TĬŌNĔ(M)

-ccedilon T=5315 (de inicios a 1522) G=10 -ccedilom T=260 (entre 1240 e 1488) G=0 -ccedilotilde T=1257 (entre 1262 e 1506) G=0 -zon T=1363 (entre 1200 e 1516) G=36 (entre 1596 e 1777) -zom T=157 (entre 1240 e 1468) G=0 -zotilde T=157 (entre 1240 e 1468) G=0 -cion T=129 (entre 1250 e 1503) G=27 -ccedilion T=267 (entre 1263 e 1527) G=3 (en 1594) -ccediliom T=15 (entre 1289 e 1506) G=0 -ccediliotilde T=15 (entre 1289-1506) G=0 e -ciotilde T=2 (entre 1262 e 1340) G=0


-ccedilon (5315 inicios-1522) G (10 [condiccedilon 1596 diccedilon 1596 obrigaccedilon 1598 e 1697 consolaccedilon 1603 discrijiccedilon 1671 raccedilon 1671 bendiccedilon 1697 maldiccedilon 1697 e naccedilon 1697]) -zon (1363 (1200-1516) G (36 [conguergazon 1746 corazon 1770 admirazon 1697 razon 1770 benzon 1746 comparazon 1697 intenzon 1746 obrigazon 1697 privazon 1753] Todos os rexistros son do seacuteculo XVIII e escritos con lsquozrsquo) Os rexistros acabados en -cion no TMILG (129 1250-1503) e no G (27 1594 1 caso 1671 1 caso1697 2 casos entre 1708 e 1777 24 casos) demostran a pouca vitalidade do sufixo nos vocaacutebulos patrimoniais ata o seacuteculo XVIII a tendencia cara a -cion comeza a verse na producioacuten escrita no seacuteculo XIX e sobre todo no XX

Como se pode observar hai durante todo o periacuteodo medieval diversas solucioacutens graacuteficas para unha mesma realizacioacuten foneacutetica (ou realizacioacutens aloacutefonas) esa tendencia eacute menor durante os seacuteculos seguintes mais aiacutenda eacute inestable e chegamos ao seacuteculo XX sen unha norma consolidada O estudo de todas estas solucioacutens e da tradicioacuten9 fixo posible a asuncioacuten dun modelo normativo (contestado) que debido aacutes propias circunstancias da historia da lingua xa referidas e contildeecidas se tivo que ir modificando e axeitando conforme se contildeeciacutea maacuteis informacioacuten e cos ollos postos na depuracioacuten de formas castelaacutes



271

Referencias bibliograacuteficas Aacutelvarez Rosario Monteagudo H Regueira X L 1986 Gramaacutetica galega Vigo Galaxia Aacutelvarez Rosario e Xoseacute Xove 2002 Gramaacutetica da Lingua Galega Vigo Galaxia Antunes M I Bacelar F 1962 O Processo Derivativo no Portuguecircs Arcaico Braga Ed do Autor Barreiro Garciacutea Mordf Carme 1985 O leacutexico dos Miragres de Santiago Memoria de Licenciatura Universidade de Santiago de Compostela Carvallo Calero R 1979 [1966] Gramaacutetica elemental del gallego comuacuten Vigo Galaxia Cereixo Silva Amparo 1997 Os adverbios en -mente no galego medieval Tese de licenciatura defendida na USC baixo a direccioacuten de Xavier Varela Barreiro (ineacutedita) Cereixo Silva Amparo 1998 Os modificadores oracionais en -mente no galego medieval Cadernos de lingua 18 97-108 Coelho Juliana Soledade Barbosa 2001 Aspectos Morfolexicais do Portuguecircs Arcaico Sufixaccedilatildeo nos Seacuteculos XIII e XIV Bahia Universidade Federal da Bahia Dissertaccedilatildeo de Mestrado orientada por Rosa Virgiacutenia Mattos e Silva Domiacutenguez Eva Mariacutea Loacutepez Mariacutea Sol 2017 Tratamento da variacioacuten linguumliacutestica no CORGA En M Negro R Aacutelvarez e E Moscoso eds Gallaecia Estudos de linguumliacutestica portuguesa e galega Santiago de Compostela U de Santiago de Compostela pp 421-440 Dubert Garciacutea Francisco 2004 iquestInfluente ou influiacutente Prescricioacuten e uso da vogal temaacutetica verbal da C-III nos adxectivos en -NTE na lingua galega En R Aacutelvarez e H Monteagudo eds Norma linguumliacutestica e variacioacuten Unha perspectiva desde o idioma galego Santiago de Compostela Consello da Cultura Galega-Instituto da Lingua Galega pp 223-246 Ferreiro Manuel 1995 Gramaacutetica histoacuterica da lingua galega I Foneacutetica e Morfoloxiacutea Santiago de Compostela Edicioacutens Laiovento Ferreiro Manuel 1997 Gramaacutetica histoacuterica da lingua galega II Lexicoloxiacutea Santiago de Compostela Edicioacutens Laiovento Ferreiro Manuel 2010 Sobre o proxecto laquoGlosario criacutetico da liacuterica profana galegoportuguesaraquo En M Brea e S Loacutepez Martiacutenez-Moraacutes eds Aproximacioacutens ao estudo do Vocabulario trobadoresco Santiago de Compostela Centro Ramoacuten Pintildeeiro para a Investigacioacuten en Humanidades pp 239-252 Freixeiro Mato Xoseacute Ramoacuten 1996 Os diminutivos en galego Vigo A Nosa Terra Freixeiro Mato Xoseacute Ramoacuten 1997 Lingua galega normalidade e conflito Santiago de Compostela Laiovento Freixeiro Mato Xoseacute Ramoacuten 2000 Gramaacutetica da lingua galega II Morfosintaxe Vigo A Nosa Terra



272

Gonzaacutelez Seoane Ernesto Aacutelvarez de la Granja Mariacutea Boulloacuten Agrelo Ana Isabel Rodriacuteguez Suaacuterez Mariacutea Suaacuterez Vaacutezquez Damiaacuten 2008 Dicionario de dicionarios do galego medieval En E Bernal e J DeCesaris eds Proceedings of the XIII EURALEX International Congress 15-19 July 2008 Barcelona Universitat Pompeu Fabra pp 385-389 Huber Joseph 1933 Gramaacutetica do Portuguecircs Antigo Lisboa Fundaccedilatildeo Calouste Gulbenkian ILG Instituto da Lingua Galega 1977 Bases praacute unificacioacuten das Normas Linguumliacutesticas do Galego Madrid Universidade de Santiago de Compostela e Anaya ed ILG e RAG Instituto da Lingua Galega Real Academia Galega 2012 [1982] Normas ortograacuteficas e morfoloacutexicas do idioma galego Vigo Galaxia Loacutepez Vintildeas Xoaacuten 2012 A formacioacuten de palabras no galego medieval a afixacioacuten Tese de doutoramento Universidade da Coruntildea Loacutepez Vintildeas Xoaacuten 2016 Dicionario de afixos e voces afixadas do galego medieval Revista Galega de Filoloxiacutea Monograacutefico 8 Malkiel Yakov 1960 The Development of the Latin Suffixes -antia and -entia in the Romance Languages with Special Regard to Ibero-Romance University of California Publications in Linguistics 1 Oxford Basil Blackwell pp 41-184 Marintildeo Paz R 1995a Estudio introductorio En Fr Martiacuten Sarmiento Coloquio de vintecatro ruacutesticos Ed Criacutetica e estudio introductorio de Pontevedra Consello da Cultura Galega pp 7-102 Marintildeo Paz Ramoacuten 1995b Consideracioacuten sobre a historia dos sufixos -ancia -anza -encia -enza -icia -iza -icio -izo e das terminacioacutens -cia -za e -cio -zo do galego Verba 22 157-189 Marintildeo Paz Ramoacuten 1998 Notas sobre a historia das terminacioacutens -ioacuten -oacuten en galego En D Kremer ed Homenaxe a Ramoacuten Lorenzo vol 2 Vigo Galaxia pp 735-760 Marintildeo Paz Ramoacuten 2005 Forma e funcioacuten do sufixo -uel no galego medieval Cadernos de Lingua 27 155-193 Marintildeo Paz Ramoacuten 2016 Cambios desde abaixo e cambios desde arriba no galego do seacuteculo XV En R Marintildeo Paz e X Varela Barreiro eds A lingua galega no solpor medieval Santiago de Compostela Consello da Cultura Galega pp 121-146 Monteagudo Henrique ed 1995 Estudios de sociolinguumliacutestica galega sobre a norma dogalega culto Vigo Galaxia RAG Real Academia Galega 1970 Normas ortograacuteficas do idioma galego A Coruntildea Real Academia Galega RAG Real Academia Galega 1971 Normas ortograacuteficas e morfoloacutexicas do idioma galego A Coruntildea Real Academia Galega SEG Seminario de Estudos Galegos 1933 Algunhas normas pra unificazoacuten do idioma galego Santiago de Compostela Noacutes



273

Fuentes documentales Ares Vaacutezquez Mordf Carme Carballeira Anllo Xoseacute Mordf Iglesias Serra Primitivo Lema Suaacuterez Xoseacute Mordf Loacutepez Fernaacutendez Rosa 1994 [1986] Dicionario Xerais da lingua Vigo Edicioacutens Xerais de Galicia Blaacutenquez Fraile Agustiacuten 1981 Diccionario manual latino-espantildeol espantildeol-latino Barcelona Ed Sopena DECH Corominas Joan Pascual Joseacute Antonio 1980-1991 Diccionario criacutetico etimoloacutegico castellano e hispaacutenico Madrid Gredos Costa Almeida J Sampaio Melo A 2008 Dicionaacuterio da Liacutengua Portuguesa Porto Porto Editora Cunha A Geraldo da 1982 Dicionaacuterio Etimoloacutegico Nova Fronteira da Liacutengua Portuguesa Rio de Janeiro Ed Nova Fronteira DdD Santamarina Antoacuten coord 2006-2013 Dicionario de dicionarios Seminario de linguumliacutestica informaacutetica da Universidade de Vigo e Instituto da Lingua Galega Disponible en lthttpsliuvigoesdddindexhtmlgt [Consulta 02-032018] DdDGM Gonzaacutelez Seoane Ernesto Aacutelvarez de la Granja Mariacutea Boulloacuten Agrelo Ana Isabel Rodriacuteguez Suaacuterez Mariacutea Suaacuterez Vaacutezquez Damiaacuten 2006-2012 Dicionario de dicionarios do galego medieval Corpus lexicograacutefico medieval da lingua galega Seminario de linguumliacutestica informaacutetica-Grupo TALG Instituto da Lingua Galega Disponible en lthttpsliuvigoesDDGMindexphpgt [Consulta 02-032018] DRAG Real Academia Galega 2012 Dicionario da Real Academia Galega A Coruntildea Real Academia Galega Disponible en lthttpsacademiagaldicionariogt [Consulta 02-032018] Ferreiro Manuel dir 2014- Glosario da poesiacutea medieval profana galego-portuguesa Universidade da Coruntildea Disponible en lthttpglossagalgt [Consulta 02-032018] GONDOMAR Aacutelvarez Blanco Rosario e Ernesto Gonzaacutelez Seoane eds 2017 Gondomar Corpus dixital de textos galegos da Idade Moderna Santiago de Compostela Instituto da Lingua Galega Disponible en lthttpilguscgalgondomargt [Consulta 02-032018] Houaiss Antocircnio Salles Mauro de et al 2001 Dicionaacuterio Houaiss da liacutengua portuguesa Rio de Janeiro Objetiva Lorenzo Ramoacuten ed 1975 [1977] La traduccioacuten gallega de la Croacutenica General y de la Croacutenica de Castilla Edicioacuten criacutetica anotada con introduccioacuten iacutendice onomaacutestico y glosario de Ramoacuten Lorenzo Tomo I Introduccioacuten texto anotado e iacutendice onomaacutestico Tomo II Glosario Ourense Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijooacute Machado Joseacute Pedro 1952 Dicionaacuterio etimoloacutegico da liacutengua portuguesa com a mais antiga documentaccedilatildeo escrita e conhecida de muitos dos vocaacutebulos estudados Lisboa Confluecircncia ed DLE Real Academia Espantildeola 2014 23ordf ed Diccionario de la lengua espantildeola Madrid Espasa



274

Rivas Quintas Eligio 2015 Dicionario Etimoloacutexico da Lingua Galega Leacutexico rural do noroeste hispano Santiago de Compostela Toacuterculo TMILG Varela Barreiro Xavier dir 2004- Tesouro Informatizado da Lingua Galega Santiago de Compostela Instituto da Lingua Galega Disponible en lthttpilguscesTMILGgt [Consulta 02-032018] Referencias do corpus [TMILG] ASK Askins Arthur L-F Avenoza Gemma Fernanda Dias Aida Peacuterez Pascual J Ignacio Sharrer Harvey eds 1997 Novos fragmentos de textos xuriacutedicos galegos (s XIV) Revista de Literatura Medieval IX 9-43 [O texto estaacute nas pp 42-43] BREA Brea Mercedes coord 1996 Liacuterica profana galego-portuguesa Corpus completo das cantigas medievais con estudio biograacutefico anaacutelise retoacuterica e bibliograacutefica especiacutefica 2 vols Santiago de Compostela Centro de Investigacioacutens Linguumliacutesticas e Literarias Ramoacuten Pintildeeiro CAB Cabana Outeiro Alexandra ed 2003 O Tombo H da catedral de Santiago Documentos anteriores a 1397 Valga Concello de Valga CAL1 Cal Pardo Enrique ed 1991 De Viveiro en la Edad Media Estudios Mindonienses 7 11-226 CAL2 Cal Pardo Enrique ed 1999 Coleccioacuten diplomaacutetica medieval do Arquivo da Catedral de Mondontildeedo Transcricioacuten iacutentegra dos documentos Santiago de Compostela Consello da Cultura Galega CINT Cintra Luiacutes Felipe Lindley ed 1959 A linguagem dos Foros de Castelo Rodrigo Seu confronto com a dos foros de alfaiates Castelo Bom Lisboa Centro de Estudos Filoloacutegicos COME Comesantildea Martiacutenez Mariacutea Aacutengela ed 1995 O tombo do Hospital e Ermida de Santa Mariacutea do Camintildeo de Pontevedra Pontevedra Museo de Pontevedra DURO Duro Pentildea Emilio ed 1977 El Monasterio de San Esteban de Ribas de Sil Ourense Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijoacuteo FDEZ-VIA Fernaacutendez de Viana Vieites Joseacute Ignacio eds 1995 Coleccioacuten diplomaacutetica del monasterio de Santa Mariacutea de Ferreira de Pantoacuten Lugo Servicio de Publicaciones de la Diputacioacuten Provincial de Lugo FDEZ-SAL Fernaacutendez Salgado Antonio ed 1999 A documentacioacuten medieval de San Bieito do Campo Tese de licenciatura (ineacutedita) presentada na Universidade de Santiago de Compostela FERRO Ferro Couselo Xesuacutes ed 1967 A vida e a fala dos devanceiros Escolma de documentos en galego dos seacuteculos XIII ao XVI 2 vols Vigo Galaxia GALL Gallego Olga ed 1986 Tumbo de las vintildeas de Ribadavia Boletiacuten Auriense XVI 157-176 GARC Garciacutea Oro Joseacute ed 1977 Galicia en la Baja Edad Media Iglesia sentildeoriacuteo y nobleza Santiago Biblioacutefilos Gallegos



275

GARC-GARC Garciacutea y Garciacutea Antonio dir ed 1981 Synodicon hispanum I Galicia Madrid Editorial Catoacutelica GONZ Gonzaacutelez Garceacutes Miguel ed 1988 Historia de La Coruntildea Edad Media A Coruntildea Caixa Galicia LOPEZ1 Loacutepez Ferreiro Antonio ed 1901 Galicia Histoacuterica Coleccioacuten diplomaacutetica Santiago Tipografiacutea Galaica LOPEZ2 Loacutepez Ferreiro Antonio ed 1975 [1895] Fueros municipales de Santiago y de su tierra Madrid Ediciones Castilla LOR1 Lorenzo Ramoacuten ed 1975 [1977] La traduccioacuten gallega de la Croacutenica General y de la Croacutenica de Castilla Edicioacuten criacutetica anotada con introduccioacuten iacutendice onomaacutestico y glosario de Ramoacuten Lorenzo Tomo I Introduccioacuten texto anotado e iacutendice onomaacutestico Tomo II Glosario Ourense Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijooacute LOR2 Lorenzo Ramoacuten ed 1985 Croacutenica troiana Introduccioacuten e texto A Coruntildea Fundacioacuten Pedro Barrieacute de la Maza Conde de Fenosa LUC1 Lucas Aacutelvarez Manuel Justo Martiacuten Mariacutea Joseacute eds 1991 Fontes documentais da Universidade de Santiago de Compostela Pergameos da serie Bens do Arquivo Histoacuterico Universitario (Anos 1237-1537) (Edicioacuten diplomaacutetica) Santiago de Compostela Consello da Cultura Galega LUC2 Lucas Aacutelvarez Manuel Domiacutenguez Pedro Lucas eds 1996 El monasterio de San Clodio do Ribeiro en la Edad Media estudio y documentos Sada-A Coruntildea Edicioacutes do Castro (Publicacioacutens do Seminario de Estudos Galegos) MAIA Maia Clarinda de Azevedo ed 1986 Histoacuteria do galego-portugu ecircs Estado linguiacutestico da Galiza e do Noroeste de Portugal do seacuteculo XII ao seacuteculo XVI (com referecircncia agrave situaccedilatildeo do galego moderno) Coimbra INIC pp 41-245 MANS Manso Porto Carmen ed 1991 El convento de Santa Mariacutea de Valdeflores de Viveiro Estudios Mindonienses 7 331-67 MART Martiacutenez Loacutepez Ramoacuten ed 1963 General Estoria Versioacuten gallega del siglo XIV Ms OI1 del Escorial Oviedo Publicacioacutens de Archivum [Incorpora as correccioacutens de R Lorenzo e X L Couceiro (Homenaxe a Camilo Flores e Homenaxe a Xesuacutes Alonso Montero)] MART-SAL Martiacutenez Salazar Andreacutes ed 1911 Documentos gallegos de los siglos XIII al XVI A Coruntildea Casa de la Misericordia METT Mettmann Walter ed 1959-72 Cantigas de Santa Maria 4 vols Coimbra Acta Universitatis Conimbrigensis Reed de Ed Xerais de Galicia en 1981 (2 vols) NOVO Novo Cazoacuten Joseacute-Luis ed 1986 El priorato santiaguista de Vilar de Donas en la Edad Media (1194-1500) A Coruntildea Fundacioacuten Pedro Barrieacute de la Maza Conde de Fenosa OVI Oviedo Arce Eladio ed 1901 Fragmento de una versioacuten gallega del Coacutedigo de Las Partidas de Alfonso el Sabio En Loacutepez Ferreiro Antonio ed Galicia Histoacuterica Coleccioacuten diplomaacutetica Santiago de Compostela Tipografiacutea Galaica pp 104-109



276

PARK Parker Kelvin M ed 1975 Historia Troyana Edicioacuten e introduccioacuten de Kelvin Parker Santiago Instituto Padre Sarmiento [Incorpora as correccioacutens de R Lorenzo (Verba 9 1982)] PENS Pensado Tomeacute Joseacute Luis ed 2004 Rufus Jordanus Tratado de Albeitaria Introducioacuten transcricioacuten e glosario de Joseacute Luis Pensado Tomeacute Revisioacuten para a imprenta e edicioacuten en apeacutendice de Gerardo Peacuterez Barcala Santiago de Compostela Centro Ramoacuten Pintildeeiro para a Investigacioacuten en Humanidades PEREZ Peacuterez Rodriacuteguez F ed 1991 San Jorge de Codeseda un monasterio femenino bajomedieval Studia Monastica 33 50-85 POL Poliacuten Ricardo ed 1997 Cancioneiro galego-castelaacuten (1350-1450) Corpus liacuterico da decadencia Sada-A Coruntildea Edicioacutes do Castro (Publicacioacutens do Seminario de Estudos Galegos) PORT Portela Silva Ermelindo ed 1976 La regioacuten del obispado de Tuy en los siglos XII a XV Una sociedad en expansioacuten y en la crisis Santiago Tip El Eco Franciscano ROD-GON1 Rodriacuteguez Gonzaacutelez Aacutengel ed 1989 Livro do Concello de Pontevedra (1431-1463) Pontevedra Museo de Pontevedra ROD-GON2 Rodriacuteguez Gonzaacutelez Aacutengel Armas Castro Joseacute eds 1992 Minutario notarial de Pontevedra (1433-1435) Santiago de Compostela Consello da Cultura Galega RODR-N Rodriacuteguez Nuacutentildeez Clara ed 1989 Santa Mariacutea de Belviacutes un convento mendicante femenino en la Baja Edad Media (1305-1400) Estudios Mindonienses 5 335-485 ROMAN Romaniacute Martiacutenez Miguel ed 1989-93 La coleccioacuten diplomaacutetica de Santa Mariacutea de Oseira (1025-1310) 3 vols Santiago de Compostela Toacuterculo Edicioacutens SANCH Saacutenchez Carrera Mariacutea del Carmen ed 1997 El Bajo Mintildeo en el siglo XV El espacio y los hombres A Coruntildea Fundacioacuten Pedro Barrieacute de la Maza Conde de Fenosa SOUT Souto Cabo Joseacute Antoacutenio ed 2001 Croacutenica de Santa Mariacutea de Iacuteria Estudo e edizoacuten de Joseacute Antoacutenio Souto Cabo Santiago Cabido da SAMI Catedral-Seminario de Estudos Galegos-Edicioacutes do Castro SPON Sponer Margot ed 1932-4 Documentos antiguos de Galicia Anuari de lOficina Romagravenica de Linguumliacutestica i Literatura (Barcelona) 7 113-92 TATO Tato Plaza Fernando R ed 1999 Libro de notas de Aacutelvaro Peacuterez notario da Terra de Rianxo e Postmarcos Santiago de Compostela Consello da Cultura Galega Notas 1 Seriacutea interesante ver (mais iso seriacutea materia para outro traballo) como alguacutens deses sufixos estaacuten ao servizo da linguaxe xuriacutedica outros aacute literaria (buacutescase a esteacutetica o estilo persoal do autor depuacuterase a escrita) outros aacute meacutedica etc En definitiva especialiacutezanse e noutros casos os sufixos funcionan en calquera tipo de texto



277

2 Poacutedense consultar as trinta e duacuteas obras na paacutexina web lthttpsliuvigoesdddindexphpgt 3 Poacutedense consultar as catorce obras nese artigo Dispontildeible en lthttpwwweuralexorgelx_ proceedingsEuralex2008021_Euralex_2008_Gonzalez20Seoane_de20la20Granja_Boullon20Agrelo_Rodriguez20Suarez_Suarez20Vazquez_El20Diccionario20de20diccionarpdfgt 4 No aacutembito dos glosarios tameacuten foi utilizado o de La traduccioacuten gallega de la Croacutenica General y de la Croacutenica de Castilla de Ramoacuten Lorenzo (ed 1975 1977) referido na bibliografiacutea do TMILG coa sigla [LOR1] 5 Rexiacutestranse no corpus casos que responden a unha lectura errada sirvan de exemplo os seguintes ndash ldquo[hellip] eue de seer absolto por vertude del por quanto el por vertude das ditas letras apostolical nin en outra maneira algua (1390 a 1480)rdquo Apostolical gt apostolicaſ (apostoacutelicas) ndash ldquo[hellip] carta que aja dado ou feyto a outra persona ou personas alguas ecclesiastical ou seglares (1456)rdquo Ecclesiastical gt ecclesiasticaſ (eclesiaacutesticas)

6 Nestes casos coloco en letra itaacutelica a forma mantendo a grafiacutea da eacutepoca de que procede a palabra do corpus e entre corchetes a forma actual 7 Oitenta e tres textos o maacuteis antigo de 1594 e o maacuteis moderno de 1791 Poacutedese ver toda a informacioacuten na paacutexina web lthttpilguscgalgondomargt 8 Merece atencioacuten o sufixo 2 -ĀNŬ(M) - ĀNĂ(M) gt

a) -an -aacuten -ao -atildeo -atildeotilde -atildeatildeo -atilde [-aacuten -aacute (-ao -aacute)] b) -an -atildeo -ao [-aacuten -ana] c) -ano -atildeo [-ano -a]

Apoacutes as posibilidades vistas no TMILG no GONDOMAR encoacutentranse as seguintes solucioacutens ndash 9 ocorrencias en -ao = brao ltveraacutengt 1770 grao ltgrangt 1753 e 1755 hirmao ltirmaacutengt 1596 e 1603 mao ltmangt 1612 1697 e 1707 e nao ltnongt 1680 ndash 3 ocorrencias en -au = chau ltchangt 1746 mau ltmangt 1604 e yrmau ltirmaacutengt 1604 ndash 59 ocorrencias en -an -aacuten = can ltcangt 1596 1747 capellan ltcapelaacutengt 1777 (2 ocorrencias) capitan ltcapitaacutengt 1753 (2 ocorrencias) 1777 (4 ocorrencias) e 1791 chan ltchangt 1697 e 1746 (18 ocorrencias) hirmaacuten ltirmaacutengt 1603 e 1791 lacazan ltlacazaacutengt 1746 man ltmangt 1603 1671 (2 ocorrencias) 1746 (5 oc) 1753 (3 oc) 1770 (2 oc) e 1775 nugallan ltnugallaacutengt 1746 (2 oc) paisan ltpaisanogt 1746 sacristan ltsancristaacutengt 1746 1770 (4 oc) e 1775 teccedilelan lttecelaacutengt 1596 tezelan lttecelaacutengt 1596 e yrman ltirmaacutengt 1603 Este uacuteltimo grupo acolle solucioacutens en -aacuten -aacute e -aacuten -ana actuais Seraacute a solucioacuten estaacutendar en detrimento de -ao ~ -au

9 Conveacuten dicir que a maioriacutea das palabras que aparecen no [DdD] tameacuten estaacuten no [DdDGM]



242

galego (Real Academia Galega [RAG]) que en 1971 pasaron a chamarse Normas ortograacuteficas e morfoloacutexicas do idioma galego [RAG] ata a aparicioacuten das Normas ortograacuteficas e morfoloacutexicas da lingua galega (1ordf ed 1982 23ordf ed 2012 [RAG] e Instituto da Lingua Galega [ILG]) ndashcon dous grandes reformas en 1995 e en 2003ndash as solucioacutens morfoloacutexicas mudaron substancialmente En relacioacuten ao primeiro punto o estudo dos sufixos ten merecido o interese dos investigadores desde longa data cunha extensa producioacuten de publicacioacutens Sirvan os seguintes exemplos (incluacuteo traballos portugueses que tratan a eacutepoca medieval) nas gramaacuteticas descritivas da lingua Aacutelvarez et al (1986 2002) e Freixeiro Mato (2000) nas gramaacuteticas histoacutericas Ferreiro (1995 - 1997) e Huber (1933) traballos especiacuteficos sobre leacutexico e glosarios Barreiro (1985) Ferreiro (2010) e Lorenzo (1975 - 1977) traballos monograacuteficos Antunes (1962) Coelho (2001) Freixeiro Mato (1996) e Loacutepez Vintildeas (2012 2016) e traballos sobre sufixos particulares Cereixo (1997 1998) Dubert (2004) Malkiel (1960) e Marintildeo Paz (1995 1998 2005) Salienta para este estudo a obra de Ferreiro (1995-1997) a de Huber (1933) proporciona informacioacuten moi baacutesica (4 paacutexinas 272-275) que apareceraacute moi desenvolvida nas gramaacuteticas histoacutericas posteriores A problemaacutetica da consolidacioacuten da norma relacioacutenase cun aspecto a variacioacuten Desde un punto de vista estritamente linguumliacutestico e como afirman Aacutelvarez e Xove (2002 14) ldquoa diversidade e a variacioacuten maior ou menor segundo os casos forman parte integrante da linguaxe humana e danse en toacutedolos falantes e en toacutedolos momentos histoacutericos dunha lingua vivardquo Para Domiacutenguez e Loacutepez (2017 421)

[hellip] a lingua galega actual coma todas as linguas tameacuten presenta os tipos de variacioacuten anteriores [xeograacutefica diatoacutepica diastraacutetica sociocultural diafaacutesica temporalhellip] pero ademais amosa outros fenoacutemenos variacionais froito das dificultades que houbo para acadar un acordo normativo e como non da presioacuten que exerce a lingua castelaacute Os diversos intentos normativos que se produciron ao longo do seacuteculo pasado deixan constancia da diversidade graacutefica que reflicten os documentos producidos durante o seacuteculo xx

A cuestioacuten da consolidacioacuten dunha norma estaacutendar para o galego proveacuten indiscutiblemente da historia da propia lingua Cando no seacuteculo XIX a lingua se retoma como medio escrito non habiacutea conciencia da tradicioacuten medieval Os escritores parten do seu galego oral A historia da normativizacioacuten segue os seguintes pasos segundo Salgado e Monteagudo (1995) a) galego popularizante (caracteriacutesticas dialectais e castelanismos seacuteculo XIX) b) galego enxebrizante (hiperenxebrismos neoloxismos leacutexico do galego antigo ata a guerra civil) c) galego protoestaacutendar (ata os anos 70 a creacioacuten das principais editorias do paiacutes) e d) galego estaacutendar (ata hoxe coa Lei de Normalizacioacuten Linguumliacutestica de 1982 eacute evidente e necesaria unha proposta unaacutenime que con todo se foi revisando) En 1977 o ILG publicou as Bases praacute unificacioacuten das Normas linguumliacutesticas do galego Un texto que foi precedente e base da normativa de 1982 moi interesante e que se teraacute en conta nas seguintes lintildeas Garciacutea-Sabell presidente da RAG naquel momento di (ILG 1977 5) ldquoDe ahiacute a suacutea atinada flexibilidade como coacutempre trataacutendose dunhas



243





244





245











246












247















248















249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








243





244





245











246












247















248















249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








244





245











246












247















248















249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








245











246












247















248















249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








246












247















248















249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








247















248















249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








248















249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








249














250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








250













251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








251














252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








252










253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








253











254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








254















255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








255

















256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








256












257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








257

















258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








258

















259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








259

















260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








260















261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








261















262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








262



















263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








263











264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








264
















265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








265









266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








266









267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








267





268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








268








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








269









270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








270


(18) -TĬŌNĔ(M)







271




272




273




274




275




276




277








271




272




273




274




275




276




277








272




273




274




275




276




277








273




274




275




276




277








274




275




276




277








275




276




277








276




277








277






sobre algúns sufixos galegos medievais: cara á solución ... · galego (real academia galega...

Documents