ISSN: 1138-9664

2001 4 924

SEIS CREGOSESCOLLIDOS (VERSOSDIVINOS),POEMARIO ESCRITO POR JUAN TIZÓN HERREROS,NO EXILIO E NO SILENCIO, NOS ANOS DA GUERRACIVIL

Edición eprólogo deXESÚSALONSO MONTERO

1. TIZÓN HERREROS: POUCAS EPOBRES FO~TES DEINFORMACION

ue eu saiba, a primeira vez que un

~~repertoriobibliográficoconsigna onemedeJuanTizón Herreros,falecidoen 1945, ¿ o Diccionario de Antonio

‘%..... Couceiro Freijomil no seu terceirovolume,do ano 1953.A informaciónqueCoucei-fo Freijomil nos aporta ¿ miníma: «Publicó:Espiandoal diablo (Coruña, 1925). Novelas bre-ves». Aclaremosque a caracterizacióndo xérieroliterario non ¿ de Couceirosenónque figura, cetítulo, na cubertado libro: Novelasbreves.Espian-do alDiablo (La Coruña,Tip. EL Noroeste,1925).

Son dez relatos que ninguén ten citado ninsequeraen libros como a Historia de la literaturagallega, de Benito Varela Jácome (SantiagodeCompostela,Porto, 1951), que acollenarradores,contemporáneosdasnovelasde Tizón, engalegoeen castelán.Non sei se na prensacontemporánease publicaronreseñasdestesrelatos,que,naopinión, non posuiancaracterísticasqueossingu-larizasenno mapa,certamentefrondoso,da nove-la brevedaquelestempos.

Así as ceusas,en 1974,pouco despoisdo 25 deabril, un lletraferit portuguésviaxa a Vigo e ponnas mans dos meus amigose camaradasAgustínPérezBellase MercedesRuibal o opúsculomecano-grafado Seis cregosescollidos (Versos divinos). DeboaclararqueMercedese Agustínforon intermedia-rios, poiso letraferidoportuguéspousounasrnansdeleso curiosoopúsculocon estaspalabras:«Parao profesorAlonso Montero,amigo destasceisas».Nunha nota adxuntao amigo portuguésconsig-nou:«TizónHerreros(La Coruña)foi deputadoásConstituintesda II RepúblicaEspanhola.Emigra-

do cm Portugaldepoisda guerracivil. Morreu noPorro cm 1945».

O poemarionuncafora mencionadopor nin-guén.Unhacopiadesteopúsculoproporcioneilla,hai anos, a Claudio RodríguezPer quen tivo encontaos seustextos na tese de deutoramentolida

Universidadede Santiago no ano 1990, tesexulgadapor un tribunal do que fun un dos cern-ponentes. Co título inicial, A Literatura galegadurante a guerra civil, publicouseno ano 1994.Sobreo autorachéganosRodtíguezFer a primeirainformación impresanun estudioliterario:

Casomoi singular¿ o do político socialis-ta Juan Tizón Herreros, autor da novelabreveEspiandoal Diablo (1925).Tizón forafundadordaagrupaciónsocialistacoruñesaeobtivera inicialmenteacta de deputadoporLugo nas eleccións lexislarivas [de] 1931,pero perdeunaao repetirseas elecciónsendita provincia. Logo, foi vocal suplentedoComité Nacional do PSOE. desde 1933ata 1936. Candoesraloua sublevaciónfor-moupartedo comitépopularde defensaenN4onforcede Lemos(p. 66).

Quesesaiba,estapáxinade RodríguezFernonanimoua ningún estudiosoa interesarsepeíavidanin pola obradeTizón Herreros.Vou sereu,o 10de serembrode 1999, quen publiquemm zornal,amodode provocación,o artigo «Tizón Herreros,poetaclerófobo». A provocaciónresulrou:aquelamesmanoite recibo unha chamadatelefónica dedonaIsabelTizón Ramos,unhadasdúas filías doinfortunadoescritorgatego.Poucotempodespoisrecibiumeno seudomicilio coruñéscon gratitude—creo— por lembrarme—o primeiro,dicía— do seupai a quen cía nuncaviu desde1936, candotilianoveanos.Falamose non tardeien decatarmede

XESÚSALONSOMON7ERO SEISCREGOSESCOLLIDOS(VERSOSDIVINOS), POEMARIO...

quesabíapeuco,mol pouco,davida políticae lite-raria de JuanTizón Herreros.Prometeumeenviarpor escrito máis información, sobretodo candefalase con Herminia, a súa irmá maior, residenteen Madrid. A conversacon Herminia,con proble-mas de saúde,non achegoudatosque Isabelnonlembraseeu tivese. En carta do 10 de vuño do2001 envíoumefoto do pai, forecopiado certifi-cadode defunción e a copia mecanográficadunconto (inédito) tituladoLila, conto escritono des-terro, pensandona súafilía pequena,Isabel, que ¿un relatofermoso,mol benescritoe moi significa-tivo da situaciónespiritualdesteescritorexiliado.

Pasadoalgún tempo, FranciscoAlbo, periodistadeLa VozdeGaliciaen MonfortedeLemos,publi-cou naedición correspondentedestezoma1(zancA—re e febreiro do 2001) artigose notassobrea pre-senciapolítica de Tizón en Monforre nas datasinmediatamenteanterioresó ljezaoiro de xullo de1936.Peseós esforzosdeAlbo, hoxepor hoxeaíndaLi importanteslagoasnavida municipal e sindicaldestecoruñésque residíaen Monforte desdeunhadataqueninguénprecisa.O propioFranciscoAlbo,conscientedestaslagoas, organizou unha tertuliaradiofónica(na que interviñemosCarlosFernándezSantandere maisen), quefoi unhaconversana que,sobretodo, se solicitabandatespara reconstruí-labiografíamonfortinade Tizón Herreros.Non teñonoticias de queaparecesendatosmaiúsculos.

2. BIOGRAFÍA CON MOITAS LAGOAS

JuanTizón Herrerosnaceuna Coruñaen 1895se é certe quetiña cincuentaanos en 1945, comorezao certificadodedefunción.Nadasabemosdesseus estudios e das súas ocupacións.Casa, naCoruña,con Herminia Ramos, matrimonio doque nacerándúas filías: Herminia,a maior, e Isa-bel, nada en 1927. Deus anos antes publicaraTizón, taménnaCoruña (en ediciónde autor), ovelumeEspiandoal Diablo, dezrelatoscurtes.

Tizón, «quefora fundadorda agrupaciónsocia-listacoruñesa»,obtivo «inicialmenteactadedepu-tadopor Lugo nas eiecciónslexislativas de 1931,peroperdeunaao reperirseas elecciónsen dita pro-vincia» (RodríguezPee, 1994). Hai que supoñerque nesteano xa residíaen Monforte de Lemos.Nesadataou despois,Tizón seráo secretariolocaldo SindicatoNacional Ferroviarioda UGT, sindi-cato moi forte nasterrasde Lemos.En 1934,des-

poN da RevoluciónAsturianadeonrubro,foi deti-do naprisiónde Lugo, datoque taménnosforne-cenas indagaciónsdeFranciscoAlbo.

JuanTizón Herrerosfoi alcaldede conceilodeMonferte de Lemesdesdeo 18 demarzode 1936ó 20 de xullo deseano, datada Sublevaciónnesavila. Foi, peis,alcalde do FrentePopulare, comotal, perseguido sañudamente.Durante temporiadase seubedel e mesmoheubopersoasqueederon por merto («paseado»).Non sabemoscande,como e por endefuxiu a Portugal,terra tandifícil, tan dramáticaparatantose tantosrepubli-canosespañeis.Cónstanosque o 20 de zulle de1936, día enquefoi conculcadaa legalidaderepu-blicanaen Lugo, Tizón, supoñemesquedesdeaAlcaldía de Monferte, telefonouó GoberneCivilde Lugo (a iso das cinco da tarde),chamadaqueatende,curiosamente,RamónPiñeiro,quecontaaperipecianestestermos:

Los guardiasestabandesarmandoy espo-sando a los paisanos que custodiabanelGobierno Civil. Instintivamenteadoptélaactitud de funcionario y simulé que leía yordenabapapeles,aunque,claro está, eraincapazde leernada.Incluso atendíal telé-fono cuando sonó. Era una llamada delalcalde de Monforte, el socialista TizónHerreros,preguntandoqué pasabaporqueallí estabasaliendo la Guardia Civil a lacalle. Le informé de queacababade hacersecargo del Gobiernola autoridadmilitar ycolguéel teléfonoinstantáneamente.Pasadoalgún tiempome asoméa las escalerasy des-cendícon intenciónde salir a la calle...

Complementaesta información María JesúsSeutoBlanco no seu libro sobrea represión fran-quistana provinciade Lugo:

El 19 de julio de 1936, unos200 hom-bres armadossalenen camionesrequisadoshacia Lugo, la mayoríaserándetenidosa lavuelta,en Pueblade SanJulián,por la Guar-dia Civil. En Menforte quedabantodavíamilicias armadas a cuyo frente estabaelalcaideJuanTizón Herrerosquehabíaorde-nado la incautaciónde todas las armasydinamitaencontradosen los establecimien-tos expendedores.El día 20, a las cuatro dela tarde, se enteranen Monforte de que en

M~7l2000, 3: 9-24

10

XESÚSALONSOMONTERO SEIS(iREGOSESCOLLIDOS(VERSOSDIVINOS), POEMARIO...

Lugo se habladeclaradoel Estadode Gue-rra, y la GuardiaCivil sale inmediatamentea la calleformandounapequeñacolumnade20 hombres..,quese dirige al Ayuntamien-to tomandoestesin resistenciay apoderán-dosede lugaresestratégicos.El alcaldeconsi-guió huir.... (p. 48).

Cándoe cómo chegoua Portugalaíndaé unhaincógnita.Sen embargo,no PortugalsemifascistaesumamenteperigosodeOliveiraSalazar,acolleuse,na cidadedo Porro, á hospitalidadede Luís Alvesde Carvaiho,camaradano antifascismo.Mí vivincun nome susposro.Ferreira, e cando escribíaósseus,na Coruña,asinabace de Herminia (se nonrecordomal a conversaconIsabelTizón). Debo adonaIsabel a copiadunhacartade Alves de Car-vaiho, posterioren díasó 25 de abril (16-5-1974),na quefai estareflexion:

Nestesdíascm queo regimefascistaacabouno meu País, lembro-mede vós e desvossosqueridos.Um dia os morrose os vivos haodeestarpresentes,esperoestarealidadeem antesde morrer.Desculpaisevos entriste~o.

Faz boje 22 anos que a minha queridamuihermorreu. Eramuito amiga do vossoentequerido. Como o tempo andarápido.

Pola«cerridaode narrativade registede óbito»sabemosqueJuanTizón Herreros,de idadede 50anos, casadocon Herminia Ramos, morreu noPorto(freguesíade Bonfim) e 25 de decembrode1945. Non se consignaa causada morte.

Non sabemosqué vida fixo no Portonos noveanose mediode desrerroe asilo na casaamiga,ninsabemoscalesforon as dificultadesconcretasquetivo quevencerdía a díaparanon caernas poutasda Policía políticade Oliveira Salazar.InfórmameIsabelde quea súa irmá Herminia v¡sitou a seupai, no Porto,en 1942, na vine de lúa de mel.

Sabemos,si, queescribiuun fermosorelatoencastelán,Lila, xa citado,e que nosprimeiros tem-pos, en plenaguerracivil, compuxo o poemariogalegoquehoxe seeditapor primeiravez.

3. O MECANOSCRITO

O opúsculomecanografadoque me chegoudePortugalconstade oncefolios se incluimo-lo da

cuberta e o dadedicatoria.O texto dacuberta,quecómprereproducir,reza: J. Tizón Herreros ¡ Seiscregos escollidos ¡ (Versos divinos) ¡ EditorialGutenberg/ BuenosAires /1.944.

Indaguei,non pouce,na capitalarxentinaeeu nin os meus eruditos amigos (especialmenteRosa Puentee Antonio Pérez Prado) atopamosnoticiaquese referisea esteopúsculocomo impre-so en BuenosAires. Quizaisse tratedun subterfu-xio para publicalo clandestinamentenunhaimprentaportuguesabaixo ese ficticio rubro edi-torial porteño(como fixo no seudía, 1955, CeJsoEmilio Ferreiro con Voz y voto, libro de poemasimpreso en Vigo, en Gráficas Numen, do anti-franquistaJuanNoya, peroqueandapoíomundobaixo o rubro de ColecciónPapelde Esuaza—eracertoo tipo de papel—, Montevideo).Máis dunhavez teñopensadoseestepoemariogalegode TizónHerrerosnon foi impresoen Portugal neseano,1944,ou no seguinre,aindavivo e seuautor.Noné imposible.

4. SOBRE O POEMARIO

Despoemas,se nos atemosós datosconsigna-dos no opúsculo, os catre primeiros datan de1937, e o quinto e o sexto,de 1938. 0 autor, enplenaguerracivil, fal responsableó Clero, en boaparte,da barbarieque aflixe a Galicia nesasdatas.Sendo,como son, poemashumorísticosou satíri-cos,son,no fondo,un alegatoseriocontrao clerogalegoe as súasgravesresponsabilidadespolíticas.Con recursos distintos ós de Curros Enríquez,Tizón Herrerosescribeoutro Sainete.Tizón parteda idea de que a perniciosa influenciado Cleroimpide ós nosos labregos convertérenseen«homeslibres». Repáresena dedicatoria:«A todosos labregosque sofrena perniciosa e nefastain-fluencia do crego,con o fervorosodesexode quea leirura destesversosaxudeaconvertelosen homeslibres».

Nesrealegato contrao Clero católico non sesalva ninguén,desdeos párrocosrasos ata os bis-pose arcebispos.O poeta,comopoetaanticlerical,ten boa man e chispa á hora de idear recursoseargumentospara rid¡culiza-lo comporramenredoClero. Por se fosepeuco,entrebromas—que sonveras—vencella,nalgún poema, o cemportamentodo Clero á Eria represoraqueseabateusobreGali-cia desdeo veránde 1936.No segundopoema,un

112000, 3: 9-24

XES(15ALONSOMONTERO SEIS(ii/ECOSESCOLLIDOS(VERSOSDIVINO$, POEMARIO...

crego está moi oufano porque <ma matanzadcherexes¡ e xenterepublicana,¡ os cregose maisosfrades 1 dansetodosmoita maña».O crego este,que pino todo o seuempeño«no estermiñodesaxente», é reprendido moi enerxicamentepor unhispo,pero por un hispoqueestáno inferno.

No opúsculonon escaseanas referenciasa luga-res da provincia de Lugo, sobretodo a Monfortede Lemos e as súas proximidades,territorio fami-liar paraoautor. Mesmoun poema,o quinto, «Ocapelándas monxasclarisas», refíreseó conventode franseiscanasdescalzasda vila menfortinaendeas clarisasteleabanpor confesarencun «creguiñonovo» quefacía miiagre.s.

Non sesalva ninguén,da grei eclesiástica,nes-tas seis sátirascheasdeexpresividadee escritasporquen non carecíade talentoliterario paraOxene-re e por quen,comaquen se divirte e divirte, éauténtico na súa concepción anticlerical. Estepoeta clerófobo, tan acerradonos modos e nosargumentos,fose ou non crente (quizais non oera),tiña unhaactituderadicalmentehostil 6 com-portamentede clero, especialmentena GuerraCivil. Era, como laico, radical. Por iso, na dedi-catoria do poemario,«ós labregos>,desexaqueseliberen da influenciado clero, queé «perniciosaenefasta».

No poemarioaparecen,aquí e ah, formulaciónsque non son impropias dun socialistada época.Tizón Herreros,socialista(lien sabemossede Bes-teiro ou de Largo Caballero),pon na boca dobispo do poema4, que reprendea un sacerdoteausteroe caritativo, «o cregotole»:

Porquedebesestartoloou eu non sei cómo fas,quedesgostasaos darriba,qu’estánpra ti como cas.E iso non podeser,porqueos ricos sondosnosos

Paramoitessocialistasda época,especialmentena GuerraCivil, a Igrexaopteupeíacale que liesconviñaósamos e ós quetiñan,

Non sabemosse Tizón Herrerosescribiuoutrostextosen galego nin sabemosse estabainteresadoen probarfortuna, en ¡¡raguagalega,neutrosxene-ros e territorios literarios. Por estamostra cónsta-nosqueestabamol dotado literariamenteparacul-tivar este tipo de sátira anticlerical, xénereconprecedentesilustres (de Curros Enríquez a Leiras

Pulpeiro)e moi solicitadopeíamusapopulargale-ga desdesempre.

5. LIINGUA E METRICA. CRITERIOSDA EDICIÓN

Ofrecémo-lotexto tal como estáestablecidonomecanescritode 1944, hoxe por hoxe o únicotexto existente.Respectamosen materiade léxicoe morfoloxia todoe tamén,totalmente,as grafías,incluso as incorrectas(«votar», ~<Cerveiro»...),sor-prendentes («Hespanha»)ou portuguesizantes(«minha.»,queaparecealgunhavez). Est~i eJaroquerespeetámo-loacento circunflexo, tan habitual,por cutrapatte,daquela,parasinalar contracción(5, sé, cés...).

Sentadoestecriterio, a edición,por conseguin-te, deberíaser faesimilar, pero entendemosque oreferido mecanoscriroé mci peuco nítido. Asípois, como hai formas que se poden interpretarcomo lapsus na nosa edición, indicamos cómofiguran no texto orixinal:

a) «lá», evidenteportuguesismo(1.164;IV 102...).b) «ha»,portuguesismopor «hai»(IV 101;VI. 1...).e) N0 verso1.153o esperableera~<ííe»,non «lío».d) «Adbogade»(IV.77) aproximaseó portugués

«advogado»,igual que«angeliños»(VISO).

Na medidadosversoshai unhaanomalía,no 1.48(«ríndosecomo un tolo»), quenon é octosílabo.

Derradeiramente,hai un signo querespectamoscandoabrea interrogación,signo ese(?) que dela-ta que Tizón Herrerosutilizou unha máquinadeescribir con tecladoportugués,escrita na que seadoitabaomiti-la interrogacióninicial.

BIBLIOGRAFÍA

Albo, Francisco,[Información], La Voz de Galicia(cd. de Monforte de Lemes), 28, 29 e 31 dexaneiro,e 1 e 7 de febreirodo 2001.

Alonso Montero, Xesús, «Tizón Herreros,poetaclerófobo»,La Vozde Galicia, La Coruña,10-9-1999.

Ceuceiro Freijomil, Antonio, Diccionario bio-bibliográfico de escritoresgallegos, SantiagodeCompostela,Bibliófilos Gallegos,3 y., 195 1-53.

2000, 3: 9-24

1.2

XESÚSALONSOMONTERO SEIS(iREGOSES(iOLLIDOS(VERSOSDIVINOS), POEMARIO...

Piñeiro, Ramón,«Testimoniode..., presidentedela MocedadeGaleguistade Lugo el 18-7-36>,en Fernández,Carlos,El alzamientode 1936enGalicia, Sada (A Coruña), Ediciós do Castro,pp. 378-82.

RodríguezFer, Claudio,A literatura galegaduran-te a guerra civil, Vigo, Xerais, 1994.

Souto Blanco,.MariaJesús,La represiónfranquistaen laprovincia deLugo, Sada(A Coruña),Edi-ciós do Castro,1998.

JuanTizón Herreros.Foto anterior¿18-7-1936.

132000, 3: 9~24

XESÚSALONSOMONIERO SEISCREGOSES(’OLLIDOS(VERSOSDIVINOS), POEMARIO...

Y Iizón Herreros

Seiscregosescellidos(VersosDivinos)

1944

A todosos labregosque sofren aperniciosae nefastainfluenciadocrego,con o fervorosodesexodequea leitura destesversosayudeacon-verrejosen borneslibres.

O Autor.

Fps’I:4 NO INFERNO

Foi unhanoitemoi tristeque o fleme pasouvoando.Levabaun cregonascostas,quemorreranon sei cande.

Foi unhanoitemoi fríadaqueldisgraciadoinverno,e o cregoesperneabaporqueo levabanao Inferno.

Mais no medio do camiño,non sei cornopuido ser,que o fiemo cAvo un descoidee o cregodeixoucaer.

O crego,con moito medo,foi baixandode contadohastradarnunhamaseira,como un porco,o condanado.

E, segúncontabanente05 que o virencaer,o cregolevabapostosunhoscalzósde muller.

Os porcosaover o cregovestidod’aquelaguisa,con rendiñase bordados,por peucemorrenderisa.

O fiemo baixou axiña,como nun vóo a picar,o tríncouben dunhaorellae o levou poi-o att

E asínviaxou o cregoaquelanoite de inverne,hastraque deucós seusosesna mesmabocado Inferno.

E o can Cerveiro, que estabana porta, ao velo chegar,voteusea él como un lobosenpararílede ladrar

Mais, o fleme deulleun ceucee berreulleasínao can:“Non me mordasestecrego,que é o de San XuliánV’

E o can, que tal ceusaeiu,fóise a él de boa gana,levantoua pataaxiñae mexeullena sotana.

O Demovotou pradentroe crego, que era un ben poío,e o canquedabanaportarindosecomoun tole.

E candeviron chegarao crego os queestaban dentro,derontodosen brincarcomo tolos,de contento.

AIf eregose beatase monxase sancristás.Ah frades,arzobispos,e monxese capelás.

Quedesra xente, no Inferno,8 era da que mais había,

pois da que os cregoscondenan,ah ningunhase vía.

Mi non habíalabregos,

12 desosquenon van á misa,nin probes,nin xornaleiros,quenon teñennín camisa.

Tampoucohabíamulleres,

16 desasque nunca confesan.Al! legos,xenerales,maxístradose marquesas.

Usureirose caciques,20 e xuecese mais fiscás,

segredariosd ‘Auntamento,comerciantes,lacazas.

Non habíaxentehomilde,24 da quenos vranse invernos

sofre, traballae non come.UNen iba a ter deusinfernos!

Pois, como iba decindo,28 aquelaxentede negro

folgousemoito aqueldíaecaehegadado meu crego.

E todos,mci garimosos,32 o mesmiñoque aquí fan,

36

40

44

48

52

56

60

64

68

72

14

76

80

M~’yl200». 3: 9-24

XESÚSALONSOMONTERO SEIS(iREGOSES(iOLLIDOS(VERSOSDIVINOS),POEMARIO...

as mullereso bicabane os homesdábanílea man.

Mais, chegeusea él un bispodesmaisvellos que ah había,perguntándolleao meucregoas novas que él traguía.

E o creguiñe,entusiasmado,comenzeullesacontarque aquí,nestaHespañadeles,non se cansande matar.

Quenon deixanun en pé,de ateuse de masós,daquelesquenon confesannin querenoir sermos.

Quena matanzade berexese xenterepublicana,oscregese mais os fradesdansetodosmoita mana...

—E ti —pergunteullee Hispo,con certacarade can—?taménfaríasas túas,Cregode San Xulián?

E o crego,quenon miraraa cara que o vello tiña,finchándosecomo un pavo,líe respondeumoi ¿turia:

Eu tamén,meu señorHispo,no Ferrol,de endeveño,no estermiñodesaxenrepuxentodomeu empeño.

E eu só sinto non vercómo acabaestacampaña,e non poder~udara que trunfea nosaHespaña.

O Hispo, xa moi velliño,foise poñendodireito,e cand’o cregoacabou,él faleulledestexeito:

“!Ai, disgraciadolambón!Non merecesmal castigo!

!Nin no Inferno te arrepintes!Quecargueo Democontigo!...

“?Non sabesti queesaxenteque vos matadesna Hespaña¿ a que todoproduce,é a quesefree traballa?

“E, se non fera por ela,?nonsabesti, crego infame,que morrichesde fartura,que heuberasmortode fame?...

“Se non queras monarquías,se non queras relixiós,

é porquesabequeéstas84 soncovachasde lambós.

“?Non sabesqueesesherexes,quenon erén nenteñenfe,sonnetosde Galileo,

88 de Xiordanoe de Server?

“?E que tamén,como eles,arrimantod’o seu pesopra facerandarpr’adiante

92 a carrozado Progreso?“?E quevos e maisos frades

e os demaislacazásfacedescantopededespor facel’andarpr’atrás?...

“?E aindates arruallo??E aindavescon fachenda?Ti eres,cregomaldito,dosquenon teñenenmenda...

“Non líe ei pedir outraao Demo, Igran lampantín!,

104 queos teus tormentosno Infernonuncamaispoidan ter fin.’

E asínacabouo Hispoe o seudivino sermon,

108 deixandoao probedo cregocomo quenve unhavisión.

Eu quedeimedio aparvadode oir aquelasrazós,

112 que demostranqueos bispossó lá, no Inferno,sonbes.

Despoisfóronseindo todosfacéndollea figa ao crego

116 que, roxo como un pimento,púxosea rezal’o Credo.

E nestoveu Satanáscon un enormetridente,

120 e lío espetounoscadrís,comaun porco mesmamente.

Despoisleveunoespetadohastraunhagrandecaldeira,

124 endexa estabanruxindo

tres fradese unha santeira.E meteuo cregonela,

128 como se fora unhaanguía,e heubofestano Infernomentreso cregoruxía.

E no Ferrol, segúndin,

132 e na Pobla do Brollón,ao mesmotempoas campanas

tocaban:tilín, telón.

136

140

144

148

152

156

160

164

168

172

176

180

184

152000, 3: 9-24

E as beatas,quevolvíande ouvir seis misasarreo,decíanqueo seucreguiñosubiradireiro ao Ceo.

E seguíanas campanastocando:tilín, talán,porquexa estabano Ceoo cregode San Xulián.

1937

O PAPÓN

Nasnosasterriñasmeigascandeun pequenoé chorón,os pais líe dio praquecale:“!Mira, queven o Papón!”

E o pequenocandeescoiraque líe din isto moi quedo,vai quedandocaladiño,porqueao Papónteníle medo.

Aos pais lles pasouo mesmocandeeranpequeniños,e aospais despais desseuspais,e taménaosaboliños.

Xa vai facerdeusmil anosque andao Papónpor aquí,e se perguntasquen e,ninguénche podedecir.

Mais eu puxengrandeempeñeen sabercómo é a besraquepon medoaosnososnenos,quees asustae os molesta.

El ptadeixarsatisfeitaa minha curiesidade,puxenna buscado bichotod’a forzade vontade.

E un día, estandosentadona beirado río Sil,me perguntonun pequenoqueestabaao pé de mm:

“Digame, meu amiguiño,vostede,que ¿tanbene quesabetantasceusas,?sabequen ¿ o Papón?”

Era o pequenoun amigodesmoiresqu’eu aquí reño,quegestad’acempañarmecandevou e candeveño.

Pergunramais quea Deurrina.Peroé moi intelixente.Cantoescoitao lampanrin,

188 todo íle quedana mente.Al! O Papón,meu filliño

—líe respondín20 pequeno—,echepior queunha peste,

192 aindaé pior que o veneno.É maisruin quea lagosra,

echepior quea nacida,é mais ruin quea virola,¿ pior queunha ferida.

É mais ruin que o pedrazo,echepior queun rurbón,e queo raposoe que o lobo,aindaé pior o Papón.

O Papónsempreten fame.4 Ten unhosdentesd’a cuarta

e unhabarrigade porco.Por iso nuncase farra.

El ¿o quepapaas galiñas,

8 e taménquenpapaos oves.El tragaossetetragares,él ¿a miseriades pobos.

E taménquenpapao millo

12 e as patacase o centeoe os toueiñose os xamose a mcl e a cera, mev nene.

E ten os gestosdo lobo,

16 e taménpapaos carnesros.Eu creioque, seo deixaran,papabaos pobosenteiros...

O bicho quevos asusta

20 e quearruinaao labrego,?tí queressaberquené?...Pois, o Papónecheo crego.

24 1937

O SoÑoDO CREGO

28O Cregodeitousecedo,

arrerandocomo un porco.Viña d’unhagrandeenchente

32 da casad’un rico merto.E asínquese deitou

quedousedormidoniña,senquerercontasnencontos

36 ceaamanen ceasobriña.

40

44

48

52

56

60

64

68

72

16

4

8

2000, 3: 9.24

XESÚSALONSOMONTERO SEIS(iREGOSESCOLLIDOS(VERSOSDIVINOS), POEMARIO...

E cemenzoua soñarqueiba a imitar a Criste,esepuxo moi contentoe taménse ergueumoi listo.

El tiña duassotanas,e se vestinceamatsvella,e non se puxo oszapatose tampeucopino a tella.

E asín,en pelo e descalzo,con un cayadona man,foi chamandopeLasportasaeMaulae ao río Xan.

Taménchamouao río Chinto,~Xenarae maisá Toxa,á tía Rosa,a des Bicos,quea probiña¿ cegae coxa.

O Cregochamounasportasde todos—pra terminar-es veciñose is veciñasmaisprobiñosdo lugar.

E asínque osxunteua todosleveunesá suacasiña,anteo pasmoda suaamae taménda suasebriña.

El lles foi mostrandoes leiros,de blandose bescolehós,decíndollesaosprobiños:“Levalos, quesonpravos

Taménlles deuos arcacescheiñosde cobertores,de sábanase almefadase de colchasdasmellores.

E lles mosrrouas artesascheasde carnehastraarriba,decindo:“ide levando,que isto raménabriga”.

Ferondespoisao curral,có gozonassuascarínas.AIf habíatrinrapelese unhassetentagaliñas.

E o Cregotamémlles dixo:“Reparrilasentrevos,como fan os borasirmaus,senríxas,sen ambizós”.

E o Cregofoi dandotodohastraquequedousennada,senfacercasodes berrosda sebriñae mais da ama.

E osprobiños do lugariban e viñan, levando

pr’assuascasastodiñoo quee Cregolies fol dando.

E poflían na labor12 tantapresae tanto cele,

que parecíaque tiñanpostasas asasdo fleme

Hastraá mesmatía Rosa,16 que a probiñaza non vía,

iba e viña ás apalpadas,e era a que mais corría.

E a Toxa, quesólo ve20 d’ un ollo, que a prebeé torta,

corríacomo unhalebrecas cousasprasuaporta.

Despoisqueos probeslevaron24 todocanteo Crego tiña,

éstefoise a despedirda amae maisda sobriña.

Elas mohoííe pediron28 praque o Cregonon marchara,

queaquelaneirebenditafera mohoo quenevara.

Mais o Cregose marchaba32 o mesmoque sanAndrés,

ceacabezadescoberta,senlevarnadanospés.

Despois,candeabreua porta,36 ao santoCristo invocou,

e ao poñel’ospés na neve,deuun berroe despertou.

E caeudo feito embaixo,40 coaseparrindoalgún oso,

eseramando,espaventado:“!Qué soñomaisespantoso!”

44 1937

O CREGOTObO48

Heuboun cregona parroquiade nonm’ acordo queneme,queeracerdo,bene xusto

52 como non vin outro heme.Eramoi inrelixenre,

sabial&r e escribir,

quemoiroscregesnon saben,56 anqueelesercianquesi.

Ainda sabíamais ceusas,como xa veremoslogo,

60

64

68

72

76

80

84

88

4

8

srL 172000, 3: 9-24

XESLJSALONSOMONTERO SEISCRECOSES(?OLLIDOS(VERSOSDIVJNOSÁPOEMARIO...

e estabaaprendendomais,porqueo Cregoaindaera nove.

Sabíaquees arzobispos,es papase es cardenásson, ceademaisclerigalla,un faro de Jacaz¿is.

Taménsabíaque os xuecese mais a Guardiacivil

senbesparaos caciquese pra tod’axenteruin.

El sabíaquees tendeiros¿ unhaxentemoi honrada,quemercasemprepor metroe despeisvendepor vara.

E mercao graoceamedidacalcadae a reverter,e despoiso vendeelasencalcare senencher.

Comosabiatodo isro,á xentedeuen falarque o Creguiñoestabatole...e uñaquetolear.

Un día foise, indinado,ao Auntamentodireitoa protestardo “Reparto”,porqueestabamci mal feiro.

E falou có Segredariecon razós e con besmodos,pregunrándollecon sernase o “Consumo” erapra todos.

“Porque—decíae Creguiño—,dos probesnon faltaun,pero,en cambeo,desmais ricos,naslistas non ha ningún.

“A mm mesmome puxestesunhapesetae douscas,e e Chinre,queandapedindo,estácon trinta reas.

Despoisquee Cregose foi,no Auntamentoquedabated’axentuzadecindoque era tele eu toleaba.

Ontro día foi có Xuez.Colleunodespoisda misa,epergunteulleo meuCrege,de maneirallanae lisa:

“En redel‘os pleitosque ha,?cómoé quepodeser,

queo rico sempreha gañar,12 e o probesempreha perder?”

E o Xuez foise enfurruñado,dandovoltasao miolo,decindopr’o seucapote

16 queo Creguiñoestabatolo.Qutravez heubounhapeste,

quecespercesacababa,e a xentefoi ao Creguiño

20 praver Sr? a desconxuraba.E o que non levabaun polo,

levabaduasgaliñas,ou ovos,qucixos ou cera,

24 ou olas de mel cheiñas.Taménlevabancenree,

patacas,millo e xamós,e teuciñose cacholase chourizose lacós.

28 Todoera pr’ o adbogadedosporcos,pr o san Antón,porquede sempreseuperon

32 qu’eraun santomei lambón.Despoisque o Cregoescoitou

a aquelesprobesveciños,El faleulles, cariñoso,como se foran seusfilíes:

“Mirade, filliños meus,en aindanonsonvello,mais vospide como un pat

36 que sígadesmeu conselle.“Ao divino san Antón

non líe dei nen pé nenperna,e senesascousasvesas

40 o Santoben se goberna.

“Eu tampeucoveLasquero,quea vos mais falta vos fan,porqueeu nonsensanguesuga,

44 porqueeu non sonun larchán.“Que non estábenque un crego,

quehonradoe xustose chame,medreceavosadisgracia

48 e engordeceavosafame.“Mañán ha feira en Monforte,

levadeiso lá a vender,e despoisde que o vendades,

52 a don Clemente¡desver.“El ¿ un bonveterinario,

e vos ha de acenseliar,e o remediocontraa peste

56 de segurovos ha dar.“E mentres,en II ‘ej pedir

ao divino san Antón

18

60

64

68

72

76

80

84

88

92

96

100

104

108

2(11)0, .5: >)—2’i

XESÚSALONSOMONTERO SEISCREGOSESCOLLIDOS(VERSOSDIVINOS), POEMARIO...

queaxudeaesmeusfeligreses,quevos teñacompasion.

E marcháronseos veciños,todosun peucoaparvados,porquea aquilo non estaban,es probes,acostumades.

Mais d’aquelatentamenterepuxéronsemoi logo,decindotodosa feitoqueo Creguiñeestabatole.

O Cregosabiabeno que falabao usureiro,o Xuez, a Guardiacivil,o caciquee o tendeiro.

Mais él non facía casodo que a xentuzafalaba.Con queos labregoshomildeso quixesen,líe bastaba.

Pero,aesabera opiniónd’aquelesqueél defendía,deuen poñersemoi tristee en baixarde día en día.

E, mentres,ao Arcebispo,un trasoutro, iban chegandoos contosquedo meuCregea xentuzaiba mandando.

E un día, o probedo Cregorecebeuunhacartiña,naque o Areebispeo chamabapra que fora a vele axifia.

E marchoue nosoCregoa Lugo a ver ao Prelado,sabendoqu’estaschamadasnon senpraceusasdagrado.

E o Arcebispo líe dixe,asínqueo tivo diante:—Non sei se a rúa parroquiateráquequedarvacante.

Porquedebesde estartole,ou eu non seicómofas,quedesgostasaos¿‘artiba,qu’estánpta ti cómo cas.

E he non podeser,porqueos ricos sondes nosos,e se por elesnon fora,xa non tiñamosnenoses.

—Entonces,señorPrelado—Ile dixoe probede Crego—,

?quéfacemosda sentenza112 d’aguilae mais do camelo?

—Xa chefai mil novecentose m¿tsun pico d’anifiosd’iso que ti estáscontando.

116 Estossoncheoutrostempiñes.—¿Asín, pois, xa non podrei

seguiraxudandeaosprobes?—decíao Crego,sentindo

120 no seupeito ideias nebres.——Sí —respondeuo Arcebispo,

qu’eraun labercodesbes—,queos podesaxudarcon rezos,con orazos.

Ao Cregose líe poñíao corazónangustiado

124 d’esceitaraquelasceusasquefalabae seuPrelado.

—.Taménxa reñonoticias—seguíudecind’oArcebispo—

128 dequenonqueresofrendas.!Ainda eresun crego listo!

—Eu, sencías—dixo e Crego—vou vivindo sen apuros,

132 e os queas levanpasanfamee sofrenremposmei duros.

—?Quemais ten —dho o Arcebispequeseanduresou blandos,nentampeuceque ti vivas?

136 As ofrendassonpr’os santos!—Xa sei —aindadixe o Crego—

quepr’os santosdebenser.Mais, comoeles nonas comen,

140 ?logo quen as ha comer?Hastraentonceso Prelado

pareceumaisbenquee pan,perocandeescoitouisto,

144 deuen berarcomo un can:—!Mira, Creguiñodo demo,

tantaverbaxa m’amola!Escoiraben o quedigo,

148 quenon queromaisparola:Seé quenon queresquedeixe

a túa parroquiavacante,Ial cómo lan os demais...

152 !E vaite de dianre!Saiuchorandoo Creguiño,

xa sen fe, perdendoa calma.Levabafrío no corpo,

156 levabanevenai-alma.E feiseandandohastr’aleída

cós seustristespensamentos.

160

164

168

172

176

180

184

188

192

196

200

204

208

192000, 3: 9-24

XESUSALONSOMONTERO SEIS(iREGOSES(iOLLIDOS(VERSOSDIVINOS), POEMARIO...

Mais, naquelassoledadessolo esrivounhosmomentos.

Despeisiba pol’a vila,ríndosee fiando sólo,que agorasí queera certequeo Creguiñeestabatole.

E a un probiflo d’un cegoquevendíao “Liberal”deulleduaslabazadasmaisgrandesquea catedral.

E o ceguiñoIle berrou:—!Mire, señor,quesoncego.E o Cregolíe respondeu:—Pois abreoselles,meuvello.

Despeis,indo pta estación,feito unhacabra,o probifio,tepouceXuez, queo benpoíolevaba o mesmocamiño.

E deulleunhaapertafortee foron falandoxuntes,e despoistaménno trenfalaron de mil asuntos.

E logo o Cregodecía,ao despedirsedo Xuez:“lIjuro ceaxented’abaixo!?Mereceun pau?Daríle dez’.

E e Xuezmarcheuaqueldíacheode satisfaizón,decindopr’o seucapote:“!O Creguiñoxa estáben!”

Aquel día, o Cregotelenon foi pr’a casadireito.Despoisquedeixou ao Xuezmeteuseno Auntamento.

Alt abrazouaeAlcalde,queeraunhaboapeza,e líe puxo ao Segredarioa suatella na cabeza.

E senteusenunhamesao nosoCregeteliñe,decindo:“Veño de Lugode falar co río Miño.

“E dixo quenosconcellespor endeo Ríepasaba,no Repartodo Consumo”ningúncregofiguraba.

“Por iso eu veñoa decirque,de hoxeen adiante,nonvos ei dareutro can,anqueme fagansochantre”.

Folgáronsetodosmoitocon estasceusasdeCrego,

212

216

220

224

228

232

236

240

244

248

252

256

260

sen ver qu’estabatoliño,anqueningún era cego.

E despoisque se marchou,decían: “Pois ten razon.Tan toliño como estaba,e agorasa está ben]”

O casoerameí curioso.Cand’o Cregocerdo estaba,tod’a xentuzadecíaqu’e eratole ou toleaba.

E candeo prohequedousenrazón, fora de quicio,a xentuzaasegurabaquelíe vt)ltara o ruido.

E feisepasand’otemposenqueheubesemelleria.Cadadía que pasabamais toliño se ponía.

E candecbegoua ofrenda,os aparvadosveciñoslevaronao Cregotolebescenxores,besreuciños.

E galiñascomo pavas,e pelose maise grandescestascon ovos,e manteigaen bespueheires.

Leváreníle,en fin, de todoo mellor queproducían.D’aquile queen ted’o anomoiresd’elesnenulían.

E despoisqueo Crego viuo que líe levaraa rente,púxoseo disgraciadiñoo mesmoqueun candoente.

E dixe aesprobeslabregosqueaquilo non era nada,queae Santonon e conformasemellanteporcallada.

Lles berrouo disgraciado,hastraque sepuro reuco,quehabíaquelevarmaís,porqueaquiloera moi peuce.

E marcharon,todosyuntos,os aparvadosveciñes.Todos iban ben zurrados,todosiban caladilios.

Mais, de pronto,se pararon,decindo:“!Que e leve o Demo!

264

268

272

276

280

284

288

292

296

300

20

304

308

SrL2000, 3: 9-24

XESÚSALONSOMONTERO SEIS(ii/LEGOSESCOLLIDOS(VERSOSDIVINOS,>,POEMARIO...

!Agora non estátole!..Agoraxa temescrego!

1937

O CAPEL4N DAS MONXAS CLARISAS

Capelándasmonxaserao meuCreguiño,dasque nuncasaendo seu conventiño.

Dasque din que tornanas ruíns paixóse unszorrosde coiroe con erazos.

Dasque,noite e día,devrane d’ inverno,adoranaos santospranon ir ao Inferno.

E como o meu Cregotaménera un santo,por iso as monxíñaso queríantanto.

Vinracarroanosriña e menCreguiño,e as monxasdecíanqu’eraun anxelitio.

Quesemprequeo víanselles figurabaqueera o mesm¡ñosanLuis Gonzaga.

Erantodascíastrinta e seis rnenx¡nas.Untasxa moi velas,outrasmo¡ noviñas.

E, como ¿ de xeito,habíataméneutrasxa madurasno sagradoharén.

Tiña esteconventoa suacapela,endealuz do díanuncaentrabanela.

E nun currunchiñe,312 cercadosagrario

coasenon se víao confesonario.

Nesracapeliña,xa mo¡ de mañán,facía milagreso seuCapelán.

E as monxasdecíanquecandeél misaba,hastrasantaClara

4 líe pestanexaba.E que candeera

maisdocee maisben,era aquelsantiño

8 candea confesión.Eu non sei quetiña

tal Cregopra elas.Candeas confesaba

12 as poMa lelas.Anquepr’os seusanos

non eralá moite,iba confesando

16 cadadía oite.Elas, unhaa unha,

ibansechegando.El, unhatrasourra,

20 iba confesando.E naqueJcurrunche

senluz, todonegro,sospirab’amonxa,

24 sospirab’oCrego.

Levou trinta anos,decíndollesmisas,o Capelanciñodas monxasclarisas.

28 Pero,últimamentexa itas confesaba,e e Democoasmonxas

pareceque andaba.32 Porquenenesdías

qu‘estabanmarcadosxa non lles podíafurgarnos pecados.

E estabandoenres,votabancentellas,o mesmoas mais novas,

36 igual queasmais vellas.

40

44

48

52

56

60

64

68

72

76

80

84

212000, 3: 9-24

XESÚSALONSOMONTERO SEIS(iREGOSES(]OLLIDOS(VERSOSDIVINOS),POEMARIO...

Xa non o querían,xa non eraun santo.Cesanosdeixarade serseuencanto.

E chegouun díaquea madreabadesacó probede Cregese pino mot tesa.

Mais él, cómo un santo,cós ellesno chan,dixe quebuscasenoutrecapelán.

Despoisfoise indopra suacasiña,buscand’oagarimeda suasobriña.

E conreulleo feito,caéndelleas bágoas,quea suasebriñasecoucoasenaguas.

“Mira —dixo eCrege—,todoch’é por eso:porque,como antesxa non as confeso.

“Están queadoecen,e vóltansetolasporquexa non podoconfesara todas.

“Agora non podefacervalentías.Confesabaunhacadaquincedías.

“Eu xa chevou vello,veuchemci gastado.seconfesoduas,quedoderreado.

“.0 Demequeasleve!Queas comanes lobos!!Hasrr’asmaisvelliñasquerencregosnoves!”

1938

ACABOUSE O CONTO

Ha navila un cregecon muller e filíes.Os demaisos teñen,perosonsobriñes.

Porquedin queé feio,que non podeser

quereñanos cregesfilíes e muller.

E, escandalizados,88 din do cempañeiro

quenon ten vergonzae qu ¿ mci lixeiro.

Todo porqueo Crego,92 o mesmoque un heme,

a rodal’as ceusaschamaeó seuneme.

96 E lien querfacelascomo oscutresfan,que tiran a pedrae escondena man.

Peroestoslabereesdin qu’é asín meller,que quedanas ceusascon maisbelo cór.

104 Mais o nosoCregosigueo bencamiño,chamandoao pan,pane aoviño, vale.

108 E como fai vida

de hemecasado,oscurrosao Bispoferoncó recado.

112 Probandoestaxenteruin, perguiceira,quenon ha pior cuñaquea d’igual madeira.

Candesoup’o Bispotal cousado Crego,mandeulleunhacarta

120 que e poñíanegro.Nela líe decía,

severo,o Preladocantoda suavida

124 líe foi denunciado.QueIle respondese,

taménlíe decía,a tan gravecargoque se Ile facía.

E que, se eracertatan grandevergenza,pol’o seucuratonon dabaunhaonza.

E o Crego,queera4 un poíomoi liste,

centestouaxiñaae seuseñorBispo.

22

8

12

16

20

24

28

32

36

40

44

48

52

56

2000, 3: 9-24

“!Meu señorPrelado—dixo na resposta—,ser hemedecente,qué traballocesta!

“Porquenestavila,cregosaille meites,e semel’asarnaos unspta es outros.

“?Qu’entreos compañeirosa lingua non caja.Sempreandacon contos.Mentemaisquefala.

Do meuseñorBispo,qu’eu se¡qu’é un santo,estaboaxenreten falado tanto!...

“Di que ten ameresceaChelo, a “Preciosaqu’é moi ben feitiña,qu’é como unharosa.

“E queten con elatresou catrefilíes,quesoncomo soles,eu eem’angeliñes.

“Candeeseoitei¡sto,meuseñorPrelado,tan grandemintiradeixeumeespantado.

“Porque, talesceusas,eu,anqueas seubera,esreubenseguroquenuncaas créra.

“Que quenessonhomesnon andancon dires,

nensacaná ruacontestan benitos.

E false comoeste60 que ííe levantaron,

¿ o da mfha vidaque Ile denunciaron...

meuseñorBispo!64 Eu moite me temo

qu‘estasargalladassonceusasdo Demo”.

Isto dix’o Crego68 nasuaresposta

fina e retrancuda,comee di a mestra.

E comoera certo72 o centoda Chelo,

o viche do Bisperiusemoito ao Ido.

76 E queimoua cartae se fixe o tonto,e desramaneiraacabeuseo cento.

Mais, aenesoCregochegeulleoutro díado Bispeunhacarta,endeííe decía:

84 “Eres un raposo,pci-o qu’estáviste.O demome leve!Benpodesserbispo!”

88

1938

92

96

100

104

108

112

116

120

232000, 3: 9-24