1

COORDINACIÓN E ORGANIZACIÓN DOS RECURSOS HUMANOS E MATERIAIS NAS

OPERACIÓNS DE CULTIVO DE PLANTA EN VIVEIROS.

O cultivo da planta desde que a planta xa emerxeu tras sementala ata o endurecemento

,implica un conxunto de labores culturais e coidados que non supoñen grandes oscilacións

de man de obra necesaria ao longo do tempo , xa que as operacións mencionadas deben

realizarse periodicamente e con intesidades similares.

Excluídas as operacións de alta carga de traballo como a sementa e o despacho de planta

ao comezo e final do cultivo , repectivamente , máis ou menos un viveiro emprega

aproximadamente de 1 a 2 persoas por cada 2 hectáreas de zona de cultivo.

Unha vez as plántulas establecidas tras a xerminación , comeza o proceso de cultivo ata que

a planta alcanza as dimensións esixidas para a plantación .Ditas dimensións están

establecidas para cada especie regulada na lexislación .Con todo,moitas das especies que se

cultivan nos viveiros non están reguladas.Unha orientación sobre o tamaño mínimo para a súa

comercialización e plantación pode obterse dos recolleitos na lexislación para especies afíns

.Con todo , si se trata de especies moi diferentes é díficil transferir eses criterios .Nese caso ,

cando sabemos que a nosa planta está lista para plantar e/ou é comercializable?Polo xeral, a

repoboación forestal adoita manexar plantas de pequeno tamaño , que é a que pode

transportarse ata a zona de plantación e manexarse no monte con relativa facilidade .Así é

que xeralmente se manexan plantas que non superan os 40-50cm de altura .Esas dimensións

máximas alcánzanse para moitas especies forestais nun período vexetativo , polo que as

especies adoitan ter o que se denomina dunha savia .Isto é especialmente certo cando se

produce en envase . Neste caso adoita empregarse un tamaño de envase que permita , no

transcurso deste período,que o sistema radical haxa colonizado por completo o cepellón ,

presentando este a suficiente cohesión para extraelo do envase e plantalo sen que se

desmorone .Pola contra , baixo o sistema de raíz espida o cultivo en dous ou máis zumes é

máis frecuente , xa que neste caso non se exerce tanto control sobre as condicións

ambientais que soporta a planta , sendo o cultivo menos intensivo.

MÉTODO DE PRODUCCIÓN E DURACIÓN DO CULTIVO DAS PRINCIPAIS ESPECIES

2

3

OPERACIÓNS NA PRODUCCIÓN DE PLANTA EN FUNCIÓN DA FASE DE CULTIVO , MÉTODO DE

PRODUCCIÓN E ÉPOCA PREFERENTE DE REALIZACIÓN.

Ademais , fronte ao que sucede no envase , unha planta que se deixa máis dunha savia a raíz

espida , se se repica e transplanta non sofre as deformacións radicais que supón crecer

confinado dentro dun envase .

Ademais da velocidade de crecemento , os viveiros son moi diferentes en canto a condicións

ambientais segundo a súa localización xeográfica e/ou a súa infraestrutura .Por iso , en

viveiros situados a certa altitude e que carezan de invernadoiro o cultivo pode durar dous

ou máis savias , é dicir , desde a sementeira ata a comercialización e plantación, poden

transcorrer dúas ou máis períodos vexetativos .

No caso das especies que se producen preferntemente a unha savia, e en función da

velocidade de crecemento , o cultivo ten unha duración variable .Isto fai que os viveristas

varíen a data de sementeira ,planificándoa en función das esixencias específicas .Como

indicacións xerais ,a sementeira adoita ter lugar de decembro a abril.

Unha vez a planta está germinada e consolidada , as operacións seguintes realizaranse co

obxecto de maximizar o crecemento , dando á planta condiciones óptimas para o seu

desevolvemento ata a fase de aclimatación .Por tanto , os labores de cultivo deben

sincronizarse coa fase de cultivo na que nos atopemos , podendo distinguir , as seguintes:

establecemento,crecemento rápido e endurecemento .

4

A fase de establecemento comprende a xerminación da semente , a formación das

primeiras follas verdadeiras e o crecemento das raíces principais ata o fondo do

envase no caso de produción por este sistema .Nela a planta inviste os seus recursos

en emitir raíces e moi pouco en crecemento aéreo.

A fase de crecemento é a máis extensa en tempo e corresponde ao período de maior

crecemento da planta .Nela as plantas deben alcanzar a maior parte do seu tamaño

final , tanto da parte aérea como das raíces .Durante esa fase as necesidades de auga

, luz nutrientes e temperatura son máximas , polo que as condicións de cultivo deben

permitir maximizar a dispoñibilidade deses recursos.

A fase de endurecemento /aclimatación prodúcese no último período de cultivo e

nela as plantas maduran (lignifican) os tecidos ,aumentan as súas raíces , engrosan os

seus talos e incrementan a súa resistencia a factores de estrés.Todo iso é

consecuencia da entrada en parada vexetativa e dormición posterior que prepara as

plantas para o inverno .

A produción de plantas é unha actividade que manexa material vivo e como tal, variable

dunha campaña a outra , suxeito a condicións ambientais que non se repiten cada ano e que

non son idénticas en ningín viveiro . por iso , as prescricións que se dan aquí son todas de

carácter xeral ,podendo variar grandemente dun viveiro de un ano a outro.O viverista

deberá , mediante mecanismos de ensaio-erro ,ir axustando estas prescricións ás súas

condicións particulares ao longo dos anos .

Para iso é moi importante o diario do viverista, onde deben rexistrarse e datarse todas as

operacións que se realicen no viveiro .Ademais de coñecer con detalle o que se fixo en

campañas anteriores , o diario tambiém ten utilidade para indagar nas causas de

enfermidades ou outros danos si estos están relacionados con operacións pasadas no

viveiro.

No apartado seguinte descríbense e xustifican as operacións ou labores máis frecuentes no

viveiro .

5

OPERACIÓNS NA PRODUCCIÓN DE PLANTA EN FUNCIÓN DA FASE DE CULTIVO , MÉTODO DE

PRODUCCIÓN E ÉPOCA PREFERENTE DE REALIZACIÓN.

LABORES CULTURAIS SOBRE A PLANTA EN VIVEIRO .

Durante as fases que seguen á operación de sementa e establecemento deberán realizarse os

seguintes labores culturais para a obtención da planta comercializable:

Deshierbe ,escarda ou eliminación de malas herbas que compiten coas plantas de

cultivo.

Repicado : consiste en cortar o sistema radical para reforzalo ou estimular a súa

ramificación.

Transplante :extracción da planta da zona de cultivo anterior para plantala noutras

condicións de espaciamiento na eira (raíz espida ) ou noutro envase de maior volume.

Fertilización : aplicación de nutrientes minerais esenciais para a vida das plantas.

Emenda : na produción a raízdesnuda a emenda consiste na aplicación de produtos

para mellorar algunhas propiedades do chan , como son a súa estrutura e a súa pH.

Rega : subministración de auga á planta.

Control de enfermidades e pragas : o control esixe unha serie de labores preventivos

e curativas .

6

REPICADO.FINALIDADE.TIPOS.

O obxectivo fundamental desta operación é remodelar o sistema radical , reducindo o seu

volume e extensión pero aumentando o seu fibrosidad , é dicir , o número de raíces finas

absorbentes ,creando un sistema radical en cabeleira .a maioría das especies tende a formar

unha raíz principal grosa ,pivotante , que nas eiras a raíz espida adoita crecer en profundidade

.Este sistema radical pivotante é menos adecuado para a plantación , polo seu elevado

desenvolvemento en profundidade , que obligaría a abrir foxos de gran tamaño ,e pola

escaseza de raíces secundarias ,o que reduce o arraigamento e a absorción .Así mesmo , a

extracción desta planta así conformada da eira de cultivo é moito máis difícil e provoca a

mutilación de gran parte das raíces finas que, en terminos relativos , son escasas.Así , o

repicado facilita a extracción da planta das eiras e a embalaxe no momento da venda para a

plantación.

A poda de raíces produce unha reacción da planta que trata de compensar a perda volvendo

formar novos tecidos radicais , aumentando así a densidade de raíces finas.Secundariamente ,

este esforzo adicional reduce o crecemento en altura , o cal pode ser interesante por

aumentar a relación :raíz :talo.

Os tipos de repicado que se practican nun viveiro a raíz espida varían en función da forma de

realizar o corte das raíces:

Repicado horizontal ou en profundidade : consiste en cortar o chan e o sistema

radical horizontalmente a unha determinada profundidade , polo que se secciona

fundamentalmente a raíz principal , que se estende verticalmente .Este labor levase

a cabo mediante un apeiro consistente nunha lámina cortante horizontal que se fai

penetrar no chan a unha profundidade graduable .

Repicado vertical ou lateral :consiste en pódaa das raíces secundarias que se

dispoñen en dirección máis ou menos horizontal .Emprégase un apeiro consistente

nun grupo de discos ou coitelas verticais montados nun eixo perpendicularmente á

eira e separados convenientemente de acordo coa separación de filas na eira

.Aplícase naquelas especies con tendencia a desenvolver en exceso as súas raíces

secundarias e que non desenvolven unha raíz principal pivotante .

Repicado manual : que pola forma de execución adoita ser oblicuo , executado ben

con aixada ou ben con pa xardineira .O repicado manual é moi costosao, xa que os

rendementos da operación son baixos :Realízase só cando a operación é en

extensión moi limitada.

Dado que o repicado deixa un oco no terreo , para evitar o perigo de desecación das

raíces tras a súa realización debe procederse a unha rega que asente o chan e

encha os ocos formados .Por outra banda , a época máis conveniente para a

realización do repique é a savia parada no inverno , xa que con iso posibilítase a

7

recuperación da funcionalidade do sistema radical cando a demanda de auga e

nutrientes reactívese na primavera .

O repicado é unha operación propia do sistema de produción a raíz espida .Se ben , en

colector o repicado das raíces é tanto ou máis necesario que a raíz espida , xa que

unha excesiva proliferación en lonxitude da raíz principal ou dalgunhas secundarias

dentro do envase conduciría a un espiralamiento destas polo interior das paredes do

envase que logo induce o exrangulamento e colapso do sistema radical en plantación.

Por iso, os envases teñen mecanismos para promover o repicado das raíces, que

neste caso coñécese como autorrepicado. Para iso os colectores teñen orificios

inferiores que, ademais dunha función de drenaxe, desecan as puntas das raíces

cando quedan en contacto co aire ao profundar. É dicir, neste caso non se induce a

morte por corte como no repicado a raíz espida, senón que os extremos destas raíces

morren cando saen do substrato. Este fenómeno coñécese como autorrepicado

aéreo. No viveiro en envase, para que o autorrepicado aéreo sexa efectivo as

bandexas dos envases deben estar suspendidas, deixando un espazo entre o chan e o

extremo inferior do envase que permita a circulación do aire. Doutra banda, aínda que

menos frecuente, practícase o denominado autorrepicado químico, consistente en

impregnar as paredes interiores do envase dalgunha sustancia fitotóxica (xeralmente

carbonato de cobre) que provoca a morte de calquera extremo da raíz que chega ás

paredes do envase

O TRANSPLANTE

Realízase sobre plantas dunha savia ou máis cuxo cultivo deséxase prolongar para que adquira

maior desenvolvemento. Cando a planta prodúcese en envase o transplante consiste en

transvasar a planta co cepellón dunha savia a outro envase de maior capacidade, o cal

proporciona máis volume de substrato á raíz e tanbien maior espaciamiento.

8

Cando a planta prodúcese a raíz espida, o transplante implica o arranque das plantas da eira

de cultivo e a súa pantación noutra eira. Devandito arranque implica a mutilación de moitas

puntas de raíz, facendo as veces dun repique que estimula a ramificación unha vez

transplantada.

O transplante pode facerse a man ou a máquina e en calquera caso a disposición das plantas

transplantadas na eira é en filas. Unha das vantaxes do transplante é que se pode axustar moi

ben o espazo de crecemento dispoñible para a planta durante o seguinte período, o que

permite tamén controlar o tamaño final da planta.

PARÁMETROS DE CONTROL AMBIENTAL.PROGRAMADOR.ELEMENTOS.MANEXO.AXUSTES.

O control ambiental.

Nun viveiro contrólanse as condicións de crecemento das plantas , con obxecto de mellorar a

calidade do material producido e tamén de evitar calquera estrés que puidese comprometer

o seu desenvolvemento .

O control das variables ambientais fai referencia a paramétros como a temperatura,a

humidade do aire ou a radiación .No caso de produción a raíz espida dificilmente poden

manipularse estas variables ambientais , dado que o cultivo realízase ao descuberto sobre

chan natural e en extensións relativamente grandes .A raíz espida só poden controlarse os

factores auga e nutrientes mediante a rega e a fertilización .Só no caso da produción en

envase podemos exercer un control relativamente estrito das variables ambientais .e iso

realízase producindo a planta baixo estruturas de diferente tipo.

Control ambiental nos envases.

O invernadoiro é a estrutura que posúe mellores características para gobernar o ambiente

do cultivo ,podéndose modificar as condicións de temperatura , humidade relativa e

radiación.

Temperatura .

A temperatura interna dun invernadoiro pode modificardse grazas a diferentes mecanismos

.A elección dun ou outro sistema á hora de deseñar e contruir un invernadoiro é importante

, xa que afectará á súa eficiencia .A decisión dependerá en gran medida das condicións

climáticas da área onde se atope o viveiro .

Control de altas temperaturas.

9

As plantas poden sufrir shock térmico por incrementos de temperatura interiores que poden

comprometer o cultivo .Este risco é máis grave que o das baixas temperaturas , xa que estas

últimas dificilmente alcanzan valores letais nos invernadoiros.

Nun día asollado e tépedo, nun invernadoiro poden alcanzarse temperaturas de ata 60ºC e

as plantas poden morrer se a exposición a estes valores é longa .Debido a este risco , os

invernadoiros deben ter sistemas de redución de altas temperaturas.Existen varios

procedementos :

Un mecanismo eficiente é a ventilación .consiste en evacuar o aire quente

mediante a apertura de xanelas , permitindo que entre aire exterior máis

fresco. As xanelas poden situarse lateral ou cenitalmente :A ventilación

pódese forzar así mesmo co emprego de ventiladores , que permiten

aumentar a velocidade de renovación do aire.Con todo en ocasións o efecto

refrigerante non é suficiente se as temperaturas son altas .por iso adoitan

incorporarse mecanismos adicionais de refrixeración , como son os

seguintes.

O sombreo que consiste na redución da radiación incidente responsable do

efecto in vernadoiro :O branqueo da cuberta e as pantallas de sombreo son

as técnicas utilizadas. O máis simple é o branqueo da cuberta empregando

carbonato de calcio ou cal apagada , aínda que non é un método custosa , ten

o inconveniente de que debe aplicarse e eliminarse periodicamente , por iso

empréganse como alternativas máis custosas de instalar pero máis fáciles de

manexar pantallas de sombreo.

A refrixeración .Os sistemas de refrixeración máis eficientes baséanse na

absorción de calor da auga , que cambia de estado líquido a vapor (arrefriado

por evaporación ).Para iso o sistema inxecta no invernadoiro aire cargado de

pingas de auga que , por contacto co aire máis seco do invernadoiro ,

evaporase , reducíndose a temperatura .estes sistemas funcionan como

grandes humidificadores .Existen dous sistemas de refigeración:

Os denominados cooling , formados por unha superficie de

evaporación consistente nunha parede de material poroso que se

coloca nun lateral do invernadoiro e que se satura mediante un

equipo de rega .Un sistema de ventiladores forza a entrada do

aire que se carga de humidade ao atravesar o material ,a saída do

aire adoita ter lugar pola parede oposta á que se produce a

entrada.

A nebulización consiste en distribuír no aire do invernadoiro,

mediante equipos especiais, partículas de auga pequenas que ao

evaporarse dentro do invernadoiro reducen a temperatura .

Control de baixas temperaturas.

O quecemento do interior do invernadoiro prodúcese por un balance positivo durante o día

entre a enerxía radiante de entrada e a saínte .Por iso , durante os días asollados non é

10

necesaria achega adicional de enerxía .Con todo , durante os días nubrados e fríos as

temperaturas alcanzadas poden non ser suficientes para o crecemento .

Un procedemento para aumentar a eficiencia dos sistemas de calor é incorporar

unha pantalla térmica no interior do invernadoiro ,baixo a cuberta :ao estenderse , a

pantalla reduce as perdas de calor que se producen pola tendencia ascendente do

aire quente así como restrinxe o volume de aire que hai que quentar , que se limita

á zona comprendida entre a pantalla e as plantas :Adoitan estenderse

preferentemente pola noite , cando son maiores son as perdas por radiación .Ditas

pantallas están construídas de tecidos que incorporan aluminio ( pantallas

reflectoras ),co que se consegue un notable incremento da temperatura nocturna.

A calefacción ten moita importancia en climas fríos .Os sistemas de calefacción son

moi numerosos ,aínda que os máis comúns son:

De auga quente .Estes sistemas constan dunha caldeira

,un quemador e unha rede de tubaxes que se estenden

polo interior do invernadoiro polos que circula auga

quente.son equipos custosos pero de maior eficiencia

enerxética.

Outros sistemas empregan aerotermos ou xeradores de

aire quente consistentes nun quemador e un ventilador

que distribúe o aire polo interior .Ten varias vantaxes ,

como o custo e a rapidez coa que conseguen atender a

unha demanda de aumento da temperatura.os seus

inconvenientes son a irregularidade na distribución do aire

e o seu alto consumo enerxético.

HUMIDADE RELATIVA.

Un control da humidade relativa non adoita ser tan necesario nos invernadoiros que

producen planta forestal , xa que as especies que se cultivan non son tan esixentes como as

ornamentais .Só en casos como os invernadoiros destinados a propagación vexetativa

(enraizamiento de estacas semileñosas)teremos necesidade de fornecer un ambiente húmido

interior.

RADIACIÓN.

Polo xeral as especies forestais e de xardinería son altamente demandantes de luz , polo

que non adoita ser necesario reducir a radiación no interior dos os invernadoiros

.Comunmente ,a redución é unha consecuencia indirecta derivada do sombreo que se

11

estende sobre a cuberta para reducir a temperatura ou da extensión das pantallas térmicas

para incrementar a eficiencia da calefacción no inverno en ambos casos o descenso da

radiación é importante, polo que convén non manter estes mecanismos estendidos durante

demasiado tempo ,xa que vai ahilar a planta por exceso de sombra .

Por outra banda , en invernadoiros situados en elevadas latitudes ou en zonas con moitos días

nubrados empréganse lámpadas para incrementar a radiación ou para alongar o fotoperiodo

aínda que polo xeral, non é un procedemento frecuente en vivers foretáis, pero si en

ornamentáis

Control ambiental en umbráculos a ceo aberto.

Nas nosas latitudes moitos viveiros cultivan as súas plantas en envases ao aire libre.Nalgúns

casos os viveiros dispoñen tamén de umbráculos para verán .Estes son estruturas abertas

onde se aloxan as plantas producidas que requiren protección da radiación solar directa

durante algunhas horas ao día .O umbráculo dótase de pantallas de sombreo cenital e , en

ocasións ,laterais .

Por iso o único factor ambiental que se controla é a intesidad de radiación .No ámbito

mediterráneo as pantallas de sombreo adoitan ter unha transmisión de radiación do 45%

(sombra de 55%).

O control da temperatura , tanto en umbráculos como ao descuberto, é moi díficil de

exercitar .Tan só podemos amortecer certos efectos empregando a rega como ferramenta .

A rega pode atenuar relativamente o shock térmico por altas temperaturas , polo efecto

refrigerante das pingas de auga suspendidas que se evaporan ao redor das plantas .Así

mesmo , a rega é unha ferramenta eficaz para reducir os danos potenciais das xeadas

tardías de primavera ou temperás do outono

CONTROL DOS ELEMENTOS DA INSTALACIÓN DE REGA .

A auga desempeña papeis vitais na fisioloxía vexetal ,principalmente pola súa condición de

“solvente universal” , e permite a captación e o transporte de nutrientes ,é un reactivo

bioquímico fundamental en procesos como a fotosíntesis ;ademais refrixera as follas mediante

a transpiración , reducindo a temperatura en momentos de máxima insolación que podería

danar o aparello fotosintético .Todo iso fai que a auga sexa o maior constituínte dunha

planta , supoñendo o 80-90% do peso fresco.

12

Cálculo das necesidades de rega.

O cálculo das necesidades de rega ten dúas vertentes diferentes :por unha banda , o cálculo

do consumo de auga total do viveiro ,especialmente nos momentos de máxima demanda ,

para o dimensionamiento da instalación ;e por outra , a programación da rega durante a

campaña de cultivo.

Consumo anual de auga dun viveiro.

O coñecemento das necesidades de consumo de auga no viveiro é fundamental por varias

razóns .En primeiro lugar para saber se a fonte de subministración proporciona cantidade

suficiente para a demanda , e en segundo para calcular os elementos da instalación de rega

.As necesidades de auga dos cultivos da planta son variables coas especies empregadas , o

método de produccón de planta (raíz espida ou colector),o sistema de rega (aspersión,a

manta, goteo ), a cantidade de planta que se vai a producir, a demanda evaporativa da zona

e a precipitación natural.Particularmente importante é coñecer o período de máxima

demanda , que na maior parte de España coincide co mínimo estival de precipitacións.

Existen procedementos para calcular , de forma teórica , as necesidades potenciais dos

cultivos .O consumo de auga polo cultivo ten dous compoñentes :a evaporación e a

transpiración , sendo a suma delas a denominada evapo-transpiración .Deste concepto

derívase así mesmo o de evapotranspiración potencial (ETP).A evapotranspiración potencial é

o consumo máximo de auga por parte dunha vexetación que cobre completamente a

superficie e que dispón sempre de auga suficiente no chan .Existen varios procedementos e

fórmulas para o cálculo teórico da evapotranspiración potencial a partir da latitude , a

altitude , a temperatura e o numero medio de horas de sol .A evapotranspiración potencial

anual en España pode oscilar entre os 400mm da Cordilleira Cantábrica ata os 1200 .. da

depresión do Ebro e o sueste de Andalucía e Murcia .Á súa vez , a ETP mensual sofre

importantes oscilacións , desde 0-8mm en xaneiro ata uns 200mm en xullo .A diferenza entre

laETP e a precipitación indícanos as necesidades teóricas de rega.Ao tratarse dun valor

teórico a ETP difire da realidade , debendo corrixirse en base a información que achegue a

experiencia de cultivo durante outros campañas .

Valores de demanda de rega en diferentes sistemas de cultivo.Datos empíricos

Tipo de viveiro Sistema de produción Demanda de rega por

Superficie 1.000 plantas

Invernadoiro colectores

Envases de 160cm3 4.000l/m2x ano 42/95l/semana

Invernadoiro Envases de 230cm3 35-140l/semana

13

colectores

Xeneral Indeterminado 6l/m2 x día en época de máxima demanda

Viveiro mediterráneo ao aire libre

Aciñeira e piñeiro carrasco en colectores de 300cm3

50/70l/m2semana 130-190l/semana

Zonas tépedas frescas

Coníferas en colectores de 490cm3

76-95l/semana

Cálculo e programación das regas.

Cálculo da dose de rega.

A cantidade de auga que hai que aplicar nunha sesión de rega é aquela que sature por

completo o chan ou o substrato do envase , permitindo incluso unha perda por drenaxe

.Devandita drenaxe é importante para previr a salinización do chan por concentración de

excedentes de nutrientes debidos a fertilización, sobre o método en envase .A dose de rega

vén expresada en volume de auga por unidade de superficie (l x m2 xeralmente),sendo

equivalente á altura de rega, que se adoita expresar en mm,1l por m2 equivale a 1 mm .Se o

obxectivo dunha sesión de rega é saturar o substrato ou chan , entón a altura de rega debe

ser aquela que achegue unha cantidade igual á capacidade de retención do chan ou

substrato .A capacidade de retención dependerá da porosidad do chan ou substrato e

corresponde ao que se denominou porosidad de retención de auga .

Ademais da capacidade de retención de auga debemos coñecer , para o cálculo da dose de

rega , a profundidade do chan ou substrato que está ocupada polas raíces , no caso de que

queiramos saturar o perfil no que estas vivan .a raíz espida a profundidade adoita ser a do

repicado (15-20cm) , mentres que en envase é a lonxitude do envase .

Exemplo: calculo da dose de rega para un chan franco-arenoso dun viveiro a raíz espida , cunha

capacidade de retención de auga do 10,5% e unha profundidade de 20cm:

Exemplo: calculo da dose de rega para un chan franco-arenoso dun viveiro a raíz espida , cunha capacidade de retención de auga do 10,5% e unha profundidade de 20cm:

D ₌ 1,05

.20cm₌ 21mm

14

A capacidade de retención de auga da area grosa é moi baixa (4% ou 0,4 mm de auga por cm de chan ), podendo subir ata un 17%(1,7mm/cm) para chans arcillolimosos .Nos substratos para cultivo en envase, a porosidad e a capacidade de retención de auga adoita ser maior , con valores ideais de ata o 50% (5mm/cm).

É dicir , deberían aplicarse 21l x m2 .Está claro que esta cantidade sería a adecuada no caso de

que quixésemos saturar un chan completamente seco .como a práctica aconsella que se

regue bastante antes de que isto suceda, sempre se producirá certo exceso que servirá para

evacuar acumulacións de sales da fertilización.

Outra cuestión importante é o caudal de rega : unha mesma dose pode achegarse en maior ou

menor tempo , é dicir con maior ou menor caudal :Se, por exemplo , o caudal de rega é moi

alto , tanto que supere a velocidade de infiltración do chan , perderase moita auga por

escorrentía superficial .A velocidade de infiltración depende unha vez máis da textura

,oscilando,máis ou menos,entre 7,5 mm por hora en chans franco-arcillosos e 23 mm por hora

en chans de area grosa . Se no anterior exemplo supoñemos unha velocidade de infiltración

(chan franco –arenoso ) de 12,5 mm/h , entón a dose de 21 mm debe aplicarse en 1,7 h .Con

este dato poderemos calcular o caudal dos sistemas de aplicación da auga (bombeo,

aspersores,etc).

As regas deben aplicarse , por norma xeral , a primeira ou a última hora do día , especialmente

no verán , para evitar perdas por evaporación que en ocasións poden ser considerables. Outro

factor de perdas é a intercepción da auga nos talos e follas das plantas, que pode ser unha

parte considerable (ata o 20% do total).Así mesmo , na produción en envase unha parte da

dose pode perderse tamén por entre as bocas dos envases ou a separación entre bandexas

.Igualmente , nos cultivos de especies de folla ancha (carballos, castiñeiros, nogueiras ,

cerdeiras) é importante ter en conta que as súas follas crean unha capa que é díficil de pasar

pola auga da rega , polo que a cantidade de auga e o tamaño da pinga de auga deben ser

maiores.

Programación da rega .

A programación da rega consiste en determinar o momento máis indicado para regar e a dose

de rega que se debe aplicar en cada momento.A frecuencia é variable e debe determinarse

en cada situación.Pa elaborar o calendario deben terse en conta varios factores .En primeiro

lugar,destacar que as necesidades e forma de aplicar a rega son diferentes en cada fase de

cultivo:

15

1. Fase de establecemento : ao realizar a sementeira , ao comezo da fase , o chan

/substrato debe saturarse completamente . Antes da xerminación, e en xeral durante

toda esta fase , a principal perda de auga do sistema é por evaporación a través da

parte superior do envase ou do chan.A rega debe realizarse en pequenas cantidades,

dado que o consumo é pequeno , e con alta frecuencia para ir repoñendo a auga dos

primeiros centímetros onde está depositada a semente.As frecuencias máis normais

de rega adoitan ser diarias ,empregando pequenas doses .

2. Fase de crecemento rápido. Nesta fase a maneira de regar debe cambiar , xa que

agora o consumo de auga non se debe soamente á evaporación senón tamén á

transpiración das plantas .Recoméndase manter sempre os substratos ben

humedecidos (non encharcados). A frecuencia para o método en envase adoita ser

moi alta ,incluso diaria con altas temperaturas.No caso de produción a ráiz espida a

frecuencia adoita variar entre unha rega cada oito ou dez días na primavera e un cada

tres ou catro días no verán.

3. Fase de endurecemento e parada vexetativa.Cando as plantas xa alcanzaron (ou

case) a súa altura final , cara a finais do verán , a manipulación da rega é unha das

maneiras máis efectivas de iniciar a parada do crecemento. Os viveristas adoitan

espaciar as regas , provocando un estrés nas plantas que debe ser lixeiro .As

frecuencias de rega oscilan entre unha ou dúas veces cada dez días

aproximadamente.

4. Fase de parada vexetativa. Durante o período de parada vexetativa (cara a finais de

outono)as regas espacianse máis , xa que as baixas temperaturas fan que as plantas

transpiren moi pouco.No caso de produción en envase é importante que os cepellóns

permanezan húmidos para que as plantas non sufran nunca deficiencias de auga e

para protexer o sistema radical das xeadas.Outra cuestión que inflúe no deseño da

programación da rega é o método de produción.Por norma xeral , na produción a raíz

espida as regas son máis espaciadas e menos frecuentes que en envases. Nos

envases prodúcense perdas adicionalesde auga polos orificios de drenaxe e

autorrepicado do fondo do envase , o que obriga a regar con máis frecuencia

.Ademais , a desecación desta parte pode provocar defectos como o reviramiento , un

crecemento ascendente de raíces que tenden a atopar máis humidade na parte

superior .Así mesmo moitos dos substratos que enchen os envases (particularmente

túrbaa loura )presentan problemas de hidrofobia cando superan certos niveis de

desecación ,polo que posteriormente son moi díficiles de hidratar. Por norma xeral

(salvo na fase de endurecemento ) debemos regar antes de que a planta sufra estrés,

xa que iso reduce o crecemento e o vigor .Regas excesivas son un gasto innecesario e

poderían orixinar problemas de asfixia radical ou pudricións ,así como lavado de

nutrientes .A cuestión é :como sabemos que a planta empeza a estar estresada. Non é

fácil determinar ese momento , pero existen varios procedementos:

16

A apreciación de sintomas visuais nas follas (marchitez) non é un procedemento

certeiro, xa que cando este se prodúcen , as plantas xa sufriron danos.

Na produción a raíz espida adoita acudirse a estudar o estado de humidade do chan ,

ben mediante sensores (higrómetros)cravados na zona de cultivo ou mediante o

recoñecemento visual e táctil dunha mostra ,aínda que isto require xeralmente

bastante experiencia .Na produción envase, un procedemento moi empregado é

extraer os cepellones e observar tamén de forma visual e táctil o grao de

humectación .Este sistema é bastante subxectivo e esixe que o viverista teña unha

gran experiencia.

Un método moito máis obxectivo ennvase é o de pesada .Consiste en regar unha

bandexa ou un conxunto de bandexas do cultivo ata saturar o substrato ,o cal se

detecta cando escurre auga polos orificios inferiores de drenaxe .Unha vez

desaloxada a auga , o substrato atópase saturado ou a capacidade de campo ,sendo

esta a máxima cantidade de auga que pode admitir.Pésase a bandexa e anótase o

valor .as regas deberán aplicarse cando a bandexa debido ás perdas por

evapotranspiración ,reducise o seu peso ata un valor limiar que, para túrbaa loura , o

substrato máis comunmente empregado , adoita oscilar entre o 80% (sen estrés) e o

65 % (estrés moderado ) do peso en saturación :O primeiro valor adoita utilizarse

durante a fase de crecemento rápido e o segundo durante a de endurecemento.

Elementos dunha instalación de rega.

Depósito regulador : necesario cando a fonte de subministración non garante o caudal

demandado polo viveiro nalgúns momentos do ano :O tamaño do depósito debe

permitir fornecer auga á zona de cultivo nos momentos de maior demanda .

Sistema de mestura e inxección : é un conxunto de depósitos onde se produce

mestúraa da auga con aqueles produtos que irán incorporados na rega para a súa

aplicación sobre o cultivo,fundamentalmente fertilizantes.

Grupo de bombeo :conxunto de motobombas para absorber e impulsar a auga á

presión demandada polo sistema de rega, desde o pozo ou depósito ata os

elementos de aplicación final de auga ao cultivo .

Tubaxes principais de transporte de auga (tubaxes “nai” ):constitúen a rede de

distribución xeral que reparte a auga por todo o viveiro e alimentan a rede de

distribución sectorial.en xeral , o trazado das tubaxes principais debe facerse ao

longo da infrastructura dos viarios.

Tubaxes secundarias de distribución de auga:son a rede de distribución que recolle a

auga das tubaxes principais das que derivan e envíana aos elementos finais de rega.

Elementos finais de rega: reparten a auga sobre o cultivo , sendo diferentes segundo

o sistema de rega :aspersores , difusores ,goteros .

17

Elementos auxiliares ou complementarios, necesarios para optimizar o rendemento

da instalación :programadores autómaticos para fixar a dose e a frecuencia das

sesións , filtros e electroválvulas.

Sistemas de rega nun viveiro

Os sistemas de rega máis frecuentes nos viveiros son:inmersión ou imbibición (rega a manta )

e aspersión : Exixte tambiém algún outro procedemento , como a rega localizada.

A rega a manta ou por inmersión realízase mediante a inundación completa da eira.

A rega por aspersión consiste en aplicar a auga sobre o cultivo desde arriba , coma se se

tratáse de choiva artificial , mediante uns elementos finais de instalación chamados

aspersores ou difusores .es o sistema máis frecuente nos viveiros na actualidade , tanto en

envase como a raíz espida presenta vantaxes moi importantes .

É un sistema eficiente en comparación coa rega a manta , xa que o cálculo e a

distribución da auga son moi precisos.

Evita a compactación superficial o chan.

Reduce o perigo de descalce da semente na fase de establecemento .

Pódese graduar a profundidade alcanzada pola auga no chan para tratar de limitar o

alcance das raíces.

Non require nivelacións previas do terreo moi precisas.

Emprega pouca man de obra.

Non achega sementes de malas herbas.

Pódese incorporar co rega doses precisas de abonos , funxicidas ou insecticidads con

baixo custo de distribución.

Pode empregarse na redución de danos por xeada .

Un dos elementos fundamentais na rega por este sistema é o aspersor /difusor .Os

aspersores son dispositivos de rega que adoitan conectarse desde o chan e

proporcionan amplos radios de rega e pinga grande . con todo , os difusores adoitan

suspenderse no alto dunha tubaxe e emiten a auga con menor radio e tamaño de

pinga , aínda que adoitan ser máis uniformes .

Segundo o método de produción de planta , dimensións das eiras ,etc,haberá que

elixir o tipo máis conveniente :En cultivos a raíz espida , e segundo a anchura das

eiras , pode permitirse a colocación de aspersores con grandes radios de superficie

mollada (>5m) :con todo , en cultivo en envase , adoitan empregarse difusores de 2-3m

de radio .Así mesmo , outra característica que se debe considerar na elección dos

aspersores ou difusores é o tamaño da pinga .por norma xeral prefírese pinga fina , o

cal permite unha repartición máis homoxénea da auga e evita o descalce da

semente tras a seménta . con todo , a pinga fina que proporcionan os difusores ten o

inconveniente de que se desvía moito co vento :por este motivo , no cultivo a raíz

espida ou en envase ao aire libre adoitan empregarse aspersores de pinga máis grosa

18

, mentres que nos invernadoiros ou umbráculos de cultivo en envase adoitan

empregarse difusores.

Outros sistemas de rega , como a rega localizada ou rega por goteo , consisten en

aplicar a auga a cada planta desde a liña de rega situada no chan .Ten aplicación nos

viveiros para a produción de plantas de gran tamaño , ben a raíz espida ou en

macetas grandes. Consiste nunha rede de tubaxes (xeralmente de polietileno)cunha

saída individual para regar unha contorna reducida de cada planta .A maior vantaxe é

o aforro de auga que supón , xa que as perdas por evaporación e por escorrentía son

mínimas.