santana, a!bert : urazandik na a. errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean...

18
Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco SANTANA, A!bert o : "Urazandiko nao a. Errenazimenduko untzien adierazpen bat", /fsas Memor/a. Rev/sfa de Esfud/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 316.-346. or.

Upload: others

Post on 20-Jun-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Revista de Estudios Marítimos

de! País Vasco

SANTANA, A!berto : "Urazandiko naoa. Errenazimenduko untzien adierazpen bat", /fsas Memor/a. Rev/sfa de Esfud/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 316.-346. or.

Page 2: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

L/razancMro naoa. Frrenaz/mendu/ro untz/en aof/erazpen baf ^

A/berfo 5anfanaU./V.F.D., Bergara

/-/arebarn'z/tro Z;o^o bafean /andufa/ro unfz/ zafanaren /rud/'a Dono5f/'a/ro Unfz/ Museo/ro era ru5/refa /raun/rorra osafzen dufen p/'ezar& eder efa b/'f-

x/enefa/ro baf da.5 zmJro 5a/ronfa5una besfer/Tr ez duen baxuer//ebe f/'n bafen b/dez, /fsa5 o/a-

fuen arfean dab/'/en unfz/ band/ bafen es/ru/'n a/de/ro 5a/bef5a aur/rezfen za/'gu s/'nesgarr/'fasun bandzz, o/ba/aZ; zurrunera /ofufa d/'fuena. /&a5unfzz'aren brandaren aurrean, b/'ru sabafs-bosfo fa/7afu d/'ra efa fxoparen afzean, erazfun bafef/'/r z/'nfzz7/'A;, /rafea baf /7rus deza/regu. Furen arfean /ofurarz'/r ez dufe/a d/'rud/'fen 5z'nbo/o efa /rud/en mu/fzo bau mar/ro mo/durafuz/ro /roadro bafen barruan agen da b/'erog//f/7ro b/'fx/'a ba/7/fzan, efa bere fama/na/r ma fa nagus/'aren /'/rurr/'nfxoa gaznd/fzen du.

ía/'/afufa/ro bar/andu band/ bau Mufrz'Aru/ro fGzpuz/roa) Urazand/ efxe/ro bonda/r/'nen arfean aur- /rzfu zen, efa bone/r 7989an y'asan zuen sufearen ondoren es/rurafu zufen. Urfe bafzu/r berandua- go, 7993an, efxe zabar borren bonda4r/'ná¿( erabaf 5unfs/fua/: /zan z/'ren, orube buR fr/'sfe baf ufz/z. Areifz'an aza/fzen dz'ren orr/a/dea/r, erabafe/ro 5unfs/'dura ba/'no /ebenago /dafz/ z/ren, orduan, Urazand/7ro bormefan bere /ragane/ro zenba/f afa/ efa abazfufa/ro b/'sfor/'a/r /ra/rur z/'fezZreen arfe­an.

OrduraÁro, /7rerfza/7e bafzue/r, M/'gue/ ¿aburu/r ' euren arfean, G/puz/roa/ro /ro5fa/de/ro berr/e- fan aur/r/ z/fez/reen /'&asunfz/'en ad/'erazpen bonen efa borre/aAro beife bafzuen /nferesaz obarfa- raz/ zufen, XV/. mende/ro eu /ra/ naoen /fxura efa fama/na ezagufze^o oso /furn /7ronograf/7:o era- b/7garr/fzaf barfuz. Urazand/'n aza/fzen den unfz/'a/r, ba/'n zuzen ere, XV/. mendearen b/'garren erd/'an «embarcac/'one5 gue formaron /a esp/'na dorsa/ de /a f/ofa af/ánfz'ca e^paño/a» bon'efa/ro bafen ezaugarr/a/: ba/'f/'fu.' M/cbae/ Bar/diame/r azferfu duen «nao de u5o mú/fzp/e» de/a/ro borz'e/r, gerrara/ro armadefan /razno/zfu efa b/7dufa /b/7fzen z/renean ga/eo/ /zena barfzen zufena/r.

Fus/ra/ naoen ezaugarr/ fe/rn/'/roe/ buruz za/anfza ugar/ dago ora/nd/Tr ere arg/fu gabe, ba/na Urazand/Troaren anfze/ro ad/erazpen p/aíf/Troen, /f5á5unfz/ de^berd/nefa/ro ar/reo/og/ ge/d/bnen efa /no/z arg/fara gabejo ag/'n'feg/efa/ro do/rumenfaz/oaren azfer/refa farfe/rafua/r, ga/'ar/ buruz nab/' oa a/derafufa/ro ezagupen f/dagarr/a/r f/n/rafze/ro b/de eman dufe az/ren b/ bamar/radefan

O/narr/ bau -ad/'fua/r /rez/rafzen d/fuen ez/nbe5fe/ro bu&uneez ga/n- g/'za/r/ b/5for/7roarengan- d/'/r efa /ebena/d&o /'&aiunfz/'a/r beza/aZro /ru/fur freína /'/raragarn bauen b/dez aza/du z/'fza/'z /'gun g/'zarfe efa perfsona/engand/Tr burb/Vago garamafzafen ga/dera berr/'en sarea era/'/r/fze/ro beza/'n sendoa da dagoene/ro. Ora/'ngoan, Urazand/'Áro baxuer/zebea, /fxuraz ba//'o gufx/'/ro e/emenfua, ab/'aburufzaf barfuz, gaur egun ora/'nd/'/r ere z'/unfa$unean agen zaz'z/rz'gun gara/ efa g/za/r/'a/r bobefo ezagufze/ro m/'Árrob/5for/'a-ar/7refa eg/fen a/'afu/ro gara.

* A/be/to Sá/itána/í /dafz/ d/fu Urazánd/r/ buruzbo b< arf/Zíu/uefáZro argazZí/ oínaZ;.Z. MBURU, MZgue/.' «7a/one$ en /a /itsfor/a de /a arqu/fecrura navaZ ¡/asea (7Z);>, Itsasoa, ZZ. aZean, Donosf/a, Z9S7.2. e/SR/tT/MM, M/c/iae/.' «Z.a consfrucoón nat/aZ ¡/asea en eZ sZg/o XV/; ¿a nao de uso mú/Rp/e», Cuadernos de sección de Historia-

Geografía, 3. zZ:/a., fusZro / asZrunfza, Donosf/a, Z9S4. C45/SDO ÍO ÍO , 7osé /.u<s; Los barcos españoles del siglo XVI y la Gran Armada de 1580, Madnd, Z9SS. /dem; «ios barcos de/ Af/ánf/co Zbén'co en e/ s<g/o de /os DescuMm/enfos. AproxZmacZón a Za deZ/n/oón de su perfZ/ f/poZógZco;), Andalucía, América y el mar. Actas de las IX Jornadas de Andalucía y América, Un/vers/dad de 5fa. M ' de de Za Rab/da, /989.

J?. Ga/án buruzZro /Zfer/;efan'Z; bem'enaZ; ondo azaZdufa daude bonaso Zanean: AíBMO/, Xab/er ef aZ//.' «íransporfe y navegac/ón en /a Gu/púzcoa de/ s/g/o XV/; 5u cap/'faZ Zmpo/tancZa como Zacfor económ/'co creador de r/'queza Znfer/or», Mundaiz, 44.zZr/a, Uzfa/Za- Abendua Z992, Donosf/a, 43-95 orr.

Page 3: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Urazand/Ro afa/arr/aren mer/fua ez da berfan /andufa/ro /rud/ za/rarrena, de Zrr/'bafu ondoren abazfen ba/f/ra, ba/'en b/farfez ordea, efa ego/r/ /nferprefafuz gero, bega/d/ra/ro au/rera /zango dugu efa go/f/R gara/ barfa/ro gerfaera efa prozesu garranfz/fsuenefa/roren bafe/ro /e/ru/ro pnb//e- g/afu /Zafe/ro au/rera emafen d/gufe/a ba/z//r.

7. LZBAZA/VD/RO APP/O M ÍAPPA R; DEBA F71A MLZ7B/RU APTERO B/Z/ÍZALZrazand//ro efxea bere az/ren urfeefan, ZurzorurZ/r efa fe//afur//r gabe/ro /au bormarfe/ro bezur-

dura fr/sfe baf zen, /ebena/d//ro edoze/n ospe ne/rez gogoraraz zeza/reen zabar/r/n pobrea. Deba /fsa- sorafzen den /e/ruan zegoen, Mufr//ru/ro barruf/an, ba/na /zena/r bera/r (as/roz geb/ago erab/7/ da, LZrazeme/f/ edo «forre de/ Pasaje» ba/no, /zen baue/r/n ere ezagufzen ba/fzen), efor/r/zuna Deba/ro berr/ar/ /ofze/ro bo/raz/o b/sfor/Ro /rmoa ager/an uzfen zuen, /fsasadarraren ub/dea/r besfer//r ez ba/- fzuen band/'/r bere/zfen. /zan ere, Mufr//run /nor/r ezzuen efxe borren a/pamen/R eg/fen Urazand/ /ze- naren b/dez -uraz band//r-, /ba/aren besfe erfzean dagoena/r ba/ram/r erab/7 ba/feza/re fopon/mo bor/; bau da, es/ u/n urbazferra efa Deba uda/err/a bere geograf/a perfsona/aren ordenafuen ardafz g/'sa barfzen duena/r.

Dena de/a, auz/a ez da /zenaren /nguru/roa ba/ram'/r. Be/auna/d/efan zebar, efxe/ro jabee/r, Arr/o/afarre/r, Deba/ro auzofarre/r/n bafera b/z/fze/ro borondafea aza/du zufen zenba/f e/r/nfzen b/dez, a/d/ berean Mufr/'/run berfan egofear/ u/ro eg/n gabe. /.e/nuz/ro /r/dea/r berr/ borrefa/ro Sanfa Mar/a /a Pea/ parro/r/an bafa/afu, ez/rondu efa /urperafu z/fuzfen geb/enefan b//da/roa/r gabarraz eraman bebar z/fuzfen arren/ efa /fsasa/de/ro b/ berr/a/r e//rarren aur/ra mendeefan zebar jarr/ z/fuen barruf/e/ buruz/ro efengabe/ro arazoar/ zego/r/onez, /ba/aren /ronfro/ar/ buruz/roan ba/n zuzen ere, Debaren a/de agerfu z/ren bef/. bafzuefan besfeefan ba/no nabarmen/r/ago. Mufr//run b/z/ z/ren, ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura nab/ zufe/a/ro.

Erd/ Aroaren ama/eraz gerozf//r, efa /aurebun urfeefan zebar gufx/'enez, L/razand//ro dorrea Mufr/'/ru/ro b/zfan/ee/r Deba /ba/aren unfz/feg/ra /r/sfe/ro erab/7 zeza/refen /urre/ro pasab/de ba/rarra /zan zen. Rosfa/de/ro b/de b/sfor//roaren, Af/anf//ro/ro naoe/r euren sa/ga/a/r garra/afze/ro arradaren efa Debaren /barre/ro /b/7b/de nafura/a /ba/ez ama/fzen zufen fxa/upen arfe/ro /ofuragunea bera zen.

Ha/ere, gerfaera bonen garranfz/a ez da areagofu bebar, e/r/a/def//r mendeba/dera /urref//r garra/afzen z/ren sa/ga/en bo/umena begoa/def//r /parra/dera barrua/de/ro /barren /b/Zb/dea jarra/fuz garra/afzen zenaren a/dean oso murr/fza ba/fzen. Rosfa/de/ro b/dea b/garren ma/7a/roa zen gara/ barfa/ro Z:omun/7raz/o sarear/ dago/r/onez /b//b/de bau, jaforr/z B/z/ra/Ro e/r/a/de/ro es/rua/deefa/roa zena/r, Mufr/Ru zebar/rafu efa Asf/garr/b/a /barraren /nguruf//r barrua/dera ab/afzen zen, gaur egun­go /fsás-ma/da arr/s/rufsua/r sa/besfuz. Aurrerago, Urazand/n, /fsasoare/r/n fopo eg/fen zuen berr/ro ere, Busf/ñaga baserr/aren /nguru/ro sa/ran ma//rarfsua ja/fs/ ondoren.

Urazand/, orduan ez zegoen zub/aren burua zen.' b/da/ar/e/r e/r/a/de/ro erfzera eramango z/fuen gabarra aur/r/fu/ro zufene/^o /ra/a. Perfsona ugar/ /garofzen zen band//r, efa, X^/. mendean beb/n//r beb/n, /fsasa/de/ro b/ berr/efa/ro b/zfan/ee/r doba/n//r eg/n zeza/refen, berfa/ro uda/e/r erd/bana orda/nfzen ba/fzufen gabarraren era//runfza efa manfen/mendua. Debaren /fsasora/refaren probe- fxamendu e/ronom/Roa ere b/en arfean banafu bebar ornen zufen, 7568/ro S/a//ado//de/ro Pea/ Gbanc///er/a-ren epa/ bafean gogorarazfen zenaren arabera,' ba/ere, Deba/ro ag/nfar/a/r euren a/de- /ro abanfa/7a/r /orfzen sa/afu z/ren efengabe, efa borre/r auz/ ga/zfofu efa baferafze e/r/fa/d/ zurru- na/r erag/'n z/fuen XV// efa XV7/Z mendeefan zebar

Ezagufzen den /eben epa/aren urfe borrefan berfan, 7568an, Urazand/Ro b/zfan/ee/r ezusfe/ro profagon/smoa /zan zufen //s/rarrefan, odo/fsua /zan z/fe/reen usfegabe bafean sarfu ba/fz/ren. Juan Perez de Arr/o/a/r efa bere seme .Zuan Ocboa/r Mufn'/ru/ro g/zon fa/de a/'rafu bafe/r, besfe berr//ro a/^afear/ aurre eg/n efa bere ag/nfar/ ma/r/7a /renfzeagaf/'/r g/'/fzaperafu zufen euren berr/R/'de baf as/rafze^o asmoz, Debajo berr/a erasofze/ro es/rafu z/fuzfen arma/r es/rura ez z/fzafen /orfu zufen 6

LZrazand/Ro Arr/o/afarre/r, ora/ngoan, besfe bafzuefan beza/a, Debaren a/de jo/rafu zufen euren /nferes e/ronom//roa/r babesfu nab/r//r. /fsaso/ro /ndusfr/a efa /tsas-fraf//roare/r/n /ofura esfua zufen /nferesa/r z/ren baue/r, Gasfe/z, b/de mofzenef//r, bau da, Deba/ro /barref//r, /rosfa/deare/r/n /ofzen zuen mer/rafar/'fza-/b/7b/dearen ar/nfasuna gordefzean o/narr/fua/r.

4. Donosf/a/ío f^zbarruí&o F//ston\4rtx/boa. Deba/ro Santa Mana e/Zz-ar/x/boa. 3ata/o ¿/burua /.5. GOROSáBE/, P.' Noticias de las cosas memorables de Guipúzcoa, B/rrarg/farafua, B//bo, 796/, 72S-730 orr.6. AZPMZU RORZ4, osé /Snton/o.' Sociedad y vida social vasca en el siglo XVI. Mercaderes guipuzcoanos, //. a/ea, Donosf/a,

7990, 30/-302 orr.

Page 4: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Deba /ba/á /fsasoratu ba/no /ebenfxoago, f. Pérez de Casfroren Desembocadura de/ r/o Deva /Zfograf/án (Madr/7, X/X mendearen erd/a/dea. Unfz/ Museo/ro b//duma, Donosf/a). Deba /ba/aren bo/ra/ean zegoen /:a/a, tx//«'a /zan arren, Pen/ntsu/a oso/fo porfur//r garranfz/fsuenefa/;oa /zafera /r/fs/ zen XV/. mendean, Gazfe/a/;o erresumaf//( f/andesera efa Franfz/ara b/da/tzen zen arf//e guzf/aren %70ef/7r gora be/tan unfz/rafzen ba/fzen. /W/o/afarre/r profagon/smo baun- d/a /zan zufen /tsas mer/rafar/fza jor/ ba/ían efa efxea f/rud/aren es/ru/na/de/roa) /e/ru ez/'n ego/r/agoan zufen, unfz/en joan-eforr/en ze/afar/.

Desembocadura del río Deva. (Litografía de E. Pérez de Castro. Madrid, mediados del siglo XIX. Colección Museo Naval, San Sebastián). Durante el siglo XVI el pequeño fondeadero del río Deba se convirtió en uno de los puertos más activos de la Península, llegando a embarcar más del 10% de las exportaciones totales de lana que la corona caste­llana enviaba a los estados de Flandes y al reino de Francia. La familia Arrióla tuvo un destacado protagonismo en este intenso tráfico mercantil que discurría, literalmente, a la puerta de su casa (a la derecha de la ilustración).

XV/. mendearen ¿¡/'garren erd/'an, L/razand/Tro jabe erag/'n/rorraZr eus/ra/ /Ysasbazferre^o fam/7/a mar/ne/en ereduzÁro adref/p&oaAr z/'ren. Fo/r/Tro ar/'sfo/rraz/'aren /ddeízaf harta aba/ /zafeAro nab/7roa ba//'ab/'de bazufen, ba/'na aberasfasun bor/ jaso berr/'a zufen, ez ba/Yzen Zurraren usf/'a/refa edofa jaurerr/efa^o pr/'b/Veg/'o zabarre/ es/rer /orfufaAroa. Arr/o/afarra^ ez z/'ren /anda-eremuZro errenfaÁ: mer/rafar/Yza-abenfurafan /nberf/Yu z/Yuzfen /bongo /e/nu zabar a/derd/YarreAro arbasoen ondoren- goa/r, euren d/rufza edo bondamena /Tsasoan /anfzen zufen /anb/dezÁro /tsasg/zona/r ba/z/'/r. Gara/ barfa^o ag/'n'e -//'buru bonen besfe ata/ bafean aza/fzen denez- efengabe^o mug/'menduan des- Arr/bafzen d/Yuzfe.' Af/anf/7roa euren unfz/'efan edo besfeenefan zebarÁrafzen dufe íernuan ba/eaA; barrapafzeÁro, Franfz/aZro /roifa/dean zebar /b/7fzen d/'ra Araba edo Frr/oxa/ro arf/7ezA;o za/ruaÁ; ¿o/'ra efa Senado (TVanfes, ¿e /-/as/re edo /?ouene/ro) Zra/efara eramafe/ro efa pen/'ntsu/a erd/'a /ngurafzen dufe 5es//7/ara F/'báf; Oñaf/ efa Arrasafe^o /ngudeefan /andufa/ro burd/'na eramafe/ro. Bera/en dorre- f& mer afar/fza-Áronpa/'n/'a jaso, /Ysasunfz/'a/r /Ysasorafu efa naoa/r efa pafafxaZr armafuaraz/ z/Yuz- fen, sa/ga/en /rarga/r euren sofoan berfan zuzendu z/Yuzfen efa /barraren efa /Ysasoaren arfean, ba/ efa /fsasadarraren b/ erfzen arfean ere mug/Yzen zen guzf/'a Aronfro/pean /zan zufen. FsArua/de o merAiafan'fzar/' pu/fsoa barfze^o /ro/ra/e/ru pr/'b/7eg/'afua zufen efa /a guzf/aren berr/ /zan zufen.

Arn'o/a farraAr L/razand/ efxe esfrafeg&oan no/'z /nsfa/afu z/'ren ez da /'gu. Dorrefxe/ro gera/r/'n& zabarrena^ XV. mendearen az^en urfeefa/roa/r d/ra, ba/na /ebenago/ro besfe era/7r/n bafen ga/ne- an era&/YaÁroaÁr /zan da/Yez/re. S/'dez^o b/pofes/ /audagarr/ bafeA: fam/7/aren adar bonen efa besfe bafzuen jaforn b/sfor/7roa Debajo Arn'o/a auzoan Aro/rafzen du, efa /Ysasadarraren erfzera /e/rua/- dafzea, X/V. mendean bern'a /fz/adro gara/'etaf& gaur egungo Zro^apenera ja/Ys/ zenean erag/'nda- /ro mug/mendua /zan ze/a d/'o.

Arn'o/a bernsAra gaur egun F/ord/ Gaña mend/s a-Arafearen /augune bafean b/7dufaAro bosf base- rn'en mu/fzo baArefsuá da efa /tz/adro parro/r/ra/no bedafzen da. Ffxeefa/ro b& -BeñeÁr efa Go/enengoaÁ'- XV. mendearen bebera/d/an era/7r/ z/Yuzfe/a ager/an uzfen dufen afe efa /e/bo gof/'- /roa/r d/Yuzfe. Arr/o/a/ro Zro/ra/e/ru panoram/7rof/' , 200 mefrofara dagoenez, /Ysadarraren azaren

Page 5: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

meandroa/r //rus da/Yez/re, ba/ efa bondarfza, Debajo berr/'a efa Urazand//ro dorrea ere. frd/ Aro/ro /anda-berr/aren /raupen /rasu f/p//roa da, Monrea/ f/tz/arj uda/err/an 5arfufa/roa bere fundaz/oaz gerozf//r f7294f/'Zrj efa Debaren bo/ra/ea/r es/ra/nfzen z/Yuen mer/rafar/fzara/ro au/rera onenen /e/ru- /ro aparfa, «cerca de/ agua, en /a r/bera de/ mar» egofeagaf//r. /no/z ez dugu ja/r/ngo Arr/o/a/ro g/zon ausarf bafzu/r urbazfer borrefara 7843an Deba sorfu zenean gerfafu ofe zen, ba/na eg/a esan, dorre bor/ berr/aren parean era//r/fzea/r ez /u/re zenfzur//r /zango urfe bor/ ba/no /eben.

2. (JRAZAA/D/KO DORRF7XEA F ÍA ATf/CO /VA O AUrazand//ro dorrefxea era//runfza b/ograf/a Zronp/exua duen era//r/n baf da. Dorrefxe f/tu/ua/r

bera/r f/po/og/a ar/r/Ye/rfon//roar/ dago/r/onez, def/n/z/o o/rerra emafen du, jaforr/Z /zan zenaren erre- ferenfz/a eg/Yen ba/Yu, efa ez az/ren /au mendeefan zebar /zan zenarena. Dorrea/r no/zba/Y a/da/refa borf/Yza/r jasan z/Yuen efa bere basera/ro /Yxura /afza ezf/Yu zufen ego/fz-efxe eroso b/burfzera/no.' fa- fxada nagus/aren or/enfab/dea a/dafu zen, /e/bo arg/fsuagoa/r jarr¿ afe zabarra/r /Yx/ eg/n z/ren efa ordu/ro modar/ bobefo z/boaz/r/on berr/ bafzu/r zaba/du. Due/a b/7abefe bafzu/r arfe, Urazand/7ro barres/ bondafuefan anfzeman z/Yez/reen a/da/refa bauefa/ro as/ro. Gaur berandueg/ da jadan/7r.

ffxearen b/sfon'a, era/'/runfza/ro e/emenfue/r ad/erazfen dufenez, frd/ Aroaren ama/era/ro une mugagabe bafean basfen da, 7500 urfef//r burb/7e/roa nab/Yaez. L/razandi /ebend/'/r ban bazegoen, o/narr/efaf/'/r b/rrera/'/r/ zen efa bebe-so/a/rua, saba/ a/fu/ro /oge/adun so/a/rua efa fe/7afu azp//ro gan- bara band/z osafufa/ro dorrefxe fx/'/r/ g/sa anfo/afu zufen.

O/afue/r z/pr/sf/ndufa/ro /urzaf/ bafean /ro/rafu zen, efa oso deserosoa zen /rosfa/dearen gora- bebera efa arro/ren ga/ne/ro z/mendapenaren za/7fasuna ze/a efa.

f/orre/a/ro /e/ru bafean efxea era/'/r/fzea oso za/7a /zango zen, ba/na Arr/o/afarre/r ez zufen besfe au/rerar/Tr, ban ama/Yzen ba/Yzen Mufr//ru/ro b/dea, efa bango /b/'/b/dean efe/r/na afera nab/ z/'ofen. Asmoa ba/'n garb/ /zanda, efxearen /eben fafxada /b/7b/'de borrefara zuzendu zen, mendeba/dera, efa efxeb/z/fza/ro sarrera nagus/'a ban //rus geneza/reen sunfs/Yua /zan zen arfe, ar/ru o/7'bar /z/rufa- fua, dobe/a/ /aburduna efa berfara /gofze/ro desagerfu den barr/z/ro afar/Yxo edo es/ra/7era zuena.

Efxearen b/garren eg/Ye/roa jabeen mer/rafar/Yza-ab/aguneefara/ro o/narr/ /zafea zenez, /fsasora zaba/dufa/ro afe band/ baf zuen, bebe-so/a/ru/ro b//feg/ra/ro sofoan sa/ga/a/r sarfze/ro. /fsas beberá dagoenean afe bone/r/n /erro/rafufa/ro /eborrerafu efa des/rargafze/ro arrapa/a /Zrus da/Ye/re; /rosfa/- de/ro errep/de berr/'a eg/n zenean esfa//Ya efa erab/7erar/7r gabe gerafu zen /ra/ fx/'/r/ baf. Dorrearen sarb/'de baxu bonefa/ro ar/ru zorrofza ora/nd/Zr ere erab/7 z/Ye/reen ba/na bau ere esfa//Ya zegoen, ora/ngo bonefan, mende baf beranduago eranfs/ zen ferraza era/ro eg/Yura bafez.

Dorrefxearen borma //unen arfean Arr/o/afarren b/ru be/auna/d/ baz/z/'ren euren efxeb/z/Yzan /a a/da/refar/Zr efa erreformar//r sarfu gabe . 77a/ere, era/'/r/'n zabarra, eredu zabarZr/Yuen arabera era/Zr/- fa/roa efa frd/ Aro/ro bander/zoen ar/r/fe/rfura m/7/Yarre/r//ro zorduna az/ren f/nean, zabar/r/Yua gera­fu zen bereba/a b/ //ruspeg/faf//r; bafef/'/r, /am/7/'aren bofere eZronom/'Zro bazZrorrar/ zego/r/onez, efa besfef/Zr, efxeb/z/Yza aberafs baf/ buruz/ro /ronfzepfu errenazenf/sfa berr/en arabera.

XV/. mendearen ama/era a/dera ag/an efxea b/rrera/Zr/araz/ zuen sufe edo erorfze parfz/a///r /zan zen ba/na, ezusfeZror/'Zr gerfafu gabe ere, Arr/o/afarren errea//Yafe mafer/a/aren efa euren dorre ume/aren arfe/ro gero efa a/denfze band/agoa nab/7roa arrazo/ bazen 7585-95 urfeefan b/rmo/- dapena p/anfeafze/ro, efa pro/e/rfu berr/a/r jaraunts/fa/ro orubearen /Yxura guzf/z a/dafu zuen.

fz da/r/gu /ana/r d/se/'nafu efa burufu z/'fuen ma/su barg/na ñor /zan zen, ba/na f/bar/ro /sas/jau- reg/a eg/n zuen bera /zan ze/a esafe/ro nab//roa anfze/rofasun forma/ badago. 8/ era/Zr/nefa/ro bufsar- feen d/se/'nu efa proporfz/oen beg/b/sfa/ro anfze/rofasunez ga/n, /sas/Yarra/r Arr/o/afarren b/ be/au- na/d/en mer/rafanYza-baz/r/de nagus/a/r /zafea/r ere usfe bor/ /ndarfzen du.

ArZr/YeZrfuaren /zena ma/su ZrZas/z/sfa g/puzZroarren /eben be/auna/d/an b/7afu bebarZro dugu, M/gue/ deAramburu ^anfz/s/rofarraren /ra/rafs/a/ryarra/fuz, berrerafar/zp/'r/Yuzorrofzean bez/'ba/Yzen. 77/pofes/ g/sa susma da/fe/re Urazand/'/ro b/'rrera/'/refa p/anoaren eg/7ea frrez//e/ro Hernando de ío/d/ barg/na /zan ze/a, ma/su frebea efa f/bar/ro /sas/Yarre/r bu/fzafur//ro zenba/Y pro/e/rfu ar/r/fe/rfon//rore/r/n zuzene- /ro /ofura zuena

7. Deba/ro fundaz/o /Tarta. <4/gec/rasen emana 7343,/ro e/ra/naren ?7an.S. UrazandAo / rr/o/afarren ondore-erroa ondorengoa ;zan zen XM mendean; Juan Pérez de /Srr/o/a (75/4-75 /nguruanya/oa),

Juan Ocboa de /Srr/o/a (*7545 /nguruan), Juan D/az de árr/o/a (7577) eta ásenc/o /Srr/o/a (7599). (7/rus /roadro genea/og//roa 386. ornan). Gure usfez dorrearen berr/ unfzá/r Juan D/azen gara/an eg/n z/ren.

9. ARR4ZOL4 FCWfVfPR/A Mar/a fundón ; Renacimiento en Guipúzcoa. Vol.l. Arquitectura, Zed., 7988, 757.orr.

Page 6: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Mufr;/ru/;o Urazand/ dorreíxe/:o /eben o/ne/ro afea. Ba//fe/:e afaburua- ren ga/nean agen den /fsasunfz/á La Trinidad <zene(roa /zafea; 372 upe/be- fe/tro unfz/ bura Juan Ocboa eta Juan Pérez de árr/o/a ana/e/; 7 582an eg/na zen Marf/'n López /sas< e/barfar mer- /rafar/ aberafsareÁ:<n bafera. Urfe bar- fa/;o e/;a/nean /fsasorafu zufen, Joaqu/n de Pefen unfz/buru ze/a efa b/ruroge/ mar/ne/ z/fue/a, Ternuara ba/ea/r barrapafzera eg<nda/;o Á:an- pa/'na batean. Dena de/a, frregearen ag/nduz 7583an bab/'fu eg/n zufen efa ázorea/r /;on/:/sfafzera ah/afufado b/garren guda-unfz/d/an sarfu zufen. Berroge/fa bama/'/;a unfz//ro efa berrebun efa berroge/fa bamarso/da- du eraman z/fuen orduan efa /s/a íerce/'ra barfu zufen. Guda barfan ber/oz7;o zaur/a/; eg/n z/z/í/ofen un- fz/aren jabear/, Juan Ocboa de árr/o/a ¡i;ap/fa/nar/. <!4rgaz/;<a.' Fnr/que /Syer- beren arfx/boaj.

Puerta de ¡a primera planta de la desaparecida torre de Urazandi (Mu- triku). La embarcación oceánica la­brada sobre el dintel pudiera identifi­carse, como hipótesis más plausible, con ¿a 7r/n/dad, una nao comercial de 372 toneles armada en 1582 por los hermanos Juan Ochoa y Juan Pérez de Arrióla, en parzonerfa con el acaudalado mercader eibarrés Martín López de Isasi. Tuvo su bautismo de mar en junio de aquel año, con una campaña de caza de ballena en Terranova, en la que se enrolaron sesenta marineros a las órdenes del capitán Joaquín de Reten. Sin embar­go, en la primavera de 1583 fue embargada por orden real y se inte­gró en la segunda armada de con­quista de las islas Azores, transpor­tando en esta ocasión a cincuenta y un tripulantes y doscientos cincuenta soldados que tomaron la isla Terceira. En aquella operación militar resultó mortalmente herido su dueño, el capitán Juan Ochoa de Arrióla. (Foto Archivo Enrique Ayerbe).

L/razand//ro b/rmo/dapenar/ es/rer efxeb/z/fzaren ego/fza-aza/era so/a/ruaren yaforr/Z/ro fama/na a/dafu gabe b//roZztu zen, dorre/ro so/a/ru nagus//ro saba/ a/fuez ba//afuz, b/farfe/ro a/fuera baf sar- fzean zefzan mefodo frebearen b/dez. fafxaden anfo/a/refa a/dafu zen, e/r/a/de efa /parra/dera ema­fen zufene/ /ebenfasuna emanez, efa Mufn'/ru a/dera zegoen ez/rerra/de/ro afe zabarra bes/z born/- fuz Debaf/Zr //rus z/fe/reen a/derd/a nab//roa apa/n ufz/ zen, geb/eg/z/ro apa/ngarr/r//r gabe, afa/arr/- dun /e/bo zaba/efa/ro b/ erreg/sfroz osafua efa erd//ro ardafzean ba//ro/ baf /zan//;, barrua/de/ro ge/a nagus/f/'/r /Ysasadarrean a/ngurafufa/ro unfz/a/r //rus z/tez/ree/ar//r.

/parra/de/ro aurrea/dean b/ sarrera/r b/Vfzen z/ren/ sofora/roa efa efxeb/z/fzara/roa. Az/rene/ro bonefara, /eben so/a/ruan zegoenera, ferraza fx/'/r/ bafef//r ba/rarr//r sar z/fe/reen efa afa/arnaren ga/'- nean y'arr/fa/ro e/emenfu b/tx/ bafen presenfz/a/r aberasfen zuen: barr/z/ro nao eder baf o/afu ga/'- nean /ru/un/ra aza/fzen zuen er//ebez/ro /roadro bat

Har/andu band/ bau fO,5S x 7,05 mefrofa/roa) -gaur egun Unfz/ Museoan dagoena- gara/ bonefa/ro edofa besfe edoze/n gara/fa/ro eus/ra/ ar/r/fe/rfurar/ dago/r/onez, oso p/eza b/fx/a da, efa, bor/ de/a efa, oso ne/reza da genero //ronograf/'/ro zebafz baf/ egozfea. Ha/ere, apa/ngarr/ /rud//ror baf /anb/de /barduera bafen s/nbo/o edofa /nfs/gn/a bera/d/'/ro mofaren baf ofe den eraba/r/ bebar da u/erfze/ro aurrepausu g/sa.

/(oadroa, XV/. mendearen ama/era/ro mar/ro beranferrenaz/sfa f/'p/'/ro bafe/r babesfen du b/ru a/deefaf/Zr, b/ z/r/fxo/r efa /ranpoa/de/ro erfz /au bafe/r osafufa. /Vaoa/r borre/a def/n/fzen den /a eremu osoa barfzen du, ba/'na ba/rarr/'/r ez dagoe/a ere gogoraraz/ bebar dugu, besfe b/ /rud/en arfean ba/z&. z/nfz////rafufa/ro /rafea baf efa b/ru pane/a edo sabafs-bosfo. B/garren ma/7an agen bad/ra ere, az/ren baue/r mu/fzoa /nferprefafze/ro /eben ga/ro segurua es/ra/n/'/ro d/gufe. fz dago

Page 7: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

za/anfzar//r; urre /ro/ore/ro hondo bafen ga/ne/ro b/ru pane/a berde Arno/afarren fam/7/a/ro armarr/a besfer/7r ez de/a bada/r/gu

Ad/erazpen bera/d/'/ro bafen aurrean gaude, beraz, efa a/or bonefan mug/fu bebarra dugu, arfe borren araua/r errespefafuz

/(afea, ondor/oz, besfe ab/zen bafen bormarr/a //fzafe/re, ba/na ez/n ya/r/n /zan dugu ze/n ab/ze- n/ dago/don. Zerfxoba/f ur/rafufa/:o b/ru /rafebeg/z osafufa dago, erazfun bafef//r z/nfz/7//rafua/r efa bebeco mufurrean b/ bega/ ma/rurdun mefa/ez/ro m/b/ /uze bafez ama/fua. Az/ren e/emenfu bone/r /denf/f//raz/oa za/7fzen du, ga/dara/ro /arafz baf (Az/ro/f//ro ¿oyo/afarrenaren anfzera) ze/n /rafea bor- man eusfe/ro a/ngura/refa /zan ba/7/fe/re. B/'garrena ba//fz, Deba/ro /rarrazaba/darren ezaugarr/'e/dn er/az/ona geneza/re -b/pofes/ modura-, euren armarr/an baufs/fa/ro goro//r/fzar baf ba/fufe, 742 7ean femando /?u/z de /rarrazaba/ bern/ro buruzag/aren ba/enfr/aren oro/garn g/sa, bere unfz/aren bran- /raz Ba/ona/ro /ra/ra/ro sarrera eragozfen zuen /rafeayo efa pus/rafu eg/'n ba/'fzuen Ha/ere, ez dugu Arr/o/a efa /rarrazaba/darren arfe/ro ez/ronfzar//r ospafu ze/a/ro berr/'r/'/r, /e/nuaren ardafz nagus/'an beb/nfzaf Beraz, ebazfe/re dagoen /n/rogn/fa dugu bona/ro bau.

Azfer dezagun ora/n arazo nagus/a, naoaren /denf/fafea, efa sa/a ga/fezen Arr/o/afarre/r /ísasuntz/ bafen /rud/'a euren fam/7/a/ro armarr/are/r/n e//rarfzera/roan zer ad/'eraz/ nab/ ofe zufen ja/r/fen.

¿ope Marf/'nez de /sasf/ bern-ema/ea, bera afa/arr/a fa/7afzen an z/renean baur baf zen arren, 7626an ondorengoa aza/du zuen /nfs/gn/'a bera/dz/ro desberd/nen esanab/ar/ buruz/ «¿as cosas de mar representan sucesos en e//a bab/dos, y son mucbos y s/ar/'os por /a ^ar/edad y /a ferr/'b/eza de esfe e/emenfo» Arr/o/afarra/r espen'enfz/'a band/'/ro /fsasg/zona/r z/'ren, a/fuera/ro arranfza/e ausar- fa/r efa mer/rafar/ arra/rasfafsua/r, beraz, /fsaso/ro arranfza/d/efan ob/'fufa zegoen enfzu/egoa be/du- rrez edofa m/resmenez befefze/ro bama//ra «/fsaso/ro gerfa/ran» /ronfafu aba/ /zango zufen. Ba/na, gafozen erreaZ/fafera, gerfa/rar/ barr/garr/ bon'efa/ro baf ere ez Z/'fzafe/re armarr/ bafean adZeraz/7ro, XV/. mende/ro Espa/'n/a/ro g/zarfearen onespena /orfze/ro garraníz/ar/ zego/r/onez, ez ba/fzufen ba//on/r.

Ur/;a /7andr7arra, 7457/roa, Ganfe-n (Be/g/'/ra) efxe- tzar bafe/;o afaburuart /andua. Herr/ Beberefa/ro porfu /romertz7a/efan aur/r/ d/tza/regon efxe efa jaureg/ gof/'- /roefan, /fsas g/ro/;o apa/ngarr/a/; //roí da/fez/re. ^anfaurz/ro unfz/efa/ro /rap/fa/n efa armadoreenfzaf eredu era/;argarr< /zango z/'ren gara/ ba/tan, gero beren eíxea/r edertze/ro.

Urca flamenca de 1451, labrada sobre el dintel de una gran mansión mercantil en el Muelle de las Hierbas, en Gante (Bélgica). El descubrimiento de este tipo de decoraciones navales en algunas fachadas de las grandes casas y palacios góticos de los puertos comerciales de los Países Bajos debió de constituir un atractivo modelo de inspiración para los armadores y capitanes de la fiota del Cantábrico que aspiraban a ennoblecer la imagen pública de sus viviendas

70. %us GAPC/A CAPPAfFA A efa A ; El solar vasco navarro, //. a/ea, Donosf/a, 7966. Arr/o/afarren armaZr 220. orr.. «A/gunas ramas de 7a c/fada casa de Deso, fraen. De oro, con fres pane/as de s/'nop7e, y bordura jaque/ada de oro y gu7es, en dos órdenes».

7 7. /S/SS77, íope Marf/'nez de: Compendio historial de Guipúzcoa, /, XX///, 8.72. Juan Pérez de Arr/o/a Mar/a Juan de Arr<o7are7;<n ezZrondu zen, bere semea Juan Ocboa /ebendab/z/ Mana Juanes de

Agu/'rrere/tr/'n ez/rondu zen efa b/garren a7d/z Mar/na /sas/reTdn, efa Moba, Juan D/'az, Ana de Azo/are^/n ezkondu zen.73. Op.c/f. /, X/, 72.

Page 8: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Fz dugu abazfu bebar, armarr/efan ba//oefs/ efa era/rusfen zena ohorea ze/a berez/'/r/, efa a/fo- nen semeen ba/oreen /rodé zabarrean Arno/afarren ospea ze/rarfzafen /barduera/r ba/n gogo/ro zufen nob/efasunera/ro narr/agarr/a/r z/re/a. Oso /nferesgarr/a/r baz/ren ere, /ane/ro ne/rea/r besfer//r ez z/ren, efa bere /anar/ es/rer b/z/ zenaren mer/fua/r zenbafera/no gufx/esfen z/ren u/erfzearren, gogora dezagun, gara/ barfan, 7582-83 /nguruan, M/gue/ Oguendor/ berar/, G/puz/roa/ro Armada/ro /Cap/fa/n ./enera/ar/, 5anf/ago/ro janfz/a ez z/fza/o/a eman nab¿ mer/rafar/fzafeg/e/r/n barreman jarra/fua /zan zue/a efa /anb/de me/ran//roa/r eg/n z/fue/a /eporafzen ba/fz/ofen

5orfzen ar/ zen mer/rafar/tza-burges/a/r efa gara/ barfa/ro G/puz/roa/ro g/zarfe a/or band/ bafe/r oborearen /ronfzepfu band/fsuan o/narr/fufa/ro bazfer/rer/a borr/ u/ro eg/fen z/ofen, Gazfe/a/ro /anda-eremu/ro errenfa/ar/en arabera/roa zenar¿ ba/'n zuzen ere, efa perfsona/ m/resfuene/r euren ospe efa d/'rufza burd/n e/ro/zpenean edo /fsas mer/rafanfzan /orfzen zufene/ro es/rua/de pobre bafean ap///raga/fza zen, /-/a/ere, armarr/e/r ez zufen ba/a/ror//r /ronfuan barfzen.

fus/ a/ mer/rafar/ efa unfz/jabe aberafsa/r ez z/ren euren /anaz /ofsafzen, are geb/ago, mendea- ren baseraf//r barrofasunez ad/eraz/ ob/ zufen arfe p/asf//ro edo ar/r/fe/rfuraren b/farfez /-/a/ere, /no/z ez zufen ad/erazpen gener//roen b/dez eg/fen -/fsasunfz/ bafen edo /an-fresna bafen b/dez- barr/an euren ze/nu edo monograma perfsona/a ad/eraz/z ba/z//r, Af/anf//ro/ro /ra/ guzf/efan ezagufarazfen z/'fuen efa za/ru efa upe/efan margofzen zufen s/nbo/o absfra/rfu bera.

Mofa bonefa/ro mer/rafar/ //rurra/r Pedro López de /for/a f8/7bon) efa D/ego fópez de Mada- r/aren fUrduñanj b/7arr/efan //rus da/fez/re; e//zefa/ro saba/ efa zufabeefan, Porfuga/efe efa Begoñan (B/7bon) esafera/ro, efa efxe bafzuefa/ro afeefan ere, Ondarru efa farra/ro dorrean ad/b/dez (Deusfuan, B/7bon). Armarr/'f/'/r bere/z/a/r agen za/z/r/gu bef¿ frreg/men Zabarre/ro fspa/n/a/ro g/zar- fea /asfrafu zuen /an perfsona/aren efa odo/e/ro oborearen arfe/ro /runfz/7/aez/nez/ro ad/menez/ro baufapenaren muga/r ezarr/z.

Ba/na, Arr/o/afarren mer/rafa/ naoa/r fam/7/aren /fsasoare/r//ro /ofura ad/erazfe/ro nab//roa du/n- fasun ez bazuen, zergaf/Zr ager/ zen afe ga/nean ba/a/ro profagon/smo nabarmenez /andufa? fsfeban de Gar/bay/r /Zan /eza/re eranfzun//r -Juan Ocboa de Arr/o/aren bern'/r/de efa gara/ bere/roa efa be/auna/d/ borrefa/ro G/puz/roa/ro bera/d//rar/ buruz/ro ad/fur/Zr ospefsuena/r- /nfs/gn/a ondo- rengoagaf//r jarn bebar de/a d/onean; «por s/gn/f/cac/ón y recordac/ón de a/gún acfo seña/ado, en espec/a/ bé//co, y hazaña d/gna de memor/'a, gue en a/gún nofab/e caso de rara wtud y sucesso, o en bafa//a y france de armas passo» P/au da, ba/ore m///farre/ro edo, gure /rasuan, /fsaso/ro gerra/- d/'/ro ba/enfr/aren baf bef/'/rorfzea zen bauen be/burua.

f/orre/a onarfzen badugu, L/razand//ro /fsasunfz/a Refuerfo fam/7/aren armarr/an agerfzen den sab/earen ba//o/r/de //fzafe/re, efa bauen ezaugarr/ ezaguna ap///ra /e/r/o/re.' «Gon esfa espada gané / Honra y prem/'o de m/ g/or/a / V me s/'rve de memor/'a». «fspada» b/fzaren ordez «nao» b/'fza era- b/7fzea nab//roa /zango //fzafe/re esanab/a u/erfze/ro.

Afa/am'/ro /rud/ guzf/a/r arma bera/d//roa/r d/re/a onarfuz gero, armarr/ orfodoxo bafen arabera ego/r/ ezarr/ gabe daude/a obarfeman bebar da, ba/ere. Proporfz/'or/Tr efa burren/rerar//r eza nabar- mena/: unfz/'a, /rasu bonefan, ezaugarr/ /rregu/ar edo nab/erara/roa /zan /Zfe/ree/a penfsarazfen d/gu, arau bera/d//roa/r /ronfuan barfu gabe aur/rezfua, efa, z/ur as/r¿ arma-erregeren /egez/ro ema/r/da- r/'/r gabe/roa; bor/ de/a eta, Arr/o/afarren barro/rer/aren ad/erazpen so/7a /zango //fzafe/re. fma/r/da of/z/a///r gabe eg/n ze/a penfsafu arren, Arr/o/afarren /fsaso/ro /barduera benefa/ro e/r/nfza b/sfon- ^oa ze/a onarfu bebarre/ro zerba/f da, ze/nafan, zor/fxarrez, fam/7/a borrefa/ro /r/de bafe/r nabar- men/r/ parte barfu zuen; ./uan Ocboa /rap/fa/na/r,

3, JUA/V OGP/OA Of ARR/Of A fTA AZORffTAKO/CO/\//(/5TA/(O LA TR)NIDAD GAAfO/Aí7razand/7ro afa/arn/ro naoa Juan Ocboa de Arr/o/a /rap/fa/naren omenez /andu/ro zen segurue-

n/'/r, 7583an /au unfz/ g/puz/ oarren fa/de/ro buru g/sa /rfen ba/fzen Azoreefa/ro arfx/pe/ago/ro 7*erce/ra ubarfea barfu efa berfan /eborrerafze/ro. ./uan Ocboa efa bere/r/n joan z/'ren mar/ne/ as/ro b/7 eg/n z/ren esped/z/o borrefan, ba/na /ron/r/sfa guzf/z arra/rasfafsua /zan zen fe//pe //.aren arma- darenfzaf efa XV/. mende/ro fspa/n/a/ro /fsas pofenfz/aren uner//r ga/7enena /zan zen. Bafa/'/a borre-

74. M/gue/ Oquendor/ /eporafzen z/zbofen /barduera desoboragarr/a/;, /Srr/o/afarrena bera/; z/ren. unfz/á/r armafu efa ffsaso- rafzea ánda/uz/an burd/na garra/afu efa sa/fzea, efab. Ga/ bon/ buruz, //rus Oquendoren <;a//fafeaz efa G<puz/roan XW. mendean z/fuzfén oborear/ buruzÁro Ronfzepfu desberd/nez ÍEUECHf/S /D/GOMSe/; /dafz/ d/fuen orr/ ezt/a*. rfUECHM /D/GOMS, José /gnac/o.' Otra cara de la Invencible. La participación vasca, Donosf/a, 79SS, 57-730. orr.

75. G.4/?/Bá/Z4M4í./.OA Esteban de; Los XL libros del Compendio historial de las chronicas y universal historia de todos los reynos de España, XXX///, X/, ¿\mberes, 7577.

Page 9: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

tan parte barfu zufeneAr euren ba/enfr/aA: efxeraAro obore ze/nu gÁsa ad/erazfe/ro esA:ub/dea /zan oh/ zufen, efa, are geb/ago, Arr/o/a fam/7/aren Arasuan beza/a, /de baf ga/du ez ez/7 , erregeren zerb/- tzuan euren unfz/ band/'a y'arr/ bazufen, arma/r efa gudar/aAr garra/afze/ro.

/-/a/ere, /ronfraesanez befefa/ro berr/a/r /aso d/fugu Juan Ocboaren parfa/defzaren dafa efa benefaAro garranfz/'ar/ buruz, Azoreen /ron/dsfa e/barren ondorengo b/ udafa/ro /ranpa/nefan /orfu ze/a/ro bebar bada f7582 efa 7583an) efa ez esped/z/o ba/rar bafean.

/Vabasmena ¿ope Marf/'nez de /sasf/A: XS///. mendean eg/n zuen «De /os a/m/ranfes de armadas por su magesfad» zerrendaren erag/nez gorpuzfen da, ^uan Ocboa «a/m/ranfe en /a armada de 5an M/gue/ confra Pe//pe 5froc/, y cabo de cuatro nav/os» g/sa aur/rezfen ba/'fu' . Pg/a /zafeArofan, 7 582/ro bafa/7an parfe barfu zue/a esan nab/7ro /uA:e. Ha/ere, /sasf/rena ba/no burb//ago/ro besfe fes- f/ganfza efa ag/r/ bafzueAr /.ezoAro bern-ema/ea besfe Aranpa/na m/7/far bafez ar/ ze/a penfsarazfen d/'gufe, benefaAro gerfaArar/a/r ba/no urfe befe /ebenago/roa.

PgoA:/ /roArafzearren, Af/anf/AroAro ubarfeaA; ze/n egoerafan barfu z/ren /aburA:/ gogorarazfea bebarrezAroa da.

Artx/pe/agoa, XS/. mendearen erd/a/dean porfuga/darre/r /ro/on/zafua, /b/7b/dean zebar /nd/efaAro unfz/'-fa/dearen segurfasuna efa urborn/dura bermafze/ro oso /e/rugarranfz/fsua zen. Mendeba/deAro PuropaAro /fsas-monarAr/'a guzf/'aAr bara beg/ra zeuden, efa pofenfz/'a efsa/ bafen es/ru gerafuz gero, Espa/n/a/ro Arufxafa/ro z/7ar amer/Trarraren jar/oa efengo zuen /fsas-Zapurren bab/'a b/'bur z/fe/reen. fe//pe //.a/r, bere boferearen uner/Ar oparoenean, ez/n zuen ba/a/ro arr/'sArufan /b/77' .

7580Aro abenduaren 5ean, A/ba/ro du/rea^zuzendufa^o /ranpa/na m/Z/faraz/rar baten ondoren, Espa/'n/'aAro monar/raAr Portuga/e/ro errege g/'sa a/darr/Ara zezafen f/yasef/Ar muga zebar afzera/roan pen/nfsu/aAro bafasuna /orfu zuen. /-/urrengo urtearen baseran bere efsa/ don Anfon/oAr, CrafoAro Pr/oreaA; /bes eg/n zuen Aronfraerasoa basfe/ro franfz/'a efa /nga/aferra/ro gorfeefan /agunfza esAra- fze/ro. B/farfean, /a a/d/ berean, /./sboara 5an M/gue/ ubarfeAro mezu/ar/aAr /r/fs/ z/'ren eta errege berr/'aren aurrean be/aun/Arafu z/'ren. /-/a/ere, arfx/pe/ago/ o besfe ubarfe band/a/;:, ferce/ra/r, afzern- rafufa/ro erregear/ /e/a/ /zafen jarra/fu zuen.

7587eA;o udaren baseran Pedro de Va/dés íerce/ra, zenfzugabe/(¿ usfeArabean barfzen sa/afu zen borrefara^o ag/'ndur/'Ar jaso gabe eta se/ nao besfer//( ez z/fue/a. Ba/'na abenfura axo/agabe borreAr porrof eg/n zuen efa ubarfeAro b/zfan/ea/r ausard/az befe z/fuen, /'nbas/'oan' aurre eg/n aba/ /zango z/ofe/aAroan.

onAr/sfaraAro benefa/ro armada A/varo de SazáneA: anfo/afu zuen Pen/nfsu/aAro /fsasunfz/ guzf/'en bab/Arefara/ro Errege-Zedu/a bafen b/farfez. /Vab/faez /fsasora z/fza/refen mar/ne/ g/puzAroarra/( ag/ndu bonen aur/ra a/fxafu z/ren, Espa/'n/'a besfe /bongo naz/oren aur/ra/ro de/darafufaAo gerran ez zegoe/a efa bau euren /nferesefaf/Ar Aranpo/ro eA:/nfza parf/Aru/arra ze/a esanez, ba/na ez zufen arraArasfar/'A; /zan.

AurA:aA:o ad/erazpenaAr Aronfuan barfu gabe, G/puzAroa/ro /(ap/fa/n Jenera/a, Garc/'a de Arce Aran- fabr/arra/r, /rau/tza/ro a/fz/ndar/aA; g/7fzaperafu z/fuen efa M/gue/ de Oguendoren /agunfzaz, bamar unfz/efa/ro unfz/fa/dea b/7du aba/ /zan zuen' , efa besfe bemezorfz/ nao efa bosf pafafxeAr/n bafe-

/6. /SASr/, íope Márf/nez. Op. dt., ///, XXW, 7. «Cabo c/e cuatro nan'os que 5e enwaron a/ socorro de /a /s/a de San M/gue/» g/sa ere a/pafzen da, ///, XXV, Z2.ean.

?7. Azores u/iarteen garranfz/ esfrafej/Roaz ;abefze/;o, /tzu/era/roan zufen garranfz/az a/eg/a, gogora dezagun, ad/b/dez, 7597 urte^o /ra//ean gerfafua; íbomas Woward, Suffo/ -Tro /Contea/;, 22 unfz/ /nge/esen buru zena/;, sa/:abanafu samar zeforren A/uei/a E:paba-^o unfz/d/a barrapatu zue/a /á, /Smer//;efaf/7; /tzu/eran ^nfon/o /Va arro-ren g/dar/tzapean zeforrena. /Srmada espaín/ar /ndar- fsua , íerce/ra Ubartef/Á: /S/onso de Bazán buruzag/ zue/a /rfen zuenaT:, br/fa/n/ar ^orfsar/a ezusfean barfu eta uxafzea /orfu zuen, ba/fa Revenge ga/eo/ ospefsua bereganafzea ere, franc/s Dra/;e -en ^orfsar/ /anefan unfz/ /nts/gn/a <zanda/;oa ba/n zuzen. Gerfafuar/ buruzbo /dafz/eÁ; /Szoresefa/roa /ronfatzen dufe: «unfz/d/a/; sa/rabanafurA zefozen, zuzen efsa/en esputara, ag/ndu o/;erren gaf/bu, efa barrapafuAro z/fuzfen, z/ur, efsa/ burufsue/;, ba/d/n efa Ma/esfafe borren armada^ baus/ fa b/rr/ndu ezpaZ/fu». Madn/go Museo A/aya/- e/ío arfx/bafeg/a, Madn/. M.S. 2575, Doc. 52, Gonzá/ez/V/erB/Vduma, Revista de Historia Naval, 57 z/;a, 7995, 97-702 orr.

78. 7582/;o /barduna/d/an parfe barfu zufen unfz/ g/puz/roarren zerrenda FMWMDFZ DURO/; b//du zuen. rf/?/\MMDEZ DURO, Cesáreo. La conquista de las Azores en 1583, Madr/7, 7886, 298. orr. Ondorengoa da.

La Concepción ;zene<o untz/a, Redro de 7. ¡/ora ma/sua ....................................... 528 ín.N" S' de Iciar /zene/;o unfz/a, Dom/ngo de O/as/arnefa ma/sua...............................240 ín.Buenaventura /zene/;o unfz/a, Juan Orf/z de /sassa ma/sua................................... 792 ín.San Miguel /zene7:o unfz/a, /Snfon/o de /a A/s ma/sua..........................................244 ín.Catalina /zene/ro untz/a, 5ebasf/án de /a Basf/da ma/sua...................................... 320 ín.Juana <zene/:o unfz/a, Redro de Garagarza ma/sua............... ............................... 353 rn.San Vicente /zene/ro unfz/a, Juan Rérez de Muf/o ma/sua..................................... 374 rn.San Vicente /zene/ro untz/a, Dom/ngo de íaus/da ma/sua.................................... 363 rn.María /zene/ro unfz/a, Juan de Segura ma/sua..................................................... 289 rn.N' S* de la Peña de Francia /zene/ro untz/á, Cr/sfoba/ de Segura ma/sua.................326 rn.Juan Ocboa de árno/aren naor/Z; ez da aza/fzen zerrenda bonefan.

Page 10: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

ra f/sboafz/r /'rfen z/ren 7 582/ro uzta//aren erd/a/dera. Ba/na ordura/ro Azoreefa/ro oho/ean yarr/'fa/ro p/eza/r ez z/ren pa/T/daren basera/ro bera/r.

B/farfean, Grafo/ro Pnorea/r franfz/a/ro erreg/naren /z/rufu/ro /agunfza /ortua zuen, Cafa//na de Med/c/sena ba/n zuzen ere, ze/'naZr bere aba/'de f/7/ppo Sfrozz/ f/orenf/'noan h/'ruroge/ unfz/ band/fa- /ro L/nfz/fa/dea osa zezan es/rafu ba/fz/on Azorea/r berres/rurafze/ro asmoz. Franfz/'a efa Porfuga/e/ro unfz/fza /zugarr/a arfx/pe/agora espa/n/arra ¡ba/no zerfxoba/f /ebenago /r/fs/ zen efa San M/gue/ uhar- fean euren unfz/a/r ga/du efa berr/farra/r aur/ra z/fuzfen eus/ra/dun efa gazfe/a/ro zenba/f g/zonez osafufa/ro fa/dea /ro/rafu zuen.

77orre/a, Bazáne/r zuzendufaZro Terce/raren /ron/r/sfara/ro unfz/fa/deaZ( San M/gue/ ubarfeZro /agunfzara/ro unfz/fza b/7a/rafu bebar /zan zuen egoeraren erag/nez. B/ armade/r fopo eg/'n zufene- an espa/n/ar efa porfuga/darraA; /zan z/'ren gara/7e, barr/garr/a den arren, nab/z efa /'ndarren propor- fz/'or/7r eza nabarmena /zan, efa furopa/ro /fsas-gerraren b/sfor/a/ro /barduna/d/'r/'/r ospefsuenefa/ro- fzaf barfzen da.

Ha/ere, ez/n da z/'urfafu Juan Ocboa de Arr/o/a/r /ranpa/'na bonefan parfe barfu zuen//r. A/d/z, froga nab//roa daude esafe/ro, bere nao bafe/r, La Trinidad /zene/roa/r, borro/rafu zue/a burrengo urfe/roan, íerce/ra ubarfea menperafuz, efa horre/r/'n bafera, arfx/pe/ago osoaren menpe/rofa^una /orfuz.

7583/ro udaberr/'an /fsasunfz/'en besfe bab//refa oro/ror baf gerfafu zen efa AA/aro de Bazánen ag/'nfepean armada /nda/lsu baf b/7du zen ondorengoez osafua «dos ga/eazas, 72 ga/eras, c/nco ga/eones, 3 7 nas/es, 4 7 pafacbes, zabras y carabe/as, y /as barcas cbafas f/anchones de desembarco) gue bab/'an de ser //eradas a remo/gue, m/'d/endo ga/eones y nas/es so/os 20.277 fone/adas, y con- duc/endo fodas 6.537 hombres de mar y remo. /La /n/anfer/a ascend/'a a ofros 8.847; y confando 2.600 de /os gue guedaron en /a /s/a de San M/gue/, se e/e^aba e/ fofa/ a 75.372 hombres, con des- f/'no de /os cua/es se bab/'an embarcado weres para se/s meses. Además /ban muchos caba/Zeros par- f/'cu/ares con sus cr/ádos» Ora/'ngoan ere unfz/ eus/ra/dune/r unfz/'fzaren b/z/rar hezurra osafu zufen, B/z/ra/a efa G/puz/roaren arfean hama/au nao efa /au pafafx b/7duz, 800 man'ne/ez ga/n.

7erce/'raren /ron/r/sfara/ro G/puz/roa efa B/z/ra/'/ro unfz/a/r f7583)Jesús María, Ba/fasar de Baraona ma/sua................................ 704 7n.Concepción, ./uan Marf/'nez de Barbo...................................... 528 7n.Juliana, Pedro de Garagarza.................................................... 353 7n.La Peña de Francia, Gr/sfóba/ de Segura...................................326 ín.María, Juan de Segura............................................................ 290 ín.San Buenaventura, Joanes de Arfeaga.....................................399 7n.María de San Vicente, Juan Pérez de Muf/'o............................. 374 ín.San Andrés, Garc/'a de/ fnc/'nar............................................... 726 7n.San Salvador, Anfon/'o de í/rgu/o/a..........................................426 7n.Concepción.............................................................................438 7*n.San Juan Bautista, Marf/'n de /r/goyen......................................250 7n.Santa Marta, Sebasf/án de ¿Jresf/............................................ 324 7n.Trinidad, Jacobo de /rure.........................................................372 7n.Santa María y San Cristóbal, S//'zenc/o de Tomás

G/puz/roa/ro pafafxa/rSanta María del Juncal, forenzo de Arfa/efo ma/sua María, Juanes de Aramburu.Isabel, Juanes de Ve/asco.María de la Cruz, Juan de Gorosfo/a.

79. /T/!/VA/VDfZ DURO, Cesáreo; Armada española desde la unión de los reinos de Castilla y Aragón, Museo /Vaxa/, Madr//, b/rrarg., 7972, 325. orr.

20. ffRMWDfZDURO, Cesáreo; La conquista de ¡as Azores en 1583, Madr//, 7599, 404. orr.

Page 11: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

7993/ro e/ra/nean bofa z/fuen bondeama/r/na bafe/r Urazand/ dorrefxea/r zut/7r z/fuen az/ren borma arrasfoa/r. Aurrean etxeAo upafeg/ra sarfze/;o zegoen ar/ru gof/Aoa //rusten da. Harén ga/ne/ro a/dean so/a/ru nagus/ra/;o sarre- ra zegoen; W/. mendean, sarrera bura berr/fu zufenean, jarr/ zufen bango afearen buruan nao /ranfaur/arraren /ru- d/az /andufa/ro barr/a. (Argaz/r/a. Patx/ A/daba/defrecu)

En junio de 1993 una pala excavadora derribó las ruinas de la antigua torre de Urazandi. En primer término se aprecia el arco gótico de acceso a la bodega y almacén de los Arrióla. Sobre esta puerta estaba situada la entrada a la planta noble, reformada a fines del siglo XVI y adornada con la talla de una nao cantábrica. (Foto. Patxi Aldabaldetrecu)

Aurrebo urfean ez beza/a, 7583/ro /ranpa/nan ez zen /a /fsas-gudu garranfz/fsur/Tr /zan, efa espe- d/z/o/ro aba/eg/n/Tr geb/ena/r arf/Vena/ro defentsa/r efa u/iarfe/ro /ueba/da/r zapuzfen sa/afu z/ren, berfan berroge/fa /au gofor/e/ru era/A/ ba/fz/ren efa bamab/ m/7a armag/zon ba/no geb/ago /erróla- fu. Desenbar/roa uzfa/7aren 26/ro go/za/dean gerfafu zen, das Mo/as /ra/afxoan, efa berr/en o/rupa- z/o efa barrapa/refa burrengo egunefan eg/n zen, defendafzaz/een aur/ra/ro eraso odo/fsuen ondo­ren. 5an Jorge, e/ P/co efa e/ Paya/ ubarfe fx/Tr/a/r menperafu aba/ /zan z/ren b/de bafez Pspa/n/a/ro gudafa/dea/r ez z/fuzfen arfx/pe/agof/Tr 7640 arfe bofa/ro.

Kon/dsfa/ro borro/ra/d/efa/ro bafean Juan Ocboa de Arr/o/a oso /arr/Tr/ zaur/fu zufe/a usfe dugu. Pz da /non agen unfz/e/r Ára/fe band/'r/7r /zan zufenZ/r, ba/na bebarbada berea/r efsa/en f/roa/r jasan z/fuen. Pzzen /barduna/d/an b/7 zen /fsas g/zon ba/rarra /zan. Mufr/7ruf/7r berare/r/n joan z/ren besfe /agun bafzuA: ere berare/r/n bafera eror/ z/ren. Ha/en arfean Pedro de Vurre zegoen efa bere b/z/7a- gune/r ondorengoa esan zufen berar/ buruz 7 589an «aber fanb/en //ec/do en e/ b/aje de /a ierçera en e/ ga/eon de Joan Perez de Arr/o/a»-?'. Arg/ dago ag/r/ bau ¿ope Marf/'nez de /sasf/ berr/'-ema/e- arena ba/no s/nesgarr/agoa de/a, ba/ gara/an duen burb/7fasunagaf/7r, ba/ /e/ru/roe/r gerfa/rar/e/r/n dufen /ofura perfsona/agaf//r. Beraz, ager/an uzfen du Arno/afarre^ Azoreefa/ro /ron/r/sfara/ro eman zufen /fsasunfz/a 7erce/ra ubarfe/ro /ron/r/sfan f7583; erab/7/faÁro ga/eo/a /zan ze/a efa ez 5an M/gue/ ubarfe/roan f7582) erab///fa/roa.

«Ga/eón de Joan Perez» bor/ bere ana/a Juan Ocboarena bera da; /fsasunfz/ ba/rarraz d/bardu- fe b/ /rasuefan, La Trinidad naoaz, ba/n zuzen ere, b/eÁr b/ urfe /ebenago Marf/'n ¿ópez de /sas/ e/'bar- farrare/ /n parzoner/an armafu zufena A/d/ barfan Jacobo de /rure (edo Vburrej /a/oa/r g/dafu zuen /eben of/z/a/ g/sa, efa /eben a/pafufa/ro /e/ru/roe/r ondorengoa d/'ofe borrefaz «se ba//o y ser- b/'o a su magesfad en /a foma de /a ys/a de 7"erçera por maesfre y mandador de/ ga/eon de Joan Perez de Arr/o/a»^.

2?. rarfC W M /D/GO/MS, //.' Op. c¡t„ 4?6 orr.22. /S.W.G.P.O., íeg. //-/905 (7582J, Fo/. 8/ ss.23. ÍH ÍfCH E4 /D/GOMS, J./. Op. dt„ 4/6 orr

Page 12: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Arr/o/afarreA: ga/eo/ bonen b/dez efa garesf/ orda/nduz erregeren zerb/tzu/;o euren ohorea jo/ro- an jarr/ zufen. Gure usfez, enpresa bonen efa erref /tsas armade/ emandaZro /agonizaren oro/tza- pena era /Z;usgarr/ bafen b/dez /raunaraz/ nab/'Z;o zufen, efa aba/eg/'n borren omenez, Urazand/ra bÁs/fan joafen zena/; beg/rada eufs/ efa fam/7/aren oborearen /turraren aurrean burua maZrurfu bebarZ;o zuen; afe nagus/'an ZandufaZ;o La Trinidaden /rud/'aren aurrean. Gara/penezZ;o gudu bafe­an bero/tasunez /rabaz/faZ;o bormarr/a zen, efa ga/nera, unfz/a efa Z;ap/fa/'na gerra a/orreZ;o profe- s/ona/aZ; ez /Zafea/; gara/pena areagofu eg/fen zuen..

A/m/'ranfe efa unfz/tzaren Z;abu f/fu/u panpoxa/; /'zan arren, Juan Ocboa ez zen /;arrera/;o m/7/- farra, fe//pe //.aren armadan sarfu bebar /zan zuen ordurarfe gauza/; ong/ /rfen z/fza/z/;/on zor/'o- ne/;o unfz//abe pr/bafua ba/z/7;. Bere a/ta zen Juan Pérez band/aren b/dea^arra/fuz, /tsasg/zon pres- fa/;unfza /zan zuen, besfeen unfz/tan d/rua efa esper/'enfz/a /rabazfearren /tsasorafuz, efa, aurrera- go, ba/zab/de baue/; garra/o efa a/fuera/;o arranfzaraZ;o /tsasorafzen z/'fuen /fsasunfz/'aZ; era//;/tze/;o erab/7/ z/'fuen. Bere /eben gara/ borrefan, ba/eaza/een esped/z/'oefan parfe barfu zuen efa Ternuara /r/'fs/'zen 7577an, de la Concepción unfz/'areng/'dan'fzan, Juan deAm'o/a/;armafufa/;o naoan ba/n zuzen ere Ba/na b/ru urfe beranduago f/nZrafu zen efa a/pafu Juan de Arr/o/aren negoz/o bafzuZ; erd/'bana z/fuzfen, ba/a no/a, aurre/;oaren /zen bere/ro unfz/ band/ bafen y'abefza f/ebengoa bera bebarbada), ze/'na íernuaranfz /fsasorafze/;o presf zegoen Joagu/'n de Befenen g/dar/fzapean.

Bere ana/a Juan Pérez gazfea ere Juan de Arr/o/aren baz/ddea zen La María /zene/;o unfz/ baf/ zegoA;/onez, bere eZ;onom/ egoera guzf/z osafufa ez zegoen arren efa ora/nd/7; ere mar/ne/ g/'sa /an eg/fen bazuen ere/ 7587e/;o ma/'afzan /VanfeseZ;o Z;a/ranfz arf/7e za/;uz/ro /;argamendu bafez ab/a- fze/;o presf zegoen esafera/;o

/-//ruroge/fa bamarre/;o bamarZ;adaren erd/a/dean, Juan Ocboaren b/z/fzaZ; a/daZ;efa garranfz/- fsuaZ; /zan z/fuen /am/Z/arfear/ zegoZ;/onez. Bere a/fa 7575ean b/7 zen efa burrengo urfean bere emazfea, Mar/a Juanes de Agu/rre, ze/nare/dn 7 567an ezZrondu ba/fzen. febenengo ber/'ofzaren ondor/oz ¿Jrazand//ro dorrearen o/norde/;o baZ;ar b/burfu zen efa b/garrena/r Mar/na /sas/re/dn ez/;onfze/;o b/de eman z/on, Bárbara /zene/;o /egez /;anpó/;o a/aba baf ba/fzuen boneZ;/n, 7572an bafa/'afua. B/garren ezZ;onfza bonefaf/'Z; Mana (*7580) efa Anfon/o f7587) y'a/o z/'ren, efa Mar/'a Juanese/r/n /ZandaZ;o /au seme-a/abee/ geb/fu z/fza/zZ;/en, bau da, Juan f7568), GafaZ/na (7569), Juan D/az f7577) efa Juan-/' f757B). Juan OcboaZ; bere efxeZ;o ag/nfar/fza barfu zuen, egoera e/;o- nom/7;o Zasa/'a zuen ba/ efa <Jrazand/'f/'Z; mug/fu gabe efa abenfura arr/'sZ;ufsuefan parfe barfu gabe aberasfen ;'arra/fze/;o asmoa ere.

Juan Pérez gazfearen egoera ere /asa/tuz z/boan, efa beraz, /auroge&o bamarZ;adaren baseran b/ ana/eZ; garranfz/ band/agoZ;o pro/eZrfu aman/;omun bafean bazZdde /zafea erabaZ;/' zufen. 7587ean euren a/'faren fesfamenfuZ;o zor efa manuefaZ;o bafzuZ; orda/'ndu z/fuzfen^ efa La Trinidad naoa Arr/o/a Z;ZaneZ;o ezagun zabar bafeZ;//;o adosfasunez, armafzea erabaZ;/ zufen; Marf/'n fopez de /sas/ merZ;afar/areZ;/'n. DaZ;/gunez, b/ fam/7/eZ; enprese/ zegoZ;/'enez Zronf/danfza band/Z;o barremanaZ; z/fuzfen.

75S2Z;o marfxoaren 72an La Trinidad /fsasorafzeZ;o presf zegoen efa Juan Ocboa bere bazZd- deen ordezZ;ar/ g/sa Joagu/'n de Befen Z;ap/ta/nareZ;/n e//;arfu zen, bau de la Concepción zaba- rraren ordez errenfan barfzeZ;o asmoa ba/fzuen. 77orre/a, Arno/aZ; «af/efaba e af/efo a/ d/cbo Joacb/'n e/ su ga/eon nuet/o nombrado fa 7r/n/dad, gue a/ presenfe esfa en /a concba de Guefar/a f..J para gue con /a buenabenfura baya de yr e yaya esfe presenfe año a /a prov/nç/a de /a Terranoba a /a pesca de /a ba//ena» onarfu zufen Ma/afzan zebar b/eZ; unfz/a presfafu/;o zufe/a erabaZ;/ zufen, ba/;o/tza/; zego/;/on es/rumenaren arabera. Juan Ocboa/; /;ros/;oa Z;a/apefafu efa o/ba/a/f, a/'ngura efa bafe/a y'arn'/;o z/tuen, efa Befen bebarrezZro born/ga¿ tresna, mun/z/'o efa fxa- /upez ardurafu/;o zen. <Jnfz/7ar/e/ zegoZ;/enez, berr/z, BefeneZ;, Z;ap/fa/n unfz/jabea zenez, bere/r/n eraman asmo z/fuen b/ruroge/ g/zonaZ; /tsasorafuZ;o z/fuen, efa yabeaZ; berfaZ;o /anaren segurfasun efa manfen/mendua za/ndu/;o zufen of/z/a/a/; jarn/;o z/fuen; ma/sua, ag/nfar/a, arofza efa Z;aZape- fafza/7ea. B/da/aren ama/eran, Arr/o/a/r barrapafufa/;oaren /aurdena ;aso/;o zuen.

La Trinidaden esfra/ne/;o /fsasorafzea e/;a/naren erd/a/dean eg/fe/ro asmoa zufen. /fsasorafze-Zrar- faf//; dafa borren arfe/;o b/7abefeefan Garc/'a de Arce /(ap/fa/n Jenera/aren agenfea/; prob/nfz/a/;o /;a/ bafef/Z; besfera /b/7/ z/ren efengabe, Azoreefa/ro /eben armadaraZro bab/tufaZ;o unfz/efan /bardungo

24. //¡rus om'otan art/Mu /tau; HUXÍFV, Se/ma eta B/SR/CW/SM, M/c/iae/ M..' «Urazand//;o /Smo/atarra/:. /tsas/an'fza/;o enpresar/- tza-e/f/nízap/de bat B;z^a/an efa G/puzÁroan (*7540-7630 a/d/anj», 368 orr.

25. AH.G.P.O. ¿eg. //-7926.26. Juan Pérez bandía^ Sew7/a b/n o a/mo/ar/fazgoa(: ematen z<z/r/on errenfe/;/n Debajo Santa Mar/a /a /?ea/ parro(:/an rundatu-

fa/ro (rape/aufza /raun rorra besferen artean. 75S7ean Debajo bí/far/ar/ orda/ndufa/ oa, Juan de Sorast/ren ba!x//ergoá, /S.W.P.G.O.n //. íeg., 7926, 723. /b/.

27. AP/.P.G.O. /.eg. //-7905, S7. fo/.

Page 13: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

zufen /Ysasg/zonaZr b/7fzearren. Zor/onez, La Trinidad ez zegoen guzf/z presf nao g/puz oa/*/*a/r M/gue/ de Oguendoren g/dar/fzapean L/sboara joafeZro /Ysasorafu z/renean. Hor/ de/a efa, gure /r/Yz/z, Juan Oc/ioa de Arr/o/aZ( 5an M/gue/ uharfe/ro ?5S2Zro sorospen esped/z/oan ez zuen parfe barfu.

Ba/na horren ondor/oz Fe//pe //.aren /Ysas-pro/e fu band/nab/efan parfe harfzef/ as/re gerafu ze/a usfe /zan bazuen, oso o/(er zeb/7en. Af/anf/ZroZro /parmendeba/deZ(o ba/eaza/een esped/z/of/Zr /fzu/- fzeraZroan, naoaZr, 7583Z:o unfz/fza band/a osafzeZro erregeaZr s/'nafufaZro bab/Zrefa ag/ndu bafeZr/'n fopo eg/n zuen. Garc/a de Arceren esZraZr/zunaZr ez/n sa/besfu /zan z/ren ora/ngo honefan efa 372 fonafa/ro ga/eo/ fx/'Zr/a Fajo /¡ba/aren Zfsasorafzera/no ab/afu zen berroge/fa bamaZZra mar/'neZ eusZ a/- duneZr/'n. AurreZro b/da/'a o zefazeo-ganfzaz befefaZro upe/en ordez, ora/ngoan berrebun efa bamar armag/zon zeramafzan sofo efa unfz/ga/nean p/Zafufa. Juan Ocboa /zango zen, zZurren/Zr, Zrap/Ya/na, efa bere b/'z/Zagun Vacobo de /rure, z/ur daZr/'gu, ma/sua. /sfor/o bonen ama/era gaz/geza ezaguna da/ /barduna/d/ m/7/farraren gara/pena efa Arr/o/a efa bere zor/ga/YzeZro abenfuraZr/deen ber/'ofza.

íerce/'raraZro esped/z/oan zebar ez zen unfz/ espa/n/arr/Tr ga/du, efa La Trinidad ere ez zen ZarrZZr/ Zra/fefufa gerafuZro, beraz, ordezZrafua /zan arfe besfe b/ edo b/ru urfeefan erab/7/ zufe/a esan deza- Zregu. 75S6 /nguruan bazferfuZro zufen beb/n-bef/Zro, b/zZr/'Z; z/rauen ana/aZ , Juan Pérez gazfeaZr 379 fonafaZro oso anfzeZroa zen besfe unfz/ baf era/ZrZaraz/ zuenean, San Buenaventura ba/n zuzen ere. ZVao berr/ bau LZrazandZZro afa/arr/a fa/Zafu zuenarenfzaf eredu /zan //fe/re, La Trinidaden anfzeZro ezáugarr/'aÁr /zafeaz ga/n, b/z/Yza ber-bera jasan bebar /zan ba/fzuen gerYaZrar/ guzf/e/ dagoZr/enez.

/-/onen anfzera, íernuaraZro arranfza-b/da/a /zan zen esfra/ne/roa, Jacobo de /rure ma/su g/sa zera- ma/a, efa jabea era/Zrunfzagaf/Z(o /nberfs/oaZ; ga/nd/Yzen bas/ ba/no /eben, erregeaZ; bere gerraraZro un- fz/fza baferaZro bab/fu zuen. San Buenaventura/; 75S8Zro /fsas-Armada Gara/fez/naZro fa/de g/puzZroa- rrean parfe barfu zuen, berroge/fa bama/au mar/ne/ efa ebun efa berroge/fa bamazorfz/ /urreZro so/da- du barruan zeramafza/a^. La Trinidad/ bosf urfe /ebenago gerfafu z/fza/on beza/a, naoa osor/Zr be/du zen DebaZro Z a/ra, nab/z efa unfz/7ar/efaZro asZro /zurr/YeaZr jofa egon. /-/a/ere, urfe barfa/ro esped/z/'oaZr porrofa jasan zuen, jaZr/na den beza/a, efa unfz/ as/ro ga/du efa g/zon ba//ofsu asZro /Yo z/ren; ba/en arfe­an Jacobo de /rure ad/Yua, /r/andaZro /(osfa/dean urperafu zen ga/eo/ bafen g/dar/tzan z/boana

B/z/Yza para/e/oa /zan zufen, ba/na ama/era desberd/na. La Trinidad /rap/ta/nZ/r gabe /Yzu// zen unfz/ gara/Zea, Yam/7/arenfzaZro obore-z/'g/7ua da, eta San Buenaventura/^ berr/z, berfaZ o mar/ne/ eta guzf/' bondamend/ oroZrorref/Zr /bes eg/n aba/ /zan zuen ba/na porrot m/7/Yar zaba/a jasan zuen efa bef/ra/ro abazfu eg/n zufen.

4. (JRAZA/VD//CO /VAOA F ÍA FCSKAF F/FPR/&O U/VÍZ/ /ZCO/VOGPAF/AXV/. MF/VDFA/V ZF/VBA/7ZFF/AZ7APF/V KP0/V0¿0G/Z(0.LZrazand/ naoaren Zrud/a b/garren ma/7aÁro arfe/an baf da, arfesau/za apa/ngarr/ so/7a nab/ bada,

ba/na bere gara/Zro penfsaZreraren s/nbo/o bobez/'n b/burtzen dufen osaga/aZr d/Yu. Gure /nferprefaz/o- aren arabera, unfz/ bafen /rud/aZr X\//. mendearen ama/eraZro perfsona/eZ anís/a z/'tzaZrefen b/ gara/Zrur ZrodZzZafuenaZ:; ad/erazfen d/Yu; Zru/fura errenazenf/sfa/ro ba/ore gara/enen go/ardoa /orfu /zana esan nab/ du, bau da, ospea, efa Ausfr/árren Fspa/n/a o berfufer/Zr prez/áfuenaren sar/a, ohorea.

Ffxe parf/Zru/arrefaZro afeefan /andufaZro /Ysas ad/erazpen errenazenf/sfaZr ez d/ra oso oparoaZ; FusZra/ F/err/an, ez efa aparfe/roa/r ere. XV/. mendean besfe /nongo gara/ b/sfor/'Z:oefan ba/no sarna- Zro agerfzen d/ra. M/gue/ FaburuZr xebefasunez azferfu d/Yu geb/ena/( unfz/g/nfza fe/rn/Zraren &usp^ g/Y/'Z:, ba/na, ba/ere, ze/n eus/rarr/ arf/sf/7ro edo ar/r/fe/rfon//:ofan /ro/rafzen ofe d/ren ez da ma/z /ron- fuan barfu den zerba/Y. Ffa fama/garr/a da, geb/enefan p/eza ba/ro/tzaren oso burb//e/ro /rrono/og/a ezar da/YeÁre ze/n forma edo esf/7o arf/sf/7ror/ afx//r/tzen za/on o/narr/Yzaf barfuz, efa bafzuefan, era/Ár/n bere/ro besfe e/emenfu bafzueÁr es/ra/n/Ya o dafaz/o osoa es/ra/ntze/ro au/rerar/7: ere badago.

f/arr/an /andufa/ro /rud/en zereg/n efa zenfzua /nferprefafzen sa/afzea za/7agoa da. /nfs/gn/a bera/d/ oa/r /zan //fez/ree/a/ro usfea ez da unfz/ /rud/ guzf/efara bedafu bebar, ad/b/der//( arg/enefa- ra ba/z/7t;, unfz/a armarr/ bafen /roadroefan agerfzen denefara ba/n zuzen ere.

Hasfe/ro, G/puzÁroan gorde d/ren b/ru p/ezar& zabarrenen /rasuan, arg/ dago ez d/re/a oborez- /ro ezaugarr/aÁr.' Or/o efa Zaraufzen dauden masfer/ar/Z: gabe/ro b/ru /tsasuntz/ fx/Zr/en /rud/aZr.

/.ebena A/m/ranfe O a /ra/e/fo 70.ean (Or/on) dago. /fsasoan dab//en arraun-unfz/bafen marraz- Z/ s/np/ea da, ura, Zrasu bonefan, o/afuen ordez, b/ru arra/n efa a/po/ bafeZr ad/erazfen dufe/ar/Zr. íe/bo

2S. rF íífC H M /D/GORAS, J./.. Op. cit.29. rfrrFCHM /D/GO/MS, i/.. 4/5-Z6 orr

Page 14: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

/Sr/:u /ronop/a/e/ro /e/bo erd/'b/'fu bafen d/'nfe/arr/a,Or/'on,<4/m/ranfeOa /ra/e/ro 70- ean, dagoen e!xe/roa. Harr/a zu/afuz /an- dua efa 7570-30 urfeen /nguru/roa da. 7rud;án agerfzen den uníz/'a punta/ oso gara</roa da efa b/ erroda sendo d/fu bran­dan efa Txopan. Masfad/n/r gabe/ro b/s/gu- onfz<a //fe/re/ baxura/ro arranizan erab;7fze- /roa beb/'n!zaf, ondoan d/fuen b/ru arra/- nen efa arpo/aren ;rud/a/; z/rui/fa /Sd/eraz- garr/á/r d/ra, arrauna/r aferaíze/ro eg/na/: dauz/ran zu/oa/r, edofa besfe/a, /rub/erfaf<7r /ranpora/ro ub/'de <zan da<fez/reen bor/e/r.

Dintel de una ventana geminada de arcos conopiales, en Almirante Oa kalea 10 (Orio). Talla incisa, labrada hada 1510-30, que representa de forma muy simplificada una pequeña embarcación con puntal muy alto y dos robustas rodas en sus extremos. Pudiera tratarse de una pinaza besuguera sin arboladura. Su vinculación con la pesca de bajura resulta, en cualquier caso, obvia, por la silueta de tres peces y un arpón que la acompañan. Llama la atención la pre­sencia de falucheras triangulares para el juego de los remos, a no ser que se trate de imbornales de una posible cubierta.

Punfu erd//ro ar/ru bafe/ro g/7fzarr/'a, Or/o/co /Ta/e /Vagus//ro 53an zegoen efxe bate/roa. Prozes/oefan-efa erab/// ob/ z/ren modu/ro o/ba/en /fxura du, bor/a efa guzf¿ er/zebean /andua. Ga< nagus/a 7H5 /rr/sfau z/ru- rra da, Jesu/rr/sfo G/zonen Sa/bafzaz/earena, efxe gofí/ro-errenazenf/sfa as/rofan ager/ dena bera. Sebean arraun-unfzz baf, udan sard/nefara ;oafe/ro erab/7fzen zenefa/roa. Bran/ra fxopa ba/no nabarmenagoa du. faforr/z/ro efxea, gaurregun erabaf berr/fua dagoena, 7573. urfe/roazen.

Dovela clave de un arco de medio punto desaparecido, en una casa de Kale Nagusia 53 (Orio). Relieve que representa un escude­te o banderín religioso con borla. El motivo central es el característico monograma de devoción cristológica formado por las inciales IHS entrelazadas, habitual en muchos edifi­cios gótico-renacentistas. Bajo él aparece la silueta de una chalupa de remo, de las que eran utilizadas en la pesca veraniega de la sardina. Es de notar el mayor lanzamiento de la proa respecto a la popa. La casa primitiva, hoy completamente transformada, estaba fechada en 1513.

Page 15: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Punfu erd/'Aro arA:u bafe^o g/7fzarr/a, frrenfer/aA;o /4nab<- farfe baserr/an zegoena. fd/ebe 7aua efa errenazenf/sfa da, bebar bada XV/. mendearen erd/a/deAroa. írud/an nao Aranfau- r/ar baf agen da. BeAaA: 7auA;/aA; d/'ra efa zaba/dufa dauzAra, branAraAroa /zan ez/A;. /rud/aAr uniz/aren urga/neAro zaf/a a/rean eraAíusfen du, bebean b/ arra/'n d/'fue/a. Ba7ra/7aoaA: d/'re/a esan /zan da, /Canada o h)sfa/dean eusA:a/duneA: eg/fen z/fuzfen arrantza7d< oparoen oro/garna /zan da<feAree7aA;oan.

Dovela clave de un arco de medio punto desaparecido, en el caserío Anabitarte (Rentería). Relieve plano renacentis­ta, probablemente de mediados del siglo XVI, que representa a una nao cantábrica con aparejo redondo desplegado, salvo la vela del bauprés que permanece arriada. La obra muerta de la nave flota en el aire sobre dos siluetas de grandes peces que en alguna ocasión se han interpretado como bacalaos, en referencia a las fructíferas pesquerías de la costa cana­diense.

Apice del arco de entrada a la casa de Beko Kalea, en Rentería. Relieve plano renacentista, recercado por una mol­dura guardapolvos con perfil de baquetones y nacelas. Labrado hacia 1560. Nao cantábrica de pozo, a la que se representa artillada navegando en armada, con todo su apa­rejo desplegado, en el que se ponen de manifiesto las do! velas de gabia superiores. Es muy rasa, pero dispone de amplios tillados a proa y popa, denominados batallera y chi­menea, respectivamente, y presenta un moderado lanza­miento.

frrenfer/an, BeAro Ka/ean dagoen efxeaAr afaburu ga/ne- an duen erAebea, 7aua efa errenazenf/sfa, baArefo/ efa naze/a prof;7eAro mo/dura batez baufsefaf/A: babesfua. 7560 a/deAroa da efa nao Aranfaur/ar baf /rud/rafzen du, arfí/enaz born/'fua efa befa befean nab/gafzen, gab/aAro b< be7a nagos/aÁ: ager/- agenan d/fue/a. Oso unfz/ so/7a d/'rud/ ba/na obo7fza zaba/aA d/'fu brandan eta fxopan efa /rfengune nabar/aA: g<7a aurrean efa afzean.

Pasa/ Don/baneAro p/azan dagoen afaburu baf (mo/deO'A aferafaAro erreproduA;z/oa, Donosf/aA:o San 7e/mo Museoa- rena/ fr//ebe /aua da, erizad b/se/afur& d/fuen d/nfe/arr/ar eg/na 7560-70 a7dean. B/zA:a/'A:o /fsasoaren eA;/a7deA:o usad/o- az eg/nda^o merArafar/ unfz/ bafen /rud/ esTremafAoa da. Be/ar/A; ezean, /au masfen A;oAra/eArua ze/n den eraAíusfen du arg/ asA:o. branAraga 7uze baf, fnnArefa oso aurrean efa, /txu- raz, gab/aAro be/ar/7; gabe, masfa nagus/a frapareA/n ef¿ gab/'araAro masfaga/nare /'n, g/7aren erd/'-erd/an AroAíafua, efa g/be/eAío masfaren enfenga bropaAro /ema ba/no afzerago. Bran aA;o gazfe/ua errodaren parera/no afzerafzen da, g/7a- bu/arref/A; ong/ bere/z/'a, efa fxopaAro gazfeAua, berr/z, /a masfa nagus/ra/no /r/sfen da.

Dintel en la plaza de Pasai Donibane. (Reproducción er vaciado perteneciente al Museo de San Telmo, Donostia). Relieve plano en un dintel de arista biselada, labrado hacis 1560-70. Representación esquemática de una nao mercante del Cantábrico oriental, en la que la'ausencia de vergas per- mite apreciar con claridad la ubicación de los cuatro árboles un bauprés largo, el trinquete muy adelantado y aparente­mente sin vela de gabia, el mayor con cofa y mastelero de gabia, centrado sobre la quilla, y la entena de mesana retra­sada sobre la vertical del timón de codaste. El castillo de proa se atrasa hasta la altura de la roda y aparece nítidamente dife­renciado del beque, mientras que el alcázar de popa se pro­longa casi hasta el palo mayor.

Page 16: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

Harr/ /andu bor/ anfz/na P/enfz/a/:o uda/efxea /zandaAo dorrefxean dago. /rud//:o untz/a nao /:anfaur/arra da. Be/a b//dufa efa ya/fs/fa d/fu, masfa nagt/s/ oa efa fr/n/:efe/:oa gab/a/:o be/a/: d/ra efa g/be/e/roa b/ru/:/a. fr//ebea /arru b/bu- rr/en /fxuraz apa/ndua dago, man/er/sfen esf//oan. /562an eg/na da, Marf/n Pérez de P/azena'a y'aunaren ebrea dofore- fzeÁro. /fsaunfz/aren /rud; errea/<sfare¿/n bafera bad/ra ze/nu arrofz batzu/: ere: zorfz/ punfa/:o ¿zarra, mer/rafar/-ezauga- rr/á/: /zan //fez/:een b/ //rur efa bran/ra efa txopa/ro gazfe/ua .

Cartela naval en El Torreón de Plentzia. Nao cantábrica de aparejo redondo recogido, con velas de gabia en el palo mayor y en el trinquete, y latina en el de mesana. Relieve con guarnición de cueros retorcidos al gusto manierista, labrado en 1562 para enriquecer la fachada principal de la casa del doctor Martín Pérez de Plazencia. Junto a la representación realista del barco conviven signos heráldicos impropios: una estrella de ocho puntas, dos marcas que pudieran ser de mer­cader, y sendos castillos heráldicos sobre los alcázares de proa y popa.

///unbe o/nefxe/ro afaburua. Harebarr/an eg/nda%:o er//e- be band/a, XV/. mendearen az/:en /aurdenean eg/na Sebasf/án de ///umbe G<ptvz/:oa/ro d/puíafuaren efxearen afar/ra/:o. A/ao /ranfaur/ar baf da efa, d/fuen ezaugarr/engaf//: efa be/a/: dau­den pos<z/oagaf//:, L/razandAoaren /:op/a /zan //fe/re, yaforr/z- /:oan ad/na/:o xebefasuna/: ez d/fuen arren efa z/ze/ar/aren /ana ba/n //na ez den arren. /Jarr/aren muge/: erag/nda, ros- loaren a/dean fx//:/ágoa/: dauz/:a masfa/:.

Dintel en la casa solar de lllumbe (Mutriku). Gran relieve modelado en arenisca, labrado en el último cuarto del siglo XVI para la entrada de la vivienda del diputado de Gipuzkoa, Sebastián de lllumbe. Representa una nao cantábrica estiliza­da que, por su composición, características tipológicas y pre­sentación del aparejo, es presumible que esté copiada direc­tamente de la nao de Urazandi, aunque la descripción de detalles es aquí más rudimentaria y la mano del tallista más torpe. Por limitaciones del espacio disponible en la piedra aparece reducido el tamaño de los palos respecto al casco.

Orzoyo Ka/e /Vagus//:o 6an dagoen afaburua. fr/zebean efa b/ p/anofan /andufa/:o /rud/a da, /590-/600 a/deA:oa. O/ba/ bordafu bafen /txura eg/fen du, /Vfzez efa bor/az apa/'n- dua. /rud/áren ga/ nagus/ efa ba/:arra nao /:anfaur/ar baf da. Be/a /au/:/a/: d/fu. g/be/e%:o masfan efa bran/:agan b//dufa efa ya/ts/fa, masfa nagus/'efan gab<a/:oa/: efa zaba///:. G//a mofze- /:o unfz/a da. Kas/:oa/:, bernz, /rapaz/fafe baund//:oa d/rud/ efa b/ unfz/ga/'n efa gazfe/u so// samarra/: dauz/:a. Masfa/: tx/- /:;a/: d/ra proporfz/oan.

Dintel en la casa de Kale Nagusia 6 (Orio). Relieve en dos planos superpuestos, labrado hacia 1590-1600. Representación simulada de un repostero bordado, clavado sobre la puerta de entrada a la casa y adornado con borlas. El motivo central y único es una nao cantábrica de aparejo redondo en seco, con las velas de mesana y bauprés arriadas, y los palos mayores envergados con sus gabias y todas las velas desplegadas. Tiene quilla corta, un casco que parece de considerable arqueo rema­tado por dos cubiertas y castillos bastante rasos. Los mástiles son desproporcionadamente pequeños.

Page 17: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

b&o/Yz baten afa/arr/an /andufa^o b/ ar/rufxo /ronop/a/en ar/ruarfean dago, ba/ro/Yza/r XV/. mendearen /eben berenaren ezaugarr/ nagus/ d/ren ertzbzse/afuzÁ;o bao baf due/arz/r. Efxearen fzpo/ogza de/a efa, ez dago za/anfzar//r, bzrz'-eremu/ro efxebzzztza profoerrenazenfzsfa fzpz/roa bazYa, dzrudunen zYxura/roa, punfu erdAo arÁruz/ro sarreraduna, /rasu bonefan, 7 500. urfea ba/no /ebenago^oa /zan da/fe/reena.

/fsasoa arra/nen /rudzen b/dez sz'nbo/zzafzea oso mazz agerfzen da Furopa/ro es/ru/furan erroma- n&of/'/r aurrera. 5an Crzsfóba/e/ro /Zronografzan esafera/ro. Gzpuz/roan Or/o/ro /(asu bau ez da ba/ra- rra, besfe oso anfze^o baf badago, b/ru bamar/rada beranduago/roa, AnabzYarfe baserr/aren (Frrenfer/an,) sarrera/ro dobe/aren gz/fzarrzan perfz'/afufa/:o nao bafean.

Or/'on, ba/fa ere, /(a/e /Vagus/aren 53.an, /H5 er//jzoz/(o monogramare/dn bafera armarr/Yxo bafen bebea/dean d/seznafufa/ro fxa/upa bafen er/z'ebea aur/r/ deza/regu. 5arrera/ro b/ afeefa/ro bafen g/7fzarr/'an zuen berrz'/rz amz'/dufa/ro efxe baf/ dago/do. Besfe gz'/fzarrz'a ere gordefa dago, zor/onez, efa berfan efxearen erazTrunfza 7573an /ro/rafzen duene/ro epz'grafea arg/ efa garbz zra/rur da/fe/re. Aurre/roaren anfzera, bafaz besfe/roarena ba/'no /ra//fafe bobe/ro efxeb/z/fza /zango zen bau, efa, ba/ere, /Ysasoare/r/'n zerzTrusz'rA dufen /anbz'deen s/'nbo/ofzaf barfu bebar d/'ra b/ unfz/'a/(, A/m/ranfe Oa /ra/earen 7an, /eben azpafufa/ro bor/'en gara/ bere/ oa efa urrun/rzdea den borrefan dagoen urbazferre/ro arofz ma/suaren fresne/r/n gerfafzen den anfzera.

Zaraufze/ro Azara ^a/earen 2/ro afa/arr/ ezagunean besfe fxa/upa baf ager/ da. B/ mar/ne/eÁr gzdafzen dufe efa arpondu berr/ dufen ba/ea bafe/c afoafzen du. Afa/arrz'a/; XV/. mendearen basera- /ro /anda-eremuÁro efxe bafen adru zuzen fa/fsuz/ro afe esfu baf esfa// zuen, efa Zarauz- Gamboafarren armarr/z apa/ndufa dago erd/a/dean, /eben des/rrzbafufa/ro arranfzan buruz/ro es/re- naz ga/n, ba/ efa osorz/r z'ra ur ez da/fe^een eraz/(unfza gogorarazfen duen epzgrafea ere. Mfarf)yn Arruf/ Agu/rre fec/Y.

Unfz/ bandz'agoen besfe ad/erazpen bafzu/;, XV/. mendearen erdza/de/ro b/ naoena/r d/ra, P/enfzza efa frrenfer/an aur/(/ da/fez/reena/r. B/z/raz/roa frdz Aro/ro berrz/ro F/ Torreón baserr/aren fafxadan aur/r/ da/fe/re, 7562/:o ondo/ro zns/rrzpzzo bafean dafa ager/ duen /arru b/'burr/Yuz/(0 /rarfe/a manz'e- rz'sfa bondafu bafean /rfengune g/sa

/fsasa/de/ro berr/ zabar bafe/:o Frdz Aro/ o bz'r/gunean ere, Frrenfer/a/ro Be/ro /ra/earen 9an, o/ba/az zaba/z'/r d/fuen arf/7er/'a p/eza bafzuez armafufaZ^o nao bafen er//ebe /aua agen da. Punfu erd/Áro efa bazzemaz/e /fxura/ro dobe/adun arZru zaba/ bafen erp/n edo burbuz'/an dago ora/ngo bonefan, uzfa/a gerrz'Zrafzen duen baufs-babesera/ro mo/dura bera/r barfzen due/arZZr. /-/arr/a ora/n­go jabee/r xebafu zufen efa borre/r z'rudzez modernofasun /fxura engaznagarrza eransfen dze. /-/a/ere, 7550-60 urfeefara joan bebar da euren benefa/:o anfzznaAofasuna /ro/rafze/ro. EfxebzzzYzefa/ro ar/(/- fe/rfura (TVarros Jauregza, Zaraufz), efa ongz /e/rufufa/ o e#oz/ro arfe/anen eremuare/r//ro fB/7bo/ro fn/rarnaz/o /romenfu/ro afaund/'a, 7560) ba/zo/r/defasun ugar/ ager/ za/'z/r/'gu.

Aurre/ro b/en gara/ berefsu/roa, edo bebar bada zerfxoba/f beranduago/roa, Pasa/ Don/bane/ro p/azan dagoen afa/arr/ bafe/ro o/ba/a/r yasofa d/fuen nao bafen er//ebe /aua dugu. ffxea guzf/z /ronpondufa dago efa bere /Yxura nabasgarr/a /zan da/Ye/re, ba/na ar/(/frabearen bebea/de/ o ar/sfa zebar/rafzen duen b/se/afufa/ro mo/dura modernofasun errenazenf/sfaren /Trurra da, efa, ondor/'oz, p/'eza bor/ egofz/ /zan za/ona beza/'n zabarra ez de/a frogafzen du eranfzunez/nez.

Unfz/ ar/r/Ye/rfura azferga/ duenar/ era/rargarnen gerfafzen za/'z/r/on fa/'/a/r, za/anfzar/Tr gabe, XV/. mendearen az/ren /aurdenean /andu z/rena/r d/ra. /Vao af/anf/arraren /rros/ro, apa/7u efa o/ba/en ma/- /a/:a/ro bobe/runfzar/ buruz/ro dafu /nferesgarr/ ugar/ es/ra/nfzen dufe band/agoa/: d/re/a/ro, euren des/rr/bapenaren bene/rofasunagaf/'/r efa burufzapenaren Zra//Yafea de/a efa.

Azferfu dugun Urazand/Tro borrez ga/n, arrefa berez/a merez/ dufen gara/ bere/ro besfe b/ daude. Baf Mufr//:u berfan dago efa besfea Or/on.

M//oa/Sro /barrean, G/puz/roa/¡ro /urra/dearen mendeba/de/ro mufurrean, ///umbeÁro o/neYxea aurÁ:/ deza/regu, M ufr/M o m/7/'ar/7r aberafsenefa/ro bafen ego/Yza b/sfon'/roa, b/r/gunef/Zr nab/7:oa urrun egon arren. fra&/'na berr/a da ba/na sarrera/ro afearen ga/nean barebarr/z/ro afa/arr/ p/sufsu baf dago, sufe bafean bondafu zena, efa ora/n, efxeb/z/Yza b/rrera/Tr/Yzera/roan erab/7/a. Afa/arr/an /au masfafa/ro nao band/ baf ager/ da, /Trum'nfxo efa guzf¿ bran/ra efa maspreza a/dean bondafu- fa dagoena. Z/ze/ efa zebar/(a/ro p//ro/ez eg/nda/ro fa/7a mofaren b/dez, efa perspe/rf/ba efe/rfu m/n/- moa /orfu nab/an, Urazand//(0 Arr/o/afarren /rud/are/rz/ro anfze/rofasun forma/ ugar/ d/Yu, ora/ngo

30 fp/grafea^ ondorengoa d/or « fS M C4S/S M/S/VDO A?f/! R DOÍO/? M/S/?r/ZV PFZ?fZ D f PíAZEZVCVA Z P/SM H/SZFZ!M DfXO DF Z?FZVM FFZ?PFrU/S C/ZVCUF/VM V r/?FS M VFÍ F r/?FSZ^FZVrOS F /VOBF/VM Z SFVS M/SMVFDVS, Z^ZM FCW/4Z?¿OS FZV rZ¡y*GO SOBZ?F M S S/ZZ.MS DF UZFZ3/S Z MFCO. M BM D /SS 27 DF M/SVO DF /562 á/VOS>;.

Page 18: SANTANA, A!bert : Urazandik na a. Errenazimenduk untzien ...ba/na ez/rerra/de/ro urbazferrean e/ronom/ esfrafeg/aren ondor/oz /ro/rafu z/ren, efa ez jasofzen z/fuen uda/are/rz/ro /ofura

bonefan burufzapena ba/dar efa mo/da/ra/fzagoa c/en arren. Ga/dufa/ro zaf/an s/nbo/o bera/d//ro- r/'/r egon ofe zen ez/n ya/r/'n da/fe/re.

XV//. mendearen baseran efxea Dom/'ngo de ///umbe Zrap/'fa/narena zen, ba/'na dafen arabera, naoaren er//ebea XW. mendearen /nguruan, 5ebasf/'án de ///umbe arbasoaren omenez eg/'naraz/ ze/a esafea seguruagoa da. /sasf//r ondorengoa d/'o 5ebasf/án de ///umber/ buruz; «fue nombrado por d/pufado de esfa Prow'nc/'a para /as cosas necesar/as de/ serwc/o de su Magesfad a/ f/empo de /as enfregas»^'. /-/a/a ba/zfz, ezaugarr/'a bere /anb/de efa du/'nfasunaren s/nbo/o //fzafe/re.

Or/o/ro /(a/e /Vagus/'/ro 6an dagoen az/ren ad/'b/dea/r aurre/roen a/dean oso ad/erazpen p/as- f//rora/ro fe/rn/'/ra desberd/na erab/7fzen du. Ga/njarr/fa/ro b/ p/anoefa/ro er//ebe /au baf da, XV/. men­de/ro az/ren bamar/radefan era/'/r/fa/ro /anda-eremu/ro efxe /r/as/z/sfa bafen barebarr/z/ro afa/arr/an /an- dua. /rud/a/r eíxeb/z/fzaren sarrera apa/'nfzen duen eus/rarr/ edo barr/z/ro /Trurr/níxoa ad/'erazfen du, bondo g/sa/ro p/anoa/r beraz, b/ bor/a z/nfz/7/'/r d/fuen erfz borob/7duz/ro o/ba/a aza/du/ro d/gu, /ore- dun buru/ro b/ //tzez eufs/fa/roa. f/nfz/a ga/ nagus/a da efa aurrerafuagoa dagoen p/ano bafean nabarmenfzen da, brodafu sendo baf ba/7/fzan. Mofa bonefa/ro banderafxoa/r oso arrunfa/r z/ren gara/ barfan, efa PeZ/pe //.aren armada/ro /rap/fa/ne/r borro/ran /rabaz/fa/ro gara//rur g/sa era/rusfen z/fuzfen^. /-/a/n arrunfa ez dena barr/'an /andufa //rusfea da, ba/na borre/r ez du euren esanab/a a/da- fzen.

Or/o/ro nao bau berez/'/r/ baZ/'ofsua da /rros/roaren z/'Zuefa osor/'/r efa oso arg/ ad/'erazfen ba/fu, ba/ efa ga/na/de efa o/ba/a/r ere. Sa/na bonefan efa besfe guzf/efan ondorengoa p/anfeafzen da; zenbafera/no da f/dagarr/a gara//ro /fsasunfz/a/r no/a/roa/r z/ren u/erfze/ro /furn b/sfor//ro g/sa? Zdea//zafufa/ro /rud/ baf a/ da, edoze/'n unfz/'ren /Trur genen'/roa edofa berr/'/ro /ra/'ean /eborrerafufa- /ro benefa/ro nao bafen errefrafu punfua/a?

/Casu guzf/efara/ro ba//o duen eranfzuna emafea oso za/7a da, erreaZ/fafearen oso burb/7e/ro ad/erazpena/r /Zan da/fez/ree/a penfsarazfen d/gufen arren. /(u/fura errenazenf/'sfan bez/ta/roenfzaf eredua benefa/ro /fsasunfz/ baf //fzafe/re. A/pafu d/fugun er//ebee/r s/np/efasun nabarmena/r d/'fuz- fe efa amarrugabe/ro ere /zan da/fez/re, ba/na /tsas-g/roan sorfufa/roa/r d/'ra efa ad/'erazfen d/tuz- fen /fsasunfz/'en e/emenfu efa o/narnz/ro proporfz/'oe/ dago/r/enez, ne/rez nabas da/fez/re. Asmoa errea/Zsfa da, Gan'baye/r bere gara/Tro arfesaue/ era/ruts/ z/en beza/a.' «fn e/ fo/yar, p/'nfar, escu/p/r, bordar y fexer de /os escudos de armas se deye fener cuenfa muy grande gue fodas /as Zns/'gn/'as y d/'v/sas de /os escudos se p/'nfen en su proporc/'ón y nafura/ ser, cond/'c/'ón, posfura y esenc/'a»^. /-/a/ere, zuburfz/az y'o/rafu bebar dugu efa borre/a/ro prem/sa zorrofza/r /'zan arren, faZ/ag/'n ba/ro/- fzaren frebefasun efa Zrud/pena ere /ronfuan barfu bebar de/a gogoan /'zan, ba/ efa /ana eg/naraz- fen z/'onaren berez/ro barro/rer/a ere. f/emenfu bauen guzf/en /aburpenaren arabera/roa /zango da az/ren ema/'fzaren /ra//fafea.

3?. /S4SÍ/, íope Marf/nez efe. Op. cit., /K XX/S/, 73 efa 23.32. Sancho Dav/Zaren /ter/ofzan, esafera/ro, !SS3an, bere /i//ob;á borre/a/;oa <zan zen. «adornando/a con frofeos de banderas

ganadas por é/ y con escudo de armas en e/ que mando poner anc/a y basfón, como genera/ de mar y f/erra». ff/W/WDfZ DURO, Cesáreo; Armada española..., 332. orr.

33. G/SR/B/SV, f.. Op. c¡t„ XXX///, X/.