“Año de la Integración Nacional y Reconocimiento de Nuestra Diversidad” “Decenio de las Personas con Discapacidad en el Perú 2007 - 2012”

“Década de la Educación Inclusiva 2003 -2012”

PROPUESTA CURRICULAR REGIONAL EN LENGUAS

ORIGINARIAS (PCR)

2012

PUNO – PERÚ

KAWSAY

RURAY

YA

CH

AY

MUNAY

PUNO

DIRECCIÓN DE GESTIÓN PEDAGÓGICA

Propuesta Curricular en Lengua Originaria (PCR)

INICIAL

- QUECHUA:

Lengua Materna (L1)

Segunda Lengua (L2)

- AIMARA:

Lengua Materna (L1)

Segunda Lengua (L2)

TUKUY RIMANAKUY

Inicial: Quechua Lengua Materna (L1)

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA.

SASACHAYKUNA

YACHAQASQAKUNA.

Y A C H A Q A S Q A K U N A

0 / 1 WATAYUQ 1 / 2 WATAYUQ 2 / 3 WATAYUQ 3 WATAYUQ 4 WATAYUQ 5 WATAYUQ

RIMAY

Rimasqa; hap’iqasqanchik wasimpi

Huqniraq ñawinchaykuna

Qhiswa simipi rimasqa mirachiy

¿Imaynatam qallarin wawakunaq allin rimaynin? ¿Ima simipi rimanku llaqta ayllupi?

Waq ñawinchaq sut’i rimarikusqakuna Ayllunkunamanta

Yachaqasqanta qhiswa simipi riqsichiwasun hinaspataq mirachinqa willayninkuta

Simi hanllarisqa imaymana rimaykunata ch’aqwan.

Puklla pukllaspa Kutichin runakunaq rimasqanta

huch’uy rimaykunata, qasi rimaykunata pisi pisimanta hap’iqan

Qhusata hap’iqan pisi willakuykunata, runa masikunnamanta

Rimanku sut’ita wawa masinkunawa,huk runakunawan

Hap’iqan rimasqata,uyarin huch’uy willakuykunata pisi pisimanta allinta willakunanpac.

Rimakun runa simipiyachapakuspaiskaymantaiskaykuraqrunakunawan

Kutichintapuykunatahap´iqasqamanta, mirachintaquyarisqanta runa simipi

Sut´intarunasimipirimanakunpaypaqyachasqanta, munasqanta

Yachaqan, mirachinuyarisqantahinaspawillanwakinkunawanpaypaqsiminpi

Sut´inta rimanakun paypaq yachasqanta, yuyaychaynintamunasqantawan.

Yachaqan, mirachinuyarisqantahinaspawillanwakinkunawanpaypaqsiminpi

UYARIY

Ñuqanchispaq ñawpaq willakuykuna llaqtanchiskunamanta

¿Ima willakuykuna kan llaqtanchikpi wawakunaq riqsinanpaq?

Ñawpaq willakuykunata llaqtanchiskunamanta paqarichin.

Takiykunata willakuykunata uyarin.

Uyarin , hap’iqan willakuyta,takiyta qichwa simipi.

Hap’iqasqanta willakun llaqtanpaq kawsayninta.

UyarinRiman, llaqtankunaqwillakuyninta.

Uyarinwillakuynata Riman, llaqtankunaquyarispaqtakinanpaq.

Mirachinllaqtanpaq, Perusuyoqwillayninta

ÑAWINCHAY

Imaymana Siq´ikunata ñawinchasqa

Imaymana willakuykunata ñawinchana

Imaynatataq wawakuna atiqan ñawinchayta llaqtanpaq siq´ikunata.

¿Imaymanataq wawakuna yachaqan ñawinchayta?

Imaymana Siq´ikunamanta Allinta willakun llaqtankunamanta siq´ikunanta.

Yachaqan; ñawinchan Imaymana willakuykunama

Imaymana llimp’ikunata siq’ikunata qhawan.

Pisi pisimanta pachamamaq ch’aqwayninta rimarin

Imaymana llimp’ikunata siq’ikunata qhawan llikllakunapi , p’achakunapi.

Pisi pisimanta uywakunaq ch’aqwaninta rimarin.

llinp’i kunata, p’achakunata,

ukllanakunata ayllumpi qhawaspa nawinchan

Imaymana ch’aqwakunata uyarin chaymaqtataq allinta rimarin.

Munanyachiqaytallink´it´uruwanpuqllayta

Ñawinchanp´achanpipalaykunapi,llutaykunapillaqtanpaqruwasqanta

WillakunImaymanayachaqasqantallaqtanpaqsiq´ikunata

QILLQAY

Munasqama hina siq’ikuna pukllay

¿wawakuna imaynatam qillqayta qallarinku?

Raphikunapi rakhu qillqanakunawan siq’intaq llinp’intaq

Imaymanakunata qhawan

Imaymanakunapi qhawan,siq’inkunata

Qhawaskamanta riqsiqa llinp’ikunapi sutichan.

Tukuy siq’ikunata llimp’in

Tukuy ima qawasqamanta siq’intaq llimp’intaq.

Raphikunapi rakhu qillqanakunawan siq’intaq llinp’intaq

QALLARIY YACHAY

Inicial: quechua como L2 (Nivel Básico)

HATUN YACHAYKUNA

( EJES)

HATUN YACHAYKUNA (SABERES FUNDAMENTALES)

SASACHAYKUNA (PROBLEMATIZACION)

YACHAQASQAKUNA (SABERES APRENDIDOS)

NUQAMANTA (YO PERSONAL)

Napaykuykuna . Los saludos. -Sutinchiskuna Nuestros nombres

¿Imapaqtaq Napaykuykunata yachaqananchis? ¿Para que se aprende los saludos? ¿Imaynatataq riqsinakusun? ¿Como nos vamos a conocer?

Napaykuykunata allinta uyarispa rimasun

-allin p’unchay kachun, allin chisi, allin tuta kachun, paqarinkama...

Escuchando aprendemos los saludos .

yachaq masinkunaman sutinta willanakun.

Hablando con sus companeros dice su nombre

Kurkunta qawaspa riqsin kaqninkunata Reconoce e identifica las partes de su cuerpo

¿imapaqtaq kurkunta riqsinqa sinchi allinta? ¿por que es importante el conocimiento de su cuerpo?

Kurkunpaq kaqninkunamanta warmichu qharicho qasqanta willakun

Mirando su cuerpo se identifica como nino o nina

Kurkunta riqsispa willakun : maki, chaqui, uma, simi, nawi, sinqa, rinri ...

Reconoce las partes finas y gruesas de su cuerpo

YACHAYWASI (ESCUELA)

Yachachiqkuna yachaqaqkuna, llank’aqkuna yachay wasi ukhupi -Miembros de la escuela. T’aqa t’aqa k’uchu Yachaywasi ukhupi llank’ananpaq Materiales del aula

¿Imaynatataq riqsinqa yachaywasipi llank’aqkunata , k’aqninkunata? Imaymanataq riqsinqa yachaywasipi t’akqa t’aqa k’uchukunata. ¿Como identificar los sectores del aula? Imaynatataq riqsin yachaywasi ukhupi llank’anakunata ¿Como identificar los materiales del aula?

Riman yachaywasipi llank’aqkunamanta,kaqninkunamanta: -Umalliq, yachachiq, qari wawai, warmi wawa Yachaywasi qhawaq, yachaywasi yanapaq. -Yachachina k’uchu, umallaq, k’uchu hisphana k’uchu... Menciona a los mienbros de la escuela : Director Profesor,ninos y ninas. Menciona los ambientes, Direccion, aulas, bano. Riman t’aqa t’aqa kuchukunamanta: Menciona los sectores del aula, hogar, musica y biblioteca -wasi k’uchu, harawi k’uchu, rurana k’uchu nawinchana k’uchu. Riman yachaywasi ukhupi llank’anankunamanta: -llinphikuna qylqana p’anqa,liwru raphi pukllanakuna... Menciona los materiales del aula: Colores, cuaderno y libro

YAWAR WASIMANTA (FAMILIA)

Yawar masinmanta . La familia

¿ Pikunataq tiyan yawar wasiykipi ? ¿Quienes conforman la familia?

Willakun pikunataq tiyan yawar wasi ukhupi. Menciona que mienbros conforman su familia Willakun yawar masinkunamanta imaymanapi llank’asqanta. Habla sobre los roles en la familia. Wasinpi imaymana kaqkunata kikinchan Identifica los diferentes ambientes de su familia

LLAQTAMANTA (PUEBLO)

Llaqtanchikpaq kawsayninkunamanta. Vivencias de nuestro pueblo

¿Imaynatataq chaninchasun kawsayninchista ? ¿Como valorar las costumbres de nuestro pueblo?

-Llaqtampaq kawsayninkunata willakun. Menciona las costumbres de su pueblo

-Mikhuyninkunamanta riman. Nombra sus platos tipicos .

- Llaqtanpaq takiyninkunata uyarispa takin tusun . Escuchando las canciones de pueblo canta y baila.

Llaqtanpaq p’achanckunamanta riman. Hablan sobre la vestimenta de su pueblo.

Llank’aqkunamanta Los trabajadores

¿Ima llank’aqkunatataq riqsisun? ¿que trabajadores vamos a conocer?

Llaqtapi llank’aqkunata riqsisun Conocemos a los trabajadores de nuestro pueblo . (hampikuq, tukuy rikuq, yachachiq, uywa michiq, chaqra ruraq, wasi ruraq, tayta kura, ...)

Uywakunamanta los animales .

¿iman uywakunataq llaqtanchispi kan? ¿Que animales hay en nuestro pueblo?

Riqsisun, rimasun llactanchispaq uywakunamanta (paqocha, uwiha, waka, asno allk’u, sarna, misi, wallpa, qui, k’anka, pisqitu, leqechu, anca, wallata) Conoceremos dialogaremos de los animales de nuestro pueblo

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI

Inicial: AIMARA Lengua Materna (L1)

JACH'A YATIQAWINAKA

YATJATAPXAÑANI

YATIQAWINAKASA JANI KUNATA- MAYA

MARANkAMA

MAYATA-PAYA MARANKAMA

PAYATA- KIMSA MARANKAMA

KIMSATA-PUSI MARANKAMA

PUSITA- PHISQA MARANKAMA

PHISQATA-SUXTA MARANKAMA

ARSUÑA

Kunaymanayatiqawinakaarsuña: Utapata, ayllupata, markapata, wilajatha, qapuñata, sawunakata, p´itañanakata, uywanakapatayatiqañautapata, ayllunakataquqanakapata, yapunakata, manqáñanakataphuñchawinakakusisiwinaka kuna

wawanakastiKunjamsaarsuñayatiqapxixa?

ARSUÑA

Utapata,ayllupata, markapata, wilajathapata, uywanakapata, yatiqañautapata, ayllunakata, qukanakata, yapunakata, manq’añanakata,walikhusaaruskipapxi.

Utapanaayllupana aimara arupaist'i

Awkipampi, taykapampi, jilatapampi, kullakapampi, suma arsuñayatiqi.

Utapanayatiqawinakapata suma arunakaarsupxi

UtapaKunaymananakata walikhusaarsupxi.

Markapata, uywanakapata, yatiqañautapata, quqanakata,yaqhanakampita, wali suma arsupxi

Markapata, uywanakapatayatiqañautapataquqanakata, sawunakata, p´itañanakata, yapunakata, manqáñanakata, phuñchawinakata, kusisiwinaka-yaxanakanpita wali khusaarsu.

AMUYT´AÑA

Jakawinakata, lurawinakata, aski suma amuytáña.

Kunjamatsawawanakaxaamuytañaqalltapxisti?

AMUYT´AÑA

walikhusajakawinakapata, lurawinakapata, amuyt´apxi.

Wali khusautapatauñjiukhamarusauñt’i.

jakawinakapata wali suma amuyt´i.

Jakawinakapatataqichuymampiamuyt´i.

jakawinakapata, utapata, wilajathapatayapunakata, uywanakata Wali khusaarsupxi

Uywanakata, yapunakata, challwakatuñata, wali wakisiriaruskipapxi.

Uywanakata, yapunakata, challwakatuñata, sawunakata, p´itañanakata, manqáñanakata, phuñchawinakata, kusisiwinakata, k’anatanakatasawutanakata, wali khusaaruskipi.

ULLAÑA

Kunaymanasamichatanaka ,sawutanaka, rixsutanaka, sañunakata, alaxpachaakapacha, lumasanaka, jarawinaka, katjawinaka, warurt´awinaka, laxrachinunaka wali suma ullaña.

¿Kunjamatsa Wawanakastiullañayatiqapxanixa?

ULLAÑA

Yatiqatanakapa wali khusaamtasnaarsusnaullapxi. .

Saminaka, samichatanaka, yanaka, p’itataisinakauñt’i.

wali suma samichatanaka, sixsutanaka. ullapxi.

Kunaymanasamichatanaka, rixsutanakawarurt´awinakaulli.

Samichatanaka, rixsutanaka, khusaullañayatiqi.

Ullawinakata, Yatiqawinakata, wali khusaamtasnaarsu.

Jakawinakapata,lurawinakapata, akapachata, khusaamuyt’asnaulli.

QILLQAÑA

Jakawinakata, lurawinakata, ñatuwinakata, anatawinakata, ullawinakata, wali suma rixsuña, samichaña, qillqañamunataparjama.

¿Kunjamatsa Wawanakastiyatiqapxanixarixsuñaqillqaña?

QILLQAÑA

Kunaymananaka, Wali suma rixsupxi, samichapxi, qillqapxi.

KunaymanaYanakaapnaqapxi

Sixsutanakaluk'a

nakapampisamichapxi, rixsupxi.

Suma lurawinakapata, yanakapatarixsupxi.

Kunaymananaka wali suma rixsusnasamichapxi

Kunaymananaka wali suma rixsusna, samichapxi, ukhamarusaqillqapxi

Kunaymananaka wali suma rixsutaparjama, samichasnayaqawinakaparjamaqillqi.

QALLTIRI ARU

Inicial: AIMARA segunda lengua (L2)

JACH'A YATIQAWINAKA/ YATIÑA CHHIJNUQAÑA

YATXATAPXAÑANI YATIQAWINAKASA LURAWINAKA

IST´AÑA

AnatañanakaYanakana, Warurt´anaka, Jaqinakanaarsutapa, uywanakana, wararipa, sallapaist´aña.

¿ kunatakisa, anatañaYanaka, Warurtanaka, Jaqinakanaarsutapa , uywanakanawararipax, ist´añayatiqapxi?

AnatañaYanakana, Warurt´anaka, Jaqinakanaarsutapa, uywanakanawararipax, wali suma ist´asina,uñt´apxi.

Kunaymanaanatañanakanasallanakapaist´i Isk´a: warurt´anaka, jarawinaka,

laxrachinunaka, katxawinaka, larusiñanaka, jawarinakaist´i

uywanakanawararipa: waka, asnu, iwisa, wallpa, ququrichi/ chhankha, khuchi, chhiwchi, phisi, anuist´i.

yatiqañautana:yatichiriru, masinakaparu, kunaymananakawalikhusaist´iukhamarusayatiqi

jaqinakanaarsutapataqichiqanaist´i (qhatuna, wakaqhatuna, phunchawinakana/ phunchachawinakana/ p´unchawinakanayaqhanakampi)

ARSUÑA

Aruntañata/ Arumtañata, janchita, sutinakata, tunumasinakata, uywanaka, yapunaka, iwxawinaka, yatiqaña.

¿Kunjamsaaymaraaruarsuñayatiqapxi?

Wali khusaAruntanaka: janchita, sutinakata, tunumasinakatauywanakata, yapunakata, iwxanakataarsu.

Askiuruphana/urupana/suma urupana/

kamisaraki Jakisiñkama/ jikisiñkama/ arumanthikama/

arumantikamayaqhurukama/qharurukama p'iqi, ampara, tuxtukakayu ajanu, nayra, nasa, laka, jinchu. Sutinakaarsupxi: sutinakapa,

tunumasinakata (tayka, awki, jilatakullakaachachila, awicha)

Uywanakata: axauywa (phisi, anu, wallpa, ququrichi/k'anka, chhiwchi, wank'u, waka, iwisa, khuchiasnu, qawra) sallqauywa (liqiliqi, qamaqi, añuthaya/ añathuyayakanakampi)

Yapunakata: sataña, llamayuña iwxawinakata, lurawinakata, utxawinakata,

munasiñanakata Saminaka Jakhunaka

Propuesta Curricular En Lengua Originaria (PCR)

PRIMARIA

- QUECHUA:

Lengua Materna (L1)

Segunda Lengua (L2)

- AIMARA:

Lengua Materna (L1)

Segunda Lengua (L2)

III T’AQA

Primaria III CICLO: Lengua Quechua (L1)

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA SASACHAYKUNA YACHAQASQAKUNA

UYARIY

Wasi, ayllu, yawar masi kawsaykunamantawillaykuykunatauyarina.

Kamachiykunatauyarispachaninchanan (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuywichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….)

Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariy, willakuykunata; uyarina.

Sallqauywakunataqapariyninta, q'ihuq'ihuillapatauyarispayachapayan

¿imaynatataqyachasunimaymanakawsaykunamanta? ¿imapaqtaqkamachiykukunatahunt'ananchisun? ¿ima willakuykunataq wasinmanta yachaywasiman apamusun? ¿imaynatataqwillakuykunatasut'inchasun?

¿imaynatataquywakunaqkunkantayachapayanapaqch'uyanchasun? ¿Imayntataqllipinuywakunankunkantahurqun?

Wasi, ayllu, yawar masi kawsaykunamantawillaykuykunatauyarinku.

Kamachiykunatauyarispachaninchaspaimakasukunku (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuywichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….)

Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariy, willakuykunata; uyarinku.

Sallqauywakunaqqapariyninta, q'ihuq'ihuillapaqt'uhachqantauyarispayachapayanku

RIMAY

Wasi, ayllu, yawarmasikawsaykunamantawillaykuykunatarimana.

Kamachiykunamanta (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuy, wichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….) rimana.

Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariykunata, willakuykunata, ñawpawillakuykunata; rimana.

Sallqauywakunataqapariyninta, q'ihuq'ihuillapatauyarispayachapayana.

¿imaynatataqwasiayllupi, yawarmasinmanta, kawsaykunamantayachasun? ¿imakamachikuykunawantaqayllumpikamachinakunku? ¿ima willakuykunatawantaq ayllunchispi tarisunman? ¿Ima willakuykunatataq kawsayninmanta riqsisun, hinaspa imaynatataq willanakusun?

¿maypitaq waq sallqa uywakunaq qapariyninta uyarisunman?

Wasiayllupi, yawarmasikawsaykunamantawillaykuykunatarimanku.

Kamachiykunata (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuy, wichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….) rimanku, kamachinakunku.

Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariykunata, willakuykunata, ñawpawillakuykunata; rimanku, takinku, harawinku, willanakunku, watuchinakunku.

Sallqauywakunaqqapariyninta, q'ihuq'ihuillapat'uqhasqanta mayu, qapariyninta, phaqchaphaqchasqanta, wayraqwislasqanta, uyarispayachapayanku.

ÑAWINCHAY

p'itayawaypallaykunamanta, p'achakunamanta,

¿imaraykutaqtatamamakuna chay

Ayllunmanta, P'itayawaypa, pallaykunapa,

awayukunamanta, ch'allallink'it'urumantarurasqanmantawanqhawarispañawinchana.

Kamachiykunamanta (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuy, wichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….) ñawinchana.

Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariykunata, willakuykunata, aranway, ñawpawillakuykunata; ñawinchana.

Sallqauywakuna, t'ikakuna, qurakuna, pachamama, q'ihuq'ihu, illapach'ikunkunatañawinchana.

sutinta, yawarmasikunasutinta, runa sutikunata; ayllu, llaqta, suyu; sutikunatañawinchana.

p'itayawaykunataruranku?

¿imaynatataqimaruranapaqpaskamachinakunku? ¿Imaqillqakunatataqachwantamunanku?

¿Imapaqtaq pacha ch'ikukunataqhawanku?

¿Imasutikunatataqwaqhatunqillqakunawantarisunman?

p'achakunapa, awaypa, ch'allallink'it'uruparurasqakunamantaqhawarispachuyanchanku, ñawinchankuhinallataqwillakunku.

Kamachiykunata: (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuy, wichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….) ñawinchankuhinaspataqmat'ipanku.

Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariykunata, willakuykunata, aranway, ñawpawillakuykunata; ñawinchanku.

Ayllumpi Sallqa uywakunapa, wasi uywanapa, t'ikakunapa, qurakunapa, q'ihuq'ihu, illapa, tiqsimuyu, quyllurkunach'ikunkunataimaynapachamama chay watauhupikanqa, chaytañawinchanku.

Qillqakunapi: Sutinta, yawarmasimpasutinta, runa sutikunata; ayllu, llaqta, suyu; sutikunatañawinchanku.

QILLQAY

p'itayawaypallaykunamanta, p'achakunamanta, awayukunamanta, ch'allallink'it'urumantarurasqanmantawanqhawarispaqillqana.

Kamachiykunamanta (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuy, wichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….) qillqana.

Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariykunata, willakuykunata, ñawpawillakuykunata, aranway, mikhunawayk'usqakunamanta; qillqana.

Sallqa uywakuna, t'ikakuna, qurahampikuna, mikhuykunamanta, pachamamanta, q'ihuq'ihu, illapach'ikunkunataqillqana.

sutinta, yawarmasikunasutinta, runa sutikunata;

¿Imaynatataqimaymanamusuqqillqakunatapaqarichinqaku? ¿Imaqillqakunatataq chay kamachikuykunawanqillqanqaku? ¿Imaynatataqimaymanarikch'aqqillqakunatapa qarichisun? ¿Imapaqtaqpachamamaqch'ikunkunataqhawaspaqillqasunchik?

Huch'uyqillqakunata: (p'itayawaypallaykunamanta, p'achakunamanta, awayukunamanta, ch'allallink'it'urumanta) rurasqanmantawanqhawarispapaqarichinku.

Kamachikuykunamanta (hamuy, lluqsiy, apamuy, apapuy, wichay, uraqay, puriy, ripuy, kutimuy, napaykukuy….) uyarispaqillqankuhinaspataqsiq'inku.

Pisipisimantachaninchaspa: Qalluwatanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariykunata, willakuykunata, ñawpawillakuykunata, aranway, mikhunawayk'usqakunamanta; yuyayninmanhinaqillqanku.

yachasqankunamanta, Sallqa uywakunamanta, t'ikakunamanta, qurahampikunamanta, mikhuykunamanta, pachamamanta, q'ihuq'ihu, illapamantach'ikunkunamantaqillqanku.

Hatunqillqawan qallariyninpi; sutinta,

ayllu, llaqta, suyu; sutikunataqillqana.

Qillqaykunapi kay ch'ikukunata riqsin: samaych'iku (,), ch'iku(.), phinkiqch'iku(.), tukuchiych'iku (.), allqaqch'iku(...), hatunsamanach'iku(;), tapukunach'iku (¿?), wisq'aqtuyru ((...)), qapariych'iku (¡!) ch'ususiq'ich'iku(-).

sutinta, yawarmasi, ayllu, llaqta, suyu, apu, mayu, qucha, chay sutikunatahatunqillqakunawanqillqana.

Allin kawsay chaninchanapaq kanan: ayni, yanapakuy, mink'a, napaykukuy, qhawaykukuy, khuyapayakuyqillqana.

¿Pikunaqsutintaqhatunqillqawanqillqakun? ¿Imach'ikukunatataqqillqaallinrimananpaqchurakunan? ¿Imarimaykunatataqhatun, huch'uyqillqawanqillqana? ¿Imapaqtaq chay allinkawsaychaninchaqqillqakunataqillqasun?

yawarmasikunasutinta, runa sutikunata; ayllu, llaqta, suyu; sutikunataqillqanku.

Qillqakunapich'ikukunata: samaych'iku (,), ch'iku(.), phinkiqch'iku(.), tukuchiych'iku (.), allqaqch'iku(...), hatunsamanach'iku(;), tapukunach'iku (¿?), wisq'aqtuyru ((...)), qapariych'iku (¡!) ch'ususiq'ich'iku(-) allin qillqarimananpaq chaninchanku.

Allinta chaninchaspa sutinkuta, yawarmasi, ayllu, llaqta, suyu, apu, mayu, qucha, chay sutikunatahatun, huch'uyqillqakunawanimaqillqanku.

Qillqakunata allinkawsay chaninchanapaq: ayni, yanapakuy, mink'a, napaykukuy, qhawaykukuy, khuyapayakuymantaima, paqarichinku.

IV T’AQA

Primaria IV CICLO: Quechua Lengua Materna (L1)

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA SASACHAYKUNA YACHAQASQAKUNA

UYARIY

Ayllunchikpaq kawsayninmanta uyarisun.

Ñawpaqpacha willakuykunamanta uyarisun.

Musuq willakuykunamanta uyarisun.

¿Imaynatan, maypitaq, hayk’aqtaq, imapaqtaq, imatataq, kunan ayllunchikpaq kawsayninmanta uyarisunchik?.

Ayllunchikpak rayminmanta, takiyninkunamanta,

tusuyninkunamanta, mikhuyninkunamanta p’achankunamanta, umalliqkunamanta; allinta uyarispa chaninchasun.

Ñawpaqpacha willakuykunata, harawikunata, qalluwatanakunata, watuchikunata; uyarispa allinta chaninchasun.

Musuq willakuykunamanta, harawikunamanta, qalluwatanakunamanta, watuchikunamanta; uyarispa sumaqta chaninchasun.

RIMAY

Ayllunchikpaq kawsayninmanta rimasun.

Yawarmasinchikkunamanta rimasun

Sapanka Kawsayninchikmanta rimasun.

¿Imaynatataq ayllunchikmanta, yawarmasinchikmanta, sapanka kawsayninchismanta rimasun?

Ayllunchikpaq uywa mirayninkunamanta, chakra urichiyninmanta, wasichakuymanta, masachakuymanta; chaninchaspa rimasun.

Qhari warmi masachakuymanta, wawankunamanta, wayqipananchikkunamanta; kusisqalla rimasun.

Kawsayninchismanta, llank’ayninchismanta, yachayninchismantawan; allinta chaninchaspa rimasun.

NAWINCHAY

Ayllunchikpaq uywankunamanta ñawinchasun.

Pachamamanchikpi, imaymana llank’asqakunamanta, khawasqanchikmanta, ñawinchasun.

Ayllunchikpaq kawsayninmanta ñawinchasun.

Imaymana qillqasqakunata ñawinchasun.

¿Imaynatataq yachaqasunman, llapan ñawinchasqanchista?

¿Imakunatataq willawanchik llapan qillqasqakuna?

Ayllunchikpaq wasi uywakunamanta, sallqa uywakunamanta ñawinchasun.

Pachamamaman haywariymanta ñawinchasun.

Apunchikkunaman, quchanchikkunaman haywariymanta ñawinchasun.

Ayllunchikpaq willakuykunamanta, harawikunamanta, qalluwatanakunamanta, watuchikunamanta, takiykunamanta; allinta ñawinchasun.

Willakuy qillqanakunamanta, kamachiy qillqanakunamanta,

Ñawpaq kamasqakunamanta, Pukllana qillqakunamanta, Mikhuna qillqakunamanta allinta lakispa ñawinchasun.

QILLQAY

Munasqanchikman hina imaymana qillqaykunata paqarichin.

Imaymana willakuykunata paqarichin.

Imaymana qillqaykunata yachaywasinchikpi ch’uwanchasunchik.

¿Imaynatataq qillqaykunata paqarichisunman?

¿Imaynatataq ñan maskarispa, allin qillqaykunata paqarichisunman?

¿Imayna llank’asqataq kanan qillqasqanchiskuna?

¿Ima ch’ikukunataq kanman, allin qillqanapaq?

Ayllumanta, llaqtamanta, suyumanta; Willakuykunata qillqasun.

Apaykachakmanta, iñiqmanta, qullqikamanamanta, pukllaymanta allin qillqayta paqarichisun.

Tukuy unquykunapaq qura hampikunamanta qillqasun.

Imaymana willakuykunata, harawikunata, takiykunata, qalluwatanakunata, simp’asqa simikunata qillqaspa ch’uwanchasunchik.

Qillqan willakuykunata, harawikunata, qalluwatanakunata,

Takiykunata, watuchikunata allinta ch’ikukunata chaninchaspa.

Hatun qillqakunata, huch’uy qillqakunata allinta lakispa qillqasun.

Kay ch’ikukunawan: ch’iku(.), phinkiq ch’iku(.), qatiq ch’iku(.), hatun samana ch’iku(;), tukuchay ch’iku(.), samay ch’iku(,), tapukuy ch’iku(¿?), musphanay ch’iku(¡!), wisq’aq tuyru(),allin qillqayta paqarichisun.

V TÁQA

Primaria V CICLO Quechua: Lengua Materna (L1)

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA SASACHAYKUNA YACHAQASQAKUNA

UYARIY, HAP’IQAY RUNA SIMIPI

Ayllunchikpaq, wak llaqtakunaq llapan Kawsayninkunamanta, waqanankunata waqachikpa takisunchik, tususunchik.

Uyarisqanchikman hina musuq hunt’asqa rimaykunata wakichisunchik.

Pachamamapi imaymana t’uqyakunamanta, wasi uywakunamanta, sallqa uywakunamanta, apukunamanta, tukuy ima yachayninkunamanta riman

¿Imaynatataq waqanakunata waqachiyta atisunman?

¿Imakunawantaq musuq hunt’asqa rimaykunata wakichisunman?

¿Pikunamantan, imakunamantan yachaykunari hatarin?

Imaymana ayllunchikpa ,wak suyukunaq Kawsayninkunamanta, allinta waqanankunata waqachikpa takin, tusun.

Allin yuyaypi Uyarisqanman hina musuq hunt’asqa rimaykunata wakichin.

Pachamamapi imaymana kaqkunamanta, kawsayninkunamanta, tukuy ima yachayninmanta riman.

RIMAY

Wasipi, ayllupi, yachaywasipi musuq willakuykunata uyarisqanchikmanta willanakunku.

Mana yachasqanchik simikunamanta rimayninchik wiñarinanpaq simipirwata tapukusunchik.

Qillqamayt’u ñawinchasqanchikmanta tapunakuspa kutichinakusunchik. ¿Imayna qillqas kasqa? ¿Imatas qillqa willawanchik? ¿Pikunamantas riman? ¿Maypi kasqankumanta? ¿Imatas rurasqanku?

¿Imaynatataq willakuykunata rimana?

¿Imaynatataq mana riqsisqa simikunata simi pirwapi usqhay tarinapaq machkhana?

¿Imaynatataq tapukuykunata ñawinchasqamanta hatarinman?

Imaymana musuq willakuykuna uyarisqanta hap’iqasqanman hina allin chaninnimpi willakun.

Simi pirwapi, mana riqsisqa rimaykunata ratu tarin.

Imaymana tapukuykunata yuyaypi, chaninninpi kutichin

QHAWARIY

Ayllunchikpi imaymana llank’ayninchikkunata qhawarisunchik, chakmayta, hasp’iyta, hallmayta, hampiyta imaymanakunatawan

Pachamamaq ch’ikunkunata, sallqa uywaq puriyninta qhawarispa musuq qillqakunata paqarichinku

¿Kunan llank’aywan; ñawpaq llank’aywan kasqanchu kanman?

¿Imapaqtaq chay ch’ikukunari qhawanchik ?¿ imankunatataq chay ch’ikukuna willakun? ¿Chay yachaykuna kawsayninchispi Yanapakunchu?

Ayllunchikpi imaymana llank’ayninkunata Sumaqta qhawarin.

Pachamamaq , sallqa uywakunaq willakuyninta qhawaspa, uyarispa hap’iqaspa allinta ch’ikukunata ñawinchan.

ÑAWINCHAY

Kamachikuq qillqakunamanta nisqanman hina. ruranapaq(mikhunakunamanta, hampi tupachiykunamanta, llapa imaymana ruraykunamantawan ch’uyanchasunchik).

¿Imaynatataq, imakunawantaq tupachisuwan, hunt’asunman imaymana ruraykunata?

Rurayninchikkunamanta kamachikuq qillqakunaq nisqanman hina allinta ch’uyanchasqata ruran.

Yachayninchikta imaymana qillqa mayt’ukunapi kawsaykunamanta ñawinchaspa, hap’iqaspa hunt’achin.

Qillqa mayt’u ñawinchasqanchikmanta tapunakuspa kutichinakunku. ¿Imayna qillqas kasqa? ¿Imata qillqa willawanchik? ¿Pikunamantas riman? ¿Maypi? ¿Imatas rurasqaku?

¿Imaynatataq ñawinchasqaykiri yachayniykiman astawan yanapan?

¿Ñawinchasqanchikmanta, imaynatataq tapunakuyta qallarisunman?

Qillqa mayt’ukunapi, kawsaykunamanta hap’iqasqanman hina hamut’arispa hunt’achin.

Qillqa mayt’u ñawinchasqanman hina tapukuykunata chaninpi kutichin.

QILLQAY

Ayllukunaq, llaqtakunaq, suyukunaq ñawpa kawsayñinta, yachayñinta, rurayñinta qayllacharispa qillqan.

Pachamamaman haywakuypi, t’inkaykunapi, ch’allaykunapi mañakuykunata, takiykunata, harawikunata qillqaspa paqarichin.

Simi taqikunamanta simita akllaspa hunt’asqa simikunata kaman (paqarichin).

Ayllunchikmanta, huk ayllukunamantawan, qallu watana, watuchi, harawi yachasqanchik pataman hukkunata kamasunchik (wakichisunchik).

Chiqaq, mana chiqaq willakuykunata rimaspa huñu simikunawan paqarichinku.

Kastilla simi qillqakunata, runa simiman tikrarinku.

¿Ñawpaq, kunan kawsayninchiskunamanta; imaynana qillqakunata hatarichisunman?

Imayna rikch’aq qillqakunataq yachayniykimanta hatarinman

¿Imaynatan hunt’asqa simikunata simi taqikunawan paqarichina?

¿Imaynatataq qallu watana, watuchi, harawi yachasqanchikuna pataman huk kunata wakichina?

¿Imaynatan chiqaq , mana chiqaq kasqan willakuykunata t’aqarisunman?

¿Imaynatataq castilla simita, runa simiman tikrasunman?

Ñawpanchikkunaq yachayninkunata allinta t’aqwirispa qillqan.

Kawsay yachayninkunamanta munay takiykunata, harawikunata qillqaspa paqarichin.

Imaymana hunt’asqa simikunata, musuq akllasqa simiwan paqarichin.

Qallu watanakunata , watuchikunata , harawikunata yachasqan pataman musuqmanta wakichikpa qillqayta paqarichin.

Chiqaq, mana chiqaq willakuykunata, rimay huñu simikunawan paqarichin.

Kastilla simi qillqakunata chiqaqta, chaninpi runa simiman tikrarin.

QALLARIY YACHAY

Primaria: Quechua Segunda Lengua L2 (nivel basico)

HATUN

YACHAYKUNA

(EJES)

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA

(SABERES FUNDAMENTALES)

SASACHAYKUNA

(PROBLEMATIZACIÓN)

YACHASQAKUNA

(SABERES APRENDIDOS)

I

Nuqamanta,

Yawar

wasiymantawan.

( personal y Familia)

Napaykuykuna

Sutinchismanta

Kurkunmanta

Yawarmasinmanta

Wasinmanta

Wasi kawsayninmanta

¿Napaykuy kuraqñinkunata?

Sutinta atin yawarmasikunaqta jinallataq wasi

kawsaykunata

Napaykun llipin runakunata

Huch’uy sutikunata killqan

II

Yachay wasi

(Escuela)

Achahala

P’unchawkuna, killakuna, watakuna

Yachaywasimanta

Yupaykuna, Llimp’ikuna

¿imaynatataq yachaqasunman ñawinchayta runa

simi achahalakunata?

¿imapaqtaq sutichanchis p´unchawkunata

hinallataq killakunatawanri?

¿imakunataq yachaywasinchispaq

kausayñinkuna?

¿imaynatataq riqsisunman yupaykunata jinallataq

llimp’ikunata?

Sutichan achahalakunata

Sutichan p’unchawkunata

killakunatawan

Aysarin yachaywasiq kawsaykunata

Riqsin yupaykunata jinallataq

llimp’ikunata

III

Llaqtanmanta

(Pueblo)

Llank’ana wasikuna

Yawar masiq kusikuynin

Yawarmasiq llank’aynin

Qura hampi

Pachamama

¿sutichasunmanchu yawar masinchiskunaq

rurayñinkunata?

¿imapaqtaq sutichasun qura hampikunata?

¿riqsinchischu pachamamanchista?

Sutichan llank’ana wasikunata

Sutichan yawar masiq kusikuyninta

Sutichan yawarmasiq llank’ayninta

Sutichan qura hampikunata, unk’uy

hampikunapaq

riqsin pachamamanchista

CHAWPI YACHAQAYPI.

Primaria: Quechua Segunda Lengua L2 (Nivel intermedio)

HATUN YACHAYKUNA

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA SASACHAYKUNA YACHAQASQAKUNA

Ñuqamanta (yo) Napaykuykunata uyarispa, rimayta atin.

Sumaq rimaykunata riman.

Sutinta, watanta willakun yachaqmasinkunaman.

Kurkumpaq kaqninkunata, phasminkunata willakun, siq’in, llimp’in, qillqan.

Imayna rikusqankuman hina kawsaynimpi purisqanmanta willakun.

¿Imaynatataq, maypitaq, pikunawantaq, napaykunakunku?

¿Hayk’aqtaq, imakunapitaq rimanku sumaq rimayta?

¿Maypitaq, imapaqtaq, willanakunku?

¿Imaynatataq kurkunchispaq phasminkunata yachasun?

¿Ima rurasqankutataq willanakunku?

Imaynalla kachkanki, allin, waliq, khusa: ñuqa, kan, pay, ñuqanchik chaykunata rimanku.

Yachachik sutinta willakun chaymanta sutinkunata tapun.

Sumaq rimaykunata: Sullpay, añaychay, mirá, ama hina kaychu rimanchik.

Sutinkuta, watankuta sapanka willanakunku.

Kurkunkuta riqsinku: Uma,ñawi, ninri, sinqa, uya, simi, kunka, rikra, qhasqu, t’ipi, puputi, chaki, maki chaykunata willakunku, siq’inku, llimp’inku, qillqanku ima.

Imayna munasqan pukllasqanmanta, tusuyninmanta, takiyninmanta, purisqanmanta willakun.

Yawar masimanta (familia)

Yawarmasinpaq sutinkunata willakun Tatamamanpaq, wayqinkunaq, panankunaq, awichunkunaq sutinta willakun.

Wasimpi imaymana rurasqankunamanta willakun.

¿Pikunaq sutinkunatataq willanakunku?

¿Imakunamantataq willanakunku?

Tatamamanpaq, wayqinkunaq, panankunaq, awichunkunaq sutinta willakunku.

Wasimpi rurasqanmanta rimanku: puñusqanmanta, musquynimanta, mikhusqanmanta, rurasqanmanta, willakunku.

Yachaywasimanta (escuela)

Yachaywasimanta sutinkunata willakun.

Yachaywasi ukhupi ima kaqkunamanta qhawaspa riman, ñawinchan, qillqan,

¿ yachaywasiyki Imayna rakisqataq tarikun?

¿Ima wasikunataq yachaywasipi kan?

Yachaywasi Umalliqkunaq, yachachiqkunaq yachaqaq masinkuna sutinkunata willakunku.

Yachaywasi ukhupi kan: umalliq wasin, yachaqaq wasin, mayt’u tantana wasi, wayk’una wasi, taqi tantana wasi, hisp’ana wasi

yuyaychakun.

Ñawpaq yachaykunamanta,qillqaykunamanta yuyaychakuspa riman.

Runa simita riqsisqanman hina musuq qillqayta paqarichin.

¿Ima kunatataq ñawinchankuman, llimp’inkuman, qillqankuman?

¿Imaynatataq runasimita atiqasuwan?

chaykunamanta rimanku, ñawinchanku, qillqanku.

Ñawpaq Takiykunata, watuchikunata, harawikunata, qalluwatanakunata, simp’asqa simikuna yuyaychakuspa rimanku,ñawinchanku,qillqanku.

Achahalata qhawaspa allinta riqsinku, ñawinchanku, qillqanku. (Simples, aspiradas y glotalizadas)

Llaqtamanta (pueblo)

Llaqtanchikpaq umalliqkunamanta riman.

Llaqtapi imaymana llank’aykunamanta qhawarispa riman.

Llaqtanchikpaq kawsaynikunamanta riman, ñawinchan, qillqan.

¿pi umalliqkunamantataq rimasun, qillqasun?

¿Ima llank’aykunamantataq rimanku?

¿Ima mikhunakunatataq riqsinku?

¿Ima qura hampikunatataq riqsinku?

¿Ima uywakunatataq riqsinku?

¿ima raymikunataq kan llaqtanchikpi?

Llaqtanchikpaq umalliqkunamanta sutinkuta tapukuspa, qillqanku.

Llaqtanchikpaq llank’ayninkuna: Awaykunamanta(lliklla, phullu, chumpi, ch’uspa, istalla, chusi); wiquy (wiriti, ch’uspa, kunka ch’uqana, chumpa, wara); t’urumanta rurasqakuna(chuwa, manka, llimp’isqa chuwa, hik’i, chatu,quncha, t’ika churana).chaykunamanta rimanku.

Llaqtanchikpi tukuy mukhuynin: kinuwa, qañiwa,siwara, sara, hawas, uqa, isañu chaykunamanta yuyaychasunchik.

Qura hampikunamanta: salwiya, muña, ch’irich’iri, itapallu, sunila, k’uruk’uru, llantin.

Uywanchikkunamanta: allqu, misi, wallpa, waka, uha…

Llaqtanchispaq rayminkuna: Masachakuy, wasichakuy, pachamamaman hayway, taripakuy, rutuchi, sutichay, pukllay, siñalakuy…

TUKUY YACHAYKUNA (QHAPAQ CHANIN YACHAY) Primaria: Quechua Segunda Lengua L2 (nivel avanzado)

HATUN YACHAYKUNA

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA SASACHAYKUNA YACHAYKUNA YACHAQASQA

I Nuqamanta,

Yawar wasiymantawan. (Yo personal y

Familia)

Llakiykunamanta, kusikuykunamantawan. Ruwasqanchismanta. Unquykunamanta Kawsaykunamanta Wasinmanta Llaqtaypi.

¿Imaynatataq kusikusqanmanta llakikuyninmanta willakun sumaq kausaypaq? ¿imaynatataq allin ruwasqanta riqsichin? ¿Atinmanchu unquykunamanta hampkunamantawan allin rimayta? ¿imaynatataq sumaq kawsayta taripan? ¿Wasimchismanta imayna ruwasqataq chaymanta rimasunmanchu? ¿Yachanchu llaqtampaq kawsayninkunamanta allin qillqayata?

Allinta kusikuyninmanta, llakikuyninmanta willakun hinallataq qillqan. Runachakunanpaq, wasimpi imaymana ruwakunata allinta ruwan. Unquykunamanta ñawinchan hinaspataq riman, hinallataq imayna alliyachiyta yachan. Sumaq kawsayninkunamanta. Allin willakuyta yachan imayna ruwasqataq wasin, chaymanta qillqan. Tukuy llaqtampaq kawsayninta riqsisqantmanta hina willakun chaymanta allinta qillqan.

II Yachay wasi

(escuela)

Rimay huñusqa (hatun qillqasqakuna) Wata , killa, wata muyuy. Yachaywasinchik. Hatun yupaykuna Llimp’ikuna. Maqanakuykuna

¿Imaynatataq yachaqan rimay huñusqakunata allin qillanaqmpaq? ¿Allintachu riqsin watamuyuykunata qillqanampaq? ¿Allintachu yachaywasinta riqsin, allin sut´i qillqanampaq? ¿Imaynatataq hatun yupaykunata wakichin? ¿Ima niytataq munan llimp’ikuna, chaykunata riqsinchu? ¿Maqanakuykunata, ch’ahwaykunata ima hallich’ayta yachanchikchu?

Rimay huñusqakunata allinta qillqan. Watak p’unchawninkunata, killankunata, wata muyuqninmanta ima. Qillqan. Yachaywasinmanta riqsisqanman hina allin

sut’ita qillqan hinallataq willakun. Yachaywasinmanta llakikuykunata hallich’an

allinta chaninchaspa muñay kawsay kanampaq. Yachanña hatun yupaykunata imayna allin wakichiyta. Tusuqkunaq p’achanta qhawaspa llimp’inkunata

riqsihatan. Unay watakunapi p’achakunata ruwasqakunata

siq’in hinallataq llimp’in. Maqanakuykunata, ch’ahwaykunatapis riqsin

hinallataq yachan imayna hallich’ayta..

IV Llaqtanmanta

(Pueblo)

Umalliqkunamanta kamachikuqkunamantawan Raymikuna Llaqtaq sasachayninkuna Llank’aykuna. Qurakuna Pachamama makiwan ruwasqakuna

¿ llaqta umalliqkunata hinallataq kamachikuqkunaqta imaynatachus llaqtanchista purichichkan chaykunata, riqsinkuchu? ¿Riqsinchu rayminkunamanta allinta qilqnampaq? ¿Llaqtanchispaq sasachakuyninta yachanchikchu hallich’ayta? ¿Ima llank’aykunataq kan llaqtanchikpi? ¿imaynatataq qura hampikunata hinallataq mana qura hampiqta riqsin? ¿Pachamamq sut’inchakusqanta riqsinchischu? ¿Makiwan ruwasqakunata imaynatataq wakin runamasikunaman riqsichisunman?

Imaynatachus llaqta umalliqkuna hinallataq kamachikuqkuna purichkanku llank’aypi chaykunamanta allinta riqsin, rimallantaq, yachanankupaq. Llaqtaq rayminkunamanta willakunku hinaspataq qillqanku. Riqsin, ima llakiykunataq kachkan Mama Quchamanta,chaymantataq imayna hallich’anapaq chaninchaykunata machkhan. Tukuy sunquwan imaymana llank’aykunata riqsin

llaqtanmanta, musuq kawsaypaq. Imachuk chakrakuna llankanapaq, chaykunata

qhawan qillqanampaq, chayamantataq wakinkunaman taripachin yachaqasqanta.

Uywamichiq kawsayninkunata allinta riqsin hinallataq chaninchaspa munan chay ruwaykunata.

Quri llank’aqkunamanta ñawinchan, chaninchasqanmahinataq riman.

Qura hampikunata allinta riqsin; hinaspataq, kay qura hampikunamanta qillqan.

Mana qura hampiqta riqsillantaq Hanaq pachak tikrakusqanta sunquchan. Ch’allaykunamanta t’inkaykunamantawan

kikinchaspa riqsin. Pachamamanchista chaninchaspa waqaychan

hinallataq amachayta yanapallantaq, allin kawsaymanta rimaspa.

Phuchkata, k’antinata, misminata ima riqsin hinaspataq wakin runamasikunaman tukuy yachaqasqanta riqsichillantaq.

Qatanakunata, q’ipinakunata imayna p’itasqataq, chayta yachan.

Llink’iwan, t’uruwan ruwasqakunata tukuy sunquwan munan.

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (KIMSIRISARTA)

Primaria III Ciclo; aimara Lengua Materna (L1)

YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

AMUYT´AÑA:

Utanakasana kunaymana arunaka ist´asina amuyt´aña.

Ayllusana phunchachawinakapata amuyt’aña.

Siwsawinakata, yatiyawinakata, amuyt´aña.

Yatiqawinsanxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña Puno markana qillqirinakana,qamasanakapa, luratanaka aylluparjama uñt’aña.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana qillqirinakana qamasanaka, lurawinakapa uñt’aña.

¿Kunjamsa utanakasana kunaymana arunaka ist´asinsti amuyt’apsnaxa?

¿Kunjamsa ayllusana phunchachawinakasata amuyt’apsnaxa?

¿Kunjamsa siwsawinakasata, yatiyawinakasata, amuyt´apxsnaxa?

¿Kunatakisa yatiqawisanxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña Puno markana qillqirinakana,qamasanakapa, luratanaka aylluparjama uñt’apsnaxa?

¿Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana qillqirinakana qamasanaka, lurawinakapa uñt’apxsnaxa?

Utanakasana kunaymana arunaka ist´asina amuyt´apxi.

Ayllusana phunchachawinakapata amuyt’apxi.

Siwsawinakata, yatiyawinakata, amuyt´apxi.

Yatiqawisanxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña Puno markana qillqirinakana,qamasanakapa, luratanaka aylluparjama uñt’apxi.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana qillqirinakana qamasanaka, lurawinakapa uñt’apxi.

ARSUÑA:

Uywachata uywanakata arsuña

Yapunakanakunaymanaachutapaarsuña

Chawllanajakawipataarsuña

Qullaquranakataarsuña

Wilajathajakawinakapataarsuña

Qillqatanakataamuyt´asina (katjawinaka, laxrachinjanakana, warurt´a) arsuña.

Kunaymanasixsutanakataarsuña.

Lumasanakatakunaymanauñanchayiri.

¿Kuna uywanaksa utanxa uywastanxa?

¿kunjamsaachunakaachuyastanxa?

¿kawkinsa, kunjamasachawllanakastijakasipxixa?

¿Kuna pampa quraqullanakampisaqullasipxtanxa?

¿kunjamasajiwasanawilamasinakanasanajakawinakapaxa?

¿Kunsakatjawinakata, laxrachinjanakata, warurt’anakataamuyt’apsanaxa?

¿kunasixsutanakatsaarsustanxa?

Uywachata uywanakata arsupxi

Kunaymanayapuachunakataarsupxi

Chawllajakawinakapataarsupxi

Pampa quraqullanakataarsupxi.

Wilamasinakasanajakawinakapataarsupxi.

Kunaymanaqillqatanakaamuyt’asinaarsupxi.

Kunaymanasixsutanakataarsupxi

ULLAÑA:

Sixsutanaka, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitaullaña.

Ayllusana: sixsutanaka, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitaullaña.

Kunkaaru (sallathuru), t´aqaaru, arunakaarjasnaqillqaña..

Yanapasiñaarunakatayatiña.

Pankanakataamuyt´asina (katjawinaka, laxrachinjanakana, warurt´a) arsuña.

Kunaymanasixsutanakataullaña.

¿Kuna sixsutanaksa, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitaullsnaxa?

¿kunjamsaayllusana: sixsutanaka, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitaullsnati?

¿Qillqañaxakunkaaru (sallathuru), t´aqaaru, arunaka, arjañaullsnati?.

¿Yanapasiñaarunakataullsnati?:

¿Panqaqillqatanakataamuyt´asina (katjawinaka, laxrachinjanakana, warurt´a) ullsnati?

¿Kunaymanasixsutanakataullsnati?

sixsutanaka, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitayatipxi

Ayllusana: sixsutanaka, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitayatipxi

Qillqañaxa: kunkaaru (sallathuru), t´aqaaru, arunaka, arjañayatipxi.

Yanapasiñaarunakatayatiñani:

Panqaqillqatanakata: amuyt´asina (katjawinaka, laxrachinjanakana, warurt´a) yatipxi

Kunaymanasixsutanakatayatipxi

QILLQAÑA:

Sixsutanaka, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitaqillqaña.

Ayllusana: sixsutanaka, sallaaru, lankhuaru, t´aqaaruyaqhanakampitaqillqaña.

Yanapasisa: jach´anchiriarunaka, jisk´anchiriarunaka, qachu, urquuñachayiriarunakaqillqaña.

Kunaymanasixsutanakataqillqaña.

¿Kunjamsa sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita qillqapxsnaxa?

¿Kunjamsa ayllusana: sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita qillqapsnaxa?

¿Kunatakisa yanapasisa: jach´anchiri arunaka, jisk´anchiri arunaka, qachu, urqu uñachayiri arunaka qillqapsnaxa?

¿Kunjamsa kunaymana sixsutanakata qillqapsnaxa?

Sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita chiqaparu qillqapxi.

Ayllusana: sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita wakicht’atarjama qillqapxi.

Yanapasisa: jach´anchiri arunaka, jisk´anchiri arunaka, qachu, urqu uñachayiri arunaka chiqaparu qillqapxi.

Kunaymana sixsutanakata uñjasna qillqapxi.

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (PUSIRSARTA)

Primaria IV Ciclo; aimara como Lengua Materna (L1)

YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

AMUYT´AÑA:

Utanakapana kunaymana arunaka ist´asna-

ist´awsina, sarnaqawirjama yatikipasina

amuyt´aña.

Ayllupana phunchachawinakapata

jakawinakapata amuyt’aña.

Siwsawinakata,yatiyawinakata qamawiparjama

amuyt´aña.

Yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña, Puno markana qillqirinakana,

qamasanakapa luratanaka, markaparjama

uñt’aña.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata

sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana

qillqirinakana qamasanaka lurawinakapa,

jakawinakaparu uñt’aña.

¿Utanakapanxa kunaymana arunaka ist´asina

amuyt´snati?.

¿Ayllupana phunchawinakapata amuyt’nati?.

¿Siwsawinakata yatiyawinakata amuyt´snati?

¿Yatikipawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña puno markana qilqirinakana

qamasanakapa luratanaka aylluparjama

uñt’snati?

¿Jach’a mallkuru irnaqawinakapata

sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña puno markana

qilqirinakana qamasanaka lurawinakapa

uñt’aña?

Utanakapanxa kunaymana arunaka ist´asina

amuyt´aña yatipxi.

Ayllupana phunchawinakapata amuyt’aña

yatipxi.

Siwsawinakata yatiyawinakata amuyt´aña yatipxi

Yatikipawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña puno markana qilqirinakana

qamasanakapa luratanaka aylluparjama uñt’aña

yatipxi

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata

sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña puno markana

qilqirinakana qamasanaka lurawinakapa uñt’aña

yatipxi.

ARSUÑA:

uywanakasata yaqha uywanakata arsuña

Yapuchatanakana kunaymana achutapata

arsuña

Chawlla phayaña tuqita arsuña

Qulla quranakata kunaymana usunaka

qullawipata arsuña.

Wila masinakana (phamilla) yatiña uta

(p´iqinchiri, yatichiri, yatiqiri; q´umachiri,

jakawinakapata arsuña.

Qillqatanakata amuyt´asina (jarawi, jawari,

warurt´a, katjanaka, larusiñanaka) arsuña.

Kunaymana sixsutanakata, jamuqatata arsuña.

Lumasanakata kunaymana chimpunaka

uñanchayiri.

¿Kuna uywanaksa Ayllusanxa uywastanxa?

¿kuna achunaksa yapuchastanxa?

¿kuna chawlla phayatanaksa maq’asipxtanxa?

¿Kuna pampa qura qullanakampisa qullasipxtanxa?

¿kunjamasa jiwasana wila masinakanasana jakawinakapaxa?

¿Kunsa katjawinakata, laxra chinjanakata, warurt’anakata amuyt’apsanaxa?

¿kuna sixsutanakatsa arsustanxa?

Aylluna uywachata uywanakata arsupxi

Kunaymana yapuchata achunakata arsupxi

Chawlla phayatanakata arsupxi

Pampa qura qullanakata arsupxi.

Wila masinakasana jakawinakapata arsupxi.

Kunaymana qillqatanaka amuyt’asina arsupxi.

Kunaymana sixsutanakata arsupxi

ULLAÑA:

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata,

isinakapata; yaqha marka isinakata ullaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita ullaña.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka,

lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka,

kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka qillqaña.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata

yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari,

warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspa

arsuña.

Kunaymana sixsutanaka, jamuqataru ullaña.

¿Kunjamsa jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata,

isinakapata; yaqha marka isinakata

ullapxsnaxa?

¿Kunatakisa markasana: Jamuqanaka, qutu aru,

lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka,

p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita

ullapxsnaxa?

¿Kunatakisa aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri

arunaka, lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti

arunaka, kikpjama arunaka, chiqa pacha

arunaka qillqapxsnaxa?

¿Kunatakisa yatiyawi arunaka yanapasiñataki

arunakata yatiqapxsnaxa?

¿Kunjamsa Pankanakata amuyt´asina (jarawi,

jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja,

muspha arsupxsnaxa?

¿Kunatakisa kunaymana sixsutanaka,

jamuqataru ullapxsnaxa?

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata,

isinakapata; yaqha marka isinakata ullapxi.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita ullapxi.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka,

lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka,

kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka

chiqaparu qillqapxi.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata

qhana yatipxi.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari,

warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspha

qhana arsupxi.

Kunaymana sixsutanaka, jamuqataru uñxatasna

ullapxi.

QILLQAÑA:

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita qillqaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita qillqaña.

Yanapasisa: irpthapiri arunaka, pacha

jach´anchiri arunaka, jisk´anchiri arunaka, qachu,

urqu uñachayiri arunaka qillqaña.

Kunaymana sixsutanakata, jamuqataru qillqaña.

¿Kunjamsa jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita qillqapxsnaxa?

¿Kunatakisa markasana: Jamuqanaka, qutu aru,

lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka,

p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita

qillqapxsnaxa?

¿Kunatakisa yanapasisa: irpthapiri arunaka,

pacha jach´anchiri arunaka, jisk´anchiri arunaka,

qachu, urqu uñachayiri arunaka qillqapxsnaxa?

¿Kunaymana kunaymana sixsutanakata,

jamuqataru qillqapxsnaxa?

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita aski amuyt’asna qillqapxi.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita yatxatasna qillqapxi.

Yanapasisa: irpthapiri arunaka, pacha

jach´anchiri arunaka, jisk´anchiri arunaka, qachu,

urqu uñachayiri arunaka chiqaparu qillqapxi.

Kunaymana sixsutanakata, jamuqataru aski

uñakipasna qillqapxi.

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (PHISQIRI SARTA)

Primaria V Ciclo; aimara como Lengua Materna (L1)

YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

AMUYT´AÑA:

Utanakasana kunaymana arunaka ist´asina

yatiparjama amuyt´aña.

Ayllusana phunchawinakasata lurawinakasata

aytunaka, k´intu tuqita ist´aña.

Siwsawinakata yatiyawinakata yatitaparu

ch’amañchasa amuyt´aña.

Yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña Puno markana qillqirinakana

qamasanakapa luratanaka, suyuparjama

uñt’aña.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata

sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana

qillqirinakana qamasanaka, lurawinakapa

saraparu thuruchasa uñt’aña.

¿Kunjamsa utanakapana kunaymana arunaka

ist´asina yatiparjama amuyt´apxsna?

¿Kunatakisa wakisiri ayllusana

phunchawinakasata lurawinakasata aytunaka,

k´intu tuqita ist´apsnaxa?

¿Khitinakasa siwsawinakata yatiyawinakata

yatitaparu ch’amañchasa amuyt´apsnaxa?

¿Kunatakisa yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña,

arsuña, chanichaña Puno markana qillqirinakana

qamasanakapa luratanaka, suyuparjama

uñt’apsnaxa?

¿Kunatakisa jach’a mallkuru irnaqawinakapata

sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana

qillqirinakana qamasanaka, lurawinakapa

saraparu thuruchasa uñt’apxsnaxa?

Utanakasana kunaymana arunaka ist´asina

yatiparjama amuyt´apxi.

Ayllusana phunchawinakasata lurawinakasata

aytunaka, k´intu tuqita amuyt’apxi.

Siwsawinakata yatiyawinakata yatitaparu

ch’amañchasa amuyt´apxi.

Yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña Puno markana qillqirinakana

qamasanakapa luratanaka, suyuparjama

uñt’apxi.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata

sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana

qillqirinakana qamasanaka, lurawinakapa

saraparu thuruchasa uñt’apxi.

ARSUÑA:

Walja uywanakata, uywawi jani uywawi (sallqa

uywa) tuqita arsuña

Yapuchata, jani yapuchatata (k´itha yapunaka)

achutapata arsuña

Chawllana jani wali jakawipata arsuña

Qulla quranakata kunaymana kasta usutaki

ajllisna arsuña

Aylluna yatiñanakapata, qamasiwinakapata,

irnaqañapata, arsuña

Qillqatanakata amuyt´asina (jarawi, jawari,

warurt´a, katjanaka, larusiñanaka, arjawi

arunaka, yatichawini jawari, …) arsuña.

Kunaymana lixtatanaka-jamuqanaka arsuña.

Jach´a, jisk’a pacha lumasanakata uñanchayiri.

¿Kuna sallqa uywanakasa Ayllusanxa utjixa?

¿kuna achunaksa yapuchata jani yapuchata yapuchastanxa?

¿kunjamasa, kawkinsa chawllanakana jakasiwipaxa?

¿Kuna pampa qura qullanakampisa kunaymana usunaka qullasipxtanxa?

¿kunjamasa jiwasana wila masinakanasana qamasiñanakapaxa, lurawinakapaxaja?

¿Kunsa katjawinakata, laxra chinjanakata, warurt’anakata amuyt’apsanaxa?

¿kuna sixsutanakatsa arsustanxa?

Aylluna sallqa uywanakxata arsupxi

Kunaymana yapuchata jani yapuchata achunakata arsupxi

Chawlla jakawinakapata arsupxi

Qura qullanaka ajllita usu kullirinakataki arsupxi.

Wila masinakasana jakawinakapata, irnaqawinakapata arsupxi.

Kunaymana qillqatanaka amuyt’asina arsupxi.

Kunaymana sixsutanakata arsupxi

ULLAÑA:

Sixsutanaka, jamuqanaka, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itata isinakata,

yaqha marka isinakata ullaña.

Suyuna, yaqha suyunakana: sixsutanaka,

jamuqanaka, lumasanaka, chimpunaka,

sawutanaka, p´itata isinakata, yaqhanakampita

ullaña;.

Kamachiri arunaka, chimpuchiri arunaka,

yatichawi qillqata arunaka, yatiyawi qillqata

arunaka, yatjawi arunaka, tunu suti arunaka

qillqaña.

Wali yanapasiri arunakaru phuqachañataki

yatiqawina yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari,

warurt´a, katjanaka, larusiñanaka, arjawi

arunaka, yatichawini jawari, …) mullja, muspa,

irthapiri arunaka ullaña,.

Kunaymana sixsutanaka, samichatanaka ullaña

¿Kunatakisa sixsutanaka, jamuqanaka,

lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itata

isinakata, yaqha marka isinakata ullapxsnaxa?

¿Kunatakisa suyuna, yaqha suyunakana:

sixsutanaka, jamuqanaka, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itata isinakata,

yaqhanakampita ullapxsnaxa?

¿Kunatakisa kamachiri arunaka, chimpuchiri

arunaka, yatichawi qillqata arunaka, yatiyawi

qillqata arunaka, yatjawi arunaka, tunu suti

arunaka qillqapxsnaxa?

¿Kunatakisa wali yanapasiri arunakaru

phuqachañataki yatiqawina yatiqapsnaxa?

¿kunjamsa pankanakata amuyt´asina (jarawi,

jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka, arjawi

arunaka, yatichawini jawari, …) mullja, muspha,

irthapiri arunaka ullapxsnaxa?

¿Kunatakisa kunaymana sixsutanaka,

samichatanaka ullapxsnaxa?

Sixsutanaka, jamuqanaka, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itata isinakata,

yaqha marka isinakata uñt’añataki ullapxi.

Suyuna, yaqha suyunakana: sixsutanaka,

jamuqanaka, lumasanaka, chimpunaka,

sawutanaka, p´itata isinakata, yaqhanakampita

ullasna uñt’.

Kamachiri arunaka, chimpuchiri arunaka,

yatichawi qillqata arunaka, yatiyawi qillqata

arunaka, yatjawi arunaka, tunu suti arunaka

chiqaparu qillqapxi.

Wali yanapasiri arunakaru phuqachañataki

yatiqawina chiqaparu yatipxi.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari,

warurt´a, katjanaka, larusiñanaka, arjawi

arunaka, yatichawini jawari, …) mullja, muspa,

irthapiri arunaka qhana arsusina ullapxi?

Kunaymana sixsutanaka, samichatanaka

aski yatiqañataki ullapxi.

QILLQAÑA:

Sixsutanaka, jamuqanaka, lumasanaka,

chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita qillqaña.

Suyuna, yaqha suyunakana: sixsutanaka,

jamuqanaka, lumasanaka, chimpunaka,

sawutanaka, p´itatanaka, isinaka,

yaqhanakampita qillqaña.

Yanapasisa: kutiri arunakaru, arunaka,

jisk´anchiri arunaka, qachu, urqu uñachayiri

arunaka irpthapiri qillqaña.

Kunaymana sixsutanakata mirawiparu qillqaña.

¿sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru

yaqhanakampita qillsnati?

¿Ayllusana sixsutanaka, salla aru, lankhu aru,

t´aqa aru yaqhanakampita qillsnati?

¿Yanapasisa jach´anchiri arunaka, isk´anchiri

arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka

qillsnati?

¿Kunaymana sixsutanakata qillqaña?

sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru

yaqhanakampita qillqaña yatipxi

Ayllusana: sixsutanaka, salla aru, lankhu aru,

t´aqa aru yaqhanakampita qillqaña yatipxi

Yanapasisa: jach´anchiri arunaka, isk´anchiri

arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka

qillqaña yatipxi

Kunaymana sixsutanakata qillqaña yatipxi

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (QALLTA)

Primaria: Aimara Segunda Lengua L2 (nivel básico) YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

ARSUÑA:

Aruntasiña arunaka:

- Aski urupana tata, mama, kullaka, jilata, achichila, awicha/awilala, ipala/tiya; ist´asina arsuña.

Yuspajara/pay:

- Tatituwa/Apu qullana awki kutiyapa/kut´ayxatma

Jakawitaki uñacht´ayaña:

- Ist´ma, amukt´ma, arsma, sayt´ma, qunt´ma, sarma, t´ijt´ma, aruntasma ist´asina arsuña.

Wawanakana utapana: yanaka, uywanaka suma awatipxata ukhama ist´asina arsuña

Lanti sutinakaxa:

- Naya

- Juma

- Jupa

- Jiwasanaka ist´asina arsuña.

Sutinakaxa:

- P´iqi

- Tarku

- kayunaka

- amparanaka

¿Kunjamatsa aruntasiñanaka yatiqapxaspaxa?

¿ jiwasanakanxa yusparasiñapaxa wakispachati?

¿Jiwasanakaxa kamachinaka ist’awsinxa kunjamatsa lurapxsnaxa?

¿Jilirinakana amuyt’awipaxa maya suma sarnaqañatakixa wakisiripachati?

¿Wawanakaxa qutunakana/mathapawinaka kunjamasa jupanakaxa lanti sutinaka irnaqi?

¿Kunjamatsa wawanakaxa jaqina janchipana sutinakapa arsuña yatiqapxi?

Aruntasiña arunaka:

- Aski urupana tata, mama, kullaka, jilata, achichila, awicha/awilala, ipala/tiya; ist´asina arsupxi.

Yuspajara/pay:

- Tatituwa/Apu qullana awki kutiyapa/kutt´ayatama arunaka arsupxi.

Jakawitaki uñacht´ayaña:

- Ist´ma, amukt´ma, arsma, sayt´ma, qunt´ma, sarma, t´ijt´ma, aruntasma ist´asina arsupxi.

Wawanakana utapana: yanaka, uywanaka suma awatipxata ukhama ist´asina arsupxi.

Lanti sutinakaxa:

- Naya

- Juma

- Jupa

- Jiwasanaka ist´asina arsupxi.

Sutinakarjama:

- P´iqi

- Tarku

- kayunaka

- amparanaka ist´asina arsupxi.

AMUYT´AÑA:

Utanakapana kunaymana arunaka ist´asina amuyt´aña.

Ayllupana phunchachawinakapata amuyt’aña.

Siwsawinakata, yatiyawinakata, amuyt´aña.

Yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña Puno markana

qillqirinakana,qamasanakapa, luratanaka aylluparjama

amuyi.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa

chanichaña Puno markana qillqirinakana qamasanaka,

¿Kunjamasa utanakapana kunaymana arunaka

ist´asina amuyt´ixa?.

¿Kuna ayllunakatsa phunchachawinakapata

amuyt’snaxa?.

¿Kunjama siwsawinakata, yatiyawinakata,

amuytsnaxa?.

¿Sapa yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña Puno markana

qillqirinakana,qamasanakapa, luratanaka aylluparjama

kunjsa amuyt`aspaxa?.

¿Kunjamsa jach’a mallkuru irnaqawinakapata

sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana

qillqirinakana qamasanaka, lurawinakapa uñt’asina

Taqiniwa utanakapana kunaymana arunaka ist´asina

amuyt´i.

Ayllupana phunchachawinakapata amuyt’i.

Kunaymana siwsawinakata, yatiyawinakata, amuyt´i.

Taqi yatiqapawina: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña,

chanichaña Puno markana

qillqirinakana,qamasanakapa, luratanaka aylluparjama

amuyt`i.

Suma sarnaqawirjamawa jach’a mallkuru

irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña

Puno markana qillqirinakana qamasanaka,

lurawinakapa uñt’asina amuyi.

amuyixa?.

lurawinakapa uñt’asina amuyt`i

ULLAÑA:

Sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita ullaña.

Ayllusana: sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita ullaña.

Kunka aru (salla thuru), t´aqa aru, arunaka arjasna qillqaña..

Yanapasiña arunakata yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (katjawinaka, laxra chinjanakana, warurt´a) arsuña.

Kunaymana sixsutanakata ullaña.

¿Kuna sixsutanaksa, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita ullsnaxa?

¿kunjamsa ayllusana: sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita ullsnati? ¿Qillqañaxa kunka aru (salla thuru), t´aqa aru, arunaka, arjaña ullsnati?.

¿Yanapasiña arunakata ullsnati?:

¿Panqa qillqatanakata amuyt´asina (katjawinaka, laxra chinjanakana, warurt´a) ullsnati? ¿Kunaymana sixsutanakata ullsnati?

sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita yatipxi

Ayllusana: sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita yatipxi

Qillqañaxa: kunka aru (salla thuru), t´aqa aru, arunaka, arjaña yatipxi.

Yanapasiña arunakata yatiñani:

Panqa qillqatanakata: amuyt´asina (katjawinaka, laxra chinjanakana, warurt´a) yatipxi

Kunaymana sixsutanakata yatipxi

QILLQAÑA:

sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita qillqaña

Ayllusana: sixsutanaka, salla aru, lankhu aru, t´aqa aru yaqhanakampita qillqaña

Yanapasisa: jach´anchiri arunaka, isk´anchiri arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka qillqaña

Kunaymana sixsutanakata qillqaña

¿Kunjamatsa salla arunaka, lankhu arunaka, t’aqa arunaka sixsutanaka, qillqañanaka yatiqapxsnaxa? ¿kunjamatsa ayllunakana sixsutanakapa yatiqasnaxa qillqañxa?

¿Kunjamasa yatiqaña utana jach’atatayiri, jisk’atatayiri, qachu, urqu, ch’iqa kupi uka arunaka kunjamsa chaninchaspa qillqañataki?

¿Kunjamsa sixsutanaka quillqapxasnaxa?

Pankanakana sixsuta, salla arunaka, achakajanaka ukhamasa qillqaña arsupxi.

Kunaymana sixsutana uñjawsina, lurawsina qillqaña arsupxi.

Wawanakaxa yatichaña utana qhutuqi,akatuqi,nayratuqi qhipatuqi,ch’iqatuqi, kupituqi sarnaqawsina qilqapxi.

Qutunakana, sapanaka sixsusina suma qillqapxi.

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (TAYPI)

Primaria: Aimara Segunda Lengua L2 (nivel intermedio) YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

ARSUÑA:

Aruntasiña arunaka:

- Kamisaraki p´ikt´iri tata, mama yatichiri, masija.

- Arumanthikama, tupañkama, jakisiñkama.

- Yuspajara/pay: Tata p´ikt´iri, yatichiri, masinaka, tata, mama,

Jakawitaki uñacht´ayaña:

- T´unanaka pichthapma, ayru alinakaru umampi warxatma, tarima/tiwana, qunuña phiskhurasina chiqañchma; pankanaka chiqaparu uchma ist´asina arsuña.

Yatiqiri wawanaka: ullaña, qillqaña lurapxatawa, jumanakkamasa janiwa ch´axwapxatati, sapurusa urasaparuwa jutapxata ukhama ist´asina arsuña.

Lanti uñachayiri sutinaka:

- Aka, akiri, khaya, khuri, jak´a.

- Nayanki, jumanki, jupanki, taqinki ist´asina arsuña.

P’iqina utjiri sutinakapa:

- Nayra, laka, nayra phichu, nasa, laka,, anwna, jinchu, tiranqayu, q’anachi, ñik’uta, para, laka ispillu.

Janchina sutinakapa: kunka,

- kururu, jik’ani, ati, kallachi, thixni, ch’ina, ch’illa,phichilu ukanakata arsu.

Kayuna sutinakapa:

- Lankhu chara, juchusa chara, qunquri, mamani muqu, t’usu, kayu qutaña, luk’ana, sillu.

- Amparana sutinakapa: Lankhu ampara, mujlli, juch’usa ampara, ampa muqu, luk’ana, ampara qutaña, sillu ukhamanakata arsu.

¿Kunjamsa nayra awkinakasana aruntasiñanakapxa arsusktanxa? ¿Kunjamsa nayra pacha achachilanakasa yuspajarasiwinakapxa arsusktanxa?

¿Kunjamsa nayra pacha achachilanakasana kamachinakapaxa arsusktanxa?

¿Kunjamsa nayra pacha achachilanakasana iwxawinakapxa arsusktanxa?

¿Kunatakisa wakiskiri lanti sutinakxa arstanxa?

¿Kunatakisa p’iqi manqha janchina sutinakapxa yatiñasaxa?

¿Kunatakisa Taru janchina sutinakapa Wakisixa yatiñasaxa?

Lanti uñachayiri sutinaka:

- Aka, akiri, khaya, khuri, jak´a.

- Nayanki, jumanki, jupanki, taqinki ist´asina arsupxi.

P’iqina utjiri sutinakapa:

- Nayra, laka, nayra phichu, nasa, laka,, anwna, jinchu, tiranqayu, q’anachi, ñik’uta, para, laka ispillu suma arsupxi.

Janchina sutinakapa: kunka, kururu, jik’ani, ati, kallachi, thixni, ch’ina, ch’illa,phichilu, suma yatiqasina arsupxi.

Kayuna sutinakapa:

- Lankhu chara, juchusa chara, qunquri, mamani muqu, t’usu, kayu qutaña, luk’ana, sillu ukanaka arsupxi.

Amparana sutinakapa:

- Lankhu ampara, mujlli, juch’usa ampara, ampa muqu, luk’ana, ampara qutaña, sillu yatiqasina arsupxi.

Taqi janchina sutinakapa: kunka,

- kururu, jik’ani, ati, kallachi, thixni, ch’ina, ch’illa, phichilu tuqita arsupxi.

Taqinina kayupa sutinakapa:

- Lankhu chara, juchusa chara, qunquri, mamani muqu, t’usu, kayu qutaña, luk’ana, sillu.

- Amparana sutinakapa: Lankhu ampara, mujlli, juch’usa ampara, ampa muqu, luk’ana, ampara qutaña, sillu ukatuqinakata arsupxi.

AMUYT´AÑA:

Utanakapana kunaymana arunaka ist´asna- ist´awsina, sarnaqawirjama yatikipasina amuyt´aña.

Ayllupana phunchachawinakapata jakawinakapata amuyt’aña.

Siwsawinakata,yatiyawinakata qamawiparjama

¿Utanakapanxa kunaymana arunaka ist´asina amuyt´snati?.

¿Ayllupana phunchawinakapata amuyt’nati?.

¿Siwsawinakata yatiyawinakata amuyt´snati?

Utanakapanxa kunaymana arunaka ist´asina amuyt´aña yatipxi.

Ayllupana phunchawinakapata amuyt’aña yatipxi.

Siwsawinakata yatiyawinakata amuyt´aña yatipxi

amuyt´aña.

Yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña, Puno markana qillqirinakana, qamasanakapa luratanaka, markaparjama uñt’aña.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana qillqirinakana qamasanaka lurawinakapa, jakawinakaparu uñt’aña.

¿Yatikipawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanakapa luratanaka aylluparjama uñt’snati?

¿Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanaka lurawinakapa uñt’aña?

Yatikipawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanakapa luratanaka aylluparjama uñt’aña yatipxi

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanaka lurawinakapa uñt’aña yatipxi.

ULLAÑA:

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata, isinakapata; yaqha marka isinakata ullaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita ullaña.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka, lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka, kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka qillqaña.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspa arsuña.

Kunaymana sixsutanaka, jamuqataru ullaña.

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata, isinakapata; yaqha marka isinakata ullaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita ullaña.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka, lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka, kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka qillqaña.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspa arsuña.

Kunaymana sixsutana

ka, jamuqataru ullaña.

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata, isinakapata; yaqha marka isinakata ullaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita ullaña.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka, lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka, kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka qillqaña.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspa arsuña.

Kunaymana sixsutanaka, jamuqataru ullaña.

QILLQAÑA:

Qilqa arunaka, qutu aru, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqaña.

Yanapasiri, irpthapiri arunaka, pacha jach´anchiri arunaka, isk´anchiri arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka qillqaña.

Kunaymana sixsutanakaru, jamuqataru qillqaña

¿Kunatakisa Qilqa arunaka, qutu aru, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqsnaxa?.

¿Waksiriti markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita khusa qillsqnati?.

¿Wakisirispati yanapasiri, irpthapiri arunaka, pacha jach´anchiri arunaka, isk´anchiri arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka qillqañaxa?.

¿Kunatakisa kunaymana sixsutanakaru, jamuqataru wakisixa qilqañaqañaxa?

Qilqa arunaka, qutu aru, masanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqaña suma ist’asina qillqapxi.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita aski suma qillqapxi.

Yanapasisa: irpthapiri arunaka, pacha jach´anchiri arunaka, isk´anchiri arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka suma yatiqasina qillqapxi.

Kunaymana sixsutanakaru, jamuqataru suma ist’asina qillqapxi.

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (TAYPI)

Primaria: Aimara Segunda Lengua L2 (Nivel Avanzado) YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

ARSUÑA:

Aruntasiña arunaka:

- Kamisaraki p´ikt´iri tata, mama yatichiri, masija.

- Arumanthikama, tupañkama, jakisiñkama.

- Yuspajara/pay: Tata p´ikt´iri, yatichiri, masinaka, tata, mama,

Jakawitaki uñacht´ayaña:

- T´unanaka pichthapma, ayru alinakaru umampi warxatma, tarima/tiwana, qunuña phiskhurasina chiqañchma; pankanaka chiqaparu uchma ist´asina arsuña.

Yatiqiri wawanaka: ullaña, qillqaña lurapxatawa, jumanakkamasa janiwa ch´axwapxatati, sapurusa urasaparuwa jutapxata ukhama ist´asina arsuña.

Lanti uñachayiri sutinaka:

- Aka, akiri, khaya, khuri, jak´a.

- Nayanki, jumanki, jupanki, taqinki ist´asina arsuña.

P’iqina utjiri sutinakapa:

- Nayra, laka, nayra phichu, nasa, laka,, anwna, jinchu, tiranqayu, q’anachi, ñik’uta, para, laka ispillu.

Janchina sutinakapa: kunka,

- kururu, jik’ani, ati, kallachi, thixni, ch’ina, ch’illa,phichilu ukanakata arsu.

Kayuna sutinakapa:

- Lankhu chara, juchusa chara, qunquri, mamani muqu, t’usu, kayu qutaña, luk’ana, sillu.

- Amparana sutinakapa: Lankhu ampara, mujlli, juch’usa ampara, ampa muqu, luk’ana, ampara qutaña, sillu ukhamanakata arsu.

¿Kunjamsa nayra awkinakasana aruntasiñanakapxa arsusktanxa? ¿Kunjamsa nayra pacha achachilanakasa yuspajarasiwinakapxa arsusktanxa?

¿Kunjamsa nayra pacha achachilanakasana kamachinakapaxa arsusktanxa?

¿Kunjamsa nayra pacha achachilanakasana iwxawinakapxa arsusktanxa?

¿Kunatakisa wakiskiri lanti sutinakxa arstanxa?

¿Kunatakisa p’iqi manqha janchina sutinakapxa yatiñasaxa?

¿Kunatakisa Taru janchina sutinakapa Wakisixa yatiñasaxa?

Lanti uñachayiri sutinaka:

- Aka, akiri, khaya, khuri, jak´a.

- Nayanki, jumanki, jupanki, taqinki ist´asina arsupxi.

P’iqina utjiri sutinakapa:

- Nayra, laka, nayra phichu, nasa, laka,, anwna, jinchu, tiranqayu, q’anachi, ñik’uta, para, laka ispillu suma arsupxi.

Janchina sutinakapa: kunka, kururu, jik’ani, ati, kallachi, thixni, ch’ina, ch’illa,phichilu, suma yatiqasina arsupxi.

Kayuna sutinakapa:

- Lankhu chara, juchusa chara, qunquri, mamani muqu, t’usu, kayu qutaña, luk’ana, sillu ukanaka arsupxi.

Amparana sutinakapa:

- Lankhu ampara, mujlli, juch’usa ampara, ampa muqu, luk’ana, ampara qutaña, sillu yatiqasina arsupxi.

Taqi janchina sutinakapa: kunka,

- kururu, jik’ani, ati, kallachi, thixni, ch’ina, ch’illa, phichilu tuqita arsupxi.

Taqinina kayupa sutinakapa:

- Lankhu chara, juchusa chara, qunquri, mamani muqu, t’usu, kayu qutaña, luk’ana, sillu.

- Amparana sutinakapa: Lankhu ampara, mujlli, juch’usa ampara, ampa muqu, luk’ana, ampara qutaña, sillu ukatuqinakata arsupxi.

AMUYT´AÑA:

Utanakapana kunaymana arunaka ist´asna- ist´awsina, sarnaqawirjama yatikipasina amuyt´aña.

Ayllupana phunchachawinakapata jakawinakapata amuyt’aña.

Siwsawinakata,yatiyawinakata qamawiparjama

¿Utanakapanxa kunaymana arunaka ist´asina amuyt´snati?.

¿Ayllupana phunchawinakapata amuyt’nati?.

¿Siwsawinakata yatiyawinakata amuyt´snati?

Utanakapanxa kunaymana arunaka ist´asina amuyt´aña yatipxi.

Ayllupana phunchawinakapata amuyt’aña yatipxi.

Siwsawinakata yatiyawinakata amuyt´aña yatipxi

amuyt´aña.

Yatiqapawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña, Puno markana qillqirinakana, qamasanakapa luratanaka, markaparjama uñt’aña.

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña Puno markana qillqirinakana qamasanaka lurawinakapa, jakawinakaparu uñt’aña.

¿Yatikipawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanakapa luratanaka aylluparjama uñt’snati?

¿Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanaka lurawinakapa uñt’aña?

Yatikipawinxa: uñt´aña, amuyt´aña, arsuña, chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanakapa luratanaka aylluparjama uñt’aña yatipxi

Jach’a mallkuru irnaqawinakapata sikt’asisa/jiskht’asisa chanichaña puno markana qilqirinakana qamasanaka lurawinakapa uñt’aña yatipxi.

ULLAÑA:

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata, isinakapata; yaqha marka isinakata ullaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita ullaña.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka, lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka, kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka qillqaña.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspa arsuña.

Kunaymana sixsutanaka, jamuqataru ullaña.

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata, isinakapata; yaqha marka isinakata ullaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita ullaña.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka, lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka, kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka qillqaña.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspa arsuña.

Kunaymana sixsutana

ka, jamuqataru ullaña.

Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawuta, p´itata, k’anata, isinakapata; yaqha marka isinakata ullaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita ullaña.

Aruchiri pacha, aruchiri, mayjt´ayiri arunaka, lanti sutinaka, arumasi arunaka, kuti arunaka, kikpjama arunaka, chiqa pacha arunaka qillqaña.

Yatiyawi arunaka yanapasiñataki arunakata yatiña.

Pankanakata amuyt´asina (jarawi, jawari, warurt´a, katjanaka, larusiñanaka)mullja, muspa arsuña.

Kunaymana sixsutanaka, jamuqataru ullaña.

QILLQAÑA:

Qilqa arunaka, qutu aru, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqaña.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqaña.

Yanapasiri, irpthapiri arunaka, pacha jach´anchiri arunaka, isk´anchiri arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka qillqaña.

Kunaymana sixsutanakaru, jamuqataru qillqaña

¿Kunatakisa Qilqa arunaka, qutu aru, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqsnaxa?.

¿Waksiriti markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita khusa qillsqnati?.

¿Wakisirispati yanapasiri, irpthapiri arunaka, pacha jach´anchiri arunaka, isk´anchiri arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka qillqañaxa?.

¿Kunatakisa kunaymana sixsutanakaru, jamuqataru wakisixa qilqañaqañaxa?

Qilqa arunaka, qutu aru, masanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita qillqaña suma ist’asina qillqapxi.

Markasana: Jamuqanaka, qutu aru, lumasanaka, chimpunaka, sawutanaka, p´itatanaka, isinaka, yaqhanakampita aski suma qillqapxi.

Yanapasisa: irpthapiri arunaka, pacha jach´anchiri arunaka, isk´anchiri arunaka, qachu, urqu unachayiri arunaka suma yatiqasina qillqapxi.

Kunaymana sixsutanakaru, jamuqataru suma ist’asina qillqapxi.

Propuesta Curricular En Lengua Originaria (PCR)

SECUNDARIA

- QUECHUA:

Lengua Materna (L1)

Segunda Lengua (L2)

- AIMARA:

Lengua Materna (L1)

Segunda Lengua (L2)

TUKUY YACHAYKUNA Secundaria VI Ciclo: Lengua Materna Quechua (L1)

SINCHI ALLIN YACHAYKUNA SASACHAYKUNA YACHAYKUNA YACHAQASQA

UYARIY

Llaqtampaq: takiyninkunata, harawikunata, chansakuykunata, ñawpaq willakuykunata, watuchiykunata, asina willakuykunata, qallu watanakunata uyarin, kay yuyaykunata kallpawan munanampaq.

¿ima sasachakuykunata tarin yachaqaqkuna tukuy imata willakuspa masinkunaman? ¿Imaynatataq sumaq uyarinapaq kallpachasun willakuyninchiskunata? ¿yachanchu mirachiyta uyarispa yachaqaq masinkunamanta sumaq kawsaypaq?

Yachaqaq masinkunaman willan tukuy yachaqasqanta.

Rimanakunku, willanakunku, tapunakunku, uyarisqanman hina; imaraykuchus apamun allin kawsayta runamasinchiskunawan.

Yachaqan uyariyta llapan uyariqmasinkunata sumaq kawsaypaq.

Mana riqsisqa rimaykunamanta tapukun yachaynin kallpachakunanpaq.

RIMAY

Llaqtampaq: takiyninkunata, harawikunata, chansakuykunata, ñawpaq willakuykunata, watuchiykunata, asina willakuykunata, qallu watanakunata, mana p’inqakuspa rimanan hinallataq mana qhichwa rimayninchis chinkanampaq.

¿imakunawantaq yanapakun mana p’inqakuspa rimanampaq sumaq willakunapaq? ¿ima rimaykunataq allin, runa hina kawsanapaq?

Riman yachay wasipi, wasimpi hinallataq wakin runamasinkunawan mana p’inqakuspa.

Sunquchan ukhumpi tukuy yachaqasqanta, runahina allin kawsananpaq.

Willan runa simipi imaymana willakuykuna yachaqasqanta, mana qhichwa simi chinkananpaq.

Allinta yanapanakunku rimaypi pantanku hina.

ÑAWINCHAY

Llaqtampaq: takiyninkunata, harawikunata, chansakuykunata, ñawpaq willakuykunata, watuchiykunata, asina willakuykunata, qallu watanakunata ñawinchan, allin yachayniyuq, yuya yniyuq ima kanampaq.

¿imaynatataq yachaqan ñawinchayta usqhay yachaqanampaq mana qunqanampaq? ¿ima ñankunataq machkakunman khusa yachaqanapaq, tukuy rimaykuna kallpachanapaq? ¿imaynatan allin kawsay taripanapaq akllarin pachakunata?

Umachan tukuy ima ñawinchasqanta allin kusisqa.

Hatun taripanakuykunapi llallipanakun, atipanakun waq yachay wasikunawan llaqta ukhupi hinallataq waq suyukunawan.

Ñawpaq kawsaykunata sumaqta yuyarin chaninchaspa, kunan kawsaykunawan hamuq wata kawsaykunawan ima, allin kawsay t’ikarinampaq.

Riqsin allinta qillqamayt’ukunata imaraykuchus kallpachan yachayninkunata..

QILLQAY

Llaqtampaq: takiyninkunata, harawikunata, chansakuykunata, ñawpaq willakuykunata, watuchiykunata, asina willakuykunata, qallu watanakunata qillqan, sut’iman churananpaq qhichwa rimayninchiq wiñay kawsanampaq

¿imakunata riqsinan allin qhichwa simipi qillqanampaq? ¿riksinchu imayna qillqanata qhichwa simipi? ¿imaynata hatunyachin qillqaykunata allin yuyayniyuq kanampaq?

Qhichwa rimayta yachan allin qillqayta sumaq kausay taripanampaq.

Rimasqanman hina yachaqasqanta qillqanku allin kawsaypaq

Waqmanta musuq qillqaykunata qillqallantaq, aswan yachaqananpaq.

Paqarichin musuq qillqaykunata chaninchasqanman hina, qhichwa rimay simipi.

Yanapan qillqayta yachaqaq masinkunaman allin qillqanampaq.

Ñawpaq runakunaq willakuyninkunata uyarispa qillqan.

VII T’AQAY

Secundaria VII Ciclo: Lengua Materna Quechua (L1)

Sinchiallinyachaykuna Sasachaykuna Yachaqasqakuna

UYARIY Llaqtampaq:, Harawinmanta Ñaupaqwillakuykuna kay yuyaykuna

Allinyuyaykuna

¿Imaynatan uyarinan kawsananchispaq? ¿Imaraykun mana allintachu uyarinakunchis?

Allinta uyarinku harawita, ñawpaq willakuykunata kay yuyaykunata kallpawan munanankupaq uyakuywan

RIMAY Llaqtampaq:, Harawikuna. Ñawpaq willakuykuna. Kay yuyaykunata kallpawan munanampaq. Allinrimanakuy sumaq yachaypaq hinallataq

sumaq kawsaypaq. Musuq llankaykunamanta rimay

¿Imaynataq rimakunchis runasiminchista kay Punu suyunchispi? ¿Imaynataq nawpaq willakuyninchikkuna?

Yachaqaq masinkunaman willan kutukuy yachasqankunata

Rimanku yachaywasinkupi, wasimpi hinallataq wakin runamasinkunawan mana p’inqakuspa, musuq llank’aykunamanta hinaspataq allin kawsananpaq

ÑAWINCHAY Llaqtampaq:, Harawikuna. Ñaupaq willakuykunata.

Hatun pusarikuykunaq kawsaynin.

Pachamamaq kawsayninkuna

¿Imatataq yuyaychasunman Allinta yachananchispaq?

Hatun taripanakuykunapi llallipanakunku, atipanakunku waq yachaywasikunawan llaqta ukhupi hinallataq waq suyukunawan.

QILLQAY Llaqtampaq: Kawsaynin. harawikun, ñawpaqwillakuykuna. Kunan yachaykuna hinallataq Qhepa

yachaykuna

¿Imaynataq ch’uwanchasqa qillqakunata mirachisunman?

Rimasqanman hina yachaqasqanta qillqanku, patara qhelqaypaq

QALLARIY YACHAQPAQ

Secundaria: Quechua Segunda Lengua L2 (nivel basico)

SINCHI ALLIN LLANK'AYKUNA SASACHAKUYKUNA YACHASQA YACHAYKUNA

ÑU

QA

MA

NT

A

Sutinchista willanakuspa riqsinakuy Kurkunchispa kaqninkunata Riqsina. Warmi qhari kasqanchismanta willanakuspa riqsisun. Llaqtanpa Pukllanakunamanta pukllaykunamantawan rimanqa Napaykuykunata uyarispa napaykukun.

¿Imapaqtaq sutinchiskunata,kurkunchiskunata , pukllananchiskunata, napaykukuymanta rimasun?

Mana manchakuspa Sutinchista willanakuspa riqsinakusun. Qhawaspa ch'ikuspa Kurkunchispa kaqninkunata Riqsisun. Ama p'inqakuspa Warmi qhari kasqanchismanta willanakusun. llipin Llaqtanpa Pukllanakunamanta pukllaykunamantawan rimasun. Tukuy Napaykuykunata uyarispa napaykunakusun.

YA

WA

R W

AS

IMA

NT

A

yawarmasichikmanta rimana. taytamama rurayninmanta rimana wasiq kawsayninmanta willana Mikhuykunamanta rimana unquykunamanta rimana wasi uywakunamanta rimana Yawarmasikuna raymichanmanta rimana: - rutchiy - sutichay - masachakuy - paqarimusqan p'unchwanin - wasichakuy - K'intukuy - pachamama haywakuy - chunka phichqayuq wata sipasman muray.

¿imaynatataq yawarmasinchikpa kawsayninkunamanta rimasun?

lliw yawarmasichikmanta rimasun. llipin yawarmasinchikkunaq rurasqankunamanta rimasun. wasipi kawsay kaqkunamanta willanakusun. Liw imaymana llaqta Mikhunakunamanta rimasun. Imaymana runaq unquyninkunamanta rimasun. wasipi imaymana uywakunamanta rimasun. Yawarmasinchikpa tukuy raymichanmanta rimasun: - rutuchiy - sutichay - masachakuy - paqarimusqan p'unchwanin - wasichakuy - K'intukuy - pachamama haywakuy - chunka phichqayuq wata sipasman muray.

YA

CH

AY

WA

SIM

AN

TA

Yachaywasipi llamk'aqkunamanta rimana yachaywasi ukhupi ima kaqkunamanta qhawaspa rimana llimp'ikunata qhawaspa riqsina yupaykunata kaqkunawan tupanachispa yupana. kamachikuykunamanta uyarispa yachaqmasinkunawan rimana imaymana qillqakunata uyarispa rimana: - Qallu watanakunata - takiykunata - watuchikuykunata - harawikunata - hawariykunata - willakuykunata - ñawpa willakuykunata

¿imakunatataq yachaywasimantari rimasunman? ¿impaqtaq imaymana qillqakunata hap'iqasun?

Yachaywasipi tukuy llamk'aqkunamanta rimasun. yachaywasi ukhupi tukuy imaymana kaqkunata qhawaspa rimasun. Tukuy llimp'ikunata qhawaspa allinta riqsisun. Tukuy yupaykunata kaqkunawan tupanachispa yupasun. kamachikuykunata uyarispa yachaqmasinkunawan kamachinakunku. - Qallu watanakunata, takiykunata, watuchikuykunata, harawikunata, hawariykunata, willakuykunata, ñawpa willakuykunata; rimanku, takinku, harawinku, willanakunku, watuchinakunku ch'uyata rimasun.

LL

AQ

TA

MA

NT

A

Llaqtan ukhupi llamk'aykunamanta rimana. P'unchawkuna killakuna sutinta rimana Khatukunamanta qhawaspa rimana. Tukuy huñusqa Kamachina wasikunata riqsina. runa apaqkunamanta: - awtukuna - awiyunkuna - lanchakuna - tren - wayraman rimana wasikuna - internetkuna - celularkuna - Llaqtaq rayminkunamanta rimana: - qachwa pukllay raymi - Mamacha candelaria raymi. - Jesus yayanchikpa wañusqan mit'a. - Chakakunaq raymin. - Pachakuti raymi. - Perú suyunchikpa raymin - Pachamaman haywakuy killa - Yachaqaqkunaq p'unchawnin. - Puno llaqtanchispaq p'unchawnin - Ahayukunaq p'unchawnin. - irqi yaya paqarimusqan p'unchawnin. - Pachamamachik unqusqanta yachana. - Llaqtanchispa apunkuna, quchankuna, mayunkuna, q'uyankuna, ima sutinkunata yachana.

¿imakunatawantaq llaqtanchismanta yachasunman? ¿pikunataq huchayuq pachamamchik unqunanpaq?

Llaqtan ukhupi lliw llamk'aykunamanta rimasun. - P'unchawkuna, killakuna ima sutinta ch'uyata rimasun. - Imaymana qhatukunata qhawaspa rimasun. - Tukuy huñusqa Kamachina wasikunata riqsisun. (yachaywasi, hatun yachaywasi (universidad), hampina wasi (hospital), llaqta kamachina wasi (municipalidad), hatun yachaywasi suyu kamachina (DREP), chaninchana wasi (poder judicial), Perú mamasuyu wayrurukunaq wasin (PNP), yayapi iñiqkunaq wasin (Iglesia) - Runa tukuy apaqkunamanta rimasun. - awtukuna - awiyunkuna - lanchakuna - trenkuna - wayraman rimana wasikuna - internetkuna - celularkuna - Ama manchakuspa llaqtaq tukuy rayminkunamanta rimasun: - qhachwa pukllay raymi - Mamacha candelaria raymi. - Jesus yayanchikpa wañusqan mit'a. - Chakakunaq raymin. - Pachakuti raymi. - Perú suyunchikpa raymin - Pachamaman haywakuy killa - Yachaqaqkunaq p'unchawnin. - Puno llaqtanchispaq p'unchawnin - Ahayukunaq p'unchawnin. - irqi yaya paqarimusqan p'unchawnin. - Allinta Pachamamachik qhawarispa mana aswan unqunampaq rimasun. - Llaqtanchispa llipin apunkunapa, quchankunapa, mayunkunapa, q'uyankunapa ima sutinkunata yachasun.

CHAWPI YACHAQPAQ Secundaria: Quechua Segunda Lengua L2 (nivel Intermedio)

HATUN

YACHAYKUNA (EJES)

SABER FUNDAMENTAL SINCHI ALLIN YACHAYKUNA

PROBLEMATIZACION SASACHAYKUNA

SABER APRENDIDO YACHAYKUNA YACHAQASQA

I Nuqamanta,

Yawar wasiymantawan.

(Familia)

NAPAYKUYKUNA ¿Imakunatataq allinta yachaqanan napaykuykunata qillqanampaq?

- Napaykuykunata allinta ñawinchan, aswanta yachaqayta munan hinaqa tapukun mana manchakuspa.

- Yachaywasi umalliqta, yachachikkunata, qhari warmi yachaqaqmasinkunatawan mana p’inqakuspa napaykun.

- Napaykuykunata allin sut’ita qillqan, wakinkunawan sumaqta kawsanankupaq.. ..

RURASQANKUNAMANTA ¿Ima sasachaykunatataq tarinku tapunakuspa?

- Sutinkunata tapunakunku. - Uyarin yachaqaqmasinkunaq tukuy rurayninta, hinaspataq

qillqan. - Paykunakama rurayninkunamanta tapunakunku,

hinaspataq willanakunku kallpawan.

MIKHUNAKUNA ¿Imaynatan mikhunakunata allinta wakichisunman?

- Wasinpi imaynatachus mikhunata wakichin, chaykunamanta willakun.

- Mikhunakunaq sutinta riqsispa yupan, - Mikhunakunaq imayna wakichisqa kasqanta qillqan.

SUTIKUNAPIWAN RURAYKUNAPIWAN (huch’uy

rimaykuna)

¿Ima ñankunata machkharisunman allin yachaqananpaq?

- Sutikunata, ruraykunatawan allinta ñawinchan. - Sutikunata, ruraykunatawan yuyaynimanta sut’ita qillqan.

WASI ÑAN SUT’ICHAY ¿ Imatataq wasinchikman chayananchikpaq riksinanchik?

- Maychus purinakunata sut’iman churan, wasinman chayananpaq.

- Ñankunaqta, k’ikllukunaqta ima, sutinta umachan.

YACHAY WASIPI ¿Imapaqtaq yachaywasipi rurasqanchismanta qillqasun?

- Yachaywasimpi rurasqanta, yachaqaqmasinkunaman willan.

- Tukuy ima yachaywasipi ruwasqanta qillqan.

II Yachay wasi

(escuela)

HUCH’UY QILLQAKUNA ¿Imaynata huch’uy qillqakunata allinta yachaqanman?

Kawsayninchikmanta huch’uy qillqakunata allinta qillqan.

P’UNCHAYKUNA, KILLAKUNA, WATAMUYUYMANTAWAN

¿imaynata p’unchaykunata, killakunata, watamuyuykunata Yachaqasunman allinta ñawinchananchikpaq?

- P’unchaykunata killakunata, watamuyuykunatawan imayna kasqanta riqsin.

- Chiqaq imayna kasqanta qillqan.

YACHAY WASIQ LLANK’AQNINKUNAMANTA.

¿Yachay wasipi llank’aqkunamanta allintachu yachanku?

Taytamamakunaq llank´ayninmanta hinallataq yachaqaqkunamanta imachus rurasqankunata pisimanta pisi ñawinchan, riman hinaspataq qillqan. .

YUPAYKUNA ¿Imaynatan yupaykunata wakichisunman? Yapaymanta, qichuymanta, mirachiymanta hinallataq phasmiymanta yachaqan.

LLIMP’IKUNA ¿Llimp’ikuna ima niyta munan, chayta - Q’ipikunaq llimp’inta qhawan hinaspataq imaniyta munan

yachanchu? chayta allinta sut’inchan, aswan yachayniyuq kanampaq. - Llimp’ikunaqta, ima niyta munan chaykunata

yachan.qillqanampaq. - K’uychi / kuyurmiq llimp’inkunata allin yuyaninwan qhawan,

imaniyta munan rimanampaq.

YACHAYWASIPI RAYMIKUNA ¿Ima p’unchaykunataq sapa kuti yuyarinanchis?

- Qichwa Rinayninchikpaq p’unchayninta yuyarin - Ch’ikusqa raymikunata yuyarillantaq.

III Llaqtanmanta

(Pueblo)

UMALLIQKUNAQ, KAMACHIKUQKUNAQ

LLANK’AYNIN

¿Umalliqkunaq, kamachikuqkunaqtawan llank’ayninta, yachankuchu?

- Llaqtampi Umalliqkunaq hinallataq kamachikuqkunaq llank’ayninta allinta riqsin,

- .Llaqtampi Umalliqkunaq hinallataq kamachikuqkunaq llank’ayninmanta pisimanta pisi qillqan.

QURAKUNA ¿qura hampikunata, mana qura hampikunamanta, imapaqchus, chayta riqsinku?

- Qurakunaq hampiyninkumanta, pisimanta pisi riqsin.. - Mana qura hampiqta riqsillantaq.

PACHAMAMA. ¿Pachamamaq kawsayninta riqsinku? - Ch’allakunata ch’inlla uyarin, mana riqsisqanmantataq tapurin.

- Imachus pachamamapi kawsan, chaykunamanta pisimanta pisi qillqan.

MAKIWAN RUWASQAKUNA ¿Makiwan ruwasqakunata imaynatataq riqsisunman?

Phuchkata, k’antinata, misminata ima qhawaspa riqsin, hinaspataq yachaqmasinkunawan rimanku.

Llink’iwan, t’uruwan ruwaykunamanta pisimanta pisi qillqan.

TUKUY YACHAYKUNA (QHAPAQ CHANIN YACHAY)

Secundaria: Quechua Segunda Lengua L2 (Nivel Avanzado) SINCHI ALLIN YACHAYKUNA

(Saber Fundamental)

SASACHAYKUNA YACHAQASQAKUNA

RIMAY

Huñupi samasqan kawsayninkumanta rimanku. - Maykunapi kasqanta. - Imakuna rurasqanta. - Pikunawan tupasqanta, tiyasqanta ima.

Irqimasinpaq, yachachiqninpaq willakuyninta allinta uyarin.

- Musuq Willakuykunata. - Ñawpa Umalliq runakunaq kawsayninta, allin

rurayninta.(pedro Vilcapaza, Manuel Zuñiga Camacho, Tupac Amaru, Manuela Copacondori, Wakkunamantawan.

Iskaymanta iskay, huch’uy huñupi yawarmasinkunaq rurayñinmanta tapunakunku.

- Pukllayninkumanta. Tatamamankuq, yawarmasinkunaq llank’ayninkunamanta. (chakrapi, uywa michiy, p’itay awaymanta, wasi ruraymanta, sañu t’uru ruraykunata, rurañawan p´acha ruraykunamanta, mikhuy wayk´uykunamanta, hampi wakichiykunamanta, hampi, mikhuy, yurakunamanta.).

Kurkunpaq tukuy ima sutinkunata willakun. - imakunataq kan: - Uyaykipi, makiykipi, chakiykipi, kurkuykipi,

kurkuyki ukhupi, umaykipi. ALLIN RIMAY:

Qalluwatakunawan allin rimaykunata t´uqyachiyta yachaqan.

K´irku (t’uqyaq: p´a-t´a-ch’a-k’a-q’) qillqa rimaykunata atinanku kama rimanku.

Phukuq qillqakunawan (pha, tha, chha, kha, qha)

¿Imanaqtin samana kan?

¿imapaqtaq allin willakuykunata uyarina?

¿Ima ñawpaq pukllaykunatataq ñawpairqikunari pukllarqanku?

¿Ima ruraykunatataq llank’aqku ayllunchiskunapi, wak suyukunapi ima?

¿Imaynatataq kurkuykiq patan, hukhunmantawan sutinta yachawaqri?

¿Imakunamantataq qallu watanakuntari

Samasqanpi rurasqankuna, rikusqaqnkunata, tupasqankunata allinta masinkunawan riman

Allin yuyaypi rimasqakunata uyarispa hap’iqan.

Ñawpa pukllaykunata qhawaspa, hap’iqaspa pukllan.

Ñawpa llank’ayninkunamanta Yachaspa, allinta riman.

Raphipi siq’isqa kurkunpaq sutinkunata rikuchikuspa yanqataraq rimarparin.

allin túqyachiyta yachaqan.

T’uqyaninmanta akllanku(qasi, phukuna, túqyaq qillqakunata) sapankawan allin rimanapaq.

UYARISPA HAP’IQAN (COMPRENSIÓN AUDITIVA)

Raymikunapi rikusqanta yanakuspa kasqanta yachapayan.

- Kasarakuypi rimaykunata. - Tatamamankuq kawsayninkunata. - Tatakuraq misa rurasqanta.

Ayllunmanta, wak ayllukunamanta uyarinku:

Takiyninkunata,harawikunata, ayllupi

k’achukuykunamanta, watuchikunata,

kamachikuykunata, imaymana willakuykunata.

Allin kawsay kamachikuykunata urarispa chaninpi

hunt’an.

rurawaq?

¿Imaynatataq kay k’irku qillqakunata atiwaq rimachiyta?

¿Mayqinkunataq phukuna qillqa, imanaqtinta chay hina sutiyuq?

¿Imaynatataqqasi, phukuna, t’uqyaq qillqakunata t’aqachuwan rimaypi?

¿Raymikunapin rimaykunata imaynatataq hap’iqawaq?

¿Imamanta, imaynamanta waq ayllukunaq kawsayninta, kamachikuyninkunata hap’iqawaq?

¿Maypitaq allin, sumaq kawsayta yachanki?

Qalluwatanakunawan allinta rimayta yachan.

K’irku qillqasqakunata allinta sut’inta riman.

Phukuna qillqakunatya sut’inchan t’uqyachiyninta.

Uyarispa ñawinchaspa, qasi, t’uqyaq, phukuna qillqakunata allinta t’aqaspa riman.

Imaymana, raymikunapi, uyarisqankunata, rikusqankunata allinta hap’iqan.

Ayllunpa, waq ayllukunaq kawsayninta uyarrispa, ñawinchaspa allinta hap’iqan.

Aalin kawsaykunata hunt’aspa sumaq kawsayta tukuy runawan taripan.

ÑAWINCHAY

Qillqata qhawaspa ch’inlla ñawinchan

Huch’uy, hathun huñukunapi kallpawan ñawinchan.

Ayllunchikpaq, Puno suyunchispa, hatun suyunchispaq, wak suyukunaq qillqa mayt’ukunata ñawinchan:

- Musuq Willakuykunata. - Ñawpa Umalliq runakunaq kawsayninta, allin

rurayninta.(pedro Vilcapaza, Manuel Zuñiga Camacho, Tupac Amaru, Manuela Copacondori, Wakkunamantawan.

Imaymana riqch’aq qillqakunata ñawinchan: Musuq willakuy qillqakunata, hawariykunata, mink’akuy qillqakunata, aranwayta, takiyta, harawikunata, hukkunatawan ima.

¿Imanaqtintyaq ch’inllarti ñawinchana?

¿Imayna rikch’aykunapitaq allinta ñawinchawaq?

¿Ima qillqakunatan aylluykiqta, wak ayllukunaqta allin yachayniyuq kanaykipaq ñawinchanayki?

¿Ima rikch’aq qillqakunatataq riqsinki?

Ch’inpacha ñawinchaspa allinta ñawinchasqanta hap’iqan-

Imaymana rikch’aq ñawinchaypi allinta yachaqan ñawinchayta.

Ayllunpa ñawpa qilqakunata mayt’ukunata yachay yapakunanpaq ñawinchan.

Imaymana rikch’aq qillqakunata t’aqaspa allinta ñawinchan.

QILLQAY:

Huñupi samasqan kawsayninkumanta ch’uyata qillqanku. - Maykunapi kasqanta. - Imakuna rurasqanta. - Pikunawan tupasqanta, tiyasqanta ima.

Irqimasinpaq, yachachiqninpaq willakuyninta, ñawinchasqanta allinta qillqan.

- Musuq Willakuykunata. - Ñawpa Umalliq runakunaq kawsayninta, allin

rurayninta.(pedro Vilcapaza, Manuel Zuñiga Camacho, Tupac Amaru, Manuela Copacondori, Wakkunamantawan.

Iskaymanta iskay, huch’uy huñupi tukuyllamanta qillqata hatarichin:

- Puqllayninkumanta. - Tatamamankuq, yawarmasinkunaq

llank’ayninkunamanta. (chakrapi, uywa michiy, p’itay awaymanta, wasi ruraymanta, sañu t’uru ruraykunata, rurañawan p´acha ruraykunamanta, mikhuy wayk´uykunamanta, hampi wakichiykunamanta).

- Uywankunamanta, chakrankunamanta, hampi yurakunamanta, mikhuy, yurakunamanta

. Ruraykunata(verbos) yachaspa qillqanku: ñawpaq pacha, kunan pacha, qhipa pachamanta ima qillqanku.

¿Samakuymanta ima riqch’ak qillqakunatataq qillqawaq?

¿Imaynatataq hatarichina, purichina, tukuchana qillqayta?

¿Ima ch’ikukunatan churana qillqaq puriynin patapi?

¿Ima huñuchik simikunatataq churana qillqanapaq?(hina, chaymanta, hinaspa, qallariyninpi, tukuchayninpi)

¿Pikunawan kuchkataq allin qillqakunata paqarichiwaq?

¿Ima pachakunapitaq ruray simikunata rimachisuwan ?

Samay killapi kawsasqanmanta achkhata qillqan.

Qillqakunata allinta hatarichin, puriyninta makichakuspa, huñuchik simikunatapis, ch’ikunkunatapis yuyaypi churan

Sapaanpis huñupipis allinta qillqakunata paqarichin.

Allinta riqsin: ñawpa pacha, kunan pacha, qhipa pachapi, ruray simikunata, hinaspa qillqan.

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (SUXTA SARIRI)

Secundaria VI ciclo: Aymara Lengua Materna L1 YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

AMUYT’AÑA:

Nayra sarnaqawinakata amuyt’awinakapata ist’aña.

Utjawinakasa uñtasna suma pacha tuqita amuyt’aña.

¿Nayra sarnaqawinakapata, amuyt’awinakapata ist’astanti? ¿Apunakampi, pachamamampi, kunjamasa amuyt’astanxa?

Jach’a achachilanakasana sarnaqawinakapata, amuyt’awinakapata suma ist’i.

Utjawinakasa uñtasna suma pacha tuqi chuymampi amuyi.

ARSUÑA:

Arusata siwsawinaka, warurt’anaka, jarawinaka arsuña.

Yatiqaña utanakana, ayllunakana, markanakana, taqi arunakata arsuña.

Markanakasana jakawinakasata uñt’asna arsuña.

¿Kunjamatsa sarnaqawinapata arsusipxi ? ¿kunjamatsa yatiqaña utanakana, ayllunakana, markanakana,taqi arunakata arsusiptanxa? ¿Markanakasana jakawinakasata uñt’asna arsusiptanti?

Siwsawinaka, warurt’anaka, jarawinaka, taqi chuymampi arsu.

Yatiqaña utanakana, ayllunakana, markanakana, taqi arunakata taqi mumasiñanpi arsu.

Markanakasana jakawinakapata uñt’asna, wali kusisisawa arsu.

ULLAÑA:

Jawari jach’a yatiqañanaka: suma ullaña.

¿Jawarinaka arusatxa amuyt’asisati ullasktanxa?

Jach’a jawari yatiqañanakata: ch’amampi jach’anchañataki ullañani.

QILLQAÑA:

Yapulurawi, jach’a uru, wilañchawi, tuqinakata qillqaña.

Thaya, juyphi, jallu, chhijchhi, pachana wawanakapata, thakipata qillqaña.

¿Sarnaqawinakasaj ichhurunakanxa qillqasktanti? ¿Pachamamanawawanakapjamaxayaqasisktanti?

Yapulurawi, jach’auru,wilañchawi, ukatuqinakata suma amuyt’asnaqillqañani.

AkaPachasanawawanakapata: Thaya, juyphi, jallu, chhijchhi, sarnaqawinakapata suma muxsaarunakasampiqillqañani.

AYMARA ARUSATA WALI YATIQAPXAÑANI (PALQALLQURISARTA)

Secundaria VII ciclo: Aymara Lengua Materna L1 YATIÑA CHHIJNUQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

AMUYT’AÑA: Nayrayatirinakana uñañchawipaxa

ch’amañchapxañani jichha urunakana jakawi uñtasiña.

Pachamamasaru jiwasanakana ñanqhachawinakasata amuyt’aña.

¿Kunatsa nayra jach’a achachilanakasana yatichawinakap armasxapxtanxa?

¿Jichhurunaka kunatsa pachamamasaru jani yaqttanxa?

Nayra yatirinakana uñañchawipa jichha urunakana jakawi uñtasa. Wali jach’añchi

Pachamamasaru jiwasanakana ñanqhachawinakasata amuyt’asa suma k’umara jakasiñataki yäqi

ARSUÑA: jach’amathapiwina,

sarnaqawinakapata,arupata aruskipaña.

Pachamamana qullanakapampi, suma k’umara jakañataki, aruskipaña.

¿Ayllumana mathapiwinakaxa kunjamasa apasipxi?

¿Aka urunakana jiwasanaka pampa qullanakampixa qullasispachatanti?

Jach’a mathapiwina, sarnaqawinakapata, arupata

suma amuyt’asna aruskipi.

Pachamamana qullanakapampi suma k’umara jakañataki, walik’uchi sarnaqañataki aruskipi.

ULLAÑA: Jach’a aymara markasana yatirinakanapankapata ullaña.

¿Kunatsa aka, qullasuyo jacha qillqirinakana pankapxa jani ullaptanxa?

Jach’a aymara markasana yatirinakana pankapata taqichuymampi aski amuyt’as ulli.

QILLQAÑA: Jiwasana arunakasata kamachitanakapxaru

qillqaña.

Kunaymana utjawinakapata amuyt’awinakapata: jawari, jarawi yatiyawinaka, pankanakaru uñt´ata qillqaña.

¿Arusana kamachitanakaparu amuyt’asnjamti qillqaptanxa?

¿Jakawinakasxat arusat qillqasktanti?

Jiwasana arunakasata kamachitanakapxaru aski yatiñampi qillqi.

Kunaymana utjawinakapata amuyt’awinakapata: jawari, jarawi yatiyawinaka, pankanakaru chiqa uñtasna qillqi.

ARUYATXATAWIPAT SARTA PAYIRI ARUJAMA AYMARA ARU YATICHAWI

Secundaria: Aymara Segunda Lengua L2 (básico)

JACHA YATIQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA IST’ASÑA :

Aruntawinaka:

Suma arumpi aruntawinaka tuqita ist’asna . Tunumasisa:

Janchina yaqhachatanaka istàña Sutinaka:

Jaqinakana sutipata aruntasipa ist’aña. Sutilantinaka:

Sutilanti arsutanaka -naya, juma, jupa,jiwasa, jumanaka, jupanaka, jiwasanaka ist’aña.

ARSUNA:

Aruntawinaka

Jisk’a aruntanaka arsuña.

Janchisa

Janchisata arsuña. Sutinakata:

Sutinakata arsuña. Tunu masinaka:

Tayka, awki, jiliri,sullkiri, sutinakapa arsuña.

ULLAÑA:

Aruntawinaka:

Sumaqillqatanaka, aruntawinaka tuqita ullaña.

Tunumasisa:

¿kunjamsa Suma arumpi aruntawinaka tuqita ist’apxtanxa? .

¿kunjamatsa janchipana yaqhachatanakapata ist`apxi? ¿Khitinakasa aymara aruta sutinakapata aruntasiri ist`apxtanxa? ¿ Kunjamatsa sutilanti arsutanaka ist`apxi? ¿Kunjamsa jisk’a arunakasti arsupxi? ¿Kamachasinsa janchistuqita arsupxaspaxa? ¿Kunjamsa sutinaktuqita jani pantasisa arsuspaxa? ¿taykapa, awkipa, jilirina, sullkirina sutinakapa kunjamsa suma arsuspasti? ¿kunjamsa yatichirinakasti, yatiqirinakamampi, yatiqaña utana aruntawinakapata ullapxi?

Kunaymana sarnaqawinakana, lurawinakana, mathapiwinakana, suma aruntawinaka ist`i. .Janchinakasana yaqhachatanakapa wali uñjasawa ist`i. kunaymana sarnaqawinakana, aymara jaqinakana aruntasiwipa wali ist’i. Aski yatxatañatakiwa sutilantinaka ist`i. Jisk’a arunaka yatiqawi utana ukhamaraki taqi tuqinsa, khuskha wali munasiñampi arsu. Utapana, yatiña utana, masinakapampi, jañchistuqita aski suma arsu. Sutinakxa jani pantjasisawa jach’a arumpi qhanpacha arsu. taykapana, awkipana, jilirina, sullkirina, yatichiripana, masinakapana sutinakapa suma amtasna arsu. Kunaymana sarnaqawinakana, lurawinakana mathapiwinakana aruntasiwinakata

Janchina yaqhachatanaka jach’a laphiru sixsuta ullaña.

Sutinaka: Jaqinakana sutipata, aruntasipa ullaña. Sutilantinaka:

Sutilanti arsutanaka -naya, juma, jupa,jiwasa, jumanaka, jupanaka, jiwasanaka - ullaña.

QILLQAÑA: Aruntawinaka:

Jisk’a arunakata qillqaña. Tunumasisa:

Tunu masisa Uñxatasina jalayanapana sutinakapa qillqaña.

Sutinaka:

Jaqinakana sutinakapa qillqaña.

Kunaymana uywanakana sutinakapa qillqaña.

Tunu masi:

Tunu masinakapata qillqaña

Sapamayni tunu masinakapana lurañanakapa qillqaña.

Uñt’at’a mañqañanakana sutinakapa qillqaña.

Kuna isinakati jaqinakaxa markapana uchaski ukanaka qillqaña.

¿kunatsa wakisixa janchisana yaqhachatanakapa ullañaxa? ¿Khitinakasa aymara aruta sutinakapata ullapxi ? ¿Yatipxtanti sutilantinaka aymara aruta ullañxa? ¿kuna aruntawinaksa jisk’a arunakanpixa qillqapxnaxa? ¿Kunatsa jach’a mallkunakana sutinakapsa qillqapxi? ¿Khiti Jaqinakansa sutinakapa qillqaxi? ¿Kawniri uywanakansa sutinakapa qillqaxi? ¿WakisitiTunu masinakapata qillqaxi? ¿Kunatsa wakisixa Sapamayni tunu masinakapata lurañanakapa qillqapxi?. ¿Kawnirisa uñt’at’a mañqañanakana sutinakapa qillqapxi?. ¿Wakisiskiti kuna isinakata jaqinakana markapana uchaski ukanaka tuqit qillqapxi?

amuyt’awimpiwa ulli. wakisiwa.Janchinakasana yaqhachatanakapa uñt’añaxa aymara aru ulli.. kunaymana sarnaqawinakana, aymara jaqinakana aruntasiwipata wali ulli.

Aski yatiñampiwa sutilantinaka ulli.

Walja yatiñapampi jisk’a aruntawinaka qillqi. Jach’a mallkunakana sutinakapa jisk’tasna qillqi. Wali uñtáta yatiriJaqinakana sutinakapa qillqi. Sinti suma munata kunaymana uywanakana sutinakapa qillqi Wali amuytiri Tunu masinakapata qillqi Suma sapamayni tunu masinakapana lurañanakapa qillqi. Janchi ch`ullqinchirinikat uñt’at’a mañqañanakana sutinakapa qillqi. Wali wakiskir kuna isinakata jaqinakana markapana uchaski ukanaka qillqi.

PAYÏR ARU

Secundaria: Aymara Segunda Lengua L2 (intermedio) JACHA YATIQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA

IST`AÑA:

Taypiyaqiqaña utansa, utapansa amuyt`awi arunaka ist`aña.

Yatiña utamanqhanxa yatichirinakana yatichawïpa ist`aña.

Utapanxa nayra sarnaqawinakapa jach`a tatana, jacha mamana iwxanakapa ist`aña.

ARSUÑA

Kunaymana aruntasiwinaka arsuña.

Janchisana sutinakapa uñt`aña.

Uywanakana, yanakana, mallkinakana, sutipa arsuña

Achachila, awicha, Tunu masinakapata arsuña.

ULLAÑA

Suma arumpi, taqi chiqana, jisk´a aruntanaka qillqata ullaña.

Janchisa yaqhachatanakata sixsutampi, qillkatampi ch´axluta pankanaka qillqata ullaña

Jaqinakana sutinakapa laphiru qillqata ullaña

Sutilanti qillqatanaka (naya, juma, jupa, jiwasa, jiwasanaka, jumanaka, jupanaka) ullaña.

¿taypiyaqiqaña utansa, utapansa amuyt`awi

arunaka ist`asipktanti?

¿ Kunjamsa yatiña utamanqhanxa yatichirinakana yatichawïpa ist`Astanxa?.

¿ Kunatsa utasanxa nayra sarnaqawinakapa ta jach`a tatana, jacha mamana iwxanakapa ist`apxtanxa?

¿Kunjamatsa kunaymana aruntasiwinaka arsupxi?

¿kunatsa wakisixa Janchisa Sutinaka uñt´añasaxa?

¿kunatakisa Uywanakana, yanakana, mallkinakana, sutipa arsupxi?

¿wakisiti Achachila, awicha, Tunu masinakapata arsupxañapaxa?

¿kunatsa wakisirixa Suma arumpi, taqi chiqana, jisk´a aruntanaka qillqata ullapxañasaxa?

¿Amuyt´astanti Janchisa yaqhachatanakata sixsutampi, qillkatampi ch´axluta pankanaka qillqata ullanxatxa?

¿kunanakati Jaqinakana sutinakapa laphiru qillqata ukanaka ullapxi?

¿kunjamatsa sutilanti qillqatanaka ukatuqinakataxa ullapxi?

Taypiyaqiqaña utansa, utapansa amuyt`awi arunaka wali amuyumpi wa ist`i.

yatiña utamanqhanxa yatichirinakana yatichawïpa wali yakasawa ist`i .

Utapanxa nayra sarnaqawinakapa jach`a tatana, jacha mamana iwxanakapa suma munasiña chuymampi ist`i.

kunaymana aruntasiwinaka wali munasiñampiw arsu.

janchisana sutinakapa arsusisawa uñti.

Uywanakana,yanakana,mallkinakana, sutipa arsuwichiqampi arsu.

Achachila, awicha, Tunu masinakapata suma arunakampiwa arsu.

Suma arumpi, taqi chiqana, jisk´a aruntanaka qillqata amuyt`askasiwa ulli.

Janchisa yaqhachatanakata sixsutampi, qillkatampi ch´axluta pankanaka qillqata wali ulli

Jaqinakana sutinakapa laphiru qillqata suma ulli.

Sutilanti qillqatanaka (naya, juma, jupa, jiwasa, jiwasanaka, jumanaka, jupanaka) sutinaka turkasxatapata amaytasaw ulli.

QILLQAÑA jisk´a aruntanaka qillqaña. tunu masisa uñxatasiña jalayanakapana sutinakapa qillqaña. jaqinakana sutinakapa qillqaña. kunaymana uywanakana sutinakapa qillqaña. Sapa mayni tunu masinakapana lurañanakapa qillqaña. Uñt´ata manq´añanakata sutinakapa qillqaña. Yatiqaña utana irnaqirinakana sutinakapa qillqaña. Saminakana sutinakapa suma qillqaña. Kuna uywanakatixa ayllunakasana utjixa ukanakana sutinakapa qillqaña. Kunapachanaktixa uñt´i ukana sutinakapa qillqaña. Kunanakatixa jaqinaka markanakana irnaqaña yatipxi ukanakata qillqaña.

¿kunanaksa jisk´a aruntanaka qillqapxi? ¿kunatsa wakisirixa tunu masisa uñxatasiña jalayanakapana sutinakapa qillqapxañasaxa? ¿kunatsa wakisixa jaqinakana sutinakapa qillqañasaxa? ¿kunatsa wakisixa kunaymana uywanakana sutinakapa qillsuñaxa? ¿kunjamsa Sapa mayni tunu masinakapana lurañanakapa qillqapxi? ¿ khitisa uñt´ata manq´añanakata sutinakapxata qillqaski? ¿ jichhurunakaxa arusata yatiqaña utana irnaqirinakana sutinakapata qillqasipktanti? ¿ Khitisa saminakana sutinakapa suma qillqapxi’. ¿Jichapachanakan kuna uywanakatixa ayllunakasana utjixa ukanakana sutinakapa qillqasipkiti?. ¿sarnaqawinakaparjamati kunapachanaktixa uñt´i ukana sutinakapata qilqapxi? ¿kunanaka jaqinakaxa markapana irnaqaña yatipxi ukanakata qillqastantiti?.

jisk´a aruntanaka jaqimasiparu yaqasina qillqi. Tunu masisa uñxatasiña jalayanakapana sutinakapa yaqaskasina qillqi. Wali jacha yatiri jaqinakana sutinakapa qillqi. kunaymana munata uywanakana sutinakapa qillqi. Sapa mayni tunu masinakapana lurañanakapa jach`achasawa qillqi. Janchinakaru ch`ullqhinchiri uñt´ata manq´añanakata sutinakapa qillqi. Yatiqaña utana aski irnaqirinakana sutinakapa qillqi. Taqi saminakana sutinakapa suma kunakatakisi wakisix ukanakata qillqi. Kuna uywanakatixa ayllunakasana utjixa ukanakana sutinakapa wali amuyt`asiwa qillqi. Kunapachanaktixa uñt´i ukana sutinakapa wali askinakapata qillqi. Kunanaka jaqinakaxa markanakapana irnaqaña yatipxi ukanaka wali yaqasawa qillqi.

SARANTÏRI YATXATATA

Secundaria: Aymara Segunda Lengua L2 (avanzado)

JACHA YATIQAÑANAKA JISTAWINAKA ARUSKIPAÑATAKI YATIQATA YATIQAWINAKA IST`AÑA:

Ayllunakasana, irnaqawisana amuyt`awi arunaka ist`aña.

Yupaychaña utamanqhanxa tatituru yupaychirinaka yatichawïpa ist`aña.

Markapanxa aski sarnaqawinakapa jiliri tatanaka, jiliri mamanaka iwxanakapa ist`aña. ARSU:

Phuqata aruntanaka arsuña.

Masinakapana janchi sixsuta uñakipasina sutinakapa arsuña.

Kunatixa utapana utiki ukanakana sutipa qhana arsuña.

jach´a tunu masinakapata

yatxatasina arsuña. ULLAÑA:

suma arumpi, aruntawinaka, jiskt´awinaka, ukhamaraki kut´yawinakampi jisk´a pankanaka qillqata ullaña.

Pankana, janchisana kunaymanat´una, jach´a t´aqanakapa sutinakapa qillqata ullaña

Jaqinakana sutinakapa llaphiru qillqata ullaña.

Sutilanti jisk´a amuykipatanakaru qillqatanaka (naya, jupanaka juma, jupa, jiwasanaka) ullaña.

¿Kumjamsa ayllunakasana, irnaqawisana amuyt`awi arunaka ist`apxtanxa?.

¿ Kunatsa yupaychaña utamanqhanxa tatituru yupaychirinaka yatichawïpa ist`apxtanxa?.

¿Kunatsa markapanxa aski sarnaqawinakapa jiliri tatanaka, jiliri mamanaka iwxanakapa ist`apxtanxa?.

¿Kunjamatsa phuqata aruntanaka arsupnaxa?.

¿ Arusata masinakapana janchi sixsuta uñakipasina sutinakapa arsupxtanti?.

¿kunatixa utapana utjki ukanakana sutipa qhana arsupxtanti?.

¿Khitisa jach´a tunu masinakapata

yatxatasina arsusipkixa?.

¿Aymaranakaxa suma arumpi, aruntawinaka,

jiskt´awinaka, ukhamaraki kut´ayawinakampi jisk´a pankanaka qillqata ullaskiti?.

¿ Kunatsa pankana,janchisana kunaymanat´una,jach´a t´aqanakapa sutinakapa qillqata ullasipkixa?

¿Yaqastanti Jaqinakana sutinakapa llaphiru qillqata ullañxatxa?.

¿Sutilanti jisk´a amuykipatanakaru qillqatanaka (naya, jupanaka juma, jupa, jiwasanaka) ullasiptanti?.

Ayllunakasana, iraqawisana amuyt`awi arunaka wali yaqasawa ist`i.

Yupaychaña utamanqhanxa tatituru yupaychirinaka yatichawïpa sinti yaqasawa ist`i.

Markapanxa aski sarnaqawinakapa jiliri tatanaka, jiliri mamanaka iwxanakapa taqi chumampi ist`i .

Phuqata aruntanaka wali yaqasa ukhamaraki wali munasisawa arsu.

Masinakapana janchi sixsuta uñakipasina sutinakapa qhana arsu.

Kunatixa utapana utjki ukanakana sutipa qhana arsu.

jach´a tunu masinakapata

wali suma yatxatasina arsu.

suma arumpi, aruntawinaka, jiskt´awinaka, ukhamaraki kut´yawinakampi jisk´a pankanaka qillqata amuyt`asawa ulli.

Pankana, janchisana kunaymanat´una, jach´a t´aqanakapa sutinakapa qillqata suma ulli.

Jaqinakana sutinakapa llaphiru qillqata ulli. Sutilanti jisk´a amuykipatanakaru

qillqatanaka (naya, jupanaka juma, jupa, jiwasanaka) amayt`asiwa ulli .

QILLQAÑA

Phuqata aruntawinaka suma qillqaña.

Tunu masisa uñxatasina kunatakitixi wakiski ukanakana sutinakapa, mayata mayaru qillqaña.

Jaqina sutinakapampi amuyanaka qillqaña.

Uywana sutinakapampi phuqata amuyanaka qillqaña.

Kunaymana quranakampi amuyanaka qillqaña.

Tunu masinaka sutinakapampi phuqata

amuyt´awinaka qillqaña. Tunu masinakasana kunaymana

lurawinakapampi amuyt´awinaka qillqaña. Manq´a sutinakampi kunaymana amuyanaka

irnaqawinakana qillqaña. Kunjamatixa isixa luraña ukanakxata qillqaña.

Kunatakitixa wakisi uka uywanakaxa uka tuqita qillqaña.

Kunjamatixa qullaña ukanaka jisqhatasna suma qhana qillqaña.

Kuna yaqha sutinakampi uka phaxsinakaxa

uñt´atasa uka sutinaka qillqaña. Kunaymana yatikañanakampi jawarinaka,

jarawinaka qillqaña.

¿Kunjamsa phuqata aruntawinaka suma qillqapxnaxa?.

¿Kumjamsa aymaranakasti tunu masisa uñxatasina kunatakitixi wakiski ukanakana sutinakapa, mayata mayaru qillqasipkixa?

¿Kunatsa wakisix jaqina sutinakapampi amuyanaka qillqsuñaxa?

¿Kunatsa wakisi uywana sutinakapampi phuqata amuyanaka qillqsuñaxa?.

¿ Kunatakisa kunaymana quranakampi amuyanaka qillqapxi?.

¿Jichhurunakanxa tunu masinaka sutinakapampi phuqata

amuyt´awinaka qillqapxtanti?. ¿ Kunanakasa tunu masinakasana kunaymana

lurawinakapampi amuyt´awinaka qillqapxnaxa?. ¿ Yaqastanti manq´a sutinakampi kunaymana

amuyanaka irnaqawinakana qillqsunxatxa?. ¿Kunjamatixa isixa luraña ukanakxata qillqapxtanti?.

¿Kunatakitixa wakisi uka uywanakaxa uka tuqita qillqapxtanti?.

¿Khitisa kunjamatixa qullaña ukanaka jisqhatasna suma qhana qillqapxi?.

¿Kuna yaqha sutinakampi uka phaxsinakaxa uñt´atasa usutinaka qillqapxnaxa?.

¿Kunaymana yatikañanakampi jawarinaka, jarawinaka qillqasptanti?

Phuqata aruntawinaka suma qillqi.

Tunu masisa uñxatasina kunatakitixi wakiski ukanakana sutinakapa, mayata mayaru qillqi.

Jaqina sutinakapampi amuyanaka

Uywana sutinakapampi phuqata amuyanaka qillqaña.

Kunaymana quranakampi amuyanaka qillqi.

Tunu masinaka sutinakapampi phuqata

amuyt´awinaka qillqi. Tunu masinakasana kunaymana

lurawinakapampi añuyt´awinaka qillqi. Manq´a sutinakampi kunaymana

amuyanaka irnaqawinakana suma qillqi. Kunjamatixa isixa luraña ukanakxata

wakisiwinakapata qillqi.

Kunatakitixa wakisi uka uywanakaxa uka tuqita suma jakasiñapata qillqi.

Kunjamatixa qullaña ukanaka jisqhatasna suma qhana qillqi.

Kuna yaqha sutinakampi uka phaxsinakaxa

uñt´atasa uka sutinaka wali askinakapata qillqi.

Kunaymana yatikañanakampi jawarinaka, jarawinaka qillqi.