panorámica das ideas lingüísticas · 2018-08-03 · ... lingua e literatura españolas, teoría...

32
Panorámica das ideas lingüísticas Francisco García Gondar GUÍA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO 2018/2019 FACULTADE DE FILOLOXÍA DEPARTAMENTO DE LINGUA E LITERATURA ESPAÑOLAS, TEORÍA DA LITERATURA E LINGÜÍSTICA XERAL

Upload: lamcong

Post on 28-Dec-2018

218 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

 

Panorámica das ideas lingüísticas 

Francisco García Gondar

GUÍA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO 

2018/2019

FACULTADE DE FILOLOXÍA

DEPARTAMENTO DE LINGUA E LITERATURA

ESPAÑOLAS, TEORÍA DA LITERATURA E

LINGÜÍSTICA XERAL

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FACULTADE DE FILOLOXÍA. DEPARTAMENTO DE LINGUA E LITERATURA ESPAÑOLAS, TEORÍA DA LITERATURA E LINGÜÍSTICA XERAL 

AUTORES: Francisco García Gondar Edición electrónica. Xuño 2018 

ADVERTENCIA LEGAL: Reservados todos os dereitos. Queda prohibida a duplicación total ou parcial desta obra, en calquera forma ou por calquera medio (electrónico, mecánico, gravación, fotocopia ou outros) sen consentimento expreso por escrito dos autores.

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

1. DATOS DESCRITIVOS DA MATERIA 

1.1. DATOS BÁSICOS 

CÓDIGO G5041605  /  G5051605  /  G5061605  / G5071605 / G5081605 

NOME DA MATERIA  PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

TITULACIÓN 

Grao en Filoloxía Clásica Grao en Lingua e Literatura Españolas Grao en Lingua e Literatura Galegas Grao en Lingua e Literatura Inglesas Grao en Linguas e Literaturas Modernas 

CARÁCTER OBRIGATORIA EN MINOR DE LINGÜÍSTICA OPTATIVA (nos demais casos) 

Nº DE CRÉDITOS ECTS  6 

LOCALIZACIÓN FACULTADE DE FILOLOXÍA (Campus de Santiago) 

 1.2. REQUISITOS 

Non  se  requiren  coñecementos previos, máis  aló da  formación básica  adquirida  ata este momento nas materias de  contido  lingüístico  cursadas na  Facultade;  a materia está planificada para que poida  ser  cursada por  calquera estudante universitario de Filoloxía.  Recoméndase  que  o  alumno  posúa  habilidades  para  a  lectura  (con capacidade de síntese) e comprensión crítica. Tamén convén posuír un nivel medio de comprensión escrita de  linguas como o  inglés e/ou o  francés, xa que os materiais de consulta recomendados poden incluír textos publicados nestes dous idiomas. Por outra banda, debe terse moi en conta que para superar a materia, ademais de acadar o nivel requirido  en  canto  a  contidos  e  prácticas,  será  requisito  indispensable  amosar  na realización das diferentes probas escritas un nivel de expresión (redacción e ortografía) conforme  coa  situación  académica  do  estudante.  Por  último,  recoméndase  posuír coñecementos de informática a nivel de usuario e manexo básico da rede Internet.  1.3. PROFESORES ENCARGADOS DA MATERIA 

Profesores: Francisco García Gondar 

Área de coñecemento: Lingüística Xeral 

Departamento: Lingua e Literatura Españolas, Teoría da Literatura e Lingüística Xeral  1.4. HORARIO DE TITORÍAS, LUGAR E DATOS DE CONTACTO: 

Horarios: Luns (11.30‐14.30 h.), Mércores (11.30‐14.30 h.) 

Lugar: Gabinete 132 

Teléfono: 881 811 766 

Enderezo electrónico: [email protected]  

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

2. SENTIDO DA MATERIA 

Esta materia forma parte do módulo complementario “Lingüística e procesamento das linguas.  Aplicacións”.  Este  módulo  pódese  cursar  como  complementario  ou  como optativo,  combinado  con  calquera  dos  ofertados  por  outras  áreas  da  Facultade  de Filoloxía  en  función  dos  intereses  do  alumnado.  Para  a  obtención  do  “Minor  en Lingüística  Xeral”  deberá  ser  combinado  co  bloque  de materias  que  conforman  o módulo “Linguas e comunicación. Aplicacións”. 

Entre os obxectivos deste módulo figura a adquisición de coñecemento reflexivo sobre como  se  desenvolveron  e  se  desenvolven  distintos  métodos  e  modelos  de aproximación á  linguaxe en  virtude dos diferentes modos de  concebir o obxecto de estudo  e  das  distintas  formas  de  fundamentar  o  coñecemento  científico  e  os  seus obxectivos.  A  materia  ”Panorámica  das  ideas  lingüísticas”  trata  de  contribuír  á consecución  do  mesmo  proporcionando  as  bases  para  interpretar  e  avaliar  os enfoques,  intereses e problemas que determinaron o desenvolvemento das grandes correntes de pensamento que configuran a historia da Lingüística no marco da cultura occidental ata comezos do século XX e que se manteñen vixentes ou poden  resultar útiles como elementos de contraste para comprender as liñas evolutivas da Lingüística actual.  3. OBXECTIVOS DA MATERIA 

(1) Ofrecer unha panorámica do grao e a  liñas de desenvolvemento da Historiografía Lingüística no último medio século. 

(2) Analizar as correntes que contribuíron a configurar o saber sobre a  linguaxe e as linguas no marco da cultura occidental ata comezos do século XX. 

(3)  Identificar  as  semellanzas  de  enfoque  e  principios  que  poidan  existir  entre correntes ubicadas en distintos períodos. 

(4)  Determinar  a  influencia  que  puido  exercer  sobre  o  desenvolvemento  das  ideas lingüísticas o marco socio‐político e cultural de cada época. 

(5) Incitar á reflexión sobre o modo de evolucionar os saberes lingüísticos no marco da cultura occidental. 

 4. COMPETENCIAS 

(1) Posuír unha visión xeral do grao actual de desenvolvemento das  investigacións en Historiografía Lingüística, os enfoques e estratexias que predominan nela e as súas relacións con outras disciplinas. 

(2)  Comprender  as  características  fundamentais  que  definen  as  orientacións  da reflexión lingüística ao longo da historia no marco da cultura occidental. 

(3) Coñecer as complexas  interaccións que ao  longo da historia se produciron entre a reflexión sobre a linguaxe e as linguas e o contexto socio‐político e cultural de cada época. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

(4) Ser capaz de poñer en relación orientacións do estudo lingüístico correspondentes a distintas épocas pero que, máis alá da diversidade da  súa  formulación,  revelan principios e/ou enfoques semellantes. 

(5)  A  partir  dos  coñecementos  historiográficos  que  se  vaian  adquirindo,  poñer  en práctica  habilidades  para  interpretar  criticamente  un  texto  lingüístico  e  saber ubicalo nunha época ou tradición da  lingüística desenvolvida no marco da cultura occidental. 

 5. CONTIDOS DA MATERIA 

5.1. TEMARIO 

TEMA 1.‐ A HISTORIOGRAFÍA  LINGÜÍSTICA:  FUNDAMENTOS. Delimitación e desenvolvemento actual.  As  concepcións  da  evolución  das  ciencias  e  o  seu  papel  na  Historiografía Lingüística.  Factores  determinantes  da  aparición  e  desenvolvemento  dos  estudos sobre a linguaxe e as linguas.  TEMA 2.‐ AS IDEAS LINGÜÍSTICAS NA ANTIGÜIDADE E NA IDADE MEDIA. O proceso de constitución das ciencias da linguaxe no pensamento antigo: Retórica, Lóxica, Filoloxía e Gramática. Caracterización  xeral do modelo de análise gramatical antigo. A  tradición gramatical romana  como ponte entre  a  tradición  grega e  a  tradición medieval. A  gramática na Idade Media. Gramática e filosofía na Baixa Idade Media: a tradición especulativa.  TEMA  3.‐  O  PENSAMENTO  LINGÜÍSTICO  DO  RENACEMENTO  Á  ILUSTRACIÓN.  A  proxección retrospectiva do pensamento  lingüístico renacentista: o estudo das  linguas clásicas. A proxección  prospectiva  do  pensamento  lingüístico  renacentista:  a  codificación  das linguas vulgares e das linguas amerindias. Gramática e filosofía na reflexión lingüística dos  séculos  XVII  e  XVIII.  A  tradición  das  gramáticas  xerais.  Primeiras  incursións  no estudo histórico das linguas.  TEMA  4.‐  A  LINGÜÍSTICA  NO  SÉCULO  XIX  E  COMEZOS  DO  XX.  A  aplicación  do  método comparativo  en  lingüística:  xenealoxía  e  estudo  histórico  das  linguas.  O  status  da lingüística como ciencia ao longo do século XIX. A tipoloxía lingüística no século XIX. As novas correntes de finais do século XIX e comezos do XX.  5.2. BIBLIOGRAFÍA BÁSICA 

5.2.1. Manuais e enciclopedias de Historiografía Lingüística 

AUROUX,  Sylvain  (dir.):  Histoire  des  idées  linguistiques.  Liège  /  Bruxelles:  Pierre 

Mardaga, 19892000, 3 tomos (Tome 1: La naissance des métalangages en Orient et Occident, 1989; Tome 2: Le développement de  la grammaire occidentale, 1992; Tome 3: L’hegémonie du comparatisme, 2000). 

AUROUX,  Sylvain  et  al.  (eds.):  History  of  the  Language  Sciences:  An  International Handbook on  the  Evolution of  the  Study of  Language  from  the Beginnings  to  the 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

Present. Berlin  / New York: Mouton de Gruyter, 20002006, 3  tomos  (I, 2000;  II, 2001; III, 2006). 

BRINCAT, Giuseppe: La linguistica prestrutturale. Bologna: Zanichelli, 1986. 

ČERNÝ, Jiří: Historia de la lingüística. Cáceres: Universidad de Extremadura, 1998.  

KOERNER, E. F. K. & R. E. ASHER (eds.): Concise History of the Language Sciences: From the Sumerians to the Cognitivists. Oxford / New York: Pergamon, 1995. 

HARRIS, Roy & Talbot J. TAYLOR: Landmarks in Linguistic Thought: The Western Tradition from Socrates to Saussure. London: Routledge, 1989. 

ITKONEN, Etsa: Universal History of Linguistics. Amsterdam: John Benjamins, 1991. 

LEPSCHY, Giulio (ed.): History of Linguistics. London: Longman, 19941998, 3 vols. (Vol. II: Classical and Medieval Linguistics, 1994; Vol.  III: Renaissance and Early Modern Linguistics, 1998; Vol. IV: Nineteenth‐Century Linguistics, 1998). 

MALMBERG,  Bertil:  Histoire  de  la  linguistique:  De  Sumer  à  Saussure.  Paris:  Presses Universitaires de France, 1991. 

MOUNIN, Georges: Histoire de  la  linguistique des origines au XXe siècle. Paris: Presses Universitaires  de  France,  1967.  |  Versión  cast.  de  Felisa Marcos,  Historia  de  la lingüística desde los orígenes al siglo XX. Madrid: Gredos, 1968. 

ROBINS, Robert H.: A Short History of Linguistics. London: Longman, 1967, 19792, 19903. | Trad. cast. de Enrique Alcaraz, Breve historia de  la  lingüística. Madrid: Paraninfo, 1974,  19802,  19926.  |  Nova  trad.  cast.  de  María  Condor,  Breve  historia  de  la lingüística. Madrid: Cátedra, 2000. 

SWIGGERS,  Pierre: Histoire  de  la  pensée  linguistique:  Analyse  du  langage  et  réflexion linguistique dans  la culture occidentale de  l’Antiquité au XIXe siècle. Paris: Presses Universitaires de France, 1997. 

TUSÓN, Jesús: Aproximación a la historia de la lingüística. Barcelona: Teide, 1982. 

 5.2.2. Dicionarios terminolóxicos 

ALCARAZ  VARÓ,  Enrique  &  Mª  Antonia  MARTÍNEZ  LINARES:  Diccionario  de  lingüística moderna. barcelona: ariel, 1997, 20042. 

BÉCARES  BOTAS,  Vicente:  Diccionario  de  terminología  gramatical  griega.  Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca, 1985. 

BROWN,  Keith  &  Jim  MILLER:  The  Cambridge  Dictionary  of  Linguistics.  Cambridge: Cambridge University Press, 2014. 

BUSSMANN, Hadumod: Routledge Dictionary of Language and Linguistics. London & New York: Routledge, 1996. Ed. en liña non venal: <http://www.e‐reading.club/bookr eader.php/142124/Routledge_Dictionary_of_language_and_Linguistics.pdf>, [Consulta: 10/06/2015]. 

CARDONA, Giorgio R.: Diccionario de Lingüística. Barcelona: Ariel, 1991. 

CERDÁ MASSÓ, Ramón (ed.): Diccionario de lingüística. Madrid: Anaya, 1986. 

CRYSTAL, David: A Dictionary of  Linguistics and Phonetics. Oxford: Blackwell, 20086.  | Trad. cast. : Diccionario de lingüística y fonética. Barcelona: Octaedro, 2000. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

DUBOIS, Jean et al.: Dictionnaire de linguistique. Paris: Larousse, 1973. Versión cast. de Inés Ortega e Antonio Domínguez, Diccionario de lingüística. Madrid: Alianza, 1979. 

DUCROT,  Oswald  &  Tzvetan  TODOROV:  Dictionnaire  encyclopedique  des  sciences  du langage. Paris: Seuil, 1972. | Trad. cast., Diccionario enciclopédico de las ciencias del lenguaje. Mexico: Siglo XXI, 1974. 

DUCROT,  Oswald  &  Jean‐Marie  SCHAEFFER:  Nouveau  dictionnaire  encyclopedique  des sciences du langage. Paris: Seuil, 1995. | Trad. cast., Nuevo diccionario enciclopédico de las ciencias del lenguaje. Madrid: Arrecife, 1998. 

FINCH, Geoffrey: Linguistic Terms and Concepts. Houndmills & London: Macmillan Press, 2000. 

LÁZARO CARRETER, Fernando: Diccionario de términos filológicos. Madrid: Gredos, 19683. 

MATTHEWS,  Peter  H.:  The  Concise  Oxford  Dictionary  of  Linguistics.  Oxford:  Oxford University  Press,  20072.  Ed.  en  liña  non  venal  (acceso  desde  o  dominio  USC): <http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199202720.001.0001/acref‐9780199202720>, [Consulta: 10/06/2015]. 

 5.3. ESTRUTURA DETALLADA DO TEMARIO PARA AS SESIÓNS EXPOSITIVAS 

TEMA 1.‐ A HISTORIOGRAFÍA LINGÜÍSTICA: FUNDAMENTOS 

OBXECTIVOS:  Ofrecer  unha  visión  panorámica  da  situación  actual  da  Historiografía Lingüística  como  disciplina  cuxo  obxectivo  é  interpretar  a  evolución  das  reflexións sobre a linguaxe e as linguas.  CONTIDOS: 

1.1. Delimitación: Historia / Historiografía / Metahistoriografía. 1.2. O desenvolvemento actual da Historiografía Lingüística. 1.3.  As  concepcións  da  evolución  das  ciencias  e  o  seu  papel  na  Historiografía 

Lingüística. 1.4.  Factores  determinantes  da  aparición  e  desenvolvemento  dos  estudos  sobre  a 

linguaxe e as linguas.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBRIGATORIA) 

ROBINS, Robert H.:  "Introducción", en Robert H. Robins, Breve historia de  la  lingüística, Madrid: Paraninfo, 1974, pp. 13‐19. | Madrid: Cátedra, 2000, pp. 19‐30. 

FERNÁNDEZ  CASAS, María  José:  “La  importancia  de mirar  hacia  el  pasado:  la  perspectiva historiográfica  en  lingüística”  [Ed.  en  liña],  Lingüística  en  la  Red,  1,  2003,  11  p., <http://www.linred.es/articulos_pdf/LR_articulo_29052003.pdf>,  Formato:  PDF, [Consulta: 30/06/2011]. 

 SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA 

BREKLE, Herbert E.:  "What  is  the history of  linguistics  and  to what end  is  it  studied? A didactic approach", en T. Bynon & F. R. Palmer (eds.): Studies in the History of Western 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

Linguistics. In honour of R. H. Robins, Cambridge: Cambridge University Press, 1986, pp. 1‐10. 

ESPARZA TORRES, Miguel Ángel: “Tareas de la historiografía lingüística”, en María do Carmo Henríquez & Miguel Ángel Esparza (eds.), Estudios de lingüística, Vigo: Universidade de Vigo, Departamento de Filología ESpañola, 1997, pp. 69‐88. 

GARCÍA  GONDAR,  Francisco:  “Aspectos  socio‐institucionales  del  desarrollo  de  la Historiografía  Lingüística  durante  el  último  cuarto  de  siglo  (1974‐2000)”,  en  Milka Villayandre Llamazares (ed.), Actas del V Congreso de Lingüística General (León, 5‐8 de marzo de 2002), Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 1187‐1199. 

GARCÍA GONDAR, Francisco: “Balance de una década de historiografía  lingüística española (1992‐2002)”,  en  C.  Corrales  Zumbado  et  al.  (eds.),  Nuevas  aportaciones  a  la historiografía  lingüística: Actas del  IV Congreso  Internacional de  la  SEHL  (La  Laguna, Tenerife, 22 al 25 de octubre de 2003), vol. 1, Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 583‐597. 

GARCÍA GONDAR, Francisco: “La historiografía  lingüística española en Internet. Panorámica de  las  fuentes secundarias”, en María Luisa Calero et al.  (eds.), Métodos y  resultados actuales en Historiografía de la Lingüística, vol.1, Münster: Nodus, 2014, pp. 235‐246. 

GARCÍA  MARCOS,  Francisco  J.:  "Propuestas  para  un  modelo  integral  de  historiografía lingüística", en Juan de Dios Luque Durán & Antonio Pamies Bertrán (eds.), Actas del I Simposio de Historiografía Lingüística, Granada: Departamento de Lingüística General y Teoría de la Literatura, Grupo de Investigación de Lingüística Tipológica y Experimental, 1996, pp.188‐194. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  "Linguistic  historiography  till  1970:  A  state‐of‐the‐art  report", Language, 48/2, 1972, pp. 428‐445. Reed. en E. F. K. Koerner: Toward a Historiography of  Linguistics.  Selected  Essays, Amsterdam  / Philadelphia:  John Benjamins,  1978, pp. 3‐20. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  "Four  types  of  history  writing  in  linguistics",  Historiographia Linguistica, 1/1, 1973, pp. 1‐10. Reed. en E. F. K. Koerner: Toward a Historiography of Linguistics.  Selected  Essays,  Amsterdam  /  Philadelphia:  John  Benjamins,  1978,  pp. 55‐62. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  "The  importance  of  linguistic  historiography  and  the  place  of history in linguistic science", Foundations of Language, 14/4, 1976, pp. 541‐547. Reed. en E. F. K. Koerner: Toward a Historiography of Linguistics. Selected Essays, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, 1978, pp. 63‐69. 

KOERNER, E. F. Konrad: "Aims and methods of the history of linguistics. Contrasting views", en W. U. Dressler & W. Meid (eds.): Proceedings of the Twelfth International Congress of  Linguists  (Viena,  1977),  Innsbruck:  Innsbrucker  Beiträge  zur  Sprachwissenschaft, 1978, pp. 108‐112. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  Western  Histories  of  Linguistic  Thought:  An  Annotated Chronological  Bibliography  1822‐1976,  Amsterdam  /  Philadelphia:  John  Benjamins, 1978. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “Models  in  linguistic  historiography”,  Forum  Linguisticum,  6/3, 1984,  pp.  189‐201.  Reed.  en  E.  F.  K.  Koerner:  Practicing  Linguistic  Historiography: Selected Essays, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, 1989, pp. 47‐59. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

KOERNER, E. F. Konrad: “Persistent Issues  in  linguistic historiography”, en K. R. Jankowsky (de.): History of Linguistics 1993: Papers from the Sixth International Conference on the History  of  the  Language  Sciences  (ICHoLS  VI)  (Washington, D.C.,  9‐14  August  1993), Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, 1993, pp. 3‐25. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “History  of  Linguistics:  Overview”,  en  R.  E.  Asher  (de.):  The Encyclopedia of Language and Linguistics, vol. 3, Oxford / New York, Pergamon, 1994, pp. 1580‐1584. Reed. “History of Linguistics: The Field”, en E.F.K. Koerner & R.E. Asher (eds.): Concise History of the Language Sciences: From the Sumerians to the Cognitivists, Oxford: Elsevier Science, 1995, pp. 3‐7. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “Historiography  of  Linguistics”,  en  R.  E.  Asher  (de.):  The Encyclopedia of Language and Linguistics, vol. 3, Oxford / New York: Pergamon, 1994, pp.  1570‐1578.  Reed.  en  E.F.K.  Koerner  &  R.E.  Asher  (eds.):  Concise  History  of  the Language  Sciences:  From  the  Sumerians  to  the Cognitivists, Oxford:  Elsevier  Science, 1995, pp. 7‐16. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “History  of  Linguistics: Attainments  and  Challenges”,  en Mauro Fernández Rodríguez, Francisco García Gondar e Nancy Vázquez Veiga (eds.), Actas del I Congreso Internacional de la Sociedad Española de Historiografía Lingüística (A Coruña, 18‐21 de febrero de 1997), Madrid: Arco Libros, 1999, pp. 15‐29. 

KUHN, Thomas: La estructura de  las revoluciones científicas, México: F.C.E., 1971  (1ª ed. inglesa, 1962; 2ª ed. inglesa, 1970). 

RAMAT, Paolo: "Per una storiografia de la linguistica", Lingua e Stile, 10, 1975, pp. 521‐529. 

ROBINS, Robert H.: "History of linguistics: aims and methods", en W.U. Dressler & W. Meid (eds.):  Proceedings  of  the  Twelfth  International  Congress  of  Linguists  (Viena,  1977), Innsbruck: Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft, 1978, pp. 102‐107. 

ROSIELLO, Luigi: "Rilevanza teorica degli studi di storia della linguistica", en Atti del Settimo Convegno  Internazionale di  Studi  (Roma, 1973),  Società di  Linguistica  Italiana, Roma: Bulzoni, 1975, t. I, pp. 91‐97. 

SIMONE, Raffaele: "Théorie et histoire de la linguistique", Historiographia Linguistica, 2/3, 1975, pp. 353‐378. 

SWIGGERS,  Pierre:  "La  historiographie  de  la  linguistique",  Linguistics,  18/5‐6,  1980,  pp. 703‐720. 

SWIGGERS,  Pierre:  "Comment  écrire  l'histoire  de  la  linguistique?",  Lingua,  55,  1981,  pp. 63‐74. 

SWIGGERS,  Pierre:  "La  construction  d'une  théorie  de  l'historiographie  de  la  linguistique: quelques réflexions méthodologiques", en S. Auroux et al.  (eds.): Matériaux pour une histoire des théories linguistiques, Lille: Université de Lille III, 1984, pp. 15‐21. 

SWIGGERS, Pierre: “Modelos, métodos y problemas en la historiografía de la lingüística”, en C. Corrales Zumbado et al.  (eds.), Nuevas aportaciones a  la historiografía  lingüística: Actas del IV Congreso Internacional de la SEHL (La Laguna, Tenerife, 22 al 25 de octubre de 2003), vol. 1, Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 113‐145. 

 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

TEMA 2.‐ AS IDEAS LINGÜÍSTICAS NA ANTIGÜIDADE E NA IDADE MEDIA 

OBXECTIVOS: Coñecer os aspectos fundamentais do proceso de constitución das ciencias da linguaxe (nomeadamente, da gramática) na Antigüidade e da súa evolución ao longo da Idade Media.  CONTIDOS: 

2.1. O proceso de constitución das ciencias da linguaxe no pensamento antigo. 2.1.1.  A  política  e  as  tradicións  xurídicas  da  Grecia  clásica  como  determinantes  da 

aparición da Retórica. 2.1.2. A problemática do enunciado científico: o papel da Lóxica. 2.1.3. O  estudo  crítico  dos  textos:  o  desenvolvemento  da  Filoloxía  e  da Gramática. 

Factores determinantes. 2.2.  Caracterización  xeral  do  modelo  de  análise  gramatical  antigo.  O  status 

epistemolóxico da gramática. 2.3. A  tradición gramatical  romana como ponte entre a  tradición grega e a  tradición 

medieval. A súa pervivencia na Idade Media. 2.4.  Gramática  e  filosofía  na  Baixa  Idade  Media.  Revitalización  do  vínculo  entre 

Gramática e Lóxica: a tradición especulativa. Factores determinantes.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBRIGATORIA) 

BÉCARES BOTAS, Vicente: “Los orígenes de la gramática (griega)”, en Gaspar Morocho Gayo (coord.):  Estudios  de  prosa  griega,  León:  Universidad  de  León,  Secretariado  de Publicaciones, 1985, pp. 179‐195. 

ROBINS,  Robert  H.:  Breve  historia  de  la  lingüística, Madrid,  Paraninfo,  1974  / Madrid, Cátedra, 2000 [nova tradución], caps. 2, 3 y 4. 

 SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA (SÓ FONTES PRIMARIAS) 

Período greco‐romano 

APOLONIO  DÍSCOLO:  Sintaxis,  Madrid:  Gredos,  1987  [Introdución,  tradución  e  notas  de Vicente Becarés Botas]. 

APOLONIO DÍSCOLO:  The  Syntax of Apollonius Dyscolus,  Edición de  Fred W. Householder, Amsterdam: John Benjamins, 1981. 

ARISTÓTELES:  Poética  (Edición  trilingüe),  Madrid:  Gredos,  1974  [Introdución,  tradución castelá, notas, apéndices e índice analítico por Valentín García Yebra]. 

DIONISIO EL TRACIO: "The Tékhne grammatiké of Dionysius Thrax. Translated  into English", Traducción de A. Kemp, Historiographia Linguistica, 13/2‐3, 1986, pp. 343‐363. 

DIONISIO EL TRACIO: La grammaire de Denys le Trace, Edición y traducción fr. de Jean Lallot, Paris: Éditions du Centre National de la Recherche Scientifique, 1989. 

DIONISIO EL TRACIO: Gramática / Comentarios antiguos, Madrid: Gredos, 2002 [Introdución, tradución e notas de Vicente Becarés Botas]. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

 

ELIO  DONATO:  Donat  et  la  tradition  de  l'enseignement  grammatical.  Étude  et  édition critique,  Ed.  de  Louis  Holtz,  Paris:  Éditions  du  Centre  National  de  la  Recherche Scientifique, 1981. 

FUNAIOLI, G. (ed.): Grammaticae Romanae Fragmenta, Leipzig: Teubner, 1907. 

KEIL,  H.  (ed.):  Grammatici  Latini,  Leipzig:  Teubner,  1857‐1880,  7  vols.  +  suplemento. Reimpr.: Hildesheim: Olms, 1961‐1981. 

MARCO FABIO QUINTILIANO:  Institutio oratoria. Sobre  la  formación del orador. Doce  libros. Traducción y comentarios, Salamanca: Universidad Pontificia, 2 vols. 

MARCO TERENCIO VARRÓN: De Lingua Latina, Madrid: Gredos, 1998 [Introdución, traducción e notas de Luis Alfonso Hernández Miguel]. 

MAZZARINO,  A.  (ed.):  Grammaticae  Romanae  Fragmenta  Aetatis  Caesareae,  Torino: Loescher, 1955. 

PLATÓN: Crátilo, en Diálogos, II, Madrid: Gredos, 1983 [Introdución, traducción e notas de J. L. Calvo]. 

SCHNEIDER,  R.  et  al.  (eds.):  Grammatici  Graeci,  Leipzig:  Teubner,  1878‐1910,  6  vols. Reimpr.: Hildesheim: Olms, 1965. 

SEXTO EMPÍRICO: “Contra los gramáticos”, en Sexto Empírico, Contra los profesores, Libro I, Madrid: Gredos, 1997, pp. 39‐128. 

WOUTERS, Alfons (ed.): The Grammatical Papyri from Graeco‐Roman Egypt: Contributions to the Study of the ‘Ars Grammatica’  in Antiquity, Brussels: Koninklijke Academië voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, 1979. 

 

Período medieval 

AHLQVIST, Anders  [ed.]:  The  Early  Irish  Linguist. An  Edition of  the Canonical Part of  the Auraicept na nÉces. With  Introduction, Commentary and  Indices, Helsingfors: Societas Scientiarum Fennica, 1983. 

BOECIO  DE  DACIA:  Boethius  Dacus: Modi  significandi,  sive Quaestiones  super  Priscianum maiorem, Edición de  Jan Pinborg, Copenhaguen: Gad, 1969  (= Corpus Philosophorum Danicorum Medii Aevi, IV) [Inclúe estudo introdutorio]. 

DANTE ALIGHIERI: Dante Alighieri: De vulgari eloquentia, Edición e traducción de M. Rovira Soler  e  M.  Gil  Esteve,  Madrid:  Universidad  Complutense,  1982  [Inclúe  estudo introdutorio e notas] 

ISIDORO DE SEVILLA: San  Isidoro de Sevilla: Etimologías, Edición e  traducción de  José Oroz Reta  e Manuel  A. Marcos  Casquero, Madrid:  Editorial  Católica,  1982‐83,  2  vols.  (= Biblioteca de Autores Cristianos, 433‐434) [Inclúe unha  introdución xeral de Manuel C. Díaz y Díaz] 

KACZMAREK,  Ludger  (ed.):  Modi  Significandi  und  ihre  Destruktionen:  Zwei  Texte  zur scholastische Sprachtheorie im 14. Jahrhundert, Amsterdam: John Benjamins, 1991. 

MARTÍN DE DACIA: Martini de Dacia Opera, Edición de Heinrich Roos, Copenhaguen: Gad, 1961 (= Corpus Philosophorum Danicorum Medii Aevi, II). 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

10 

 

PEDRO HELIAS: The Summa of Petrus Helias on Priscian Minor, Edición de James E. Tolson, Copenhaguen: Stourgaard Jensen, 1978 [Inclúe unha introdución de M. Gibson]. 

RODOLFO O BRETÓN: Radulphus Brito: Quaestiones super Priscianum minorem, Edición de H. W.  Enders  e  J.  Pinborg,  Stuttgart‐Bad  Cannstatt:  Frommann‐Holzboog,  1980  [Inclúe estudo introdutorio]. 

SIGERIO  DE  CORTRACO:  Siger  de  Courtrai:  Summa  modorum  significandi,  Edición  de  Jan Pinborg, Amsterdam: John Benjamins, 1976 [Inclúe estudo introdutorio]. 

THUROT, Charles: Notices et extraits de divers manuscrits latins pour servir à l’histoire des doctrines  grammaticales  au Moyen  Age,  Paris:  Imprimerie  Impériale,  1868.  Reimpr.: Frankfurt: Minerva, 1964 [O estudo introdutorio está xa moi desfasado, pero os textos aínda continúan sendo útiles]. 

TOMÁS DE ERFURT: The Grammatica Speculativa of Thomas of Erfurt, Edición e traducción de  Geoffrey  L.  Bursill‐Hall,  London:  Longman,  1972  [Ademais  dun  extenso  estudo introdutorio, inclúe a edición do texto latino orixinal e unha tradución inglesa]. 

UC FAIDIT: The Donatz Proensals of Uc Faidit, Edición de  J. H. Marshall, London: Oxford University Press, 1969 [Inclúe estudo introdutorio]. 

 TEMA 3.‐ O PENSAMENTO LINGÜÍSTICO DO RENACEMENTO Á ILUSTRACIÓN 

OBXECTIVOS: Coñecer nos seus aspectos fundamentais o desenvolvemento das tradicións máis  representativas durante o período que abrangue os  séculos XVI, XVII e XVIII para comprender a extraordinaria ampliación do horizonte de  traballo dos  lingüistas que  se produciu no mesmo, sobre todo grazas ao inicio do estudo das linguas vulgares europeas e ao coñecemento en Occidente de  linguas de  fóra de Europa, cos beneficios que  isto reportou para un enfoque máis adecuado da análise lingüística.  CONTIDOS: 

3.1. A proxección retrospectiva do pensamento  lingüístico renacentista: o estudo das linguas clásicas. Factores determinantes. 

3.2. A proxección prospectiva do pensamento  lingüístico  renacentista: a  codificación das  linguas  vulgares  e  a  descrición  das  linguas  amerindias.  Factores determinantes. 

3.3. Gramática e filosofía na reflexión  lingüística dos séculos XVII e XVIII: racionalismo vs. empirismo. A tradición das gramáticas xerais. 

3.4. Primeiras incursións no estudo histórico das linguas.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBRIGATORIA) 

ROBINS, Robert Henry: Breve historia de  la  lingüística, Madrid: Paraninfo, 1974 / Madrid, Cátedra, 2000 [nova tradución], cap. 5 (“El Renacimiento” [1974] / “El Renacimiento y después” [2000]) y cap. 6 (“En vísperas de los tiempos modernos” [1974] / “Las vísperas de la época moderna” [2000]). 

  

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

11 

 

SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA (SÓ FONTES PRIMARIAS) 

ÁLVAREZ  DE  MIRANDA,  Pedro  (comp.):  Lexicografía  Española  Peninsular:  Diccionarios Clásicos, I e II [2 CD‐ROM], Madrid: Fundación Histórica Tavera, 1998. 

ARNAULD, Antoine / Claude LANCELOT: Grammaire générale et raisonnée [1660], Hildesheim / New York, Georg Olms, 1973.  | Trad.  cast. de R. Morillo‐Velarde Pérez, Gramática General y Razonada de Port‐Royal. Seguida de la 2ª parte de la Lógica, Madrid, Sociedad General Española de Librería, 1980. 

BALBÍN,  Rafael  de  /  ROLDÁN,  Antonio  (eds.):  Gramática  de  la  lengua  vulgar  de  España (Louvain 1559): Edición facsimilar y estudio, Madrid: CSIC, 1966. 

BEAUZEE, Nicolas: Grammaire générale, ou exposition raisonnée des éléments nécessaires du langage, pour servir de fondement à l’étude de toutes les langues [1767], Stuttgart, Frommann, 1974, 2 vols. [Edición e introdución de Barrie E. Bartlett]. 

CONDILLAC,  Etienne  Bonnot  de:  Cours  d’étude  pour  l’instruction  du  prince  de  Parme: Grammaire [1775], Stuttgart, Frommann, 1986 [Edición e introdución de U. Ricken]. 

GÓMEZ ASENCIO, José Jesús (comp.): Antiguas gramáticas del castellano [CD‐ROM], Madrid: Fundación Histórica Tavera, 2001  [Inclúe como  introdución do compilador un moi útil panorama da historia da gramática española]. 

MARTÍNEZ ALCALDE, María  José  (comp.): Textos  clásicos  sobre  la historia de  la ortografía castellana [CD‐ROM], Madrid: Fundación Histórica Tavera, 1999. 

NEBRIJA,  Antonio  de:  Gramática  de  la  lengua  castellana  [1492],  Estudo  e  edición  de Antonio Quilis, Madrid, Editora Nacional, 1980. 

REAL ACADEMIA ESPAÑOLA: Diccionario de Autoridades [1726‐1739], Madrid: Gredos, 1963. 

REAL ACADEMIA ESPAÑOLA: Nuevo Tesoro Lexicográfico de la Lengua Española [DVD], Madrid: Espasa Calpe, 2001, 2 DVD‐ROM 

SÁNCHEZ DE LAS BROZAS, Francisco: Minerva seu de causis linguae Latinae [1587], Stuttgart, Frommann, 1986 [Edición e introdución de Manuel Breva‐Claramonte]. | Trad. cast. de Fernando  Rivera  Cárdenas, Minerva  o  De  la  propiedad  de  la  lengua  latina, Madrid, Cátedra, 1976. 

SARMIENTO,  Ramón  (ed.):  Gramática  de  la  lengua  castellana  compuesta  por  la  Real Academia Española [1771], Madrid: Editora Nacional, 1984. 

TOVAR, Antonio: El lingüista español Lorenzo Hervás: Estudio y selección de obras básicas, Madrid, Sociedad General Española de Librería, 1986. 

VALDÉS,  Juan de: Diálogo de  la  lengua, Estudio y edición de Cristina Barbolani, Madrid: Cátedra, 1982. 

 TEMA 4.‐ A LINGÜÍSTICA NO SÉCULO XIX E COMEZOS DO XX 

OBXECTIVOS: Coñecer as características teórico‐metodolóxicas fundamentais das diversas correntes da lingüística que é posible distinguir neste período que abrangue o século XIX e as primeiras décadas do século XX e que a maior parte dos manuais consideran como o de constitución da lingüística como ciencia (opinión que cómpre matizar): comparatismo, inicios do historicismo, naturalismo, escola dos neogramáticos, dialectoloxía e xeografía 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

12 

 

lingüística, escola idealista e inicios do estruturalismo lingüístico.  CONTIDOS: 

4.1. A aplicación do método comparativo en  lingüística: xenealoxía e estudo histórico das linguas. Factores determinantes. 

4.2. O status da lingüística como ciencia ao longo do século XIX. 4.3. A tipoloxía lingüística no século XIX. 4.4. As novas correntes de finais do século XIX e comezos do XX. 4.4.1. A escola dos neogramáticos. 4.4.2. A dialectoloxía e a xeografía lingüística. 4.4.3. A lingüística idealista. 4.4.4. Os inicios do estruturalismo lingüístico.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBRIGATORIA) 

BERNABÉ, Alberto: “El descubrimiento del sánscrito: tradición y novedad en la lingüística europea”, Revista Española de Lingüística, 13/1, 1983, p. 41‐62 [Moi útil para matizar o carácter supostamente «revolucionario» da lingüística do século XIX]. 

CERNÝ,  Jirí: Historia de  la  lingüística, Cáceres: Universidad de Extremadura, 1998, cap. 4 (agás o apartado 4.7)  [Interpretación bastante tradicional da  lingüística do século XIX, pero  cunha  exposición  clara  que  permite  preparar  o  tema  sen  dificultades  de comprensión]. 

 SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA (SÓ FONTES PRIMARIAS) 

BOPP, Franz: Analytical Comparison of the Sanskrit, Greek, Latin, and Teutonic Languages, showing  the  original  identity  of  their  grammatical  structure  [London,  1820], Amsterdam: John Benjamins, 1977. 

DELBRÜCK,  Berthold:  Grundriss  der  vergleichenden  Grammatik  der  indogermanischen Sprachen, Berlin: Walter de Gruyter, 1967. 

DIEZ, Friedrich: Grammaire des  langues  romanes  [3ª ed., 1874‐1876], Genève: Slatkine, 1973. 

FORMIGARI,  Lia: La  linguistica  romantica, Torino:  Loescher, 1977  [Inclúe  textos de, entre outros,  Johann  G.  Herder,  Friedrich  Schlegel,  August  W.  Schlegel,  Wilhelm  von Humboldt, Jacob Grimm]. 

KOERNER, Ernst (ed.): Linguistics and Evolutionary Theory: Three Essays by A. Schleicher, E. Haeckel, and W. Bleek, Amsterdam: John Benjamins, 1983 [Inclúe, entre outras, a trad. inglesa dos seguintes traballos de August Schleicher: A teoría de Darwin e a lingüística, 1863; Sobre a significación da linguaxe para a historia natural do home, 1865]. 

LEHMANN, Winfred P.: A Reader in Nineteenth‐century Historical Indoeuropean Linguistics, Bloomington:  Indiana University  Press,  1967  [Inclúe  textos  de,  entre  outros, William Jones,  Friedrich  Schlegel,  Rasmus  K.  Rask,  Franz  Bopp,  Jacob.  Grimm, Wilhelm  von Humboldt, Rudolf von Raumer, August Schleicher, William D. Withney, Karl Verner, Karl Brugmann, Hermann Osthoff, Ferdinand de Saussure]. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

13 

 

NERLICH, Brigitte: Change in Language: Whitney, Bréal, and Wegener, London / New York: Routledge, 1990. 

NORMAND,  Claude  et  al.  (eds.):  Antes  de  Saussure:  Selección  de  textos  (1875‐1934), Madrid: Gredos, 1985.  

PAUL, Herman: Prinzipien der Sprachgeschichte [1880], Tübingen: Max Niemeyer, 1966. 

RASK,  Rasmus  K.:  A Grammar  of  the  Icelandic  or Old Norse  Tongue  [Trad.  ingl.  de  Sir George Webbe Dasent, London, 1843], Amsterdam: John Benjamins, 1976. 

SCHLEICHER,  August:  Die  Sprachen  Europas  in  systematischer  Übersicht:  Linguistische Untersuchungen [Bonn, 1850], Amsterdam: John Benjamins, 1983 (edic. en francés). 

WILBURG,  T.  H.  (ed.):  The  Lautgesetz‐Controversy:  A  documentation,  Amsterdam,  John Benjamins, 1977 [Textos representativos da discusión de finais de século sobre as  leis fonéticas].. 

 5.4. ESTRUTURA DETALLADA DO TEMARIO PARA AS SESIÓNS INTERACTIVAS E TITORÍAS PROGRAMADAS  SESIÓNS INTERACTIVAS  TEMA 1 

● Explicación do contido dos seminarios e titorías (seminario 1.1). ● Explicación do sistema de avaliación (seminario 1.1). ● Directrices para a elaboración dos comentarios de textos (seminario 1.1). ● Posta en común de comentarios de textos (seminario 1.2 e 1.3). 

 TEMA 2 

● Posta en común de comentarios de textos (seminarios 2.1, 2.2, 2.3 e 2.4).  TEMA 3 

● Posta en común de comentarios de textos (seminarios 3.1, 3.2 e 3.3).  TEMA 4 

   ● Posta en común de comentarios de textos (seminarios 4.1 e 4.2).  TITORÍAS PROGRAMADAS  O profesor desenvolverá as seguintes titorías en grupo:  TITORÍA 1 (ENTRE O 17 E O 21 DE SETEMBRO) 

● Panorámica das fontes de información sobre Historiogra a Lingüís ca en Internet: criterios de selección.  TITORÍA 2 (ENTRE O 12 E O 16 DE NOVEMBRO) 

● Resolución de dúbidas sobre os contidos e actividades do curso 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

14 

 

 6. METODOLOXÍA 

O curso desenvolverase a través das clases presenciais e do traballo persoal autónomo dos  alumnos  en  horas  non  presenciais  (estudo  do  temario  a  través  das  lecturas obrigatorias,  preparación  dos  exercicios  de  aplicación  e  elaboración  dun  ou  varios traballos tutelados).  As clases presenciais serán de tres tipos: 

1.  Sesións  expositivas,  nas  que  o  profesor  proporcionará  a  información  básica  dos temas do programa, reforzada coa lectura e comentario de textos representativos das tradicións analizadas. 

2.  Sesións  interactivas  (seminarios),  dedicadas  á  posta  en  común  e  avaliación  dos exercicios de aplicación preparados nas horas de traballo non presenciais. 

3. Titorías programadas destinadas a guiar o  traballo autónomo dos estudantes e a presentar recursos en liña útiles para a preparación dos contidos do curso. 

 Os exercicios de  aplicación que os estudantes elaborarán nas horas non presenciais consistirán en comentarios do contido de textos lingüísticos representativos da época que se estea a analizar ou de épocas xa estudadas e textos historiográficos de carácter xeral (neste último caso, para determinar a súa aplicabilidade á historia da lingüística).  7. DISTRIBUCIÓN DA CARGA ECTS. CRONOGRAMA DO CURSO ACADÉMICO 2017‐2018 

7.1. DISTRIBUCIÓN DA CARGA ECTS  

TIPO DE SESIÓNS HORAS 

PRESENCIAIS HORAS NON PRESENCIAIS 

HORAS TOTAIS 

CLASES EXPOSITIVAS  32  64  96 

SEMINARIOS  16  32  48 

TITORÍAS EN GRUPO  3  3  6 

TOTAL  51  99  150 

 

7.2. CRONOGRAMA POR TEMAS 

CLASESS EXPOSITIVAS E SEMINARIOS 

TEMA  TEMA 1  TEMA 2  TEMA 3  TEMA 4 

PERÍODO  SETEMBRO  OUTUBRO  NOVEMBRO  DECEMBRO 

CLASES 

EXPOSITIVAS 6 CLASES DE 60’  10 CLASES DE 60’  8 CLASES DE 60’  4 CLASES DE 60’ 

SEMINARIOS  3 CLASES DE 60’  5 CLASES DE 60’  4 CLASES DE 60’  2 CLASES DE 60’ 

TOTAL HORAS 

PRESENCIAIS POR 

TEMA 9 H  15 H  12 H  6 H 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

15 

 

TITORÍAS EN GRUPO 

ENTRE O 17 E O 21 DE SETEMBRO  ENTRE O 12 E O 16  DE NOVEMBRO 

TITORÍA 1 (90´)  TITORÍA 2 (90´) 

  8. AVALIACIÓN 

1ª  OPORTUNIDADE:  Realizarase  a  través  de  avaliación  continua.  A  cualificación distribuirase do seguinte xeito: exercicios de aplicación  (ata 4 puntos), exame escrito (ata 6 puntos). O exame escrito realizarase o 17/12/2018 e versará sobre os contidos das sesións expositivas e das lecturas obrigatorias. 

2ª  OPORTUNIDADE:  Realizarase  a  través  dun  exame  escrito  que  versará  sobre  os mesmos contidos que o da 1ª oportunidade. Este exame realizarase o 12/6/2019. En caso  de  que  o  estudante  presentase  ao  longo  do  curso  actividades  de  aplicación  e obtivese nelas unha cualificación global de aprobado ou superior, poderá solicitar que se teña en conta esa cualificación para a nota final que, en tal caso, estará constituída pola nota das actividades do curso (ata 4 puntos) e a do exame final (ata 6 puntos). Se non desexa que  se  teña en  conta  a  cualificación das  actividades ou non presentase ningunha ou estas obtivesen unha cualificación global de suspenso, a nota final estará constituída exclusivamente pola cualificación do exame.  ALUMNOS  CON  DISPENSA  DE  ASISTENCIA  A  CLASE:  Os  estudantes  que  teñan concedida polo Decanato a dispensa de asistencia a  clase e, polo  tanto, non poidan seguir a avaliación continua, serán avaliados exclusivamente a través dun exame que poderán realizar tanto na primeira coma na segunda oportunidade nas datas sinaladas. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

16 

 

1. DATOS DESCRIPTIVOS DE LA MATERIA 

1.1. DATOS BÁSICOS 

CÓDIGO G5041605  /  G5051605  /  G5061605  / G5071605 / G5081605 

NOMBRE DA MATERIA  PANORÁMICA DE LAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

TITULACIÓN 

Grado en Filología Clásica Grado en Lengua y Literatura Españolas Grado en Lengua y Literatura Gallegas Grado en Lengua y Literatura Inglesas Grado en Lenguas y Literaturas Modernas 

CARÁCTER OBLIGATORIA EN MINOR DE LINGÜÍSTICA OPTATIVA (en los demás casos) 

Nº DE CRÉDITOS ECTS  6 

LOCALIZACIÓN FACULTAD DE FILOLOGÍA (Campus de Santiago) 

 1.2. REQUISITOS 

No  se  requieren  conocimientos  previos, más  allá  de  la  formación  básica  adquirida hasta este momento en  las materias de contenido  lingüístico cursadas en  la Facultad; la  materia  está  planificada  para  que  pueda  ser  cursada  por  cualquier  estudiante universitario  de  Filología.  Se  recomienda  que  el  alumno  posea  habilidades  para  la lectura (con capacidad de síntesis) y comprensión crítica. También conviene poseer un nivel medio de comprensión escrita de lenguas como el inglés y/o el francés, ya que los materiales de consulta  recomendados pueden  incluir  textos publicados en estos dos idiomas.  Por  otro  lado,  se  debe  tener muy  en  cuenta  que  para  superar  la materia, además  de  alcanzar  el  nivel  requerido  en  cuanto  a  contenidos  y  prácticas,  será requisito indispensable mostrar en la realización de las diferentes pruebas escritas un nivel  de  expresión  (redacción  y  ortografía)  acorde  con  la  situación  académica  del estudiante. Por último, se recomienda poseer conocimientos de informática a nivel de usuario y manejo básico de la red Internet.  1.3. PROFESORES ENCARGADOS DE LA MATERIA 

Profesores: Francisco García Gondar 

Área de coñecemento: Lingüística General Departamento:  Lengua  y  Literatura  Españolas,  Teoría  de  la  Literatura  y  Lingüística General  1.4. HORARIO DE TUTORÍAS, LUGAR Y DATOS DE CONTACTO: 

Horarios: Lunes (11.30‐14.30 h.), Miércoles (11.30‐14.30 h.) 

Lugar: Despacho 132 

Teléfono: 881811766 

Correo electrónico: [email protected] 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

17 

 

2. SENTIDO DE LA MATERIA 

Esta materia forma parte del módulo complementario “Lingüística y procesamento de las lenguas. Aplicaciones”. Este módulo se puede cursar como complementario o como optativo, combinado con cualquera de los ofertados por otras áreas de la Facultad de Filología en  función de  los  intereses del alumnado. Para  la obtención del  “Minor en Lingüística General” deberá ser combinado con el bloque de materias que conforman el módulo “Lenguas y comunicación. Aplicaciones”. 

Entre  los  objetivos  de  este módulo  figura  la  adquisición  de  conocimiento  reflexivo sobre  cómo  se  han  desarrollado  y  se  desarrollan  distintos métodos  y modelos  de aproximación al  lenguaje en virtud de  los diferentes modos de concebir el objeto de estudio  y  de  las  distintas  formas  de  fundamentar  el  conocimiento  científico  y  sus objetivos.  La materia  ”Panorámica  de  las  ideas  lingüísticas”  trata  de  contribuir  a  la consecución  del  mismo  proporcionando  las  bases  para  interpretar  y  evaluar  los enfoques,  intereses  y  problemas  que  determinaron  el  desarrollo  de  las  grandes corrientes de pensamiento que configuran la historia de la Lingüística en el marco de la cultura occidental hasta comienzos del siglo XX y que se mantienen vigentes o pueden resultar útiles como elementos de contraste para comprender las líneas evolutivas de la Lingüística actual.  3. OBJETIVOS DE LA MATERIA 

(1) Ofrecer una  panorámica  del  grado  y  las  líneas  de  desarrollo  de  la Historiografía Lingüística en el último medio siglo. 

(2) Analizar  las corrientes que contribuyeron a configurar el saber sobre el  lenguaje y las lenguas en el marco de la cultura occidental hasta comienzos del siglo XX. 

(3)  Identificar  las  semejanzas  de  enfoque  y  principios  que  puedan  existir  entre corrientes ubicadas en distintas períodos. 

(4)  Determinar  la  influencia  que  pudo  ejercer  sobre  el  desarrollo  de  las  ideas lingüísticas el marco socio‐político y cultural de cada época. 

(5)  Incitar  a  la  reflexión  sobre el modo de evolucionar  los  saberes  lingüísticos en el marco de la cultura occidenatl. 

 4. COMPETENCIAS 

(1) Poseer una visión general del grado actual de desarrollo de  las  investigaciones en Historiografía  lingüística,  los enfoques y estrategias que predominan en ella y sus relaciones con otras disciplinas. 

(2) Comprender  las características fundamentales que definen  las orientaciones de  la reflexión lingüística a lo largo de la historia en el marco de la cultura occidental. 

(3)  Conocer  las  complejas  interacciones  que  a  lo  largo  de  la  historia  se  produjeron entre  la  reflexión  sobre  el  lenguaje  y  las  lenguas  y  el  contexto  socio‐político  y cultural de cada época. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

18 

 

(4)  Ser  capaz  de  poner  en  relación  orientaciones  del  estudio  lingüístico correspondientes  a  distintas  épocas  pero  que, más  allá  de  la  diversidad  de  su formulación, revelan principios y/o enfoques semejantes. 

(5) A partir de  los conocimientos historiográficos que se vayan adquiriendo, poner en práctica  habilidades  para  interpretar  críticamente  un  texto  lingüístico  y  saber ubicarlo en una época o  tradición de  la  lingüística desarrollada en el marco de  la cultura occidental. 

 5. CONTENIDOS DE LA MATERIA 

5.1. TEMARIO 

TEMA 1.‐  LA HISTORIOGRAFÍA  LINGÜÍSTICA: FUNDAMENTOS. Delimitación y desarrollo actual. Las  concepciones  de  la  evolución  de  las  ciencias  y  su  papel  en  la  Historiografía Lingüística. Factores determinantes de la aparición y desarrollo de los estudios sobre el lenguaje y las lenguas.  TEMA  2.‐  LAS  IDEAS  LINGÜÍSTICAS  EN  LA  ANTIGÜEDAD  Y  EN  LA  EDAD  MEDIA.  El  proceso  de constitución de  las ciencias del  lenguaje en el pensamiento antiguo: Retórica, Lógica, Filología  y  Gramática.  Caracterización  general  del  modelo  de  análisis  gramatical antiguo.  La  tradición  gramatical  romana  como  puente  entre  la  tradición  griega  y  la tradición medieval.  La  gramática  en  la  Edad Media. Gramática  y  filosofía  en  la Baja Edad Media: la tradición especulativa.  TEMA  3.‐  EL  PENSAMIENTO  LINGÜÍSTICO  DEL  RENACIMIENTO  A  LA  ILUSTRACIÓN.  La  proyección retrospectiva  del  pensamiento  lingüístico  renacentista:  el  estudio  de  las  lenguas clásicas.  La  proyección  prospectiva  del  pensamiento  lingüístico  renacentista:  la codificación de  las  lenguas vulgares y de  las  lenguas amerindias. Gramática y filosofía en  la  reflexión  lingüística  de  los  siglos  XVII  y  XVIII.  La  tradición  de  las  gramáticas generales. Primeras incursiones en el estudio histórico de las lenguas.  TEMA  4.‐  LA  LINGÜÍSTICA  EN  EL  SIGLO  XIX  Y  COMIENZOS  DEL  XX.  La  aplicación  del método comparativo en lingüística: genealoxía y estudio histórico de las lenguas. El status de la lingüística como ciencia a  lo  largo del siglo XIX. La tipología  lingüística en el siglo XIX. Las nuevas corrientes de finales del siglo XIX y comienzos del XX.  5.2. BIBLIOGRAFÍA BÁSICA 

5.2.1. Manuales y enciclopedias de Historiografía Lingüística 

AUROUX,  Sylvain  (dir.):  Histoire  des  idées  linguistiques.  Liège  /  Bruxelles:  Pierre 

Mardaga, 19892000, 3 tomos (Tome 1: La naissance des métalangages en Orient et Occident, 1989; Tome 2: Le développement de la grammaire occidentale, 1992; Tome 3: L’hegémonie du comparatisme, 2000). 

AUROUX,  Sylvain  et  al.  (eds.):  History  of  the  Language  Sciences:  An  International Handbook  on  the  Evolution  of  the  Study  of  Language  from  the  Beginnings  to  the 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

19 

 

Present.  Berlin  / New  York: Mouton  de Gruyter,  20002006,  3  tomos  (I,  2000;  II, 2001; III, 2006). 

BRINCAT, Giuseppe: La linguistica prestrutturale. Bologna: Zanichelli, 1986. 

ČERNÝ, Jiří: Historia de la lingüística. Cáceres: Universidad de Extremadura, 1998.  

KOERNER, E. F. K. & R. E. ASHER (eds.): Concise History of the Language Sciences: From the Sumerians to the Cognitivists. Oxford / New York: Pergamon, 1995. 

HARRIS, Roy & Talbot J. TAYLOR: Landmarks in Linguistic Thought: The Western Tradition from Socrates to Saussure. London: Routledge, 1989. 

ITKONEN, Etsa: Universal History of Linguistics. Amsterdam: John Benjamins, 1991. 

LEPSCHY, Giulio (ed.): History of Linguistics. London: Longman, 19941998, 3 vols. (Vol. II: Classical and Medieval  Linguistics,  1994; Vol.  III: Renaissance and  Early Modern Linguistics, 1998; Vol. IV: Nineteenth‐Century Linguistics, 1998). 

MALMBERG,  Bertil:  Histoire  de  la  linguistique:  De  Sumer  à  Saussure.  Paris:  Presses Universitaires de France, 1991. 

MOUNIN, Georges: Histoire de  la  linguistique des origines au XXe siècle. Paris: Presses Universitaires  de  France,  1967.  |  Versión  esp.  de  Felisa  Marcos,  Historia  de  la lingüística desde los orígenes al siglo XX. Madrid: Gredos, 1968. 

ROBINS, Robert H.: A Short History of Linguistics. London: Longman, 1967, 19792, 19903. | Trad. esp. de Enrique Alcaraz, Breve historia de  la  lingüística. Madrid: Paraninfo, 1974,  19802,  19926.  |  Nueva  trad.  esp.  de  María  Condor,  Breve  historia  de  la lingüística. Madrid: Cátedra, 2000. 

SWIGGERS,  Pierre: Histoire  de  la  pensée  linguistique:  Analyse  du  langage  et  réflexion linguistique dans  la  culture occidentale de  l’Antiquité au XIXe  siècle. Paris: Presses Universitaires de France, 1997. 

TUSÓN, Jesús: Aproximación a la historia de la lingüística. Barcelona: Teide, 1982. 

 5.2.2. Dicionarios terminológicos 

ALCARAZ  VARÓ,  Enrique  &  Mª  Antonia  MARTÍNEZ  LINARES:  Diccionario  de  lingüística moderna. barcelona: ariel, 1997, 20042. 

BÉCARES  BOTAS,  Vicente:  Diccionario  de  terminología  gramatical  griega.  Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca, 1985. 

BROWN,  Keith  &  Jim  MILLER:  The  Cambridge  Dictionary  of  Linguistics.  Cambridge: Cambridge University Press, 2014. 

BUSSMANN, Hadumod: Routledge Dictionary of Language and Linguistics. London & New York: Routledge, 1996. Ed. en línea no venal: <http://www.e‐reading.club/bookr eader.php/142124/Routledge_Dictionary_of_language_and_Linguistics.pdf>, [Consulta: 10/06/2015]. 

CARDONA, Giorgio R.: Diccionario de Lingüística. Barcelona: Ariel, 1991. 

CERDÁ MASSÓ, Ramón (ed.): Diccionario de lingüística. Madrid: Anaya, 1986. 

CRYSTAL,  David:  A  Dictionary  of  Linguistics  and  Phonetics.  Oxford:  Blackwell,  20086. Trad. cast.: Diccionario de lingüística y fonética. Barcelona: Octaedro, 2000. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

20 

 

DUBOIS, Jean et al.: Dictionnaire de linguistique. Paris: Larousse, 1973. Versión cast. de Inés Ortega e Antonio Domínguez, Diccionario de lingüística. Madrid: Alianza, 1979. 

DUCROT,  Oswald  &  Tzvetan  TODOROV:  Dictionnaire  encyclopedique  des  sciences  du langage. Paris: Seuil, 1972. | Trad. esp., Diccionario enciclopédico de las ciencias del lenguaje. Mexico: Siglo XXI, 1974. 

DUCROT,  Oswald  &  Jean‐Marie  SCHAEFFER:  Nouveau  dictionnaire  encyclopedique  des sciences du langage. Paris: Seuil, 1995. | Trad. esp., Nuevo diccionario enciclopédico de las ciencias del lenguaje. Madrid: Arrecife, 1998. 

FINCH, Geoffrey: Linguistic Terms and Concepts. Houndmills & London: Macmillan Press, 2000. 

LÁZARO CARRETER, Fernando: Diccionario de términos filológicos. Madrid: Gredos, 19683. 

MATTHEWS,  Peter  H.:  The  Concise  Oxford  Dictionary  of  Linguistics.  Oxford:  Oxford University  Press,  20072.  Ed.  en  línea  no  venal  (acceso  desde  el  dominio  USC): <http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199202720.001.0001/acref‐9780199202720>, [Consulta: 10/06/2015]. 

 5.3. ESTRUTURA DETALLADA DEL TEMARIO PARA LAS SESIONES EXPOSITIVAS 

TEMA 1.‐ LA HISTORIOGRAFÍA LINGÜÍSTICA: FUNDAMENTOS 

OBJETIVOS: Ofrecer  una  visión  panorámica  de  la  situación  actual  de  la  Historiografía Lingüística como disciplina cuyo objetivo es  interpretar  la evolución de  las reflexiones sobre el lenguaje y las lenguas.  CONTENIDOS: 

1.1. Delimitación: Historia / Historiografía / Metahistoriografía. 1.2. El desarrollo actual de la Historiografía Lingüística. 1.3.  Las  concepciones de  la evolución de  las  ciencias  y  su papel en  la Historiografía 

Lingüística. 1.4.  Factores  determinantes  de  la  aparición  y  desarrollo  de  los  estudios  sobre  el 

lenguaje y las lenguas.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBLIGATORIA) 

ROBINS, Robert H.:  "Introducción", en Robert H. Robins, Breve historia de  la  lingüística, Madrid: Paraninfo, 1974, pp. 13‐19. | Madrid: Cátedra, 2000, pp. 19‐30. 

FERNÁNDEZ  CASAS, María  José:  “La  importancia  de mirar  hacia  el  pasado:  la  perspectiva historiográfica  en  lingüística”  [Ed.  en  línea],  Lingüística  en  la  Red,  1,  2003,  11  p., <http://www.linred.es/articulos_pdf/LR_articulo_29052003.pdf>,  Formato:  PDF, [Consulta: 30/06/2011]. 

 SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA 

BREKLE, Herbert E.:  "What  is  the history of  linguistics  and  to what end  is  it  studied? A didactic approach", en T. Bynon & F. R. Palmer (eds.): Studies in the History of Western 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

21 

 

Linguistics. In honour of R. H. Robins, Cambridge: Cambridge University Press, 1986, pp. 1‐10. 

ESPARZA TORRES, Miguel Ángel: “Tareas de la historiografía lingüística”, en María do Carmo Henríquez & Miguel Ángel Esparza (eds.), Estudios de lingüística, Vigo: Universidade de Vigo, Departamento de Filología ESpañola, 1997, pp. 69‐88. 

GARCÍA  GONDAR,  Francisco:  “Aspectos  socio‐institucionales  del  desarrollo  de  la Historiografía  Lingüística  durante  el  último  cuarto  de  siglo  (1974‐2000)”,  en  Milka Villayandre Llamazares (ed.), Actas del V Congreso de Lingüística General (León, 5‐8 de marzo de 2002), Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 1187‐1199. 

GARCÍA GONDAR, Francisco: “Balance de una década de historiografía  lingüística española (1992‐2002)”,  en  C.  Corrales  Zumbado  et  al.  (eds.),  Nuevas  aportaciones  a  la historiografía  lingüística: Actas del  IV Congreso  Internacional de  la  SEHL  (La  Laguna, Tenerife, 22 al 25 de octubre de 2003), vol. 1, Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 583‐597. 

GARCÍA GONDAR, Francisco: “La historiografía  lingüística española en Internet. Panorámica de  las  fuentes secundarias”, en María Luisa Calero et al.  (eds.), Métodos y  resultados actuales en Historiografía de la Lingüística, vol.1, Münster: Nodus, 2014, pp. 235‐246. 

GARCÍA  MARCOS,  Francisco  J.:  "Propuestas  para  un  modelo  integral  de  historiografía lingüística", en Juan de Dios Luque Durán & Antonio Pamies Bertrán (eds.), Actas del I Simposio de Historiografía Lingüística, Granada: Departamento de Lingüística General y Teoría de la Literatura, Grupo de Investigación de Lingüística Tipológica y Experimental, 1996, pp.188‐194. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  "Linguistic  historiography  till  1970:  A  state‐of‐the‐art  report", Language, 48/2, 1972, pp. 428‐445. Reed. en E. F. K. Koerner: Toward a Historiography of  Linguistics.  Selected  Essays, Amsterdam  / Philadelphia:  John Benjamins,  1978, pp. 3‐20. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  "Four  types  of  history  writing  in  linguistics",  Historiographia Linguistica, 1/1, 1973, pp. 1‐10. Reed. en E. F. K. Koerner: Toward a Historiography of Linguistics.  Selected  Essays,  Amsterdam  /  Philadelphia:  John  Benjamins,  1978,  pp. 55‐62. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  "The  importance  of  linguistic  historiography  and  the  place  of history in linguistic science", Foundations of Language, 14/4, 1976, pp. 541‐547. Reed. en E. F. K. Koerner: Toward a Historiography of Linguistics. Selected Essays, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, 1978, pp. 63‐69. 

KOERNER, E. F. Konrad: "Aims and methods of the history of linguistics. Contrasting views", en W. U. Dressler & W. Meid (eds.): Proceedings of the Twelfth International Congress of  Linguists  (Viena,  1977),  Innsbruck:  Innsbrucker  Beiträge  zur  Sprachwissenschaft, 1978, pp. 108‐112. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  Western  Histories  of  Linguistic  Thought:  An  Annotated Chronological  Bibliography  1822‐1976,  Amsterdam  /  Philadelphia:  John  Benjamins, 1978. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “Models  in  linguistic  historiography”,  Forum  Linguisticum,  6/3, 1984,  pp.  189‐201.  Reed.  en  E.  F.  K.  Koerner:  Practicing  Linguistic  Historiography: Selected Essays, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, 1989, pp. 47‐59. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

22 

 

KOERNER, E. F. Konrad: “Persistent Issues  in  linguistic historiography”, en K. R. Jankowsky (de.): History of Linguistics 1993: Papers from the Sixth International Conference on the History  of  the  Language  Sciences  (ICHoLS  VI)  (Washington, D.C.,  9‐14  August  1993), Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, 1993, pp. 3‐25. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “History  of  Linguistics:  Overview”,  en  R.  E.  Asher  (de.):  The Encyclopedia of Language and Linguistics, vol. 3, Oxford / New York, Pergamon, 1994, pp. 1580‐1584. Reed. “History of Linguistics: The Field”, en E.F.K. Koerner & R.E. Asher (eds.): Concise History of the Language Sciences: From the Sumerians to the Cognitivists, Oxford: Elsevier Science, 1995, pp. 3‐7. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “Historiography  of  Linguistics”,  en  R.  E.  Asher  (de.):  The Encyclopedia of Language and Linguistics, vol. 3, Oxford / New York: Pergamon, 1994, pp.  1570‐1578.  Reed.  en  E.F.K.  Koerner  &  R.E.  Asher  (eds.):  Concise  History  of  the Language  Sciences:  From  the  Sumerians  to  the Cognitivists, Oxford:  Elsevier  Science, 1995, pp. 7‐16. 

KOERNER,  E.  F.  Konrad:  “History  of  Linguistics: Attainments  and  Challenges”,  en Mauro Fernández Rodríguez, Francisco García Gondar e Nancy Vázquez Veiga (eds.), Actas del I Congreso Internacional de la Sociedad Española de Historiografía Lingüística (A Coruña, 18‐21 de febrero de 1997), Madrid: Arco Libros, 1999, pp. 15‐29. 

KUHN, Thomas: La estructura de  las revoluciones científicas, México: F.C.E., 1971  (1ª ed. inglesa, 1962; 2ª ed. inglesa, 1970). 

RAMAT, Paolo: "Per una storiografia de la linguistica", Lingua e Stile, 10, 1975, pp. 521‐529. 

ROBINS, Robert H.: "History of linguistics: aims and methods", en W.U. Dressler & W. Meid (eds.):  Proceedings  of  the  Twelfth  International  Congress  of  Linguists  (Viena,  1977), Innsbruck: Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft, 1978, pp. 102‐107. 

ROSIELLO, Luigi: "Rilevanza teorica degli studi di storia della linguistica", en Atti del Settimo Convegno  Internazionale di  Studi  (Roma, 1973),  Società di  Linguistica  Italiana, Roma: Bulzoni, 1975, t. I, pp. 91‐97. 

SIMONE, Raffaele: "Théorie et histoire de la linguistique", Historiographia Linguistica, 2/3, 1975, pp. 353‐378. 

SWIGGERS,  Pierre:  "La  historiographie  de  la  linguistique",  Linguistics,  18/5‐6,  1980,  pp. 703‐720. 

SWIGGERS,  Pierre:  "Comment  écrire  l'histoire  de  la  linguistique?",  Lingua,  55,  1981,  pp. 63‐74. 

SWIGGERS,  Pierre:  "La  construction  d'une  théorie  de  l'historiographie  de  la  linguistique: quelques réflexions méthodologiques", en S. Auroux et al.  (eds.): Matériaux pour une histoire des théories linguistiques, Lille: Université de Lille III, 1984, pp. 15‐21. 

SWIGGERS, Pierre: “Modelos, métodos y problemas en la historiografía de la lingüística”, en C. Corrales Zumbado et al.  (eds.), Nuevas aportaciones a  la historiografía  lingüística: Actas del IV Congreso Internacional de la SEHL (La Laguna, Tenerife, 22 al 25 de octubre de 2003), vol. 1, Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 113‐145. 

 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

23 

 

TEMA 2.‐ LAS IDEAS LINGÜÍSTICAS EN LA ANTIGÜEDAD Y EN LA EDAD MEDIA 

OBJETIVOS:  Conocer  los  aspectos  fundamentales  del  proceso  de  constitución  de  las ciencias del lenguaje (especialmente, de la gramática) en la Antigüedad y de su evolución a lo largo de la Edad Media.  CONTENIDOS: 

2.1. El proceso de constitución de las ciencias del lenguaje en el pensamiento antiguo. 2.1.1. La política y las tradiciones jurídicas de la Grecia clásica como determinantes de 

la aparición de la Retórica. 2.1.2. La problemática del enunciado científico: el papel de la Lógica. 2.1.3. El estudio  crítico de  los  textos: el desarrollo de  la Filología y de  la Gramática. 

Factores determinantes. 2.2.  Caracterización  general  del  modelo  de  análisis  gramatical  antiguo.  El  status 

epistemológico de la gramática. 2.3. La tradición gramatical romana como puente entre la tradición griega y la tradición 

medieval. Su pervivencia en la Edad Media. 2.4.  Gramática  y  filosofía  en  la  Baja  Edad  Media.  Revitalización  del  vínculo  entre 

Gramática y Lógica: la tradición especulativa. Factores determinantes.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBLIGATORIA) 

BÉCARES BOTAS, Vicente: “Los orígenes de la gramática (griega)”, en Gaspar Morocho Gayo (coord.):  Estudios  de  prosa  griega,  León:  Universidad  de  León,  Secretariado  de Publicaciones, 1985, pp. 179‐195. 

ROBINS,  Robert  H.:  Breve  historia  de  la  lingüística, Madrid,  Paraninfo,  1974  / Madrid, Cátedra, 2000 [nueva traducción], caps. 2, 3 y 4. 

 SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA (SOLO FUENTES PRIMARIAS) 

Período greco‐romano 

APOLONIO DÍSCOLO:  Sintaxis, Madrid: Gredos,  1987  [Introducción,  traducción  y  notas  de Vicente Becarés Botas]. 

APOLONIO DÍSCOLO:  The  Syntax of Apollonius Dyscolus,  Edición de  Fred W. Householder, Amsterdam: John Benjamins, 1981. 

ARISTÓTELES:  Poética  (Edición  trilingüe), Madrid: Gredos,  1974  [Introducción,  traducción castellana, notas, apéndices e índice analítico por Valentín García Yebra]. 

DIONISIO EL TRACIO: "The Tékhne grammatiké of Dionysius Thrax. Translated  into English", Traducción de A. Kemp, Historiographia Linguistica, 13/2‐3, 1986, pp. 343‐363. 

DIONISIO EL TRACIO: La grammaire de Denys le Trace, Edición y traducción fr. de Jean Lallot, Paris: Éditions du Centre National de la Recherche Scientifique, 1989. 

DIONISIO  EL  TRACIO:  Gramática  /  Comentarios  antiguos,  Madrid:  Gredos,  2002 [Introducción, traducción y notas de Vicente Becarés Botas]. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

24 

 

ELIO  DONATO:  Donat  et  la  tradition  de  l'enseignement  grammatical.  Étude  et  édition critique,  Ed.  de  Louis  Holtz,  Paris:  Éditions  du  Centre  National  de  la  Recherche Scientifique, 1981. 

FUNAIOLI, G. (ed.): Grammaticae Romanae Fragmenta, Leipzig: Teubner, 1907. 

KEIL,  H.  (ed.):  Grammatici  Latini,  Leipzig:  Teubner,  1857‐1880,  7  vols.  +  suplemento. Reimpr.: Hildesheim: Olms, 1961‐1981. 

MARCO FABIO QUINTILIANO:  Institutio oratoria. Sobre  la  formación del orador. Doce  libros. Traducción y comentarios, Salamanca: Universidad Pontificia, 2 vols. 

MARCO TERENCIO VARRÓN: De Lingua Latina, Madrid: Gredos, 1998 [Introducción, traducción y notas de Luis Alfonso Hernández Miguel]. 

MAZZARINO,  A.  (ed.):  Grammaticae  Romanae  Fragmenta  Aetatis  Caesareae,  Torino: Loescher, 1955. 

PLATÓN: Crátilo, en Diálogos, II, Madrid: Gredos, 1983 [Introducción, traducción y notas de J. L. Calvo]. 

SCHNEIDER,  R.  et  al.  (eds.):  Grammatici  Graeci,  Leipzig:  Teubner,  1878‐1910,  6  vols. Reimpr.: Hildesheim: Olms, 1965. 

SEXTO EMPÍRICO: “Contra los gramáticos”, en Sexto Empírico, Contra los profesores, Libro I, Madrid: Gredos, 1997, pp. 39‐128. 

WOUTERS, Alfons (ed.): The Grammatical Papyri from Graeco‐Roman Egypt: Contributions to the Study of the ‘Ars Grammatica’  in Antiquity, Brussels: Koninklijke Academië voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, 1979. 

 

Período medieval 

AHLQVIST, Anders  [ed.]:  The  Early  Irish  Linguist. An  Edition of  the Canonical Part of  the Auraicept na nÉces. With  Introduction, Commentary and  Indices, Helsingfors: Societas Scientiarum Fennica, 1983. 

BOECIO  DE  DACIA:  Boethius  Dacus: Modi  significandi,  sive Quaestiones  super  Priscianum maiorem, Edición de  Jan Pinborg, Copenhaguen: Gad, 1969  (= Corpus Philosophorum Danicorum Medii Aevi, IV) [Incluye estudio introductorio]. 

DANTE ALIGHIERI: Dante Alighieri: De vulgari eloquentia, Edición e traducción de M. Rovira Soler  e  M.  Gil  Esteve,  Madrid:  Universidad  Complutense,  1982  [Incluye  estudio introductorio y notas] 

ISIDORO DE SEVILLA: San  Isidoro de Sevilla: Etimologías, Edición e  traducción de  José Oroz Reta  e Manuel  A. Marcos  Casquero, Madrid:  Editorial  Católica,  1982‐83,  2  vols.  (= Biblioteca de Autores Cristianos, 433‐434) [Incluye una introducción general de Manuel C. Díaz y Díaz] 

KACZMAREK,  Ludger  (ed.):  Modi  Significandi  und  ihre  Destruktionen:  Zwei  Texte  zur scholastische Sprachtheorie im 14. Jahrhundert, Amsterdam: John Benjamins, 1991. 

MARTÍN DE DACIA: Martini de Dacia Opera, Edición de Heinrich Roos, Copenhaguen: Gad, 1961 (= Corpus Philosophorum Danicorum Medii Aevi, II). 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

25 

 

PEDRO HELIAS: The Summa of Petrus Helias on Priscian Minor, Edición de James E. Tolson, Copenhaguen: Stourgaard Jensen, 1978 [Incluye una introducción de M. Gibson]. 

RODOLFO EL BRETÓN: Radulphus Brito: Quaestiones super Priscianum minorem, Edición de H. W.  Enders  e  J.  Pinborg,  Stuttgart‐Bad Cannstatt:  Frommann‐Holzboog,  1980  [Incluye estudio introductorio]. 

SIGERIO  DE  CORTRACO:  Siger  de  Courtrai:  Summa  modorum  significandi,  Edición  de  Jan Pinborg, Amsterdam: John Benjamins, 1976 [Incluye estudio introductorio]. 

THUROT, Charles: Notices et extraits de divers manuscrits latins pour servir à l’histoire des doctrines  grammaticales  au Moyen  Age,  Paris:  Imprimerie  Impériale,  1868.  Reimpr.: Frankfurt: Minerva,  1964  [El  estudio  introductorio  está  ya muy  desfasado,  pero  los textos todavía continúan siendo útiles]. 

TOMÁS DE ERFURT: The Grammatica Speculativa of Thomas of Erfurt, Edición e traducción de Geoffrey  L.  Bursill‐Hall,  London:  Longman,  1972  [Además  de  un  extenso  estudio introductorio, incluye la edición del texto latino original y una traducción inglesa]. 

UC FAIDIT: The Donatz Proensals of Uc Faidit, Edición de  J. H. Marshall, London: Oxford University Press, 1969 [Incluye estudio introductorio]. 

 TEMA 3.‐ EL PENSAMIENTO LINGÜÍSTICO DEL RENACIMIENTO A LA ILUSTRACIÓN 

OBJETIVOS: Conocer en  sus aspectos  fundamentales el desarrollo de  las  tradiciones más representativas durante el período que abarca los siglos XVI, XVII y XVIII para comprender la extraordinaria ampliación del horizonte de trabajo de los lingüistas que se produjo en el mismo, sobre todo gracias al  inicio del estudio de  las  lenguas vulgares europeas e al conocimiento en Occidente de  lenguas de fuera de Europa, con  los beneficios que esto reportó para un enfoque más adecuado del análisis lingüístico.  CONTENIDOS: 

3.1. La proyección retrospectiva del pensamiento lingüístico renacentista: el estudio de las lenguas clásicas. Factores determinantes. 

3.2. La proyección prospectiva del pensamiento lingüístico renacentista: la codificación de  las  lenguas  vulgares  y  la  descripción  de  las  lenguas  amerindias.  Factores determinantes. 

3.3.  Gramática  y  filosofía  en  la  reflexión  lingüística  de  los  siglos  XVII  y  XVIII: racionalismo vs. empirismo. La tradición de las gramáticas generales. 

3.4. Primeras incursiones en el estudio histórico de las lenguas.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBLIGATORIA) 

ROBINS, Robert Henry: Breve historia de  la  lingüística, Madrid: Paraninfo, 1974 / Madrid, Cátedra, 2000 [nueva traducción], cap. 5 (“El Renacimiento” [1974] / “El Renacimiento y después” [2000]) y cap. 6 (“En vísperas de los tiempos modernos” [1974] / “Las vísperas de la época moderna” [2000]). 

 SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA (SOLO FUENTES PRIMARIAS) 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

26 

 

ÁLVAREZ  DE  MIRANDA,  Pedro  (comp.):  Lexicografía  Española  Peninsular:  Diccionarios Clásicos, I e II [2 CD‐ROM], Madrid: Fundación Histórica Tavera, 1998. 

ARNAULD, Antoine / Claude LANCELOT: Grammaire générale et raisonnée [1660], Hildesheim / New York, Georg Olms, 1973.  | Trad.  cast. de R. Morillo‐Velarde Pérez, Gramática General y Razonada de Port‐Royal. Seguida de la 2ª parte de la Lógica, Madrid, Sociedad General Española de Librería, 1980. 

BALBÍN,  Rafael  de  /  ROLDÁN,  Antonio  (eds.):  Gramática  de  la  lengua  vulgar  de  España (Louvain 1559): Edición facsimilar y estudio, Madrid: CSIC, 1966. 

BEAUZEE, Nicolas: Grammaire générale, ou exposition raisonnée des éléments nécessaires du langage, pour servir de fondement à l’étude de toutes les langues [1767], Stuttgart, Frommann, 1974, 2 vols. [Edición e introducción de Barrie E. Bartlett]. 

CONDILLAC,  Etienne  Bonnot  de:  Cours  d’étude  pour  l’instruction  du  prince  de  Parme: Grammaire [1775], Stuttgart, Frommann, 1986 [Edición e introducción de U. Ricken]. 

GÓMEZ ASENCIO, José Jesús (comp.): Antiguas gramáticas del castellano [CD‐ROM], Madrid: Fundación Histórica Tavera, 2001  [Incluye como  introducción del compilador un muy útil panorama de la historia de la gramática española]. 

MARTÍNEZ ALCALDE, María  José  (comp.): Textos  clásicos  sobre  la historia de  la ortografía castellana [CD‐ROM], Madrid: Fundación Histórica Tavera, 1999. 

NEBRIJA,  Antonio  de:  Gramática  de  la  lengua  castellana  [1492],  Estudio  y  edición  de Antonio Quilis, Madrid, Editora Nacional, 1980. 

REAL ACADEMIA ESPAÑOLA: Diccionario de Autoridades [1726‐1739], Madrid: Gredos, 1963. 

REAL ACADEMIA ESPAÑOLA: Nuevo Tesoro Lexicográfico de la Lengua Española [DVD], Madrid: Espasa Calpe, 2001, 2 DVD‐ROM 

SÁNCHEZ DE LAS BROZAS, Francisco: Minerva seu de causis linguae Latinae [1587], Stuttgart, Frommann, 1986 [Edición e introducción de Manuel Breva‐Claramonte]. | Trad. esp. de Fernando  Rivera  Cárdenas, Minerva  o  De  la  propiedad  de  la  lengua  latina, Madrid, Cátedra, 1976. 

SARMIENTO,  Ramón  (ed.):  Gramática  de  la  lengua  castellana  compuesta  por  la  Real Academia Española [1771], Madrid: Editora Nacional, 1984. 

TOVAR, Antonio: El lingüista español Lorenzo Hervás: Estudio y selección de obras básicas, Madrid, Sociedad General Española de Librería, 1986. 

VALDÉS,  Juan de: Diálogo de  la  lengua, Estudio y edición de Cristina Barbolani, Madrid: Cátedra, 1982. 

 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

27 

 

TEMA 4.‐ A LINGÜÍSTICA NO SÉCULO XIX E COMEZOS DO XX 

OBJETIVOS:  Conocer  las  características  teórico‐metodológicas  fundamentales  de  las diversas corrientes de la lingüística que es posible distinguir en este período que abarca el siglo  XIX  y  las  primeras  décadas  del  siglo  XX  y  que  la mayor  parte  de  los manuales consideran  como  el  de  constitución  de  la  lingüística  como  ciencia  (opinión  que  es necesario matizar):  comparatismo,  inicios del historicismo, naturalismo, escuela de  los neogramáticos,  dialectología  y  geografía  lingüística,  escuela  idealista  e  inicios  del estructuralismo lingüístico.  CONTENIDOS: 

4.1. La aplicación del método comparativo en lingüística: genealogía y estudio histórico de las lenguas. Factores determinantes. 

4.2. El status de la lingüística como ciencia a lo largo del siglo XIX. 4.3. La tipología lingüística en el siglo XIX. 4.4. Las nuevas corrientes de finales del siglo XIX y comienzos del XX. 4.4.1. La escola de los neogramáticos. 4.4.2. La dialectología y la geografía lingüística. 4.4.3. La lingüística idealista. 4.4.4. Los inicios del estructuralismo lingüístico.  BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (DE LECTURA OBLIGATORIA) 

BERNABÉ, Alberto: “El descubrimiento del sánscrito: tradición y novedad en la lingüística europea”,  Revista  Española  de  Lingüística,  13/1,  1983,  p.  41‐62  [Muy  útil  para matizar el carácter supuestamente «revolucionario» de la lingüística del siglo XIX]. 

CERNÝ,  Jirí: Historia de  la  lingüística, Cáceres: Universidad de Extremadura, 1998, cap. 4 (excepto el apartado 4.7) [Interpretación bastante tradicional de  la  lingüística del siglo XIX, pero  con una exposición  clara que permite preparar el  tema  sin dificultades de comprensión]. 

 SELECCIÓN DE BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA (SOLO FUENTES PRIMARIAS) 

BOPP, Franz: Analytical Comparison of the Sanskrit, Greek, Latin, and Teutonic Languages, showing  the  original  identity  of  their  grammatical  structure  [London,  1820], Amsterdam: John Benjamins, 1977. 

DELBRÜCK,  Berthold:  Grundriss  der  vergleichenden  Grammatik  der  indogermanischen Sprachen, Berlin: Walter de Gruyter, 1967. 

DIEZ, Friedrich: Grammaire des  langues  romanes  [3ª ed., 1874‐1876], Genève: Slatkine, 1973. 

FORMIGARI, Lia: La  linguistica romantica, Torino: Loescher, 1977 [Incluye textos de, entre otros, Johann G. Herder, Friedrich Schlegel, August W. Schlegel, Wilhelm von Humboldt, Jacob Grimm]. 

KOERNER, Ernst (ed.): Linguistics and Evolutionary Theory: Three Essays by A. Schleicher, E. Haeckel, and W. Bleek, Amsterdam: John Benjamins, 1983 [Incluye, entre otras, la trad. 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

28 

 

inglesa  de  los  siguientes  trabajos  de  August  Schleicher:  La  teoría  de  Darwin  y  la lingüística, 1863; Sobre la significación del lenguaje para la historia natural del hombre, 1865]. 

LEHMANN, Winfred P.: A Reader in Nineteenth‐century Historical Indoeuropean Linguistics, Bloomington:  Indiana University  Press,  1967  [Incluye  textos  de,  entre  otros, William Jones,  Friedrich  Schlegel,  Rasmus  K.  Rask,  Franz  Bopp,  Jacob.  Grimm, Wilhelm  von Humboldt, Rudolf von Raumer, August Schleicher, William D. Withney, Karl Verner, Karl Brugmann, Hermann Osthoff, Ferdinand de Saussure]. 

NERLICH, Brigitte: Change in Language: Whitney, Bréal, and Wegener, London / New York: Routledge, 1990. 

NORMAND,  Claude  et  al.  (eds.):  Antes  de  Saussure:  Selección  de  textos  (1875‐1934), Madrid: Gredos, 1985.  

PAUL, Herman: Prinzipien der Sprachgeschichte [1880], Tübingen: Max Niemeyer, 1966. 

RASK,  Rasmus  K.:  A Grammar  of  the  Icelandic  or Old Norse  Tongue  [Trad.  ingl.  de  Sir George Webbe Dasent, London, 1843], Amsterdam: John Benjamins, 1976. 

SCHLEICHER,  August:  Die  Sprachen  Europas  in  systematischer  Übersicht:  Linguistische Untersuchungen [Bonn, 1850], Amsterdam: John Benjamins, 1983 (edic. en francés). 

WILBURG,  T.  H.  (ed.):  The  Lautgesetz‐Controversy:  A  documentation,  Amsterdam,  John Benjamins, 1977  [Textos  representativos de  la discusión de  finales de  siglo  sobre  las leyes fonéticas].. 

 5.4.  ESTRUCTURA  DETALLADA  DEL  TEMARIO  PARA  LAS  SESIONES  INTERACTIVAS  Y  TUTORÍAS 

PROGRAMADAS  SESIONES INTERACTIVAS  TEMA 1 

● Explicación del contenido de los seminarios y tutorías (seminario 1.1). ● Explicación del sistema de evaluación (seminario 1.1). ● Directrices para la elaboración de los comentarios de textos (seminario 1.1). ● Puesta en común de comentarios de textos (seminario 1.2 e 1.3). 

 TEMA 2 

● Puesta en común de comentarios de textos (seminarios 2.1, 2.2, 2.3 e 2.4).  TEMA 3 

● Puesta en común de comentarios de textos (seminarios 3.1, 3.2 e 3.3).  TEMA 4 

    ● Puesta en común de comentarios de textos (seminarios 4.1 e 4.2).  

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

29 

 

TITORÍAS PROGRAMADAS  El profesor desarrollará las siguientes tutorías en grupo:  TUTORÍA 1 (ENTRE EL 17 Y EL 21 DE SEPTIEMBRE) 

●  Panorámica  de  las  fuentes  de  información  sobre  Historiografía  Lingüística  en Internet: criterios de selección.  TUTORÍA 2 (ENTRE EL 12 Y EL 16 DE NOVIEMBRE) 

● Resolución de dudas sobre los contenidos y actividades del curso.  6. METODOLOGÍA 

El  curso  se  desarrollará  a  través  de  las  clases  presenciales  y  del  trabajo  personal autónomo de los alumnos en horas no presenciales (estudio del temario a través de las lecturas obligatorias, preparación de los ejercicios de aplicación y elaboración de uno o varios trabajos tutelados).  Las clases presenciales serán de tres tipos: 

1. Sesiones expositivas, en las que el profesor proporcionará la información básica de los  temas  del  programa,  reforzada  con  la  lectura  y  comentario  de  textos representativos de las tradiciones analizadas. 

2. Sesiones interactivas (seminarios), dedicadas a la puesta en común e evaluación de los ejercicios de aplicación preparados en las horas de trabajo no presenciales. 

3. Tutorías programadas destinadas a guiar el trabajo autónomo de los estudiantes y a presentar recursos en línea útiles para la preparación de los contenidos del curso. 

 Los ejercicios de aplicación que los estudiantes elaborarán en las horas no presenciales consistirán en comentarios del contenido de  textos  lingüísticos  representativos de  la época que se esté analizando o de épocas ya estudiadas y  textos historiográficos de carácter general (en este último caso, para determinar su aplicabilidad a la historia de la lingüística).   7. DISTRIBUCIÓN DE LA CARGA ECTS. CRONOGRAMA DEL CURSO ACADÉMICO 2017‐2018 

7.1. DISTRIBUCIÓN DE LA CARGA ECTS  

TIPO DE SESIÓNS HORAS 

PRESENCIALES HORAS  NON 

PRESENCIALES HORAS 

TOTALES 

CLASES EXPOSITIVAS  32  64  96 

SEMINARIOS  16  32  48 

TUTORÍAS EN GRUPO  3  3  6 

TOTAL  51  99  150 

GUÍA DE PANORÁMICA DAS IDEAS LINGÜÍSTICAS 

 

30 

 

7.2. CRONOGRAMA POR TEMAS 

CLASESS EXPOSITIVAS Y SEMINARIOS 

TEMA  TEMA 1  TEMA 2  TEMA 3  TEMA 4 

PERÍODO  SEPTIEMBRE  OCTUBRE  NOVIEMBRE  DICIEMBRE 

CLASES 

EXPOSITIVAS 6 CLASES DE 60’  10 CLASES DE 60’  8 CLASES DE 60’  4 CLASES DE 60’ 

SEMINARIOS  3 CLASES DE 60’  5 CLASES DE 60’  4 CLASES DE 60’  2 CLASES DE 60’ 

TOTAL HORAS 

PRESENCIALES 

POR TEMA 9 H  15 H  12 H  6 H 

 TUTORÍAS EN GRUPO 

ENTRE EL 17 Y EL 21 DE SEPTIEMBRE  ENTRE EL 12 Y EL 16 DE NOVIEMBRE 

TUTORÍA 1 (90´)  TUTORÍA 2 (90´) 

  8. EVALUACIÓN 

1ª  OPORTUNIDAD:  Se  realizará  a  través  de  evaluación  continua.  La  calificación  se 

distribuirá  del  siguiente  modo:  ejercicios  de  aplicación  (hasta  4  puntos),  examen 

escrito (hasta 6 puntos). El examen escrito se realizará el 17/12/2018 y versará sobre 

los contenidos de las sesiones expositivas y de las lecturas obligatorias. 

2ª OPORTUNIDAD: Se  realizará a  través de un examen escrito que versará sobre  los 

mismos  contenidos  que  el  de  la  1ª  oportunidad.  Este  examen  se  realizará  el 

12/6/2019. En caso de que el estudiante presentase a lo largo del curso actividades de 

aplicación y obtuviese en ellas una calificación global de aprobado o superior, podrá 

solicitar que  se  tenga en  cuenta esa  calificación para  la nota  final que,  en  tal  caso, 

estará  constituida por  la nota de  las  actividades del  curso  (hasta  4 puntos)  y  la del 

examen final (hasta 6 puntos). Si no desea que se tenga en cuenta la calificación de las 

actividades  o  no  presentase  ninguna  ou  estas  obtuviesen  una  calificación  global  de 

suspenso,  la  nota  final  estará  constituida  exclusivamente  por  la  calificación  del 

examen. 

 

ALUMNOS  CON  DISPENSA  DE  ASISTENCIA  A  CLASE:  Los  estudiantes  que  tengan 

concedida por el Decanato la dispensa de asistencia a clase y, por lo tanto, no puedan 

seguir la evaluación continua, serán evaluados exclusivamente a través de un examen 

que podrán realizar tanto en la primera como en la segunda oportunidad en las fechas 

señaladas.