paleolitoa - gure arbasorik zaharrenak

PALEOLITOA – GURE ARBASORIK ZAHARRENAK GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 11. GAIA

11


Gaiaren mapa

PALEOLITOA: Gure arbasorik zaharrenak

Historiaurrea

Paleolitoa

ZERI ESATEN DIOGU HISTORIAURREA?

HISTORIAURREAREN AZTERKETA

HOMINIZAZIO-PROZESUA

HABITATA TEKNOLOGIA EGUNEROKO BIZITZA

SINESMENAK ETA ARTEA


Bing BangBig Banga edo Leherketa handia, Unibertsoaren sorrera azaltzeko jaiotako teoria bati emandako izena da.

Hasieran unibertso osoa puntu batean batuta zegoela pentsatzen da.

Leherketa moduko bat egon zen hasieran eta unibertsoko materia eta energia guztia elkarrengandik aldentzen hasi zen eta aldentzen ari zen heinean hozten.

http://eu.wikipedia.org/wiki/Unibertsoa


Lurra zelan sortu zen - 1

PREKANBRIKOA - 4.600-600• Lurra eratzen da• Planeta bizirik gabe dago• Itsasoak sortzen dira



LEHEN AROA - 600 –2501.- Uretako bizia hasten da2.- Ornodunak (hezurrezko eskeletoa dutenak) hedatzen

dira3.- Insektuak eta anfibioak ugaritzen dira

Ornodunak Intsektuak eta anfibioak


Fosilak : arraina, landarea, intsektua



LEHEN AROA 600 –250

• Narrastien aroa. Zuhaitz ugari, janari ugari.

• Zenbait narrastiren eboluziotik,odol beroko lehen ugaztunak agertu ziren.

Narrastiak

Ugaztunak



• ARO SEKUNDARIOA - 250 –65 milioi Hiru ugaztun mota : 1. arrautza bidez ugaltzen zirenak, 2. sabeleko poltsa batean gordetzen dituztenak eta 3. amaren sabeletik sortzen direnak.

2

1

3



• Beste animalia batzuk ugaritu ziren: – haragijaleak eta – primateak



• Garai batean klima hoztu egin zen (glaziazioa) eta animalia asko desagertu ziren eta beste batzuk moldatu egin ziren hotzera.

Berriro klima epeldu eta basoak hasi ziren.

Tximinoak ugaritu ziren



ARO TERTZIARIOA - 65 - 2 3,5 miloi urte inguru klima berriro gogortu zen eta baso eta

oihanak desagertu ziren.

Tximino batzuk zuhaitzetatik jaitsi eta lurrean bizitzen hasten dira

Gizakiaren aitzindariak izan ziren.


HISTORIAURREA


Begira zein desberdintasuna luzapenean Historiaurrea eta Historiaren artean.

Ia gure iragan osoa hartzen du Historiaurreak.

Denboraren ordularia


Denboraren lerroa

B E G


Egutegi desberdinak historian zehar

Aro olinpikoaGreziarrek ospaturiko lehen olinpiada duena abiapuntutzat. K.a. 776. urteari dagokio.

Erromatarren aroaGertakaririk garrantzitsuena Erromako hiriaren eraikuntza izan zen (K.a.753. urtea).


Egutegi desberdinak historian zehar

Aro musulmanaGaur egun ere musulmanek erabiltzendutena eta abiapuntutzat HEGIRA duena. (Hegiraz ezagutzen dugu K.o. 622. urtean Mahomak La Meca-tik Medina-ra egin zuen ihesa).

Judutarren aroa

(hebraitarren, israeldarren) egutegia Genesis-arekin hasten da (munduaren sorrerarekin euren iritziz). Sorrera hori K.a. 3761. urtean izan zen.

Horrela, gure 2007. urtea israeldarren 5768. urtea da.

Historiaurrea eta Historia

• Historiaurrea gizakia Lurrean agertu zenetik, lehen agiri idatziak agertu ziren arte (K.a. 3.000 urte ingurura arte)


• Historia lehen agiri idatziak agertu zirenetik gaur egunera arte

Historiaurrea eta Historia

2,5 milioi 120.000 35.000 10.000 7.000 4.000 1.000

Behe Paleolitoa

Erdi Paleolitoa

Goi Paleolitoa

Mesolitoa

Neolitoa

Brontze Aroa

Burdin Aroa

Paleolitoa

Harri Aroa Metal Aroa

Historiaurrea Historia

Lehen agiri idatziak


Antzin Aroa

Aro Garaikidea

Aro Modernoa

Erdi Aroa

Historia – Ardatz kronologikoa



Aztarnategiaren lauki-sarea eta indusketa


Geruzak desestaltzea


Piezen eta hondakinen aurretiko garbiketa


Piezak eta fosilak erauztea eta berregitea


Hominizazio-prozesuari buruzko denboraren lerroa


Australopithecusa Homo habilisa


Homo erectusa Neanderthalgo gizakia


Homo sapiens sapiensa


Gizakien hedapenaren mapa


Gizakien hedapenaren mapa

•Gizakia, Afrikatik abiatuta, mundu guztira hedatu den espezie bakarra da


Grafikoa: biztanleriaren bilakaera Paleolitoan


Animazioa: Atapuerca

ABRIRIREKITZEKOABRIRIREKITZEKO


Bizimodua sabanan eta glaziazio aldian

Sua


Historiaurrearen mapa

Behe Paleolitikoa


Behe Paleolitoa Homo habilis• Harrizko tresnak erabiltzen hasten da• Sukarria erabiltzen zuten• Taldeko bizimodua• Fruitu bilketa• Noizbehinka ehiza


Homo erectus• Europaraino iristen da.• Lanabes gutxi eta arruntak• Taldeko antolaketa handiagoak (20 – 30)• Ibiltariak ehizaren atzetik• Ibaiertzetan bizi ziren• Sua asmatu zuen; baliagarria haragia erretzeko, animaliengandik eta hotzetik babesteko

Behe Paleolitoa

Erdi Paleolitoa Neanderthal gizakia• Familia loturak zituzten klanetan bizi ziren• Janaria, fruituak eta sustraiak;ehiza ere bai• Lanabesak landuagoak: harria, zura, adarra• Izotzaldiak, Europa izozpean, Leizetara bizitzera• Ibiltariak, baina esparru txikiagoan• Hildakoak hobiratzen hasi ziren, errituak eginez


Goi Paleolitoa Homo Sapiens edo Cro-Magnon Ehiza, itsaso eta ibaiertzetan arrantza • Lanabes ugari: harria, adarra, hezurra; finak• Larrua josteko, arrantzarako... tresna bereziak.• Etxoletan bizi ziren ibaiertzetan• Erlijioak garrantzi handia: hildakoak hobiratu • Leizeetako pinturak



Oreina Antilopea

Leizeetako pinturak – Goi Paleolitoa – Homo Sapiens


Zaldia Hartzak

Leizeetako pinturak – Goi Paleolitoa – Homo Sapiens


Gezi-puntak Aurpegi bikoa


Orratzak Arpoiak


Zulagailua Harraskagailua


Paleolitoko tribua

Harri zorrotzez ontzen zuten larrua


Haitzuloak

Parapetoa


Etxolak


Ehiza

Lantza

Tranpa

Boleadorak


Paleolitoko hilobia

Objekturik baliotsuenekinehorzten zituzten

Maskorrez eginikolepokoak


Labar-pinturak

Aldamioa

Zuzia

Zuzia

Margoak prestatzen

ari da


Willendorfeko Venusa Lespugueko Venusa


Brassempouy-eko dama Oreina (erliebea)


Zaldi baten eskulturaz apainduriko propultsagailua

Basahuntzen eskulturaz apainduriko propultsagailua


Paleolitoko txirula

Durangaldeko Bolinkoban aurkitutako lantza


Historiaurrearen denboraren lerro mutua

Zergatik ziren nomadak ? Non bizi ziren ? Zelan jnzten ziren ? Zer jaten zuten ? Hizkuntzarik bazuten ? Erremintak ? Garai hartako asmakuntza

oso garrantzitsua ?


Paleolitoa


Duela 80.000 – 100.000 urte inguruko

aztarnategiak

Duela 80.000 urte baino gutxiagoko

aztarnategiak (izotzaldian)

Ekain

Haitzabal

Murba

Zuñiga

Lizarra

Mugerre

Irunberri

Arenaza

KurtziaSantimamiñe

Izturitz

GatzarriaAitzbitarte

Lezetxiki

AltxerriEkainAtxuri

Euskal gizakiaren bizilekuak


Behe Paleolitoko aztarnarik gehienak non ?

Goi Paleolitokoak non ?

Euskal gizakiaren bizilekuak


Gizakiaren garapena aurrera doa... Neolitoa

• Neo = berria ( nuevo)• Lito = harria• Neolito = harri

berriaren aroa• zelankoa da harri berri

hori ?

Neolito

Paleolito


Hau bai aldaketa !

Neolitoa

paleolitoa - gure arbasorik zaharrenak

Education