Novembro 2016Núm. 13

Coa colaboración de:

Àrea de Cultura

xarxa de municipis

n SAÚDAS 4 EduardoMéndezGómez PresidentedaA.C.G.Saudade

AlbertoNúñezFeijóo PresidentedaXuntadeGalicia

CarlesPuigdemontiCasamajó PresidentdaGeneralitatdeCatalunya

n LETRAS GALEGAS

17DEMAIO:UNHAXORNADAPARAHONRAROSNOSOSLIBROS 7

n CULTURA

NONTODOÉIANQUIOQUEPARECE 8PEDRASEAUGASCURADORASDEGALICIA 10DEFESTAENFESTA:OENTROIDOENGALICIA 16MOITOSGALEGOSTAMÉNSOMOSBALBINO 18

n TURISMO

CAMARIÑAS:MAR,ARTESANÍAETRADICIÓN 21LEGADOCULTURAL,ATRACTIVOTURÍSTICODOCONCELLODEQUIROGA 24

n EMIGRACIÓN

PATRONATODACULTURAGALEGA 26GALEGOSENPANAMÁ 28

n SOCIEDADE

AVELLEZNOMUNDODEHOXE 30

n O RECUNCHO DOS SOCIOSCONCURSODERELATOCURTO 32COUSIÑASDESTEANO 34

SUMARIO

REVISTA SAUDADE Número 13 / Novembro 2016

EDITA:AgrupaciónCulturalGalegaSaudadeRúaChapí,18-20,08031Barcelona,Tel.933585488.email:secretaria@acgsaudade.com

PRESIDENTE:EduardoMéndez

REDACCIÓNeCOORDINACIÓN:ElenaR.Feijóo

CORRECCIÓNDETEXTOS:CarmeÁlvarez

FOTODEPORTADA:JoséRodríguez

DESEÑOeMAQUETACIÓN:EnricRújula

PRODUCIÓNeIMPRESIÓN:Cevagraf,S.C.C.L.

DEPÓSITOLEGAL:B-17821-96

Envirtudeódereitoinalienableálibertadedeexpresión,aentidadenonsefairesponsabledasopiniónsverquidasnestapublicaciónpolosseuscolaboradores/as

Ano 2016Núm. 13

Eduardo Méndez GómezPresidente da A.C.G. Saudade

UnanomáisapareceunnovonúmerodarevistaSaudade,que,comasempre,ofreceaoslectoresdiferentesaspectosdanosacultura,reflexamoitasdasactividadesqueserealizannaAgrupacióneutilizaalinguagalegacomomediodeexpresión.

Esta é a segunda ocasión na que teño o honor de dirixirme nova-menteatodosvosoutroscomopresidentedaentidade.Desdeaante-rioredicióndarevistamarqueimeoobxectivodedarllecontinuidadeámaiorpartedasactividadesqueseviñanrealizandoe,namedidadoposible,cumpríncocompromiso.Oéxitonondependeusódemin:haiqueagradecerlloao traballodadirectivaeáparticipacióndemoitoscolaboradoresdesinteresadosquefanposiblequeSaudadesigafun-cionando.Omeusincerorecoñecementoparatodoseles.

Esteano,desdeadirectivaquepresido,incluímosunnovoreto:se-guirmotivandoaxuventudeaparticipartantonadireccióncomonasactividades do centro xa que supoñen a renovación xeracional e asentidadessenxuventudenonteñenunfuturomoiesperanzador.Haiquedicirqueanosaentidadesempretivomoitacolaboracióndexentenovaepretendemosquesigasendoasí.

Quero acabar recordándovos a todos que a xunta directiva estáabertaacalquerapropostaouideaquemelloreofuncionamentodaentidadeporqueaparticipacióndetodoséimportante.¡Invitámosvosafacelas!

SAÚDA

4

Alberto Núñez FeijóoPresidente da Xunta de Galicia

Asaudade,anosamorriña,esesentimentoquenosatravesacandonos alongamos da terra nai poderíase cualificar como algo negativopolatristuraquecarrea,perocomotodonavidatenasúafacianaposi-tiva.Esanostalxia,aléndadorquetraeaparelladaásvecesalumaboascousas.EseéocasodaAgrupaciónCulturalGalegaSaudadedeBarce-lonaque,grazasánecesidadedecompartirestessentiresfixoreunirse,alápoloano82,aungrupodeemigrantesparalevantarestagrancasagalega.

Seédifícillevantarunhacasa,moitomáiscomplicadoémantelaenpédurantemáisdetresdécadas,perocoentusiasmoeoamorporGali-ciadestegrupodeamigosqueemigraronaBarcelonaosalicercesdestacasadosgalegosenBarcelonafincaronbennaterraexasoninamovi-bles,dexeitoqueCataluñatenunpoucodeGalicianela.

Gústamechamarcasaávosaagrupaciónporqueéasícomoosgale-gosqueremosqueosnososconvidadossesintaneporqueéasícomofacedessentiratodososqueataalíseachegan.Omáiscaracterísticodunhacasataménéocompartir,eaínondubidadesenfacerpartícipesatodos,galegosenongalegos,dariquezadanosacultura,danosagas-tronomíaedonososer.

Reunirecompartir,esasdúasacciónspoderiamosdicirquesonasquemellornosdefinenósgalegos,asdúasbandeirasquenosrepresentan,queestánaquíunidas,comoestánasbandeirasdeCataluñaeGalicia,irmandadaspolavosafelizcausa.

PormantersempreaGaliciavivaásbeirasdoMediterráneo,portodoovosoesforzoeportodooboquevirádavosaman,moitasgrazas.

5

SAÚDA

Carles Puigdemont i CasamajóPresident de la Generalitat de Catalunya

Éstotungoigiunplaerfer-vosarribar,perprimeravegadacomapresidentdelaGeneralitatdeCatalunya,lamevaméscordialsalutacióen aquesta nova edició de la revista Saudade, una de les formes decomunicacióambmésacceptaciódelacomunitatgallegabarceloninaicatalana.Emconstaque,desdefamoltsanys,l’AssociacióSaudadeilasevarevistahanpromogutlabonaentesadelesentitatsgalleguesacasanostra.

Valadirque,totiquesaudadetéunsignificatunpuntmelancòlicinostàlgicperallòestimatialavegadallunyà,l’Associacióilagentaquiusadreceusoutotelcontrari:souunamostravitaliemprenedoraqueensparlad’unaGalíciad’avui,renovadaimoderna,vistaambelsullsdelsquivanhaverd’emigrar,idelessegonesiterceresgeneracionsqueesdevenendebensegurunpuntald’entesaid’afecteentrepersonesiterritori.

AquestasintoniaentreCatalunyaiGalíciatémoltaveureambelseuricteixitassociatiu,itambéambeldinamismeil’empentadelasevasocietat en les seves múltiples formes: unes entitats compromesesamblasevaraódeser,unavoluntatinequívocaperexplicarlesarrelsi les tradicionsdel llocd’origen i també,comonopotserd’unaaltramanera, amb el fet d’aplegar-se amb amics i coneguts al voltantd’activitatssocials,culturalsigastronòmiques.

Enguany, a Santiago de Compostel·la, novament està havent-hirècord de persones pelegrines arribades d’arreu del món. Els motiusd’aquestèxitsóndiversos,ienpodríemesgrimir,senseporaequivocar-nos, l’espiritualitat i l’interès turístic, però crec que en la raó de fonshitenenmoltaveurelesgalleguesigallecsque,escampatsarreudelmón,heusabutexplicarlavostraterraielsvostrescostumsallàonheuarribat.Sensdubte,Saudaden’ésunabonamostra.

SAÚDA

6

7

SAÚDALETRAS

GALEGAS

17 de maio: unha xornada para honrar os nosos librosM.ÁlvarezRodríguezSocia da entidade

ODíadasLetrasGalegaséfesti-vidadeoficialenGaliciadesdeoano1991esupónaexaltaciónepromocióndanosalinguaedanosa literatura a través de nu-merososactosqueteñencomoobxectivodaracoñecer,honraredifundir amemoriaeaobrada persoa que se homenaxea;así,esteéoanodedicadoaMa-nuelMaríaFernándezTeixeiro.

NaceuenOuteirodeReinoano1929, nun fogar galego acomo-dadoquellepermitiuoaccesoaalgunhasobrasdaliteraturaga-lega.Naescolativoasortedeco-ñeceraobraengalegodeAma-do Carballo e Manuel Antonio.Estascircunstanciasfixeronquedesde ben axiña amosase inte-

rese polo mundo literario e seimplicasenarenovaciónculturalobxectivo do movemento gale-guistadeprincipiosdosanos50.Foiautordunhadasobrasmáisextensasdahistoriadanosali-teratura.Tenobranarrativa,dra-mática,ensaísticae,sobretodo,poética. Porque Manuel Maríafoi,sobretodo,poeta.

ConmotivodasLetrasGalegas,invitouseaoprofesor,tradutorecríticoliterarioD.BasilioLosadaCastro para que viñese a falarda obra de Manuel María e arecitaralgúnsdosseuspoemasmáis significativos. O profesorLosada explicou a influenciada filosofía existencialista nopoeta,que,xuntocoamortedo

irmán pequeno, provocáronlleunha angustia existencial quemanifestou na poesía do Libro de pregos. A esa etapa síguelleunha poesía costumista, quese exemplificou coa lectura depoemas de Terra Chá... Da se-guinteetapadepoesíadecom-promiso social e político ouvi-moso“Acusoáclasemedia”,dolibro Remol. O profesor Losadarematou a conferencia con al-gúns poemas de amor de Poe-mas da labarada estremecida.

Manuel María tamén é autordepoesíaparanenosepúblicomáisnovo.Esafoiasúacontri-buciónparaanormalizacióndoidiomaentreasnovasxeracións.

Manuel María, Letras Galegas 2016

Momento da conferencia das Letras Galegas en Saudade

Non todo é ianqui o que pareceXemma PadínProfesora de Lengua Española

Os tempos van mudando e a nosa cultura e as nosas tra-dicións van collendo máis re-levancia e visibilidade nos colexios de Galicia. Grazas á dedicación do profesorado, que hoxe en día vai amosando aos máis pequenos a orixe de moitas festividades, podemos cativos e adultos celebrar esas festas, que xa se vían empana-das por movementos foráneos.

Eu crecín celebrando o 1 denovembro, día de defuntos,indo coa miña nai a pór floresao cemiterio, como un sába-do máis na miña familia peroun día no que había moitamáis xente, por iso sabía quealgoespecialacontecía:todoo

mundolimpabaafondo,poñíaflores frescas (¡ás veces inclu-so centros de profesionais!) ea palabra“mariposa” collía unsignificadoquenontiñaores-todoano.

Pasadososanoso“cool”erapórcabazasconluzeirdisfraza-dosásfestasdeHalloweennosbares máis modernos da vila(¿ouxadaquelaestudabafóra?).Aquelo víase todo moi exótico,comonaspelículas.Apublicida-de,amodaousimplementeasgañasdefacernegocioadaptoua tradición estadounidense aunhaépocadecesefestivo-pa-ganonanosaterra.

Pero aquela moda vendi-dacomoamericananonnosé

para nada allea. Os irlandesesemigrados aos EEUU levaronconsigo unha tradición de ori-xecelta,oSamhain,quesigni-fica“final do verán” e coa quecomezabaunnovoano.Ache-gadadaestaciónescurataméneraadatanaqueomundote-rrealeomáisaláestabanmáispreto e os espíritos aproveita-banparasaltardunladoaou-tro.Por isosehonrabaaosan-tepasadoseespantábanseaosespíritos disfrazándose paranon ser recoñecidos como hu-manos(eudedisfrazarmenonteñolembranzaperoodavisitaao“camposanto”nonoesque-cereixamais).

Coa romanización, as tra-dicións ancestrais celtas to-máronse por heréticas e cris-tianizáronse, e o noso Samaínpasou a ser o día de Todos osSantos, e durante uns séculos(¿escuros?) os máis pequenosacompañabamosaosadultosapórocemiterioaogustodede-funtosevivíasenunhaespeciede misticismo que non enten-diamos,máisaládeterundíafeirado.

Porén,hoxeenGalizapode-mosverapequenosquetraba-llan calacús (aínda que os no-sos devanceiros eran máis denabos),pidendocesdecasaencasa,disfrázanseerecoñecenoSamaíncomounhafestapopu-larparagozar.

8

CULTURA

Celebración do Samaín en Saudade

UnmestredeCedeira,RafaelLópez Loureiro, é o responsa-ble do resurxir desta tradiciónquexaexistíaportodaGalicia.Como os que van de recollidade cancións tradicionais polasaldeasdanosaterra,estemes-tre (¡case diría que antropólo-go!) axudou a divulgar a orixecelta desta efeméride. Hoxe otraballo continúano centena-resdeeducadores,animadores,mestres e profesores en xeral,que, ás veces contra vento emarea institucional, a travésde lúdicas actividades fan queos nosos pequenos e futurosadultos gocen desta data es-pertando as nosas raíces máispagás.Grazasatodosvós.

9

CULTURAOsceltasforonunsantigoshabitantesdeGa-licia.Trouxéronnosadiantoscientíficosetéc-nicoscomoametalurxia(obtermetalapartirdemineraiscomooferro,ocobreouaprata,etransformalonalgunhaferramenta).Taménnostrouxeronasúaculturaeassúascrenzas.Engaélico,alinguadosceltas,SAMAÍNsignifi-ca“principiodoinverno”.OtempodoSamaín

eraomáisimportantedoano,especialmenteanoitequevaido31deoutubroó1denovembro.Osceltastiñanungranrespectopolosmortos.Parahonrarosseusmortos,reuníansenoscamposantosnesasdatasecomíanoporcodeSamaínecelebrabanastroulastípicasdosguerreiros.Perotiñanquetermoitocoidadoporqueeraanoitemáisperigosadoano:asportasdooutromundoabríansenesashoraseasánimasdosmortosviñanvisitarosvivos.Paraafastardosseuscastrosasperigosasánimasdosdefuntos,osceltascolocabanunhasvelasrudimentariasnointeriordascaveirasdosinimigosmortosepoñíanasnoaltodasmuradas,furadasnasparedesounoscrucesdecamiños.Críanqueascaveirasdosinimigostiñanpropiedadesmáxicas.Deaquí,desacrenzaceltaaoredordascaveiras,vénatradicióneuropeadefacercaveirascoacortizadosmelónsoudoscabazos.Foronosbritánicos,conraícesceltassemellantesásgalegas,osqueespallaronestatradiciónpolocontinenteamericano,aoemigrar,converténdosealínuncarnavaloutonal:ofamosoHalloween,afestademeigasebruxasondeosnenosargallandisfracesrelacionadosprincipalmentecoamorte,asmeigaseoOutro mundo.

Pedras e augas curadoras de GaliciaMatilde PepínReal Asociación Española de Cronistas Oficiais Federación Española de Periodistas e Escritores de Turismo

OnosoilustrepaisanoAntonioFraguas,boinvestigadordacul-turatradicionalgalega,faiunhasemblanzaqueeusubscribo:

Galicia é un país vello, un solar de encantamentos, porque o misterio da terra preséntase en case todos os camiños e ninguén se sinte alleo ó encontro, tan só precisa ter con-ciencia do arcano e esperar alí onde atisbe que o misterio pase.E o misterio pode velo unha noite na fraga, no casal da parroquia, á beira dun cruceiro, debaixo dunha ponte, arredor dunha pedra, ou debaixo dun carballo.

Esefortevínculocoaterraéunenigmaquenonsecomprendefóra de Galicia. Só os galegosentendemos os misterios quehai nese recuncho da antigaGallaecia,ondeohomeprimiti-vobuscouaaxudaparaosseumales nos deuses, represen-tados polos elementos sagra-dos.“E fixo que o carballo fose un deus protector, e que a auga fose milagrosa, tamén que a pe-dra tivese poderes sagrados”.

O PODER DAS PEDRASA cultura castrexa dos primei-rospoboadoresdeGaliciades-cubriu que algúns penedostiñan poderes curadores e fer-tilizantes, elementos precisospara medrar a comunidade, efoi aprendendo a dominar as

propiedades naturais das pe-dras.

Desde os primeiros séculosdo cristianismo, a Igrexa cris-tiá non podía aceptar a adora-cióndesmedidaquesentíanosgalegos polas fontes e pedrascuradoras. Moitas veces quixoprohibilas,edespois,comononpuidoerradicalas,intentoucris-tianizalas.Así,opoderquetiñanviñadeDeusoudaVirxe.Pero,por máis que enriba dalgúnspenedosmáxicospuxeranunhacruz,axentenonfacíacasodosignodeCristoenarochaprac-ticaba o ritualismo atávico dasrelixiónsprecristiás.

Poloquesabemos,anosate-rragalegaéarexióndeEspañaquepresentamaiornúmerodeaugas e pedras que amosan acapacidadedenamorar,fertili-zar e aínda sandar moitas en-fermidades.

• Penedo dos Namorados de Correlo. Unha pedra curadora da infertilidade

No Concello de Ponteareas, naparroquiadeSanBreixodeAr-cos, encóntrase un exemplarimpresionante chamado Pene-do dos Namorados de Correlo. Segundo di o escritor Fernán-dezdelaCigoña:

O Penedo dos Namorados de Co-rrelo sempre congregou ás parellas.

Cando queren ter fillos, van unha noite de lúa chea a loitar na “Cama de Empreñar”, lugar primitivo de fe-cundación.

• Pedra do Capón Namorado, en Ponteareas

Taménfoioutro lugarsagradode fecundación, que rematouas propiedades fecundantescando quixeron cristianizalapoñéndolle unha cruz de ma-deira.OsímbolodeCristocaeudevelloéninguénquixopoñeroutro.Nosalboresdonovomi-lenio,aPedradoCapónNamo-rado,pasoudeserunhapedrapagá de empreñar mulleres aser só unha peneda onde vanosmozosafacerfestasnamo-radeiras.

Á mole de pedra, moi bensinalizada, achéganse as pare-llascandoquerenterxuntanzaduradeira. Unha lenda da bis-barradiqueseunhaparellavaiópenedodoCapónNamoradounhanoite,nafasedelúanova,acabaráncasando.

Lembrando as tradiciónsprimitivas, as parellas danzan

10

CULTURA

arredor do monumento me-galítico e lanzan tres pedras ápartealta;senoncaenébosi-naldequeapedramáxicaes-coitaodesexo.

Debaixo do Capón Namo-rado tamén se fan conxurosamorosos, chamados “ama-rres”, cando unnoivo ou noivaquerendeixararelación.

• Cama do Home, en Santiago de Taboadelo

Éunhadasrochasfecundantesmais recoñecidas polos histo-riadores; Manuel Murguía xafacíareferenciadicindo:

No alto dun couto, que acada os 487 metros de altura, hai un penedo que se coñece polo nome de “Cama do Home” que ten a capacidade de fecunda-las mulleres que xacen so-bre a pedra.

Douslustrosantes,osantropó-logos Carro e Massa conside-rabanaCama do Home, como“un dos santuarios maiores da fecundidade galega, en liña con San Andrés de Teixido”.

• Un Menhir fecundante na Lagoa de Antela

Na metade da lagoa de Antelaalzábase un menhir sagrado;unha pedra con moitos grava-dos indescifrables das relixións

panteístas.Desdefaimoitossé-culosaxentedabisbarraacudíaá Pedra Altaapregarchuvia,sol,fertilidade dos eidos e taménpoloseusímbolofálicoqueem-preñadamulleresebestas.

O seu valor é tan impor-tantenabisbarraquecandooGobernador Civil de Ourenseordenou que se levara para oMuseo Arqueolóxico Provin-cial,axentefixogardaarredordapedraehouboquedeixaromenhir no seu lugar de orixe,protexidoeficadonunhabaseá beira da que fora a famosaLagoadeAntela.

Os novos investigadores re-collen unha lenda que xa noscontabaamiñaavoanasnoitesdeinverno,ábeiradalareira:

Houbo un tempo que no lugar onde hoxe está a lagoa había unha cida-de fermosa chamada Antioquía. Os homes que a habitaban eran cati-vos cos pobos veciños, avasalaban, roubaban e mataban a xente que se opoñía ós seus abusos.Deus Pai quixo castigar a xente daquela cidade; entón Xesús, o seu Fillo, díxolle: “Meu Pai, non é xus-to que afogues a todos, deixa que eu baixe á terra e salve as persoas boas. Voume vestir de indixente e implorarei caridade casa por casa”. E así foi; Xesús pregou esmola casa por casa, e naquela rica cidade to-dos lle pechaban as portas sen di-cirlle sequera un “Deus lle axude”… Cando xa se ía polo carreiro, fóra do pobo, debaixo dun carballo encon-trou unha palloza coa porta aber-ta; dentro unha velliña remexía un pote de caldo que fervía na lareira. “Déame unha limosniña, por amor de Deus”, pregou Xesús. “Pase é séntese a carón do lume mentres vou muxir a cabra, e fareille unhas sopas cun anaco de bica que teño. Despois pode durmir no xergón de

follas de millo, eu durmirei no corte-llo”, contestou ela.O día seguinte era a Festa de San Xoán; Xesús foi ó cortello e espertou a velliña: “Veña boa muller, quero que vexa o destino de Antioquía”. A avoa quedou abraiada cando viu que alí, no lugar onde estivera a rica cidade, estendíase unha lagoa de auga escura que afogaba casas e persoas. Ninguén se salvou, solo quedou viva a velliña.Desde entón, o día de San Xoán , cando alborexa e na lagoa se fica o primeiro raio de sol, desde o fon-do das augas escuras escóitanse as campás da igrexa. Tamén din que a Noiteboa de Nadal, ás doce en pun-to, cantan os galos.

EnoséculoXXI,dalágoamáxi-caquedaoMenhirSagrado.

• Pena Corneira. O Falo mítico do Ribeiro

NaSerradeAvión,PenaCornei-ra domina a paisaxe ribeirega.Desdemoilonxedivísaseomí-tico penedo. É un deus pétreo,pai das rochas, que aínda noséculo XXI proxecta o seu po-dermáxiconaspersoasqueseachegan á súa beira. Miles depáxinasescritas,delendascon-tadas e de feitos prodixiososarrodean o inmenso penedo,que se alza desafiante dian-te dos canteiros que quixerondesfacelo sen contar co poder

11

CULTURA

12

dapedra,quesedefendesem-prequeseveatacada.

Tenunpodertanfascinanteque cando no ano 1995 Salo-mónKroonenberg,Catedráticode Xeoloxía da UniversidadeTecnolóxicadeDelfenHolanda,fixounhaviaxeparainvestigaropenedo, quedoutanatrapa-dopolamaxiadePenaCornei-ra que, anos despois, comprouunha casa na aldea de Seran-tes,ábeiradamontañasagra-da, onde vén coa familia cadaveránpara -segundodi-“cum-priroseuvotocoapeneda”.

Pena Corneira ten moitospoderesmáxicosparaaxentedabisbarra.Asúaimaxefálicaépropiciatoriaparaosrituaisdeprocreaciónqueaíndafanna noite de San Xoán as mu-lleresdasaldeascircundantes,coasmesmastradiciónsatávi-casdassúasavoas.Taménle-vanalgunhasherbasmáxicasquesecríanábeiradopenedoequeelasmesturancopensodo gando. Adornadas de xes-tasbrancasefloresdouradasde castiñeiro, xúntanse nacarballeiradeSerantesedan-zanarredordoCruceiro,cami-ñando despois ata a beira dePena Corneira, onde a mullermáis vella, facendo de “drui-desa”, repite ano tras ano osmesmosconxurosqueduran-teséculosfixeronasdonasdabisbarra.

PenaCorneira,taméntenunforteatractivoparaas“bruxasebruxosdoRibeiro”quevanfa-ceraquelaresábeiradopene-donasnoitesdeSanSilvestre.OsrituaisnaPenaCorneirason

referentes das relixións celtasnoRibeirodoAvia.• As laxas curadoras de

Finis-Terrae

O conxunto de laxas sagradasdeA Virxe da BarcaenMuxíaéunexemplodocultoancestralcristianizado. Alí non é aVirxecristiá a que sanda, senón aspedras. É un dos máis impor-tantes lugares primitivos decuración e fecundación; aíndaque foi cristianizado, conservaospoderesatávicos.OSantua-rioedificadoencimadasrochascristianiza unhas pedras conmoitas propiedades curadorasetaménfertilizantes.

Na Idade Media incorpora-ronaspedrasdeMuxíaáRutaXacobeaeoperegrinodeSan-tiago camiñaba a Muxía enbusca da vieira testemuña dequechegaraaCompostela.Noséculo XXI fanse nas pedrasosmesmosrituaisquefixeronos primeiros poboadores deMuxía.

APedra dos Cadrís sandaosenfermosdosmalesdecólicosnefríticosdespoisdepasarseteveces por debaixo do penedo.A Pedra de Abalar é unha pe-dra“oracular” que só se movecando a persoa está limpa deculpa. Fai dous anos unha pa-vorosatempestadeescachoua

pedra e tamén fixo moito malnacapeladaVirxe.

As pedras curadoras deMuxíaatraenmilesdepersoasque chegan cos seus malespregandounhaduradeiracura.A xente da bisbarra di que “o mal que curan as pedras non volve aparecer”. Una inmensamultitudedexentechegacadasetembroóSantuariodaBarca.Apopularromaríainvadeasro-chaspregandocuracióneferti-lidade.

Enfronte do Santuario ér-guese A Ferida, monumentoimpresionante ós voluntariosdo Prestige, lembrando un fei-tomemorabledesolidariedadehumana.

AslaxasdeMuxíaestánnunlugarqueatrapapolasúaforzatelúricafronteoocéano.

• Augas e pedras máxicas na Lanzada

Na ría de Pontevedra, á beirada estrada, encóntrase unhaestatua coa lenda “Ave Lanza-da”, sinal que marca o camiñoda praia máis famosa de Gali-cia onde cada ano centos demulleresfanoritualprodixiosodas“noveolasdomar”pregan-dofertilidade.

Oúltimodomingodeagos-to moita xente chega á beira

CULTURA

13

da capela románica do séculoXIII: unha igrexa enigmática,abertaómar,dedicadaáNosaSeñora da Lanzada, Padroa daFecundidade. O ritual empezaosábadopolanoite.Asparellaspregandiantedacapelaantesde baixar polas escaleiras queas levan á praia, onde as mu-lleresespidasteñenquetomarnoveolas.Despoisvanárochachamada “cama da virxe” coaparellaparafaceroactosexual.É costume deixar no leito dapedra unhas flores brancas etamén uns cabelos da muller,ofrendaceltaáNai Pedra:

“Virxe santa da Lanzada,Virxe fértil queridiña,veño a pregarche esta noiteque me vaia preñadiña”

Coas primeiras luces do do-mingo unha ringleira de mu-lleres entra pola porta da ca-pela e cunha vasoira dan tresvoltasarredordoaltardaVirxebarrendo o “mal de ollo”, talcomomandaoritual:“Tres vol-tas has de dar, tres moedas has de varrer por se pro ano queres volver”. Despois de facer unhaofertadediñeiro,participannamisa cantada, antes da proce-siónnaquecamiñan“asofreci-das”ábeiradaimaxe,facendoquendas para levala en andasmentrespregan:

“Virxe santa, Virxe nai,bendice as nove olase tamén o axuntamento,fai que o meu ventre baleiroestea cheo o ano vindeiro”

Estaspregariasexplicanareali-dade relixiosa de Galicia, ondese funde e confunde a relixiónpanteísta dos elementos coaVirxecristiá.

Osdíaspropicios para faceroritualdas“noveolas”sonasnoitesdeplenilunio(lúachea)desdeomesdemaioatafinaisde setembro. Pero hai dúasdatasquesonasmáis“preña-deiras”:aprimeiraéanoitedo23 de xuño, noite máxica deSan Xoán; a segunda é o últi-mosábadodomesdeagosto,véspera da Festa da Virxe daLanzada.

A Festividade da Virxe Fértiléunhafestacheaderitosatávi-cosquerecollea“AsociacióndeAmigosdaVirxeFértil”,queéaencargadadeorganizaroeven-tocadaanolembrandoalendadaVirxe.UnhanoitenaLanza-da é unha experiencia máxicaquenuncaseesquece.

PONTES E AUGAS MILAGREIRAS

EnGaliciahaialgunhaspontesqueteñenopoderdesacralizaras augas que corren por de-baixo;sonlugaresdeconxurosqueaíndasefannoséculoXXI.Se ben é certo que en Galiciahaimáispontesqueteñenpo-der, vou falar de tres referen-tes: Ponte San Clodio, PontedoDemodeSilledaePontedoDemodePoio.

• Ponte Medieval de San Clodio

EstapontequecruzaoRíoAvia,datada no século XV, é unha

pontecheademisterios.Osfra-desbieitosdoveciñomosteirode Santa María de San Clodio,fundadonoséculoIX,nonpui-deron contra os rituais ances-trais que se facían -e aínda sefan-debaixodasarcadasbaña-das polas augas máxicas quese esconden en recunchos en-feitizados,talcomodixoEladioRodríguez, un dos mellorespoetas da nosa terra e nadonunhacasiñaábeiradaPonte.

O Mosteiro de San Clodiogarda a “Divina Reliquia”, uncachoverdadeirodaárboredaCruz de Xesucristo. A Auga da Divina Reliquia ten o poder decurar as enfermidades nervio-sas.Omáissorprendenteéquese metemos auga nunha am-pola sen ningún tratamentode conservación ó pouco tem-po está corrompida; pois ben,está comprobado que a augarecollida debaixo da Ponte etocadapolorelicariodaCruz de Caravaca do Mosteiro de SanClodio dura anos enteiros enestadopuro.Aaugabendicida,ademais de sandar algunhasenfermidades neurolóxicas, éboaparadarlleósnenoscandoteñenquentura,dordetripaoutaménun“malaire”quepodencollercandovenunenterro,en-trannacasadunmortooufo-ronócemiterio.

CULTURA

14

Taménaaugaquecorrede-baixo da Ponte San Clodio, tenpoderes curadores e fertilizan-tes. Coller auga debaixo dapontenanoitedeSanXoánpu-rificaapersoaquese laveconelaantesdesaíroastrorei.

“Debaixo da pontebautízanse neonatos,quítanse males de ollo,tamén se curan ponzoñas”

• Ponte do Demo de Silleda

Á beira do Mosteiro de SanLourenzo de Carboeiro, do sé-culo X, a Ponte do Demo é unreferentedasprácticasortodo-xasdomonxePrisciliano.

Construída nun currunchoprecristián, a Ponte do Demodestaca o seu poderío máxiconunespazoenigmáticodefer-venzas con augas curadoras ecarballos milenarios, testemu-ñasderitosdecuracióndomi-nando unha terra sagrada ve-neradapolasrelixiónsceltas.

As pedras do antigo mos-teiro gardan moitos misterios,axudandoacrearunescenariosombrío. Baixando unha vellaescaleira de pedra, encóntraseaconstruciónmáisenigmáticadolugar:unhacriptaaboveda-da con restos de antigos ritosprecristiáns que desconcertan.

Alídentro,vaiunfríoquereco-rre o corpo e fai tremer aíndaquesexaverán.

O conxunto monumentaldas pedras teñen o embruxodos lugares feudos dun espí-rito maligno, mostrando unhabeleza arrepiante que non secomprende. E, nese conxun-to de pedras máxicas, a Ponte do Demo cobra protagonismo,candoaxentechegaásúabei-raparafaceralgúnritualdecu-racióndeherpesesarnas.

Tamén debaixo da ponteacudían as “saludadoras” dacomarca para facer abortar aunha muller que non quería–ou non podía– ter fillos. Des-pois de tomar o bebedizo deherbasabortivas,amullertiñaque meterse de noite na co-rrente,pregandoódemoquealibraradofeto.

A lenda di que a Ponte do Demo foi construída polomesmísimo Satanás. Aquelmosteiro,quechegouaserundosmáispoderososdeGalicia,nassúasorixeseramoipobre.Candoosfradesquixeronfacerunha ponte que os comunica-se coa poboación, non tiñancartosparacontrataraningúncanteiro e pasaban os mesessen que chegara ó cenobioningunha axuda. Unha mañá,cando Frei Ramón pastorea-baunhasovellasábeiradoríoDeza, presentouse diante delunhomemoibentraxadoquelle dixo: “Son o Demo Canteiro das pontes. Si queredes que vos faga a ponte, temos que facer un trato. Eu alzo a ponte que precisades nunha sola noite coa

condición de que ó día seguinte, cando acabedes de cantar mai-tines, leve ós infernos todas as almas dos defuntos que morran ese día”. Os frades acordaronunha artimaña. Farían o tratocodemounvenres.Elconstrui-ríaaponteecandosefixeradedía e quixera levar as almas,eles estarían cantando maiti-nescoacruzdereitaebotandoauga bendita toda a xornadadeluzsolar,acabandodenoitepechacossalmosdelaudes.Odemofixoaponteefuxiurabia-do, xurando vinganza. Candoaparecía polo mosteiro, o aba-de facíalle un conxuro usandooSalterio de San Cibrán,quees-correntaosdemos.Pasaronca-troséculos,eofamosoSalterio de San CibránfoilevadoaTole-do,entónodemovingousedoengano producindo unha for-tísimatempestadequedeixouarruinadoomosteiro.

Mª Dolores Araujo, mestrade Silleda, levoume á beira daPonte do Demo,descubríndomeun conxuro moi antigo que sefacía na bisbarra de Carboeiro:candounhapersoaíacruzardenoiteaPontedoDemotiñaquepoñerseabencodiabólicoper-sonaxedicindo“Deus e bo, máis

CULTURA

15

o demo non é tan malo que fixo esta ponte para o noso servicio”.Etiñaquerepetiroconxurotresveces… Carboeiro enfeitiza aspersoasquecheganásúabeira.

• Ponte do Demo de Poio

Moi cerca do grandioso Mos-teirodeSanXoándePoio,fun-dado no séculoVII, a Ponte do Demo, agochada nunha ladei-radoouteiro, lembra que estávixiada polo cenobio onde segardanahistoriaeaslendasdapontemáxica.

Varios antropólogos asegu-ran que estes mosteiros foronedificadosnoslugaresondeha-bíaunhaforterelixiónpanteís-ta, ou prisciliana, con prácticaspoucoortodoxasparaarelixióncristiá.

San Gregorio Magno orde-naba que “alí onde se fagan ritos pagáns hai que fundar mosteiros que predicando a re-lixión de Cristo fagan esquecer os costumes pagáns”. A reali-dadeéqueaxentefixopoucocaso das amoestacións cleri-caiseaíndaseguefacendoosrituaismáxicosámesmabeiradosmosteiroscoasimaxesim-postas.

Noanosantode2010,unhacompañeiraperiodistadePon-tevedra, sabendo o meu inte-

rese polos ritos que aínda sefacían debaixo da ponte doDemo, díxome: “Unha moza de Combarro está preñada. Como xa perdeu dous nenos por abortar, a noite de lúa que-re facer o bautizo celta na Pon-te do Demo, co mesmo ritual que xa facían os seus ancestros na bisbarra de Poio: bautizan-do o neo-nato na barriga da nai”. A xestante era curmá damiña colega e conseguiu quepuidésemos ver o ritual coapromesadeestarcaladas,ago-chadas e sen falar do asuntocon ninguén. Ás once da noi-te baixamos pola corredoiraromana á beira do mosteirocara a Ponte do Demo, e que-damosescondidasdetrásdun-ha pedra onde podiamos vero ritual sen que os oficiantessoubesen da nosa presencia.Xa me estaba parecendo queera unha tolería aquela aven-tura,candopolocamiño,entreeidosdemillo,apareceuunharapazaedetrásdelaunhomealgomáismaior (logosoubenqueerauncurmán).Elaporta-baunhaveladasúaestaturaetamén a concha dunha vieira.Baixaron á beira do regato, amuller acendeu a vela, deullaóhome,quitouovestidoeassandalias,meteusenacorren-te,ecandooreloxodoconven-todeudocebadaladas,odruí-da improvisado pasou a velaásmansdamuller,colleuaugacoaconchaebautizoulleaba-rriga.Tresvecesfixoomesmoritual mentres pregaba: “Eu, Mario de Combarro, bautízote criatura na barriga da túa nai.

No nome do noso Pai, do Fillo e do Espírito Santo”.

Despoisdoritocristián,co-lleu máis auga na vieira, fixounhacruznabarrigadamullerdicindo:“Polos deuses da terra, mar e lume, que esta criatu-ra chegue á vida con fortuna”.Tamén fixo este conxuro tresveces.

A lúa alumeaba aquela es-cena abraiante. Cando acaba-ron a cerimonia, sen falar ninunha parola, o home esperouqueamullersevestiraecalza-ra,equeapagaraavelasagra-daquearderanaIgrexadiantedomonumentoodíadeXovesSanto, e que tiña que gardarnacasa.

Cando collín polo brazo ácompañeira tamén agochadadetrás da pedra eu non sabíabenseviraunhapelículaouviraunfeitoreal…

Na Provincia de Pontevedrahaidúaspontessagradasondese fai este conxuro: a Ponte do Demo de PoioeaPonte do Demo de Carboeiro,dúaspontesmáxi-casondeseseguenfacendori-tosatávicos.

Non hai máis que facerunha viaxe á Galicia interiore levar os ollos ben abertospara ser testemuña da ritua-lidadeatávicaqueaíndasefainoséculoXXI.

A nosa Galicia é unha terrachea de tesouros escondidos.Tesourosgastronómicos,tesou-rosculturais, tesourosantropo-lóxicos...EosmáisimportantessonosqueatesouraanosarazaCelta.

CULTURA

De festa en festa: o entroido en GaliciaElena R. FeijóoXornalista

O entroido é quizais unha das festas máis esperadas do ano polos galegos. Unha festa tra-dicional na que a imaxinación se apodera de todos nós. Unha celebración por todo o alto na que todo o mundo é benvido. Iso si, sempre disfrazado.

Esta celebración popular gozade boa saúde xa que ano trasano as tradicións séguensemantendo.Nonhaiqueesque-cer que Galicia foi unha daspoucas rexións de España naque o entroido seguiuse cele-brandoapesardeprohibirse.

Peroxuntocosdisfraces,haioutraleiquevaiunidaóentroi-do:adosbanquetesgastronó-micos.Oentroidoacompáñaseconcocido,orellasefilloas.Nonhaicasanaquenestesdíasnonteña invadida a cociña por es-tasreceitas.

O triángulo máxicoNon podemos falar de en-

troidosenfalardeXinzo,VeríneLaza.Tres localidadesquevi-venporeparaoentroido.

Xinzo: Nestalocalidadeafestacelébrase durante 5 semanas.Oentroidocomezaco domingo fareleiro, unha batalla campalde fariña; continúa co domin-go oleiro,naqueseesnaquizan

olaseolasnaprazadeOToural;o domingo corredoiro, a sema-naseguinte,éoprimeirodíanoque as pantallas saen ás rúasa perseguir os veciños; o díagrandeéodomingo de entroi-doerematacodomingo de pi-ñata noquepoderemosseguirgozandodaspantallas.

Pero o día de máis festa enXinzo non é un destes domin-gos, senón o martes, o granmartes de entroido. Este díatenlugarodesfiledoentroido.Carrozasepantallasenchenasrúasparadesfrutardograndía.

Verín: Oscigarrónssonasgran-des personaxes desta locali-dade. Baixo unha vestimentachamativa e cunha fusta nasmans, os cigarróns van polasrúas de Verín “intimidando” atodoaquelquesecruzanoseucamiño. En Verín, ser cigarróné un honor, unha herdanza depaisafillos.

O domingo corredoiro os ci-garrónsfustriganosfreguesesá saída da misa. Pero os díasgrandes desta localidade sono xoves de compadres e, sobretodo, o xoves de comadres, noque mozos deVerín e de todaacomarcaacodenaesta loca-lidadeadesfrutardunhanoitededamas.

16

CULTURA

Laza: Esta pequenavila,arran-ca o seu entroido co venres de Folión, cando unha comparsanocturnarecorreasrúasfacen-doroídoparaescorrentaroses-píritos.Odomingo de entroido,os peliqueiros (as personaxesde Laza) entran en acción noentroido recorrendo esta vila.Pero se un quere desfrutar dagranfestadeLaza,haiqueiroluns de entroido,candosecele-bra A Farrapada, unha batallacampalcontraposembarrados.

NonhaidúbidaqueenGaliciao entroido lévase no sangue,xa que aínda que sexan estastres localidades as que están

no “top” do entroido galego,son moitas nas que todo omundo cambia de personali-

dadeduranteunsdías,esque-ceosseusproblemasedesfru-tacomendo.

17

CULTURA

Moitos galegos tamén somos BalbinoOlegario Sotelo Blanco

A crónica social da Galicia contemporánea non pode entenderse en toda a súa profundidade se non se ten en conta a importancia dun libro que se converteu xa nunha obra de referencia para todos aqueles que queiran coñecer de cheo a realidade campesiña do pobo galego da posguerra: Memo-rias dun neno labrego, publicado en 1961 polo meu admirado escritor Xosé Neira Vilas. Pode consi-derarse como un dos libros máis importantes da nosa realidade social. Esta obra non puido chegar dun xeito normal ás librerías naqueles cinsentos anos nin ás escolas nin ao público en xeral; pero a literatura destinada aos nenos, que tamén debe ler a xente maior, puido achegarse aos lectores dun xeito masivo anos máis tarde. Foi así como moitas persoas puidemos comprobar, a través da escrita maxistral saída do maxín deste gran home, a existencia deses dous mundos ben diferenciados: a aldea e mais a cidade. Os protagonistas destas memorias, os rapaces da aldea, foron os que viviron nas súas carnes este mundo hoxe xa case esvaecido na néboa das lembranzas. As moitas edicións desta obra e as traducións que se fixeron dela proban como o pobo galego non quixo esquecer quen é e de onde vén.

Xosé Neira Vilas sabía ben doque falaba, porque a súa pro-pia vida foi coma a de tantosoutros rapaces de aldea, unreflexodavidadeBalbino,aín-daquenondebemosesquecerque é impropio confundir arealidadedapersoadoescritocoa creación literaria propia-mentedita.

NeiraVilaspasoupartedasúavida en terras americanas, enArxentina,conintelectuaisexi-liados como Luís Seoane, Ra-faelDiesteouEduardoBlancoAmorentreoutros.EtaménenCuba,ondedesenvolveuunhaintensa actividade intelectualao servizo da lingua e da li-teratura galegas. Representa,pois,unexemploclarodefide-lidadeássúasorixes,máisaláda distancia física que o tivoafastado de Galicia. A súa en-tregapersoaleprofesionalao

servizo do seu país é todo unexemplo de como ser galegoedecomoocompromisovitalpode asumirse dende calque-ra parte do mundo. Nos anosnoventa decide volver xuntocoa súa dona Anisia Miranda(taménescritoraedescenden-

te de galegos) e instalarse nasúa aldea, en Gres, para den-deafundaciónquelevaoseunome continuar traballandoincansablemente na conser-vación da memoria desa carafundamentaldonosopaísedaemigración.Probadistosonoslibros que publicou ao longodasúavidadeintensaspescu-das sobre a emigración gale-ga: Galegos no Golfo de Méxi-co,Castelao en Cuba,A prensa galega de Cuba, Galegos que loitaron pola independencia de Cuba ou Memoria da emi-gración (tres volumes), entreoutros.

Memorias dun neno labre-go é un libro escrito dendea autenticidade e a vontadede conservar a lembranza detantos rapaces labregos quelogo foron engrosando as fi-las da emigración. E foi preci-

18

CULTURA

samente a autenticidade quezumegan as súas páxinas omotivopoloquequixencoñe-ceroseuautor.Alecturadesta

obra, cando deixara de ser unBalbinomáiseeraxaunemi-grante, levoume a emprenderunha primeira viaxe a Cuba

para poder coñecelo persoal-mente. Lembro con precisiónaquel encontro que quedoumarcado na miña vida e quefelizmentemeacompañouaolongodosúltimostrintaecin-coanos.Noano1980quedaracon el na cafetería do HotelHabana Libre. Non ía ser esteunencontroprotocolarioesu-perficial,senóntodoocontra-rio.Estivemosfalandodurantebastantetempoeparaminelfoi un estímulo decisivo nosmomentosnosqueeuestabacomezando o proxecto edito-rial que se foi consolidandoatahoxemesmo.FoiXoséNei-raVilasundoshomesquemeanimou con máis empeño aquededicaseosmeusesforzosnoqueparaeleraunhatarefafundamental para a normali-

19

CULTURA

Neira Vilas en Vila de Cruces

zación cultural do noso país.El vivía en Cuba, pero seguíamoi de preto a vida culturaldeGalicia,comofielembaixa-dor da nosa cultura no mun-do.NaquelesanosafiguradeXosé Neira era una referenciaobrigadaparatodapersoaconinquedanzas intelectuais quevisitase Cuba. Este estímulo,queeutivenasortederecibirnaxaafastadadécadadosoi-tenta,tivologoasúacontinui-dade en terras galegas candoanosmáistardeNeiraregresa-raexatraballabaactivamenteenGalicia.Estesegundoencon-troproduciuseenTerradeCal-delas,amiñaterra,nacasadunamigocomún,opintorMarcosde Abeleda. Neste reencontrofalamosdetodooquesepodefalar e lembro exactamente aescenadenósostresevocando,comasefósemostresBalbinos,os nosos recordos campesiñosdainfanciaelaiándonosdasi-tuación de decadencia na queestaba inmerso o agro galegoque foraonosouniversovital.Aquela foi verdadeiramenteunha conversa impregnada decomplicidade porque as nosasrespectivas biografías tiñanunha orixe común: as nosasvivencias infantís nas aldeasgalegas. Cada un de nós reco-ñecíasenopersonaxedeBalbi-notanmaxistralmentetrazadoporNeira,unpersonaxequeéasíntese de tantos e tantos ne-nos galegos. «Eu son Balbino.Unrapazdaaldea.Comoquendis,unninguén.Eademais,po-bre».Asíprincipiaaobra.Estaspalabras,contodaasúasinxe-

lezaefondura,formaronoau-ténticoelementodeidentifica-ciónededenunciadarealidadesocialquechegaronacondicio-nar dun xeito radical as nosasvidas. Neste senso, as Memo-riaspodemosentendelascomoa crónica da realidade campe-siña galega dunha determina-daépoca,pero,pordesgraza,arealidade campesiña da Gali-cia do século XXI está en víasde extinción, porque xa nonhai nenos nas aldeas, sinxe-lamente porque moitas delasestán abandonadas, xa que assúasxentesmarcharonparaasvilas,áscidadesouparaoutrospaísescomoemigrantes.

Memorias dun neno labrego éxa un clásico da literatura ga-lega contemporánea. Un libroquecontinuaráestandodeac-tualidade e que a súa lecturaseguirá sendo fundamentalparaanosamemoriahistórica:cómprenonesquecerosfeitos

que marcaron a vida galegana segunda parte do séculoXX. As condicións de vida daépoca de Balbino, afortunada-mente, xa non existen hoxe,pero desgraciadamente o quesi seguirá existindo será a do-lorosarealidadedaemigración.Nestesentido,osestudossobrea emigración galega que rea-lizou Xosé NeiraVilas son moiimportantes para a recupera-ción da nosa memoria históri-ca, pois non hai que esquecerque participou dun xeito moiactivo na organización do pri-meiroCongresodaEmigraciónGalegado1956.

Logodunhavidacheadedurostraballos e sufrimentos, as pa-labrasfinaisquemereceteñenqueserderecoñecementoparaoamigoqueamouasúaterraequenuncaesqueceuassúasorixes. Xosé Neira Vilas déixa-nosasúaobraeoexemplodepersoaboaexenerosa.

20

CULTURA

Camariñas: mar, artesanía e tradiciónConcello de Camariñas

Camariñas é un municipio mariñeiro coñecido polos seus encai-xes de palillos e a súa riqueza natural e ambiental da que é teste-muña o Faro de cabo Vilán, un dos máis emblemáticos de Galicia. Ocupa unha península con dúas caras, unha mirando ao océano Atlántico e a outra ás tranquilas augas da ría que comparte co concello veciño de Muxía. O topónimo de Camariñas procede da planta arbustiva caramiña (Corema album).

Aeconomíadomunicipiode-pende, en gran medida, dasactividades relacionadas comar e da comercializacióndas capturas. O noso portopesqueiro é o de maior pesocomercial na Costa da Mor-te, fundamentalmente debi-doaespeciescomoasardiñae o polbo. Contamos taméncoa confraría de pescadores,agrupación de mariscadorase percebeiros, así como cun-ha das conserveiras de maiortradición da Costa da Morte,GrupoCerdeimar,eempresasde preparación e elaboraciónde polbo, algas e mariscos.Perodun tempoaestaparte,Camariñas converteuse ta-mén no lugar preferido por

visitanteseamantesdanatu-reza para o seu entretemen-to e descanso. O seu enormepotencial paisaxístico unidoá súa oferta gastronómica elúdica convertérono en pun-to de encontro para amigosdo sendeirismo, amantes dabeleza natural ou simples vi-sitantes.Aofertapresentaosseguintespuntos:

RUTASAsituacióndaOficinadeInfor-maciónTurísticadeCamariñas,noextremodopaseomarítimo,ecunhaamplapanorámicadoporto,éunexcelentepuntodepartida para explorar o nosomunicipio. Aquí pódese obterinformación de primeira man

para coñecer todos os recun-chos da nosa vila mariñeiraparadespoisdirixirseataacos-tapolaestradaqueconduceaofaro Vilán e recorrer rutas desendeirismo:

• Ruta dos Naufraxios. Desde calquera punto da

costadeCamariñaspodenver-se máis de 60 naufraxios napantalladomóbil.• Ruta Litoral.

De 5 horas de duración; 22kmefácildificultade.• Ruta Costa da Morte.

De6horasdeduración;22,5kmedificultademedia.• Ruta da Insua.

De 3,5 horas de duración; 5kmefácildificultade.

21

TURISMO

22

TURISMO

• Ruta dos Muíños.De 1 hora e media de dura-

ción;4kmefácildificultade.

NATUREZAAmaiorpartedacostadomu-nicipioestá incluídadentrodoespazo natural protexido LIC(Lugar de Interese Comunita-rio)CostadaMorte,queformaparte da Rede Natura 2000.Isto débese a que contamoscon importantes ecosistemasmariños e á biodiversidade dafloraefaunaexistentes.

En canto á flora, a vexeta-ción do espazo natural é moivariadaeconaltoniveldecon-servación. Nos acantilados echairas costeiras encontramosaendémicaherbadenamorare o perexil mariño. Nun nivelmáisaltopredominanasmato-gueirasdebreixosetoxos.Naspraias e dunas encontramosmoitas especies endémicas epoucocomúns,comoacarami-ña (Corema album).

Entreafaunadestacaagranimportanciadas avesmariñas,quefanosseusniñosnosillo-tes do cabo Vilán. En Vilán deFóra encóntranse especies enperigo de extinción (a gaivotatridáctila,opaíñoeuropeoouocorvomariñocristado)easúni-cas colonias de cría españolasdearaocomún.

Naxeografíadanosacostadestacanosentrantesesalien-tes, con acantilados rochosos,illoteseocaboVilán.Estepro-texedesdeonortearíadeCa-mariñas.Anosaríaédiferentedoutras veciñas: máis peque-na, recollidaepoucomarcada

no terreo. Cara o interior vanperdéndoseostrazosmariñosata chegar á desembocaduradoríoGrande,naPontedoPor-to.Defeito,aquí,ondesemes-turan as augas doces do ríoGrandecoassalgadasdoocéa-noAtlántico, tomaonomederíadeOPorto.

FARO VILÁN, LUZ DO MAR

O naufraxio do acoirazado in-glésHMS Serpent(1890)naPun-tadoBoiacelerouaconstrucióndo actual faro e o seu paso acategoría de primeira orde —comoodeFisterraouodasillasSisargas— conseguindo a súaluzas60millas(97km).Acatás-trofetaménmotivouquefoseoprimeirofaroeléctricodeEspa-ña(1896).Xustoenfronte,aíndase pode ver o coñecido como“FaroVello”.EsteéundosfarosmáiscaracterísticosdaCostadaMorte.Oenclavenaturalnoqueseasentaéespectacular.Defei-to,CaboVilánfoideclarado“Si-tio Natural de Interese Nacio-nal”en1933.

Édifícilesquecersedestesi-tio:dapaisaxe,daluz,doventoou da arquitectura do edificio.Está distribuído en alturas eadaptado á orografía: a viven-da está separada da lanternae comunicada por un túnel

cubertoquechegaataatorre.¡Son 250 escaleiras! Este é unfaro aberto en todos os seussentidos.Pódeseentrarparavi-sitarassalasdeexposición,nasquesemprehaiunhamostra,eoCentrodeInterpretacióndosNaufraxiosdaCostadaMorte,onde se pode ver un recorridosimuladoataalanterna.Taménhaiunhacafetería.

Sesecheganapostadesol,haiquebuscaro“raioverde“,acorquetomaaluzdoastroreinoentornodosfaros.

MUSEOSOCentrodeInterpretacióndosNaufraxiossituadonoFaroVi-lándivulgainformacióndahis-toriadosnaufraxiosedosfarosdaCostadaMortea travésdeproxeccións en vídeo, pezasreais, fotografías e paneis convisores, para rematar cunhasimulación dun recorrido polointeriordatorredofaro.Oscon-tidos temáticos desenvólven-seenseteseccións:a forzadanatureza;CostadaMorte:mitoe realidade; mar e naufraxios;tipoloxías dos faros; evolucióndosfaros;osfarosnaCostadaMorteeoFaroVilán.

En Camelle encóntrase oMuseo de Man. O lugar ondeseconservaedifundeaobradeManfredGnädinger,“Oalemán

23

TURISMO

deCamelle”,acabadecum-prir un año congregando unimportante número de visitas.Man, como era coñecido po-pularmente, era un artista deorixe alemán que renunciou ávida común para somerxersenun entorno natural único aoquededicouasúaobraeasúavida. O museo que leva o seunome está dedicado aos va-lores que sempre defendeu: orespecto ao entorno natural, oamorpolomarepolacostaeaartequesaedarelaciónhuma-naconesemareesacosta.

ENCAIXE DE CAMARIÑASO Encaixe de Camariñas é undos patrimonios culturais ma-teriais e inmateriais máis im-portante de Galicia. O Conce-llo de Camariñas leva décadasempeñado na promoción e di-vulgacióndestepatrimonioderaícesmilenariasquecontinúavivo, en continua expansión ecrecemento.

Ademais das pezas de pun-

tilla, o encaixe de Camariñasconta con todo un universo deobxectosrelacionadoscoaacti-vidade artesá (palillos, palillas,coiro, almofada, cartóns, pica-doras, fíos, cornos…) e taméncon multitude de prácticas, re-presentacións, expresións, co-ñecementos e habilidades que

xeracións de mulleres palillei-ras transmitiron ás súas fillase netas (nomes de encaixes,técnicas para encher palillos,rematar labores, aumentar oureducirpares,xestosourelatos,canciónsedebuxos…).Conelesaparecen os espazos culturaiscomo as palilladas, nos que seproducen interaccións entrepersoas e grupos sociais. Hoxetamén encontramos espazosde intercambio e contacto en-trezonasxeográficasdiferentesnos encontros de palilleiras, aMostra do Encaixe, as concen-traciónsdepalilleirasrepartidaspor todo o territorio galego enacional…

O Encaixe de Camariñas éunha expresión da identidadedetodounpobo,oresultadodasúa creatividade en resposta einteracción co seu entorno e asúahistoria.SonasmulleresdaríadeCamariñasasprotagonis-tas,causaeefectodetodaestaculturaaoredordoencaixe.Serencaixeira ou palilleira formapartedaidentidadedamulleredorolfemininonestazona.

FESTASCada 16 de xullo, a xente domardeCamariñasfestexaconpaixón e devoción a súa pa-droa.Aactividadeeosnervioscomezanxaodíaanterior,en-galanando os barcos con ban-deirasecintasdecores.

Odíadafesta,oprogramaco-mezaaprimeirahoradamañácos preparativos da ancestrale colorista Danza de Arcos. Osbailaríns concéntranse na pra-zadoConcelloparalevarasúa

música e os seus rítmicos pa-sos e movementos polo paseomarítimoataaprazadoCarme,xustofronteoporto.AseguinteparadaéaigrexadeSanXurxoonde recollen a talla gardadaneste templo para acompaña-laápequenacapeladoCarme,máispróximaaomar,enaqueseencontraasegundaimaxedoCarme(máispequena)quesai-ráenprocesióncosbarcos.

Tras a misa de campaña noporto, dá comezo a tradicio-nal procesión marítima. Cadaano,undosbarcosdafrotalo-caléelixidoparalevarasantaescoltado polo resto das em-barcacións que suman á súatripulación centos de veciñosquevivenconauténticapaixónestemomento.

A varias millas do porto, naentradadaría,afrotaformauncírculo para realizar a ofrendafloralenmemoriadosfalecidosnomarenvoltospoloincesantesondasbucinas.Unhavezqueasembarcaciónscompletanasvoltasderigorentornoaoramobotadoáauga,afrotaencamí-ñasecaraoportodeMuxía.Alí,ondecentenaresdepersoasosagardan,osbailarínsdaDanza de Arcos repitenosseuspasos.

Iniciada xa a volta a Cama-riñas, a comitiva festiva apro-xímase ao porto de Merexopara facer soar unha vez máisassúasbucinas,replicadasconbombasdepalenque.

Odesembarcodapadroanoporto,baixoabóvedadearcosde cores, é outro dos momen-tosdemáisemocióndestafes-tamariñeira.

24

TURISMO

Legado cultural, atractivo turístico do Concello de QuirogaRamón Vila

Inmerso nun privilexiado marco natural, conta o Concello de Quiro-ga cun singular e máis que notable legado cultural.

Asmanifestaciónsculturais,pe-gadasdopasado,adquirenaquíun sabor característico, marca-do de especial xeito por douselementos ou acontecementossalientables: a estadía dos ro-manosdendefinaisdoséculoIId.deC.ataprimeirosdoséculoV,eoespecialcarácterquesou-beron imprimir os cabaleiros-monxesdaOrdedeSanXoándeMalta, dominadores espirituaisetemporaisdestacomarcaden-de finais do século XIII ata benentradooséculoXIX.

Dendeaprehistoriarastrexa-mos neste concello a presenzadohome:

–Nunhaamplazonadeviñe-dos denominada Gándara Cha,inmediata ao lugar da Ermida(Quiroga), recuperouse unhasignificativamostradeindustrialíticapertencenteaoPaleolítico inferior/medio.

– Da Idade do Bronce (+/-5000 anos atrás), existen catronecrópoles tumularias nas pa-rroquias de Bendollo, Cereixido e Vilar do Lor.

– Deste mesmo período, re-centemente descubertos e in-éditos,sonospetróglifos da se-rra de Fieis.

–DaIdadedoFerrohaiadíadehoxecatalogados 12asenta-

mentos castrexos, os máis sig-nificativos son o Castro de Ba-rreiro, no lugar de Carballo naparroquiadeHospitaleoCastro de Penadominga, na parroquiadeBendillo.

Moito máis numerosa e fre-cuente é a existencia doutrosasentamentosde tipoloxíacas-trexa; aínda que non é doadoconstatar a súa ocupación enépocaprerromana,nonoétan-toconstatarasúaposterior ro-manización, posto que a maio-ría pódense vincular á defensadas rotas polas que transpor-taban ouro e outro tipo de mi-nerais procedentes das cuncasdosríosSil,Lor,Soldón,SelmoeomesmoQuiroga.Aprobamáispalpable desta ocupación é oimpresionantetúnel romano de Montefurado,omáisantigo(sé-culo IId.deC)edemaioresdi-mensiónsdostúnelesartificiaisperforadosnaPenínsulaIbérica.Axigantescaobrapermitiuaosromanos desviar a canle do ríoSilfendendoolóbulodomean-droqueformanestazonaolen-dariorío,parabeneficiarsemáisemellordasareasquearrastra-baaauga.

A antigüidade da implanta-cióndocristianismonaComuni-dadeGalega,vénmarcadapolo

chamado “Crismón de Quiro-ga”,pezadatadaentrefinaisdoséculo IV e primeiros do séculoV, procedente do santuario da Virxe dos Remedios da Ermida,onde, a xulgar por varias pezascomo o capitel incrustado nasancristía e as bases de colum-na que hoxe actúan como píasde auga bendita, podería terexistidonomesmolugar,ounasinmediacións, unha basílica oumausoleoromano.

Outrodosfactoressingularesda Historia desta Comarca é aOrdedeSanXoándeXerusalén,quefixodestaterracabezadun-haEncomendaoquesupuxooxermedunhadinámicaartísticamoi importante para as terrasde Quiroga. Dúas fábricas, pro-duto do anterior, destacan dexeito especial e converténdoseenemblemáticas;oCastelo dos Novaes, onde xa existía unhaedificaciónáquellefoiengadi-daoutraconstrucióntipopazoafinais do século XIII constituín-dose na primeira sé da Enco-mendacomoaíndaindicaairo

Igrexa da Seara

25

TURISMO

saaCruzdeMaltaquecoroaaportaprincipaldopazo.

Tamén,eestreitamenteliga-do ao anterior conxunto, apa-rece o núcleo do Hospital, queconxugaunimportantenúme-rodeelementosdolegadocul-turaldevariasépocascentradopola Igrexa Parroquial de San Salvador, de cronoloxía impre-cisa,peroáquecabeatribuírlleunhaorixeprerrománicanaCa-pela de San Xoán, onde pode-mosollaras lápidasde ilustresQuirogaseLosadas,equecons-titúeacabeceiradoedificioac-tualnotablementeampliadoensucesivas etapas. Outras pezasdeespecial importanciadentrodomesmoedificiosonoretablomaior barroco, o Cristo Crucifi-cado, o San Bartolomé Vello etaménoNovo,eapíaBautismal.

Completan o importantenúcleodoHospitalaarruinadaCasa Torre ou de Tor,pazocunhaorixemáisqueprobablenosé-culoXVIenonmoilonxedestaaCasa de Carballedo,conescu-dodearmasdomesmoséculo.Nun radio de poucos quilóme-tros, as Casas de Outeiro e La-mela ofrecenmudatestemuñadun esplendoroso pasado liga-doáordedeSanXoán.

O que poderiamos denomi-nar “Cultura da Encomenda”non queda relegada ós sécu-los centrais da Idade Media,baixo a súa tutela realizáron-se moitas obras dos séculosXVI ao XVIII, período no queé especialmente salientablea imaxinería e os retablos demoitasdasIgrexasdoConcello.Así o constatan as Igrexas Pa-rroquiais de Santa María Ma-dalena da Seara, Santa Eulalia de Bendollo, Santa María de Bendilló, San Mamede de Fis-teus,Santa María de CereixidoeSanta María de Quintá do Lor,sen esquecer, aínda que nonligada á Encomenda, o impre-sionantetemplodeSan Miguel de Montefurado con numero-sasreminiscenciasdaartecas-telá desta época, palpables nasúa concepción arquitectónicaencadaundosseusretabloseimaxescontidasnoedificio.

Tamén ao abeiro dos“caba-leiros-monxes”, nalgúns casos,aculturadoferrotenunhaim-portante presenza no ConcellodeQuiroga.Poloseuestadodeconservación na actualidade,haiquemencionarenprimeirolugar a Ferrería da Rodela, daque resta en regular estado o

banzado,edodemais,osmurose unha pequena parte que foiposteriormente acondiciona-da como central hidroeléctrica.Non se coñece exactamente adata da súa construción, perosábesequeosseuspromotoresforonosmonxesdeSamos.

As ferrerías de Gorgueira en Paradaseca, Paleiras en Pa-cios da Serra, Quintá no Hos-pital, Rugando en Paradapiñol,O Mazo no Soldón da Seara eRoxa Longa en Vilarbacú,aíndaque con distintos graos de de-terioro, ofrecen na actualidadeunhamagníficaperspectivadoquefoiaincipienteIndustriadoFerronoConcellodeQuiroga.

Na capitalidade munici-pal,aIgrexa Parroquial de San Martiño, levantouse entre osanos 1.864 e 1.870 dentro dunmarcadoestiloNeoclásico,conplantadecruzlatinaedúasai-rosas torres que comprimen afachada.

Outro edifico emblemáti-conavilaéaCasa do Concello,obra igualmente da segundametadedoséculoXIX,construí-dacoacaracterísticacachoteríade lousa do Pombeiro e cunhafachada coroada pola torre doreloxo.

Castelo dos NovaesIgrexa Encomenda do Hospital

Patronato da cultura Galega: Sempre traballando a prol da cultura galega e do vencello entre Galicia e UruguaiJosé OteroPresidente

O Patronato da Cultura Galegafúndase no 1964 por iniciativadungrupodegaleguistas radi-cadosenUruguai.Desdeasúafundaciónataafinalizacióndofranquismo foi un facho de re-sistencia,centrandooseuque-facer no terreo cultural, comoaconteceucogaleguismoenva-riosmomentosdanosahistoria.Nesaetapa,oPatronatopublicalibrosengalegodeautoresete-masprohibidosnanosaterra.

A institución foi creada coobxectivo de promover e di-fundir a cultura galega, e porisounhadassúasbandeirasfoisempre,econtinúasendohoxe,adefensadoidioma,convenci-doscomoCastelaoque“seso-mos galegos é por obra e gra-za do idioma”. Como exemplopodemos citar a Misa en ga-lego que, cada ano no mes dexullo, é celebrada na CatedralMetropolitana de Montevideo,econstitúeunactodereivindi-cacióndalingua.

A nosa institución leva a caboas seguintes actividades per-manentes:

Audición radial “Sempre en Galicia” — Fundada en 1950,

ano do pasamento de Caste-lao, como homenaxe á súa fi-guraeásúaobra.Constitúeaaudiciónmáisantigadomun-do falada en idioma galego, epódese escoitar polo 770 AM(CX12) Radio Oriental, e porwww.oriental.com.uycadado-mingoás9damañá.

Revista “Guieiro” — Publica-ción periódica, órgano oficialdoPatronatoquerecolledistin-tasexpresiónsculturaisdeGa-liciaedainstitución.

Grupo de Viaxe—Tendocomofinalidade recorrer Galicia, es-tudan previamente a historia,xeografíaeculturagalega,aosefectos de coñecer e querer a

nosa terra, conectando coassúasraíces.

Día da Poesía Galega — Cele-bración instituída polo Patro-nato, que se celebra tódolosanos, cunha dobre finalidade:homenaxearaunpoetagalegovivo,asícomodaracoñecerosnovos autores como forma depromover o quefacer culturaldanosaterra.

Premio “Vieira de Prata” — Éomáximogalardónqueoutor-ga o Patronato anualmente, aaquela persoa ou instituciónquedestaquepoloseuaporteó servizo, á causa do Patrona-to ou de Galicia. Este premioentrégasenunactopúblicono

26

EMIGRACIÓN

Fachada da sede do Patronato

“XantarAniversariode Irman-dade”. Moitas importantes fi-guras e institucións galegasforon distinguidas con estepremio.

Cursos regulares de marzo adecembrodecadaaño:

-LINGUAGALEGA,1ºe2ºnivel-ObradoirodeACUARELA-ObradoirodePINTURAaoÓLEO-DANZAGALEGA-DANZACRIOULA-HISTORIADEGALICIA-DECLAMACIÓN-PERCUSIÓNEPANDEIRETA-CORO-TallerdeLITERATURA-FOTOGRAFIA-ObradoirodeCONTA–CONTOS-PIANO

O Patronato da Cultura Galega conta cunha importante bi-blioteca de aproximadamente10.000exemplares–amaioríadelesengalego–quesoncon-sultados na sala de lectura dainstituciónoulevadosenprés-tamoadomicilio.

Finalmente, ademais dasactividades regulares sinala-das,lévanseacaboaolargodetodooano,conferencias,expo-

sicións,presentaciónsdelibrosemoitoseventosmáis,quefandesta institución unha verda-deira semente de galeguidadedestabeiradomar.

Patronato da Cultura Galega Av.Rondeau1421,MontevideoTelefax:(598)29080673E-mail:pcgalega@gmail.comwww.pcaglega.org.uyfacebook.com/pcgalega

27

EMIGRACIÓN

Porta orixinal do corredor central da institución

Directivos co Prof. Carlos Zubillaga. Vieira Ouro 2014

Asistentes a unha conferencia

28

EMIGRACIÓN

Galegos en PanamáEnrique Rodríguez ÁlvarezGalego nacido en Panamá

Panamá, cunha poboación duns catro millóns de habitantes e 78.569 km2 de extensión, presumiu no 2014 de ser o primeiro país de América Central e o quinto de América Latina no Índice de Des-envolvemento Humano, o segundo país máis competitivo de Amé-rica Latina e o país latinoamericano con maior crecemento econó-mico (6,4%) e case nulo desemprego. Ao ser un país de tránsito, converteuse desde moi cedo nun punto de encontro de xentes que proviñan de todo o mundo, e todo isto grazas á Canle, obra que fa-cilita a comunicación entre as costas dos océanos Atlántico e Pacífi-co e que inflúe significativamente no comercio marítimo mundial.

Desdeachegadaaopaísdospri-meiros colonizadores españois,non debeu faltar algún galegoentre as súas filas, dada a boareputaciónquetiñancomoma-riñeiros.Séculosdespois,sábeseque durante as obras de cons-trucióndaCanledePanamá(de1907a1914)traballaroncercadedousmilgalegos.Peroestecapí-tuloétintadoutropapel.

Para as grandes migraciónsgalegas da primeira metadedo século XX, Panamá non eraunpuntodedestino,poisasúamesma existencia sería case

descoñecidaparaamaioríade-las. Estados Unidos, Cuba e Ar-xentinaeranosobxectivosmáisdesexados. Sen embargo, noano1885fúndaseenPanamáaSociedad Española de Beneficen-cia, sendo, daquela, modesto onúmerodesociosgalegos,perochegando hoxe a ser máis do85%.PorqueenPanamánonhaicentrosgalegosbaixoesadeno-minación. Aparte da devanditaSociedad Españoladacapital,haioutrosclubsnunhascatrocida-des do país; teñen as mesmasfacilidades e actividades de

calquera centro galego doutraparte do mundo, e, a pesar dadenominación“español”ou“es-pañola”,sonmaioríaosgalegos.

A partir da década dos anos40, iníciase unha migración degalegosaPanamámoiparticu-lar.Oauxeeconómicodestepaís,fronte á dura situación econó-micaepolíticadeCuba,produtodo gran movemento de tropasnorteamericanaspormordase-gundaguerramundial,motivanqueunnúmerodegalegosmi-grendeCubaaPanamá.

Uns chamaron a outros. Eentreosanos50e70,sucédeseunhaverdadeiramareiradega-legosquechegaaoistmo.Uns,áboadeDeus,cunhamandiantee outra atrás; outros, reclama-dosporunparentepreviamenteestablecido.Ainmensamaioríade galegos foron da provinciadeOurense,principalmentedasparroquiasdeFeáseAlbarellos,noConcellodeBoborás.Haies-tatísticas que demostran quena década dos 60 o Concellode Boborás diminuíu a súa po-boaciónun41%.SevisitamosOCarballiño no verán, un síntesecomo en Panamá, saudando etomandouncaféouunhacañacontantosgalegospanameños.

Un grupo dos acabados dechegar acomódase e traballaennegociosdosseusparentes,maioritariamente en moble-rías e nalgunhas xoierías. Osmáis desarraigados dedícanseáventadecasaencasadeca-dros relixiosos, particularmen-te os da Última Cea. É por isoque ós galegos os chamaban:“vende cadros”. Non faltou al-

Sociedad Española de Beneficencia de Panamá, lugar de encontro da maioría dos gale-gos de Panamá.

29

EMIGRACIÓN

gunharodadeafiarempuxada,non podía ser doutra maneira,porunourensán,quecoseuca-racterísticochifreatraíaaaten-ción.Peroopesofortedaactivi-dadeeconómicaeraaventademobles polo miúdo inundandoacidadedemoblerías.Oenxeñolévaosabuscarmaioresganan-cias e probar unha actividadedistintacoasfábricasdemoblesedecolchóns,chegandoaacu-ñarse para os galegos o termode “mueblicultores”, xa que naficha migratoria declaraban seragricultoresdeprofesión.

Moitos galegos en Panamáchegaron a lograr enormesfortunas con outras empresascomo a hostalería, a constru-ción, restaurantes e venta devíveresporxuntoepolomiúdo.Polos anos 60, a maior cadeadesupermercados,primeiranoseuxéneroenPanamá,coñeci-da como“Las amigas del Pue-blo”,foicreadaporungrupodesociosgalegos,dosqueomeupai chegou a ser vicepresiden-te: un galego que só alcanzousextograodeprimaria.

Amododeanécdota,queromencionar un peculiar nego-cio,produtodoenxeñogalegopara xerar diñeiro, que se co-ñece en Panamá como “PushBotton” (apertar botón). Non

sonmáiscamoteisdeocasiónque cobran ao redor de 10 dó-lares(unsonceeuros)porhora.Situados nas aforas da cidade,son estruturas discretamenteamuralladas, con habitáculosadosadosqueconstandeesta-cionamentoteitadoepechadopor un portón eléctrico (queseabreapertandounbotón)eunha habitación atrás con to-das as facilidades propias domomento, onde o cliente nonten contacto con ninguén quenonsexaasúaparella.Namiñaúltima visita a Galicia, paréce-me que foi en Ourense ondevinuntipodeconstruciónqueme fixo pensar que o modeloeconómicoimportáraseporal-gúngalegopanameño.

As xeracións daqueles gale-gos chegados a Panamá pro-duciron innumerables enxe-ñeiros, arquitectos, médicos,avogados, políticos, artistas eempresarios, que contribúenao puxante desenvolvementodo país. Os tempos cambian,e co auxe económico, produtoda ampliación da Canle, che-gouunhanovamareiradeemi-grantesespañoisquefoxendacriselaboraldeEspaña.Amaio-ríasonxentenova,profesionaisdesempregados atraídos polofeito de poder recibir, a partir

dunmesdeestancia,unpermi-soderesidencia temporalgra-zas a condicións migratoriasmoi favorables que ofrece Pa-namáaosespañois.Nestama-reiramoipoucossongalegos.Arealidade mostra a existenciadunsub-rexistroestatísticono-table. No ano 2013, segundo oCenso Electoral de España, haiinscritos1.874galegosresiden-tesenPanamá,deles1.323sondaprovinciadeOurense(entreosquemeconto).Acolectivida-degalegadePanamáestáfor-madaporunhas3.500persoas,das que uns 700 son galegosorixinarioscunenormearraigonestascálidasterras.

Entre tantas historias daemigración, somos a palpableherdanza daqueles que, cru-zando o mar, deixando atrásunha Galicia de fame, encon-traron en Panamá un novo fo-gar e unha nova esperanza deprosperidade.Sonunorgullosofillo de galegos, cun corazónque lle pertence tanto a estaterraondenacíncomoá“miñaTerra Nai”; e, a pesar de queaquí me chamen galego e alípanameño,aprendemosalevardúas terras no corazón, comoos que nos precederon o fixe-ron no seu tempo e como nosaprenderoncoseuexemplo.

Moblaría Ancón, propiedade dun galego de O Carballiño.

Típica instalación dun “Push Botton”

A vellez no mundo de hoxeXesús Fraga CastroSocio da entidade e ex membro da Coordinadora Nacional de Jubilats i Pensionistes de Catalunya e ex membro da A.VV. de Hostafrancs - Vocalia de La Gent Gran

“A vida verdadeira é só aquela que continúa a vida pasada, contribúe ao ben da vida actual e futura.”

León Tolstói

Na nosa época cambia radical-mente a actitude cara a vellez,oqueafecta taménaautocon-cienciadohomedeidadeavan-zada.

Potenciaraculturaeducativadosadolescentescaraosnososmaioresseríadesexablexaquemoitas dificultades da adoles-cenciamodernasonconsecuen-ciadacomplexasituaciónsocialde desenvolvemento na que seencontran hoxe os adolescen-tes. Habería que procurarlleseste acercamento aos maioresparaasí,desdeassúasexperien-cias,axudarllesáconstrucióndasúa personalidade, tan necesa-rianesaidadexuvenil.

Vivimos tempos de indivi-dualidademoiforteondeaxen-teestásoaebastantemáissoase nos acercamos ao grupo demaiores.

NoséculoXXI,avellez,comofenómeno especial da vida hu-mana, evoluciona impetuosa-mente.Ohomedeidadeconver-teuse nunha figura importantena estrutura social -constitúeunha sexta ou octava parte detodaapoboación-.Anocióndequeaancianidadecorrespondeáidadede50ou60anosdesa-

pareceu. Neste grupo de idadea mortalidade descendeu catroveces en comparación co queocorría a finais do século XVIII.Nanosaépoca,asposibilidadesde vivir prolónganse, en medio,ataos75anosporqueamorta-lidade entre as persoas de 70anosdescendeudúasvecesnosúltimostempos.Aconsecuenciadestesprocesoséunenvellece-mento notable da poboaciónen todos os países do mundo,especialmente nos chamadosaltamente desenvoltos, nos ca-lesoretiropersoaldaactividadeprodutiva -xubilación- adiánta-semoitoaomomentodeiniciodavellez–70ou80anos–.

É dicir, o ancián contem-poráneo, despois de xubilarsevive, como medio, aínda 15 ou20 anos; isto, en comparacióncoaduraciónde todaavidadohome,éunlapsomoisignificati-vo-¡aproximadamenteacuartaparte!-.¿Éposiblequeestacuar-tapartedavidadohomecons-titúaunperíododedesintegra-ción, extinción, etc.? ¿É posibleque estas persoas representenindividuos “innecesarios”, “so-brantes”paraasociedade?

En moitas sociedades domundo os anciáns seguen sen-

doosencargadosde transmitircoñecementos,información,tra-diciónsevaloresmoraiseespi-rituais.Nondebeperderseestaimportantetradición.

Ao falar da esperanza devida habería que dicir, comoanécdota,quenonéomesmoo“mediodevida”entreunarqui-tectoeunpeóndealbanel,porcitarunexemplo.Oscientíficosopinanqueoperfeccionamen-todosmediossocioeconómicosecientífico-técnicospermitiránnun futuro próximo prolongara duración media da vida hu-mana, aproximadamente, uns15anos.

Na actualidade, os 15 ou 20anos de ancianidade son 15 ou20 anos de vida lonxe das sa-tisfaccións que deparou o tra-ballopreferido,oque,enmaioroumenormedidaponaohomeen condicións dunha “inutili-dade obrigada” á que non estáacostumado.Moitaspersoasdeidade avanzada perciben estasituación case degradante, porcantosonaíndacapacesdetra-ballar. De aí que xurdan, ás ve-ces, eses estados de ánimo de-presivosepatoloxíasdecarácterpsíquico-somático.¿Caléasaídaparaestanovasituación?

30

SOCIEDADE

31

SOCIEDADE

Como xubilado, podería daralgúns consellos, aínda quenonmesinto“autorizado”paraiso;oquesipodoécitaraAndréMaurois: “A vellez é unha mala costume para a que as persoas activas non teñen tempo”.A experiencia e a sabedoríasempre foron función do tem-po; hoxe seguen constituíndooprivilexiodaspersoasmadu-raede idadeavanzada.Paraaxerontoloxíacomociencianoné importante “engadir anos ávida”, é máis importante “en-gadirvidaaosanos”.

Non hai fundamentos para in-fravalorar a importancia daexperiencia e da sabedoría navidamoderna.Aexperienciain-dividual non é simplemente orecordo do pasado; é a capaci-dadedeorientarserapidamenteno presente utilizando a expe-riencia persoaleallea,de feitosirrepetibles: os coñecementosadquiridos. A sabedoría comodeterminadoestadodoespírito,comoactividadefundadanunhaenorme experiencia individual,o sentido da cal é establecer ovínculoentrexeracións,liberara

historia da casualidade e a axi-taciónvanadavidadiaria,é,aomesmotempo,unhamiradaaopasado,aopresenteeaofuturoqueelevaaoanciánaorangodefilósofo da vida, deste insubsti-tuíbleconselleirodaxuventude.Asabedoríafaiáposicióndoan-ciánnomundocontemporáneoúnica pola súa significación so-cialehistórica.Deaíaimportan-ciaqueteñenparaassociedadesas relacións interxeracionais,tantasvecesproclamadasdesdeesta Vocalia de La Gent Gran eondeSaudadeéexemplo.

Fotografía cedida por Estrella Diéguez

32

O RECUNCHO DOS SOCIOS

CONCURSO DE RELATO CURTOmodalidade infantil

As VacaciónsEstoudesexandoquecheguenasvacacións

deveránpara irmeáaldea.Naaldeapáso-

momoibencoscans,osgatos,asvacas,os

porcos,asgaliñas,etc.Nonsoloestamosalí,

senón que tamén imos a Becerreá, a Lugo,

etc.Taménimosdepaseoá“FontedoLobo”

edepasovemosapaisaxetanbonitadeGa-

licia.Candomáismegustaécandoveñenos

meustíosdeBecerreáaxantarouacear.En

Ferrañol os animais son amigos, como por

exemplo:MicaeloePipo,ungatoeuncanqueopasanmoibenxogandoentreeles.

Taménavecesvoucoamiñaavoaacollermouras,despois lavámolasecomémolas

comopostre.

GAÑADORA : LAURA INIESTA (10 ANOS)

Gañadora e finalistas

33

O RECUNCHO DOS SOCIOS

A historia das flores, camiñando polo bosque–Imosandartanto?-dixoapequenaVioleta.–Eunonqueroirmedeviaxe!-dixoapequenaMapoula.

Asúaavoíñatiñaqueirvisitaraunsseñoresedecidiulevarássúasnetasparadarunhavoltaenbicicletacruzandoobosque.

Atopáronsecunloboferoz,perononasatacou.Ecruzaronunpradoconmoitasflorespor-quexaeraprimavera.

Vironmargaridasdecoramarelaerosasvermellaseoutrasmoitasfloresquenonsabíancomosechamabanperoquelerannunlibro.Fixeronunbonitoramodefloresparalevarlloaosseñoresqueíanvisitar.

Miguel Cortón(6anos)

¡Un fin de semana perfectísimo!FomosaBergaeáneve,efixemosunmonecodeneve.FomosóTibidabo.Porprimeiravezmonteinamontañarusacoamiñairmá,solas,porqueamamitiñamedoeópapidespoisdemontarsemprelledoeacabeza.¡Pasámolopipa!Euatrevíameaentrarno“HotelKruger”peroaUxía,opapieamaminonseatrevíanporquellesdabamoitomedo.¡Montamosnuntren!

Iria Simón(7anos)

As VacaciónsHabíaunhavezunhaseñorachamadaMaríaqueseíadevacaciónsaPortugal.Esaseñoratiñatresfillaseíanseconela.DúaseranmaioresesechamabanIreneeIsa.UnhaeraunbebéesechamabaSabela.OpaiquedábasetraballandoenBarcelona.AMaríaeassúasfillas marcharonaPortugaleforonóCastelodeChaves.ÓdíaseguintexaregresaronaBarcelonaellecontarontodoael.NoCastelodeChaveshabíamuseos,osantigostronosdos reis… Había moitas cabalgatas de reis porque era Nadal. De repente, apareceu unhaseñoraqueeraaantigaraíñasobreviventeetodossequedaroncoabocatemblando.Opai,deescoitarisocaéraseóchaneelasríranse.Opaieelasríronsetodosxuntoseforonfelicesecomeronperdices.Findahistoria

Uxía Simón(10anos)

34

O RECUNCHO DOS SOCIOS

Unanomáis,Saudadevolveucargadadeactividadesparaquetodosossocioseamigospui-desengozardunhaofertaculturalomáisamplaposible:conferencias,seminarios,festas,con-cursos,saídasculturais...Entreascousasquesefixeroncabedestacaroesforzoporrecuperarparaopúblicoinfantil,principalmente,algunhasdasfestaspopularesdeorixesancestrais:aFestadosMaios,oSa-maínouoApalpa-barrigas.Porprimeiravezfíxosenomesdexuñounhaexposiciónconxuntadalgunhasdasactividadesdaentidade:áslaboresdebolillos,eóstraballosdepintura–exposiciónsxatradicionais–enga-díronseactuaciónsdalgúnsdosalumnosdogrupofolclórico,dosalumnosdaescolademúsica,doCoralSaudadeedasalumnasdocursodeXimnasiademantemento.NomesdeoutubroorganizouseoI Encontro de poesía noqueparticipouoNumen Club de Hor-ta,quenaceuhaiunanocoaunióndunhas10persoasamantesdapoesía.Conelesactuouonosogrupofolclórico,ogrupoSiertedaCasadeCastillayLeóneoGrupo de Sevillanas Azahares.ParaomesdenovembroestasepreparandounEncontro de Música Instrumental e Coralpro-piadeGaliciaeCataluñaquepretendemostrarasafinidadesepeculiaridadesdasdúasterras.Participarándúastenoras,ogaiteiroManoelMuxico,oCoral Lonxe da TerradoCentroGalegodeBarcelona,oCoral Guinardó,oCoral Parc de la Vall d’Hebron eoCoral Saudade.

Concurso de disfraces Clase de pandereteiras con Raúl Caso

Conferencia “A medicina na

pintura”

Saída cultural a Cardona

A festa dos Maios

Cousiñas deste ano

35

Os avós - Estrella Diéguez

O RECUNCHO DOS SOCIOS

Das alumnas de Debuxo e Pintura, dirixidas por Alberto Martínez

das alumnas de Bolillos, dirixidas por Anna Munells

Cousiñas deste ano

36

O RECUNCHO DOS SOCIOS

Coral Saudade

Baile folclórico dos máis pequenos

Alumnas do curso de ximnasia de mantemento

Cousiñas deste ano

37

O RECUNCHO DOS SOCIOS

Cousiñas deste ano

O profesor Manuel Muxico co grupo de veteranos

Alumnos do curso de música

38

O RECUNCHO DOS SOCIOS

Participantes do I Encontro de Poesía

Cousiñas deste ano

BAR-RESTAURANTE

MENÚ DIARIOCOCIÑA GALEGA E MEDITERRÁNEA

ESPECIALIDADE EN CARNES E MARISCOS

AMPLO SALÓN PARA TODO TIPO DE CELEBRACIÓNSRESERVAS: 93 429 13 13

Se aínda non es socio de Saudade, achégate a coñecer a nosa oferta de actividades.

Saudade é un lugar no que te sentirás coma na túa casa. Un lugar onde xuntarse, divertirse,

participar e celebrar os días especiais.¡Esperámoste!