Índiceuna palabra, y de ahí que realice funciones propias de otros casos cum dico princeps (plin....

15
ÍNDICE Introducción ............................................................................................. 15 Abreviaturas .............................................................................................. 17 TEMA I HISTORIA DE LA LENGUA LATINA 1. El latín, lengua indoeuropea ................................................................ 21 2. Clasificación de las lenguas indoeuropeas .......................................... 21 3. Expansión del latín ............................................................................... 22 4. Del latín a las lenguas románicas ........................................................ 22 TEMA II CARACTERÍSTICAS DIFERENCIALES DE LA LENGUA LATINA. EL ALFABETO. PRONUNCIACIÓN. CANTIDAD. ACENTO 1. Características diferenciales de la lengua latina ................................. 27 2. Pronunciación del alfabeto latino ........................................................ 28 3. Cantidad................................................................................................. 28 4. Acento .................................................................................................... 29 5. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 30 TEMA III LA FLEXIÓN. PRINCIPALES LEYES FONÉTICAS EN LA EVOLUCIÓN DEL LATÍN AL ESPAÑOL 1. Concepto de flexión .............................................................................. 33 2. La flexión en latín ................................................................................. 33 3. Los casos y su expresión en español.................................................... 34 4. Radical y terminación........................................................................... 34 7

Upload: others

Post on 22-Feb-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

ÍNDICE

Introducción ............................................................................................. 15Abreviaturas .............................................................................................. 17

TEMA IHISTORIA DE LA LENGUA LATINA

1. El latín, lengua indoeuropea ................................................................ 212. Clasificación de las lenguas indoeuropeas .......................................... 213. Expansión del latín ............................................................................... 224. Del latín a las lenguas románicas ........................................................ 22

TEMA IICARACTERÍSTICAS DIFERENCIALES DE LA LENGUA LATINA.

EL ALFABETO. PRONUNCIACIÓN. CANTIDAD. ACENTO

1. Características diferenciales de la lengua latina................................. 272. Pronunciación del alfabeto latino........................................................ 283. Cantidad................................................................................................. 284. Acento .................................................................................................... 295. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 30

TEMA IIILA FLEXIÓN. PRINCIPALES LEYES FONÉTICAS

EN LA EVOLUCIÓN DEL LATÍN AL ESPAÑOL

1. Concepto de flexión .............................................................................. 332. La flexión en latín ................................................................................. 333. Los casos y su expresión en español.................................................... 344. Radical y terminación........................................................................... 34

7

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 7

5. Principales leyes fonéticas en la evolución del latín al español......... 356. Palabras populares y cultismos............................................................ 36

TEMA IVFLEXIÓN NOMINAL Y PRONOMINAL

1. Nombres ................................................................................................ 392. Pronombres ........................................................................................... 41

TEMA VFLEXIÓN VERBAL

1. Verbos .................................................................................................... 47

TEMA VILA CONCORDANCIA

1. Concordancia ........................................................................................ 652. Concordancia del predicado................................................................. 653. Concordancia ad sensum .................................................................... 664. Concordancia del atributo.................................................................... 665. Concordancia del atributivo................................................................. 676. Concordancia del predicativo............................................................... 677. Concordancia de la aposición .............................................................. 678. Concordancia del pronombre relativo................................................. 673. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 69

TEMA VIISINTANXIS DE LOS CASOS. NOMINATIVO. VOCATIVO

1. Casos y funciones.................................................................................. 732. Nominativo ............................................................................................ 733. Nominativo como sustituto de otros casos ......................................... 744. Vocativo ................................................................................................. 745. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 75

TEMA VIIIACUSATIVO

1. Acusativo ............................................................................................. 792. Complemento directo ......................................................................... 793. Acusativo de relación.......................................................................... 804. Acusativo adverbial ............................................................................. 805. Doble acusativo ................................................................................... 80

GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA

8

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 8

6. Acusativo de dirección........................................................................ 817. Acusativo de extensión en el espacio................................................. 818. Acusativo de extensión en el tiempo.................................................. 829. Acusativo exclamativo ........................................................................ 82

10. Ejercicios de autoevaluación.............................................................. 83

TEMA IXGENITIVO

1. Funciones .............................................................................................. 872. Genitivo con sustantivos....................................................................... 873. Genitivo con adjetivos .......................................................................... 894. Genitivo con verbos .............................................................................. 895. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 90

TEMA XDATIVO

1. Funciones .............................................................................................. 932. Dativo con verbos.................................................................................. 933. Dativo con adjetivos.............................................................................. 954. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 96

TEMA XIABLATIVO (I)

1. Funciones .............................................................................................. 992. Ablativo de separación.......................................................................... 993. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 102

TEMA XIIABLATIVO (II)

1. Ablativo instrumental sociativo ........................................................... 1052. Ablativo locativo.................................................................................... 1073. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 108

TEMA XIIICOMPLEMENTOS DE LUGAR Y TIEMPO

1. Complementos de lugar y tiempo ........................................................ 1112. Expresión del lugar ............................................................................... 1113. Expresión del tiempo............................................................................ 1124. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 114

ÍNDICE

9

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 9

TEMA XIVPRONOMBRES

1. Funciones .............................................................................................. 1172. División.................................................................................................. 1173. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 122

TEMA XVSINTAXIS DEL VERBO. VOZ

1. Naturaleza de la voz.............................................................................. 1252. Voz activa............................................................................................... 1253. Voz pasiva .............................................................................................. 1264. Formas de expresar la reflexividad...................................................... 1275. Expresión de la reciprocidad ............................................................... 1276. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 128

TEMA XVIEL TIEMPO

1. Noción.................................................................................................... 1312. El valor propio de los tiempos en indicativo ...................................... 1313. Valor relativo de los tiempos en indicativo ......................................... 1334. Pasado epistolar .................................................................................... 1345. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 135

TEMA XVIIMODO

1. Noción.................................................................................................... 1392. Indicativo............................................................................................... 1393. Subjuntivo ............................................................................................. 1394. Imperativo ............................................................................................. 1415. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 142

TEMA XVIIIFORMAS NOMINALES DEL VERBO. INFINITIVO.

GERUNDIO Y GERUNDIVO

1. Concepto ................................................................................................ 1452. Infinitivo como nombre........................................................................ 1453. Infinitivo como verbo ........................................................................... 1454. Gerundio y gerundivo ........................................................................... 1465. Conjugación perifrástica pasiva........................................................... 1476. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 148

GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA

10

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 10

TEMA XIXPARTICIPIO. SUPINO

1. Características ....................................................................................... 1512. Tiempo ................................................................................................... 1513. Voz.......................................................................................................... 1514. Usos........................................................................................................ 1515. Supino.................................................................................................... 1536. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 154

TEMA XXSINTAXIS DE LAS ORACIONES. ORACIONES SIMPLES

1. Clasificación .......................................................................................... 1572. Según la naturaleza del verbo .............................................................. 1573. Según las funciones del lenguaje ......................................................... 1584. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 160

TEMA XXIORACIONES COMPUESTAS: COORDINADAS

1. Oraciones coordinadas ......................................................................... 1632. Clases ..................................................................................................... 1633. Coordinadas copulativas....................................................................... 1634. Coordinadas disyuntivas....................................................................... 1645. Coordinadas adversativas ..................................................................... 1656. Coordinadas explicativas ...................................................................... 1667. Coordinadas conclusivas ...................................................................... 1668. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 168

TEMA XXIIORACIONES COMPUESTAS: SUBORDINADAS

1. Oraciones subordinadas ....................................................................... 1732. Función y clasificación......................................................................... 1733. Atracción modal .................................................................................... 1734. Consecutio temporum ........................................................................ 1745. El pronombre reflexivo en las subordinadas ...................................... 1756. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 176

TEMA XXIIIORACIONES SUSTANTIVAS: INTERROGATIVAS INDIRECTAS

1. Definición .............................................................................................. 1792. Pronombres interrogativos................................................................... 179

ÍNDICE

11

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 13/08/10 09:29 Página 11

3. Adverbios interrogativos....................................................................... 1794. Conjunciones interrogativas................................................................. 1805. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 182

TEMA XXIVORACIONES SUSTANTIVAS: INFINITIVO CON ACUSATIVO

1. Definición .............................................................................................. 1852. Oraciones de infinitivo en función de sujeto ...................................... 1853. Oraciones de infinitivo en función de complemento directo............. 1854. Uso de los tiempos ................................................................................ 1865. Uso del pronombre reflexivo................................................................ 1876. Construcción personal de videor......................................................... 1877. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 189

TEMA XXVORACIONES SUSTANTIVAS CON UT / UT NON,

UT / NE, NE / UT / UT NON

1. Definición .............................................................................................. 1932. Con verbos que constatan un hecho.................................................... 1933. Con verbos de deseo ............................................................................. 1944. Con verbos de temor............................................................................. 1945. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 195

TEMA XXVIORACIONES SUSTANTIVAS CON QUIN, QUOMINUS, NE

1. Definición .............................................................................................. 1992. Con verbos de impedir.......................................................................... 1993. Con verbos y expresiones de duda....................................................... 2004. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 202

TEMA XXVIIORACIONES SUSTANTIVAS CON QUOD

1. Definición .............................................................................................. 2052. Sustantivas con quod en función explicativa ..................................... 2053. Sustantivas con quod en función de sujeto o complemento directo 2054. Sustantivas con quod equivalentes a un acusativo de relación ........ 2065. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 207

TEMA XXVIIIORACIONES ADJETIVAS O DE RELATIVO

1. Definición .............................................................................................. 211

GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA

12

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 12

2. Oraciones adjetivas en indicativo ........................................................ 2113. Subordinadas adjetivas en subjuntivo................................................. 2124. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 214

TEMA XXIXORACIONES ADVERBIALES: FINALES

1. Definición .............................................................................................. 2172. Conjunciones ......................................................................................... 2173. Otras construcciones con valor final ................................................... 2184. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 219

TEMA XXXORACIONES ADVERBIALES: CONSECUTIVAS

1. Concepto ................................................................................................ 2232. Conjunciones ......................................................................................... 2233. Tiempos.................................................................................................. 2234. Tipos especiales de consecutivas.......................................................... 2245. Consecutivas con relativos ................................................................... 2246. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 226

TEMA XXXIORACIONES ADVERBIALES: CAUSALES

1. Causa objetiva y subjetiva .................................................................... 2292. Modo ...................................................................................................... 2293. Conjunciones ......................................................................................... 2294. Giros especiales con quod y quia ....................................................... 2305. Causales con cum ................................................................................. 2306. Relativas causales.................................................................................. 2317. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 232

TEMA XXXIIORACIONES ADVERBIALES: CONDICIONALES

1. Hipótesis pura, posible e irreal ............................................................ 2352. Hipótesis pura ....................................................................................... 2353. Hipótesis posible ................................................................................... 2354. Hipótesis irreal ...................................................................................... 2365. Condicionales negativas ....................................................................... 2366. Giros especiales..................................................................................... 2367. Relativo-condicionales.......................................................................... 2378. Condicionales restrictivas..................................................................... 2379. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 238

ÍNDICE

13

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 13/08/10 09:40 Página 13

TEMA XXXIIIORACIONES ADVERBIALES: CONCESIVAS

1. Concepto ................................................................................................ 2412. Concesivas objetivas ............................................................................. 2413. Concesivas subjetivas............................................................................ 2414. Conjunciones concesivas que no forman subordinada ...................... 2425. Cum adversativo ................................................................................... 2426. Relativas concesivas.............................................................................. 2427. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 243

TEMA XXXIVORACIONES ADVERBIALES: COMPARATIVAS

1. Equivalencia .......................................................................................... 2472. Comparativas simples........................................................................... 2473. Comparativas condicionales................................................................. 2484. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 250

TEMA XXXVORACIONES ADVERBIALES: TEMPORALES

1. Función.................................................................................................. 2532. Temporales con cum ............................................................................ 2533. Temporales con postquam (posteaquam)......................................... 2544. Temporales con priusquam, antequam............................................. 2545. Temporales con dum, quoad, donec, quamdiu ............................... 2556. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 257

TEMA XXXVIESTILO INDIRECTO

1. Estilo directo e indirecto ...................................................................... 2612. Estilo directo ......................................................................................... 2613. Estilo indirecto...................................................................................... 2614. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 263

Solucionario .............................................................................................. 265Selección de periodos cortos para práctica de traducción .............. 299Solucionario .............................................................................................. 305Vocabulario obligatorio .......................................................................... 311

GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA

14

00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 14

Casos

N.= Nominativo

V.= Vocativo

Ac.= Acusativo

G.= Genitivo

D.= Dativo

Ab.= Ablativo

Funciones

S.= Sujeto

C.D.= Complemento directo

C.I.= Complemento indirecto

C.N.= Complemento del nombre

C.C.= Complemento circunstancial

Géneros

m.= masculino

f.= femenino

n.= neutro

Números

sing.= singular

pl.= plural

Autores

Cat.= Catón

Cel.= Celso

Cés.= César

Cic.= Cicerón

Curc.= Curcio Rufo

Dist. Cat.= Dística Catonis

En.= Ennio

Eutr.= Eutropio

Fed.= Fedro

Gel.= Aulio Gelio

Hier.= Jerónimo

Hor.= Horacio

Isid.= Isidoro de Sevilla

Iuv.= Juvenal

Luc.= Lucano

Lucr.= Lucrecio

Marc.= Marcial

Ov.= Ovidio

Nep.= Cornelio Nepote

17

ABREVIATURAS

001.Introduccion:001.Introduccion 03/08/10 09:48 Página 17

Pl.= Plauto

Plin. Joven= Plinio el Joven

Plin. Viejo= Plinio el Viejo

Prop.= Propercio

Pub. Sir.= Publilio Siro

Quint.= Quintiliano

Sal.= Salustio

Sén.= Séneca

Suet.= Suetonio

Tac.= Tácito

Ter.= Terencio

Liv.= Tito Livio

Var.= Varrón

Veg.= Vegecio

Virg.= Virgilio

GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA

18

001.Introduccion:001.Introduccion 03/08/10 09:48 Página 18

Tema VII

SINTAXIS DE LOS CASOS. NOMINATIVO.VOCATIVO

07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 71

ESQUEMA

1. Casos y funciones.2. Nominativo. Caso del sujeto.

2.1. Nominativo predicativo. Con los llamados verbos copulativos.

2.1.1. Intransitivos.2.1.2. Transitivos.

2.1.2.1. Apelativos.2.1.2.2. Electivos.2.1.2.3. Estimativos.

3. Nominativo como sustituto de otros casos.4. Vocativo.5. Ejercicios de autoevaluación.

07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 72

73

1. CASOS Y FUNCIONES

Las diversas funciones sintácticas de los nombres son expresadas en latínpor medio de los casos, esto es, las diversas formas que adoptan las palabrasflexivas. Los casos podían expresar dichas funciones sin preposición, pero seemplearon algunas para matizar algunas funciones circunstanciales.

2. NOMINATIVO

Fundamentalmente el nominativo es el caso del sujeto y, en consecuencia,de todas las palabras que conciertan con él. Al estudiar las oraciones de infi-nitivo encontraremos una excepción a esta regla: se trata del infinitivo conacusativo.

Eis omnis aetas gravis est (Cic.) Para ellos toda edad es gravosa.

• Como el sujeto aetas van en nominativo omnis (atributivo) y gravis(atributo).

• Micipsa filius regnum solus obtinuit (Sal.) Micipsa, su hijo, obtuvosolo el reino.

• El sujeto Micipsa lleva como aposición a filius y como predicativo asolus, también en nominativo.

2.1. Nominativo predicativo

En el ejemplo anterior aparece un nominativo predicativo (solus). Puededarse con cualquier verbo, si bien es más frecuente con los llamados verboscopulativos (su función es parecida a la del verbo sum). Dentro de ellos haydiferencias:

1. Intransitivos cuyo significado alude a un estado o situación: fio llego aser, maneo permanezco, videor parezco

1. Multa ignoscendo fit potens potentior (Publ. Sir.) Perdonandomuchas cosas el poderoso se hace más poderoso.

07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 73

1. Condiunt Aegyptii mortuos ut quam maxime maneant diuturna cor-pora (Cic.) Los egipcios embalsaman a los muertos para que los cuerpospermanezcan el mayor tiempo posible.

1. Sol Democrito magnus videtur (Cic.) El sol parece grande a Demócrito.

2. Verbos transitivos usados en pasiva con los siguientes significados:

1. 2.1. Apelativos: apellor, nominor, dicor soy llamado:

1. 2.1. Qui erant cum Aristotele Peripatetici dicti sunt (Cic.) Los queestaban con Aristóteles fueron llamados paripatéticos.

1. 2.2. Electivos: creor, eligor, designor soy elegido.

1. 2.1. Consules creati [sunt] L. Valerius M. Horatius (Cic.) Fueron elegi-dos cónsules Lucio Valerio y Marco Horacio.

1. 2.3. Estimativos: existimor, iudicor, habeor soy considerado.

1. 2.1. Fortes sunt habendi non qui faciunt sed qui propulsant iniuriam(Cic.) Han de ser considerados fuertes no los que hacen la injusticiasino los que la rechazan.

3. NOMINATIVO COMO SUSTITUTO DE OTROS CASOS

Como indica su nombre, la función primera del nominativo era nombraruna palabra, y de ahí que realice funciones propias de otros casos

Cum dico princeps (Plin. Jo.) Cuando digo príncipe.

• Princeps va en nominativo en lugar de principem como C.Direct. de dico.

Postremae duae litterae quae sunt in optimus (Cic.) Las dos últimas letrasque hay en optimus.

• Optimus está por optimo.

4. VOCATIVO

Se utiliza para la expresión de la llamada y de la exclamación. Suele irentre comas. También van en vocativo las palabras que conciertan con otraen ese caso.

Quid ais, homo levior quam pluma, pessime et nequissime? (Pl.) ¿Quédices, hombre más ligero que una pluma, pésimo y malvadísimo?

• Con homo, que está en Voc., conciertan los atributivos levior, pessimey nequissime.

O Navis, referent in mare te novi fluctus (Hor.) Nave, te volverán a llevaral mar nuevas olas.

GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA

74

07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 74

5. EJERCICIOS DE AUTOEVALUACIÓN

Manent immota tuorum fata (Virg.)

Omnes rectae animi affectiones virtutes appellantur (Cic.)

Ego primam partem tollo, nominor quia leo (Fed.)

Cato esse quam videri bonus malebat (Sal.)

Iratus potest non esse iracundus; iracundus potest aliquando iratus nonesse (Sén.)

Constantio mortuo, Constantinus in Britannia creatus est imperator(Eutr.)

Omni in re consensio omnium lex naturae putanda est (Cic.)

Zaleucus apud Locrenses prudentissimus habitus est (Val. Max.)

T. Pomponius sic Graece loquebatur ut Athenis natus videretur (Nep.)

Nudi omnes nascimur, nudi morimur (Amb.)

Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem (Virg.)

O lux Dardaniae, spes o fidissima Teucrum, quae te tantae tenueremorae? (Virg.)

Aequam memento rebus in arduis servare mentem, moriture Delli (Hor.)

Serva, Iuppiter et me et meum natum mihi (Pl.)

Vides, hospes, quae spatia caeli peragraverim, quae maris quaeve terra-rum (Floro)

Crudele gladiatorium spectaculum et inhumanum videri solet (Cic.)

Cato esse quam videri bonus malebat (Sal.)

In India ei qui sapientes habentur nudi aetatem agunt (Cic.)

Ascanius novam urbem sub Albano monte condidit, quae Longa Albaappellata est (Liv.)

Postquam tantam rem Marius sine ullo suorum incommodo peregit,magnus et clarus antea, maior atque clarior haberi coepit (Sal.)

SINTAXIS DE LOS CASOS. NOMINATIVO. VOCATIVO

75

07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 75