munduko apoarmatuak - core.ac.uk · munduko apoarmatuak 4 emididoen familiaren barruan 36 espezie...

MUNDUKOAAPPOOAARRMMAATTUUAAKK

BIODIBERTSITATEA

MUNDUKOAPOARMATUAK

Egilea: Fernando Pedro Pérez.Itzultzailea: Pilar Llamazares Argitaraldia: ADEVE

Kolaboratzaile: Mariano Sánchez Lehen argitaldia: 2008ko maiatza ISBN: 978-84-92401-21-5 Legezko gordailua: BI-421-08

A.D.E.V.E.

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAKDEFENDATZEKO ELKARTEA

Egilea: Fernando Pedro Pérez

3 ADEVE

NOLA EZAGUTU?:Apoarmatu istilzalearenoskola iluna da, bizkarraldean puntutxoedo lerro hori-horiak ditu eta sabelaldeangris-horixkak. Gorputz luzanga eta zapaladu, atzetik aurretik baino zertxobait zaba-lagoa; oskola plaka korneoz osaturikdago, eta apoarmatu gazteek kila modu-

koa dute erdialdean, zaha-rrez ez baina. Bizkarraldea

eta petoa zuntz-kartilagozko lotailuenbidez atxikitzen zaizkio elkarri, eta horre-gatik bi atalak mugitu ahal dira. Buruailuna da orbain horiekin, eta lepoa horia dabehealdean orbain beltzekin. Hankak sen-doak dira, hatzamarrak palmeatuak dira

eta erpe luzeak dituzte, eta haiek eta isa-tsa beltzak dira orbain horiekin; arren isa-tsa emeena baino luzeagoa da. Isatseanezkatatxoak dituzte.Emeak arrak baino gehiago hazten dira.Burua eta lepoa 9 cm-ko luzera izaten diraeta isatsa 8 cm-ko luzera; oskola gehienezere 30 zentimetro luze izaten da eta kilobat izaten du, baina normalean ez da hel-tzen 20 cm-ra eta 700 gramora.Arren petoa ahurra da eta emeena laua.Bizkarraldeko oskola obala da eta 38 plakakorneo izaten ditu: 5 bizkarrezurreanzehar, 8 alboetan eta 25 ertzetan.Ahoan moko sendo eta zorrotza du, hotzgabea.BIOLOGIA: Udaberri hastapenetan negu-ko gordelekutik jalgitzen dira, bikoteak sor-tzen dira eta arrek emeak estaltzen dituz-

te, hala lehorrean nola uretan. Uztail alde-ra, emeek 5-13 arrautza erruten dituzteeurek egindako zuloetan, 15 cm-ko sako-nera, uretatik askorik urrundu gabe. Lurraheze ez badago, gerri-besikulek jariatzenduten likido batez bustitzen dute. Arrautzakerrun ondoren, lurrez estaltzen ditu etagero zorua leuntzen du oskolaren sabelal-deaz, zuloa disimulatzeko.Arrautzak zuriak dira, oskol gogorrekoakdira, 3-4 zentimetroko luzera eta 2-2,2 cm-ko zabalera izaten dira, eta 5-8 gramobitartean eduki ohi dituzte.Apoarmatu umeak arrautzetatik irten arteigarotzen den denbora giro-tenperaturarenaraberakoa izaten da, baina orokorreanhiruzpalau hil igarota azaltzen dira mundu-ra. Hori gertatzen denean umeek 5-6gramo izaten dituzte, artean oskola (arre-

4MUNDUKO APOARMATUAK

Emididoen familiaren barruan 36 espezie daude. Ipar Amerikan, Europan,Asiako Mendebaldean, Afrikako Iparraldean eta Argentinan zehar banaturik

daudenak urtarrak edo erdiurtarrak dira. Ibaietan, baso-erreketan, istingadietaneta zingiretan bizi dira.Beren koloreak aldakorrak dira: grisak, oliba-kolorekoak, nabarrak, sarritanhoriz, laranjaz, gorriz edo zuriz nabariak. Bere oskola ondo garatua dago eta 24ezkutu marginal eta bular-oskolan 12 ezkutu dauzka. Bere oinak eta besoakpalmatuak dira.Urtero bi errunalditan edo gehiagotan, 3 arrautzatik 8 arrautzara zailak etahauskorrak jartzen dituzte. Espezie guztien dieta orojalea da.

EMYDIDAE FAMILIA

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:

ReptiliaAnapsidaChelonii

FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeEmys Orbicularis

APOARMATU ARRUNTAEmys orbicularis

uretako landareen sustraien artean, etalozorrotu egiten dira. Adituek egiaztatu dute umeek arrautzakizan zirela leku berean igarotzen dutenak

negua; helduek, aldiz, zingira eta ibaietakohondoko basatzara jotzen dute. ELIKADURA: Oso trebea da igerian etauretako denetariko arrain txikiak, igelak,

6MUNDUKO APOARMATUAK5 ADEVE

beltzeska, orbain horiekin) biguna izatenda, eta 4 zentimetroko luzera izaten dirasoilik. Apoarmatu helduak baino biribilago-ak dira gorputzez, isatsa luzeagoa duteeta orbain horiak biziagoak dira.Jaio eta berehala amorru handiarekinjaten hasten dira, denetarik harrapatzendutela, uhandre-umeak, apaburuak,barraskiloak eta mota askotako intsektutxikiak, eta ondorioz azkar asko haztendira. Izan ere, bi urteren buruan 13-21gramo inguru izaten dituzte eta 5 zentime-troko oskola izaten dute. Bi urte geroago,lau urte dituztela, 90 gramo izaten dituzteeta oskola 7-8 zentimetroko luzera izaten

da. Arrak 6-8 urterekin izaten dira ugaltze-ko gauza, eta emeek denbora luzeagoabehar izaten dute, 15 urterekin iristen bai-tira heldutasun sexualera. Berrogei urteizan artean hazten dira; geroztik ez diragehiago hazten, baina oraindik urte luzezbizi izaten dira, bai badakionu batzuk ehunurte baino bizitzen direla. Rollinat ikerlaria-ren ustez 120 urte inguru bizitzen da, etaberaz berau da Europako animalietatikgehien bizi dena.Udazkenak aurrera egin ahala egunakgeroago eta hotzagoak izaten dira, etaorduan apoarmatu istilzaleak zingira hon-doetako basatzan ezkutatzen dira, edo

APOARMATU ARRUNTA

HEDAPENA: Esan bezala, apoarmatuistilzalea espezie zaurgarritzat jo duGalzorian dauden Espezieen EuskalKatalogoak, Euskal Herria osoanGorbeiako Parke Naturaleko Goiuriko ur-jauzian soilik aurkitu delako; dena den,baliteke kutsatu gabeko beste urgunerenbatean ere bizitzea, apoarmatuak nekezikusten baitira. Apoarmatu honen kopuruahorrenbesteraino urritu izanaren arrazoiakondokoak dira: ibai eta hezeguneen narria-dura (tamaina ertaineko urmaelak idor-tzea), nekazaritzan pestizida gehiegi era-biltzeak ura kutsatu izana, nekazaritzaestentsiboa, eta isilpean indibiduoak bil-tzea. Apoarmatu hau lurralde zabalean bizi

da, Afrikako iparraldetik Aral itsasoraino,Europako hegoalde osoa harturik.Frantziako hegoaldean badaude populaziobatzuk, bai eta Europako ekialdeko hain-bat aldetan ere, eta Baltikoraino ere heda-tzen da. Alpeetan, ordea, ez dago, bainaiparrerago, Europako erdialdean, bai,seguruenik ere jendeak ekarrita. Hala ere,zabal hedaturik egon arren, oso urria daeta geroago eta gaitzago da ikusten.Horregatik, Europan babespean jarri daapoarmatu istilzalea, BernakoHitzarmeneko II. eranskinean etaHabitatari buruzko Gidalerroaren II. eta IV.eranskinetan sartu baita.


uhandreak eta apa-buruak ehizatzenditu, eta intsektuakharrapatzen ditu zela-tan, eta horiez gaine-ra basatzan eta ure-tako landareen arte-an arakatuz antzema-ten dituen zizareak,krustazeoak eta lar-bak ere jaten ditu.Harrapakinak hankezerauzten ditu, eta zatihandiak oso-osorikirensten ditu.HABITATA: Apoarmatu istilzalea uretakoespeziea da funtsean; apiriletik urrira bitar-tean ur geldietan edo korronte txikikoetanaurki daiteke, beti ere landaretza oparoadagoen tokietan, azkar ezkutatu beharbadu ere. Zingiretan eta erreketan ere bizida. Ur-ertzean edo ur-bazterreko harri etaenborren gainean eguzkia hartzea gusta-

tzen zaio. Oso izukorra da eta gehienetanburua eta lepoa baizik ez ditu izaten urgainean. Arriskurik sumatzen badu, hon-doratu egiten da beheko landaretzan edobasatzan ezkutatzeko.Adituek animalia nahikoa adimentsutzatdute; nahiago du beroa hotza baino, etaeguraldi hotza dagoenean ez da irtetenbere gordelekutik.

APOARMATU ARRUNTA

9 ADEVE

EZAUGARRIAK: Clemmys guttatak oskolbeltz bat okertu samarra du, hori-argia kolo-reko puntu txikiez sakabanaturik. Alerikzaharrenek beren oskoletan dituzten maku-la horiak oso lausoturik daude. Baina osoarraroa da ale zeharo beltzak aurkitzea.Beren gorputzadarrak eta burua gris-koloreilunekoak edo beltzaxkoak dira eta horimakula txikiak irregularki banaturik dauzka-te.Bere plastroiak hori edo laranja samarrakoloretakoa, beltza-koloreko orban obalatuberezia aurkezten du, eta bere ertzearengainean beltza-koloreko makula luzeakdaramatza.Dortokakumeek urdin beltzaxka koloretako-ak dira eta bere oskolaren plaka banatanhoria-koloreko puntu bakar batekin, orno-plakak izan ezik. Emeengan begiak horiedo laranja koloretakoak dira eta arrenganbeltzak.

Bere oinen artean dauden uretako mem-branek, uretako bizimodua jarraitzen dutelaesaten digute. Arrek begi marroiak, barbuta marroixka etaberen isatsa emeenak baino luzeagoa etalodiagoa dauzkate eta kloaka isatsako pun-tara arte egokitu gaberik dago.Emeen begiek kolorea laranja, barbulahoria dauzkate, eta beren plastroiak arre-nak baino luzeagoak eta konbexu sama-rrak dira.TAMAINA: Tamaina handiena 12,5 zenti-metroko luzera izatera ailegatu ohi da.BIOLOGIA: Dortoka uretakoa da oso,baina batzuetan lurrean, belardi hezeetan,eta kanaberadietan aurki daiteke. Basohostotsuak zeharkatzen diren ibaietakoerrekastoetara joaten da.Narrasti batentzako tenperatura hotzakjasotzeko gai da. Bere banaketa-aldeakIparamerikako Ipar kostaldera arte heda-

PUNTU HORIAK DITUEN KLEMIDOAClemmys guttata

tzen du eta ikertzaileek espe-zie honen kopulak 8- tik 10-ra graduko ten-peratura ikusi dituzte.

Udako hilabete beroetan,batez ere Floridako hegoaldeko dortoka-populazioa uretako ibilbide moteletako loka-

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeClemmysGuttata


tzaren azpian edo ureta-ko karraskarien meazu-loetan estibatzen dira.Espezie honetako kopu-lak Martxoaren etaMaiatzaren artean ezdiren ur sakonetan edourmaeletako bazter lohi-tsuetan gertatzen dira.Kopula egin baino lehenestalketaren erritualaegiten dute, horretarako,arrak emea usaintzendu, lurraren kontra bul-tzatzeari ekin ohi dio eta bere inguruan igeriegiten du.Batzuetan arrak emeari urrutitik jarraitzendio eta kopula egiten duten bitartean arrakemea atzetik estali ohi du.Errunaldiak Ekainean gutxi gora-beheragertatzen dira. Eme batek bi errunaldi eginohi du. Ekintza hauetan 6 arrautzatik 8arrautzara bitartean zuriak eta oso txikiakezartzen ditu (17 milimetrotik, 32 milimetro-ra bitarteko tamaina du). 60 edo 80 egunenbat behar dituzte eklosionatzeko, dortoka-kumeak jaiotzean 2,5 zentimetroko luzeraizan ohi dituzte eta 5 gramotik 8 gramora

inguruko pisua dauzkate. Isatsa ere osoluzea daukate. Nabargarria da, halaber, 23graduko aldakerik gabeko tenperaturabatean bakarrik arrak jaiotzen direla etaaitzitik, 28-30 graduen artean bakarrikemeak.Sarritan, dortokakumeak beren lehenengonegua jaio diren habian hibernatuz geratuohi dira.HABITATA: Bai ibaietan, bai urmaeletaneta bere inguruan bizi ohi da.ELIKADURA: Espezie orojalea da, urgezetako krustazeoak, intsektuak, zapabu-ru txikiak, uretako landareak eta alga berde

haritsuak jaten ditu.BANAKETA: Apoarmatu hauoso hedatua dago: AEBkoEkialdean, Ontarioko etaMaineko Hegoaldetik,Iparamerikarren Atlantikokokostaldean zehar zabaldi osotikFloridako Iparraldera ailegatuz.Baita Ontarioko Mendebaldean,New Yorkeko Estatuan,Pensilvanian, Ohion, IndianakoIparraldean eta Michiganen,Illinoisko Iparraldera arte, ere.

PUNTU HORIAK DITUEN KLEMIDOA

EZAUGARRIAK: Basokoapoarmatuak daukan arraul-tza-formako oskola luzeagoa da zabala-goa baino, bizkar-plaka handiak eta naba-riak, piramidalaren itxuraz, ingurutik atera-tzen diren eraztun zentrokide era ildo erra-diatu askotik zizeldurik daude. Bere izena“insculpta” ildo erradiatu hauetatik dator. Bere atzeko bazterreko-plakak horzdunakdira oso, eta bere bizkarraldeko zentrotikkonkorraren itxura daukan bularka batpasa ohi da.

Bere aurpegia zimurtsua da,tonu horixka zikina edo

marroi-grisaxka ditu, pleura-plakaren gai-nean lerro beltzak era horiak dauzka.Plastoiaren kolorea horia da, baina plakabakoitzaren gainean iluna-koloreko orbanirregularrak aurkezten ditu.Bere atzeko bazterrak papar luzea dauka.Bere gorputzadarren koloreak marroi-ber-dexkak dira, laranja-koloreko gunearekineta behatz guztiak, igeri-mintzien bidez,haien artean loturik daude. Bere azazkalak

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeClemmysInsculpta


BASOKO APOARMATUAClemmys insculpta

11 ADEVE

13 ADEVE

oso garatuak dira eta har-tzen dituen harrapakinakurratzeko balio dituzte.Lepoko larrua laranja edohorixka-kolorekoa da. Bereaurreko hankek plakalodiak edo ezkatak dauzka-te.Apoarmatukumeek marroiedo grisaxka koloretakoakdira, hankak laranjak etabere bizkarraldea luzeagoada zabalagoa baino.Espezie honek benetakodimorfismo sexuala erakus-ten du. Arren itsatzak eme-enak baino luzeagoak eta lodiagoak diraeta arraren bular-oskola konkaboa da, etaemearena ordez, konbexoa da. Halaber,arren aurreko hanketako ezkatak emee-nak baino handiagoak eta lodiagoak dira.Halaber, beren azazkalak garatuagoakdira, emeenak baino.Ez da deskribatu subespezierik.TAMAINA: 14-23 cm-ko luzera izatera irits

daiteke.BIOLOGIA: Goizero edozein basoko soil-gunetan eguzkitan jartzea, beroa hartze-ko, gustatzen zaio. Oso beroak eta leho-rrak diren Udanetan, estibatzera joan ohidira eta Neguan zehar, Udaberriko etorre-ra arte lozorrotu ohi dira.Beren ugaltze-garaia Udaberrian, martxo-aren erdialdetik, gertatzen da eta batzue-

BASOKO APOARMATUA

tan Udazkenean (Irailaren amaieran, bainadena den, garai honetan nahiko arraroada).Estalketa araldiko dantzarekin hasten da,arrek eta emeek, astiro-astiro lepoa luza-tuz eta burua altxatuz elkarri hurbiltzendiote. Bata bestearen ondoan dagoenean(20 zentimetroren bat) burua makurtzendute eta ezkerretatik eskuinetara mugituohi dute. Mugimendu pendular horiek biordu edo gehiago iraun ditzakete.Arrak batzuetan, oldakorrak dira oso,baina orokorrean ekimena hartzen dute-nak, emeak dira.Estaldia ia-ia beti uretan gertatzen da,arrak kopula egiten duen bitartean emea-ren oskola (lau hankekin) besarkatzen du.Arrak buruan dauzkan plaka nabariak edu-kitzeagatik eta bere oskolaren konkabota-sunagatik, emea esagutzen ditu.Emeak, Maiatzaren amaieran edoEkainean, 4 arrautzatik 18 arrautzara ezar-

tzen ditu (loditsuak dira), arrautza bakoi-tzak 26-tik 40-ra mm-ko diametroa du.Handik 80 egunen barru eklosionatukodira eta kumeak jaiotzen dira.HABITATA: Basoetan, zona hezeen ondo-an bizi ohi dira. Basoko apoarmatuek izu-garrizko orientatzeko sena daukate etaedozein leku ezezagunetatik beren bioto-poa aurkitzeko gai dira.ELIKADURA: Bere elikadura belarjalea dabatez ere. Belarrak, alga haritsuak, hosto-ak eta fruitu eroriak jaten dituzte. Noizeanbehin dietan edozein intsektu edo deskon-posizioan dagoen edozein ugaztunen edohegaztiren gorpua jaten dituzte.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada, herri honetan banaketan handia dauka:Eskozia Berria, Virginia, Ontariotik,Grandes Lagosen, Yorken, Ohion,Michiganen, Monessotan eta Iowako Ipar-ekialdean.


15 ADEVE

EZAUGARRIAK: Ur gezetako dortokahau goiko aldearen oskol oliba-kolorekoaedo marroi-kolore ilunekoa da, eta azpikoaldean edo plastroian jeneralki bere larruagrisaxka da, batez ere buruko goiko alde-an, baina bere lepoak eta hankek tonularua daukate.Apoarmatukumeen oskola marroiak edooliba koloretakoak dira, bazterreko-plakenertzearen gainean horia-koloreko orbanakikus ditzakegu, eta beren plastroiak horiakdira.Bi subespezie daude: alde batetik Clemysmarmorata marmorata, Hego KolunbiaBritaniarratik San Franziskora bizi da,halaber, Nebadako Mendebaldean. Etabestetik Clemys marmorata pallida,

Hegoalderantz bizi dena, San FranziskotikHego Kaliforniara arte.TAMAINA: Bere oskolak 9 cm-tik 18 cm-raneurtzen du.BIOLOGIA: Clemmysen lau motako espe-zierik uretakoena da. Denbora asko gaine-ko egurretan edo uretako landareen arte-an pasatzea gustatzen zaio, baina edo-zein zarata entzuten duen bezain lasterur-azpian sartzen da eta bera ikustea osozaila da.Martxoaren eta maiatzaren artean ugal-tze-garaia gertatzen da, bizi den latitudea-ren arabera. Orduan estalketak gertatzendira eta apirilaren amaietatik abuztura arteerrunaldiak hasten dira. Habiak urmaele-tako bazterretan edo urak ez dituen ibaien

MARMOL-APOARMATU Clemmys marmorata

bideetan hartu eta ondo finka-turik dauden lekuetan daude. Emeak han-txe, batetik hiru errunaldira arte jartzenditu, errunaldi bakoitzean 3 arrautzatik 11arrautzara bitartean ezartzen ditu.Arrautzak luzangak, gogorrak eta zuriakdira, 22 eta 35 mm-ko diametroa neurtzendute. Inkubazioaren iraupenak 70-80 egu-nen artean iraun ohi du, handik aurrerajaiotzen diren kumeek 25 milimetroko luze-ra neurtzen dute eta 5-tik 8-ra gramokopisua dute.HABITATA: Paduretan, ur-laster geldoetaneta ureztaketako kanaletan bizi da. Leku

hauetan uretako landare askoeduki behar da ondo ezkutatzeko eta eznabarmendu pasatzekoEzohikoki 1800 metro-ko altuera ur-lasterargietan eta nahiko azkarretan aurki daite-ke.ELIKADURA: Bere elikadura orojalea da,intsektuen larbak, uretako krustazeoak,eta arrainkumeak asko gustatzen zaizkio.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak IparAmerikako kostaldeko mendebaldea,Nebada, Kolunbia Britaniarra, etaKalifornia osatzen ditu.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeClemmysMarmorata


17 ADEVE

EZAUGARRIAK: Bere oskola konkortusamarra eta nabar-gorrixka koloretakoada. Bere plastroia marroia eta batzuetania-ia beltza da. Bere plaka guztiak luzea-goak dira, zabalagoak baino. Bere burutxikia marroi-kolore ilunekoa da etabegien atzetik izugarrizko orban horixkadauka. Aurreko hanketan ezkata lodiaketa azazkal luzeak eta zorrotzak ditu.Dortokakumeak, dortoka helduekin kon-paratuz, oso desberdinak dira. Berenoskola marroi uniforme koloretakoak diraeta zentral aldean, plastroia horia, orbanilun batekin daukate.TAMAINA: Bere oskola 8-tik 11,4 cm-ra

luzera izatera irits daiteke.BIOLOGIA: Egunaren beroen orduetanekintza handia egiten du, izan ere, berakbeste Clemmysen motatako kideek bainoberotasun gehiago behar du.Bizi den enborraren gainean eta urmaele-tako gaineko landareen gainean eguzki-tan jartzen du, uztaila ailegatzean, gorde-lekuetara hibernatzera baztertu ohi da,gordeleku hauek, marraskariek uztendituztenean haiek joaten dira, harrienazpian edo urmaeletako bazterretan dau-den enbor erorietan gordelekutzat har-tzen dituzte. Uztailean eta abuztuan berohandia dagoenez estibatzeko ohitura

MUHLENBERG-EN APOARMATUAClemmys muhlenbergii

daukate.Bere estalketa ikustea ez da batere erra-za. Emeak landaretzaren artean kamufla-tu egiten dira eta arrek emeak aurkitzekodenbora ematen dute. Maiatzaren etaekainaren artean, uretan bakarrik akopla-mendua gertatzen da. Errunaldiak ekai-naren erdialdetik uztailaren amaieraraarte gertatzen dira.Eme bakoitzak errunaldi bat bakarrik egi-ten du, 3 arrautzatik 6 arrautzara bitarte-an ezartzen ditu, arrautzek oskol bigunadaukate 15 mm-tik 30 mm-ra bitarteanneur dezakete.Arrautzak abuztuaren amaieran edo irai-laren hasieran eklosionatzen hasi ohidira, baina bere banaketa-aldeetakoeskualderik hotzenetan dortokakumeanjaio ondoren, lurrean geratzen dira eta

datorren Udaberrira arte ure-tara ez dira joango.HABITATA: Gelditurik dauden uretan bizidira, baita landaretzaz beteta daudenurmael txikietan, itsasoko mailaren eta1200 metroko altitudearen artean aurki-tzen duten uretan, ere.ELIKADURA: Dortoka hau orojalea da.Intsektuak, zapaburuak, arrainkumeak,uretako erraboilak, algak edo uretara baiaeroriak jaten ditu.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada. Bere banaketa-aldeaMasachussetseko Mendebaldean etaConnectican, New Yorkeko Ekialdeandago. Hegoalderantz, Pensilvanian, NewYerseyn, Virginian, Ipar Carolinan,Tennessen, Marylanden eta Delawarenaurki dezakegu.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeClemmysMuhlenbergii


19 ADEVE

EZAUGARRIAK: Iparamerikako ure-tako dortoka hau, Europako apoar-matuaren antzekoa da (Emys orbicu-laris), baina handiagoa da, 27 zenti-metroko luzera izatera irits daiteke etaeuroparra, aitzitik, 20 zentimetrokoluzera izatera ailega daiteke.Bere oskola luzanga eta leuna da. Zermotatakoa den jakiteko onena dabere oskolaren kolorea aztertzea,beltz-urdina da, horixka-kolorekopuntu ugari irregularki banaturik ditu.Bere bazterreko-plaketan puntu ugariagoakdira.Bere burua, lepoa eta hankak nabar-grisax-ka koloretakoak dira, baina beheko barailaketa eztarriak hori argi-koloretako deigarriaaurkezten dute. Lepoa oso luzea da.Dismorfismo sexual txiki bat badago, hauda: arren plastroia emeerena baino konka-boagoa da.TAMAINA: Bere oskola 13 zentimetrotik26,8 zentimetrora luzera izatera irits daite-

ke.BIOLOGIA: Espezie honek zeharo uretakoohiturak dauzka. Udaberriaren amaieranedo Udaren hasieran bere akoplamenduauretan gertatzen da. Eztei-geldialdia labu-rra da. Emeek, ekainaren erdialdetik uztai-laren amaierara arte beren arrautzak ezar-tzen dituzte. Denbora honetan zehar erru-naldi batetik hiru errunaldiaren bitarteanegiten dituzte, errunaldi banatan 6 arrau-tzatik 7 arrautzara bitartean ezartzen dituz-

BLANDING-EN APOARMATUAEmydoidea blandingii

te. Arrautza bakoitzak arrau-tza-oskol zimeldua du eta 25 mm-tik 35mm-ra bitartean neurtzen du.Inkubazio labur bat pasa eta gero (65-80egunen artean) arrautza gehienak Iraileaneklosionatu ohi dira. Beranduko arrautzakurriaren hasieran eklosionatzen dira,orduan jaioberriak haien gordelekuetandatorren udaberriara arte hibernatu ohidute.HABITATA: Ur-laster lasaiagoak diren ibai-tan bizi da, ur-landaredi ugari dagoen lekue-tan. Lakuetan, urmaeletan eta istingadietanikus daiteke.ELIKADURA: Bere dieta haragijalea da:uretako krustazeoak, zapaburuak, bareak,baraskiloak, arrainak eta intsektuak jatenditu, baita uretako landareak ere.BANAKETA: Ipar Amerikako ur gezetakodortokaren espezierik iparraldekoena da,

izan ere AEB-ko Iparraldeaneta Kanadako Hegoaldean, Ontarion, LakuHandienetan, Nebraskan, Iowan etaMissouriko Iparraldean. New YorkekoEstatuan, Massachussetsen eta NewHampshire eta Maineko Hegoaldean.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeEmydoideablandingii


21 ADEVE

EZAUGARRIAK: Dortoka kaxa arruntariere amarikar terrapenea esaten dio, leho-rreko espezie bat da.Bere oskolak ezau-garri bereziak aurkezten ditu. Bere sorbal-da oso konbexua da, eta bere bular-osko-la (bere tamaina eta sorbaldaren tamainaluzera berdinak dira), bi alde mugikoko-rretan zeharka zatituta dago, modu bateanartikulaturik daude ezen haiek oskolarenaurreko eta atzeko bazterrekoekin lotzenbaitituzte eta horrela, gorputza oskol sen-doaren barruan sartuta geratzen da. Oskolpolitaren kolorea horia eta beltza da.Artikulazio honi ezker, bular-oskolarenaurreko eta atzeko gingilak mugi daitezke,eta mugimendu honek sorbaldaren aurre-ko eta atzeko bizkarraldekoak elkar uki-tzen dutela jarri.Animalia buldurtzen denean, burua, han-kak eta buztana oskolaren barrurantz,atzeratzen ditu , eta bular-oskolaren biertzak mugitzen ditu ,eta orduan hermeti-koki, korneo-plaken kutxa sendo batean

izten da .Bere buruaren kolorea eta bere gorputza-darrena, oskolarena bezalakoa da: erreti-kulo beltzak eta horiak daramatzate.Lehorreko dortoka guztiek bezala berenatzamar guztiek azazkal sendoak zulatze-ko dituzte.Sei subespezie deskribatu dira, haietarikolau Ipar Amerikan eta beste biak Mexiko-n. Terrapene carolina carolina dortoka kaxaarrunta da. Maine-ko Hegoaldean,Georgiako Hegoalderara arte aurkitzenda, baita Michigan-en, Illinois-en etaTennesse-n ere.Terrapene carolina bauri. Floridako dorto-ka kaxari deitzen diote, izan ere Floridakolurralde txiki batean bizi da. Bere oskolakmarrazki deigarriak eta marra argi bere-ziak buruko alde bakoitzean aurkeztenditu.Terrapene carolina major. Golkoko dortokakaxa bezala ezaguna, Mexikoko Golko-kokostaldeko lautadetan Florida-ra arte aur-

DORTOKA KAXA ARRUNTATerrapene carolina

kitzen baita. Subespezie guztiengandikhandiena da, izan ere 20 zentimetrokoluzera izatera irits daiteke.Terrapene carolina mexikarra. EkialdekoMexiko-ko dortoka kaxari esaten diote.Mexiko-ko eskualde txiki batean,Tamaulipas-eko Hegoekialdean, San LuisPotosi-ko Iparraldean eta Veracruz-ekoIparraldean bizi da eta.Terrapene carolina triunguis. Subespeziehau Missouri-n, Texas-eko Hegoaldean,Alabamara arte bizi da. Bere oskola oliba

eta grisaxka koloretakoen artean dabil.Terrapene carolina yucatana. Yucatan-godortoka kaxari esaten diote. Bere banake-ta-aldeak Yucatan penintsula osatzen du(Campeche, Quintana Roo eta Yucatan).Bere oskola marroi-kolore ilunekoa, luzan-ga eta konkortua da oso.TAMAINA: Bere oskola 20 cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Akoplamenduaren erritualzaila egin ondoren, kopula egitean, arrakemearen lepoari kosk egin ohi dio.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTerrapeneCarolina


23 ADEVE

Maiatzaren eta ekainaren arte-an errunaldia gertatzen da.Emeek hiru errunaldi egiten ohidituzte, 3 arrautzetik 8 arrau-tzara (luzeak eta oso txikiak)bitartean ezartzen dituzte. 21mm-tik 30 mm-ra bitarteanneur dezakete. Inkubazioak 80egun baino gutxiago irautendu, ekintza hau gertatu ondo-ren dortokakume txikiak jaio-tzen dira. Kumeak dortoka hel-duak baino koloretsuagoakdira.HABITATA: Lautadetan ,landa-redi ugari dagoen lekuetan bizi-da.Lautada handietara ,alubioiez beteta etalandaredi ugari dauden lekuetara, joatenden dortoka kaxa lehorreko espezie batda. Eguneko lehenengo orduetan eragin-korra da oso.

Animalia termofiloa da, beroa maite du,sarritan eguzkitan termoerregulatzekodago, goizeko lehenengo orduetan batezere, eta bero handia ez dagoen egunetanegun osoa ematen du eguzkitan, leku

DORTOKA KAXA ARRUNTA


EZAUGARRIAK: Nelsonen dortoka kaxa,dortoka kaxa txikia da. Bere oskola konkor-tua da oso, baino goiko aldean nahikozapal-dua da. Bere kolorea marroi-argia edo horix-ka da, eta horixka orban txikiez sakabanatu-rik dago. Bere aurreko bazterreko- plakak ezdira horzdunak eta bere plastroia handia da,beixa-kolorea edo horixka du, horia kolore-ko orban batzuekin. Bere larruak eta oskola-ren kolorea berdina du.Hankek, bai aurrekoak bai atzekoak, laubehatz eta behatzarteko mintzak dauzkate.Bi subespezie daude: dortoka kaxa puntea-keta (Terapene nelsoni nelsoni). Dortokahonek bere banaketa-aldearen hegoaldeanhartzen du, Pedro Pabloren eskualdeak,Nayariy eta Mexiko. Berak, bere oskolarenpuntu hori-kolore argiakoak, handiagoakdirelako ezaugarri ditu. Baina beste subes-pezieek dauzkan puntu hori-koloretakoakurriagoak dira (Klauber-en dortoka kaxa).Klauber-en dortoka kaxa (Terrapene nelsoniklauberi). Sonoratik Hego-mendebaldera etaSinaoako Ipar-mendebaldean, Terreosarenondoan dago. Bere oskolaren puntuakargiak, txikiak eta ugariak dira. Honek dituezaugarri. Halaber, subespezie T. nelsoninelsoni 1000 metrotako altitudera arte biziden bitartean T. nelsoni klauberi beti 1000metroren azpitik bizi da.TAMAINA: Bere oskola 15 cm-ko luzera iza-tera irits daiteke (gehienezkoa bezala).BIOLOGIA: Mexikoko baso-tropikaletako

hezeeguneak azko gustatzen zaizkio, bainahorretarako ez dute izan behar 1000 metro-ko altitudera baino gehiago.HABITATA: Leku hezeetan bizi da: zelaie-tan, errekastoetan, oso sakonak ez direnurmaeletan, ur landaredi ugari dagoenlekuetan.ELIKADURA: Espezie oportunista bat da,intsektuak, animalia hilik, landareak, fruituakjaten ditu, batez ere Udaberrian, izan erelandaretza goren aldian dago.Bere ugaltze-garaia eta errunaldiak urteosoan zehar gertatzen da. Dena den, emeekerrunaldi bakoitzean ez dituzte hiru arrautzabaino gehiago ezartzen (30 cm-tik 47 cm-rabitarteko tamaina du).Bere arrarotasunagatik espezie hauCITTES-eko Bigarren Gehigarrian sarturikagertzen da, eta hau dela kausa bere harra-paketa eta komertzializazioa debekaturikdaude.BANAKETA: Mexikoko endemikoa da.Nelson-en dortoka kaxa, bakarrik Sonorako,Sinaboako eta Nayariteko Mexikar probin-tzietan bizi da.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTerrapeneNelsoni


ospeletatik ihes eginez.ELIKADURA: Bere dietaorojalea da. Belarrak, frui-ta, barraskiloak, intsek-tuak eta zizareak jaten Neguan hibernatzera joa-ten da. Horretarako lekuapartatuak aurkeratzenditu, adibidez: zuhaitzenenbor eroriak, zuloakdituzten harri handiak,horrela egunik hotzeenakegoten da Udaberria ager-tu arte. Egun euritsuak direnean bere gor-delekutik ez dira joatenBANAKETA: Bere banaketa-aldeak IparAmerika osatzen du: AEB-ko Ekialdeanikus daiteke, Mainetik Floridara arte(Hegoaldetik), Missouri eta Texasera arte(Mendebaldetik).

Sarritan gatibualdian mantentzeko, kon-painia animaliatzat, harrapatu dute, bainasarritan lorategietara ihes egiten du, etamantentzen dituztenez, populazio ugal-tzaileak eta egonkorrak sortzen ditu, haugertatzen da nahiz eta bere banaketa-aldenaturalak ez izan eta urrun egon.

DORTOKA KAXA ARRUNTANELSONEN DORTOKA KAXA

Terrapene nelsoni

E Z A U G A R R I A K :Coahuilako dortoka kaxa-ren oskola, oso konkortua eta horixka-kolo-retakoa da. Bere plakak marra beltzekinmugaturik daude.Aurreko hanketan bost behatz dauzka etaatzekoetan, berriz lau behatz.Bere buruko kolorea marroi-grisaxka da,baina berdearen antzeko koloretakoa du etabere hanketako plakak horixkak dira.Apoarmatukumeen koloreak eta helduenakbaino biziagoak eta deigarriagoak dira. Bereoskola horia-koloreko puntuz beteta ager-tzen da eta begiaren atzeko bazterreandaukan marra horia tinpanoaren atzetik

hedatzen da.Espezie honek kloaka-poltsa

dauka eta errunaldiaren lekuan bustitzekoerabiltzen du (batez ere eguraldia lehorraeta beroa duenean).TAMAINA: Bere oskola 12 cm-tik 16,5 cm-ra luzera izatera irits daiteke.BIOLOGIA: Espezie urtarra da eta honek,bere hanketako behatzarteko mintzek esa-ten dizkigute.Udazkenean, irailaren eta azaroaren artean,eta udaberrian, martxotik maiatzara arte,araldi garaia gertatzen da. Emeek arrautzaeliptikoak ezartzen dituzte, arrautzarentamaina 1,7 mm-tik 33 mm-ra izaten da.Sakona ez den zulo txiki batean errunaldibatzuk egiten dituzte. Emeek arrautzak lan-dare-oinarri baten gainean jartzen dituzte.Errunaldi banatan 2-4 arrautzaren arteanezartzen ditu, errunaldiaren amaieratik 6egunen barru, arrautzak eklosionatu ohidira.HABITATA: Urak hartzen duen lekuetan,ibaiaren errekastoetan eta sakonak ez direnurmaeletan landaretzaz beteta bizi dira.Batzuetan uretako hiazintoen eta igebela-rren artean daude.ELIKADURA: Bere dieta orojalea da, bainaintsektuak, krustazeoak, uretan eta uretik atharrapatzen dituen arrain txikiak jaten dutebatez ere.BANAKETA: Mexikoko endemikoa da,bakarrik leku batean aurki daiteke: “CuatroCienagas” delakoa, Coahuilako probintzian.

COAHUILAKO DORTOKA KAXATerrapene coahuila

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTerrapeneCoahuila

27 ADEVE 28MUNDUKO APOARMATUAK

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTerrapeneOrnata

29 ADEVE

EZAUGARRIAK: Hezeguneetako lehorre-ko dortoka hau bere oskolaren goiko aldeanhoria-koloreko orno-marra dago, eta oskola-ren puntaren punta doa. Plaka bakoitzakhori-koloreko lerro finak erradiaturik ditu,marroi-kolore ilunekoa edo beltzaxka hon-doaren gainean.Bere plastroia oso luzanga da eta bereezkatek ez dituzte punturik, baina plakabakoitzaren gainean marra erradiaturikasko, itzal marroi-koloretakoa, dauzka.Kromatikoki espezie hau, Terrapene caroli-na baino erregularragoa da.Bere plastroiaren apainketa eta koloreakatzealdean daudenak ia-ia berdinak dira.Bere burua txikia eta marroi-koloretakoa da,halaber, puntu edo marra horiak daramatza.Aurreko hankek bost behatz dauzkate etaatzekoek berriz, lau.Arren irisa gorri-koloretakoa da, eta aurrekohanketako behatz lehenengoa barrurantzgiratzeko gai da, akoplamendua egitenduten bitartean, arrak emeari heltzeko.

Bi subespezie daude:Dortoka kaxa apaindu arrunta (Terrapeneornata ornata). Indianan eta WyomingetikEkialdera, Luisianara arte eta NewMexikora arte bizi da.Ezaugarritzat har dezakegu pleura-plakarenhamargarrena markaturik daukala, hantxe5-8 marra erradiatuen artean dauzka etailun-koloretakoak izanez.Basamortuko dortoka kaxa apaindua(Terrapene ornata luteola): Texasen (TransPecos-eko eskualdean), ArizonakoHegoaldean, Sonorako eta ChihuahuakoMexikar probintzietan bizi da. Sub-espeziehonek 11-14 marra erradiatuen artean aur-kezten ditu. Marra hauek pleura-plakahamargarrenaren gainean daude eta bereaspektua eta subespezie Testudo ornataornataren aspektua baino argiagoa etahorixkagoa da.Animalia helduek beren koloreak galtzendituzte.TAMAINA: Espezie txikia da eta bakarrik 14

DORTOKA KAXA APAINDUATerrapene ornata

cm-ko luzerara arte ailega daiteke.BIOLOGIA: Eguneko dortoka da, denboraasko eguzkitan eta leku lasaietan eman ohidu, normalean edozein zuhaixken ondoanegon ohi da (larrialdia balego zuhaixkanezkutatuko litzateke).Udaberrian ugaltze-garaia gertatzen da.Espezie honen akoplamendua oso luzea daeta erdi ordu baino gehiago dirau.Emeak, ernalduak izan ondoren, maiatzarenera uztailaren artean errunaldia egiten du.Horretarako lurrean sakona ez den habiabat zulatu ohi du, 5 edo 6 zentimetrokotamaina eta 2 arrautzatik 6 arrautzara bitar-

tean ezartzen ditu, 23 mm-tik 41 mm-rabitarteko tamaina du (arrautza nahiko han-dia da bere gorputzaren tamainarekin kon-paratuz).Ernalketa urri honek espezie hau harrapari-tzarako oso sentibera dela esaten du eta zermotatako zailtasun dagoen hondakin aleenpopulazioetan bere kideak berriz konpontze-ko.Inkubazioak 70 egun iraun ohi du, denborapasa eta gero dortokakumeak jaiotzen dira,urriaren amaiera hibernatzen dute eta dato-rren urtean, martxoara arte edo apirileraarte, ez dira esnatuko.


EZAUGARRIAK: Ur gezetako apoarmatuhonek, erdipurdiko tamaina du, begienondoan marra eta lerro hori asko dauzka,hemendik bere izena erretikulatua dator-kio.Bere irisa ere horia da. Bere oskola luzan-ga eta konkortua da, orno-plakak luzeago-ak dira, zabalagoak baino. Horixka-kolore-takoa edo nabar kolore ilunetakoak dira.Bere plastroi hori-kolore argiakoak, orbanilunetakoak dauzka, atzaparrak luzeak etabere hankak palmatuak dira. Honek ureta-

ko espezie bat dela esan nahi du. Berelarrua marroi-berdexka koloretakoa da etamarra horiak edo zuriak dauzka.Hiru subespezie daude: Ekialdeko apoarmatu erretikulatua(Deirochelys reticularia reticularia).Mississippi-ko Ekialdean bizi da. Sarritan,berak bizkarraldearen inguruan lerro horibat ezaugarri du eta halaber femoral-plakaeta uzki-plakaren artean puntu bat dauka.Florida-ko apoarmatu erretikulatua(Deirochelys reticularia chrysea). Bakarrik

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeDeirochelysReticularia


HABITATA: Bere habitata belardiezkoetan eta lautadetan (zuhaizikgabe) dago, non belar ugariak diren.Zuhaixka asko dauden lekuetara joa-ten dira, izan ere hantxe oso errazada ezkutatzea.ELIKADURA: Bere elikadura oroja-lea da, intsektu mota asko harrapa-tzen ditu: matxinsaltoak, kakalardo-ak, ehunzangoak, eta halaber, baiak.

BANAKETA: Espezie honen bana-keta-aldeak, AEB-ko Hegoaldea,eta Mexikoko Iparraldea ditu.Illinoisen, Iowan, Hego Dakotan,Wyomingen, Luissiana-ko Hego-ekialdean, Texasen, New Mexikon,Arizonako Hego-ekialdean etaSonorako eta ChihuahuakoMexikar probintzietan aurki daiteke.

DORTOKA KAXA APAINDUA

APOARMATU ERRETIKULATUADeirochelys reticularia

31 ADEVE

33 ADEVE

Florida-ko Iparramerikar Estatuan bizi da.Bere bizkarraldearen inguruan marra luzebat laranja-koloretakoa dago.Mendebaldeko apoarmatu erretikulatua(Deirochelys reticularia miaria).Mississippiko Mendebaldean aurki daite-ke. Berak beste bi subespezieak oskolabaino zapalduagoa dauka eta gainerabere bizkarraldearen lerro erretikulatuakluzeagoak dira.Plastroiaren gainean dagoen itzal-marraz-ki batek plakaren artean dauden suturakzehatz-mehatz markatzen ditu.Animalia helduek kokotsa eta lepoa lerro-rik gabe dauzkate, beste subespezieak ezbezala.TAMAINA: Bere oskola 12 cm-tik 25,5 cm-ra bitarteko tamaina izan daiteke.HABITATA: Espezie zeharo urtarra da.Ur-laster lasaiagoak diren lekuetan bizi da,

gelditurik dauden uretan, laku lasaietan.Inoiz ez da aurkitzen ur-korronte azkarre-tan.Bere ugalketa gutxi ikasita izan da. Jakitenda emeek, Otsailaren eta Martxoaren arte-an errunaldia egiten dutela, arrautzakezartzeko, lurrean zulatzen dutela (horre-tarako beti uretara hurbiltzen dira).Eme bakoitzak 1-3 errunaldiaren arteanegiten ditu, errunaldi banatan arrautzaasko, 5 arrautzatik 15 arrautzara bitarteanezartzen ditu, 22 mm-tik 36 mm-ra bitarte-ko tamaina du.Kumeek jaiotzeko behar duten denboraoso aldakorra da, urteko garaiaren arabe-ra da, normalean 76-116 egunen arteandago.ELIKADURA: Bere elikadura orojalea da.Arrainak, narrastiak, intsektuak, igebela-rren hostoak eta uretako landare mota

asko jaten ditu.Dortokakumeak haragija-leak dira baina denborarenpoderioz haragijaleakbelarjale bihurtzen dira.BANAKETA: AEB-koendemikoa da. Bere bana-keta-aldeak IparAmerikako Hego-ekialdee-tako Estatu eguzkitsuago-ak osatzen ditu (Virginia,Ipar Carolina, Florida etaAtlantikoko kostaldea).Mexikoko Golkoko itsasal-deko lautadetan, Texaseraarte baita MississippikoI p a r - m e n d e b a l d e a n ,Oklahoman eta Misurinere.

APOARMATU ERRETIKULATUA

EZAUGARRIAK: Floridako dortokak oskolleuna, obalatua eta gandor ornodunarikgabe ezaugarri ditu . Bere kolorea berdexkaedo beltzaxzka-koloretakoa da. Bere baz-terreko- plakek ildaska gorri biziak aurkez-ten dituzte. Bere buruak eta lepoak oliba-

koloretakoa, horixka edo gorrixka-marranabariekin izaten dituzte. Hanketan marrafinak eta gorriak dauzkate, gainera atzama-rretan dauzkaten atzaparrak sendoak diraoso. Beren banaketa-aldeetako ekialdekoeta hegoaldeko eskualdeetan bizi diren


FLORIDAKO DORTOKAChrysemys picta

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeChrysemysPicta

35 ADEVE

subespezieek (Ipar Amerikan ), bular-osko-la hori koloretakoa dute, aitzitik, erdigunekoeta mendebaldeko eskualdeetan bizi dire-nek horia eta ilun-koloretako orbanakdituzte. Espezie honek dimorfismo sexualaoso nabaria aurkezten du .Emeak arrakbaino handiagoak dira oso, arrek aurrekohanketan kako batzuk, akoplamenduarenerrituala egiten duten bitartean, erabiltzekodauzkate, halaber, beren buztana luzeagoada.Lau subespezie desbribatu dira.Chrysemys picta picta: EkialdekoChrisemis pinta du izena, izan ere,Kanadatik Hego-Ekialdean, InglaterraBerrian, Ipar Amerikako ekialdekoEstatuetan , Georgiara arte eta Alabaman,aurkitzen da. Bere oskolaren plaken lotu-retan marra argiak aurkezten ditu eta plas-

troia zeharo horia du.Chrysemys picta belii: MendebaldekoChrisemis du izena, subespezie hauOntarioko mendebaldean , KanadatikHegoaldean, Kolunbia Britaniarran,Missurin, Oklahomako Iparraldean,Koloradoko Ekialdean, Wyoming, Idahon,Oregongo Iparaldean bizi da. Azpi-espezieguztien artean handiena da. Bizkarreko-plaketen loturetan argi lerroen muntadurabat, eta plastroian itzal- marrazkia osoaldakorra aurkezten du.Chrysemys picta dorsalis: HegoaldekoChrisemis izena du, subespezie hauIllinoiseko Hegoaldean, Missourin,Alabamako Estatuko Ipar-mendebaldean,Mississippi osoan zehar, Mexikoko golkoraarte, eta Lousianan ,bizi da. Hori eta beltz-kolore biziak ditu eta oskolaren goikoalde-

FLORIDAKO DORTOKA

tik marra laranja edo gorrizka bat zehatz-mehatz doa. Bere plastroia zeharo hori-kolotetakoa da.Chrysemys picta marginata: IparraldekoChrisemis du izena, QuebecekoHegoaldean, Ontarion, AEB-ko ErdigunekoEstatuetan, Tennessera arte eta AlabamakoBazterrean aurkitzen da. MississippitikEkialdera, Inglaterra Berriara arte,Pensilvania eta Virginia

Orno-plaka eta pleura-plakeen artean daudensuturak, txandakakoakdira, aitzitik, Chrysemypicta picta-ren suturaklerrokaturik daude. Bereplastroian aurkezten denitzal- grafismoa oso alda-korra da.TAMAINA: Bere oskolak10 cm-tik 25 cm-ra bitarte-ko tamaina duBIOLOGIA: Lakuetako

eta istigandietako ur-laster geldoetan biziden dortoka zuhurra da. Gustuko ditu bere-ziki landaredia ugariko hondo lohitsuak,halaber, uretako temperatura hotz handie-gia ez zaio gustatzen.Bizi den lekuaren arabera, eztei-geldialdiamartxoaren eta ekainaren erdialdean gerta-tzen dira, baina batzuetan baita udan etaudazkenean ere, gero emearen aurrean jar-tzen da. Pixkanaka-pixkanaka arra emeari


hurbiltzen zaio, eta aurreko hankekin aur-pegia laztantzen dio. Hori egin eta gero,astiro-astiro arrak emea potxingoaren hon-dora kopulatzeko, arrastatzen saiatu ohi da.Handik aurrera emeek errunaldi asko egi-ten dituzte, errunaldi banatan 6 arrautzatik10 arrautzara bitartean ezartzen dituzte,esan behar da klimatologiaren eta subes-peziearen arabera izango dela. Habiak,

sustratu hondartsuetan egon ohi dira etaarrautzak 20 mm-tik 23 mm-ra bitarteanneurtzen du , eta 7 gramoko pisua dute .Inkubazio–denboraldiak, 80 egunen batirauten du, hau pasa eta gero, arrautzakeklosionatu ohi dira.Dortokarik ezagunena da, izan ere AEB-tikkonpainia-animalien nazioarteko merkatue-tara arte esportatzen dute. Dena den berebanaketa-alde osoan oso arrunta da.Gatibualdian, dortoka hau nahiko apurkorrada. Ondo zaintzen ez bada (ur epela, elika-dura ugaria, garbitasun zuzena ,etabar….)sarritan larru-arazoak eta kolortasun ezapairatzen du.HABITATA: ur-laster geldoetan, urmaele-tan eta putzuetan bizi da.ELIKADURA: Dortokakumeak haragijale-ak dira, intsektuak, zapaburuak, eta arrai-nak jaten dituzte. Helduek, ordez, ia-iazeharo belarjale bihurtzen dira, uretakobulboak eta uretako landare mota askojaten dituzte.BANAKETA: Bere banaketa-alde osohedatua dago, ia-ia Ipar Amerika osoa,Kanada-ko Hegoaldetik Mexiko Berriraino.

FLORIDAKO DORTOKA

EZAUGARRIAK: Uretakodortoka honen oskola berdexka edomarroixka-koloretakoa da, bere erdialdekoezkatek serraren hortzen antza dute.Beheko bazterreko plakak horiak dira ilun-koloreko orban biribilekin.

Helduengan, plastroia zeha-ro horia edo beixa da ,ordea, dortokakume-engan marra ilun batzuek, beren plakarensuturezko lerroak apaintzen dituzte.Aurpegia luzanga da eta sudurra ez danabaria. Burua eta lepoa berdexka-kolore-

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysGeographica


GRAPTEMIDO GEOGRAFIKOAGraptemys geographica

37 ADEVE

39 ADEVE

takoak dira eta marra hori asko dituzte.Espezie honen marka oso berezia baraile-tan ikus dezakegu: barailetan inguruandaukan marra zabal bat eta beixa-kolore-takoa eta begien azpiraino ailegatzenzaiola. Espezie honek dimorfismo sexuala osonabargarria du. Arrak emeak baino txikia-goak dira (arrak 16 cm-ra luzera izaterairits daitezke, emeak, ordea, 30 cm-ra ).Honez gainera, emeek, arrekin konpara-tuz, burua luzeagoa eta oskola biribilagoadauzkate.TAMAINA: Bere oskolak 10,05 cm-tik 16cm-ra bitarteko tamaina du, emea, ordea,30 cm-ra luzera izatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie mesfidatia da oso,beste animalia bere ondoan hurbiltzeari ezdio uzten. Udaberrian eta udako hasieran bere eztei-geldialdi gertatu ohi da, eta errunaldiamaiatzaren amaieran hasten da etaUztailaren amaierara arte luzatzen da. Emeek errunaldi asko lortzen dituzte , gutxigorabehera dozena bat arrautza luzanga.

Arrautza bakoitzak 22 mm-tik 33 mm-rabitarteko diametroa du.Inkubazioak 75 egun dirau, handik aurre-ra dortokakumeak jaiotzen dira.Tenperaturaren arabera emeak edo arrakjaio daitezke. Tenperatura 30ºC bainoaltuagoa bada emeak izango dira, baina 2-eta 28 ºC-en artean bada, arrak jaiokodira.HABITATA: Ibai handietako ur geldoetanbizi dira, baita landaretza ugaria etahondo hondartsuak edo lokatsuak daudenlaku handienetan ere.ELIKADURA: Barraskiloak, intsektuak,larbak, arrainkumeak, uretako krustazeoakjaten ditu, batzuetan uretako landareak janohi ditu .BANAKETA: Bere banaketa-aldea IparAmerikan dago: Quebecetik Hegoaldera,Vermontik Ipar-mendebaldera,Wisconsinetik Hegoaldera, GeorgiakoHegoaldean, eta Arkansasen aurki daite-ke. Baita Susquehanna ibaiaren errekas-totik Pennsylvanian, Marylanden etaDelaware ibaian ere.

GRAPTEMIDO GEOGRAFIKOA

EZAUGARRIAK: Espezie honen oskola-ren goiko plakak “serraren hortzak” beza-la aterarzen dira. Hamabigarren etahamairugarren bizkarreko- plakak tuber-kulu nabarmena dauka. Berdexka etemarroi beltzaxka-koloretakoa du.Bazterreko eta pleura-plaken gaineanorban erregular zuri eta hori-koloretakoa

dauzka. Orno-plakak zabalagoak diraluzeagoak baino. Bere izugarrizko plas-troia horiaren eta marroi argiaren artekoadago.Larruaren kolorea marroia edo beltzaxkada, beixa edo hori-koloreko marrak ditu.Bere buruan hiru alde zabal argiak daude,bata sudurraren gainean eta beste biak

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysBarbouri


BARBURREKO GRAPTEMIDOAGraptemys barbouri

41 ADEVE

begiaren atzetik. Bere kokotza marra argibatekin apainduta dago.Arren burua emeena baino motxagoaketa txikiagoak dira , 13cm-ko luzera iza-tera irits daitezke, emeak ordea, 32 cm-ko luzera izatera ailega daitezke.TAMAINA: Emeak 32 cm-ko luzera izate-ra irits daitezke. Arrak ordea, 1 cm-koluzera.BIOLOGIA: Beren ugaltze-garaia maia-tzaren eta ekainaren artean gertatzen da.Dortoka honek kopulatu baino leheneztei-geldialdi bat egin ohi du, hau da :arra emea hurbiltzen hasten da, azkene-an bere aurrean jarten da (zentimetrogutxietara). Orduan aurreko hankak berekidearen buruaren aurrean izurtuz mugi-tzen dituzte.Ernalduak izan ondoren, emeek hiruerraunaldi egiten dituzte, errunaldi bana-tan 8 arrautatik 9 arrautzara bitarteanezartzen dituzte ,30-40 mm inguruko dia-

metroa dute eta arrautza -oskola malguadaukate.ELIKADURA: Barraskiloak, intsektuak,eta arrainak jaten dituzte. Dirudienezarrei barraskilo txikiak asko gustzenzaizkie, aitzitik, emeek barraskilo han-diagoak nahiago dituzte.HABITATA: Dortoka hau ur garbietakoibaietan eta ur lasaietan gustora bizi da,gainera sakonak ez diren lekuak etahondo harritsuak nahiago ditu, eta ertze-an goroldio ugaria badago,hobe, oharka-bekoa izateko.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada, bere banaketa-aldeak Georgiako etaFloridako Estatuetako alde txiki bat har-tzen ditu .Graptemys motaren barruanhamar espezie daude, Graptemys barboi-ri-a espezierik bitxiena izanez .Bere salmentak, konpainia animaliatzat,eta bere habitaten kutsadurak arrizkuanjartzen dute.

BARBURREKO GRAPTEMIDOA

EZAUGARRIAK: Calgeko graptemidoadortoka oso txikia da (11cm-tik 16 cm-rabitarteko tamaina du), bere oskolarengoialdean zapaldua eta horzduna da, berekolorea marroia edo berdexka da. Plakabakoitzaren bazterrak marka horiez apain-durik dago. Bere plastroia hori-zurbil kolo-retakoa da. Itzal marrazki batek bere pla-

karen loturak markatzen ditu.Bere buruak mustur zorrotz samarra aur-kezten du, bere kolorea beltza da, horiargi-koloreko marra ugariekin. Kokotzazeharkako marra beixa batekin apaindutadago.Bere garondoan seinale bat (V-renitxuraz) dauka. Espezie honen ezaugarriberezia denez, oso erraza da ezagutea.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysCalgei


CALGEKO GRAPTEMIDOAGraptemys calgei

43 ADEVE

Arrak emeak baino txikiagoak dira (11 cm-ra izatera ailega daitezke, emeak ,ordea,16 cm-ra izatera ailegatu ohi dira. Emeeneta arren artean konparaketa bat eginondoren esan daiteke : Arren bizkarreko-ezkatak nabariagoak direla. Emeen oskolaluzeagoa dela eta ornoen tuberkuluak txi-kiagoak direla. Horrez gainera, bere plas-troiaren gainean ( bai aurpegian bai bizka-rraldean ) marrazki koloretsu batzukapaintzeko dauzkate.TAMAINA: Arrek 11 cm-ko tamaina dute,emeek 16 cm-ko tamaina daukate.BIOLOGIA: Espezie urtarra da, besteGraptemys mota ez bezala, eguzkitan,harrien gainean edo zuhaitzen enbor ero-

rietan egon ohi da.Bai akoplamenduari buruz, bai errunaldieiburuz, oso gutxi jakiten da.ELIKADURA: Intsektuak eta moluskuakdira gehien gustatzen zaizkiona.HABITATA: Ur garbietako ibai geldoetaneta ur-landaredi ugari dagoen lekuetan bizida.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada. Espezie hau gutxi ezaguna da, etaorain dela gutxi deskribatua izan da.Bakarrik ur lasaietako ibaiadarretan bizida, hau da : Guadalupe eta San AntonioIbaietan, Texaseko Iparamerikar Estatukohegoaldean eta erdialdean.

CALGEKO GRAPTEMIDOA

EZAUGARRIAK: Orban horiak dauzkangraptemidoaren oskolak plaka berdeakedo marroiak dauzka, ezkata bakoitzeanhori koloretako-orbanak dauzka (bereizena hemendik datorkigu). Bazterreko-plaka banak barra beilegi-koloretakoa, erdiborobilaren itxuraz dauka. Bere orno-pla-kek gandor beltz bat erakusten dute.

Bere plastroia beixa koloretakoa egitenduten plaken suturetan zehar bi banda bel-tzak ikus daiteke. Larruak kolorea berdexka du, bere buruaneta gorputzadarretan zehar marra horiasko ikus ditzakegu.Bere begiaren aurrean daukan marrazkierrektangularrak ezaugarri ditu.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysFlavimaculata


ORBAN HORIAK DAUZKAN GRAPTEMIDOAGraptemys flavimaculata

45 ADEVE

Arrak emeak baino txikiagoak dira (arrak11 cm-ko luzera izatera ailega daitezke,emeak, ordea, 17,5 cm-ko luzera izateraailega daitezke ).TAMAINA: Emeak 14,5 cm-ko luzera iza-tera irits daitezke. Arrak 11 cm-ko luzeraizatera ailega daitezke.BIOLOGIA: Ur gezetako dortoka haunahiko fidakorra da, izan ere, zentzuzkodistantzia batetik bera ondo ikusteko hur-bil daiteke.Bere ugaltze-garaia Udaberian gertatzenda, Arra emeari hurbiltzen zaio,eta bereaurrean jartzen da (zentimetro gutxitara).Orduan bere aurreko gorputzadarrak,kopulatu baino lehen,behin eta berriromugitzen dituzte .Handik aurrera, emeek ibaiaren bazterra-

ren ondoan zulo txiki bat, arrautzak jartze-ko, zulatzen dute.ELIKADURA: Moluskuak, intsektuak, etaarrainkumeak jan ohi ditu.HABITATA: Korronte handiko uretan, ur-landaredi ugari dagoen bazterretan etahondo hondartsuetan edo lohitsuetan bizida. Landarediak eguzkitan jartzeko etaetsaiez ezkutatzeko balio ditu..BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada. Bere banaketa-aldeak PascagoulaIbaia eta Mississippi ibaia osatzen ditu.Mississippiko Estatuan espezie hau ber-tako legetik babestua dago, baina habita-tean kutsaduragatik eta harrapaketa ilega-lagatik (konpainia-animaliatzat salmenta-rako) desagertzeko arriskuan dago.

ORBAN HORIAK DAUZKAN GRAPTEMIDOA

EZAUGARRIAK: Puntu beltzak dauzkangraptemidoak, bere oskolaren erdikoertzetik ateratzen diren orno- ezkatek,exkrezentzi beltzak (arantza lodi inklinatu-rik bezala) dituzte. Bere kolorea berdeiluna edo marroia ia-ia beltzazka da, bereoskolaren ezkata banatan marrazki biribi-lekin edo erdi biribilekin hori edo laranja-

koloretakoak daude .Bere plastroiaren kolorea horia da, batzue-tan tonu gorrixkak edo laranjak ditu. Bere buruak, lepoak, buztanak eta gorpu-tzadarrek kolorea beltza daukate eta hori-koloreko marra finak banaturik dituzte.Begi bakoitzearen aurrean marra horihauek “Y” bat egiten dute.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysNigrinoda


PUNTU BELTZAK DAUZKAN GRAPTEMIDOAGraptemys nigrinoda

47 ADEVE

Dortokakumeek orno-exkrezentziak osomakurturik dituzte.Beti arrak emeak baino txikiagoak dira.(Haiek 10 cm-ko luzera izatera irits daitez-ke, emeak, ordea, 15 cm-ko luzera izate-ra hel daitezke.Bi subespezie deskribaru dira: Puntu bel-tzak dauzkan Iparraldeko graptemidoa,etapuntu beltzak dauzkan Hegoaldeko grap-

temidoa.Subespezie izenduna puntu beltzak dauz-kan Iparralde graptemidoa da (Graptemysnigrinoda nigrinoda), Alabama etaTombigbee ibaietan bizi da bere plastroia-ren marrazkia beste espezieena (puntubeltzak dauzkan Hegoaldeko graptemi-doa ) baino pikardatuagoa da, begiarenaurrean dauzkan marra horiak oso makur-

PUNTU BELTZAK DAUZKAN GRAPTEMIDOA

turik , eta jarraian daude. Puntu beltzak dauzkan Hegoaldeko grap-temidoa (Graptemys nigrinoda dentikola).Alabama-ko Iparamerikar Estatuan, etaMobile Bay-ko eskuadeko ibaietan dago.Bere plastroiaren diseinuak bere azalaren%60 baino gehiago bete du . Animaliagehiengoengan beren begiaren aurretikdoazen marra horiak sarritan jarraian ezdaude TAMAINA: Arrak 10 cm-ko luzera, etaemeak 15 cm-ko luzera izatera irits daitez-ke. BIOLOGIA: Ur gezetako dortoka denespezie urtarra da. Bere ugaltze-garaiaudaberrian gertatzen da. Emeek, ernaldu

izan ondoren, ekaina inguruan bizi direnibaietan ondoan, beren arrautzak jartzeko,putzuak zulatzen dituzte.ELIKADURA: Intsektuak, moluskuak, etaarrain txikiak jan ohi dituzte.HABITATA:Ur-laster lasaigoak daudenlekuetan bizi da, baita landaredia ugariaedo uretako enbor eroriak dauden ibaienbazterretan eta hondo hondartsuetan ere.Sarritan ibaietan agertzen diren landarezirlatxoen gainean eguzkitan ikus daiteke.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada, bere banaketa-aldea AlabamakoEstatuan, Mississippi , Alabama,Tombigbee eta Black Warrior Ibaietandago.


49 ADEVE

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysOculifera

EZAUGARRIAK: Graptemido ozeladoa-ren oskolaren ezkata banatan, biribil edoozelo deigarriak dauzka, hori edo laranjakoloretakoak izanez. Dortoka hau berdex-ka edo marroi argi-koloretakoa da haudela kausa beste graptemidoren arteania-ia politena da. Bere bost orno-plakabanatan protuberantzia beltz batzuk dauz-kate, hauek oskolatik, arantza makurturikbezala, ateratzen dira.Bere plastroia hori-laranja koloretakoa daeta bere plaken bilduraren lerroen gaine-an motibo marroi ilun bat ikus daiteke.Denboraren poderioz, motibo hau pixka-naka-pixkanaka lausotu ohi da.Bere burua kolore beltza, eta alboetanlerro horiak ditu. Bere begiak horiak diraeta marra ilun batekin zeharkaturik daude.Bere gorputzadarrak ere marroiak dira etalerro horiekin zeharkaturik daude.

Lepoaren azpian hiru marra luzeak hori-koloretakoa ditu.TAMAINA: Emeak arrak baino handiago-ak dira, 22 cm-ko luzera izatera irits dai-tezke, eta arrak, ordea, 17 edo 18 cm-koluzera izatera ailega daitezke.BIOLOGIA: Ur gezetako dortoka urtarrada, bere izaera oso beldurtia eta lotsatiada, hau dela kausa oso zaila da bereondoan jartzea. Eguzkitan, enbor batengainean edo landare-irlatxoaren gaineanikustea ez da bat ere erraza eta gutxitanikus daiteke.Udaberrian bere araldi-garaia gertatzenda. Eztalketak gertatu ondoren,emeekekainaren inguruan, leku hondartsuetan 9edo 10 arrautza ezartzen ditu, hauek osoluzangak dira eta 21mm-tik 40 mm-rabitarteko tamaina dute. Eme bakoitzakbatetik eta hirura bitarteko errunaldia egin

GRAPTEMIDO OZELODUNAGraptemys oculifera

ohi ditu.Dortokakumeak Abustuaren amaieran eloIrailaren hasierara arte ez dira jaioko.H A B I T A T A :Korronte handikoibaietan eta hondohondartsuetan, lan-daredia ugariarekinbizi ohi da.E L I K A D U R A :Gehien gustatzenzaizkion moluskuaketa intsektuak dira.BANAKETA: Ipar

Amerikako endemikoa da. Bakarrik PearIbaiaren arroan, Mississippi Ibaian etaLuisian Ibaian bizi da.


51 ADEVE

EZAUGARRIAK: Graptemido psedogeo-grafikoaren oskola luzeagoa da zabala-goa baino, bere kolorea marroi edo ber-dexka da. Pleura-plaka banatan badaudemarrazki hori obalaturik eta ilun –kolore-

tako orbanak, honi ezker, mapa edo geo-grafiko-mapa ematen ditu. (hori pentsatuzuen dortoka honekin topatu zuen aurki-tzaileak, hau dela kausa bere izen zienti-fikoa hemendik datorkio).

GRAPTERMIDO PSEUDOGEOGRAFIKOAGraptemys pseudogeographica

Bere bazterreko-plaken bazterra oso horz-duna da eta beren bizkar-plaketan dagoenprotuberantzia gandor txikien antzekoa daoskolaren erdialdean.Animalia helduengan plastroiarenkolorea horia edo beixa da.Dortokakumeek daukaten marrailun luzea, bizkar -plaken bildura-ren lerroetatik zeharkatuz.Bere buruaren kolorea marroia dahalaber,beixa edo zurixka-lerroakditu eta begiaren azpitik marrahori-koloretakoa du.Azpi-espezie Graptemys pseudo-geographica kohnii-a,Hegoaldeko graptemido pseudo-geografiko delakoak ezaugarrinagusia dauka: bere buruan etalepoan banatuta hori koloreko-lerro ugari ditu.Espezie honek dimorfismo sexua-

la oso nabaria du. Arrak emeak baino txi-kiagoak dira oso.(arrak 14 cm-ko luzeragainditzen ez duen tamaina bat izan ohi

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysPseudogeographica


53 ADEVE

du, emeak ordea, 27 cm-ko luzera izaterairits daiteke).Arrak aurreko hanketan hirukako oso luzeak ditu emea hartzeko ako-plamendu egiten duten bitartean.Bi subespezie deskribatu dira: Iparraldekoeta Hegoaldeko Graptemido pseudogeo-grafikoa.Iparraldeko Grapterido pseudogeografi-koa: (Graptemys pseudogeographicapseudogeographica). Bere banaketa-alde-ko Iparraldean dago. Ezaugarri nagusiadu: aurreko hanketan daukan hirugarrenkakoa oso luzea dela.Hegoaldeko Grapterido pseudogeografi-

koa (Graptemys pseudogeographica koh-nii). Bera Iparraldekoa baino txikiagoa da.Emeak 25 cm-ko luzera gainditzen ezduen tamaina bat izan ohi du. EtaMississippi Ibaiaren haranatik, Illinois erdi-gunetik, Nebraskako ekialdetik MexikokoGolkora arte banaturik dago.Bere bizkar-tuberkuluak nabariak eta kon-bexuak dira oso. (Iparraldeko graptemidopseudogeografikoarenak baino nabaria-goak).Begi bakoitzearen atzetik marra zuri horix-ka-koloretakoa du, eta bere buruarenzehar lerro hori bat (bere sudurratik begia-

GRAPTERMIDO PSEUDOGEOGRAFIKOA

ren atzera arte) ikus daiteke.TAMAINA: Arrak 15 cm-ko luzera izaterairits daitezke, emeak 27 cm-ko luzera iza-tera ailega daitezke.BIOLOGIA: Dortoka urtarra da, nahiz etabere izaera zuhurra izan, asko gustatenzaio eguerdian, uretako landareen gaineaneguzkitan jartzea.Udaberrian araldi-garaia gertatzen da ,nahiz eta batzuetan urte oso beroetanizan, Udazkenean ere akoplamenduakgerta ohi diren. ernaldurik izan ondoren,maiatzaren eta Ekainaren artean, emeekbi edo hiru errunaldi egiten dituzte.Errunaldi banatan 8 arrautzatik 10 arrau-tzara bitartean ezartzen dituzte, hori-kolo-

retakoak dira eta 23 mm-tik 34mm-ra ingu-ruko diametroa dute. Inkubazioak 60 edo70 egunen artean irauten du, baldintza-meteorologikoen arabera.ELIKADURA: Intsektu eta molusku motaasko jaten ditu, baita zapaburuak eta ure-tako landareak ere.HABITATA: Ibaietako bazterretan ,etaurpean gelditu diren basoetan non landa-redia oso ugaria baita bizi da.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada .Bere banaketa-aldeak MississippiIbaiaren arro osoa, San Croix etaWisconsin, Luisianara arte,eta Texaskoekialdea ditu.


55 ADEVE

EZAUGARRIAK: Alabamako gaptemido-ak oskola marroi edo berdexka-koloreta-koa du. Pleura-plaka banatan marrazkibatzuk hori-koloretakoak dauzka eta baz-terreko-plakak marra zuri erdi biribila dau-kate, Bere lehenengo bizkarreko-plakakhorzdun samarrak dira.Bere plastroia horia da eta ezkata bakoi-tzearen atzeko ertzean orban beltz batdago.Bere burua eta bere motatako taldekidee-nak (Graptemys ) baino luzangagoa da.Hauek guztiek ondoko lurrak edo gainja-rritako lurrak bete ohi dituzte eta batzue-tan oso zaila da identifikatzea, izan ere

animalia askok aldaketa handiak aurkez-ten ditu. Espezie honen buruaren koloreailuna da, bere begien gainean apaintzekohori koloretako orban bat dago eta berelepoan eta masailetan zehar doazen horikoloretako-marra batzuk ikus daitezke.Bere gorpuzadarrak eta buztana ilun-kolo-retakoak dira hori koloretako-lerroekin.TAMAINA: 21 cm-ko luzera gainditzen ezduen tamaina bat izan ohi du.BIOLOGIA: Espezie urtarra da. Ibaietanagertzen diren landarearen tontorren gai-nean bizi da eta ez zen berotzen eguzki-tan .Bere ugaltze-garaia Udaberrian gerta-tzen da, baina eskualde batzuetan

ALABAMAKO GRAPTEMIDOAGraptemys pulchra

Azaroan gerta daiteke.Errunaldia oso luzea da,zeren eta apirilaren eta uztailaren arteanizaten baita. Emeek 7 arrautzaren batezartzen dituzte, arrautzak luzangak izanohi dira eta 30 cm-tik 42 cm-ra bitartekotamaina dute.Inkubazioak 76 egun irauten du, handikaurrera dortokakumeak jaiotzen dira, nor-malean uztailaren eta urriaren artean ger-tatu ohi da.ELIKADURA: Moluskuak eta intsektuakjaten ditu batez ere. Ezaugarri da , emeekokil ondo garatua dutela, honi ezker , lurre-ko eta uretako barrasliloen oskolak ireki

ditzakete.HABITATA: Ibaien eta del-

tetan ur sakonetan eta geldoetan bizi da.Normalean leku hauen hondoak hondar-tsuak edo legarrak dira eta dortoka honihalako hondoetan lurperatzea gustazenzaio.BANAKETA: Ipar Amerikako Endemikoada. Bere banaketa-aldeak, Alabama-koEstatua ez ezik, Mexikoko Golko osoa ereditu (Alabamako Yelow Ibaian, Pearl etaMississippi Ibaietan,eta Luisianatik ekial-dera). Floridako lurralde txiti batetan ereaurki daiteke.


MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysPulchra

57 ADEVE

EZAUGARRIAK: Texasko graptemidoadortokaren espezie oso bitxia da. Bereoskola nahiko zapaldua dago , marroi edoberdexka-koloretakoa da.Bere bizkar-plakek daukaten irtengunebatek oskolari gandorraren aspektua ema-ten dio .Bere bizkar-plakak konbexu samarrakdira. Bere plastroiaren kolorea horia edobeixa da, marra beltzek bere plaken bil-duraren lerroak azpimarratzen dituzte.Bere burua eta lepoa berdexka koloreta-koak dira eta zeharkatuz (bai lepoa,baiburua) hori-koloreko lerro ugari ditu.Haietako bat, begien atzean dagoenabereziki lodia da. Emeak arrak baino han-diago samarrak dira , 18 cm-ko luzera iza-tera irits daitezke arrak, ordea bakarrik 11

cm-ko luzera izatera ailega daitezke. TAMAINA: Arrak 11 cm-ko luzera izateraailega daitezke, emeak 18 cm-ko luzeraizatera irits daitezke.BIOLOGIA: Batez ere eguerdian eta arra-tsaldean eguzkitan, beroa sentitzea gus-tatzen zaion dortoka urtarra da.Udaberrian bere ugaltze-garaia gertatzenda. Estalketak gertatu ondoren , emeekUdaren hasieran arrautzak ezartzen dituz-te. 60-70 egunen bat pasatu ondoren inku-bazioa amaituta, dortokakemeak jaiotzendira.ELIKADURA: Intsektuak eta moluskuakjan ohi ditu batez ere.HABITATA: Ur-laster lasaiagoak direnlekuetan eta ez oso sakoneko ibaietan bizida. Ibaien korronte handiko uretan ikustea

TEXASKO GRAPTEMIDOAGraptemys versa

oso zaila da.BANAKETA: IparAmerikako ende-mikoa da, berebanaketa-aldeakTexasko Estatua,du. Han Edwarseta ColoradoIbaietan aurki dai-teke baita ondoandauden urarenbideetan ere.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeGraptemysVersa


59 ADEVE

EZAUGARRIAK: dortoka honen oskolaleuna eta gutxi konkorturik da,bere plake-tan dauden marrazkiek, diamanteen itxuradaukate, eta ondo markaturik daude .Bereoskolaren kolorea aldakorra da ,alearenarabera, eta grisa, marroi argia edo beltzaizan daiteke.Bere plastroia, jeneralki, hori-koloretakoada, puntu ilunez, ia-ia beltzez sakabanatu-rik. Bere burua eta gorputadarrak zurixkakoloretakoak dira eta ilun-koloretako orbanugariak txiki- txikiak dituzte. Espeziehonek dimorfismo sexuala oso nabariaaurkezten du, izan ere, arrak emeak bainotxikiagoak dira oso (arrak 14 cm-ko luzeragainditzen ez duen tamaina bat izan ohidu, eta emea 23 cm-ko luzera izatera aile-ga daiteke). Emeen oskola arrena bainazapalduagoa da, halaber beren burua arre-na baino luzeagoa da.Dortokakumeek begi beltz handiak etanabariak dituzte, haiek helduak bainoargiagoak dira.Bere banaketa-aldea oso handia denezzazpi subespezie deskribatu dira:Iparraldekodiamante dortoka, Carolinako diamante

dortoka, Floridako ekialdeko diamantedortoka, Floridako mendebaldeko diaman-te dortoka, Mangladiko diamante dortoka,Mississippi-ko diamante dortoka, etaTexaseko diamante dortoka.Izenaren-espezie Iparraldeko diamantedortoka da (Malaclemys terrapin terrapin).Iparamericar Kostalde Atlantikoan, Codekolurmuturretik Herreraseko lurmuturrera bizida Bere oskola beltz kororetako uniforme-aren eta marroi argi-koloretakoaren arteandago, eta bere plastroiaren kolorea laranjada baina grisa-berdexka antzeko koloreta-koa du.Carolinako diamante dortoka,(Malaclemys terrapin centrata).Herreraseko lurmuturretik Hegoaldeanegon ohi da. (Iparramerikar Atlantikokokostaldeko zerrendaren zehar, FloridakoEstatura arte dago).Bere erdipurdiko karena angeluzuzena daeta orno-plaka bakoitzak bere isats-aldeanez dauzka tuberkulurik.Floridako Ekialdeko diamante dortoka(Malaclemys terrapin tequesta). FloridakoIparramerikar Estatuko Atlantiko kostalde-an bizi da .Bere oskolaren erdipurdiko-

karena oso nabarmena daeta dauzkan bi protube-rantzia biribil argien antze-koak dira.Mangladiko diamante dor-toka(Malaclemys terrapin rhi-zophorarum). BakarrikFlorida-ko irla zingitatsue-tan, hondartzen bazterre-tan dauden mangladietanbizi da. Bere erdipurdiko-

DIAMANTE DORTOKAMalaclemys terrapin

karena oso nabarmena dago eta bertikal-plaka bakoitza tuberkulu irten samar bate-an bukatu ohi da. Bere bizkaraldea luzangasamarra da.Bere plastroia egiten dituzten plaken bildu-raren puntuak itzal-beltzak agertzen dira.Gainera, bere lepoaren puntu beltzak lotu-rik, lerro luzeak eginez, agertu ohi dira.Floridako Mendebaldeko diamante dortoka(Malaclemys terrapin macrospilota). Berebanaketa-aldeak Floridako EstatukoMendebaldea du, eta Mexikoko Golkoaren

kostaldearen zehar, Panhandlera artehedatu ohi da. Bere erdipurdiko-karenakorno-plaka bakoitzaren aurrean tuberkulubatzuk ditu. Bizkar-plaka bakoitzak bereerdigunean laranja edo hori koloretako-orban bat aurkezten du.Mississippiko diamante dortoka (Malaclemys terrapin pileata). Bere bana-keta-aldea hasten da FloridakoMendebaldeko diamante dortokaren bana-keta-aldea bukatzen den lekuan. FloridakoPanhandletik Luisianako mendebaldera


MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeMalaclemysTerrapin

arte egon ohi da.Bere ezaugarrienartean hauexekdauzkagu: dortokahonek, lepoa, bereaurpegiaren azpial-dea eta gorputzada-rrak beltz edomarroi ilun koloreta-koak ditu.Bere karenak ere,orno-plaken atze-kaldeko ertzean tuberkuluak ditu. Bereplastroiaren kolorea horia da.Texaseko diamante dortoka(Malaclemys terrapin litorali). Luisiana-tikmendebaldera Texas-eko mendebalderaarte bizi da , baita Mexikoko Golkoko kos-taldearen zehar ere.Bere plastroia leuna da, bere lepoa, gorpu-tzadarrak eta buruaren goiko aldea grisberdexka koloretakoak, puntu beltzekindira.TAMAINA: 23 cm-ko luzera gainditzen ezduen tamaina bat izan ohi du.BIOLOGIA: Habitat zingiratsuak dauzkandortoka urtarra da. Bere araldi-garaia mar-tzoaren eta maiatxaren artean gertatu ohida, bizi den lekuaren arabera Emeak ure-tako azalean flotatzen direnean, arrak hur-biltzen dira eta emeen kloakaren ondoan

jarri ohi dira. Arrak emeen gustokoa badira eta emeak ez badira joaten , amenbatean kopulatzen dituzte.Errunaldiak apirilean hasten eta azaroarenamaitzen dira, baina dortoka bizi denlekuaren arabera datu hau oso aldakorraizan daiteke bai errunaldiaren datak baitadortoken jaiotzea ere.Emeek , urtero bi errunaldi egin ohi dituzte,errunaldi banatan 4 arrautzatik 18 arrau-tzara bitartean ezartzen dituzte. Arrautzenkolorea zuri-arrosa da eta 20 mm-tik 30mm-ra bitarteko tamaina dute.Laurogeita hamar egun behar dituzte eko-sionatzeko, baina inkubazio luze samarrada bere banaketa-aldeko Iparraldera bizidiren animalientzat.Dortoka hau harrapatzen dute bere sal-mentarako konpainia- animaliatzat , sarri-

tan gizakiok dortoka hau bizi den habi-tatak aztoratu ohi ditugu.Gatibualdian espezie hauen gaixotasuntipikoak erakusten ditu : larruazal- arazo-ak, ezkatatzea, eta mikosia ur kloratua-gatik edo bitaminarik ezagatik.ELIKADURA: Bere dieta ugaria da , ani-malia hildak, uretako barraskiloak, padu-rako landareak jan ohi ditu.

DIAMANTE DORTOKA

HABITATA: Ur-laster lasaiagoakdauden lekuetan bizi da, batez ereitsasaldeko paduretan.BANAKETA: Ipar Amerikako ende-mikoa da, bere banaketa-aldea ,AEB-ko atlantiar kostaren zeharmarra estu batean dago, CodekoLurmuturretik Mexikoko Golkoraarte. Floridako Estatuan ere aurkidaiteke.


63 ADEVE

EZAUGARRIAK: Dortokahonen oskola luzea eta bel-tzezka-koloretakoa da ,marrazki horiekin. Bereplastroiaren horiak duenitzal-marrazkia bere plakenbilduraren lerroetatikzeharkatuz. Bere burua,lepoa, buztana eta gorpu-tzadarrak berde-kolore ilu-nekoa edo marroiak dirahori edo beixa-kolorekomarrekin. Bere buruak, erdipurdiko tamai-na du, bere sudur nabarmena eta zorrotzada.Lau subespezie deskribatu dira:Ekialdeko Konzina Pseudemidoa(Pseudemys concinna concinna).Virginiako Estatutik Alabamara arte bizida. Beheko barailaren erdian daukan

marra horia Y-ren itxura du. Hyerogglyfika Pseudemidoa. (Pseudemysconcinna hieroglyphica). Mississippikoharanaren tontorretik IllinoisekoHegoaldera ra arte, eta MissouritikTennessera, Alabamara, Kansasera, etaTexasera arte bizi da. Bere ezaugarrienartean garrantzitsuena hau da: hamarga-

KONZINA PSEUDEMIDOAPseudemys concina

rren pleura-plakaren gaine-an marka argiak C-ren itxurarekin dauzkaeta bere plastroian dauden marrazkiak osonabarmenak dira. Metterrko Pseudemidoa (Pseudemys con-cinna metteri).Suwaneeko Pseudemidoa (Pseudemysconcinna suwanniensis). Aurreko hanketanmarra argi luzeak eta buztana oso luzeaditu ezaugarri.Ale melanikoak (zeharo beltzak) oso uga-riak dira.TAMAINA: Bere oskola 40 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Espezie zuhurra eta lotsatia

da oso. Eguzkia hartzekouretatik ateratzen den gutxitan, aitzitik, urazalean eguzkitan jarri ohi da.Sarritan , bere familiako beste espezieekinpartekatzen dituen habitatetan aurkitzenda (Trachemnys, Graptemys,Deirochelys).Estalketak Udaberrian gertatzen dira.Arrak emeei deitzen diete, horretarakobere aurpegiarekin eta lepoarekin emeakukitu egiten dituzte kopulatzen lortu arte.maiatzan eta ekainean inguruan, emeek19 arrautzaren bat beren atzeko hankekinlurrazal hondartsuetan zulatzen dituztenputzuetan ezartzen dituzte. Dortokakume

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaePseudemysConcina


65 ADEVE

jaioberrien kolorazio deigarri eta biziagoada oso.Espezie hau konpainia-animaliatzat harra-paturik izan da, hau dela kausa, berepopulazio batzuk nahiko murrizturik izandira.Beste aldetik, espezie honen animaliaasko Europan eta Asian (Singapur) saldu-

rik izan dira, herriko ibaietan solte utzidituzte eta adaptatu ondoren ugaltzen diraeta bertako faunari kalte handia sortudiote.Gaur egun pseudemido hau bere jatorri-ko herrialdean (AEB) gero eta eskasagoada, eta aitzitik, herrialdean non ez da sor-tailerik populazio asko egin dituen.

KONZINA PSEUDEMIDOA

ELIKADURA: Dortokakumeek berezi-ki, dieta haragijalea dute : barraskilo-ak, insektuak, eta arrain txikiak jatendituzte, Helduek ordea, belarjaleagoakdira eta beren dieta alga asko, eta ure-tako landareak erabiltzen dituzte.HABITATA: Dortoka urtarra hau osoemaritsurik ez diren ibaietan, eta ur-landaredi ugari dagoen lekuetan , bizida. Itsasoaren ondoan dauden padure-tan aurki daiteke.BANAKETA: Ipar Amerikako endemi-koa da, bere banaketa-aldeakMexikoko Iparraldeko kostaldeko lauta-dak, Virginia, Illinois, Missouri,Kansaseko Hego-ekialdea, Oklahoma,Mississippiko eskualdea, Texas,Mexiko Berria, Coahuila, Leon Berria,eta Tamaulipas osatzen ditu.


67 ADEVE

EZAUGARRIAK: Alabamakopseudemidoaren oskola luzea, konkortuaeta makurtua da, Orno-plaken mailan dago.Bere kolorea berdexka edo beltzezka da.Hamargarren pleura-plakak marra luzezentrala, Y-ren itxurarekin aurkezten du.Bere plastroia gorri edo laranja koloretakoada. Oskola egiten duten plaken bildurarenlerroek diseinu beltz bat daukate. Diseinuhau bilduraren lerroetatik ertzetik zeharka-tuz dago.Bere burua tamaina txikiez, berdexka daeta lerro meheak laranja-koloretakoetatikzeharkatuta dago.TAMAINA: Bere oskola 33 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Bere ugaltze-garaia udabe-rrian gertatzen da. Estalketak bukatzendiren bezain laster, Emeek maiatzaren etaekainaren artean, errun egiten dute, 3

arrautzatik 6 arrautzarabitartean beren atzeko hankekin zulatzenduten zulotxo batean ezartzen dituzte. Emebakoitzak errunaldi batzuk egiten ditu ,arrautzen inkubazio-denboraldia 60-75egunen artean dago. Desagertzeko zoriandagoen espezie bitxia da bere habitatenhondamenagatik eta kutsaguragatik, izanere bizi den ingurunea oso murriztua da.ELIKADURA: Bere elikadura belarjalea da.Erraboila asko eta uretako belarrak jan ohiditu.HABITATA: Landaredia oso ugaria denpaduretan eta ibaietako ur lasaietan bizida. Espezie honek ur gazikara samarrajasotzen du.BANAKETA: AEB-ko endemikoa da. Berebanaketa-alde txikia Mobile Bayko ibaietan(Alabamako Estatuan) geratzen da.

ALABAMAKO PSEUDEMIDOAPseudemys alabamensis

EZAUGARRIAK: Floridako pseudemidoa-ren oskola oso okertua, luzea eta horiakoloretakoa da, marrazki beltzak asko ditueta bere hamargarren pleura-plakan marraluze argi koloretakoa darama.Bere plastroia horia da eta bere burua txi-kia. Bere larruaren kolorea marroia edobeltza da marra horiekin. Bere lepoan etaaurpegian zehar lerro luze horiak zehar-katuzDortokakumeak helduak baino argiagoakdira.Bi subespezie desbribatu dira: IparFloridako pseudemidoa eta Pseudemido

penintsularra.Ipar Floridako Pseudemidoa (Pseudemysfloridiana floridiana ). Bere banaketa-aldeahandiena da, izan ere bi azpi-espezienartean bera da Floridako IparamerikarEstatu osoan dagoena.Bere buruan zehar marra horiak osonabarmenak daude.Pseudemido penintsularra (Pseudemysfloridiana peninsularis). Bakarrik FloridakoEstatuan bizi da. Bere buruaren azpitikdauden marra-saila argiak osatugabeakedo mozturik egon daitezke. Espeziehonek es dauka dimorfismo sexuala oso

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaePseudemysFloridiana


FLORIDAKO PSEUDEMIDOAPseudemys floridiana

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaePseudemysAlabamensis

69 ADEVE

markaturik, emeak arrak antzekoak dira(emeak handi samarrak).TAMAINA: Bere oskola 40 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Espezie oso taldekoia da.Sarritan hogei ale ikus daiteke eguzkitan,zuhaitzaren enborrarren gainean, haiekguztiak noranzko berberari begira jartzendiote.Floridan bizi den aleek urte osoan zeharugaltzen dute. Aitzitik, bere banaketa-aldetik Iparraldean dauden aleek (IparCarolina) bakarrik Udaberrian estaltzendute.Eztei-geldialdian zehar arrek emeen azpi-tik eta beren atzetik ere, igeri egiten dute,arrek beren hankak kideen buruen azpitikdar-dar eginarazi ohi dituzte estalketa lortuarte. Floridan bizi diren populazioek urteosoan zehar arrautzak ezartzen dituztenbitartean, Iparralderantz bizi direnekmaiatzaren eta ekainaren artean ezartzendituzte.Bere arrautzak zuriak eta eliptiko sama-

rrak dira, beren tamaina 24 cm-tik 35 cm-ra bitartean neurtzen dute. Populazioarenarabera 70- 100 egunen artean eklosio-natzeko behar dituzte.Nahiz eta dortoka asko konpainia anima-liatzat salmentarako harrapatu, erreser-betan, eta parke babestuetan bizi direnpopulazio asko dira. Leku hauen helburuababestutako espezie hau (oraindik ugaria)bizirik irautea da.ELIKADURA: Bere elikadura batez erebelarjalea da. Uretako landare mota askojan ohi du. Berez, gatibualdian akuariokolandare guztiak jan ohi ditu. Ordea dorto-kakumeak haragijaleak dira eta beren die-taren barruan intsektuak eta moluskuakikus daiteke. HABITATA: Ur-laster lasaiagoak daudenibaietan bizi da, non hondo hondartsuaketa lohitsuak baitaude..BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada. Bere banaketa-aldeak, Atlantikokokostaldeko lautadak, Floridatik IparCarrolinara arte osaten ditu.

FLORIDAKO PSEUDEMIDOA

EZAUGARRIAK: Nelsonen pseudemido-aren oskola konkortua, luzea eta beltzakoloretakoa da, bere pleura- plaka eta baz-terreko-plaken gainean marra gorri edohori-laranja batzuk dauzka.Pleura-plaka banak goiko aldearen gaine-an marra gorrizka sabelaldekoan du. Berehamargarren pleura-plakak marra zentraladitu, sarritan “Y” bat egiten duela. Bereplastroiaren kolorea gorri-laranja da,batzuetan orban zentrala batekin, denbo-raren poderioz galtzen dela.

Ale melanikoak ( zeharo beltzak) bai eme-engan bai arrengan ikusi dira.Dortoka honen buruak neurrizko tamainadu, eta beltza koloretakoa marra horiekinda, baita bere gorputzadarrak eta buztanaere.Dortokakumeak helduak baino argiagoaketa biribilduagoak dira, eta bere plastroia-ren kolorea gorrixka edo laranja da.TAMAINA: Bere oskola 34 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Espezie fidakorra da oso, izan


NELSONEN PSEUDEMIDOAPseudemys nelsoni

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaePseudemysNelsoni

ere eguzkitan dagoe-nean bere ondoan hur-bil daiteke.Bere ugalketa urteosoan zehar gertatzenda. Emeek urtero biarrautza baino gehia-go ezarri ohi dituzte,12 arrautzara arte jarditzakete. Ikusten daerrunaldirako aligato-reen habiak nahiagodituztela, izan erehabia hauek landare-

materialez deskonposizioanegindak daude. Inkubazioareniraupenak 60- 75 egunen bat arte-an dirau.ELIKADURA: Bere elikadurabelarjalea da batez ere, bainadortokakumeen elikadura haragi-jalea da. Dena den dortoka hel-dua batzuek animalia txiki hildak,arrainak eta intsektuak balioztatudituzte.HABITATA: Mangladietan, lakue-tan, urmaeltean, paduretan etakorronte geldoko ibaietan bizi da.BANAKETA: Ipar Amerika-koendemikoa da, bere banaketa-aldeak Floridako Penintsulaosoa, Georgia-ko iparramerikarEstatutik hegoaldea osatzenditu.Pseudemidoen artean hau da,konpainia animaliatzat salmenta-rako oso gutxitan harrapatzendutena.

EZAUGARRIAK: Sabel gorria daukanpseudemidoaren plastroia (oskolarenbeheko aldean) gorria edo laranja kolore-takoa da, bere plaken bilduraren arteanorban ilun batikus daiteke.

Bere oskola, pleura eta bazterreko- plake-tan beltza koloretakoa gorriak edo horiakkoloreko orbanekin, konkortua da, eta bereerdialdean puntu altuena dauka.Bere bigarren pleura-plakak marra zentralargia ditu, eta bazterreko-plaka bakoitzak


NELSONEN PSEUDEMIDOA

71 ADEVE

SABEL GORRIA DAUKAN PSEUDEMIDOAPseudemys rubiventris

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaePseudemysRubiventris

aurrekaldean gorria- koloreko orban bataurkezten du.Espezie honetan, askotan melanismoa-ren kasuak (animaliak zeharo beltza-koloretakoak) ikus daiteke, animalia zaha-

rren artean batez ere.Bere burua erdipurdiko tamaina ,etasudurra nabarmen samarra da.Bekokiaren aurrean espezie honenmarrazki berezi bat ikus daiteke: puntu

argi bat geziaren itxuraz.Bere buruaren kolorea berdexkada eta 5-tik 8-ra bitarteko lerrohorietatik zeharkaturik dago.Dortokakumeen koloreak bizia-goak dituzte eta beren plastroiaarrosa edo gorria koloretakoak,itzal motiboz apaindurik dira.TAMAINA: Bere oskola 40 cm-ko luzera izatera irits daiteke.BIOLOGIA: Bere motatakobeste espezie ez bezala, dorto-ka hau oso mesfidatia da etabere ondoan hurbiltzea oso zailada.Bere ugalketa bere natur-ingu-runean oso gutxi ikusita izan da.Estalketak gertatu ondoren,Emeek maiatzaren amaieran eta

SABEL GORRIA DAUKAN PSEUDEMIDOA

uztailaren artean 10 arrautzatik 17 arrau-tza eliptikoera bitartean ezartzen dituzte.Arrautzek 32 cm-ko diametroa dute gutxigora-behera . Eme bakoitzak bat edo bierrunaldi egin ohi ditu ,70 egunetik 100egunetara behar dituzte eklosionatzeko.Dortokakume txikiak, beranduxeago beza-la, Irailaren amaieran jaiotzen dira.HABITATA: Mangladietan, lakuetan, padu-retan bizi da eta lekuetan non sartzea oso

zaila baita.ELIKADURA: Bere elikadura orojalea da.:barraskiloak, krustazeoak, eta uretako lan-dareak jaten ditu batez ere.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada. Bere banaketa-aldeak bakarrik NewJerseyko Estatuko erdialdeara, IparCarolinara arte, eta Potomac IbaiaVirginiaren ekialdera arte, ditu.Sabel gorria daukan pseudemidoa, bildu-

magileengandik osobalioztatua den dortoka batda. Dena den dortokahonekin merkatu intentsi-borik ez dute egiten. Berehabitatean sartzea osozaila da, eta edozein kei-nadura ikusten duenbezain laster, ur-azpiansartzen da, hau dela kausaoso zaila da dortoka hauharrapatzea.


75 ADEVE

EZAUGARRIAK: Gigotea dotorearenoskola nabar kolore ilunekoa, urkilatuzamarra eta obal itxuraz da, zehar-orbanbatzuekin eta helduen kasuan erretikulatuhorixka dute, aitzitik, dortokakumeenoskola berdexka-koloretakoa da.Burua, lepoa eta gorputzadarrak oliba-koloretakoak dira, gainera ildaska hori dei-garriak dituzte ertz ilunekin .Buruaren aldebietan marra gorria , laranja edo horia osonabarmena du. Bere larru berdexkakmarra horiak ditu.Bular-oskola nahiko zabala da eta jeneral-ki kolorazio horixka zenbait ñabardura ilu-nekin.Tachemysaren generoan sartuta eta bereahizpekin konparatuz (Pseudemys-engeneroenak) dortoka hau besteak bainooldarkorragoa eta haragijaleagoa da.Hamasei subespezie deskribatu dira,hauexek dira:Trachemys scripta scripta: VirginiakoHego-mendebaldean Ipar Floridara arte

bizi da. 27 cm-ko luzera izatera irits daite-ke. Bere plastroia, aurreko ezkatetan ,ozeloekin apainduta dago.Trachemys scripta callirostris: Cariben,Colombian eta Venezuelan bizi da. 25 cm-ko luzera izatera irits daiteke. Bere plas-troia marra ilunez estalita dago ( ia-iaplastroia osoa).Trachemys scripta catapsila: Mexikokokostaldeko lautadetan bizi da. 22 cm-koluzera izatera ailega daiteke. Bere marrasupratenporala horia oso luzea da.Trachemys scripta chchiriviche:Venezuelako Iparaldetik (Tocuyo etaMoron Ibaietan) bizi da. 32 cm-ko luzeraizatera irits daiteke. Kokotsaren gaineanozeloak eta marra supratenporala gorriaditu ezaugarria. Trachemys scripta elegans : MississippikoHaranan, Illinoisen, Mexikoko Golkora artebizi da. 28 cm-ko luzera izatera irits daite-ke.Badago luze-marra gorri bat begiaren

GIGOTEA DOTOREATrachemys scripta

atzeko bazterretik lepoaren amaieraraarte, joaten dena. Plastroiaren marrazkiakere, ezkata banatan ozelo bat dauka.Trachemys scripta emolli: Costa Ricaneneta Nicaraguan bizi da.Trachemys scripta gaigeae: Texasen eta

Mexiko Berrian bizi da.. 22 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.Trachemys scripta grayi: Mexikoko kostal-deko lautadan, Pazifikoko kostaldean,Guatemalako Hego-mendebaldera artebizi da. 60 cm-ko luzera irits daiteke. Bere

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTrachemysScripta


77 ADEVE

pleura eta bazterreko-ezkaten gaineanozelo ilunak ditu. Bere plastroiarenmarrazkia zehaztugabekoa da.Trachemys scripta hartwegi: MexikokoNazas Ibaietan bizi da.

Trachemys scripta hiltoni: MexikokoFuerte Ibaian bizi da. 28 cm-ko luzera iza-tera ailega daiteke. Bere plastroian itzal-bibiribil zentral bat du ezaugarria.Trachemys scripta nebulosa: Californiako

GIGOTEA DOTOREA

Hegoaldetik bizi da. 37 cm-ko luzera izare-ra irits daiteke. Bere marra supratenporalalaranja edo horia begien gainean obalatuitxuraz bukatzen da.Trachemys scripta ornata: MexikokoPazifikoko kostaldeko lautadan,Colombiara arte bizi da.. 38 cm-ko luzeraizatera irits daiteke. Trachemys scripta taylori: CohhuilakoMexitar Probintzian, eta 22 cm-ko luzeraizatera irits daiteke. Marra posorbitariagorria oso luzea du ezaugarria, bestalde,bere oskolaren gainean itzal-puntu txikiakditu.Trachemys scripta troostii: KentuckykoIparramerikar Estatuko Hego-mendebal-

detik eta Alabamako Ipar-mendebaldetikbizi da. 21 cm-ko luzera izatera irits daite-ke. Begi bakoitzearen atzetik marra horibatzuk ditu.Trachemys scripta venusta: Veracruzetik(Mexiko) Panamara arte bizi da 48 cm-koluzera izatera irits daiteke.Trachemys scripta yaquia: Sonoran(Mexiko) bizi da. 31 cm-ko luzera izaterairits daiteke. Bere ezaugarria garrantzi-tsuena da: orban posorbital bat hori-laran-ja koloretakoa, gutxi hedaturik, duela.TAMAINA: Bere oskola , espezien arabera20 cm-tik 60 cm-ra bitarteko neur daiteke.BIOLOGIA: Dortoka hau, urmaeletakourbazterren hondo lohitsuetara sarri joan


79 ADEVE

ohi da non landaredi ugariez inguratu-rik dauden.Bere ekintzaren denboraldia egunekoada, egunaren parte handi bat, harriengainean edo ur-gaineko landaretaneguzkitan geratzen da.Estalketak apirilaren eta uztailaren arte-an gertatzen dira. Emeak 15 arrautzaoboideren bat lurrean zulaturik dau-den habietan ezartzen ditu. Inkubazioak70 egun irauten du Handik aurera dorto-ka txikiak jaiotzen dira, haien koloreak osobiziagoak dira.Nahiz eta espezie hau bere natur-inguru-nean mehatxaturik ez egon, animalien bil-keta ugariak beren bidalketarakoEuropako eta Asiako merkatuetara adiga-rriki aspaldiko populazioak gutxitxen du.Baina Eropako eta Asiako leku hezeetanarriskugarriak badira, sartuta eta gero,herriko faunarentzat (bai narrastientzat baiarrainentzat) benetako mehatza dira, izanere oso moldagarriak dira eta beren gara-

pena oso erraza da.ELIKADURA: Dortokakumeak haragikale-ak dira. Zapaburuak, eta krustazeoakjaten dituzte, helduak, ordea orojalebihurtzen dira eta beren dietan landaremota asko jaten dituzte.HABITATA: Paduretan, urmaeletan,lakuetan eta ibaien bide geldoetan bizi da. BANAKETA: Bere banaketa-aldeak AEB-ko erdialdea, Hego AEB, eta Ertamerika,Mexiko, eta Venezuelako Iparraldea, osa-tzen ditu.

E Z A U G A R R I A K :Espainiarraren tratxe-midoaren oskola kon-kortu samarra da, etabere erdialdean gan-dor fina du. Bereplaka guztiak leunaketa marroi grisaxkakoloretakoak dira.Pleura-ezkatak ozelo-ak dituzte eta bere-plastroia horixka edobeixa koloretakoa da ,itzal-biribilak oso mar-katurik dituzte.Bere buruak erdipurdiko tamaina du etasudurra oso zorrotza daBere buruaren, lepoaren, buztanaren, etagorputzadarraren kolorea grizaxka da, hori-koloreko lerro ugariekin beltzez inguraturik.Bere buruaren azpian dauden marra horiak,alboetan dauzkanak baino finagoak dira.Dortokakumeen koloreak deigarriagoakdira.TAMAINA: Bere oskola 30 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Espezie honetako akoplamen-duak urte osoan zehar gertatzen dira.Kopulatu baino lehen, arrek beren atzekohankak emearen aurrean izurtzen dituzte.Emeek, ernaldurik izan ondoren, leku hon-dartsuetan putxu bat zulatzen dute etaApirilaren eta Uztailaren artean lau errau-naldi ezartzen dituzte. Normalean 8 arrau-tzetik 18 arrautzara bitartean ezarri ohi

dituzte. Arrautzak luzangak dira, eta 23 cm-tik 40 cm-ra bitarteko tamaina dute. Bereinkubazio-garaia 61-70 egunen arteandago.ELIKADURA: Nahiz eta dortokakumeendieta haragijalea izan: uretako intsektuak,eta arrainkumeak, helduak ,ordea, belarja-le bihurtzen dira : algak eta uretako landa-reak jaten dituzte batez ere.HABITATA: Ur gezetako dortoka hau lan-daretza ugaria dagoen urmaeletan bizi da,dena den, ur gazikarako mangladietan ereaurki daiteke.BANAKETA: “La Española” Karibeko Irlakoendemikoa da. Dortoka hau bakarrik Haitìn,eta Republica Dominicanan bizi da. HantxeNeibako lautadatik zeharkatzen duten ibaie-tan aurki daiteke, baita TiburonekoPenintsulako mangladietan eta paduretan,Haitín ere.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTrachemysDecorata


ESPAINIARRAREN TRATXEMIDOATrachemys decorata

GIGOTEA DOTOREA

81 ADEVE

EZAUGARRIAK: Kubako tratxemidoaedo dortoka kubatarraren oskolaren kolo-reak marroia, marrazkirik gabe, du.Atzeko bazterreko plakak horzdun zama-rrak dira. Bere plastrioa hori koloretakoa da, etabere plaken bilduraren lerroen gaineanizugarrizko motibo beltz batez apaindurikdago.Bere buruak edipurdiko tamaina du etabere muturra ez da oso nabarmenik.Bere larruaren kolorea berdea, edomarroi-berdexka da, hori-koloreko lerroe-kin.Bi lerro argiak bere begietatik lepoarenmuturrara arte markaturik agertzen dira.Arrak oso ilun bihur daitezke eta beren

oslola emeenak baino zapalduagoak diraBi subespezie deskribatu dira:Trachemys decussata. Kubako Ekialdeandago. Bere oskolak luze eta obalatua duezaugarri.Trachemys decussata angusta. Kubatikmendebaldera, Caimán Irletan etaPinudien Irletan bizi da. Berak berelarruaren kolorea beltza edo grisaxka duezaugarri.TAMAINA: Bere oskola 39 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Bere ugaltzea, egoera-basa-tian, momentuz ia-ia ez dago ikasita.Badakigu, arrak, eztei-geldialdia egitenduen bitartean, emearekin kopulatu bainolehen, bere aurreko gorputzadarrarekin

KUBAKO TRATXEMIDOATrachemys decussata

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTrachemysDecussata


83 ADEVE

emearen buruaren aurrean mugimenduizurturik egiten ditu.Emeek, apiriletik uztailera arte beren

arrautzak ezar-tzen dituzte..ELIKADURA:I n t s e k t u a k ,m o l u s k u a k ,arrainak, etauretako landare-ak jan ohi ditu.H A B I T A T A :Ibaietako ur-is t ingadietan,zingiretan etau r - l a n d a r e d iugari dagoenlekuetan bizi da.B A N A K E TA :Kubako eta bereondoko irletakoendemikoa da,

bere banaketa-aldeak bakarrik, KubakoIrla, Pinudien Irla, Gran Caiman, etaCayman Brac, osatzen ditu.

EZAUGARRIAK: Dortoka honenoskola (emeak batez ere) oso kon-kortua eta nabar edo berdexka koloretakoada. Plaka banatan orban horiak, laranjak edogorriak ditu. Marka horiek beltz koloretakoezinguraturik agertzen dira eta aleen araberaitxura desberdinak dituzte. Marka banakmarra bertikala argia du.Dortokakumeek bere oskolaren erdialdeankarena beltz bat oso nabarmena dute.Karenahau zahartzen diren neurrian lausotzen doa.Bere plastroiaren kolorea horia edo laranajaitzal-marrazki batekin da. Bere buruak erdi-purdiko tamaina eta sudur zorrotza du. Marrahoriak edo laranjak beltzez inguraturik, aurpe-gitik eta lepotik zeharkatzen dira. Bi subespe-zie deskribatu dira: Trachemys dorbigni brasi-lensis : Argentina-n eta Uruguay-en bizi da.Bere oskolaren kolorea marroia da eta plas-troi laranja du. Bere larruaren lerroak erelaranjak dira.Trachemys dorbigni brasilensis: Brasilen,Guaiba Ibaitik Grande do Soul Ibaiera etaMaranhao Ibaiera (Herriko Iparraldean) bizi

da. Bere oskolaren kolorea berdex-ka hori-gorri edo arrosa-kolorekoa

da (marrekin), eta plastroia hori-berdexka da.TAMAINA: Bere oskola 26 cm-ko luzera iza-tera irits daiteke.BIOLOGIA: Uretako dortoka honen ugalketaurtearen edozein garaian gerta daiteke.Emeek 17 arrautza luzera arte ezartzen dituz-te, 27cm-tik 40 cm-ra bitarteko tamaina dute.Espezie hau intesiboki harrapaturik izan da:bere salmentarako konpainia animaliatzatbezala, hiriburuen ondoan zeudenak bizi zeneskualdeetan batez ere, baina bere banaketa-aldea nahiko handia denez, espezie hau desa-gertzeko zorian ez dagoela berma daiteke.ELIKADURA: Espezie hau orojalea da etahau dela kausa, uretako landareak, algak,intsektuak eta krustazeoak jan ohi ditu.HABITATA: Ibaietan eta paduretan, non ure-tako landaredia ugaria baita, bizi da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak Brasil(So Luis, Maranhao, Grande do Soul Ibaia,Guaiba Ibaia), Uruguay (Parana), etaArgentinako Iparraldea osatzen ditu.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTrachemysDorbigni


DORBINGIREN TRATXEMIDOATrachemys dorbigni

KUBAKO TRATXEMIDOA

EZAUGARRIAK: Stejnegerren tretxemi-doaren oskola konkortu samarra,marroia edo grisaxka koloretakoa etabatzuetan berdexka edo beltza da.

Dortokakumeek beren pleura, orno, etabazterreko- plaketan orban horiak dituz-te, haiek heldutasunera ailegatzen direnneurria lausotzen hasi dira. Batzuetanale zaharrak, zeharo beltzak, aurkitzendira.

Bere plastroiaren kolorea hori orbanga-bekoa da eta bere burua grisa edo ber-dexka da. Begien, sudurraren, eta behe-ko barailaren atzetik lerro argi batzukjaiotzen dira, eta aurpegian eta barailanzehar hedatzen dira.

Hiru subespezie desbribatu dira:

Trachemis stejnegeri stejnegeri: PuertoRicon, Guadalupeko eta Marie-GalanteIrla Karibetarretan bizi da. Bere larruailuna edo berdexka da eta mutur luzeeta zorrotza du.

Trachemys stejnegeri vicina: LaEspañola-ko Irlako hegoaldean bakarrikbizi da. Berak larruaren kolorea grisa-berdexka eta plaka banatan ozeloak ditu,baina hau ez da gertatzen ale guztietan.

Trachemys stejnegeri malonei:Bahamaseko Irletan (Great InaguaIsland) bizi da. Bere oskola konkortua daoso, eta bere muturra oso biribildua da.Bere plastroia, sarritan, hori koloretakoa

da eta plaken bildura banatan itzal-marrazki bat du.

TAMAINA: Bere oskola 24 cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.

BIOLOGIA: Ur gezetako dortoka honenestalketak Udaberriaren hasieran etaemeek beren errunaldiak (hiru errunaldi-ra arte) apirilaren eta uztailaren arteezartzen dituzte.

Errunaldi banatan, 3 arrautzatik 14arrautzara bitartean ezarditzakete.Arrautza eliptiko hauek berenatzeko hankekin zulatzen duten putxubatean, jarri ohi dituzte, arrautzak 26mm-tik 43 mm-ra bitarteko tamaina ditu.

Dortoka jaioberrien kolorea eta heldue-na berdina da, baina beren orno-karenaknabarmenagoak dira.

ELIKADURA: Nahiz eta dortokakumeakharagijaleak izan: intsektuak, molus-kuak, eta arrainkumeak jaten dituzte,Helduak, ordea, belarjaleak dira. Algak,eta uretako landareak jaten dituzte batezere.

HABITATA: Ur laster geldoetan, nonuretako landaredia ugaria baita, bizi da.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakBahamas-eko Irlak (Great Inagua),Puerto Rico eta La Española osatzenditu .Guadalupeko eta Marie-GalanteAntilak Frantziarretan ere dago.

STEJNEGERREN TRATXEMIDOATrachemys stejnegeri

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

EmydidaeTrachemysStejnegeri


87 ADEVE

EZAUGARRIAK: Niloko trioni-xaren oskola obalada, berde-kolore ilunekoa edo marroi koloretakoa da,ez dauka markarik bereizteko.Trionixakumeek orban argiak luzera-lerroakelkarturik badauzkate eta tuberkulu txikiak,adinaren poderioz desagertzen direnak.Bere plastroiaren kolorea zuria edo beixada. Ale batzuek aurreko aldean itzalmarrazkiak aurkezten dituzte.Bere burua, bere tamainarekin konparatuz,

txikia da eta sudurra luzea daoso.

TAMAINA: Espezie handia da, 95cm-koluzera gainditzen ez duen tamaina bat izanohi du.BIOLOGIA: Espezie honek estuarietako urgazikara ondo onartzen du, berez GabonIbaiko estuarioan sarritan aurkitzen da,eta populazio handi bat TurkiakoHegoaldeko kostaldean bizi da, ur sakone-tan non gazitasuna oso altua baita (38-a

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeTrionyxTriunguis


OSKOL BIGUNAREN DORTOKAK

Familia honek 22 espezie, 6 generoren sarturik, ditu.Haiek guztiak urtarrak dira eta alderdi epeletatik eta tropikaletatik banaturikdaude: Ipar Amerikan, Afrikan, Asian, eta Indoaustraliako Artxipelagoetan,hain zuzen ere.Bere luzera, oskol bigunaren dortoka punteaketaren 30 cm-tik eta buru estua-ren dortokaren 115 cm-ra bitarteko tamaina ibiltzen da.Hauek guztiak oskolaren gainean tonu nabarrak, oliba edo grisa dituzte,batzuek marka zuriekin, horiekin edo laranjekin , eta atzetik tonu zuria, horiaedo grisa dituzte.Bere oskola zapaldua eta murriztua da eta ez ditu gure hezur periferikorik(oskol bigunaren dortoka punteaketaren kasuan izan ezik). Gainera ezkutuzestalita egon ordez larru zail batez estalita dago. Bere lepoa luzanga eta erre-traktila, eta bere muturra proboszide luzea da.Nahiz eta espezie batzuek beren dieta orojalea izan, bere dieta haragijalea da.

TRIONICHYDADE FAMILIA

NILOKO TRIONIXATrionyx triunguis

bider mila).Kostaldeetako populazionen ugal-keta eta itsasoko dortokarena osoantzekoa da, izan ere dortoka ber-dea erabiltzen den hondartza ber-berak arrautzak ezartzeko erabil-tzen dituzte.Espezie zeharo urtarra da, bainasarritan urazalera igotzen edoertzera hurbiltzen da eguzkitanberotzeko.Dortoka hau, bere larruarenbidez, uretatik oxigenoa ateratze-ko gai da. Hau dela kausa urazpian denbora luzea, mugitugabe, urazalera arnasa hartzera joan gabeegoteko gai da.Emeek apirilaren eta uztailaren arteanberen arrautzak kostaldeko hondartzetanedo ibaietako ertz hondartsuetan ezartzendituzte. Eme handiek 100 arrautza esferi-kora arte ezar ditzakete, arrautza banak 32mm-ko diametroa du.Jaiotzean, dortokakumeek bakarrik30mm-ko tamaina dute.Gizakiek orain dela milurtekoak espeziehau ezagutzen dute eta Egiptoko hilobiaskotan errepresentatua dago. Animaliahonen baxuerliebe bat Pariseko Louvreko

Museoan dago ikusgai.HABITATA: Espezie honi, uraren bide gel-doetan bizitzea gustatzen zaio, halaber,lakuak, hondo eta ertz hondartsuak edolohitsuak dituzten urmael handiak gusta-tzen zaizkio.ELIKADURA: Bere elikadura orojalea ezezik, ugaria ere da. Krustazeoen larbak,intsektuak, moluskuak, narrastiak, edo-zein fruita uretara eroria eta haratustelajaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak ia-iaAfrika osoa, Hegoaldea eta Ipar ekialdeaizan ezik, Israeleko Kostaldeak, Líbano,Siria, eta Turkia osatzen ditu.Afrikan, Nilo Urdinan, Ugandan, AlbertoLakuan, eta Rodolfo Lakuan ( bainaVictoria Lakuan ez), Egipton, Sudánan,Etiopían, Somalian, , Kenian, Angolan,Zairen, Gabónen, Kamerúnen, Togon,Ghanan, Liberian, Sierra Leonan,Gambian, Senegalen, eta Guinea Bissaunere aurki daiteke.Nahiz eta bere kontsumo oso handia izan ,oraindik bere banaketa-alde osoan ugariada.

NILOKO TRIONIXA

EZAUGARRIAK: Trionix kar-tilaginosoa, Asiako trionixa ere deiturik,oskol leun eta obalatua du, bere kolorea,berdea edo marroi iluna da hori puntu asko-rekin beltzez inguraturik, batez ere dortoka-kumeen kasuan .Sarritan helduen oskola berde-oliba unifor-me koloretakoa dute, dortokakumeek, aitzi-tik, lerro asko eta tuberkulu txikiak dituzte,baina hau guztia adinaren poderioz desa-gertzen doa, oskola leuna lortu arte.

Arren kasuan, oskola zuria daeta emeena beixa da.Burua, lepoa, eta hankak berdeak dira, etahori, laranja edo arrosa puntu askorekinaurpegiaren albo banatan ditu.Tailandiako subespeziearen oskolak osobiribildua ditu tuberkulu askorekin (Amydacartilaginea nakornsrithammarajensis).TAMAINA: Espezie handia da eta 70 cm-koluzera izatera irits daiteke.BIOLOGIA: Emeek leku hondartsuetan


TRIONIX KARTILAGINOSOAAmyda cartilaginea

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeAmydaCartilaginea

89 ADEVE

beren arrautzak ezartzen dituzte.Normalean errunaldi bakoitzean 6 arrau-tzatik 10 arrautzara bitartean ezarri ohidituzte, dena den 100 arrautzara ailega dai-tezke. Eme bakoitzak urtero errunaldibatzuk lortzen ditu.Arrautzak esferikoak dira eta 28 mm bate-ko diametroa dituzte gutxi gora-behera.Dortokakumeek 135 eta 140 egunen arteanjaiotzeko behar dituzte, eta arrautza-osko-latik ateratzen direnean kolore disdiratsuak,hori puntu ikusgarriekin, eta plastroia zuriagrisa samarra da. Bere burua berde ilunada hori puntu txikiez sakabanatua.1987. urtean Chao Phraya Ibaietan(Bangkoken Iparraldean ) aurkitu zuen dor-

tokak 202 kiloko pisua zuen, aurkitu zeneskualdean desagertuta zegoela pentsa-tzen zen. Nakhou-Pathoneko tenplu budis-tara dortoka hau eraman zuten.HABITATA: Habitat askotan bizi da, adibi-dez: ibaietako gune lasaienetan, kostalde-ko paduretan, ur-gelditutako lakuetan.ELIKADURA: Espezie haragijalea da etagau-ohiturak ditu. Arrainak, krustazeoak,narrastiak, insektuak, eta beren larbakharrapatu ohi ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak,Birmaniako Hegoaldea, Thailandia, LaosekoHegoaldea, Kambodia eta Vietnam,Malaysia Penintsulara arte, eta Sumatra,Java eta Borneo Irlak, osatzen ditu.

TRIONIX KARTILAGINOSOA

EZAUGARRIAK: Trionidoenfamilian sartuta dago. Trionix arantzatua(Trionix spinifera) uretako dortokarik ezagu-nena da, bere oskolan bi tuberkulo arantza-tsuak ditu eta handik bere izena datorkio.Bere oskolan ez ditu korneo-plakarik, hauda bere ezaugarri garrantzitsuena; ematendu oskola larru lodi batetik ertz kartilaginosobatez eztalita dagoela.Bere sorbaldaren aurreko aldea tuberku-luak arantzaren itxuraz ditu. Bere koloreagrisa edo berde-oliba da, iluna-kolorekoorban ugari ditu.

Sei subespezie deskribatudira:Trionix spinifera spinifera: Bere oskolak biozelo beltz handiak ditu iluna koloreko baz-terreko lerro batekin konbinatua. BakarrikNew Yorken, Wisconsinen, TennesseRiberen eta New Yerseyn bizi da.Trionix spinifera aspera: Bere bizkarrekoatzeko aldeko ertzean, beltzak kolorekolerro paralelo ugari dituzte. Bakarrik IparCarolinan eta Floridan bizi da.Trionix spinifera hartwegi: subespeziehonek bere bizkarrean puntu txikiak eta


TRIONIX ARANTZATSUAApalone spinifera

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeApaloneSpinifera

91 ADEVE

ozelo txiki uniformeak ditu, gainera iluna-koloreko bazterreko marra bat du.Minesotan, Arkansasen, Wyomingen,Coloradon eta Mexiko Berrian bizi da.Trionix spinifera pallidus: Bere oskola osoargia da. Bere oskolaren atzeko erdialdean

zuria koloreko tuberkulu ugari ditu ez daudeestalirik ozelo beltzez. Oklahomatik,Louisianatik eta Texasetik banaturik dago.TAMAINA: Kelonido hau ia-ia zeharo urta-rra da. Emea bada 47 cm-ko luzera izaterairits daiteke era arraren kasuan 24 cm-ko

luzera gainditzen ezduen tamaina bat izanohi du.BIOLOGIA: Gau-ohitu-rak dauzkan harrapariada. Egunsentian jana-rien bila ateratzen da:uretako intsektuak,krustazeoak etabatzuetan arrainakjaten ditu. Geldo-gel-doa igeri eginez bereharrapakinaren ondoanjartzen da eta bapateanharrapatzen du berelepoaren bidez, horre-tarako luzatu ohi du.Apoarmatu honen aral-di-garaia apirilaren etamaiatzaren artean ger-tatzen da. Orduan ibai-ko hondoan arrek etaemeek kopulak egitendituzte, hori gertatuondoren emeak ibaie-tako eta lakuetako lekuhondartsuetara, ertze-tan kokaturik, abiatzendira eta hantxe berenarrantzak ezartzendituzte. Hauek zuriaketa esferikoak dira.Arrautza oskolak osoapurkorrak dira.

TRIONIX ARANTZATSUA


Arrautzak 3 cm-ko diametroa neurtzen du.abuztuaren hasieran, eta batzuetan urria-ren amaieran (latitudeen arabera) kumeakjaiotzen dira, beren aspektua eta helduena

oso antzekoa da, baiitxuran bai oskolarenkoloretan.Trionix arantzatsua-ren haragia oso pre-ziatua da, hau delakausa jazarpen han-dia eta ehiza jasotzenbehar ditu. Ondorioz,beren populazioarenparte handia desa-gertarazi du. Gauaigarotzen den lekue-tan harrapatzen dirabai sareen bidezbaita amuen bidez

ere.Eragozten bazaio krudelki kosk egiten du.ELIKADURA: Uretako intsektuak, krusta-zeoak eta arrainak jaten ditu.

TRIONIX ARANTZATSUA

EZAUGARRIAK: Aspaldian trionix aran-tzatsu beltza trionix arantzatsuarensubespezie bat bezala (Alapone spinifera)kontuan hartu zen.Bere oskolaren kolorea beltza edo grisa

iluna da, eta izurtu samarra emeenganbatez ere. Oskolaren aurreko ertzeandituen tuberkuluak oso murriztuak dira.Bere burua luzea da eta sudurra beregeneroko beste espezierena baino motza-

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeApaloneAter


TRIONIX ARANTZATSU BELTZAApalone ater

95 ADEVE

97 ADEVE

goa da.Arrek ez bezala, emeek beren oskolenbeheko bazterretan eta beren plastroietanildaska beltzak dituzte. Arren muturraemeen muturra baino lodiagoa da etabere kolorea grisa iluna da. Buruarenazpitik ere puntu zuriak dituzte.TAMAINA: Bere oskola 35 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Bere ugalketa ekainaren etauztailaren artean gertatzen da. Emeek 20arrautatik 25 arrautzara bitartean ezar-tzen dituzte. Arrautzak esferikoak dira etalurrean zulatzen dituzten putzuetan jarriohi dituzte. Urrian gutxi gora-beherakumeak jaiotzen dira eta helduen antza

daukate.HABITATA: Urmael istingadietan eta urgeldituetan bizi da.ELIKADURA: Arrainak, krustazeoak,narrastiak, eta insektuak harrapatzendituen espezie haragijalea da, gau-ohitu-rekin.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak,Mexikoko lurralde txiki bat, CuatroCiénagaseko eskualdea, (Coahuilan),ditu.Espezie hau CITES-eko LehenengoGehigarrian sartuta dago eta agortzekozorian dagoela kontuan hartzen dute etaorduan bere harrapaketa debekatutadago baita bere salerosketa ere.

TRIONIX ARANTZATSU BELTZA

EZAUGARRIAK: Floridakotrionixaren oskola gris-kolore ilunekoa edomarroi iluna, itzal-orbanekin, ditu. Bereoskolaren ertzean tuberkulo asko ditu.Bere plastroia zuri edo grisaxka koloreta-koa da eta kailuez horniturik dago.Bere buruak erdipurdiko tamaina du etabere sudurra oso luzea da. Espeziearenarabera bi lerro hori edo gorriak bere begi-tik beheko barailera arte zeharkatuz. Arrakemeak baino txikiagoak dira: 29 cm-koluzera gainditzen ez duten tamaina bat

izan ohi du, emeak, ordea,60 cm-ko luzera izatera irits daitezke.TAMAINA: Arrak 29 cm-ko luzera izateraailega daitezke eta emeak 60 cm-ko luze-ra izatera irits daitezke.BIOLOGIA: Bere ugaltze-garaia Floridan,martxoaren eta uztailearen artean gerta-tzen da eta bere banaketa-aldekoIparraldean ekainaren eta uztailaren arte-an gertatu ohi da.Emeek beren atzeko hankekin putzuak 12cm-ko sakonera zulatzen dituzte, hemen

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeApaloneFerox


FLORIDAKO TRIONIXAApalone ferox

99 ADEVE

hogei arrautza esferikoak jarri ohi dituzte,arrautzek 30 mm-ko diametroa dituzte.Emeek errunaldi batzuk lortzen dituzte etainkubazioak 60-70 egunen artean irautendu.ELIKADURA: Bere elikadura haragilaleada batez ere. Ornogabeak jaten ditu(barraskiloak, intsektuak), baita narras-tiak, arrainak, uretako hegazti txikiak,ere.Noizbehinka uretako landare batzukjaten ditu.Dortoka zahartzen doan heinean berebaraila makurtzen da eta hau delakausa bere elikadura bakarrik moluskue-tan datzala pentstzen da.HABITATA: Hondo hondartsuak eta lohi-tsuak daukaten ibaietako eta urmaeleta-

ko ur lasaietan eta sakonetan aurki dai-teke. Batzuetan, ibaietako ur-goraldiakarrastatzen dituztenean, itsasoarenondoan ager daitezke.Okefenokee eta Everglades Lakuetanespezie oso arrunta da. Ia-Ia egun osoaematen du ibaiaren hondoan janez edobere etzaiez izkutatu. Nahiz eta trionix arantzatsua ur azkarra-goak nahiago izan, berarekin harmonianbizi da.BANAKETA: Ipar Amerikako endemikoada, bere banaketa-aldeak FloridakoEstatua, Alabama, Hego Carolina, etaGeorgiako kostaldeko lautadak osatzenditu.Espezie jatekoa da, herriko populazioekoso estimazio handia dute.

FLORIDAKO TRIONIXA

EZAUGARRIAK: Dortoka honen oskolaleuna, tuberkulurik eta ezkrezentzirikgabekoa da. Berde kolore ilunekoa edomarroi-laranja da puntu oso ilunekin. Bereoskolaren ertza ere leuna da eta bere plas-troiak jeneralki, zuri-kolorekoa, edo gris-kolore argikoa, kailuekin ditu.Bere burua ez da hain handia .Aleen ara-

bera, buruak berdexka edo marroi-koloreilunekoa du, itzal-puntuez apainduta irre-gularki banaturik. Bere begitik lepoarenoinara arte lerro bat agertzen da. Berebegiak nahiko handiak dira. Bere izenabere sudur-hodiaren itxuratik dator, lapra-naren itxuraz amaitzen dena.Bi subespezie deskribatu dira:

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeTrionixMuticus


TRIONIX MUTIKATrionix muticus

101 ADEVE

Trionix mutika arrunta (Trionyx muticamutica): Dortokakumeen oskolaren kolo-rea puntu beltzak eta lerro txikiak ditu,gainera lerro fina (zuri-kolorekoa) oskola-ren ertzetik zeharkatuz. Dena den,Kolorado Ibaian bizi diren ale batzuek,halako ezaugarririk ez dituztela ikusi da.Golko-ko trionix mutika (Trionys muticacalvata): Dortokakumeek hondo argi batengainean ozelo ilunak dituzte, eta sudurra-ren azpian ez daukate lerrorik, hankarengainean orban ilunak dituzte eta begiarenazpitik lerro argi bat.Subespezie honek ibai handietako urarenbide geldoak nahiago du, trionix mutikaarrunta, aitzitik, oso sakonak ez direnurmaeletan aurkitzen da.TAMAINA: Bere oskolak 35 cm-ko luzeragainditzen ez duen tamaina bat izan ohidu.BIOLOGIA: Bere ugalketa udaberrian eta

udan gertatzen da. Eztei-geldialdiak, api-rilaren eta uztailaren artean gertatzen dira.Emeak, eguzkitan daudenean beren lepo-ekin zeharo luzaturik, arrak emearenga-na hurbiltzen saiatu ohi da. Emeak ezbadu nahi estalketa egiten , arra kosk egi-ten saiatuko da, baina aitzitik, emea, har-bera bada eta onartzen badu , kopula,ahalik eta azkarren, ur sakonetan gertatu-ko da.Ernaldu izan ondoren, emeek egun-bate-an, beren arrautzak bazter hondartsuetanedo uhartetxoetan ezartzen dituzte. Emebakoitzak denboraldiagatik hiru errunaldilortzen ditu eta 33 arrautzara arte ezarditzake, dena den batez bestekoak 22arrautza izan ohi ditu. Arrautzak esferikoakdira, 23 mm-ko diametroa du arrautzabakoitzak eta beren oskolak bigunak etazuriak dira.Inkubazioak 65-77 egunen artean irauten

TRIONIX MUTIKA

ditu. Jaioberrien oskolak lerro beltz ugariapaintzeko ditu. Zazpi urte pasa eta geroheldutasun sexuala lortuko dute.ELIKADURA: Bere elikadura haragijalebakarra da. Arrainak, krustazeoak, narras-tiak, intsektuak , barraskiloaketa bi kuskuko moluskuakjaten ditu.. Bere harrapaki-nen zain, mugitu gabe, itxa-roten da , gero harrapatzenditu ez ezik, aktiboki bereatzetik doa ere.HABITATA: Hondo hondar-tsuetan bizi den urarenbideetan eta urmaeletan bizida.BANAKETA: Ipar Amerikakoendemikoa da .Bere banake-ta-aldeak AEBko erdigunea.

Ipar Dakotatik eta WisconsinetikPensilvaniako Mendebaldera arte, Texas,Floridako Mendebaldea, Ohio, Mississippi,Missouri, Arkansas,eta Alabamako Ibaiakosatzen ditu.


EZAUGARRIAK: Gangesko trionixarenoskola biribildua edo obalatu samarra, ber-dexka kolorekoa da, itzal-marrazkiekinhoriz inguraturik, indibiduo gazteenganbatez ere,ezaugarria hau ikus daiteke.Bere plastroiaren kolorea grisa edo zuri-beixa kolorekoa da, kailu luzeekin edukiz.Bere burua lodia eta muturra motza da.Bere aurpegia berde-kolorekoa da , beltza-koloreko marra eta lerro ugari ditu. Berebegietako betzuloen artean garondora arte,erdipurdiko lerro ilun bat hedatzen da.Bai arrek, bai emeek buztan motza dute,dena den arrek lodiagoa dute.Indibiduo gazteenek helduek daukatenkolorea baino biziagoa da, bere oskolan

luzera-tuberkuluetako lerro asko dago.TAMAINA: Bere oskola 70 cm-ko luzeraizatera irits daiteke.BIOLOGIA: Bere ugalketa eta eztei-garaiaeuritean gertatzen dira, oso sakonak ezdiren uretan, eta urmaelen edo ibaietakoertzeen ondoan dauden uretan, gertatu ohidira.Errrunaldiak abuztuaren eta abenduarenartean gertatzen dira. Arrautzak esferikoakdira , 30mm-ko diametroa neurtzen dute etaberen oskolak gogorra dira. Inkubazioanahiko luzea da, izan ere, 287 egun eklo-sionatzeko behar dute. Hau dela kausa,sarritan termitek hondatzen dituzte.ELIKADURA: Bere elikadura belarjalea da

batez ere, denaden barraskiloak,arrainak etanarrastiak erejaten ditu, batzue-tan uretakohegazti txikiak,ubarroiak bezala,harrapatzen ditu.HABITATA: Urgezetako dortokahau ur arreak etahondo hondar-tsuak edo lohi-tsuak duten ibaisakonetan bizi da.Baina lurrean ereager daiteke:hondar-bankua-ren, edo lur-ezpondaren gai-nean, urarenondoan badaudebatez ere.

GANGESKO TRIONIXAAspideretes gangeticus

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakIndiako Iparraldea osatzen du, hantxeGanges, Indus Ibaietan eta beren ibaiada-rretan dago. Pakistaen eta Bangladeshenere aurki daiteke. Espezie honekin kontuhandia maneiatzeko eduki behar dute, izanere, oso oldakorra da eta sarritan kosk egi-ten du, bere harrapakinari heltzen dionbezain laster ez du askatzen.Espezie honekin izugarrizko harrapaketa

ilegala dago: bai bere kontsumorako baitaolio-lozioetarako lortzeko ere.Arestian CITES-ak babesten du eta berelehenego gehigarrian sartuta dago, hortxedauden espezieen harrapaketa zeharodebekatuta dago.Gangeseko Ibaiaren alde handitariko batDortoken Santutegia aldarrikatua izan daeta herriko autotitateek babesten dute.

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeAspideretesGangeticus


105 ADEVE

EZAUGARRIAK: Trionix ozelodunarenoskola berde-kolore ilunekoa da, lau edosei ozelo beltzez apaindurik ,non ertzetatiklerro argal horia-koloretakoak doaz. Zoologo batzuen iritziz, P. Pritchard beza-la, ozelo hauek diduasio-eginkisuna bere

etsaien kontra beteko lituzkete, izan er,ozelo hauek begiak dirudite, papillonidoenfamiliaren pinpilipausa batzuei gertatzenzaie bezala. Adinaren poderioz, ozelohauek lausotzen hasi dira. Bere oskolarenertzea hori-koloreko puntu txikiez sakaba-

naturik dago.Bere plastroiarenkolorea grisa da, etabost kailu handiakditu.Bere burezurrakerdipurdiko tamainadu eta berak suduroso nabarmena du.Bere aurpegiarenlarrua berdea-koloreilunekoa da, tinpano-en atzetik bi ozelohandiak berde-kolo-re argikoa ditu,ozelo hauen ertzetikhori-kolorekoa doa.Bere larruaren gai-nerakoak hori-kolo-reko puntu ugariditu, indibiduo gaz-teengan batez ere.Nahiz eta adinarekinlausotu egin, helduaskorengan ikus dai-tezke.TAMAINA: Bereoskola 60 cm-koluzera izatera iritsdaiteke.BIOLOGIA: Gau-ohiturak dituenespezie urtarra da.

TRIONIX OZELODUNAAspideretes hurum

Nahiz eta CITES-ko zerrendasartuta egon, eta orduan babesturik izanere, desagertzeko zorian dago, ilegalkiarrantza egiten jarraitzen dute eta kontsu-morako saltzen da Indian.HABITATA: Hondo hondartsuak dauzka-ten ibaietan bizi da.ELIKADURA: Espezie hau haragijalea dabereziki, arrain txikiak eta animalia hilikjaten ditu.

BANAKETA: Bere banake-ta-aldeak Brahmaputra, Ganges eta Nepal(Indian), Bangladesh ditu. MertensekPakistanego Indus Ibaitik datorren espe-zimen bat bakarrik deskribatu du.Indiako Kamakshyyako tenplu batetik(Guwahattti-ren ondoan) Dortoken Lakuanespezie honetatik bi dortoka oso handiakutzi dituzte.

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeAspideretesHurum


EZAUGARRIAK: Trionix bel-tzaren oskola biribildua ilun-kolorekoa, ia-ia beltza, dena den, ale batzuektonu berdexka iluna, orban beltz batzuekindituzte. Bere oskolaren ertzetik tuberkululodi-saila zeharkatuz (lepoaren azpitik).Bere plastroiaren kolorea grisa da, puntubeltzez apaindurik eta dauzkan kailuak ondonabarmena daude. Bere burua lodia da etabere sudurra luzea, hobiaren itxuraz etaberde-kolore ilunekoa da, baita bere gorpu-tzadarrak ere.TAMAINA: Bere oskola 80 cm-ko luzera iza-tera irits daiteke eta 49 kiloko pisua izateraailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie misteriotsu honen ugal-keta euritean, otsailaren eta martxoarenartean, gertatzen da.Ernaldurik izan ondoren,Emeak iluntzean uretatikateratzen dira, eta berenarrautzak jartzeko, lurreanputzu bat zulatzen dute.Hiru ordu ematen dituztezulatzeko, handik aurrera 10arrautzatik 38 arrautzarabitartean ezartzen dituzte.Haiek esferikoak dira eta 35mm-ko diametroa neurtzendute.Inkubazioak 96 eta 104 egu-nen artean irauten du.Jaiotzean dortokakumeeek48 mm-ko luzera neurtzendute, eta 18 gramoko pisuadauzkate.

ELIKADURA: Bere elikaduraorojalea da. Arrainak, krusta-

zeoak, edo fruituak jan ohi ditu.HABITATA: Gatibualdian bakarrik aurkitzenda leku batean: Nasirabadeko San Byazid-Bastami Lakuan (Banmgladesh).BANAKETA: Nasirabadeko San Byazid-Bastamiko artifizial lakuan dago(Bangladesh). Laku hau tenplu islamikobatean sartuta dago. Anderson Naturalistak,1875. urtean lehengo aldiz, bere populaziogautiboa deskribatu zuen, populazio honek284 ale osatu ditu (tamaina guztiez ).Bere natur-jatorria ezezaguna da. Hau dela kausa, espezie hau babestua dagoeta halaber, CITES-en Lehengo gehiga-rrian sartuta.


EZAUGARRIAK: Uretako dorto-ka honen oskola obalatua edobiribildua da, aleen arabera, berde-koloreta-koa, 4-6 ozelora bitarteko hori-koloretakoaapaindurik dago eta marrazki zentrokideakditu .Bere oskolaren aurreko bazterreangaratxo asko daude.Bere plastroiaren kolorea beixa da eta bostkailu luzeak ditu. Bere burezurra txikia daeta sudurrak hodiaren itxura du eta motza,fina eta gris edo marroi-kolorekoa da.Aitzitik, dortokakumeen aurpegiaren koloreaberdea da, beren begietatik leporaino lerrobeltzak doaz. Adinaren poderioz, lerro hauekpixkanaka-pixkanaka lausotzen doaz.TAMAINA: Bere oskola 50 cm-ko luzera iza-tera irits daiteke.BIOLOGIA: Espezie hau ez da bezainoldakorra Gangeseko trionixa bezala, etainoiz ez da berotzen eguzkitan termoerregu-

latzeko.Bere errunaldia otsailaren eta

ekainaren artean gertatzen da. Emeekarrautzak ezartzeko lurrean putzuak zula-tzen dituzte, hauek esferikoak dira eta beretamainak 31mm-ko diametroa du.ELIKADURA: Bere dieta haragijalea dabatez ere. Arrainak, moluskuak, eta krusta-zeoak jaten ditu. Aitzitik, konpainia-animalia-tzat edo animalia sakratuak bezala hiribu-ruetan edo erreserbetan, gatibualdian, dau-den dortokek hibiscus-en loreak eta besteuretako landare jaten dituzte.HABITATA: Hondo sakona duten ibaietanbizi da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak baka-rrik India osatzen du. Hantxe, MadhyaPradesten, Palthatin, Andhra Pradesten,Karmatakan, Maharashtran, Orissan etaTamil Nadun aurki daiteke.

LEITHEKO DORTOKAAspideretes leithii

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeAspideretesLeithii

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeAspideretesNigricans

TRIONIX BELTZAAspideretes nigricans

107 ADEVE

109 ADEVE

EZAUGARRIAK: Ur gezetako dortoka-ren espezie hau oso handia da, izanere, 115 cm-ko luzera izatera irits daite-ke eta 120 kiloko pisua.Nahiz eta tamaina handia eduki, bereburezurra oso txikia da, bere lepoarenoina zabala denez, animalia honenaldekoaldeak aspektu triangeluarra du.Bere oskolaren kolorea berdea edo gri-saxka da, aleen arabera, hori-koloretakomarkak irregularren itxuraz apaindurik.Bere plastroiaren kolorea zurixka da etalau edo batzuetan bost kailu begi-bista-koak ditu.Burezurraren aurrean begiak (oso higi-turik) daude, bere sudurra txikia da etaberen sudur-hodiak txikiak dira oso.Aurpegia, lepoa eta gorputzadarrak olibagrisaxka-kolorekoak dira. Bere aurrekohankak sendoak eta palmaturik dira oso.

TAMAINA: Bere oskola 115 cm-ko luze-ra izatera irits daiteke.

BIOLOGIA: Espezie honek larruanzehar arnasa hartzen du. Honi ezker, urazpian arnasa hartzera igo gabe ordubatzuk egon daiteke.Autore batzuek esaten dute animaliahonek umore txarra duela eta haginkada

larriak sortzeko gai dela.Bere ugalketa Udan gertatzen da.Emeek ernalduak izan ondoren, abuz-tuaren erdialdetik Iraila arte beren erru-naldiak ezartzen dituzte. Beren habiekbotilaren itxura dute eta tontor hondar-tsuen gainean egindak daude.110 cm-ko luzera duen edozein emek100 arrautza esferikora ezar ditzake.Arrautza bakoitzak 28 mm-ko diametroaizango du.Inkubazioak 40-70 egunen artean irau-ten ditu. Eme batzuek urtero errunaldibatzuk lortzen dituzte.Jaiotzean kumeek 10 gramoko pisuadute eta oliba-kolorekoak dira.

ELIKADURA: Bere elikadura haragija-lea da batez ere. Arrainak, krustazeoak,moluskuak, eta batzuetan uretako landa-re batzuk jaten ditu.

HABITATA: Harezko hondoak dauzka-ten ibai emaritsuetan bizi dira.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakIndia osoa, Pakistan, Nepal, Bangladesheta Birmanaia osatzen ditu. BaitaThailandiako ekialdean eta Malaysiakoiparraldian ere.

TRIONIX INDIARRAChitra indica

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeChitraIndica


111 ADEVE

EZAUGARRIAK: Malaysiako trionixarenoskolaren kolorea oliba edo marroi-iluna da.Obala, orban lodien bi edo hiru pare beltzaketa biribilduak apaindurik. Bere oskolarenerdialdetik beltz-koloreko marra bat zehar-katuz.Bere plastroiaren aurreko aldean oso luzeada eta atzeko aldean ez dago plastoirik.Bere kolorea zuria da, baita bere gorputza-ren beheko aldearen larrua, ere, aitzitik,goiko aldearen kolorea marroia edo berdex-ka da, horia eta beltza-koloreko puntubatzuk sakabanaturik ditu. TAMAINA: Bere oskola 35 cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.HABITATA: Ur laster azkarretan eta men-diko-uharretan bizi da. Autore batzuek pen-

tsatzen dute hau guztiabere tamaina txikia iza-teagatik, gertatzendela. Izan ere, tamainahandia duten dortokek,ibai handiak eta urkorronte geldoak auke-ratzen dituzte. ELIKADURA: Beredieta haragijalea dabatez ere. Arrainak,krustazeoak, molus-kuak, eta batzuetanuretako landare batzukjaten ditu.BANAKETA: Bere

banaketa-aldeak Asiako Hego-ekialdekozati handi bat, Thailandia, Malaysia,Borneo, Java, Hego Birmania, eta Birmaniaosatzen ditu.

MALAYSIAKO TRIONIXADogania subplana

EZAUGARRIAK: Trionix pikortsuarenoskolaren kolorea marroia-berdexka da,pikor txiki askorekin. Obala eta zapalduada. Dortokakumeen oskolak luzera-lerro-ak dituzte, lerro hauek denboraren pode-rioz lausotzen hasi dira.Bere plastoiaren kolorea zurixka edo gri-saxka da, lau kailu ditu.Bere buruak erdipurdiko tamaina du, baitasudurra eta bere lepo luzea edo marroi

berdexka-koloretakoa ere. Buruko alboe-tan bi lerro beltzak eta ezpain-ertzan osoondo ikusten den hori-koloreko puntu batdu.Bere lepoaren oinan tuberkulu lodiak ditu.

TAMAINA: Bere oskola 43 cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.

BIOLOGIA: Espezie urtarra da, eta oso

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaePaleaSteindachneri

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeDoganiaSubplana


TRIONIX PIKORTSUAPalea steindachneri

EZAUGARRIAK: Trionix erraldoiaren oskolaoso leuna eta biribildua da, berde-kolore ilu-nekoa edo marroia du, orno-alde banatanitzal-puntuez apaindurik eta puntu beltz txi-kiez bazterreko-lerro bat dago.Indibiduo gazteenen oskolan orno-karenamehe bat eta denboraren poderioz desager-tzen diren tuberkulu txiki asko daude.Bere plastroiaren kolorea beixa da eta bostkailu oso luzeak ditu. Bere burua zapaldua,eta luzanga da, bere mutur biribildua berdekolorekoa, iluna-koloretako puntuekin.Eztarrian tuberkulu asko aurkezten ditu. Beti emeak arrak baino handiagoak dira.TAMAINA: Trionikidoen familiako dortokarikhandiena da. 130 zentimetroko luzera izaterairits daiteke eta 200 kiloko pisua izan dezake.BIOLOGIA: Dortoka honen izaera ez daoldakorra, baina bere tamaina oso handiadenez arriskugarria izan daiteke , gogorkidefentsa egiten du eta.Emeek, harean zulatzen dituzten putzuetan25 arrautzatik 27 arrautzara bitartean ezar-

tzen dituzte. Hauek esferikoak dira eta 35mm-ko diametroa neurtzen dute. Eme bakoi-tzak urtero, errunaldi batzuk lotzen ditu.Malaysian, Pakistanen, Papua-Guine Berriaeta Indian, herriko populazioek trionix erral-doia jaten dute. Bere oskolaren hezurrekinmaskarak turistentzat egiten eta saltzendituzte.UICN-k orain dela urte batzuk espezie haubabesteko egitasmoari hasiera eman dio.ELIKADURA: Bere elikadura haragijalea da.Arrainak, moluskuak, krustazeoak eta gutxi-tan uretako landareak jaten ditu.HABITATA: Ur-laster lasaiagoak daudenibaietan eta estuarioetan bizi da. Batzuetanitsasoan aurki daiteke.BANAKETA: Bere banaketa-aldea oso han-dia da: India, Txina-ko Hegoaldea(Kwamgtung, Canton, Foochow eta HainanIrla), Vietnam, Laos, Kambodia, Thailandia,Birmania, Sumatra, Java, Ginea Berria (IranJaya eta Papuasia), eta Indonesia etaFilipinak Irla batzuk (Luzon Irla).

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaePelochelysBibroni


gutxitan lurrean aurki daiteke.Bere ugalketa uztailaren eta abuztuarenartean gertatzen da. Emeek 3 arrautzatik28 arrautzara bitartean ezartzen dituzte.Arrautzak esferikoak dira eta 2,2 mm-kodiametroa neurtzen dute, gainera arrau-tza-oskola oso fina da.

ELIKADURA: Bere elikadura orojalea dabatez ere. Arrainak, intsektuak, eta krus-tazeoak jaten ditu, baita uretako landarebatzuk ere.

HABITATA: Ur-landaredi ugari dagoenibaietan eta urmaeletan bizi da.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakKwangtungeko eta Kwangasiko TxinakoProbintziak, Hainan Irlako Hegoaldean,eta Vietnam osatzen ditu. 1500 metrokoaltitudera arte aurki daiteke.Mauricio eta Kauai Irletan , eta HawaikoOahu Irletan ere artifizialki sartu egindituzte.

TRIONIX PIKORTSUA

TRIONIX ERRALDOIAPelochelys bibroni

113 ADEVE


E Z A U G A R R I A K :Txinako trionixaren sor-balda eta bular-oskolakorneo-plakarik gabe daude eta larrusendoez estalirik dago. Bere muturraluzatu egin da eta tronparen itxura har-tzen du, bere puntan sudur-hodiakdaude.Gorputzadarrak lauketa samarrak dira,eskuak eta oinak palmatuak dira etabakarrik hiru atzamar,azazkalez horni-turik, dituzte.Bere sorbaldaren goiko aldean tuberku-lu txikiak, luzera-ilarak jarrita, ditu.Beren kolorea berde-iluna da, beltza-koloreko orban txiki batzuekin.Bular-oskolaren kolorea horixka da, osomurriztua dago eta haren gainean

iluna-koloreko orbanhandiak nabarmentzendira.

TAMAINA: Bere oskola 25 cm-ko luze-ra izatera irits daiteke, baina ezohikoki,35 cm-ko luzera izatera ailega daitezke.BIOLOGIA: Espezie hau, bakarrikurtarra da ,igeri egiten duenean oso tre-bea dena.Dortoka helduak oso lurraldekoiak diraeta udaberrian ugaltzen dira. Emeekbizi diren lekuetan putzuak zulatzendituzte beren arrautzak ezartzeko.Beren arrautzak eklosionatu aurretik,inkubazioa behar dute eta ekintzahonek 60 edo 92 egunen artean irautenditu.ELIKADURA: Gauez ehiza egiten due-

nean, urmaeletako hondoandauden arrainak, krustazeo-ak eta moluskuak harrapa-tzen eta gero jan ohi ditu.HABITATA: Ur-lasterlasaiak diren ibaietan, lakue-tan, ubideetan eta erreketanbizi da.BANAKETA: Bere banake-ta-aldeak, Txina-ko Hego-ekialdea eta erdialdea,,Vietnam Hainan eta TaiwanIrlak, osatzen ditu.Espezie hau Hawai, Bonin,Timor Irletan eta Japoniansarturik izan da.

MOTA:

MOTA SAILA

ORDENA:

NarrastiakDiapsidoakKokordiloak

FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaePelodiscusSinenisis

TXINAKO TRIONIXAPelodiscus sinensis

EZAUGARRIAK: Swinhoekotrionixaren oskolaren kolorea berdea etaluzea da, horia-koloreko puntu ugariekin, zei-nek, batzuetan puntuen lerroa, argalak etaerregularrak osa baititzakete.Bere plastroiaren kolorea grisaxka da, eta bikailu aurkezten ditu.Bere burezurrak erdipurdiko tamaina du etabere sudur motzak hodiaren itxura du.Aurpegia, lepoa eta gorputzadarrak berdeedo beltzexka-kolore ilunekoak dira,eta atze-ko aldean hori-koloretakoak dira.Bere lepoan eta aurpegian horia-kolorekotanto ugari sakabanaturik ditu.Espezie hau eta Txina-ko trionixarekin(Pelodiscus sinensis) nahasia izan da.

Dortoka honek, 1998-anespeziaren maila lortu zuen.TAMAINA: Bere oskola 50 cm-ko luzera iza-tera irits daiteke.BIOLOGIA: Ur gezetako dortoka urtarra honiburuz ez da ezer ikasi edo argitaratu.ELIKADURA: Gauez harrapatzen dituenkrustazeoak arrainak eta moluskuak jatenditu.HABITATA: Ur-laster lasaiak diren ibaietan, ubi-deetan, lakuetan eta erreketan bizi da.BANAKETA: Bere banaketa-aldea gaizkiezaguna da. Badaki Txinan (ShandahiIbaiaen errekastoan, eta Tai-Hu Lakuan ) bizidela. Autore batzuek Txinako Hego-aldeaneta Vietnamen dagoela esaten dute.


EZAUGARRIAK: Eufratesko dortokarenoskolak biguna eta biribila du, batzuetanluzanga zamarra da. Goiko aldean gris-marroi koloretakoa, eta beheko aldeanedo plastroian, biguna eta beixa kolore-koa da , hemen bi kailu ditu. Halaber,bere oskolaren aurreko ertzean -lepoarenazpitik- tuberkulu lodiak ikus daitezke.Bere buruak erdipurdiko tamaina du, etasudur motza batean - hodiaren itxuraz-amaitzen da. Nahiz burua, nahiz lepoa etagorputzadarrak berdexkak dira, bainalepoaren azpiko aldean zurixka edo ia-iabeixa daTAMAINA: Bere oskola 50 cm-ko tamai-

na izatera ailega daiteke.ELIKADURA: Dortola haragijalea da,intsektuen larbak, moluskuak, krustazeo-ak, narrastiak eta arrainak jaten ditu.HABITATA: Hondo haretsuak edo lohi-tsuak dituzten ibaien xirripetan bizi ohi da.Sarritan, ur-azalean -eguzkitan berotuz-ikus daiteke.BANAKETA: Bere banaketa-aldea osomurriztuta dago. Mesopotamian, Tigris etaEufrates Ibaietan eta beren ibaiadarretanbakarrik bizi da. Baita, Turkiako hegoalde-an, Iraken, Sirianen, eta Iranen, ere.Autore batzuek, IsraelengoIparrekialdean aipatu ohi dute MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeRafetusSwinhoei

SWINHOEKO TRIONIXARafetus swinhoei

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeRafetusEuphracticus

EUFRATES-KO DORTOKARafetus euphracticus

EZAUGARRIAK: Aubryrentrionixaren oskola leuna eta marroi-kolorea da, orno-lerro oso ilun-kolore-koarekin apaindurik dago.Bere plastroia horixka da, beltza-kolo-reko orban ugari eta zazpi kailu ditu.Bere burezurra zapaldua eta sudurluze batean amaitzen da. Bere aur-pegiaren kolorea gorrixka da etamarroia-koloreko bost luzera-lerroekinditu.Bere kokotsa eta eztarria horixkakdira eta iluna-koloreko orban ugariditu.TAMAINA: Bere oskola 55 cm-koluzera izatera irits daiteke.HABITATA: Ohian euritsuetan dau-den uretako inguruneetan (ibaiak etaurmaelak) bizi da.BANAKETA: Afrikako endemikoada, bere banaketa-aldea oso murriz-tua da eta Erdialdeko Afrika (Gabon,Zaire eta Kongo) osatzen du.

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeCyclodermaAubryi

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeCyclodermaFrenatum

120MUNDUKO APOARMATUAKADEVE

EZAUGARRIAK: Zambezeko trionixarenoskola obalatua eta zeharo leuna da, berekolorea berde- ilunekoaedo marroi-ber-deska da.Bere plastroiaren kolorea beixa edo erro-sazeoa da, eta zazpi kailu ditu.Bere burezurra sudurretik (luzea etahodiaren itxuraz) luzatzen da.

Bere aurpegiaren kolorea grisa edo ber-dexka da, eta sudurretik lepoara arte bostlerro beltzak doaz.Dortokakumeen oskolaren kolorea berdeuniformea edo gisaxka da eta bere ertze-tik marra zuri bat dago.TAMAINA: Bere oskola 56 cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.

BIOLOGIA: Urgezetako dortokahonek euriteapasatu ondorenbere arrautzakezartzen ditu. Emebakoitzak putzu batzulatzen du eta 15arrautzatik 22arrautzara bitarte-an ezartzen ditu.Arrautzak esferiko-ak dira eta 31 mm-ko diametroa dute.Jaioberriek koloredeigarriak eta disdi-ratzuak aurkeztendituzte.Zambezeko trioni-xa espezie lotsatiada, eta edozeinarrisku nabaritzenduenean bereoskolaren barru-rantz sartzen da.

Ia-Ia bere bizitza osoa, bizi den ibaietakoeta lakuetako hondo lohisuetan pasatzendu.ELIKADURA: Bere elikadura haragijaleada. Arrainak, uretako barraskiloak, bikuskuko moluskuak, eta narrastiak jatenditu.Sarritan, Malawi Lakuan ertz hondartsue-

tan, bi kuskuko moluzkuen bila berenhankekin zulatuz ikusten dira.HABITATA: Ibaietako ur geldoetan etahondo lohitsuak dituzten lakuetan bizi da.BANAKETA: Afrikako endemikoa da,bere banaketa-aldeak Zimbaweko Hego-aldea, Tanzaniako Ekialdea, eta Zambia,Malawin eta Mocmbique osatzen ditu.

ZAMBEZEKO TRIONIXACycloderma frenatum

AUBRYREN TRIONIXACycloderma aubryi

119

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

TrionichydaeLissemysPunctata


EZAUGARRIAK: Espezie honen oskola-ren kolorea berdea edo marroi-iluna da,hori-kolorekoa puntu txikiekin sakabana-turik. Bere plastroiaren kolorea beixa daeta helduen oskolek zazpi kailu dituzte.Bere burezurra txikia da eta sudurrakhodiaren itxura du. Bere aurpegiarenkolorea berdea edo marroia da eta hori-koloreko lerro lodiak ditu.Bi subespezie deskribatu dira:

Indiako Hegoaldeko trionixa (Lissemyspunctata punctata). Bere oskolaren kolo-rea gris-berdexka du, iluna-koloreko tantaugariz zakabanaturik. Bere oskolareninguruan ere ertz argi bat aurkezten du.Indiako Iparraldeko trionixa (Lissemyspunctata andersoni): Bere aurpegia horia-koloreko orbanez apaindurik ditu etaorban hauek beltz-kolorekoa inguraturikdaude.

TAMAINA: Bere oskola 20 cm-tik 37 cm-ra bitartean irits daiteke eta zazpi kilokopisura irits daiteke.BIOLOGIA: Bere araldi-garaia Apirileangertatzen da. Arrak emearen azpitik igeriegiten du, eta bere buruarekin emearenoskola laztantzen du. Emea estalketa egi-teko prest dagoenean, bere burua arrarenburuarekin topo egiten du eta uretakohondorantz kopulatzeko joaten dira.Errunaldiak urte osoan zehar gertatzendira.Errunaldi banatan, emeak lurrean zulaturikdagoen putzu batean hamar arrautza esfe-rikoak ezartzen ditu, arrautza bakoitzak 43mm-ko diametroa du.Inkubazioa nahiko luzea da, eta 9-12 hila-beteen artean irauten ditu. Arrautzak maia-tzaren eta uztailaren artean eklosionatzendira.

ELIKADURA: Bere elikadura orojalea da.Arrainak, krustazeoak, barraskiloak etanarrastiak, jaten ditu, baita batzuetan ure-tako landareak ere. Dena den IndiakoIparraldean espezie hau belarjalea delaikusita dago, neguko lozorrotik esnatzenden bezain laster, batez ere.HABITATA: Ur-laster lasaiak diren ibaie-tan, ur geldituetan eta indiatar ureztaketa-ren istiletan bizi da, leku hauen hondoaklohitsuak edo hondartsuak direnez dorto-ka hau ezkutatzen da. Sarritan eguzkitan,mendixka hondartsuetan ikus daiteke. BANAKETA: Bere banaketa-aldeak ia-iaIndia osoa, Pakistan, Nepal, Birmania, SriLanka, eta Bangladesh osatzen ditu, BaitaAndaman Irletan ere , hementxe gizakieksartu dute.

INDIAKO TRIONIXALissemys punctata

CHELYDRIDAE FAMILIA

EZAUGARRIAK: Dortoka ali-gatorea, “dortoka jatuna” ereizendatua, Amerikako keloniosendo bat da, bere koloreanabaria, oliba eta beltzazkada.Bere sorbalda nahiko konbe-xua da, hiru edo lau protube-rantzia-saila apaindurik.Bere hanken ezaugarria sen-dotasuna da, eta oinek igeri-mintzak oso garatuak dituz-te.Oskolak ez dituen babestenbeste gorputzako atalak, larrugaratxoez eta garatzez esta-lita daude, baita tanta txikiezeta ezkata handiez sakabana-turik ere.Lau subespezie deskribatudira: Dortoka aligatore arrunta,Hego Amerikako dortoka ali-gatorea, Floridako dortoka ali-gatorea, Ertamerikako dortokaaligatorea.Dortoka aligatore arrunta(Chelidra serpentina serpenti-na): Bere banaketa-aldeaEskozia Berritik Texas-era arteaurki daiteke.Hego Amerikako dortoka ali-gatorea (Chelidra serpentinaacutirostris): Hondurasen,

Kolonbian eta Ekuadorren bizi da.Floridako dortoka aligatorea (Chelidra ser-pentina osceola): Bakarrik Floridako penin-tsulan bizi da. Subespezie hau ez da beste-ak bezala, izan ere lepoaren inguruan ezkre-zentzi asko aurkezten ditu, haien eginkizu-nak ezezagunak dira. Erdialdeko Amerikakoaligatorea (Chelidra ser-pentina rossignonii): Bereb a n a k e t a - a l d e aAmerikako Kostaldeatlantikoan, Mexikotik etaYukatango Hegoaldean,Belizeko Mendebaldean,Guatemalan etaHondurasen banaturikdago.TAMAINA: 70 cm-koluzera izatera eta 50 kilo-ko pisua izatera ailegadaiteke.BIOLOGIA: Naturan, osozaila da espezie hau ikus-

tea, izan ere egunez ezer egin gabe etalohian erdi lurperatua aurkitzen da, aitzitik,gauez bere jarduera berreskuratzen du.Dortoka hau, uretik urrunduz, elikadurarenedo errunaldirako leku aproposaren bila,lehorrera joan ohi da. Bere izaera haserreko-rra eta borrokalaria da, instintiboki bere ondo-

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

ChelydridaeChelydraSerpentina


DORTOKA ALIGATOREAChelydra serpentina

habitataren hondamenagatik eta kontsumo-rako harrapaketagatik, dena den, ez dirudiegoera kezkagarria dela eta bere populazioagutxitzen doazela.ELIKADURA: Arrainak, narrastiak, sugeak,

eta beste uretako ornodun jan ohi ditu,batzuetan ahateei eta antzarei erasotzendie. Helduak ziren harrapatutako aleek ezdute nahi emandako janaririk, baina ordea,indibiduo gazteenak, nahiz eta gatibualdian


an dagoen gauza guztiak kosk egiten ditu,bere harrapakinengan hortzak sartu ondo-ren, gogorki heldu ohi ditu.Lehorrean azkarki ibiltzeko gai da eta errazigeri egiten du. Harrapakin baten atzetik ibil-tzen denean, erraztasun hori ikus daiteke,batez ere.Dortoka alegatorearen estalketa, udabe-

rrian gertatzen da (maiatza eta abuz-tuaren artean). Emeak 20 arrautzatik30 arrautzara bitartean ezartzen ditu(Kasu bitxietan 50 arrautza ezar ditza-ke). Arrautzak zuriak eta esferikoakdira. Errunaldirako, emeak putzu bat(20 cm-ko sakonera) , batzuetanertzetik urrunduz, zulatzen du eta lan-dare-detrituz estaltzen du.Errunaldiak 50 egun irauten du.Klima-baldintzak onak ez direnean

eta udazkena baino lehen eklosioa ezin dasortzen, enbrioien garapena mozten da etahurrengo udaberian jaiotasuna sortuko da.Arrautza-oskola apurtu bezain laster jaiobe-rriak uretara joaten dira. Jaioberriek 31 cminguru neurtzen dute, beren kolorea grisada eta aurpegia luzea da oso.Espezie hau beti mehatsua izan da bere

DORTOKA ALIGATOREA

EZAUGARRIAK: Dortoka kaimanaren kolo-rea marroia edo grisa da, baraila sendoa etalepo oso luzea ditu, hain luzea izan daitekeezen oskolaren tamaina berdina eduki ahalbaitu. Beren lau gorputzadarren atzamarrakatzapar sendoetan eta zorrotzetan bukatzendira.Bi urterekin bakarrik, 20 cm neurtzen du etagogorki kosk egiteko gai da.TAMAINA: Dortoka kaimana, Munduko urgezetako keloniorik handiena da, 100 kilokopisua gainditzeko gai da, dena den gaurkotenplareak 70-80 kiloko pisua izatera ailega

daitezke. Bere oskolaren neurria 66 cm-tik75 cm-ra bitartean dabil.1948. urtean, Kansasko IparramerikarEstatutik Neosho Ibaian harrapatu zutenaleak 227 kiloko pisua zuen. Gaur egun,Chikagoko Brookfied Zoologikoan, ezagu-tzen den dortoka kaimana handiena, dago.BIOLOGIA: Dortoka bakarti hau AEBkoHego-ekialdeko eskualdeko laku handietako,ubideetako eta ibaietako hondo lohitsuetanbizi da. (Georgiatik Hegoaldera, FloridatikIparraldera, Texasetik Ekialdera,Mississippiko haranean, Kansasen, Iowan,

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

ChelydridaeMacroclemysTemminckii


DORTOKA KAIMANAMacroclemys temminckii

egon, pizkanaka-pizkanaka emandakojanaria jateko ohitura hartzen dute.HABITATA: Urmaeletako eta ibaietako ursakonetan bizi da, baita leku zingiratsuetanere, nahiz eta batzuetan muturraren puntauretik atera, eta korrontearen bidez erama-ten uzten du. Gizonak joaten diren lekuetan,edozein zarata entzutean ihesari ematenzaio, aitzitik, Hegoaldeko eskualdeetako urbakartietan bizi diren dortokak ez dira hainbeldurtiak.BANAKETA: Bere banaketa aldeak Ipar

Amerika osoa, Atlantiko EskualdeetatikMontañas Rocosasera arte, Kanadako Hegoaldeko lekuetatik MexikokoGolkora arte, eta Erdialdeko Amerikako,parte handi bat, Costa Ricara arte, osatzenditu.

127 ADEVE

DORTOKA ALIGATOREA

129 ADEVE

eta Illinoisen).Jeneralki, bere bizitzaren zati handi bat erdi-lurperatua ibaietako hondo sakonetan, bikti-men zain, denbora ematen du. Tranpa bitxibaten bidez bere biktimak harrapatzen ditu.Espezie honek bere mihiaren bizkaraldeanapendize mugikor bat, bitan adarkaturik etaluzea du. Apendize honek tonu arrosa dueta arrainak harrapatzeko karnata balio du.Horrela, dortoka hondoan, ahoarekin zeharoirekia dagoen bitartean, apendize hau(Zizare bat ematen duena) astintzen du.Arraina gezurrezko zizarearen bila joatenden ahala, dortokak irentsi ohi du, edo han-dia bada, bere barailekin harrapatzen du.Gauez ere eraginkorra dago eta ibaitikharrapakinen bila doa. Egunez atsedenhartu eta ehiza egin ohi du batera, metodogatzdun honekin. Jeneralki ahoa irekitamantenduz 15 minututik 20 minutura bitarte-an dago, gero ur azalera arnasa hartzerajoaten da eta gero berriro ibaiko hondoraarrain egiten jarraitzera joan ohi da.Dortoka kaimanak lurrean denbora gutxiematen du. Estalketa ere ur azpian egitendu.11-13 urteren artean daukatenean helduta-sun sexuala lortzen dute eta arrak emeak

baino handiagoak direnean ere.Estalketakotsailetik apirilera arte gertatzen dira, norma-lean 5-25 minuturen artean irauten dute.Gero emeek ertzearen ondoan putzu batzulatzen dute, eta hantxe 10 arrautzatik 50arrautzara bitartean ezartzen dituzte.Arrautza esferikoak dira eta 80-150 egunenbit artean eklosionatzen dira. Irailean dorto-kakumeak jaiotzen dira eta 4,5 cm inguruneurtzen dute.Nahiz eta babestua eta CITES-eko BigarrenGehigarrenean egon, bere haragiarekindortoka-zopa egiteko harrapatzen dute.Dortoka kaimanaren antzekoa baina txikia-goa dortoka aligatorea (Chelydra serpenti-na) da, izan ere 45 cm-ko luzera gainditzenez duen tamaina bat izan ohi du eta 15 kilo-ko pisua.Gizakiok, legalki, espezie hau jan dezakegu,Luisianako Ipar Amerikako Estatuan batezere, baina bere haragia ez da bezain prezia-turik dortoka aligatorearena bezala (Chelidraserpentina). Momentuz bere populazioakugariak dira.ELIKADURA: Dortoka haragijalea oso jatu-na da, arrainak, narrastiak, sugeak, barraski-loak, karramarroak, zizareak eta jaten ditu.Baita ur azalaren ondoan harrapatzen

dituen hegaztiak ere.H E D A P E N A :Gizakiok, legalki,espezie hau jan deza-kegu, Luisianako IparAmerikako Estatuanbatez ere, baina bereharagia ez da bezainpreziaturik dortokaaligatorearena bezala(Chelidra serpentina).Momentuz bere popu-lazioak ugariak dira.

DORTOKA KAIMANA


Puntu beltzak dauzkan graptemidoa (Graptemys nigrinoda) . . . . . . .46

Graptemido ozeladoduna (Graptemys oculifera) . . . . . . . . . . . . . . . .49

Graptemido pseudogeografikoa (Graptemys pseudogrographica) . .51

Alabamako graptemidoa (Graptemys pulchra) . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

Texasko Graptemidoa (Graptemys versa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

Diamante dortoka (Malaclemys terrapin) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Konzina pseudemidoa (Pseudemys concina) . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

Alabamako pseudemidoa (Pseudemys alabamensis) . . . . . . . . . . . .67

Floridako pseudemidoa (Pseudemys floridiana) . . . . . . . . . . . . . . . .68

Nelsonen pseudemidoa (Pseudemys nelsoni) . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Sabel gorria daukan pseudemidoa (Pseudemys rubiventris) . . . . . . .72

Gigotea dotorea (Trachemys scripta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

Espainiarraren tratxemidoa (Trachemys decorata) . . . . . . . . . . . . . .80

Kubako tratxemidoa (Trachemys decussata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

Dorbingiren tratxemidoa (Trachemys dorbigni) . . . . . . . . . . . . . . . . .83

Stejnegerren tratxemidoa (Trachemys stejnegeri) . . . . . . . . . . . . . . .84

TRIONYCHIDAE FAMILIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87-121

OSKOL BIGUNAREN DORTOKAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

Niloko trionixa (Trionyx triunguis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

MUNDUKO APOARMATUAK

A U R K I B I D E AA U R K I B I D E A

EMYDIDAE FAMILIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3-85

Apoarmatu arrunta (Emys orbycularis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

Punto horiak dituen klemidoa (Clemmys guttata) . . . . . . . . . . . . . . . .9

Basoko apoarmatua (Clemmys insculpta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Marmol-Apoarmatua (Clemmys marmorata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Muhlenberg-en apoarmatua (Clemmys muhlenbergii) . . . . . . . . . . . .17

Blanding-en apoarmatua (Emydoidea blandingii) . . . . . . . . . . . . . . . .19

Dortoka kaxa arrunta (Terrapene carolina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

Nelsonen dortoka kaxa (Terrapene nelsoni) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

Coahuilako dortoka kaxa (Terrapene coahuila) . . . . . . . . . . . . . . . . .27

Dortoka kaxa apaindua (Terrapene ornata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

Apoarmatu erretikulatua (Deirochelys reticularia) . . . . . . . . . . . . . . .32

Floridako dortoka (Chrysemys picta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Graptemido geografikoa (Graptemys geographica) . . . . . . . . . . . . . .38

Barburreko graptemidoa (Graptemys barbouri) . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Galgeko graptemidoa (Graptemys calgei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Orban horiak dauzkan graptemidoa (Graptemys flavimaculata) . . . .44


Trionix kartilaginoso (Amyda cartilaginea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

Trionix arantzatsua (Apalone spinifera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

Trionix arantzatsu beltza (Apalone ater) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96

Floridako trionixa (Apalone ferox) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98

Trionix mutika (Trionyx muticus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100

Gangesko trionixa (Aspideretes gangeticus) . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

Trionix ozeloduna (Aspideretes hurum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106

Leitheko dortoka (Aspideretes leithii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107

Trionix beltza (Aspideretes nigricans) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108

Trionix indiarra (Chitra indica) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109

Malaysiako trionixa (Dogania subbplana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

Trionix pikortsua (Palea steindachneri) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

Trionix erraldoia (Pelochelys bibroni) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114

Txinako trionixa (Pelodiscus sinenis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

Eufratesko dortoka (rafaetus euphracticus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Swinhoeko trionixa (Rafaetus ewinhoei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118

Zambezeko trionixa (Cycloderma frenatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119

Aubruren trionixa (Cycloderma aubryi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

Indiako trionixa (Lissemys punctata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121

CHELYDRIDAE FAMILIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122-130

Dortoka aligatorea (Chelydra serpentina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123

Dortoka kaimana (Macroclemys temminckii) . . . . . . . . . . . . . . . . . .128

BBIIBBLLIIOOGGRRAAFFïïAA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134

MUNDUKO APOARMATUAK


Turtles of the World / Smithsonia Inst. Press, Washinton DC. Fretey J., 1987 Encyclopedia of Turtles / TFH, Neptune, NJ. Villiers A., 1962 / Tortues del’Ouest africain / African wild life.Les tortues de Guyane française / Sepanguy, Guyane. IUCN, 1982 The IUCN Amphibia-Reptilia Red Data Book / Part 1 / IUCN, Gland,Switzerland. Iverson J., 1992 A revised Checklist with Distribution Maps of the Turtles of the World /Earlham college, Richmond, Ind. USA. Kuchling G., 1989 Oekologie, Lebensweise und Überlebenschancen der LandschildkrötenMadagaskars / Salamandra, 15, 169-190. Loveridge A., Williams E., 1957 Revision of the african Tortoises and Turtles of the Suborder Cryptodira/Bul.Mus.Comp.Zool. 115-6, 163-557. Obst., 1988 Turtles, Tortoises and Terrapins / ST. Marin’s Press, New York. Pritchard P.,1979 The Natural History of North American Amphibians and Reptiles, VanNostrand, London, 1965Contribution a l,herpétologie de la région des Grands Lacs de l,Afrique cen-trale. Généralités, Vheloniens, Ophidiens, Ann. Mus. roy. C.B., Sér. 8, Dci.zool.Check list of the reptiles and anphibians of East Africa , Bull. Mus. comp.Zool.Alderton D., 1988 / Turtles and Tortoises of the World / Blandford Press,London. Bour R., 1986 L’identité des tortues terrestres européennes: spécimens-types et localités-types / Rev.fr. Aquariol. 13,4: 11-122. Boycott R., Bourquin O., 1988 The south african Tortoises Book / Southern Book Publishers, South Africa.Branch B., 1988 Field Guide to the Snakes and other Reptiles of southern Africa / Struik Publ.Cape Town, South Africa. Burbidge A., Kirsh A., Main A., 1974 Relationship within the Chelidae of Australia and New Guinea / Copeia 1974:392-409. Cann J., 1978 Tortoises of Australia / Angus and Robertson Publ., Australia. Carr A., 1952 /Handbook of Turtles / Cornell Univ. Ithaca, New York. Cobb J., 1987 A complete Introduction to Turtles and Terrapins / TFH, Neptune City, NJ.Cogger H., 175 Reptiles and Amphibians of Australia / Sanibel Florida, RalphCurtis Book. Das I., 1991 / Turtles and Tortoises of the Indian Subcontinent /Publ.Limited, Avon, England. David P., 1994 Liste des reptiles actuels du monde / Dumerilia 1. / Aaalram,Mus.Hist.Nat.Paris. Dumeril A., Bibron G., 1835 Erpétologie générale ou Histoire naturelle complète des reptiles / Lib.Roret,Paris. Ernst C., Barbour R., 1989

BIBLIOGRAFIA


Fernando Pedro Pérez, 60kohamarkadaren hasieranBilboko auzo batean jaioa

-Zorrotzan-, txikitatik naturaren deia-darra sentitzen hasi zen.Oso goiz bere zaletasun, grina bihur-tuta, eta gero, bere bizitza ulertzekomodu bakarra, Zierbenako portu txi-kian hasi zen -Bilboko Abran-.Orduko Zorrotzako apaiza urpekariaurrendari gasteiztarraren eskutik-Fidel Korta- egin zuen, Fernandok. Goizeko bederatzietan lehenengomeza ospatu ondoren, udako egunguztiak, eguzkiak bere izpiak ikustenuzten zituenean, Fidelek bere ardura-pekoarekin- Fernando-, eta bere Seat600 hartuz, itsasorantz abiatzen zen.Hantxe, Fernandok itsasoaren sekre-tuak aurkitzeari ekin zion: baxurakoarrantzaleek zekartzaten arrainakezagutuz eta portuko aldapa berbere-tan saretik arrainak nola kentzenzituzten ikusiz, krabarrokaren arantzen arriskuak jakiteari hasi zion, arraien mimetis-moa, arrain launak, labridoen kolore ederrak, esaterako, dontzeila eta karraspio atlan-tikoa, itsas aingiraren jatuntasuna…Geroago, urpean igeri egiten zuen -birikaz-, urpeko mundu liluragarria ezagutuz.Hazten zen neurrian, itsasoaren grina gehitu zen, eta berarentzat, itsasoari eta mundu-ko animaliei buruzko argitalpen guztiak oparirik onenak ziren.Goiz, Fernando eta bere lagunak alde hezeetako igelak eta tritonak begiratzera zihoa-zen baita sugandilak eta muskerrak harrapatzera ere. Bestetik, Kadagua ibaiak egitenzuen urmael batean -Zorrotzako bokaletik gertu- arranoei begiratzen zieten.Pixkanaka-pixkanaka, izaki bizidunak gero eta interesgarriagoak iruditzen zitzaizkionEHUren Informazio-Zientziaren ikasketak bukatu ondoren ,Kasetaritzaren bi adarretaneta Publizitatean litzentziatu zen, baita Zuzenbide-ikasketan ere -UNEDen bidez-1.990. urtean, Fernandok, biologo-talde batekin, -Galtzorian dauden EspezieenDefentsarako Elkartea-, sortu zuen -ADEVE-.Elkarte honen bidez, Fauna eta Flora-ikasketa asko egin ditu, gainera Zoologia etaNaturaren buruzko ehun liburu argitaratu ditu. Duela gutxi, Eusko Ikaskuntzarekinhitzarmen sinatu zuen eta Fernandok,argitalpen guztiak Internet-etik hedatzea ez ezik,naturaren kultura ezagutaraztea ere du helburua. Izan ere, Fernandok bizitza osoanatura-ikasteari ekin dio buru-belarri.

A.D.E.V.E.

“Munduko apoarmatuak” liburuak, ezagutarazi nahi ditu, alde batetik apoarmatuen

banaketa, habitata, elikadura, izaerak eta ohiturak; eta bestetik, Trionidoen familia-

ko oskol biguna duten dortokak.

munduko apoarmatuak - core.ac.uk · munduko apoarmatuak 4 emididoen familiaren barruan 36 espezie...

Documents