Manual de estilo do Concello de Tomiño

CONCELLO DE TOMIÑO Servizo de Normalización Lingüística Concello de Tomiño

2

3

O Concello de Tomiño, ao longo dos últimos anos, vén

mostrando o seu compromiso firme co proceso de normalización lingüística. Esta iniciativa responde ás arelas polo respecto do noso idioma tanto dentro como fóra da Administración, no que se lles debe respectar os dereitos lingüísticos a toda a cidadanía tomiñesa. Froito deste compromiso xurdiu o Servizo de Normalización Lingüística hai xa un par de anos.

Dentro deste contexto é onde se enmarca a elaboración deste

MANUAL DE ESTILO, que pretende achegar, tanto ao funcionariado como a calquera persoa, unha serie de pautas para unha boa redacción da nosa lingua e, deste xeito, solucionar calquera tipo de dúbidas que lles poidan xurdir no día a día.

Deste xeito, co remate do verán de 2009, sae unha obra coa que

agardamos que lle sexa útil á cidadanía e que se poida converter nun manual de referencia para resolver calquera tipo de dúbidas e mais para mellorar a calidade das comunicacións escritas de carácter administrativo.

JOSÉ LUIS IGLESIAS ENRÍQUEZ Técnico de Normalización Lingüística

4

5

I AS NORMAS DA RAG DO 2003

En xullo de 2003 a Real Academia Galega introduciu uns cantos cambios nas Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego (NOMIG) con respecto á anterior edición de 1995. As principais modificacións do texto foron as seguintes: 1 O NOME DAS LETRAS

Producíronse uns cantos cambios na nomenclatura dalgunhas letras:

• O nome da letra q, que antes era cu, agora chámase que. • O dígrafo ch, que antes se chamaba che, pasa agora a ser ce hache. • O dígrafo ll , que anteriormente se chamaba elle, agora recibe a denominación de

ele dobre. • O dígrafo qu, que con anterioridade se denominaba cu u, pasa agora a chamarse

que u. 2 A ACENTUACIÓN

Limítase a acentuación de interrogativos que introducen interrogativas indirectas a aqueles casos en que é necesario para evitar as ambigüidades nos enunciados.

dille qué queres / dille que queres xa sabes qué hai? / xa sabes que hai? xa sabes cánto lle custou / xa sabes canto lle custou

3 A INTERROGACIÓN E A ADMIRACIÓN

O uso dos signos de interrogación e admiración é obrigatorio ao final do enunciado, pero só se recomenda ao seu inicio para evitar calquera tipo de ambigüidades e facer máis doada a lectura. 4 O APÓSTROFO

Introduciuse unha nova epígrafe, dedicada ao apóstrofo, na que se permitía a súa utilización para a reprodución da prosodia oral ou para respectar títulos de obras ou cabeceiras de publicacións.

«No galego moderno non se utiliza habitualmente o apóstrofo (‘), aínda que se admite o seu uso cando se pretende reproducir fielmente a prosodia do galego oral ou dialectal: n’é verdade, n’o fixen, ont’á noite. Poderase usar tamén na citación de títulos ou cabeceiras de publicacións cando o artigo inicial se integra coas preposicións de ou en: o argumento d’A Esmorga, iso está n?Os Eoas.»

5 O ARTIGO DETERMINADO

• O uso da segunda forma do artigo (os alomorfos lo, la, los las) é obrigatorio só despois da preposición por (polo monte) e do adverbio u (u-lo gato?).

• Nos demais casos o uso da segunda forma do artigo é opcional. Non é obrigatorio, xa que logo, representar na escrita os alomorfos –lo, –la, –los, –las tras os verbos rematados en –r ou –s nin tras algunhas outras palabras rematadas

6

en –s (os pronomes átonos nos, vos, lles, os pronomes tónicos nós e vós, a preposición tras, os indefinidos ambos e todos e a conxunción copulativa e mais).

• A pesar de que non se represente graficamente o alomorfo, a única pronunciación recomendable é a que reproduce os alomorfos –lo, –la, –los, –las nos contextos sinalados.

• Na elaboración das Normas de 2003 optouse pola non representación gráfica da segunda forma do artigo, polo que a forma que se recomenda na escrita é a de non usar os alomorfos –lo, –la, –los, –las.

6 AS CONTRACCIÓNS

• A contracción da preposición a co artigo o pódese representar graficamente como ao ou ó (en plural aos e ós), aínda que a súa realización na oralidade sempre ten que ser ó. Na redacción das Normas optouse pola forma ao, polo que é a forma que se recomenda.

• A contracción da preposición comparativa ca co artigo determinado pódese representar na escrita ou non. Admítese a dobre representación destas formas: ca o / có, ca a / cá, ca os / cós, ca as / cás.

7 GRUPOS CULTOS

• Os grupos cultos –ct– e –cc– simplifícanse a –t– e –c–, respectivamente, cando van tras as vogais i e u:

abdución, abdutor, adución, adutor, aflición, aflito, condución, conduta, conduto, condutor, conflito, constrición, constritivo, construción, construtivo, construtor, contradición, contrición, dedución, dedutivo, delito, delituoso, destrución, destrutor, dicionario, distrito, ditado, ditadura, ditame, ditaminar, ditar, estrito, estrutura, estruturación, estrutural, estruturalismo, estruturar, flutuación, flutuar, frutífero, frutificar, frutuoso, indución, indutor, instrución, instrutor, instrutivo, introdución, introdutor, introdutorio, lutuoso, obstrución, obstrucionismo, obstrucionista, obstrutivo, produción, produtivo, produto, produtor, reconstrución, redución, reduto, redutor, reprodución, reprodutor, restrición, restritivo, tradutor, tradución, vítima, Vítor, vitoria, vitorioso, xurisdición.

• Con todo, mantense o grupo culto como excepción nalgúns tecnicismos e

palabras cultas de escasa frecuencia ou para evitar homonimias:

adicción, adicto, amicto, anfictión, anfictiona, apodíctico, convicción, convicto, deíctico, dicción, dicterio, dúctil, ductilidade, ducto, edicto, evicción, ficción, ficticio, flictena, fricción, friccionar, ictericia, ictérico, ictiografía, ictioloxía, ictiomancia (e outras formas con ictio-), indicción, invicto, lictor, micción, nictalope, nictalopatía, pictografía, pictórico (e outras formas con picto-), ricto, succión, succionar, veredicto, vindicta.

• A consoante implosiva vocaliza en i nos casos de reitor e dos seus derivados

(reitorado, reitoral, reitoría) e seita (pero sectario, sectarismo).

7

• Con respecto a estes grupos cultos, non se debe esquecer que hai algúns semicultismos con vocalización da consoante implosiva en u ou en i: doutor, doutoramento, doutrina; reitor, reitorado, reitoral, reitoría; seita (pero sectario, sectarismo); suxeitar e suxeito. Ás veces, ao lado destas formas existe a culta correspondente, cun significado menos restrinxido, como ocorre, por exemplo, en pauto / pacto. Ademais disto, prescríbese o timbre aberto das vogais e / o que van precedendo un destes grupos e condénanse as realizacións interdentais e velares do tipo [‘aӨto], [aχ’nOstiko].

8 SUFIXOS E TERMINACIÓNS

a) O sufixo –ería e –aría.

Dáselle preferencia ao sufixo tradicional –aría, aínda que se admite tamén a forma –ería:

libraría, armaría, bruxaría, camisaría, carnizaría, carpintaría, cervexaría, cestaría, chancelaría, enfermaría, enxeñaría, ferraría, gandaría, infantaría, lavandaría, leprosaría, libraría, moblaría, panadaría, papelaría, peixaría, perfumaría, pradaría, refinaría, reloxaría, tesouraría,tinturaría, zapataría

En cambio, hai unhas cantas excepcións, algunhas delas galicismos, que

presentan unicamente a terminación –ería:

batería, bixutería, coquetería, disentería, galantería, galería, isomería, mercería, metamería, pedantería, polimetría, tautometría

b) Os sufixos –zo, –za / –cio, –cia

• Amplíase a relación de voces coa solución patrimonial –zo e –za:

diferenza, desgraza, espazo, estanza (‘estrofa’), graza, licenza, nacenza, novizo, perseveranza, presenza, querenza, sentenza, servizo e terzo

• Grazas é a forma correcta tanto para a interxección como para o substantivo

en calquera das súas acepcións. • Mantense Galicia como forma lexítima galega e como denominación oficial

do país, pero tamén se recoñece a lexitimidade histórica da forma Galiza, recuperada no galego contemporáneo.

c) A terminación –ble

Considéranse igual de válidas e correctas tanto a terminación –ble como –bel. Como consecuencia disto, xorden tamén novas posibilidades nas palabras derivadas sobre os adxectivos en –bel e admítense formas duplas do estilo establecer ou estabelecer. Na redacción das Normas optouse pola forma –ble, polo que é a máis recomendable.

8

estable, establecer, establecemento, restablecer, restablecemento ou estábel, estabelecer, estabelecemento, restabelecer, restabelecemento

d) As terminacións –dade / –tade

Incorpórase puberdade ao grupo de palabras rematadas en –dade. e) As terminacións –án, –á / –ano, –ana

Pasan ao esquema –án/–á algunhas formas que antes se acomodaban ao esquema –ano/–ana:

alazán/alazá, barregán/barregá, bosquimán/bosquimá, capitán/capitá, ermitán/ermitá, escribán/escribá, gardián/gardiá, musulmán/musulmá, rufián/rufiá, sancristán/sancristá, sultán/sultá e truán/truá

Este é un dos sufixos produtivos con que conta o galego para a formación xentilicios:

afgán/afgá, alemán/alemá, catalán/catalá

f) As terminacións –án, –án / –ao, –á

Admítense as variantes locais –ao / –á e –án / –án nos xentilicios correspondentes: burelao/burelá, muradán/muradán...

9 A FORMACIÓN DO FEMININO

a) Simplificouse a formación do feminino das palabras rematadas en -án e en -ón:

• Todos os masculinos en –án fan o feminino en –á:

alazán, alazá; aldeán, aldeá; ancián, anciá; artesán, artesá; barregán, barregá; bosquimán, bosquimá; catalán, catalá; chan, chá; cidadán, cidadá; cirurxián, cirurxiá; comarcán, comarcá; concidadán, concidadá; cortesán, cortesá; cotián, cotiá; cristián, cristiá; curmán, curmá; ermitán, ermitá; escribán, escribá; insán, insá; irmán, irmá; livián, liviá; louzán, louzá; malsán, malsá; marrán, marrá; musulmán, musulmá; nugallán, nugallá; pagán, pagá; rufián, rufiá; san, sa; sancristán, sancristá; sultán, sultá; tecelán, tecelá; temperán, temperá; temporán, temporá; truán, truá; van, va; vilán, vilá

• Todos os masculinos en –ón fan o feminino en –oa (neste caso –ón non se

analiza coma un sufixo):

anfitrión, anfitrioa; anglosaxón, anglosaxoa; baixosaxón, baixosaxoa; beirón, beiroa; borgoñón, borgoñoa; bretón, bretoa, campión, campioa; eslavón, eslavoa; frisón, frisoa; gascón, gascoa; grisón, grisoa; ladrón, ladroa (aínda que tamén ladra); lapón, lapoa; león, leoa; letón, letoa;

9

mormón, mormoa; nipón, nipoa; patagón, patagoa; patrón, patroa; saxón, saxoa; teutón, teutoa; valón, valoa; vascón, vascoa

b) As únicas excepcións son as seguintes:

• Os sufixos deverbais de carácter pexorativo:

abusón, abusona; acusón, acusona; bocalán, bocalana; cheirón, cheirona; chorón, chorona; chupón, chupona; cismón, cismona; comellón, comellona; faltón, faltona

• As formacións aumentativas:

homón, homona; cabezón, cabezona

10 PRONOMES

a) Os pronomes demostrativos

• Elimínanse os demostrativos neutros esto, eso e aquelo e prescríbense como as únicas formas correctas isto, iso e aquilo.

b) Os pronomes relativos

• Agora admítese o relativo posesivo cuxo, con flexión de xénero e número: cuxo, cuxa, cuxos, cuxas.

c) Os numerais

• Os numerais cardinais entre vinte e trinta pasan a escribirse separados os seus elementos: vinte e un, vinte e unha, vinte e dous, vinte e dúas, vinte e tres, vinte e catro etc.

• Elimínanse os numerais multiplicativos triple e cuádruple. Agora as formas correctas son triplo, tripla, cuádruplo e cuádrupla.

11 O VERBO

• Agora pasa a ser incorrecta a acentuación grave na p4 e p5 dos pretéritos de subxuntivo (*andasemos, *andasedes). Prescríbese a acentuación esdrúxula (andásemos, andásedes...). No copretérito de indicativo, no antepretérito de indicativo e no pospretérito séguese a prescribir a acentuación grave nestas formas verbais (amabamos, amabades; amaramos, amarades; amariamos, amariades).

• Admítese a forma ouvir ao lado de oír

10

12 PREPOSICIÓNS, ADVERBIOS E CONXUNCIÓNS

• Agora pásase a escribir nunha única palabra gráfica algunhas locucións que anteriormente se escribían separadas: acotío, amodo, apenas, decontado, decontino, decotío, deseguida, deseguido, devagar, enseguida e talvez.

• Engádense os adverbios alén e aquén. • Engádense as preposicións e as locucións prepositivas a respecto de, alén

de, após, aquén de, até, até que, canto a, no entanto e porén. • Engádense as conxuncións e as locucións conxuntivas até que, no entanto,

porén. • Elimínanse os adverbios entonces e alomenos. • Elimínanse as conxuncións e locucións conxuntivas anque, entonces,

nembargantes, sen embargo. 13 LÉXICO Introdúcense unhas cantas modificacións no léxico:

• O substantivo vocal pasa a ser vogal en todas as súas acepcións, tanto para designar a algunhas letras e sons como ao membro dunha corporación (a persoa que ten voz nun consello, tribunal...); en cambio, a forma vocal queda relegada para o adxectivo ‘relativo a voz’.

• Estudio e estudiar pasan a estudo e estudar e, sobre estas bases, fórmanse as demais palabras da mesma familia léxica: estudoso, estudante, estudantil...

• Admítese a forma ouvir como variante de oír. • Engádense chapeu, romeu e xubileu ás palabras rematadas en –eu. • Engádense bacallau e pau ás palabras rematadas en –au. • Engádense ímpeto e tribo ás palabras rematadas en –o. • Engádese puberdade ao grupo en –dade.

11

II RECOMENDACIÓNS XERAIS PARA A REDACCIÓN DE DOCUMENTOS ADMINISTRATIVOS

A redacción dos documentos administrativos deben presentar unha certa calidade. A súa importancia radica en que se trata dun xeito básico de relación entre a Administración e a sociedade. Deste xeito, os documentos deben contar cunha estrutura clara, coherente, cohesionada e lóxica, con corrección gramatical e léxica e usando racionalmente os recursos tipográficos.

Está claro que non hai ningunha fórmula que nos poida garantir que un texto se vaia redactar conforme ao dito con anterioridade. Malia iso, sempre podemos fornecer unha serie de recomendacións1 que nos axuden a presentar un texto máis aceptable e correcto. DEMOCRATIZAR A LINGUAXE

Normalmente os documentos que se nos presentan dende a Administración amosan claramente un carácter distante e, na maioría dos casos, discriminatorio, algo que se debe corrixir. Para iso debemos de personalizar os documentos para que cidadán se sinta máis implicado no tema en cuestión e non o entenda como algo tan abstracto. Ademais disto, é conveniente reducir as fórmulas de tratamento e adecualas a cada contexto. Con todo, debemos evitar tamén caer na linguaxe sexista, xa que vivimos nunha sociedade en que a muller está plenamente integrada, ao mesmo nivel ca os homes, polo que non é xusto deixalas lingüisticamente á marxe. ORGANIZAR A INFORMACIÓN

Un bo texto nunca debe presentar os seus contidos de maneira desordenada, xa que provocan un rexeitamento na cidadanía, ao mesmo tempo que non comprenderían moi ben a información. Para evitar iso debemos desenvolver o contido de xeito coherente e progresivo en unidades de sentido. Os datos superfluos convén eliminalos, xa que o único que fan é sobrecargar o texto de maneira innecesaria. E, por último, resulta primordial que poidamos ordenar visualmente o texto e empregar as unidades textuais. PROCURAR A CLARIDADE E PRECISIÓN EXPOSITIVAS

A nosa expresión nunca debe ser confusa, xa que senón non conseguiremos o noso obxectivo, que non é outro que o de comunicar e informar. Para isto podemos empregar o estilo directo, que supón unha mellora na forma do texto. Xa no contido, debemos evitar as ambigüidades léxica e sintácticas, deste xeito só teriamos unha única forma de lectura. E para que non nos resulte tan abstracto e ilexible debemos empregar un léxico que se caracterice por presentar un número reducido de tecnicismos, abreviaturas e arcaísmos. ESTRUTURAR SINTACTICAMENTE

Unha das cuestións que propicia que a documentación sexa tan abstracta e ilexible aos cidadáns radica na redacción complicada que presenta. Para solucionalo 1 Extraído de: VV AA. (2004): Manual básico de documentación administrativa. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

12

debemos evitar as construcións subordinadas e mais o parágrafo longo, optando por construcións simples e por parágrafos máis curtos. Tamén é esencial que dispoñamos de maneira lóxica os elementos da oración, ao mesmo tempo que procuraremos a cohesión sintáctica. Non debemos esquecer tampouco a importancia de empregar correctamente os signos de puntuación, algo que permitirá estruturar axeitadamente un texto, ao mesmo tempo que evita, nalgúns casos, as dobres lecturas. PROCURAR A CORRECCIÓN GRAMATICAL E LÉXICA

Este é un elemento moi importante e imprescindible se queremos garantir unha comunicación rápida e unívoca entre a Administración e a cidadanía.

Na linguaxe administrativa galega atopámonos con que os nosos modelos dependen dos modelos casteláns. Isto é algo que vemos claramente nos préstamos que empregamos e nas construcións gramaticais. Resulta necesario un modelo galego que se caracterice por ser independente do modelo castelán en todos os aspectos da lingua (morfoloxía, sintaxe, léxico e fraseoloxía).

Neste labor de corrección debemos manter todos os elementos necesarios para comprender o texto. Non debemos caer no uso desproporcionado do xerundio e da pasiva reflexa, ao mesmo tempo que debemos limitar a presenza dos estranxeirismos. RACIONALIZAR OS RECURSOS TIPOGRÁFICOS

Unha das mellores maneiras de conseguir unha comprensión rápida e correcta dos documentos administrativos son os recursos que permiten visualizar a estrutura dos contidos. Por iso é tan importante evitar un uso arbitrario dos recursos tipográficos. Para evitar iso debemos empregar de xeito coherente e moderado a escrita en maiúsculas, empregar a letra grosa, a cursiva etc. de maneira xerarquizada e uniforme. Tamén debemos establecer un modelo para cada documento, algo que permite que o destinatario poida identificar mellor o tipo de texto que recibe e, deste xeito, reduce a posibilidade de incorrer en erros de formato.

13

III A ACENTUACIÓN 1 PALABRAS POLISÍLABAS -Agudas

Acentúanse sempre cando son polisílabas e rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s ou en vogal + ns.

mazá, alguén, camións

Non se acentúan cando rematan en ditongo decrecente (seguido ou non de n ou s) ou noutra consoante que non sexa -n ou -s.

ademais, andou, vendeu, fuxiu, capital, papel, nariz, arroz -Graves

Levan acento gráfico cando rematan en consoante distinta de -n ou -s e en grupos consonánticos distintos de -ns.

móbil, carácter, alférez, fórceps, bíceps, Félix, clímax Tamén se acentúan as palabras graves con ditongo decrecente na última sílaba.

amábeis, culpábeis, estábeis, consumíbeis Non se acentúan cando acaban en vogal, vogal + n, vogal + s ou vogal + ns.

berra, berrara, berran, lapis, canons, colons, dolmens -Esdrúxulas e sobreesdrúxulas Levan sempre acento gráfico.

méteseche, fixéronllelo, tónico, hábito, cómputo, cósmico, lámpada 2 PALABRAS MONOSÍLABAS

Por regra xeral, as palabras monosílabas en galego non se acentúan graficamente. Deste xeito:

can, lin, don, fe, sol, vir, Xan, la

Unicamente se emprega o acento nas palabras monosílabas naqueles casos en que o seu uso ten unha función diacrítica. Emprégase para distinguir dúas palabras que teñen a mesma forma, pero distinto significado ou timbre.

á, cá, dás, nós, pé, pór, vén

14

3 PALABRAS COMPOSTAS -Palabras compostas que se escriben xuntas

Neste caso seguen as regras de acentuación das palabras polisílabas.

cabodano, augardente, sapoconcho, vacaloura, xirasol, fervellasverzas, vichelocrego socioeconómico, paracaídas, vicecónsul, pasamáns, antiaéreo

-Palabras compostas que se grafan cun guión

Manteñen a acentuación que lle corresponde a cada elemento por separado

teórico-práctico, lúdico-festivo, técnico-administrativo 4 OS ADVERBIOS EN –MENTE

En galego nunca se acentúan as formas rematadas en –mente porque se considera que son palabras graves.

facilmente, ultimamente, posteriormente, unicamente, habilmente

Cando aparecen varios adverbios en –mente coordinados, a terminación só aparece no derradeiro elemento. As demais palabras manteñen a súa acentuación.

rápido e axilmente 5 PRONOMES INTERROGATIVOS E EXCLAMATIVOS

–Nas construcións interrogativas e exclamativas directas os pronomes non levan acento.

que ides facer mañá?, cantos anos ten aquela muller?, como se escribe ese nome?

Con todo, só se poderá empregar o acento nestas construcións naqueles casos

en que exista ambigüidade e caiban varias posibilidades de interpretación.

dime que comes (‘dime que SI comes’) dime qué comes (‘dime QUE ALIMENTO estás a comer’)

–Tampouco se acentúan as construcións indirectas.

contoume como o pasou, miraches como o dixo,

15

6 ACENTUACIÓN DOS LATINISMOS E DOS ESTRANXEIRISMOS

–Tanto os latinismos como os estranxeirismos, independentemente de que se traten de préstamos adaptados totalmente ou non, seguen as regras de acentuación do galego.

déficit, superávit, hábitat, ínterim, autobús, vermú, sóftware, hándicap, popurrí, tabú, anorak, relax, coñac, iceberg

–As formas rematadas en y reciben o mesmo tratamento ca as rematadas en i.

hóckey, jockey, spray, rugby, hippy, playboy –Non obstante, naqueles casos en que se teña unha clara conciencia de que se trata dun estranxeirismo pódese conservar a grafía orixinal da lingua da que procede a palabra e prescindir do acento gráfico. Neste caso, estas palabras escribiranse en cursiva.

marketing, mobbing

7 ACENTUACIÓN DE I, U EN HIATO

–Acentúanse graficamente cando van inmediatamente antes ou despois dunha vogal átona, para indicar que ambas as vogais pertencen a sílabas distintas e que, polo tanto, non forman ditongo.

ataúde, baúl, saúdo, transeúnte, reúne, túa, xuíza, saía, abadía, contribuíu –Non se acentúan cando as vogais se pronuncian na mesma sílaba, isto é, cando se trata de ditongos.

moito, pouco, andou, fuxiu –Con todo, para indicar que non forman ditongo coa anterior, as vogais tónicas i e u non se acentúan graficamente cando entre estas e a átona aparece o grafema h.

prohibo, cohibe

8 O VERBO CON PRONOME ENCLÍTICO E COS ALOMORFOS DO ARTIGO LO(S), LA(S)

–Se os verbos levan un pronome enclítico estes compórtanse en canto á acentuación coma se fose unha única palabra.

bebéraa, recibíraa, fixéraa, méteseche, métese, fixéronllelo, déranolo

16

–Se se emprega a combinación verbo + variante alomórfica -lo do artigo, acentúase tamén coma se fose unha única palabra:

bébe-la auga / bebe-la auga, cóme-lo xantar / come-lo xantar –As formas verbais, se levan acento diacrítico, mantéñeno cando van seguidas dunha forma átona do pronome.

éche, dáme, dálle, vélo reparar?

9 O ACENTO DIACRÍTICO á (a + a artigo; subst.) a (artigo; pron.; prep.) ás (a + as artigo; subst.) as (artigo; pron.) besta (animal) bésta (arma antiga) bóla (‘esfera’) bola (‘peza de pan’) cá (ca + a) ca (conx.) cás (ca+as) cas (prep.) chá (‘plana’) cha (che + a) chás (‘planas’) chas (che + as) có (ca + o) co (con + o) cós (ca + os) cos (con + os) cómpre (‘é mester’) compre (‘merque’) cómpren (‘son mester’) compren (‘merquen’) dá (pres. imp. de dar) da (de + a) dás (pres. de dar) das (de + as) dó (‘compaixón’) do (de + o) é (pres. de ser) e (conx.) fóra (adv.) fora (antepret. de ser e ir ) má (‘ruín’) ma (me + a) más (‘ruíns’) mas (me + as) máis (adv. e pron.) mais (conx.) nó (‘atadura’) no (en + o) nós (pron. tónico; pl. de nó) nos (pron. átono; en + os) ó (a + o) o (artigo; pron.) ós (a + os) os (artigo; pron.) óso (‘parte do corpo’) oso (‘animal’) pé (‘parte do corpo’) pe (‘letra’) póla (‘rama’) pola (‘galiña nova’; por + a) pór (‘poñer’) por (prep.) présa (‘apuro’) presa (‘prendida’; ‘presada’) sé (‘sede eclesiástica’; imp. de ser) se (conx.; pron.) só (adv. e adx.) so (prep.) té (‘infusión’) te (pron.; ‘letra’) vén (pres. de vir) ven (pres. de ver; imp. de vir) vés (pres. de vir) ves (pres. de ver) vós (pron. tónico) vos (pron. átono)

17

IV CASOS DUBIDOSOS DE USO DE B E V, H, X E S E M, N E Ñ 1 O EMPREGO DE B E V

Estas dúas letras, b e v, representan un mesmo fonema. O ideal sería que este fonema estivese representado por un único grafema pero por unha concesión ao culturalismo e á tradición na ortografía do galego actual hai palabras que se escriben con b (dúbida, pobo, abrente) e palabras que se escriben con v (gravar, inverno, avogado) respectando a súa base etimolóxica. 1.1 Orientacións verbo do uso do b e do v

Non é posible dar unhas regras completas e inequívocas sobre o uso do b e do v, nin tampouco unha lista completa de todas as palabras en que aparece unha ou outra letra. O que si se pode é establecer algunhas notas orientadoras: 1.1.1 Levan b • O copretérito dos verbos da primeira conxugación: andaba, xogabades, bailaban. • A terminación -ble, -bel: posible, probábel. • A terminación -bilidade: mobilidade, intanxibilidade. Para este caso existe a excepción civilidade e incivilidade. • Os prefixos ab-, abs-, ambi-, bi-, bio- biblio-, brio-, ob-, sub-: abdome, abstraer, ambivalente, bimensual, biografía, biblioteca, briófitas, obtemperar, subliñar. • Os verbos rematados en -buír e os adxectivos (ou substantivos) rematados en -bundo: contribuír, atribuír, meditabundo, vagabundo. 1.1.2 Levan v • Os prefixos vice- e vermi-: vicerreitor, vicerrei, vermífugo, vermícola. • A terminación -vidade: brevidade, lonxevidade. Constitúen unha excepción á regra probidade, improbidade e acerbidade. • A terminación -ivo, -iva, na súa función de formante de adxectivos creados sobre unha base verbal: permisivo, persuasivo, selectivo. Nos substantivos saibo, resaibo, recibo, chibo, tribo e estribo e nos adxectivos ceibo e roibo, a terminación escríbese con b porque non é unha terminación prefixal. 1.2 Palabras nas que poden darse dúbidas sobre o uso de b ou v 1.2.1 Levan b abelá abelanedo abeleira abesullar absorber acubillar acubillo adubar

adubo alba albarello albedro albo alboio almorábide arrabalde

asubiar automóbil automobilismo bacía bacío bafo baga ( cápsula) bago (uva)

18

balde, en, de baleigán/ana baleirar baleira/o balor (mofo) balorecer balorenta/o baluga baril barita beira beirado beiramar beiravía benia (ben haxa) Bento bentos (animais) berbequí berce berregar berro bévera bico bidueiro billa birlo birollo bisbarra Biscaia biscaíña/o bitola bivaque boga (peixe) bogada boina bolboreta bordo bubela bufarda bulebule bulicio cabido carballo carballal

carballeira cascabel cenobio cobertor cobiza cobizar cotobelo chabola chibar (xebrar) chiba/o debaga debagar debandar debandoira desmobilizable escornabois faba fibela gabanciosa/o gabanza gabar gábea gabear gabeta gabián gobelete gobernar goberno inmóbil inmobilización inmobilizar lambeteiro marabedí marabilla marabillar marabillosa/o móbil mobilidade mobilizable mobilizar moble nabal (nabo) nabeira nabiña

néboa óboe orballar orballo pebida pebideiro percebe pobo prebe probeta quizabes rabada reabsorber rebentar rebento rebentón reboredo rebuldaina restreba ribeira robaliza rodaballo roibo rubio sabugo sabugueiro sarabia sarabiada sarabiar suburbio trabe trebón troba trobador trobadoresco trobar trobeiro polbeira/o polbo xabaril xouba zamburiña

1.2.2 Levan v absolvemento absolver

acevo acivro

acovardado acovardamento

19

acovardar adival alvariza Anveres apouvigar avarento avaro aveños avetarda avermellado aviar avó avoa avoengo avogacía avogado avogar avogosa/o ávrego avreguía avulsión avultamento avultar bisavó/a cadaval cádavo canaval canaveira caravel caraveleira caveira caverna cavilación cavilar cavilosa/o cavorco ceavoga chuvasco chuvia chuvieira chuvascada chuvasco chuvasqueiro convoi corvear corveta corvo cotovía cova covarde

covardemente covardía cravuñar Cristovo deluvar desenvurullar devagar devalar devalo devasa devecer devesa eiva eivado eivar enviuvar envorca envorcadura envorcar envurullar envurullo enxiva ervella ervello escaravellar escaravello escarvadentes escarvar Estevo estivada esvaradía/o esvaradoiro esvarar esvelteza esvelto/a favo fervenza fotogravado infravermello gaivota garavanzo gavacho gavela gravado gravador/a gravar gravata laverca laverco louvanza

louvar maravalla maravallada naval (barco) navalla noivado noivo ouvear parvo pavillón pelve pelviano pelvímetro portavultos ravo (planta) tataravó tornavoda trevo vacariza vaga vagar vago vaidade vaíña vaira vaixela valado valeira (val) valga valo (valado) vao varanda varcia vareixa vargado vareixa varga varredor varrer varudo varxa varredallas vasca vascallo vascullo vasoira vasoirada vasquiña vasta/o (dilatado) veado

20

veiga vélaro veluda/o venia (perdón) vento vendaval ventada vermella/o vermellón verniz vernizada/o vernizar vérrago verroallo verza vesadoiro vesar

vesgo veta (filón) vetillo vezar vezo vieira vimbio vimbieira vime vimieiro vincha vinchoca viorta viorto viperino viruxe viseira

vizo (plantas) vizosa/o voda voga vogar voíña voitre vurullo vorcalladas (ás) vorcallo vougo vulto vurullo xavalina xávega xovenca

1.3 Algúns casos de formas homófonas con b e v

Hai palabras con significados distintos que só se diferencian na escrita por levaren unha un b e outra un v. A maioría delas son homófonas, isto é, teñen a mesma pronuncia. Hai excepcións, como o caso de ben e ven, que diverxen na escrita polo uso de b e v e na fala porque o adverbio (ben) ten vogal aberta e o verbo (ven) vogal pechada. Abalar / avalar • Abalar, mover, abanar. O vento do norte abalaba as árbores. • Avalar, dar un aval. Preciso que me avalen para que me concedan o crédito no banco. Bacante / vacante • Bacante, sacerdotisa de Baco. As bacantes eran as sacerdotisas do deus do viño. • Vacante, cargo por cubrir. Hai unha praza vacante na Policía Local. Bacilo / vacilo • Bacilo, bacteria. Os bacilos provocan a tuberculose. • Vacilo, do verbo vacilar. Vacilo e iso faime perder moitas oportunidades. Baga / vaga • Baga, froito. Andaban procurando bagas de teixo. • Vaga, onda. Quedou durmido na praia e unha vaga enorme molloulle a toalla. Balor / valor • Balor, mofo. O queixo colleu balor por deixalo ao aire. • Valor, coraxe, validez, prezo. Fai falta moito valor para seguir adiante co proxecto. Bascular / vascular • Bascular, oscilar, descargar. Bascularon a grava ao carón da estrada principal.

21

• Vascular, pertencente ou relativo aos vasos, particularmente os sanguíneos. Tecido vascular. Basta / vasta • Basta, dobra inferior na roupa. Esa saia quédalle grande, precisa unha basta. • Vasta, extensa, ampla. Era unha persoa con vasta experiencia para o posto. Basto / vasto • Basto, espeso, groseiro, vulgar. A sopa estaba moi basta. Era moi basto no falar. • Vasto, extenso, amplo. Os animais corrían ceibos polas vastas pradeiras do norte. Bela / vela • Bela, bonita, fermosa. Escoitaron unha bela composición de Mozart. • Vela, peza de lona dun barco, acción de velar, velorio. Soñaba con ter un barquiño de vela. A vela do finado fíxose moi longa. Ben / ven • Ben, convenientemente, beneficio, patrimonio, pertenzas, propiedade. Estivo moi ben o evento. Facíao polo seu ben. Eses foron os bens que herdou. • Ven, terceira persoa de plural do verbo ver, imperativo de vir. Non ven con claridade por causa da miopía. Bola / vola • Bola, pan circular, pastel, torta, bica. Foi por unha bola de pan de centeo. • Vola, contracción do pronome vos e a. Contoulles que vola trouxera ela. Bolo / volo • Bolo, molete, pan, grumo. Non sei se nos chegará un bolo medio quilo. O amoado das filloas tiña bolos. • Volo, contracción do pronome vos e o. Se non volo trouxo, pedídello. Bota / vota • Bota, calzado alto, recipiente de coiro para beber (con o aberto); sementeira, abrocho, rebento, botón (con o fechado). Mercou unhas botas de montaña. Levaban o viño nunha bota. Cadrou pola bota do millo. • Vota (con o aberto), do verbo votar. Preguntoulle a quen votara nas eleccións autonómicas, pero non lle contestou. Haber / a ver • Haber, infinitivo do verbo haber. Ten que haber un motivo. • A ver, preposición a + verbo ver. A ver se atopamos a causa deste incidente. Nobel / novel • Nobel, premio. Aínda non se fala dos candidatos ao Premio Nobel de Literatura (cómpre ter en conta que é un nome propio). • Novel, inexperto, novato, principiante. Aínda era condutor novel cando tivo o accidente.

22

Rebelar / revelar • Rebelar, alzarse, amotinar, sublevar; discrepar, protestar, enfrontarse. Rebeláronse os reclusos daquel cárcere. Rebelouse contra unha decisión que consideraba inxusta. • Revelar, descubrir, desvelar, facer visibles as películas fotográficas. Reveloulle un segredo de anos. Levei a revelar o carrete das fotos da viaxe a Istambul. 2 EMPREGO DO H

O h (hache) caracterízase por non ter ningún valor fonolóxico, por non representar ningún fonema do galego. Trátase entón dunha letra muda, que non se le, e que se mantén na ortografía actual do galego, coma no caso do b e o v, por razóns etimolóxicas.

Malia todo, hai excepcións ao emprego do h etimolóxico, isto é, procedente da lingua de orixe. Por exemplo, o caso de HIBERNU latino que dá inverno.

Como acontecía tamén no caso do b e do v, tampouco aquí é doado establecer regras que permitan saber cando unha palabra leva h ou non. Esta aparecerá, inevitablemente, cando haxa que marcar un fonema aspirado e nos dígrafos ch, gh, e nh. Non ten valor fonético, pero debe aparecer nas palabras que posúen os prefixos halo-, haxio-, hecto-, heli, hem-, hemi-, hendeca-, hepat-, hept-, hetero-, hexa-, hidra-, hiper-, hipo-, histo- e homo-.

Así: halóxeno, haxiografía, hectómetro, heliporto, hemacía, hemiciclo, hendecasílabo, hepatite, heterosexual, hexagonal, hidroavión, hipermercado, hipocampo, histoloxía, homofóbico

2.1 Palabras derivadas

Escríbense con -h- intercalado as palabras derivadas de bases que levan h- inicial, á que precede un prefixo (in-, an-, des-, pan-, re- etc.):

anhídrido, anhidrita, coherdar, deshidratar, deshonrar, inhábil, inhabilitación, inhalación, inherente, inhóspito, inhumano, panhelénico, rehabilitar

Algunhas palabras conservan o -h- medial latino:

anhelar, anhelo, coherencia, cohibir, exhalación, exhausto, exhibición, exhortar, prohibir, vehemencia, vehículo

2.2 Familia léxica

Se unha palabra leva h toda a familia léxica levarao tamén:

adherir, adherente, adherencia, adhesivo habitar, habitación, habitable, cohabitar, deshabitar harmonía, harmónico, harmónica, harmonizar, harmonioso, filharmónica herdar, herdanza, desherdar honra, honroso, honrado, deshonrar

23

2.3 Interxeccións

Algunhas interxeccións de orixe onomatopeica levan h:

ah, eh, oh (tamén ó), hum, ho, hurra, hostia

Non levan h:

ai, ou, ala, ale, arre, upa 2.4 Dobre grafía

Escríbese indistintamente con h ou sen h a palabra alcohol, ou alcol, aínda que os derivados se forman preferentemente sobre alcohol:

alcohólico, alcoholemia, alcoholismo

2.5 Palabras de ortografía dubidosa 2.5.1 Levan h- inicial habelencia habenza haber hábil habilitar habitar habitante hábitat hábito habituar hache Hadrián hafnio hai halar haliótidos hálito halterofilia hamaca hamadriade hamburguesa hándicap hangar harakiri harén harmonía harmonizar harpía hasta (mango) haxíx

hebrea/o hecatombe hedonismo hedra Helena helena/o hélice helmo helvética/o hemeroteca hemoglobina hendecasílabo Henrique heráldica/o heraldo herba herborizar herciana/o hercianina/o hercio Hércules herculina/o herdar herdo hereditaria/o herexía hermafrodita hermeneuta hermética/o hernia

heroe heroína herpes hetera hetería hexágono hexemonía héxira hiato hibernar hibisco híbrido hidratar hiena hieratismo hilarante himno hindú hipnotizar hirsuta/o hispalense hispana/o híspida/o histamina historia hitita hixiene ho hogano holocausto

24

hológrafo home homenaxe homenaxear homérica/o homicidio homilía homologar honesta/o honor honra honrar hora horaciana/o horda horizonte hormona horóscopo hórreo

horripilar horror horrorizar horta hortensia hosanna hospedar hóspede hospicio hospital hospitalizar hostal hoste hostia hostil hotel hotentote hoxe hucha

hugonote hule hulla humana/o humanizar humectar humedecer humidade húmida/o humilde humillar humor humoral humus huno hurí hurra húsar

2.5.2 Teñen -h- no interior da palabra adherencia adherente adherir adhesión adhesiva/o ad hoc alcohol / alcol alcoholemia alcohólica/o alcoholismo alcoholizar algunha almohade anhelar anhelo anhelosa/o anhídrido anhidro antihemorráxica/o antihixiénica/o apartheid aprehender aprehensión aprehensiva/o austrohúngara/o autoadhesivo bohemia/o

cacahuete clorhídrico cohabitar coherdar coherdeira/o coherencia coherente coherentemente cohesión cohesivo cohibición cohibir cohorte deshabitada/o deshabitar deshabituar desharmónica/o desherbar desherdar deshidratación deshidratante deshidratar deshipotecar deshonestidade deshonesta/o deshonra deshonrada/o

deshonrar deshonrosa/o deshora deshumanización deshumanizar deshumidificador desinhibir exhalación exhalar exhausta/o exhaustiva/o exhaustivamente exhibición exhibicionismo exhibicionista exhibir exhortación exhortar exhorto exhumación exhumar filharmónica filharmónico fuorhídrico gheada incoherencia incoherente

25

infrahumana/o inhábil inhabilitada/o inhabilitar inhabitable inhabitual inhalación inherencia inherente inhibición inhibir inhibitoria/o inhospitalaria/o inhóspita/o inhumación inhumana/o inhumar maharajah maharani mahatma Mahoma mahometano mahometanismo malhumoradamente malhumorada/o

malthusiano megahercio menhir milhomes mohicana/o nihilismo nihilista ningunha ohmio panhelenismo papahostias parhelio perihelio prehelénica/o prehistoria prehistoriador/a prehistórica/o prohibición prohibicionismo prohibicionista prohibida/o prohibir prohibitiva protohistoria protohistórica/o

quilohercio rehabilitable rehabilitación sahariana/o shérif shock sobrehumana/o spagheti suahili sulfhídrico superhome transahariana/o transhumancia transhumante transhumar turbohélice unha vehemencia vehemente vehementemente vehicular vehículo xentilhome

2.5.3 Non teñen h abano acha achar achado aí ai! ala! alelí arpa arpón ata baía desinchar desoneración desonerar desosar enchedura encher erbedal erbededo erbedeiro érbedo

ermar ermida ermitán/á ermo ervella ervellar exorbitante exuberancia exuberante impar impo inar incha inchar inchazo inchazón irmán/á irmandade irmandar irta/o oco ola!

ombreira ombreiro ombro oneroso ora (conx.) orchata orchataría orfanato orfandade orfa/o ortiga osario osmar osmón/ona óso osuda/o ovas oveira ovo prénsil proído superumeral

26

transeúnte truán/á umbral umbrío umeral

úmero urdida/o urdidor/a urdir urna (caixa)

vaíña velaí xaora Xoán

3 Emprego do s e do x

Hai unha serie de palabras que se escriben con s pero que ás veces se poden ver incorrectamente grafadas con x. Moitas delas son palabras que por etimoloxía se escribirían con x pero nas que, por levaren moito tempo na lingua e seren moi populares, o grupo culto <xs> se simplificou en <s>. 3.1 Escríbense con s bisesto escavador escavadora escavación escavar escarvar escepticismo escéptica/o escisión esclusa escorrer escrutador/a escrutar esculca esculcar escusa escusable escusada/o escusar esdrúxula esófago esotérica/o espectacular

espectáculo espectador espiar espionaxe espléndida/o esplendor espoleta espoliación espoliador/a espoliar espolio espontaneidade espontánea/o esporta espraiar espremedor espremer estender esterno esternocostal estertor estranxeiría estranxeirismo

estranxeira/o estrañar estrañamento estrañeza estraña/o estrañar estrea estraer estratexia estrema (linde) Estremadura estremar (lindar) estremecer estremeña/o estro mistificar misto (fósforo) queroseno sesta (durmir) xustaposición xustapoñer

Dentro dunha mesma familia léxica normalmente as palabras escríbense igual:

escavar, escava, escavación, escavadora espoliar, espolio estrañar, estraño, estrañeza, estrañamento estranxeiro, estranxeiría, estranxeirismo escusa, escusar

27

Malia isto, hai ocasións en que non coincide a solución de palabras da mesma familia léxica, por seren unhas formas patrimoniais (e consecuentemente grafadas con s) e outras formas cultas (grafadas con x). Así:

estender / extensión, extenso, extensivo, extensor estremar (delimitar un terreo), estremo, estrema (linde dunha propiedade), estremeiro / extremar, extremo, extremidade, extremoso, extremismo

3.2 Casos de palabras que se distinguen polo par de opostos s / x

Opóñense por levaren s ou x [ks]:

esotérico (oculto, reservado aos iniciados) / exotérico (común, accesible) esperto (sen durmir) / experto (coñecedor) espiar (asexar) / expiar (pagar por unha culpa) esterno (óso do peito) / externo (de fóra) estirpe (liñaxe) / extirpe (do verbo extirpar; extrae, arrinca) estrema (linde) / extrema (máxima) estremar (facer lindes) / extremar (levar ao extremo) laso (liso, canso) / laxo (frouxo) misto (fósforo) / mixto (mesturado, de distinta clase, dos dous sexos) sesta (sono) / sexta (ordinal) testo (tapa da pota, vaso para as plantas) / texto (escrito de certa extensión) Distínguense por levaren s ou x [s]: diso (contracción de de + iso) / dixo (do verbo dicir) fuso (instrumento que serve para fiar, división horaria) / fuxo (do verbo fuxir) foso (escavación que rodea unha fortaleza) / foxo (fochanca, trampa, beiravía) soán (vento do sueste) / Xoán (nome propio) suízo (helvético, de Suíza) / xuízo (sentido, criterio, acción xudicial)

3.3 Poden levar s ou x

esaxeración – exaxeración esaxerada/o – exaxerada/o esaxerar – exaxerar esexese – exexese eséxeta – exéxeta esixencia – exixencia esixente – exixente esixible – exixible esixir – exixir esóxeno – exóxeno osixenación – oxixenación osixenar – oxixenar osíxeno – oxíxeno

28

sesaxenaria/o – sexaxenaria/o sesaxésima/o – sexaxésima/o

29

3.4 Erros relacionados coa escrita do x

A meirande parte dos erros relacionados coa escrita do x consisten en non usar este grafema cando corresponde. Trátase de palabras que levan x, pero que aparecen incorrectamente escritas con outras grafías por confusións de distinta clase, normalmente co castelán. Outras veces o erro está en usar o x cando non existe na palabra galega.

Son obxecto de erros frecuentes as seguintes palabras, en que ás veces se escribe un i no canto dun x, por influencia do y castelán:

conxuntura, cónxuxe, dexección, disxunción, enxesar, exacular, inxección, inxectar, maxestático, pexorativo, proxección, proxectar, proxectil, proxecto, subxugar, traxecto, traxectoria, xacer, xema, xeso, xugular, xustaposición

Levan x e non h, as seguintes palabras:

xerarca / *hierarca xeroglífico / *hieroglífico

Levan x e non s as seguintes palabras:

O x pronúnciase [∫]:

cornixa, enxalzar, graxa, igrexa, taxa, taxación, taxar, xarampón, xastre, xordo, a interxección xo (usada para deter as cabalarías)

O x pronúnciase [ks]:

ambidextro (pero destro), Bruxelas

Levan x, e non z ou c, as seguintes palabras:

cervexa, arxila, enxiva

Algunhas veces falta un x entre dúas vogais onde en castelán hai un hiato:

bocexar, pelexa, solfexo

Levan x, e non g:

xincana, xibelino, xirondino, xigalitro, xigabyte

4 O uso de m, n e ñ

O emprego das consoantes nasais pode provocar algunhas dúbidas debidas á evolución histórica da lingua e á disimilar solución sexa esta culta, semiculta ou

30

patrimonial. Así temos, por exemplo, pares de palabras que se distinguen soamente pola presenza ou ausencia de n intervocálico: Aboar / abonar • Aboar (v.): acreditar, garantir, facer bo; pagar. O perito aboou a súa sinatura. Temos que aboar un suplemento por atraso no pagamento. • Abonar (v.): subscribir. Aboneime ao ciclo de cine para todo o mes. Area / arena • Area (subs.): gran. Volveu cos pés cheos de area da praia. • Arena (subs.): espazo central do circo, da praza de touros. Naquela película vimos varias mortes sobre a arena do Coliseo. Consoante / consonante • Consoante (subs.): As formas abreviadas ‘san’ e ‘gran’ empréganse diante dos nomes que comezan por consoante. • Consonante (adx.): A rima daquela cantiga era consonante. Luar / lunar • Luar (subs.): luz da lúa. Quedaba unha fermosa noite de luar. • Lunar (adx.): relativo á lúa; (subs.): mancha. Segundo o ciclo lunar estamos en minguante. Tiña un lunar no lombo. Serea / serena • Serea (subs.): ser fantástico, metede peixe, metade muller. O canto da serea facía tolear os mariñeiros. • Serena (adx.): tranquila. Permaneceu serena a pesar da presión. Soar / sonar • Soar (v.): producir un son. Volverá soar aquela melodía. • Sonar (subs.): aparello de detección submarina. O sonar emprega ondas acústicas para detectar obxectos somerxidos. Xeral / xeneral • Xeral (adx.): común. A vaga de frío era xeral. • Xeneral (subs.): militar. O xeneral ordenou o avance das tropas. 4.1 Dúbidas e erros frecuentes no emprego das nasais

Hai algúns casos en que se produce a confusión de n e ñ, fundamentalmente por influxo da forma castelá. Levan n:

albanel, cabana, cano, canón, canoto, dano, dona, enganar, engano, escano, gana, inocente, pano, pestana, sinal, xardineiro

31

Levan ñ:

liñaxe, liñaza Teñen dobre grafía:

ganar / gañar ganador / gañador

Algunhas veces a confusión dáse entre dúas palabras que se opoñen por este

grafema:

• Sono: estado do que dorme. Voume ir deitar que teño moito sono. • Soño: o que un imaxina durante o sono, desexo, aspiración. Tivo un mal soño. Ese é un soño difícil de alcanzar. Rematan en -iño, -iña:

comiño, daniño, liño, mesquiño, pergamiño, setemesiño, O Carballiño, marquesiña (marquesa pequena e cuberta instalada nas paradas de autobús)

Rematan en -ino, -ina:

divino, cortina, esquina, gasolina, oficina, rapina, medicina (e medicinal, fronte ao patrimonial menciña)

As seguintes formas cultas non conservan o -n final:

abdome, certame, crime, ditame, exame, glute, imaxe, lique, marxe, orde, orixe, pole, réxime, seme, tafetá, virxe, vexame, xerme

Non levan -n- intervocálico as seguintes palabras:

abotoar, ameaza, ameazar, ameazador, ameazante, amoestar, amoestación, amontoar, amontoado, apisoar, apisoadora, areal, areoso, areeiro, avea, balea, cadea, cadeado, encadear, encadeamento, campá, campaíña, cardeal, comadroa, conter, contido, coroar, deostar, deostado, doar, doazón, doador, empadroar, padroado, empadroamento, enseada, enxaboar, estrea, estrar, reestrear, freo, frear, desenfrear, refrear, galardoar, galardoado, lagoa, latoeiro, limoeiro, limoada, perdoar, perdoable, imperdoable, pregoar, pregoeiro, saba, serea, terreo, terreal, vaidade, vaidoso

Levan -n- intervocálico: abandonar, acondicionar, apaixonar, centena, centenario, condena, condenar, condenado, escena, escenario, ordenar, desordenar, prisioneiro, semana, sereno, sirena, trono, zona

32

V USOS ESPECIAIS DALGUNHAS FORMAS 1 USO DE PORQUE, PORQUÉ E POR QUE 1.1 Porque

Trátase dunha conxunción causal que serve para introducir unha oración subordinada que indica o motivo ou a causa da oración principal. Polo tanto, porque introduce as respostas das preguntas feitas cun por que?

Por que chegaches tarde? Porque me quedei durmido. O coche está no taller porque se avariou. A xuventude está contenta porque goza cos concertos.

1.2 Porqué

Trátase dun substantivo, que conta co significado de ‘motivo’, ‘razón’, ‘causa’. Sempre vai introducido por un determinante.

Cóntalle o porqué da túa felicidade. Este é o porqué da súa situación. Supoño que terán os seus porqués para non iren á festa.

1.3 Por que a) É un pronome interrogativo directo e, xa que logo, introduce as preguntas que van entre interrogacións.

Por que non queres vir con nós a Portugal? Por que estás tan contento hoxe?

b) Tamén pode ser a combinación da preposición por mais o pronome relativo que. Neste caso introduce oracións de relativo e poden levar un artigo determinado.

Descoñecemos a causa por que non quixo vir de viaxe con nós. c) Pódese tratar da combinación da preposición por, rexida por un verbo, mais a conxunción que.

Porfía por que non lle quiten a licenza. d) Consiste na combinación da preposición por mais a conxunción que, que introduce oración subordinadas finais. Neste caso, si que podemos substituír a preposición por para.

Imos preparalo por que saiba ben despois.

33

2 USO DE SENÓN E SE NON 2.1 Senón a) É unha conxunción adversativa que se emprega sempre en oracións negativas para contrapor unha idea negativa con outra afirmativa.

Non vaias Á Coruña, senón a Lugo. Ela non quere comer no campo, senón na praia.

b) Noutros casos equivale a un nexo comparativo, que só aparece en oracións negativas para dar énfase e que se pode substituír por máis que.

Non fai nada senón comer e durmir.

c) E nun terceiro caso, trátase dunha preposición que indica exclusión e que equivale a agás, menos.

Comeron todo senón a cebola. Foron todos puntuais senón Antón, que se quedou durmido.

2.2 Se non Trátase da combinación da conxunción condicional se máis a negación non.

Non veñas cear se non che gusta o menú. Se non mercaches o libro, terás que collelo emprestado na biblioteca.

3 USO DE CONQUE E CON QUE 3.1 Conque Trátase dunha conxunción consecutiva e equivale a así que ou polo tanto.

Conque estabas alí! E nós a buscarte. O feito, feito está, conque non te preocupes máis polo tema.

3.2 Con que a) Consiste na combinación da preposición con e mais do pronome relativo que. Neste caso, pode existir un artigo antes do relativo.

A cor con que escribe é moi rechamante. A roupa con que sae ás ceas é moi elegante.

b) Tamén pode ser a combinación da preposición con e do interrogativo directo que.

Con que cor acostumas escribir? Con que roupa poderei ir á cea?

34

c) Outra combinación posible é a da preposición con, rexida polo verbo, coa conxunción que.

Con que llo comentedes xa é suficiente. Con que limpes un pouco o cuarto xa abonda.

d) E, finalmente, tamén pode ser unha conxunción condicional, que se pode substituír por con tal que ou se.

Con que estudes un pouco cada día, é máis ca suficiente. 4 USO DE A MAIS, A MÁIS E AMAIS DE 4.1 A mais Locución conxuntiva copulativa sinónima de e mais.

Eles a mais nós sempre fomos xuntos de festa.

4.2 A máis Artigo a + adverbio máis.

Helena sempre foi a máis alta da clase.

Preposición a + adverbio de cantidade máis.

O temporal ten cara de ir a máis. 4.3 Amais de Locución prepositiva.

Hai, amais de vós, outras persoas agardando por un café. 5 USO DE DEMAIS E DE MÁIS 5.1 Demais

Pronome e adxectivo indefinido identificador que significa ‘outro’, ‘o resto de’. Acostuma ir precedido do artigo determinado e é variable en xénero e número.

Colocou na estantería os dicionarios e os demais libros de arte. 5.2 De máis

Locución adverbial de cantidade e precisión que significa ‘de sobra’, ‘en exceso’.

35

Aquel mozo sufriu un empacho por comer de máis.

Secuencia formada pola preposición de seguida do adverbio de cantidade máis.

Aquel libro era de máis páxinas ca o anterior 6 USO DE TAMPOUCO E TAN POUCO 6.1 Tampouco Adverbio de negación.

Os xogadores tampouco quixeron viaxar en tren. 6.2 Tan pouco

Secuencia formada polo cuantificador tan e o adverbio de cantidade pouco. Adoita formar frases consecutivas.

Comeu tan pouco que logo lle facían ruído as tripas. 7 USO DE AFEITO E A FEITO 7.1 Afeito

Participio do verbo afacer.

Cústalle moito madrugar porque estaba afeita a erguerse tarde.

Presente de indicativo do verbo afeitar.

Hai varios días que non afeito a barba. 7.2 A feito

Locución adverbial equivalente a a eito, que significa ‘seguido e con orde, sen escoller’.

Ordenou o cuarto a feito. 8 USO DE DOUSCENTOS, TRESCENTOS... E DOUS CENTOS, TRES CENTOS... 8.1 Douscentos

Numeral cardinal que significa ‘dúas veces cen’ ou ‘que nunha serie ocupa o número douscentos’. É variable en xénero.

36

A sala do colexio tiña un aforo para duascentas persoas.

8.2 Dous centos

Secuencia formada polo numeral cardinal dous e o substantivo cento, que significa ‘dúas veces un conxunto de cen unidades, dous centenares’.

Na festa de onte debían de ser dous centos de milleiros de persoas. 9 OUTROS USOS 9.1 Á présa / ás présas

A forma correcta deste adverbio de modo é á présa, coa variante ás présas. Son, polo tanto, incorrectas as formas *apresa, *depresa e *de présa.

O corredor de Xamaica corre tan á présa que non tivo rival na carreira. 9.2 Pasadomañá / pasado mañá

Pasadomañá é o adverbio indicado para sinalar o día seguinte a mañá.

Pasadomañá vaise celebrar o concurso de banda deseñada

Pasado mañá pódese empregar para sinalar calquera día a partir de mañá. Neste caso non sería un adverbio.

O ideal sería comezar as obras unha vez pasado mañá. 9.3 Abondo / dabondo

Son sinónimas as formas abondo e dabondo (‘suficientemente’) do adverbio de cantidade e precisión. É incorrecto escribir *de abondo.

Xa fixemos abondo polo seu futuro / Xa fixemos dabondo polo seu futuro. 9.4 Polo menos / ao menos

Son correctas as locucións adverbiais polo menos e ao menos, co significado de ‘como mínimo’. É incorrecta a forma *alomenos.

Polo menos non fomos os únicos en chegar tarde. Eramos ao menos quince persoas no curso de galego.

37

9.5 Á parte / aparte

Tanto se se trata da locución adverbial co significado de ‘separadamente’ como se é a locución prepositiva co significado de ‘ademais de’ escríbese sempre á parte. Xa que logo é incorrecta a forma *aparte para estes valores.

Á parte dela, contrataron a máis xente. Deixaron á parte o tema das subvencións.

Con todo, aparte escríbese todo xunto cando se trata dun substantivo, na que se

expresa aquilo que se di ou se fai á marxe dos demais, coma nas pezas teatrais.

Fixeron un aparte durante a representación da peza de teatro. 9.6 Xunto a / xunta

As preposicións xunto a e xunta son equivalentes e significan ‘ao lado de, cerca de’.

Vive xunto á túa casa. Vive xunta a túa casa.

38

VI O XÉNERO 1 ORIENTACIÓNS DE USO 1.1 Teñen xénero masculino

–Os nomes das letras do abecedario: o a, o c, o f, o m etc. –Os substantivos rematados en -o, polo xeral, son masculinos, aínda que hai algunhas excepcións, coma radio, libido, dínamo, tribo, foto, moto, polio. –Algúns substantivos rematados en -a, coma panorama, diadema, enigma, trauma, día, mapa, planeta etc. –Algúns substantivos rematados en -e, coma couce, leite, sangue, tomate etc. –Os substantivos rematados en -ote, coma lote, dote. –Os substantivos rematados en -me, -ume: ditame, ligame, exame, lume, costume, acedume etc.; aínda que ten excepcións coma fame, síndrome, servidume, mansedume, pesadume. –A maioría dos substantivos rematados en -r: balor, labor, mar, lecer, terror, clamor; aínda que hai algunhas excepcións, coma calor, dolor, dor, color, cor, suor, flor, chor, baixamar, preamar, circular etc. –Os substantivos rematados en -e, -i e -u tónico: rubí, carné, chalé, bisté, agás fe, mercé e sé, que son femininos. –Os substantivos rematados en -ón, -án, -ín e -ún son masculinos. En cambio, man e as palabras rematadas no sufixo -ción, -sión e -zón son femininas. –Os substantivos rematado en -én, incluso se son graves: dolmen, refén. En cambio, son femininos roibén, humedén, mourén, choquén, rouquén, carvén, coxén. –A maioría dos substantivos rematados en -l: funeral, mel, papel, cal, cartafol, sinal, canal; en cambio hai outras que son femininas, coma pel, moral, semifinal, espiral, patronal. –Os substantivos rematados en -s, agás lis e sífilis.

1.2 Teñen xénero feminino

–A maioría dos substantivos rematados en -a: apócema, asma, casa, auga, faísca, aínda que algúns son masculinos, coma diadema, enigma, trauma, día. –Algúns substantivos rematados en -e, coma liberdade, cute, fraude, canle, orde etc. –Algúns substantivos rematados en -r, coma calor, dolor, dor, color, cor, suor, flor, chor, baixamar, preamar, circular etc.

39

–Os substantivos rematados en -se e -te, procedentes das terminacións -sis e –tis: dose, hepatite, sintaxe, metrópole, mamite, epiderme, paréntese etc. –Os substantivos rematados en -axe e -uxe: aldraxe, linguaxe, paisaxe, friaxe, feluxe, peluxe, viruxe etc., agás traxe, paxe e garaxe, que son masculinos, e mais personaxe, que pode ser tanto masculino como feminino. –A maioría dos nomes de árbores froiteiras: cerdeira, pereira, maceira, nispereira, laranxeira etc.; en cambio hai excepcións, coma limoeiro, pexegueiro.

1.3 Teñen xénero masculino ou feminino

–Hai formas invariables que non presentan oposición de xénero, coma o/a cónxuxe, o/a atleta etc. –Hai substantivos que son epicenos, é dicir, que presentan un único xénero gramatical, coma por exemplo vítima, bebe, lince (macho / femia), delfín (macho / femia), congro (macho / femia) etc.

2 FORMACIÓN DO FEMININO

Polo xeral, a formación do feminino dos substantivos e adxectivos faise a través da terminación -a, ben engadíndoa directamente á forma en masculino se remata en consoante ou vogal tónica (rapaz / rapaza, deus / deusa, cru / crúa) ou ben substituíndoa pola vogal final da forma masculina se remata en vogal átona (gato / gata, galego / galega). Con todo, temos algúns casos especiais. 2.1 Os substantivos rematados en -n

–Os rematados en -án forman o feminino en -á (ancián / anciá, irmán / irmá, temperán / temperá), mais se se trata dun caracterizador despectivo faino en -ana (testán / testana, folgazán / folgazana, lerchán / lerchana). –Os rematados en -on forman o feminino en -oa (león / leoa, anfitrión / anfitrioa, campión / campioa), agás cando teñen un matiz pexorativo (abusón / abusona, preguntón / preguntona, papón / papona). –Os rematados en -ín forman o feminino en -ína (bailarín / bailarina, galopín / galopina) agás ruín que é invariable (un viño ruín / unha persoa ruín). –Os rematados en -ún forman o feminino engadindo -a, (euscaldún / euscalduna), agás cabrún, cervún e vacún, que o fan en cabrúa, cervúa e vacúa; e común, que é invariable. –O único substantivo rematado en -én é invariable, aínda que susceptible de moción xenérica: un refén polaco / unha refén polaca.

40

2.2 Os nomes rematados en vogal ou ditongo tónicos

–Os substantivos rematados en vogal tónica adoitan engadir -a (avó / avoa), en cambio os adxectivos tenden a ser invariables (un neno somalí / unha nena somalí). –Unha formación do feminino especial téñeno as palabras grou, xudeu e sandeu, que o fan en grúa, xudía e sandía, respectivamente.

2.3 Os nomes rematados en -és

–Os xentilicios que rematan en -és forma o feminino en -esa (chinés / chinesa, francés / francesa, tomiñés / tomiñesa). –O mesmo acontece noutros adxectivos, coma burgués / burguesa, montés / montesa). En cambio, algúns son invariables (estilo cortés, maneira cortés)

2.4 Outras formacións

–Temos en galego algúns substantivos que para a formación do feminino presentan unhas terminacións especiais, iso si, sobre a mesma base léxica: heroe / heroína, tsar / tsarina, galo / galiña, rei / raíña, príncipe / princesa, poeta / poetisa, emperador / emperatriz, actor / actriz etc. –Mesmo temos outros substantivos masculinos que presentan unha forma distinta para o feminino: cabalo / egua, macho / femia, pai / nai, padriño / madriña, xenro / nora etc.

41

VII O NÚMERO 1 REGRAS DE FORMACIÓN 1.1 Palabras rematadas en vogal ou en ditongo

–As palabras rematadas en vogal, tanto átono como tónico, e mais en ditongo fan o plural engadindo un -s: home / homes, casa / casas, café / cafés, bocoi / bocois etc. –Os estranxeirismos acabados en vogal forman o plural ou ben engadindo un –s ou ben respectando a forma de plural da lingua de orixe: spray / sprays, hippy / hipyys ou hippies.

1.2 Palabras rematadas en -r ou -z

–As palabras rematadas en -r e mais -z engaden -es: mar / mares, calor / calores, luz / luces etc. –Os estranxeirismos adecúanse á regra xeral (somier / somieres, palier / palieres, dólar / dólares), salvo naquelas palabras que se atopen pouco integradas, que poden formar o plural engadindo -s (póster / pósteres ou pósters, gángster / gángsteres ou gángsters, júnior / júniores ou júniors)

1.3 Palabras rematadas en -s e -x [ks]

–Ás agudas rematadas en -s engádenselle un -es (deus / deuses, compás / compases), salvo as que acaban en grupo consonántico (incluíndo as rematadas en -x [ks]), que permanecen invariables (luns, fax, lux, unisex etc.). –As graves e esdrúxulas rematadas en –s ou –x [ks] son invariables e presentan entón a mesma forma tanto no singular como no plural (lapis, mércores, oasis, tórax, clímax, télex etc.).

1.4 Palabras rematadas en -n

–As rematadas en -n engaden un -s (can / cans, lambón / lambóns, lacazán / lacazáns, dolmen / dolmens, mitin / mitins etc.)

1.5 Palabras rematadas en -l

–Os monosílabos rematados en -l engaden -es (cal / cales, mol / moles, col / coles, fel / feles, gol / goles, tal / tales, xel / xeles). –Nas polisílabas substitúese o -l do singular polo morfema -is (animal / animais, papel / papeis, civil / civís, control / controis, español / españois, azul / azuis etc.). Débese ter en conta que os rematados en -il forman o plural en -ís (cadril / cadrís) –Nas palabras compostas en que o segundo elemento é algún dos monosílabos citados máis arriba fan o plural en -les (ollomol / ollomoles, chuchamel / chuchameles, papasol / papasoles, mirasol / mirasoles etc.). O plural de el é eles e,

42

polo tanto, o de aquel é aqueles. A pesar da súa aparencia, tanto caracol como aerosol non son compostos de col nin de sol. Polo tanto, os seus plurais son regulares (caracois, aerosois). –As palabras graves rematadas en -l forman o plural engadindo un -es (áxil / áxiles, difícil / difíciles, útil / útiles, túnel / túneles, cónsul / cónsules etc.). Non obstante, exceptúanse desta regra as formas rematadas en -bel, que fan o plural en -beis (posíbel / posíbeis, probábel / probábeis etc.).

1.6 Palabras rematadas noutras consoantes

–As palabras rematadas en consoantes distintas das anteriores, case todas elas son estranxeirismos e cultismos, forman o plural engadindo un -s (club / clubs, pub / pubs, sonb / snobs, coñac / coñacs, frac / fracs, crómlech / crómlechs, sándwich / sándwichs, sketch / sketchs, lord / lords, rosbif / rosbifs, anorak / anoraks, stick / sticks, iceberg / icebergs, álbum / álbums, réquiem / réquiems, sláloms / tándem, tandems, hándicap / hándicaps, complot / complots, robot / robots, sprint / sprints, leitmotiv / leitmotivs).

43

VIII O USO DE MAIÚSCULAS E MINÚSCULAS A utilización das maiúsculas e minúsculas en galego é un dos temas pendentes hoxe en día, no que a Real Academia Galega aínda non fixou unha norma, senón que simplemente estableceu unhas pequenas pautas de uso, o cal resultan insuficientes para a redacción de calquera tipo. Neste eido contamos con diversos traballos, pero en ocasións presentan solucións diferentes ante unha mesma cuestión.

Con todo, na actualidade obsérvase un uso excesivo e abusivo das maiúsculas que, normalmente, responden a diferentes modas, modelos, estilos e mesmo tradicións escritas, da mesma maneira que moitas veces o que se segue son uns criterios simplemente subxectivos. Isto é unha boa mostra do caos e da desorientación que hai á hora de definir que vai en maiúsculas e o que vai en minúsculas.

En canto á tipografía, as letras maiúsculas distínguense das minúsculas polo seu tamaño, pola súa forma e mais pola súa frecuencia, xa que na redacción dos textos a forma máis empregada é a minúscula, quedando as maiúsculas relegadas para outras finalidades redaccionais.

Non obstante, poderemos poñer excepcionalmente nalgúns casos unha palabra, sintagma, frase, oración, e ás veces ata parágrafos, en maiúsculas coa intención de resaltar certo tipo de informacións pola súa conveniencia e relevancia.

No presente manual pretendemos fornecer unha serie de recomendacións para que todo o mundo poida empregar con certo criterio e coherencia as maiúsculas e as minúsculas. 1 O USO DAS MAIÚSCULAS

En canto ás maiúsculas, cómpre que non esquezamos que seguen as regras xerais de acentuación e que se grafan con acento ou diérese igual ca as minúsculas e versaletas cando a norma xeral así o esixa.

Vilamarín VILAMARÍN VILAMARÍN Plurilingüe PLURILINGÜE PLURILINGÜE cómputo CÓMPUTO CÓMPUTO

No caso dos dígrafos, só leva maiúscula o primeiro elemento, tanto se se trata

dun dígrafo galego (ch, gu, qu, ll) como estranxeiro na nosa lingua (tz, tx, sh).

Chantada, Guitiriz, Quique, Llorente, Tristan Tzara, Txomin Artola, Sharon Stone (e non CHantada, GUitiriz, QUique, LLorente, Tristan TZara, TXomin Artola, SHaron Stone).

En galego as letras minúsculas son as formas de uso non marcado, en cambio as

maiúsculas presentan xa un uso particular. O uso das maiúsculas responde sempre a dous tipos de funcións: a demarcativa e a distintiva ou connotativa. A primeira delas vén determinada pola situación da palabra no texto, mentres que a distintiva vén determinada pola natureza da palabra.

44

1.1 Función demarcativa Escríbese con maiúscula inicial nos seguintes casos:

–Ao comezo dun texto e despois de punto e seguido e punto e á parte.

Os nenos xogan no parque. E ás veces no pavillón. –Despois dunha coma, pero se se trata da fórmula de saúdo dunha carta.

Estimado cidadán/á, O Concello de Tomiño desexa que ...

–Despois dun signo de interrogación e exclamación de peche, sempre e cando non vaian seguidos dunha coma, un punto e coma ou dous puntos.

Fuches ao concerto onte á noite? Non, ao final non fun porque facía moito frío.

–Tras os puntos suspensivos cando estes equivalen a un punto.

Para facer ese moble precisou táboas, parafusos, gomas... Todos estes materias foron esenciais.

–Tras unhas parénteses abertas despois dun punto.

Segundo o autor, a obra está ambientada en Tui. (Iso non foi froito da casualidade, senón que foi a conciencia, xa que se trata da súa terra natal, á que lle ten moito afecto.) E os seus personaxes xa son de toda a comarca.

–Despois de dous puntos.

a) Cando segue unha cita textual.

Xa o dicía Descartes: «Penso, logo existo».

b) Nos textos xurídicos e administrativos, despois de certas fórmulas, coma CERTIFICO, SOLICITO, INFORMO etc.

CERTIFICO: Que dona Xulia Gómez asistiu ás xornadas desenvolvidas en Santiago os días 12 e 13 de outubro de 2009.

c) Cando van seguidos dunha enumeración de enunciados longos que rematan

en punto.

Requisitos indispensables para participar no evento deportivo: 1. Estar empadroado neste concello.

45

2. Presentar unhas condicións físicas saudables e aptas para a realización deste evento, no que se require unha resistencia muscular considerable. 3. Non presentar indicios de estar tomando ningún tipo de droga nin estupefacientes.

1.2 Función distintiva Nomes de persoa e divindades

–Nomes de persoa, apelidos, hipocorísticos, alcumes, pseudónimos e heterónimos.

Xosé, Gómez, Xocas, Milhomes, Molière, Ricardo Reis

Nos casos en que os apelidos vaian introducidos por unha preposición de orixe francesa ou italiana mantense a maiúscula da preposición.

Leonardo Da Vinci –Os nomes de dinastías, familias e liñaxes.

Os Borbóns, a dinastía dos Austrias, os Andrade Se se usan como adxectivos entón gráfanse en minúscula.

Os reis borbóns, os reis francos –Os nomes de divindades e entidades sagradas, as festas dedicadas na súa honra e os nomes de libros relixiosos.

Deus, Xehová, Buda, Todopoderoso, Cristo, o Mesías, o Carme, o Pilar, o Corpus, Nadal, Orde do Temple, a Apocalipse, o Éxodo

–Os nomes abstractos personificados.

o Mal, o Ben, o Amor, a Morte, a Razón

Tratamentos protocolarios –As formas protocolarias e de respecto.

Ilustre Señor, Monsieur Dupont, Sr., Sra. Excma.

Escríbense en maiúsculas tanto a forma plena como a abreviatura. O mesmo acontece coas formas de tratamento non galegas. E nos cargos oficiais só se escribirán en maiúsculas cando vaian precedidos de formas protocolarias ou de respecto.

A Ilustre Señora Presidenta dará lectura ao pregón das festas ao mediodía.

46

Nomes de vexetais –Os nomes científicos latinos dos animais e das plantas.

pataca (Solanum tuberosum), carballo común (Quercus rubra), polbo (Octopus vulgaris), mexillón (Mytilus galloprovincialis)

Títulos de obras e creacións

–Títulos de obras de creación, artigos, publicacións periódicas etc.

a) O título de obras literarias, científicas, cinematográficas, pictóricas, musicais etc. escríbense con maiúscula só a letra inicial.

Memorias dun neno labrego, Mareas vivas, Aberto por reformas

b) Os títulos das publicacións periódicas levan maiúscula en todos os substantivos e adxectivos que conformen o seu nome.

Galicia Hoxe, A Nosa Terra, A Peneira, Anuario de Estudos Literarios Galegos

c) Os títulos dos documentos oficiais, leis, decretos, ordes, disposicións,

resolucións, regulamentos, tramitacións etc. levan en maiúscula só a primeira palabra.

Lei de normalización lingüística, Real decreto lexislativo

Con todo, hai unha serie de documentos oficiais en que se perdeu a súa concepción como leis, decretos, resolucións, etc, os cales adquiriron unha certa identidade. Nestes casos gráfanse en maiúsculas todos os seus elementos.

Código Civil, Estatuto de Autonomía de Galicia, Declaración Universal dos Dereitos Humanos

Nomes de lugar

–Nomes de lugar, toponimia urbana.

a) Os topónimos que denominan circunscricións xeográficas e administrativas (estados, nacións, continentes, rexións, comunidades autónomas, provincias, comarcas, concellos etc.) escríbense en maiúsculas.

Galicia, Portugal, Principado de Asturias, O Baixo Miño, Oriente Medio

47

b) Os nomes que designan accidentes xeográficos, pero os seus nomes xenéricos van en minúscula (ríos, mares, penínsulas, illas, montes, océanos, etc).

río Miño, océano Atlántico, cabo Silleiro, serra da Groba

c) O nome propio de rúas, prazas, avenidas, barrios, pero non a denomiación que o precede.

rúa do Progreso, praza de Vigo, avenida de Portugal

Nomes de cousas

–Referencias xeográficas, cosmónimos e termos atmosféricos.

a) Os puntos cardinais se forman parte dun topónimo político van en maiúsculas, pero se se trata dun topónimo xeográfico irá en minúscula.

América do Sur, Corea do Norte

b) Os nomes e adxectivos das constelacións, galaxias, nebulosas, estrelas, planetas, satélites, cometas.

Osa Menor, Vía Láctea, Nebulosa Hélix, Estrela Polar, Marte, Lúa, Halley

c) Nos nomes de furacáns, ciclóns, tormentas tropicais etc. só se grafa con

maiúscula o seu nome propio, pero non o xenérico.

furacán Katrina, tormenta tropical Tammy

Organización da sociedade –Os nomes de institucións, entidades, organismos, denominacións de orixe

a) Nomes de entidades públicas e privadas, así como os nomes de partidos, organizacións políticas, sindicatos e asociacións.

Consello da Cultura Galega, Secretaría Xeral de Política Lingüística, Bloque Nacionalista Galega, Confederación Intersindical Galega, Real Academia Galega

b) Nomes de entidades xurídico-política, xurídico-pública, relixiosa etc. Ou de

colectividades que designan o organismo. Se van acompañados de adxectivos estes van en minúscula cando non corresponde coa denominación oficial.

Parlamento de Galicia, Diocese de Tui O Parlamento galego, a República francesa

48

c) Os nomes dos corpos e de seguridade, así como do exército.

a Garda Civil, a Policía Local

d) As denominacións das empresas, marcas comerciais e establecementos comerciais.

Ford, Eroski, Pescanova, Terras Gauda

e) Os nomes dos modelos de automóbiles, avións e barcos, así como as denominacións controladas e as denominacións de orixe.

Ford Focus, Larsa, Edicións Xerais, Queixo Arzúa-Ulloa –Actividades educativas, científicas e sociais.

Historia da lingua galega, Área de Filoloxía e Tradución, Enxeñaría Técnica Industrial, Simposio Luso-Galaico de Arqueoloxía

–Nomes propios de edificios e centros singulares.

a) Os nomes propios de edificios singulares levan maiúscula inicial. En cambio, o xénérico que especifica o tipo de centro vai en minúscula.

estadio de Balaídos, catedral de Tui

b) Se forma parte dun nome oficial tamén leva maiúscula o xenérico.

Pazo de Raxoi, Edificio Administrativo de San Caetano, Centro Galego de Arte Contemporánea

–Movementos e correntes culturais, artísticas, grupos e colectivos significativos (levan maiúsculas todos os substantivos e adxectivos que conforman o nome).

Xeración Nós, Xeración Bravú, Grupo Brais Pinto, o Rexurdimento, Siniestro Total, Talía Teatro

–Nomes de festividades e termos históricos e artísticos (van todos os substantivos e adxectivos que conforman o nome en maiúsculas, agás os nomes xenéricos, se os hai).

Día das Letras Galegas, Día contra a Violencia de Xénero, Festa do Cocido, os Séculos Escuros, a Idade Moderna, Concilio Vaticano, Revolución Francesa, guerra dos Trinta Anos, batalla do Ebro

49

2 O USO DAS MINÚSCULAS Cargos, autoridades e profesións

–Profesións, cargos, autoridades, títulos nobiliarios e académicos e dignidades eclesiásticas.

Mónica Álvarez é a médica de cabeceira deste concello. Onte dimitiu o concelleiro de urbanismo. O rei Carlos III era fillo de Filipe V. O papa Bieito XVI atópase de viaxe oficial en Alemaña.

No caso das dignidades eclesiásticas, se nestes non aparece expreso o nome

propio da persoa que desempeña o cargo pode ir en maiúscula, pero ten que ser identificable polo contexto.

O Rei atópase de visita oficial en Venezuela. Tratamentos de persoa

–Formas de tratamento xenérico de persoa.

santa Mariña, don Manuel, o rei Filipe V, frei Francisco, padre Sebastián

Organización da sociedade –Entidades sen existencia legal

O estado palestino –A designación oficial a través dun sinónimo.

a corporación tomiñesa, o goberno galego –O emprego como nome común e na que non se designa a entidade nin se cita o nome concreto.

a igrexa da vila, a administración da empresa

–O uso do plural aglutinador de varias entidades semellantes.

os sindicatos progresistas, os parlamentarios europeos, os concellos galegos –Os nomes dos órganos internos de partidos, de sindicatos ou de calquera tipo de organización.

comité executivo, delegación, comisión, órgano –Os nomes comúns que designan grupos sociais ou políticos.

50

os nacionalistas, os socialistas, os ecoloxistas, a burguesía, o proletariado, a prensa, o funcionariado, o pobo

Disciplinas científicas

–Disciplinas científicas, materias e ciclos educativos.

educación infantil, educación secundaria obrigatoria, mestrado, licenciatura, a física, a medicina

Títulos de obras e publicacións

–As partes dunha obra ou publicación, as seccións e artigos de publicacións periódicas.

a introdución do libro vai axudar moito aos alumnos o índice recolle os capítulos da obra

Documentos oficiais

–As partes concretas das leis, decretos, ordes, resolucións, tramitacións etc.

a disposición transitoria, a disposicións derrogatoria, as disposicións derradeiras, o anexo IV, o artigo 70

–As tramitacións que non lle correspondan a un documento oficial con título propio, senón a unha actuación oficial.

a interpelación sobre política cultural, a comparecencia da alcaldesa no Pleno

–Documentos acreditativos e identificativos.

carné de manipulador de alimentos, número de identificación fiscal, tarxeta sanitaria, licenza de pesca

–Os sintagmas lexicalizados e as regras científicas.

lei seca, lei marcial, lei do talión, lei da gravidade, lei de Ohm, lei de Lavoisier

Varios

–Xentilicios, etnias e linguas.

galego / galega, tomiñés / tomiñesa, hopi, tutsi, portugués, chinés

51

–Os días da semana, dos meses e das estacións.

luns, martes, abril, outubro, primavera, verán

–As festividades de carácter pagá e non relixioso e mais os períodos relixiosos.

entroido, samaín, advento, coresma –Os nomes de correntes políticas, artísticas e culturais.

románico, gótico, socialismo, marxismo –As eras e os períodos xeolóxicos e históricos.

paleolítico, idade de ferro –Os nomes xenéricos das coordenadas xeográficas, os puntos cardinais e outras referencias xeográficas.

latitude leste, lonxitude noroeste, sur, leste, meridional, ecuador, trópico, hemisferio austral

–Os nomes das moedas.

euro, peseta, dólar –Os nomes das notas e dos estilos musicais.

do, re, mi, sol, rock, punk, folk, blues

52

IX A ABREVIACIÓN 1 A ABREVIATURA

A abreviatura é unha unidade particular de cada lingua. Consiste nun fragmento que se reduce, pero que non ten por que ser un sintagma. Se o fose, non se debe interpretar coma unha unidade, senón como a sucesión das abreviaturas de cada un dos elementos que conforman o sintagma.

As súas características principais son:

• Rematan cun punto, excepto algúns termos bancarios ou económicos cos que se pode empregar a barra.

• Conservan a grafía maiúscula ou minúscula que tiña a letra inicial da palabra plena, excepto as abreviaturas dos tratamentos de persoa xerais e protocolarios e tamén a do pronome persoal de respecto (vostede).

• Mantéñense os acentos da palabra plena. • Os nomes ou apleidos dunha persoa abreviados conservan todos os

signos gráficos da forma plena. 1.1 Listaxe de abreviaturas A á atención, ao coidado de: A/A a conta: a/c a Deus grazas: a D. g. a favor: a/f á parte: ap. a súa alteza imperial: S. A. I. a súa alteza real: S. A. R. a súa divina maxestade: S. D. M. a súa eminencia: S. Em. a súa excelencia: S. Exc. a súa maxestade: S. M. (plural SS.

MM.) a súa real maxestade: S. R. M. a súa santidade: S. S. a vosa alteza: V. A. a vosa alteza real: V. A. R. a vosa beatitude: V. B. a vosa excelencia: V. E. (plural VV.

EE.) a vosa ilustrísima: V. I. a vosa maxestade: V. M. (plural VV.

MM.) a vosa señoría: V. S. abril: abr. academia // académico: acad.

aceptación: acept. ad maiorem Dei gloriam (a maior gloria

de Deus): A. M. D. G. administración: adm. administración: admón. administrador/ra: admdor./admdora. administrativo: admtivo./admtiva. adverbio: adv. adxectivo: adx. agosto: ag. agricultura: agr. alcalde/alcaldesa: alc. alemán: al. alférez: alfz. alias: (a) almirante: almte. alteza: A. alteza imperial: A. I. alteza real: A. R. alteza serenísima: A. S. altura: alt. alumno/na: al. ampliación: ampl. Andar: an. Anno Domini (no ano do Señor): A. D. ante meridiem (antes do mediodía): a.

m.

53

antes de Cristo: a. C., a. de C. Antigo Testamento: A. T. ao seu favor: ao s. f. apartado: apdo. apartamento: apmto. apéndice: ap. aprobado/da: apr. aproximadamente // aproximado/da:

aprox. árabe: ár. arcebispo: arc. arquitecto/ta: arq. arquivo: arq. artigo: art. artigo citado: art. cit. asinado: asdo. asociación: asoc. asociado/da: asoc. atentamente: atte. atento/a: atto. (fem. atta.) autores varios: AA. VV., VV. AA. auxiliar: aux. avenida: avda. axudante: axud.

B baixo: b. banco (entidade financeira): bco. barriada: bda. Beatísimo Padre: Bmo. P. Beato/a: B. bibliografía: bibliog. biblioteca: bibl. bloque: bl. boletín: bol. boletín oficial: b. o. branco e negro: b/n

C cada: c/ cada un: c/u cantidade: cant. capital // capitán: cap. capítulo: cap. cargo: c/ castelán: cast. catalán: cat. céntimo: cént.

certificado: cert. cheque: ch/, ch. cidade: cid. citado: cit. código: cód. código postal: C. P. colaboración: colab. colaborador/ra: colab. colección, colonia, coloquial, columna:

col. comandante: cmdt., cmte. comercio,comisión, común: com. compañía: cía.; c.a comparativo: comp. compárese: cp. compilación: comp. comunidade autónoma: C. A. concello: conc. condicional: cond. consellaría: cons. consello de administración: c. de adm. construción, construtor: constr. conta: c/, cta. conta corrente: c/c, c. c. contabilidade: cont. contracción, contratado/da: contr. convocatoria: convoc. conxunción: conx. coordinación, coordinador: coord. coronel: cor. corporación: corp. correo electrónico: c. e. correos: corr. crecente: crec.

D dativo: dat. debuxo: deb. decembro: dec. delegación: del. demostrativo: dem. departamento: depto., dpto. deporte, depósito: dep. depósito legal: D. L. dereita: dta. dereito: dto. descanse en paz: D. E. P. desconto: dto. despacho: desp.

54

despois de Cristo: d. C., d. de C. días vista: d/v, d. v. dicionario: dic. diminutivo: dim. diplomático/a: dipl. Dirección Xeral: D. X. dirección // director/a: dir. (fem. dirª) directivo/a: dir. (fem. dir.a) disposición: disp. distrito: distr. documento: doc. domingo: dom. don: D. dona: Dª, Da. doutor/a: Dr./Dra. duplicado: dupdo. ; dupl.

E economía // económico/a: econ. edición // editor/a // editorial: ed. educación // educador/a: educ. efectivo: efect. efectos: ef. eminencia: Em. ; Emª eminentísimo: Emmo. entidade: ent. entrechán: entr. entreplanta: entpl. envío: e/, e. enxeñeiro/a: enx. epílogo: epíl. escaleira: esc. español: esp. especial: esp. esquerdo/a: esq. esquina: esq. estación: est. estado: edo. estatística: estat. estrada: estr. et alii: et al. et sequentes (e seguintes): sq. etcétera: etc. excelencia: Exc. ; Excª excelentísimo/a: Excmo./Excma. excepto: exc. exemplo: ex. expedición // expedido/a: exped. expediente: exp.

extensión: ext.

F fábrica: fábr.; fca. facsímile: facs. factura: fª ; fact.; fra; facultade: fac. familiar: fam. farmacia: farm. fascículo: fasc. favor: f/, f. febreiro: feb. fecit (lat. fixo): fec. feminino/a: fem. ferrocarril: fc. figura // figurado: fig. folio: f. ; fº ; fol. fotografía: fotogr. francés: fr. frei: Fr. fundación: fund.

G galego: gal. garantía: gar. glosario: glos. gobernador/a: gdor. (fem. gdora.,

gdorª); gob. goberno: gob. gótico: gót. gráfico: gráf. gramática: gram. grego: gr.

H habitante: h. ; hab. habitualmente: habit. herdeiro/a: her. (fem. hra.)

I ibidem: ib. id est (lat.: isto é, é dicir): i. e. ídem (lat.: o mesmo): id. igrexa: igr. ilustración // ilustrador: il. ilustre: Il. ; Iltre.

55

ilustrísimo/a: Ilmo. (fem. Ilma.) ;Iltmo. (fem. Iltma.)

imperativo: imperat. imperfecto: imperf. impersoal: impers. importante // importe: imp. imposto: impto. imprenta: imp. ; impr. impreso: imp. incluído: incl. incorporado: inc. indicativo: ind. ; indic. índice: índ. industria: ind. infinitivo: inf. infinitivo conxugado: inf. conx. información: inf. informática: inform. inglés: ing. instancia: inst. instituto: inst. insuficiente: ins. interese: int. interino/a: int. interior: int. interno/a: int. interrogación: interrog. interxección: interx. introdución: intr. ; introd. inventario: invent. irregular: irreg. italiano: it. ítem (lat. tamén): ít.

K knock-out (ingl.: fóra de combate): k. o.

L latín // latín clásico // latín vulgar: l. ; l.

cl. ; l. vg. lei: l. letra (de cambio): L/ licenciado/a: lcdo. (fem. lcda.); ldo.

(fem. Lda.); Lic. licenciatura: lic. limitado/a: ltdo. (fem. Ltda.) lingüística: lca. literatura: lit.

loco citato: l. c. ; loc. cit. locución: loc. lonxitude: lonx.

M madre (superiora): M. magnífico/a: Mgfo./Mgfa. manuscrito: ms. ; Ms. martes: mt. mártir: mr. marzo: mar. ; mzo. masculino: m. ; masc. materia: mat. maxestade: M. máximo: máx. medicina: med. médico/a: méd. mercado: merc. mercadoría: mercad. mércores: mc./me. meses vista: m/v, m. v. milésimo: mil. militar: mil. mínimo: mín. ministerio: minist. ministro/a: min. moderno: mod. moeda nacional: m. n. monseñor: Mons. morfoloxía: morfol. municipio: mun. música: mús.

N nacemento: nac. nacido/a: n. negativo: neg. negociado: neg. nominal: nom. nominativo: ntvo. Nosa Señora: Nª Sª Noso Señor: N. S. nota: n. nota bene (lat.: nótese ben, obsérvese):

N. B. nota da redacción: n. de red. nota do compilador/a: n. do comp. nota do editor/a: n. do ed.

56

nota do tradutor/a: n. do trad. notable: not. novembro: nov. número: núm. número de rexistro: núm. de rex.

O obra citada: o. cit. ; ob. cit. obra(s) completa(s): o.c. ; O. C. obriga de pagamento: o. p. observación: obs. oficina: o. ; of. opus (obra musical): op. opúsculo: opúsc. orde: o. ; o/ orde ministerial: O. M. orixinal: orix. ortografía: ortogr. outubro: out.

P Padre (relixioso): P. papa: P. parágrafos: par. parroquia: parr. participio: part. particular: part. partido xudicial: p. x. pasado: pdo. paseo: pº patente: pat. pavillón: pav. páxina: páx. península: pen. perfecto: perf. pergamiño: perg. persoa: p. ; pers. peso bruto: p. b. peso máximo autorizado: P. M. A. peso neto: p. n. pexorativo: pex. planta: pl. plural: pl. pluscuamperfecto: plusc. poboación: pob. poético: poét. polígono: pol. pontífice: Pnt.

popular: pop. por ausencia: p. aus. por autorización: p. aut. por conta: p. c. por delegación: p. d. por exemplo: p. e. ; p. ex. por extensión: p. ext. por orde: p. o. por poder: p. p. porta: pta portugués: port. posdata: p. d., P. D. posesivo: pos. positivo: pos. post meridiem: p. m. post scriptum: P. S. pouco usado: p. u. praza: pr. prefacio: pref. prefixo: pref. pregunta: p. preliminares: prelim. preposición: prep. presbítero: presb. presente: pte. presidente/a: pres. pretérito: pret. prezo de venda ao público: p. v. p. principal: ppal.; pral. privado/a: priv. procedencia: proc. procurador/a: proc. profesión: prof. profesor/a: prof. profesorado: prof. prólogo: pról. pronominal: prnl. provincia: prov. provisional: prov. próximo/a: próx. publicación: publ. publicado: publ.

Q que Deus garde: q. D. g.; Q. D. G. que en gloria estea: q. e. g. e. que en paz descanse: q. e. p. d. que santa gloria haxa: q. s. g. h.

57

R real decreto: R. D. real orde: R. O. recursos humanos: rr. hh. redacción: red. reedición: reed. referencia: ref. regulamento: reg. regular: reg. reimpresión: reimpr. relativo: rel. remitente: rte. reprodución: reprod. república: rep. requiescat in pace: R. I. P. resolución: r. reverendísimo/a: Rmo. (fem. Rma.) reverendo/a: R. ; Rdo. (fem. Rda) ;

Rvdo. (fem. Rvda.) revisado: rev. revista: rev. revolucións por minuto: r. p. m. rexistro: rex. rógase contestación: R. C. rúa: r/

S sábado: sáb. salvo erro ou omisión: s. e. o. o. san: S. Santa Sé: S. S. santo: Sto. (fem. Sta.) sarxento: sxto. sección: sec. secretaría: secr. secretario/a: secrt. século: s. seguinte: seg. (plural ss.) sen lugar nin ano (de edición ou

impresión): s. l. n. a. sen (indicación de) editorial: s. e sen ano: s. a. sen data: s. d. sen gastos: s. g. sen número: s/n ; s. n. señor/a: Sr./Sra. señoría: Sª sentenza: sen.

servizo: serv. servizo público: S. P. setembro: set. signatura: sign. símbolo: símb. sine die: s. d. sine loco: s. l. sine nomine: s. n. singular: sing. sinónimo: sin. sobresaliente: sobr. sociedade: soc. sociedade anónima: S. A. sociedade limitada: S. L. sub voce (baixo a entrada, en

dicionarios e enciclopedias): s. v.

substantivo: subs. subxuntivo: subx. sufixo: suf. sumario: sum. superficie: sup. superior: sup. superlativo: superl. suplemento: suplem. suplente: supl. suspenso/a: susp.

T talón: t/, t. tamén: t. tara: T. técnico/a: técn. teléfono: tel. ; teléf. ; tfno. telegrama: telegr. televisión: tv. tempo: t. tenente: tte. testamento: testam. testemuña: test. ; testem. testemuño: test. ; testem. tipografía: tip. titular: tit. título: tít. tomo: t. tradución: trad. tradutor/a: trad. transcrición: transcr. transferencia: transf.

58

transitorio: trans. tratado: trat. travesa: trav. travesía: trav. tribunal: trib. triplicado: tripl.

U último: últ. unidade: ud. universidade: univ. universitario/a: univ. urbanización: urb. úsase: ú.

V valor: v/, v. variábel: var. variante: var. varios autores: vv. aa.; VV. AA. vencemento: venc. venres: ven. verbi gratia (lat: por exemplo): v. g.; v.

gr. verbo: v. versaletas (letras): vers. versículo: vers. versión: vers. versión orixinal: v. o. versión orixinal subtitulada: v. o. s. verso: v.

versus (latín, contra): vs. véxase: v. véxase ademais: v. a. véxase tamén: v. t. vicealmirante: valmte. vide (latín, véxase): vid. vide supra (latín, véxase arriba): v. s. visto: v/ visto e prace: v. e pr. viúvo/a: vvo. (fem. vva.) vocabulario: vocab. vocábulo: voc. vocativo: voc. volto/a: vto. (fem. vta) volume: vol. vostede: Vde. (plural Vdes.) vulgar: vulg.

W water closet (ingl.: servizo): w. c.

X xaneiro: x. ; xan. xermánico: xerm. xerundio: xer. xiro: x/, x. xoves: xv./x. xudicial: xud. xullo: xll. xurídico: xur.

2 A SIGLA

A sigla é o abreviamento dun sintagma. Polo seral trátase de nomes propios e non de nomes comúns. Poden chegar a converterse nunha unidade nova que substitúe a estrutura plena da que procede. Fan referencia a nomes de organismos políticos (ONU), económicos (PIB), sociais (FAO), institucións (CCG), partidos políticos (BNG) e sindicatos (CIG), sociedades (SGAE) e asociacións (ACIGU), ministerios, departamentos, comisións, servizos, países (USA), documentos oficiais (NIF, DOG) etc. Cada vez o seu uso esténdese a máis ámbitos de actuación.

As súas características son as seguintes:

• Só se emprega a primeira letra das palabras da forma plena. • Non levan nin punto nin espazo intermedio. • Non levan acento.

59

• Non teñen forma de plural. Se queremos marcar o número botamos man do artigo (*PEMES senón as PEME).

• Teñen o mesmo xénero ca a primeira palabra do sintagma pleno do que proceden.

• Normalmente van en maiúsculas. En cambio, en minúsculas só van as formas gramaticais (artigos, preposicións etc.) que formen parte da sigla.

• Sempre se escriben con letra redonda, aínda que a forma plema se grafe con cursiva

2.1 Listaxe de siglas e acrónimos de uso común

A AAEE : Asociación de Autogeneradores

de Energía Eléctrica (Asociación de autoxeradores de Enerxía Eléctrica) (España)

AAF : American Air Force (Forza Aérea Americana)

AAM : Air-to-Air Missile (Mísil Aire-Aire)

AAN : Asemblea do Atlántico Norte ABC: American Broadcasting

Companies (Corporacións Estadounidenses de Radiodifusión)

ABG: Asociación Bibliotecaria Galega ABI : Application Binary Interface

(Interface Binaria de Aplicación)

ABM : Antiballistic Missile (Mísil Antibalístico)

ABS: Antilock Braking System (Sistema Antiblocaxe de Freos)

AC: Acción comunista (España) || Acción Católica (España)

ACAN : Agencia Centroamericana de Noticias (Axencia Centroamericana de Noticias)

ACASA: Autopistas de Cataluña y Aragón, Sociedad Anónima (Autoestradas de Cataluña e Aragón, Sociedade Anónima) (España)

ACCHAN : Allied Command Channel (Mando Aliado para o Canal) (OTAN)

ACDC: Asociación de Consumidores de Derivados del Cannabis (Asociación de Consumidores de Derivados do Cannabis) (España)

ACE: Allied Command in Europe (Mando Aliado en Europa) (OTAN) || Asociación Colegial de Escritores (Asociación colexial de Escritores) (España) || Análise Custo-Eficacia

ACEGA : Asociación de Celíacos de Galicia

ACI : Alianza Cooperativa Internacional ACIGU : Asociación de Empresarios da

Guarda ACLANT : Allied Command Atlantic

(Mando Aliado para o Atlántico) (OTAN)

ACLI : Associazione Cristiana Lavoratori Italiani (Asociación Cristiá de Traballadores Italianos)

ACMN : Alto Comisario para as Minorías Nacionais

ACNUR: Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Refuxiados [en inglés, UNHCR: United Nations High Commissioner for Refugees]

ACOTES: Agrupación de Comerciantes de Santiago

ACP: África-Caribe-Pacífico || Asociación Católica de Propagandistas (España) [antes,

60

ACNP: Asociación Católica Nacional de Propagandistas]

ACUDE: Asociación de Consumidores y Usuarios de España (Asociación de Consumidores e Usuarios de España)

ADA : Ayuda del Automovilista (Axuda do Automobilista) (España)

ADC: Analog Digital Converter (Conversor Analóxico-Dixital)

ADE: Asociación de Diabéticos ADEGA : Asociación para a Defensa

Ecolóxica de Galicia ADELF : Association des Écrivains en

Langue Française (Asociación de Escritores en Lingua Francesa) (Francia)

ADELPHA : Asociación para la Defensa Ecológica y del Patrimonio Histórico-Artístico (Asociación para a Defensa Ecolóxica e do Patrimonio Histórico-Artístico) (España)

ADENA : Asociación para la Defensa de la Naturaleza (Asociación para a Defensa da Natureza) (España)

ADETO : Asociación de Empresarios de Tomiño.

ADEUS: Asociación Democrática de Estudantes da Universidade de Santiago

ADL : Axencia de Desenvolvemento Local

ADN: Ácido Desoxirribonucleico [en inglés, DNA: Desoxyribonucleic Acid] || Allgemeine Deutscher Nachrichtendienst (Servizo Xeral Alemán de Noticias)

ADP: Automatic Data Processing (Proceso Automático de Datos)

ADS: Asociación de Defensa Sanitaria (España)

ADSL: Asymetric Digitqal Subscriber Line (Liña de Subscrición Dixital Asimétrica)

AEA : Atomic Energy Authority (Dirección para a Enerxía Atómica) || Automobilistas Europeos Asociados ||

Asociación Empresarial Andaluza || Asociación Española de Artroscopia (España) || Asociación Europea de Abogados (Asociación Europea de Avogados) (España)

AEA : Axencia Europea do Medio Ambiente (European Environment Agency)

AEAT : Axencia Estatal de Administración Tributaria (España)

AEB: Asociación Española de Banca Privada

AEC: Atomic Energy Commission (Comisión de Enerxía Atómica) (EUA)

AECA : Asociación Española de Contabilidade e Administración de Empresa || Asociación Española de Compañías Aéreas

AECI : Axencia Española de Cooperación Internacional

AEDE: Asociación de Editores de Diarios Españoles (Asociación de Editores de Xornais Españois)

AEDENAT : Asociación Ecoloxista de Defensa

AEE: Administración Espacial Europea AEG: Allgameine Elektrizitäts

Gesellschaft [empresa de electrodomésticos de Alemaña Occidental]

AEGA : Asociación Entomolóxica Galega Luís Iglesias

AEGEE: Association des Etats Généraux des Etudiants de l’Europe (Asociación dos Estados Xerais dos Estudantes de Europa)

AEIE : Agrupación Europea de Interese Económico

AELC : Véxase EFTA AELG : Anuario de Estudos Literarios

Galegos || Asociación de Escritores en Lingua Galega

AELPL : Asociación Europea de Lingüistas y Profesores de Lenguas (Asociación Europea

61

de Lingüistas e Profesores de Linguas)

AEMA : Asociación Española de Medios Audiovisuales (Asociación Española de Medios Audiovisuais)

AEME : Asociación de Emigrantes Marroquíes en España (Asociación de Emigrantes Marroquís en España)

AENA : Aeropuertos Españoles y Navegación Aérea (Aeroportos Españois e Navegación Aérea)

AENOR: Asociación Española de Normalización y Certificación (Asociación Española de Normalización e Certificación)

AEORMA : Asociación Española para la Ordenación del Medio Ambiente (Asociación Española para a Ordenación do Medio Ambiente)

AEP: Asociación Española de Pediatría AEPSA: Acuerdo Económico para la

Protección Social Agraria (Acordo Económico para a Protección Social Agraria) (España)

AES: Acuerdo Económico y Social (Acordo Económico e Social) (España)

AET : Asociación Europea de Terminoloxía

AETINAPE : Asociación Española de Titulados Náutico-Pesqueros (Asociación Española de Titulados Náutico-Pesqueiros)

AEUE: Asociación de Editoriales Universitarias Españolas (Asociación de Editoriais Universitarias Españolas)

AFANIAS : Asociación de Familias con Niños y Adultos Subnormales (Asociación de Familias con Nenos e Adultos Subnormais).

AFC: Véxase CAF AFCENT : Allied Forces Central

Europe (Forzas Aliadas de Europa Central) (OTAN)

AFDLCZ : Alianza Forzas Democráticas para a Liberación do Congo-Zaire

AFE: Asociación de Futbolistas Españoles (Asociación de Futbolistas Españois)

AFEE: Asociación de Facultades de Ciencias Económicas y Empresariales (Asociación de Facultades de Ciencias Económicas e Empresariais) (España)

AFHQ : Allied Forces Headquarter (Cuartel Xeral das Forzas Aliadas)

AFI : Asociación Fonética Internacional || Alfabeto Fonético Internacional [en inglés IPA: International Phonetic Alphabet]

AFL-CIO : American Federation of Labor and Congress of Industrial Organizations (Federación Americana do Traballo e Congreso de Organizacións Industriais) (EUA)

AFMED : Allied Forces Mediterranean (Forzas Aliadas do Mediterráneo) (OTAN)

AFNE: Allied Forces Northern Europe (forzas Aliadas do Norte de Europa) (OTAN)

AFNORTH : Allied Forces of North Europe (Forzas Aliadas do Norte de Europa) (OTAN)

AFP: Agence France-Presse (Axencia Francia-Prensa)

AFRO: Activos financeiros con retención en orixe

AFSOUTH: Allied Forces Southern Europe (Forzas Aliadas do Sur de Europa) (OTAN)

AGA : Asociación Galega de Apicultura || Avanced Graphic Adapter (adaptador gráfico avanzado)

AGAC : Asociación Galega para a Calidade

AGADAC : Asociación Galega de Actividades Culturais

AGADEA : Asociación Galega de Enfermos de Alzheimer

62

AGADEF : Asociación Galega de Docentes de Educación Física

AGADER : Asociación Galega de Desenvolvemento Rural

AGAL : Associaçom Galega da Língua (Asociación Galega da Lingua)

AGAPI : Asociación Galega de Produtoras Independentes

AGAV : Asociación Galega de Artistas Audiovisuais

AGCE: Asociación Galega para a Cultura e a Ecoloxía

AGCR: Asociación Galega de Ciencia Rexional

AGFA : Aktiengesellschaft für Anilinfabrikation [Fábrica de Produtos Fotográficos convertidas polo uso nunha palabra común)

AGH : Asociación Galega de Historiadores

AGIP : Azienda Generale Italiana Petroli (Empresa Xeral Italiana de Petróleos)

AGPETAL : Asociación Galega de Profesorado Especialista en Técnicas de Audición e Linguaxe

AGX : Asociación Galega de Xermanista (USC)

AHU : Arquivo Histórico Universitario AI : Amnistía Internacional AIAF : Asociación de Intermediarios de

Activos Financeiros AICBM : Anti-Intercontinental Ballistic

Missile (Antimísil Intercontinental)

AICF : Acción Internacional Contra a Fame

AID : véxase ODI AIDA : Asociación para a Integración e

Desenvolvemento do Africano AIE : Axencia Internacional da Enerxía

|| Axencia Industrial do Estado AIEA : Véxase OIEA AIEG : Asociación Internacional de

Estudos Galegos AIESEC: Asociación Internacional de

Estudantes de Ciencias Económicas e Empresariais

AIF : Asociación Internacional de Fomento

AILLC : Associació Internacional de Llengua i Literatura Catalanes (Asociación Internacional de Lingua e Literatura Catalás)

AINS: Administración Institucional de Sanidad Nacional (Administración Institucional de Sanidade Nacional) (España)

AIRCENT : Allied Air Forces in Central Europe (Forzas Aéreas Aliadas en Europa Central) (OTAN)

AISA : Axuda Integral Santiaguesa do Alcohólico

AISN: Administración Institucional de Sanidad Nacional (Administración Institucional de Sanidade Nacional) (España)

AISS: Administración Institucional de Servicios Socioprofesionales (Administración Institucional de Servizos Socioprofesionais) (España) || Asociación Internacional de Seguridade Social

AIU : Asociación Internacional de Universidades

ALADI : Asociación Latinoamericana de Integración

ALALC : Asociación Latinoamericana de Libre Comercio [en inglés. LAFTA: Latin American Free Trade Association]

ALCA : Área de Libre Comercio das Américas

ALP : Activos en Mans do Público ALU : Arithmetic and Logical Unit

(Unidade Aritmética e Lóxica) AM : Amplitude Modulation

(Amplitude Modulada) AME : Acordo Monetario Europeo [en

inglés: European Monetary Agreement] || Asociación de Mulleres Emprendedoras

AMELGA : Asociación de Músicos/as en Lingua Galega

63

AMEX : American Express || American Stock Exchange [bolsa dos Estados Unidos]

AMI : Acordo Multirexional de Investimentos || Acordo Marco Interconfederal || Assembleia da Mocidade Independentista (Asemblea da Mocidade Independentista)

AMIP : Acoro Monetario Intereuropeo de Pagamentos [en inglés, IEPA: Intra-European Payments Agreement]

AMM : Antimissile Missile (Mísil Antimísil)

AMPAS: Academy of Motion Pictures Arts and Sciences (Academia de Ciencias e Artes Cinematográficas) (EUA)

AMS: Asociación de Mulleres para a Saúde

ANA : Assembleia Nacional Antimilitarista (Asemblea Nacional Antimilitarista) (Galicia)

ANABAM : Asociación Naturalista do Baixo Miño

ANAFE : Asociación Nacional de Árbitros de Fútbol Españoles (Asociación Nacional de Árbitros de Fútbol Españois)

ANASE: Asociación nacional de Agentes de Seguros (Asociación Nacional de Axentes de Seguros) (España)

ANAVE : Asociación de Navieros Españoles (Asociación de Navieiros Españois)

ANC: African National Congress (Congreso Nacional Africano) (República de Suráfrica)

ANCOM : Andean Common Market (Mercado Común Andino)

ANDA : Asociación Nacional para la Defensa de los Animales (Asociación Nacional para a Defensa dos Animais)

ANECA : Agencia Nacional de Evaluación de la Calidad y Acreditación (Axencia Nacional

de Avaliación da Calidade e Acreditación) (España)

ANFAC : Asociación Nacional de Fabricantes de Automóviles y Camiones (Asociación Nacional de Fabricantes de Automóbiles e Camións) (España)

ANIGP : Asociación Nacional de Informadores Gráficos de Prensa (España)

ANIS: Asociación Nacional de Informadores de la Salud (Asociación Nacional de Informadores da Saúde) (España)

ANOC: Asemblea Nacional de Obxección de Consciencia

ANP: Algemeen Nederlands Persbureau (Axencia de Prensa Neerlandesa) (Países Baixos)

ANPA: Asociación de Nais e Pais de Alumnos [en castelán AMPA: Asociación de Madres y Padres de Alumnos]

ANPE: Agence Nationale Pour l’Emploi (Axencia Nacional de Emprego) (Francia)

ANSA: Agenzia Nazionale Stampa Associata (Axencia Nacional de Prensa Asociada) (Italia)

ANSI: American National Standards Institute (Instituto Americano de Estandarización)

ANZUS: Australia-New Zealand-United States (Australia-Nova Zelandia- Estados Unidos)

AP: The Associated Press [axencia de noticias norteamericana] || Alianza Popular

APA: Austria Presseagentur (Axencia de Prensa Austríaca) || Véxase ANPA

APCEA: Association Parlamentaire pour la Coopération Euro-Arabe (Asociación Parlamentaria pola Cooperación Euro-Árabe

APD: Asociación para el Progreso de la Dirección (Asociación para o Progreso da Dirección) (España)

64

APDH: Asamblea Permanente por los Derechos Humanos (Asemblea Permanente polos Dereitos Humanos) (España)

APE: Asemblea Parlamentaria Europea APEC: Asia-Pacific Economic

Cooperation (Cooperación Económica Asia-Pacífico)

APETI : Asociación Profesional Española de Tradutores e Intérpretes

API : Asociación da Prensa Internacional (Bruxelas) || Axente da propiedade inmobiliaria || Aplication Program Interface (Interface de programación aplicacións)

APLL : Asociación de Profesores de Lingua e Literatura

APN: Aguéntstvo Pecháti Nóvosti (Axencia de Prensa Nóvosti) (Rusia)

APNL : Arquivo de Planificación e Normalización Lingüística

APRA: Alianza Popular Revolucionaria Americana (Perú)

APT: Arbitrage Pricing Theory (modelo de valoracións de activos mediante arbitraxe)

ARAMCO : Arabian American Oil Company (Compañía Árabe-Americana de Petróleos)

ARDE: Acción Repúblicana Democrática Española

ARENA : Aliança de Renovaçao Nacional (Alianza de Renovación Nacional) (Brasil) || Alianza Republicana Nacionalista (O Salvador)

ARESBANK : Banco Áraba Español [tamén BAE]

ARN: Ácido Ribonucleico [en inglés, RNA: Ribonucleic Acid]

ARPA: Advanced Research Projects Agency (Axencia de Proxectos de Investigación Avanzados) (EUA)

ARQ: Automatic Request (Solicitude Automática de Retransmisión)

ASA: Association of South-East Asia (Asociación dos Países do Sudeste Asiático)

ASCII : American Standard Code for Information Interchange (Código Estándar Norteamericano para o Intercambio da Información)

ASEAN: Association of South East Asian Nations (Asociación de Nacións do Sueste Asiático)

ASEF: Asia-Europe Foundation (Fundación Asia- Europa)

ASEM: Asia-Europe Meeting (Encontro Asia Europa)

ASEPEYO: Asistencia Sanitaria Económica para Empleados y Obreros (Asistencia Sanitaria Económica para Empregados e Obreiros) (España)

ASESA: Asfaltos Españoles, Sociedad Anónima (Asfaltos Españois, Sociedade Anónima)

ASISA: Asistencia Sanitaria (compañía privada)

ASL: Asociación de Gobernos Locais ASM: air-to-surface missile (mísil aire-

terra) ASPAS: Asociación de Pais de

Alumnos Subnormais AS-PG: Asociación Sócio-Pedagóxica

Galega ASPLA: Asociación Sindical de Pilotos

de líneas Aéreas (Asociación Sindical de Pilotos de Liñas Aéreas) (España)

ASR: Véxase RAF ASTANO: Astilleros y Talleres del

Noroeste, Sociedad Anónima (Estaleiros e Talleres do Noroeste, Sociedade Anónima) (España)

ASW: Anti-Submarine Warfare (Guerra Antisubmarina)

AT : Administración Territorial || Advanced Technology (Tecnoloxía Avanzada)

AT&T : American Telephone and Telegraph [Compañía

65

Norteamericana de Teléfonos e Telégrafos]

ATBM : Anti-Tactical Balistic Missile (Mísil Balístico Antitáctico)

ATESA: Autotransporte Turístico Español, Sociedad Anónima (Autotransporte Turístico Español, Sociedade Anónima) (España)

ATIC : Área de Tecnoloxías da Información e Comunicacións (USC)

ATLAS : Agencia de Televisión Latinoamericana de servicios (Axencia de Televisión Latinoamericana de servizos)

ATM : Asynchronous Transfer Modo (Modo de Transferencia Asíncrona)

ATP: Asociación de Tenistas Profesionales (Asociación de Tenistas Profesionais)

ATR : Agrupación de Telespectadores y Radioyentes (Agrupación de Telespectadores e Radiooíntes) (España)

ATS: Axudante Técnico Sanitario AUCALSA : Autopistas Concesionaria

Astur-Leonesa, Sociedade Anónima (Autoestradas Concesionarias Astur-Leonesa, Sociedade Anónima) (España)

AUDASA: Autopistas del Atlántico, Sociedad Anónima (Autoestradas do Atlántico, Sociedade Anónima) (España)

AUE: Acta Única Europea AUM : air-to-underwater missile (mísil

aire-submarino) AVE : Alta Velocidad Española (Alta

Velocidade Española) AVIACO : Aviación y Comercio,

Sociedad Anónima (Aviación e Comercio, Sociedade Anónima) (España)

AVIANCO : Aerovías Nacionales de Colombia, Sociedad Anónima (Aerovías Nacionais de Colombia, Sociedade Anónima) (Colombia)

AVIATECA : Aviación Guatemalteca (Guatemala)

AVT : Asociación Víctimas del Terrorismo (Asociación Vítimas do Terrorismo)

AVV : Asociación de Veciños AWACS: Airborne Warning and

Control System (Sistema de Alerta e Control Aerotransportado)

AWEPA : Association of Western European Parlamentarians for Africa (Asociación de Parlamentarios da Europa Occidental por África)

AWEPAA : Association of Western European Parlamentarians for Action agains Apartheid (Asociación de Parlamentarios da Europa Occidental pola Acción contra o Apartheid)

AXE : Administración Xeral do Estado

B B/L : Bill of Lading (Coñecemento de

Embarque) BA: Banco Atlántico (España) || Bank

of America (EUA) || British Airways (Liñas Aéreas Británicas)

BAE: Véxase Aresbank BALTAP : Baltic Allied Power (Mando

Aliado para o Báltico) (OTAN) BAM : Baikalo-Amúrskaya Maguiptral

(liña ferroviaria Baikal-Amur) (Rusia)

BANCOBAO : Banco de Bilbao (España)

BANCRECO :Banco de Crédito a la Construcción (Banco de Crédito á Construción) (España)

BANDESCO: Banco de Desarrollo Económico Español (Banco de Desenvolvemento Económico Español)

BANESTO: Banco Español de Crédito (España)

BANIBAO : Banco Industrial de Bilbao (España)

66

BANKIBER : Banco Ibérico (España) BANKINTER : Banco Intercontinental

Español (España) BANKUNIÓN : Unión Industrial

Bancaria (España) BANSANDER: Banco Santander

(España) BASIC: Beginners All- Purpose

Symbolic Instruction Code (Linguaxe de Programación de Programas de Tipo Xeral para Principiantes)

BBC: British Broadcasting Corporation (Compañía Británica de Radiodifusión)

BBS: Bulletin Board System (Sistema de Comunicación Vía Módem entre Usuarios)

BBVA : Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (Banco Bilbao Biscaia Arxentaria) (España)

BCA: Banco de Crédito y Ahorro (Banco de Crédito e Aforro) (España)

BCE: Banco Central Europeo BCI : Banco de Crédito Industrial BCN: Bancos Centrais Nacionais BC-NET: Business Corporation

Network (Rede de Cooperación Mercantil Europea)

BCPE: Baltic Sea Parliamentary Conference (Conferencia Parlamentaria dos Países do Mar Báltico)

BCT: Banco Central Transatlántico (España)

BCU: British Commonwealth Union (Union da Commonwealth Británica)

BCW: Biological and Chemical Weapons (armas biolóxicas e químicas)

BD: Banco de depósitos (España) BDC: Banco del Comercio (Banco do

Comercio) (España) BDE: Banco de Datos para la

Educación (Banco de Datos para a Educación)

BDEE: Banco de Desarrollo Económico Español (Banco de

Desenvolvemento Económico Español)

BDG: Banco de Galicia (España) BE: Banco de España BEI : Banco Europeo de Investimentos ||

Banco de Expansión Industrial (España)

BENELUX : Belgique, Netherlands, Luxembourg (Bélxica, Países Baixos, Luxemburgo)

BERD: Banco Europeo para a Reconstrución e o Desenvolvemento

BIC : Banco Internacional de Comercio BID : Banco Interamericano do

Desenvolvemento BILEGA : Bibliografía Informatizada

da Lingua Galega BIOS: Basic Input Output System

(Sistema Básico de Entrada e Saída)

BIPS: billion of instructions per second (mil millóns de instrucións por segundo)

BIRD : Banco Internacional de Reconstrución e Desenvolvemento [é o nome do Banco Mundial; en inglés, IBRD: International Bank for Reconstruction and Development]

BIRF : Banco Internacional de Reconstrución e Fomento

BIT : Binary Digit (Díxito Binario) || Véxase OIT

BLOB : Binary Large Objects (obxectos binarios longos)

BM : Banco Mundial || Bolsa de Madrid BMW : Bayerische Motorenwerkw

(fábrica bávara de motores) BN: Biblioteca Nacional BNG: Bloque Nacionalista Galego BNL : Banca Nazionale del Laboro

(Banco Nacional do Traballo) (Italia)

BNPG: Bloque Nacional Popular Galego (actualmente BNG)

BOE: Boletín Oficial do Estado BOP: Boletín Oficial da Provincia

67

BOPG: Boletín Oficial do Parlamento Galego

BP: Banco Pastor BP: British Petroleum Company

(Compañía de Petróleo Británica)

BPE: Banco Popular Español (España) BPI: Banco Popular Industrial (España)

|| Banco de Pagamentos Internacionais

BPME: Banco de la Pequeña y Mediana Empresa (Banco da Pequena e Mediana Empresa) (España)

BPN: Banco de Promoción de Negocios (España)

BPS: Bits Per Second (Bits Por Segundo)

BSCH: Banco Santander Central Hispano (España)

BT: British Telecom (Telecomunicacións británicas)

BUBA: Bundesbank (Banco Central de Alemaña)

BUIT : Bureau de l’Union Internationale De Télecommunications (Oficina da Unión Internacional de Comunicacións)

BUP: Bacharelato Unificado Polivalente

C

CAD: Computer Aided Design (Deseño

Asistido por Ordenador) CAE: Comités Abertos de Escolas CAF: Comités Abertos de Facultade CAMPSA: Compañía Arrendataria del

Monopolio de Petróleos, Sociedad Anónima (Compañía Arrendataria do Monopolio de Petróleos, Sociedade Anónima) (España)

CASA: Construcciones Aeronáuticas, Sociedad Anónima (Construcións Aeronáuticas, Sociedade Anónima) (España)

CATV : Cable Televisión (Televisión por Cable)

CAV : Constant angular velocity (velocidade angular constante)

CBE: Circular do Banco de España CBI : Confederation of British Industry

(Confederación da Industria Británica)

CBS INCORPORATED: Columbia Broadcasting System (Cadea de Radiotelevisión Columbia)

CC: Coalición Canaria || Código Civil || Código de Circulación || Comité Central || Corpo Consular

CCA: Confederación de Cajas de Ahorro (Confederación de Caixas de Aforro) (España) || Compañía Cubana de Aviación

CCAN: Consello de Cooperación do Atlántico Norte

CCC: Consello de Cooperación Cultural (do Consello de Europa, UE)

CCE: Comisión de Comunidade Europeas

CCEE: Comité de Cooperación Económica Europea

CCG: Consello da Cultura Galega CCI : Centro Internacional da Infancia [

en inglés, ICC: International Children’s Centre] || Cámara de Comercio Internacional [ en inglés, ICC: International Chambar of Commerce]

CCOO: Comisións Obreiras CCRTV : Corporació Catalana de

Radiotelevisió (Corporación Catalá de Radiotelevisión)

CD ROM: Compact Disc Read Only Memory (Disco Compacto de Memoria Só de Lectura)

CD: Compact Disc (disco compacto) || Club Deportivo || Corpo Diplomático

CDC: Convergència Democràtica de Catalunya (Converxencia Democrática de Cataluña)

CDE: Centro de Documentación Europea

CDE: Consello de Europa CDG: Centro Dramático Galego

68

CDL : Colegio de Doctores y Licenciados (Colexio de Doutores e Licenciados) (España)

CDN: Centro Dramático Nacional (España)

CDR: Comité das Rexións (UE) CDS: Centro Democrático Social

(España) CDSG: Centro de Documentación

Sociolingüística de Galicia CdT: Centristas de Tomiño CE: Constitución española CE: Comunidade Europea (agora UE) |

Comisión Europea (UE) || Consello de Europa (UE) || Constitución Española || Casa de Europa (USC)

CEA: Centro de Estudos Avanzados (USC) || Confederación Europea de Agricultura || Comisionado Europeo do Automóbil

CEAPA: Confederación Española de Asociaciones de Padres de Alumnos (Confederación Española de Asociacións de Pais de Alumnos) (España)

CEB: Council of Europe Developmet Bank (Banco para o Desenvolvemento do Consello de Europa)

CEC: Confederación de Empresarios de la Construcción (Confederación de Empresarios da Construción) (España)

CECA: Confederación Española de Cajas de Ahorro (Confederación Española de Caixas de Aforro)

CECE: Confederación Española de Centros de Enseñanza (Confederación Española de Centros de Ensinanza)

CECU: Confederación Española de Consumidores y Usuarios (Confederación Española de Consumidores e Usuarios)

CEDADE: Círculo Español de Amigos de Europa

CEDRO: Centro Español de Derechos Reprográficos (Centro Español de Dereitos Reprográficos)

CEE: Comunidade Económica Europea [ en inglés, EEC: European Economic Community] || Comisión Económica para Europa (ONU) [tamén CEPE] || Confederación Episcopal Española || Centro de Estudos da Enerxía

CEEA: Comunidade Europea da Enerxía Atómica

CEG: Confederación de Empresarios de Galicia

CEGASAL : Asociación Galega de Centros Especiais de Emprego sen Ánimo de Lucro

CEI : Comunidade de Estados Independentes

CEIP: Centro de Educación de Infantil e Primaria (España)

CELGA : Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas

CEOE: Confederación Española de Organizaciones Empresariales (Confederación Española de Organizacións Empresariais)

CEPAL : Comisión Económica para América Latina (ONU) [en inglés, ECLA: Economic Commission for Latin America]

CEPE: Comisión Económica para Europa (ONU) [tamén CEE]

CEPSA: Compañía Española de Petróleos, Sociedad Anónima (Compañía Española de Petróleos, Sociedade Anónima)

CEPYME : Confederación Española de la Pequeña y Mediana Empresa (Confederación Española da Pequena e da Mediana Empresa)

CERN: Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire (Organización Europea para a Investigación Nuclear)

CES: Confederación Europea de Sindicatos || Consello Económico e Social (España)

69

CESGA: Centro de Supercomputación de Galicia

CESID: Centro Superior de Información de la Defensa (Centro Español de Información da Defensa) (España)

CETMAR : Centro Tecnolóxico do Mar (Vigo)

CEU: Centro de Estudios Universitarios (Centro de Estudos Universitarios)

CFC: Clorofluorcarbonatos CG: Coalición Galega CGAC: Centro Galego de Arte

Contemporánea CGAI : Centro Galego de Artes da

Imaxe CGPJ: Véxase CXPX CGRL : Consello Galego de Relacións

Laborais CGT: Confederación General del

Trabajo (Confederadión Xeral do Traballo)

CHUS: Complexo Hospitalario Universitario de Santiago de Compostela

CIA : Central Intelligence Aggency CICV : Comité Internacional da Cruz

Vermella CIDE : Centro de Información e

Documentación Europea CIEMAT : Centro de Investigaciones

Energéticas Medioambientales y Tecnológicas (Centro de Investigacións Enerxéticas Ambientais e Tecnolóxicas) (Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía)

CIES: Centro de Investigación Económica y Social (Centro de Investigación Económica e Social) (España) ||

CIF : Código de Identificación Fiscal CIG : Confederación Intersindical

Galega CIMA : Comisión Interministerial de

Medio Ambiente (Comisión Interministerial de Ambiente (España)

CIME : Comité Intergobernamental para as Migracións Europeas [ en inglés, ICEM: Intergovernmental Comittee for European Migration]

CINA : Comisión Internacional de Navegación Aérea

CIP: Centro de Investigación para a Paz || Club Internacional de Prensa (Madrid)

CIPM : Comité Intenational des Poids et Mesures (Comité Internacional de Pesos e Medidas)

CIRP: Centro de Investigacións Lingüísticas e Literarias Ramón Piñeiro

CIS: Centro de Investigacións Sociolóxicas

CISL : Confederación Internacional de Sindicatos Libres

CITT : Centro de Innovación e Transferencia Tecnolóxica (USC)

CIU : Convergència i Unió (Converxencia e Unión)

CL : Credit Lyonnais CLPG: Congreso Liberal Progresista

Galego CMA : Consello Mundial da

Alimentación CMI : Comité Marítimo Internacional CMNL : Consello Municipal de

Normalización Lingüística CMT : Comisión do Mercado das

Telecomunicacións || Confédération Mondiale du Travail (Confederación Mundial do Traballo)

CNAE: Clasificación Nacional de Actividades Económicas (España)

CNAG: Confederación Nacional de Agricultores y Ganaderos (Confederación Nacional de Labregos e Gandeiros)

CNI : Centro Nacional de Inteligencia (Centro Nacional de Intelixencia) (España)

70

CNMV : Comisión Nacional del Mercado de Valores (Comisión Nacional do Mercado de Valores) (España)

CNN: Cable News Network (Cadea de television por cable de noticias) (EUA)

CNP: Consello Nacional Palestino CNSE: Comisión Nacional do Sistema

Eléctrico CNT: Confederación Nacional de

Trabajadores (Confederación Nacional de Traballadores) (España) || Confederación Nacional do Traballo

COAG: Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia

COAG: Colexio de Arquitectos de Galicia || Coordinadora de Organizaciones de Agricultores y Ganaderos (Coordinadora de organizacións de Labregos e Gandeiros) (España)

COE: Comité Olímpico Español COGAMI : Confederación Galega de

Minusválidos COI : Comité Olímpico Internacional COIE : Centro de Orientación e

Información Estudiantil CONCAPA: Confederación Católica de

Padres de Alumnos (Confederación Católica de Pais de Alumnos) (España)

COPE: Cadena de Ondas Populares Españolas (Cadea de Ondas Populares Españolas)

CORGA: Corpus de Referencia do Galego Actual

COSAL: Comités de Solidariedade de Galicia

COU: Curso de Orientación Universitaria

CPLP: Comunidade dos Países de Lingua Portuguesa

CPU: Unidade Central de Proceso CRPM: Conferencia de Regiones

Periféricas y Marítimas (Conferencia de Rexións Periféricas e Marítimas)

CRTVG : Compañía de Radio-Televisión de Galicia

CRUE: Conferencia de Rectores de las Universidades Españolas (Conferencia de Reitores das Universidades Españolas)

CS: Conseil de Sécurité (Consello de Seguridade) (ONU)

CSD: Consejo Superior de Deportes (Consello Superior de Deportes)

CSIC: Consejo Superior de Investigaciones Científicas (Consello Superior de Investigacións Científicas) (España)

CSIF: Confederación Sindical Independiente de Funcionarios (Confederación Sindical Independente de Funcionarios) (España)

CSN: Consejo de Seguridad Nuclear (Consello de Seguridade Nuclear) (España)

CSP: Cuerpo Superior de Policía (Corpo Superior de Policía) (España)

CTG: Confederación de Traballadores de Galicia

CTNE: Compañía de Teléfonos Nacional de España

CTNL : Coordinadora de traballadores e traballadoras pola normalización lingüística

CTU: Contribución Territorial Urbana CUT: Central Unitaria de Traballadores CXG: Consello da Xuventude de

Galicia CXPX: Consello Xeral do Poder

Xudicial [en castelán, CGPJ: Consejo General del Poder Judicial] (España)

CXT : Confederación Xeral do Traballo CXTG : Confederación Xeral de

Traballadores Galegos da Natureza

D

DAFO: Debilidades, Ameazas,

Fortalezas e Oportunidades

71

DAL : Data Acces Language (Linguaxe de Acceso a Datos)

DB: Deutsche Bank (Banco de Alemaña)

DC: Democracia Cristiá DCE: Documento de cualificación

empresarial DCI : Denominación Común

Internacional (nome xenérico dos fármacos)

DEX: Dereitos Especiais de Xiro DGC: Dirección General de Catastro

(Dirección Xeral de Catastro) (España)

DGS: Dirección General de Seguridad (Dirección Xeral de Seguridade) [hoxe DSE: Dirección de la Seguridad del Estado (Dirección da Seguridade do Estado)] (España)

DGT: Dirección General de Tráfico (Dirección Xeral de Tráfico) (España)

DI : Documento de Identidade DIU : Dispositivo Intrauterino DLG : Departamento de Lingua Galega DM : Deutsche Mark (Marco Alemán) DNA: Véxase ADN DNI : Documento Nacional de

Identidade DO: Denominación de Orixe DOCE: Diario Oficial das

Comunidades Europeas DOCUP: Documento Único de

Programación (UE) DOG: Diario Oficial de Galicia DRAE: Diccionario de la Real

Academia Española (Dicionario da Real Academia Española)

DRAG: Dicionario da Real Academia Galega

DSPG: Diario de Sesións do Parlamento de Galicia

DTP: Desktop Publishing (sistema de autoedición)

DVD: Disco de vídeo dixital DXPL : Dirección Xeral de Política

Lingüística DXT : Dirección Xeral de Tráfico

DYA : Detente y Ayuda (Detente e Axuda) (España)

E

EA: Eusko Alkartasuna (Solidariedade

Vasca) EAG: Estatuto de Autonomía de

Galicia EAJ: Euzko Alderdi Jeltzailea [tamén

PNV: Partido Nacionalista Vasco]

EAU: Emiratos Árabes Unidos ECG: Electrocardiograma ECOFIN : Consello de Ministros de

Economía e Finanzas ECU: European currency unit (unidade

de conta europea) EG: Esquerda Galega EGAP: Escola Galega de

Administración Pública EGPGC: Exército Guerrilleiro do Pobo

Galego Ceibe EI : Estudantes Independentistas

(Galicia) ELP: Exército de Liberación de

Palestina (OLP) EMT : Empresa Municipal de

Transportes EMUVISSA : Empresa Municipal de

Vivenda e Solo, Sociedade Anónima (Santiago de Compostela)

EN: Esquerda Nacionalista ENAGAS: Empresa Nacional del Gas

(Empresa Nacional do Gas) (España)

ENDESA: Empresa Nacional de Electricidad, Sociedad Anónima (Empresa Nacional de Electricidade, Sociedade Anónima) (España)

ENL : Entidade Non Lucrativa || Equipo de Normalización Lingüística

EN-M : Esquerda Nacionalista-Mocidade na Universidade

EPA: Enquisa de Poboación Activa ERC: Esquerra Republicana de

Catalunya (Esquerda Republicana de Cataluña)

72

ERGA: Estudantes Revolucionários Galegos

ESO: Educacion Secundaria Obligatoria (Educación Secundaria Obrigatoria) (España)

ET: Exército de Terra ETA : Euskadi ta Askatasuna ETB: Euskal Telebista ETD: estimated time of departure (hora

estimada de partida) ETR: estimated time of return (hora

estimada de regreso) ETS: Escola Técnica Superor ETT : Empresa de Traballo Temporal EU: Esquerda Unida EUA: Estados Unidos de América [en

inglés, USA: United States of America)

EU-IU : Esquerda Unida-Izquierda Unida

EURIBOR : Europe Interbank Offered Rate (tipo europeo de oferta interbancaria)

EUROVISION : Unión Europea de Radiodifusión

EUTELSAT : European Telecommunications Satellite Organization (Organización Europea de Telecomunicacións por satélite)

EXB: Educación Xeral Básica EXM : Estudo Xeral de Medios EZLN : Ejército Zapatista de Liberación

Nacional (Exército Zapatista de Liberación Nacional) (México)

F

FADEMGA : Federación de

Asociacións en favor das Persoas con Atraso Mental de Galicia

FAI : Federación Anarquista Ibérica FAO: Food and Agriculture

Organization (Organización da Agricultura e da Alimentación) (ONU)

FAQ: Frequently Asked Question (Preguntas Máis Comúns [ en Internet])

FAQL : Frequently Asked Question List (Listaxe de Preguntas Máis Comúns [en Internet])

FAX : Abreviación de Telefax, e este, á súa vez, de Telefacsímil “sistema de transmisión de documentos por liña telefónica”

FBI : Federal Bureau of Investigation FCI : Fondo de Compensación

Interterritorial (España) FE: Falange Española (Falanxe

Española) FEA: Falange Española Auténtica

(Falanxe Española Auténtica) FEBAM : Federación de Empresarios

do Baixo Miño FEDER: Fondo Europeo de

Desenvolvemento Rexional (UE)

FEGAEX : Federación de Asociacións de Empresarios Galegos no Exterior

FEI : Fonde Europeo de Investimentos FEMP: Federación Española de

Municipios y Provincias (Federación Española de Municipios e Provincias)

FENOSA: Fuerzas Eléctricas del Noroeste, Sociedad Anónima (Forzas Eléctricas do Noroeste, Sociedade Anónima) (España)

FEPROMICO : Federación Provincial de Minusválidos Físicos da Coruña

FEUGA: Fundación Empresa Universidade Galega

FEVE: Ferrocarriles Españoles de Vía Estrecha (Ferrocarriles Españoles de Vía Estreita)

FEXDEGA : Fundación Feiras e Exposicións para o Desenvolvemento de Galicia

FGAMP : Federación Galega de Municipios e Provincias

FIAA : Fédération Internationale d’Athletisme Amateur

73

(Federación Internacional de Atletismo Ameteur)

FIAT : Fabbrica Italiana Automobili Torino (Fábrica Italiana de Automóbiles de Turín)

FIBA : Fédération Internationale de Basketball (Federación Internacional de Baloncesto) || Fédération Internationale de Boxe Amateur (Federación Internacional de Boxeo Amateur)

FIFA : Fédération Internationale de Football Association (Federación Internacional de Futbol Asociación)

FIMO : Feira Internacional de Mostras FINSA: Financiera Maderera, Sociedad

Anónima (Financeira Madeireira, Sociedade Anónima)

FIP: Plan de Formación e de Inserción Profesional

FITUR : Feira Internacional de Turismo FM : Frecuency Modulation (Frecuencia

Modulada) FMI : Fondo Monetario Internacional FNMT : Fábrica Nacional de Moneda y

Timbre (Fábrica Nacional de Moeda e Timbre) (España)

FNU: Forces des Nations Unies (Forzas das Nacións Unidas)

FOGASA: Fondo de Garantía Salarial FOGGA: Fondo Galego de Garantía

Agraria || Fondo Internacional das Nacións Unidas para a Axuda á Infancia

FOP: Forzas da Orde Pública FORCEM : Fundación para a

Formación Continua FOREM : Fundación Formación e

Emprego de Galicia FORGA: Fundación para a Orientación

Profesional, Emprego e Formación en Galicia

FORPA: Fondo de Ordenación e Regulación de Produtos e Prezos Agrarios

FP: Formación profesional

FPDLB: Frente Popular Democrático para a Liberación de Palestina

FPE: Fondos de Promoción de Emprego

FPG: Fronte Popular Galega FPI: Formación de Persoal Investigador FPLP: Frente Popular de Liberación de

Palestina FPU: Formación de Profesorado

Universitario FSCG: Fundación Secretariado General

Gitano (Fundación Secretariado Xeral Xitano)

FSE: Fondo Social Europeo FSIE: Federación de Sindicatos

Independentes de Ensinanza FTP: File Transfer Protocol (Protocolo

de Transferencia de Arquivos) FUCI : Fundación Universitaria para a

Cooperación Internacional FUNDES: Fundación de Estudos de

Socioloxía FUNDESCO: Fundación para o

Desenvolvemento da Función Social das Comunicacións

G

GAEIG : Grande Área de Expansión

Industrial de Galicia GAL : Grupos Antiterroristas de

Liberación GALIX : Asociación Galega do Libro

Infantil e Xuvenil GE: General Electric Company

(compañía eléctrica) GEIE : Grupo Europeo de Interese

Económico GEO: Grupo Especial de Operacións GESTAPO: Geheime Staatspolizei

(Policía Secreta do Estado Nazi) GFIM : Grupo de Forzas

Intermultinacionais GIS: Geographical Information System

(Sistema de Información Xeográfica)

GOE: Grupo de Operacións Especiais GP: Gran Premio || Grupo

Parlamentario GPS: Galicia Socialista

74

GRAPO: Grupo de Resistencia Antifascista Primeiro de Outubro

GSM: Global System for Mobile Communication (Sistema Global para as Comunicacións Móbiles)

H

HE: Hidroeléctrica Española HF: High Frequency (Alta Frecuencia) HI-FI : High Fidelity (Alta Fidelidade) HT : High Tension (Alta Tensión) HTML : Hypertext Markup Language

(Linguaxe de Marcaxe de Hipertexto)

HTTP : Hypertext Transfer Protocol (Protocolo de Transferencia de Hipertexto)

I

I+D : Investigación e desenvolvemento IAE : Imposto de Actividades

Económicas IAFEI : International Association of

Financial Executives Institutes (Asociación Internacional de Institutos de Directivos Financeiros)

IASC: International Accounting Standards Committee (Comité Internacional de Normas Contábeis)

IATA : International Air Transport Association (Asociación Internacional do Transporte Aéreo)

IAXD : Impostos sobre Actos Xurídicos Documentados

IBADER : Instituto da Biodiversidade Agraria e o Desenvolvemento Rural

IBEC : International Basic Economic Cooperation (Cooperación Económica Básica Internacional) || International Bank for Economic Cooperation (Banco Internacional para a Cooperación Económica)

IBI : Imposto sobre Bens Inmobles IBM : Instituto de Bioloxía Molecular ||

International Business Machines Corporation (Sociedade Internacional de Material Electrónico)

IC : Iniciativa por Cataluña ICAA : Instituto de Cinematografía e

das Artes Audiovisuais ICAC : Instituto de Contabilidade e

Auditoría de Contas ICADE : Instituto Católico de Alta

Dirección de Empresas ICAI : Instituto Católico de Artes e

Industrias ICANN : Internet Corporation for

Assigned Names and Numbers (Corporación de Asignación de Nomes e Números de Internet)

ICE : Instituto de Ciencias da Educación ICEX : Instituto de Comercio Exterior ICIA : International Credit Insurance

Association (Asociación Internacional de Seguros de Crédito)

ICO : Instituto de Crédito Oficial ICONA : Instituto de Conservación da

Natureza IDEGA : Instituto de Estudos e

Desenvolvemento de Galicia IDI : Institut de Droit International

(Instituto de Dereito Internacional)

IDO : Instituto de Denominacións de Orixe [dos viños españois]

IE : Instituto de Empresa IEA : International Energy Agency

(Axencia Internacional da Enerxía)

IEAL : Instituto de Estudos da Administración Local

IECO : Instituto de Estimulación da Comunicación Oral

IEE : Instituto de Estudos Económicos IEF : Instituto de Estudos Fiscais IEM : Instituto de Ensino Medio IEME : Instituto Español de Moeda

Estranxeira IEO : Instituto Español de Oceanografía IES: Instituto de ensino secundario

75

IGAEM : Instituto Galego de Artes Escénicas e Musicais

ILG : Instituto da Lingua Galega INDO : Instituto Nacional de

Denominación de Orixe INEF : Instituto Nacional de Educación

Física INEM : Instituto Nacional de Emprego INSALUD : Instituto Nacional de Saúde INSERSO: Instituto Nacional de

Servicios Sociais INSS: Instituto Nacional da Seguridade

Social INTERNET : Rede internacional de

comunicacións por ordenador INTERPOL : Organización

Internacional de Policía Criminal

IRA : Exército Republicano Irlandés IRPF: Imposto sobre a renda das

persoas físicas ISBN: International Standard Book

Number ISO: Organización Internacional de

Estandarización ISSN: International Standard Serial

Number IU : Izquierda Unida IVE : Imposto sobre o valor engadido

L LOU : Lei de ordenación universitaria LOXSE: Lei orgánica xeral do sistema

educativo

M MDL : Movimento en Defessa da

Língua MEC : Ministerio de Educación e

Cultura MIR : Médico/a Interno/a Residente MLIM : Movemento para a Liberación

e a Igualdade da Muller MNCT : Museo Nacional de Ciencia e

Tecnoloxía MNG : Mulleres Nacionalistas Galegas MNL : A Mesa pola Normalización

Lingüística

MOEN : Mozas de Esquerda Nacionalista

MOMA : Museum of Modern Art (Museo de Arte Moderna) (Nova York)

MOPU: Ministerio de Obras Públicas e Urbanismo

MR : Marca Rexistrada MTAS : Ministerio de Traballo e

Asuntos Sociais MUFACE : Mutualidade Xeral de

Funcionarios Civís do Estado MUNAT : Mutua Nacional de

Autotransportes MUNPAL : Mutualidade Nacional de

Previsión da Administración Local

MUXEXU : Mutua Xeral Xudicial

N NASA: National Aeronautics and Space

Administration (Administración Nacional de Aeronáutica e do Espacio)

NATO : Véxase OTAN NBE-CPI: Norma Básica de

Edificación-Condicións de Protección Contra Incendios [nos edificios]

NEG: Nova Escola Galega NIF : Número de identificación fiscal NOMIG : Normas ortográficas e

morfolóxicas do idioma galego NÓS-UP: Nós-Unidade Popular NU: Véxase ONU

O OBS: Obra Benéfica Social OCAH : Oficina de Coordinación de

Asuntos Humanitarios OCAMM : Organización Común

Africana, Malgaxe e Mauritania OCDE: Organización de Cooperación e

Desenvolvemento Económico OCM : Organización Común de

Mercados OCU: Organización de Consumidores e

Usuarios

76

OD: Opus Dei ODIT : Oficina Delegada da Inspección

do Traballo OEMA : Organización Europea de

Medio Ambiente OGCM : Organización Galega de

Comunidades de Montes OIC : Organización Internacional do

Comercio OIT : Organización Internacional do

Traballo OLP: Organización para a Liberación

de Palestina OMC : Organización Mundial do

Comercio OMI : Organización Marítima

Internacional OMIC : Oficina Municipal de

Información ao Consumidor OMIX : Oficina Municipal de

Información Xuvenil OMNI : Obxecto Mariño non

Identificado OMPI : Organización Mundial da

Propiedade Intelectual OMS: Organización Mundial da Saúde OMT : Organización Mundial do

Turismo ONCE: Organización Nacional de

Cegos Españois ONG: Organización non gobernamental ONT: Organización Nacional de

Transplantes ONU: Organización das Nacións

Unidas ONUDI : Organización da Nacións

Unidas para o Desenvolvemento Industrial

OO: Organización Obreira OPA: Oferta Pública de Adquisicións OPAEP: Organización de Países

Árabes Exportadores de Petróleo OPEP: Organización de Países

Exportadores de Petróleo OPI: Organismo Público de

Investigación OPV: Oferta Pública de Venda ORA: Operación de Regulación de

Aparcadoiros

OSCE: Organización para a Seguridade e a Cooperación en Europa

OSIX: Oficinas de Servizos Integrados para a Xuventude

OTAN : Organización para o Tratado do Atlántico Norte

OVI : Obxecto voador identificado OVNI : Obxecto voador non

identificado

P PA: Partido Andalucista PAC: Política Agraria Común PADRE: Programa de Axuda á

Declaración da Renda PAI : Plan de Acción Inmediata PAS: Persoal de Administración e

Servizos PASC: Partido Autonomista Socialista

de Canarias PASD: Partido Andaluz

Socialdemócrata PASOC: Partido de Acción Socialista PC: Personal Computer PCE: Partido Comunista de España PCG: Partido Comunista Galego PCOE: Partido Comunista Obreiro

Español PCPE: Partido Comunista dos Pobos de

España PCU: Partido Comunista de

Unificación PCUS: Partido Comunista da Unión

Soviética PDA: Personal Digital Assistant

(Asistente Dixital Persoal) PDL: Partido Demócrata Liberal PDP: Partido Demócrata Popular PDR: Plan de Desenvolvemento

Rexional PE: Parlamento Europeo PEC: Pacto de Estabilidade e

Crecemento PEME: Pequena e Mediana Empresa PEN: Plan Enerxético Nacional PER: Plan de Emprego Rural

[actualmente AEPSA] PESC: Política Exterior e de

Seguridade Común

77

PESD: Política Europea Común de Seguridade e Defensa

PG: Partido Galeguista PI: Produto Interior PIB: Produto Interior Bruto PIC: Puntos de Información Cultural PIDE: Policía Internacional e de Defesa

do Estado (Portugal) [desaparecida]

PIE: Participación en Ingresos do Estado

PIEE: Plataforma Independente de Ciencias Económicas e Empresariais

PIN: Produto Interior Neto PM: Policía Militar PMA : Programa Mundial de Alimentos PN: Patrimonio Nacional || Produto

Nacional PNB: Produto Nacional Bruto PND: Persoal Non Docente PNG-PG: Partido Nacionalista Galego-

Partido Galeguista PNL: Plan de Normalización

Lingüística PNN: Produto Nacional Neto || Profesor

Non Numerario PNUD: Programa das Nacións Unidas

para o Desenvolvemento PNV: Partido Nacionalista Vasco POG: Partido Obreiro Galego POL: Programa Operativo Local POUM: Partido Obreiro de Unificación

Marxista PP: Partido Popular PSC: Partit dels Socialistes de

Catalunya (Partido dos Socialistas de Cataluña)

PSD: Partido Social Demócrata (Portugal)

PSdeG-PSOE: Partido Socialista de Galicia - Partido Socialista Obreiro Español

PSdG: Partido Socialista de Galicia PSG-EG: Partido Socialista Galego -

Esquerda Galega PSOE: Partido Socialista Obreiro

Español PSS: Prestación Social Substitutoria

PST: Partido Socialista dos Traballadores

PSV: Plan Social de Vivenda PVP: Prezo de Venda ao Público PXC: Plan Xeral de Contabilidade PXE: Presupostos Xerais do Estado PXOM : Plan Xeral de Ordenación

Municipal PXOU: Plan Xeral de Ordenación

Urbana

R RACE: Real Automóbil Club de

España RAE: Real Academia Española RAG: Real Academia Galega RBEL : Regulamento de Bens de

Entidades Locais RCCL : Regulamento de Contratacións

das Corporacións Locais RCE: Regulamento Xeral de Contratos

do Estado RDA: República Democrática Alemá RDU: Regulamento de Disciplina

Urbanística REE: Rede Eléctrica de España REF: Regulamento de Expropiación

Forzosa RENFE: Rede Nacional de Ferrocarrís

Españois RG: Radio Galega RISGA: Renda de Integración Social de

Galicia RNE: Radio Nacional de España ROAC: Rexistro Oficial de Auditores

de Contas RPC: Renda Per Cápita RPE: Regulamento do Patrimonio do

Estado RTVE : Radio Televisión Española RTVG : Radio Televisión de Galicia RU: Reino Unido RXU: Regulamento de Xestión

Urbanística

S SAD: Sociedade Anónima Deportiva SAL: Sociedade Anónima Laboral

78

SAMEDI : Sociedade Anónima de Mediación e Diñeiro

SASEMAR Sociedade Estatal para o Salvamento e a Seguridade Marítima

SBT: Sectores Básicos Transformadores

SCLV: Servizo de Compensación e Liquidación de Valores

SECUS: Servizo de Comunicacións SEDIC: Sociedade Española de

Documentación e Información Científica

SEIN: Servizos Informáticos SEM: Servizo Español do Maxisterio SEMAF: Sindicato Español de

Maquinistas de Ferrocarrís SENPA: Servizo Nacional de Produtos

Agrarios SEOPAN: Asociación de Empresas de

Obras Públicas de Ámbito Nacional

SEPES: Sociedade Estatal de Promoción e Equipamento do Solo

SEPI: Sociedade Estatal de Participacións Industriais

SEPLA: Sindicato Español de Pilotos de Liñas Aéreas

SER: Sociedade Española de Radiodifusión

SERCO: Servizo de Financiamento ao Comprador

SERCOBE: Servizo Técnico Comercial de Construcións de Bens de Equipo

SEREM: Servizo de Rehabilitación de Minusválidos

SERGAS: Servizo Galego de Saúde SGHN: Sociedade Galega de Historia

Natural SGR: Sociedade de Garantía Recíproca SGS: Sindicato Galego de Sanidade SGTH: Sindicato Galego de

Traballadores da Hostalaría SGTM: Sindicato Galego de

Traballadores do Mar SIBE: Sistema de Interconexión

Bolsista en España

SICAV : Sociedade de Investimento de Capital Variábel

SIDA: Síndrome de Inmunodeficiencia Adquirida [en inglés, AIDS: Acquired Immune Deficiency Syndrome]

SIIN : Servizo de Información e Investigación Nacional

SIM : Sociedade de Investimento Mobiliario

SIMCAV : Sociedade de Investimento Mobiliario de Capital Variábel

SIMO : Feira Internacional de Informática, Multimedia e Comunicacións

SIP: Sociedade Interamericana de Prensa.

SNL: Servizo de Normalización Lingüística

SXAE: Sociedade Xeral de Autores e Editores

SXE: Sociedade Xeolóxica de España SXPFTC: Secretaría Xeral de Política

Fiscal Territorial e Comunitaria

T TC: Tribunal Constitucional TS: Tribunal Supremo TSXG: Tribunal Superior de Xustiza de

Galicia TVE : Televisión Española TVG : Televisión de Galicia

U UCI : Unidade de Coidados Intensivos UE: Unión Europea UMAD : Unidade Municipal de

Atención ao Drogodependente UMG : Unión da Mocidade Galega UNED: Universidade Nacional de

Educación a Distancia UNESCO: Organización das Nacións

Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura

UNICEF : United Nations Children’s Fund (Fondo das Nacións Unidas para a Infancia)

UPG: Unión do Povo Galego

79

USC: Universidade de Santiago de Compostela

USO: Unión Sindical Obreira

UV: Universidade de Vigo UXT : Unión Xeral de Traballadores

3 OS SÍMBOLOS

Os símbolos son unhas abreviacións establecidas por convención, que se empregan fundamentalmente no mundo da ciencia e da técnica e instituídas por organismos internacionais competentes no campo en que se empregan, coa finalidade de facilitar o intercambio de información.

As súas características principais son as seguintes: • Non levan nin punto nin barra final. • Non admiten plural. • En función das convencións internacionais escribirase en maiúscula ou

minúscula. • Escríbense sempre con letra redonda. • Os símbolos que estean formados pola reducción de máis dunha palabra

non edixan ningún espazo entre os seus constituíntes, aínda que si entre unha cantidade e o sínbolo que a acompaña.

3.1 Listaxe de símbolos de uso común $ : dólar % : tanto por cento € : euro £ : libra ¥ : ien A : amperio a : área Ac : actinio Ag : prata Al : aluminio ALL : lek (moeda oficial de Albania) Am : americio Ar : argon ARS : peso arxentino As : arsénico At : astato at : atmosfera técnica atm : atmosfera Au : ouro B : bel b : barn Ba : bario BAM : marco convertíbel bar : bar BBD : dólar de Barbados

Be : berilio BGN : leva (moeda de Bulgaria) Bh : bohrio Bi : bismuto Bk : berkelio BOB : boliviano (moeda de Bolivia) Bq : becquerel Br : bromo BRL : real (moeda do Brasil) Bs : bolívar (moeda de Venezuela) BSD : dólar das Bahamas BYR : rublo de Bielorrusia BZD : dólar de Belice C : carbono C : culombio, coulomb c : ciclo c : centi- CAD : dólar canadense cal : caloría Cd : cadmio cd : candela Ce : cerio Cf : californio cg : centígrado CHF : franco de Suíza

80

Ci : curio (unidade de radioactividade) Cl : cloro cl : centilitro CLP : peso de Chile Cm : curio (elemento químico) cm : centímetro cm2 : centímetro cadrado cm3 : centímetro cúbico Co : cobalto COP : peso de Colombio cps : ciclos por segundo Cr : cromo CRC : colón de Costa Rica Cs : cesio CSD : dinar serbio Cu : cobre CUP : peso de Cuba CV : cabalo de vapor CZK : corona da República Checa d : día d : deci- da : deca- dB : decibel dg : decigramo DKK : coroa de Dinamarca dl : decilitro dm : decímetro DM : marco alemán dm² : decímetro cadrado dm³ : decímetro cúbico DOP : peso da República Dominicana dyn : dina DYP : disposio E : leste E : exa- EEK : coroa de Estonia Er : erbio erg : erxio Es : einstenio Eu : europio eV : electrovolt F : faradio // flúor // franco f : femto- Fe : ferro FM : Frecuencia Modulada Fm : fermio Fr : francio // franklin ft : pé (do inglés foot unidade de

lonxitude) G : xiga-

g : gramo Ga : galio GBP : libra esterlina Gd : gadolinio Ge : xermanio gr : gran (unidade de peso) Gs : gauss GTQ : quetzal (moeda de Guatemala) Gy : gray GYD : dólar da Guaiana H : henry // hidróxeno // hotel h : altura (do inglés height) // hora //

hecto- Ha : hahnio ha : hectárea He : helio Hf : hafnio Hg : mercurio hg : hectogramo hl : hectolitro hm : hectómetro HNL : lempira (moeda de Honduras) Ho : holmio Hp : cabalo vapor (do inglés

horsepower) HRK : kuna (moeda de Croacia) Hs : hassio HTG : gourde (moeda de Haití) HUF : forinto (moeda de Hungría) Hz : hercio I : iodo IMD : dólar xamaicano In : indio in : polgada (do inglés inch, unidade de

lonxitude) Ir : iridio ISK : coroa de Islandia J : xulio K : kelvin // potasio k : quilo- kcal : quilocaloría kg : quilogramo kHz : quilohercio kj : quiloxulio km : quilómetro km2 : quilómetro cadrado km/h : quilómetro hora Kr : cripton Kv : kurchatovio kV : quilovolt

81

kW : quilovatio kW/h : quilovatio por hora L : lira L ou l : litro La : lantano lb : libra (unidade de peso) Li : litio lm : lumen Lr : laurencio LTL : litas (moeda de Lituania) Lu : lutecio LVL : lats (moeda de Letonia) lx : lux M : mega- m : metro // mili- m/s : metro por segundo m² : metro cadrado m³ : metro cúbico MB : megabyte mbar : milibar Mc : megaciclo Md : mendelevio MDL : leu de Moldavia Mg : magnesio mg : miligramo MHz : megahercio min : minuto ml : mililitro mm : milímetro Mn : manganeso Mo : molibdeno mol : mol Mt : meitnerio MTL : lira de Malta MW ou OM : Medium Wave, Onda

Media Mx : mdaxwell MXP/MXN : peso mexicano / novo

peso mexicano n : nano- N : Newton // nitróxeno // norte Na : sodio Nb : niobio Nd : neodimio Ne : neon NE : Nordeste Ni : níquel NIO : córdoba (moeda de Nicaragua) No : nobelio NO ou NW : Noroeste

NOK : coroa de Noruega Np : neptunio O : Oeste // osíxeno O ou W : Oeste °C : grao centígrado Oe : oersted °F : grao Fahrenheit Os : osmio oz : onza P : fósforo // poise p- : pico- P- : peta- Pa : Pascal // protactinio PAB : balboa (moeda de Panamá) Pb : chumbo pc : parsec Pd : paladio PES/PEN : sol / novo sol (moeda de

Perú) PHP : peso filipino (moeda de Filipinas) PLN : esloti (moeda de Polonia) Pm : prometio Po : polonio Pr : praseodimio pt : pinta Pt : platino Pu : plutonio PYG : guaraní (moeda de Paraguay) Qm : quintal métrico R : roentgen r/m : revolucións por minuto r/s : revolucións por segundo Ra : radio rad : radián Rb : rubidio Re : renio Rf : rutherfordio Rh : rhesus (‘factor sanguíneo’) // rodio Rn : radon ROL/RON : leu (moeda de Romanía) Ru : rutenio RUB : rublo (moeda de Rusia) s : segundo S : Siemens // Sur // Xofre Sb : antimonio Sc : escandio Se : selenio SE : sueste SEK : coroa sueca (moeda de Suecia) Sg : seaborxio

82

Si : silicio SIT : tólar (moeda de Eslovenia) SKK : coroa eslovaca (moeda de

Eslovaquia) Sm : samario Sn : estaño SO ou SW : sudoeste sr : estereorradián Sr : estroncio SRD : dólar de Surinam Sv : sievert SVC : colón salvadoreño (moeda do

Salvador) SW : Short Wave, Onda Curta t : tonelada T : tesla T- : tera- Ta : tantalio Tb : terbio Tc : tecnecio Te : telurio tex : tex Th : torio Ti : titanio Tl : talio Tm : tulio TRL/TRY : lira / nova lira de Turquía TTD : dólar de Trinidade e Tobago

u : unidade atómica de masa unificada U : uranio UA : unidade astronómica UAH : grivna (moeda de Ucrania) USD : dólar de EE. UU. UYU : peso de Uruguai V : vanadio // volt VEB : bolívar (moeda de Venezuela) W : volframio // watt W/b : wéber W/h : watt por hora XAF : franco CFA (moeda de Guinea

Ecuatorial e outros países africanos)

XCD : dólar do Caribe Oriental (moeda de Antigua e Barbuda, Dominica, Granada, San Cristóbal e Nieves, Santa Lucía, San Vicente e as Granadinas)

Xe : xenon Y : itrio Yb : iterbio yd : iarda Zn : cinc ou zinc Zr : circonio ou zirconio Ω : ohm

83

X LOCUCIÓNS LATINAS

As locucións latinas son expresións que se empregan en galego cun significado moi próximo ao que tiña orixinariamente en latín. Algunhas destas locucións úsanse como sentenzas ou ou proverbios que expresan un consello ou unha experiencia vital. Non obstante, todas elas as hai que grafar en cursiva.

A A contrariis: pola contra. A contrario sensu: pola razón contraria,

en sentido contrario. A fortiori: con máis razón, por maioría

de razón. A lite: relativo ao proceso. A nativitate: de nacemento A pari: á par (dise do argumento

fundado en razóns de semellanza e de igualdade entre o feito proposto e o que se conclúe del.

A posteriori: polo que vén despois, pola experiencia.

A potiori: de maior valor, máis importante, mellor, preferible.

A priori: polo que precede (dise dos coñecementos que son independentes da experiencia).

A quo: do cal. A simili: por semellanza. Ab absurdo: por absurdo. Ab æterno: dende a eternidade, que non

ten principio nin fin (atribúeselle o sentido de permanente ou que dura moito tempo).

Ab imo pectore: dende o fondo do corazón.

Ab intestato: sen testamento. Ab nitio: dende o principio. Absit: fóra, apártate, Deus me libre (con

el exprésase o desexo de que algunha cousa estea ou vaia lonxe de quen fala ou de que Deus o libre dela).

Accésit: aplícase á recompensa inferior inmediata ao premio en certames científicos, literarios ou artísticos os premios accésit.

Acta non verba: feitos e non só palabras.

Ad calendas graecas: para as calendas gregas, nunca.

Ad cautelam: por cautela, por precaución.

Ad eundem gradum: ao mesmo grado. Ad eventum: eventualmente. Ad exemplum: como exemplo. Ad extra: para fóra (dise da actitude que

asume quen só fala para o público).

Ad hoc: para isto. Ad infinitum: ata o infinito. Ad interim: de maneira interina. Ad libitum: ao agrado. Ad litem: para o xuízo. Ad litteram: á letra, literalmente,

conforme ao sentido estrito do texto.

Ad nauseam: ata a repugnancia. Ad usum: segundo o costume ou uso. Ad valorem: segundo o valor. Addendum: o que debe engadirse

(trátase das notas adicionais ao final dunha obra; en plural os addenda).

Adversus: contra, cara a. Alea iacta est: a sorte esta botada. Aliud pro alio: unha cousa por outra. Alma mater: nai nutricia, a

universidade. Alter ego: outro eu. Altius non tollendi: non construír máis

aló de certa altura. Animo domini: con intención de

propietario. Animo donandi: con vontade de doar. Animo iniurandi: con intención de

inxuriar. Animo lucri faciendi: con intención de

lucro. Animo novandi: coa vontade de innovar.

84

Animus adiuvandi: coa intención de axudar.

Animus confidenti: ánimo de confesar. Animus contrahendi: coa intención de

contratar. Animus corrigendi: coa intención de

defender. Animus delinquendi: coa intención de

delinquir. Animus difamandi: coa intención de

difamar. Animus donandi: ánimo de doar. Animus fraudandi: coa intención de

defraudar. Animus furandi: coa intención de

roubar. Animus habendi: coa intención de ter. Animus iniuriandi: ánimo de inxuriar. Animus iocandi: coa intención de

divertirse. Animus lucrandi: ánimo de lucro. Animus necandi: ánimo de matar. Ante factum: ante o feito. Ante merídiem: antes do mediodía. Apertis verbis: con palabras

terminantes. Argumentum: argumento; razón que se

aduce en favor de algo. Argumentum a contrario: argumento

por oposición. Argumentum a fortiori: argumento por

razón máis forte. Argumentum a posteriori: argumento de

acordo coas consecuencias. Argumentum a simili: por semellanza. Argumentum ad absurdum: argumento

absurdo. Auctoritate: coa autoridade de. Axis mundi: eixe ou centro do mundo; o

que se considera o centro de algo, arredor do que vira todo o demais.

B

Benefactum: boa acción, beneficio, ben

que se fai ou se recibe. Bis: dúas veces. Bona fide: boa fe.

Bona fides semper præsumitur, nisi mala adesse probetur: a boa fe sempre se supón, se non se proba que houbo mala fe.

Breviloquens: concisión; brevidade no modo de expresar os conceptos.

Breviloquentis: de poucas palabras.

C Cætera desunt: o resto falta (utilízase

para indicar que a parte restante dun manuscrito non existe).

Captatio benevolentiæ: captar a simpatía.

Carpe diem: vive o día, aproveita o día presente.

Casus belli: caso de guerra. Causa obligationis: motivo de obriga. Circa: preto de, ao redor de,

aproximadamente. Cogito, ergo sum: penso, logo existo. Cognita causa: con coñecemento de

causa. Compendium: compendio (resumo en

grao sumo selecto dunha obra). Condicio sine qua non: condición sen a

cal non é posible, condición inescusable.

Confer: compárese. Consensus: asenso, consentimento. Contra naturam: contrariamente á

natureza. Contradictio in terminis: contradición

nos termos (dise dun argumento que padece de contradicións internas).

Coram loqui: en presenza dunha persoa, falar cara a cara.

Coram populo: en público (amosarse en público na presenza de todos).

Corpus delicti: corpo do delito. Culmen: culminación, cume, apoxeo. Culpa in comitendo: neglixencia no

xeito de actuar. Culpa in contrahendo: culpa

precontractual. Culpa in contrahendo: neglixencia ao

contratar.

85

Culpa in custodiendo: neglixencia na garda.

Culpa in eligendo: neglixencia na elección.

Culpa in omittendo: neglixencia na omisión.

Culpa in vigilando: neglixencia na vixilancia.

Culpa lata: neglixencia grave. Culpa levis: neglixencia leve. Cum laude: con honras. Curriculum vitæ: historial persoal,

académico, profesional e de méritos dunha persoa.

D

De cuius: daquel, de quen. De facto: de feito. De iure: de dereito. De lege ferenda: en tanto se refire a

unha lei a ditarse (alúdese á lei, pero non tal como é, senón como debería ser).

De lege lata: en tanto se refire a unha lei en vixencia.

De visu: por velo. Decipi non censetur qui scit se decipi:

non pode considerarse enganado quen sabe que o está.

Decursus honorum: carreira de honras. Dei gratia: a Deus grazas. Delirium tremens: delirio con axitación

provocado polo abuso de bebidas alcohólicas.

Desideratum: o máis digno de ser apetecido (en plural é desiderata).

Deus ex machina: Deus dende a máquina.

Dicere ab reo: falar en favor do reo. Dictum: dito; concepto sentencioso. Dies ad quem: termo dun prazo (sinala

o día final do prazo). Dies utiles: días hábiles. Divide et impera: divide e vencerás. Dixi: dixen (úsase como fórmula final

dun discurso ou para indicar que non se altera o que se dixo ou resolveu).

Do ut des: dou para que deas. Doctus cum libro: sabio co libro (dise

das persoas que son incapaces de pensaren por si mesmas, buscan as ideas nas obras alleas).

Dubito ergo cogito, cogito ergo sum: dubido logo penso, penso logo existo.

Dura lex sed lex: a lei é dura pero é a lei.

E

Ego: eu, o ser espiritual do ser humano,

a mente. Erga omnes: contra todos, respecto de

todo. Ergo: polo tanto, logo, por conseguinte. Errare humanum est: errar é humano. Et cætera: e o resto, e o demais,

etcétera. Et sequentes: e os seguinte. Et sequentia: o que segue, o seguinte. Ex abrupto: arrebatadamente, de

improviso. Ex æquo: con igual mérito, por igual,

con igualdade. Ex animo: sinceramente, sen reservas,

de bo grado. Ex cathedra: desde a cátedra. Ex contractu: por contrato. Ex gratia: designa un pagamento feito

como favor. Ex lege: de acordo coa lei, segundo a

lei, conforme o establecido. Ex lege: da lei, segundo a lei. Ex libris: dos libros. Ex nihilo: de nada. Ex officio: de oficio, oficialmente. Ex pari: de igual a igual. Ex professo: a propósito, con particular

intención. Ex propio iure: por dereito propio. Ex tunc: desde entón. Exceptio firmat regulam: a excepción

confirma a regra. Exceptio mali processus: excepción de

neglixente defensa. Exceptio veritatis: excepción da

verdade.

86

Exempli gratia: por exemplo. Extra legem: fóra da lei. Extra muros: fóra da cidade ou en

lugares non poboados. Extra tempora: fóra de tempo.

F Factotum: suxeito que desempeña todos

os mesteres. Favor libertatis: en favor da liberdade. Fiat: Fágase, visto e prace,

consentimento ou mandato para que unha cousa teña efecto.

Fluctuat nec mergitur: flota sen afundirse.

Fortuna non addit sapientiam: a fortuna non dá a sabedoría.

Fumus boni iuris: aparencia de bo dereito.

G

Grosso modo: dun modo imperfecto ou

superficial, por riba, máis ou menos, resumidamente, aproximadamente.

H

Habeas corpus: que teñamos o corpo

(dereito de todo detido a comparecer perante un xuíz, quen deberá resolver sobre a legalidade da súa detención).

Habeas data: que teñamos os datos (dereito de toda persoa, dentro do marco dun proceso constitucional a tomar coñecemento persoal dos datos a ela referidos e da súa finalidade, que consten en rexistros ou bancos de datos públicos, ou os privados destinados a prover informes, e en caso de falsidade ou discriminación, para esixir a supresión, rectificación, confidencialidade ou actualización daqueles).

Habemus confitentem reum: temos un acusado que confesa (dise da acusación con fundamento só en aspectos parciais da confesión do reo).

Hic et nunc: aquí e agora, decontado, agora mesmo.

Homo homini lupus: o home é un lobo para o home.

Homo splendidus: persoa distinguida, ilustre, insigne.

Honoris causa: por causa de honra, a título honorífico.

Horror vacui: medo ao baleiro.

I Ianuæ clausum: a portas pechadas, sen

asistencia do público, reservadamente.

Ibidem: aí mesmo, no mesmo lugar (a abreviatura é ibíd).

Id est: isto é (a abreviatura é i. e.). Idem: o mesmo, a mesma cousa (a

abreviatura é íd). Ignorantia legis neminem excusat: a

ignorancia da lei a ninguén escusa.

Imprimatur: licenza para imprimir. Improba verba: palabra detestable,

abominable. Improbus litigator: litigante temerario. In absentia: en ausencia. In abstracto: en abstracto. In aeternum: para sempre. In albis: en branco, sen comprender o

que se oe. In ambiguo: en ambigüidade; confuso. In articulo mortis: na hora da morte. In crescendo: en aumento, en

desenvolvemento. In dubiis favorabilior par est eligenda:

na dúbida deberá elixirse o máis favorable á parte.

In dubiis, abstine: na dúbida, abstente. In dubio: na dúbida. In dubio magis contra fiscum est

respondendum: en caso de dúbida deberá decidirse en contra do fisco.

87

In dubio pro reo: na dúbida a favor do reo.

In extenso: por extenso, detalladamente, en toda a súa extensión.

In extremis: no último momento, nas últimas, en transo de morte.

In fieri: emprégase para designar aquilo que está por facer.

In fine: ao final. In fraganti: no mesmo momento, no

instante, na allada (sorprendido no mesmo momento que se está cometendo o delito).

In illo tempore: naquela época. In media res: na metade, no medio. In medio stat virtus: a virtude esta no

medio, e afastada dos extremos. In memoriam: en memoria de. In partibus infidelium: co título dun

cargo que non exerce. In péctore: no peito, no pensamento In promptu: de repente, de maneira non

deliberada. In propria persona: na súa propia

persoa. In situ: no sitio, no propio lugar. In solidum: en total, de maneira total,

polo todo. In terminis: en último lugar, en última

instancia. In utroque iure: nun e outro dereito

(úsase para expresar que alguén é graduado nos dous dereitos, civil e canónico).

In vitro: no laboratorio Index: índice, catálogo. Inter nos: entre nós. Inter vivos: entre vivos. Interposita persona: persoa interposta,

home de palla. Interpretatio latu sensu: interpretación

en sentido amplo. Interregnum: interregno. Ipso facto: polo feito mesmo, no acto,

agora mesmo, inmediatamente. Ipso iure: polo mesmo dereito. Item: igualmente, tamén. Iusto pretio: por prezo xusto.

L Lapsus: erro. Lapsus cálami: erro da pluma (ao

escribir). Lapsus carnis: lapso da carne. Lapsus linguæ: erro de lingua (ao falar). Lapsus memoriae: lapso da memoria,

esquecemento momentáneo. Lato sensu: en sentido amplo. Legendum: debe lerse (úsase para

indicar como se debe ler un texto).

Lex non scripta: refírese á lei natural, que é a verdade gravada no corazón de todo ser humano e integra o dereito natural.

Libera arbitrium: libre arbitrio, libre albedrío.

M

Magister dixit: díxoo o mestre (dise dun

argumento que non admite réplica).

Manu longa: coa man longa. Mare magnum: multitude confusa de

cousas. Manu militari: por man militar. Mens sana in corpore sano: mente sa en

corpo san. Metu publicæ potestatis: temor

suscitado pola autoridade. Modus operandi: modo de actuar, ou de

facer. Modus vivendi: modo de vivir. Motu proprio: por propia iniciativa. Mutatis mutandis: cambiando o que se

deba cambiar; cos cambios necesarios.

N

Ne varietur: para que non cambie nada

(aplícase a quen, en realidade e pese ás súas promesas, non quere cambiar nada do establecido).

Nemine discrepante: por unanimidade.

88

Neminem lædit qui suo iure utitur: ninguén fai dano por exercer o seu dereito.

Nemo censetur ignorare legem: a ignorancia da lei non exime do seu cumprimento.

Nemo gratis mendax: ninguén é mentireiro gratuitamente.

Nequaquam: non, de ningún xeito (Úsase para afirmar un non rotundo).

Nihil ad rem: nada á cousa. Nihil medium: non hai termo medio. Nihil novi sub soli: non hai cousa nova

so o sol. Nihil obstant: nada obsta, nada empece. Nihil obstat: non hai obxección, nada

obsta. Nihil pretiosus tempore: nada hai máis

precioso que o tempo. Non grata: non benvida. Non plus ultra: o que non se pode

superar. Nosce te ipsum: coñécete a ti mesmo. Numerus clausus: número pechado.

O Ope legis: por obra da lei. Opere citato: obra citada ( a súa

abreviatura é op. cit.).

P Panem et circenses: pan e circo. Paradigma: exemplar. Peccata minuta: erro, falta ou pecado

leve. Per accidents: accidentalmente. Per capita: por cabeza, por persoa, por

habitante. Per fas e per nefas: polas boas e polas

malas. Per sæcula: para sempre. Per saecula saeculorum: por sempre

eternamente, polos séculos dos séculos.

Per se: por si mesmo. Persona non grata: persoa mal vista,

non grata.

Post meridiem: despois do mediodía, pola tarde.

Post mortem: despois da morte. Post scriptum: posdata, o que se engade

a unha carta xa concluída e asinada.

Prima facie: a primeira vista. Primus inter pares: primeiro entre os

iguais. Pro domo sua: en prol da propia causa

ou do seu propio proveito. Pro rata: en proporción. Propio nomine: no seu propio nome.

Q Quid pro quo: unha cousa pola outra. Quorum: número necesario.

R Rara avis: moi raro. Res non verba: feitos, non palabras. Res nullius: cousa de ninguén, sen dono.

S Si bis pacem, para bellum: se queres a

paz, prepara a guerra. Sic: así, tal cal (úsase entre parénteses

para citar un autor textualmente ou para reflectir unha transcrición fiel, aínda que o orixinal estea errado).

Sine die: sen data fixa, sen día, adiado indefinidamente.

Sine qua non: condición sen a cal non. Statu quo: no estado que, o estado en

que están as cousas. Stricto sensu: en sentido estrito. Sub iudice: pendente de resolución. Sui generis: da súa especie, do seu

propio xénero, especial, peculiar.

T Tempus fugit: o tempo voa.

89

U Urbi et orbi: á cidade e ao mundo. Ut infra: como abaixo (se di). Ut supra: como arriba (se dixo ou está escrito).

V Vade retro: retrocede. Vae victis: ai dos vencidos!

Vale: deséxoche saúde (fórmula antiga de despedida nas cartas). Velis nolis: queiras ou non queiras. Verba volant, scripta manent: as palabras voan, o escrito permanece. Verbi gratia: por exemplo. Verbum pro verbo: palabra por palabra. Vide: véxase. Viva voce: de viva voz, verbalmente. Vox populi: voz do pobo, do dominio público.

90

XI PREFIXOS E SUFIXOS 1 PREFIXOS 1.1 Algúns prefixos de orixe latina a-, ad- proximidade, dirección,

tendencia: achegar, asaltar, asentar

ab-, abs- afastamento / orixe: abxurar / aborixe

acanto- espiña: acantocéfalo anglo- inglés: anglicano ante-, ant- anterior: anteollos,

anteproxecto austro- meridional: austral avi- ave: avícola bi-, bis- dous, dúas veces: bisavó,

bilingüe brevi- breve: breviario calci- cal, calcio: calcificación calori- calor: calorífico case- queixo: caseificar caudi- cola: caudado cauli- talo: caulinar circum- ao redor: circunnavegar cis- alén de: cisalpino co-, com-, con- compañía, participación:

cooperación, comprobar, convencer

coli- intestino groso: colite contra- oposto: contradicir cruci- cruz: crucifixión de- modificación, de máis a menos ou

de arriba a abaixo: deformar, decaer, decrecer

deci- décima parte: decímetro décimo- dez: decimoquinto denti- dente: dentífrico des- negación, privación / fóra de /

intensidade: desabotoar, desherdar / descentrado / desvivirse

di- oposición: disentir dis- separación / negación: disgregar /

discontinuo duo- dous: duodécimo en-, em- movemento para dentro:

embarcar, encausar

ex- fóra de / intensidade / que foi e xa non é: excéntrico / exaltar / ex-alumno

extra- fóra de: extraordinario fármaco- medicamento: farmacoloxía gracili- delgado: gracilifoliado greco- grego: grecolatino hispano- español: hispanoamericano in-, im-, i- negación ou privación:

incivil, impaciente, ilegal infra- inferioridade, debaixo de:

infravalorado, infraestrutura inter- no medio: interurbano intra- dentro: intravenoso intro- dentro: intrometido lapide- pedra: lapidar lati- lonxe: latifundio laxi- frouxo: laxitude lepori- lebre: leporino linfo- auga: linfático linguo- lingua: linguodental magni- grande: magnicidio mani- man: manicura mili- milésimo: milímetro moto- motor: motonave multi- moito: multifunción musico- música: musicólogo olivi- oliveira: olivicultura omni- todo: omnipresente peni- case: península petro-, petri- pedra: petróglifo,

petrificar per- intensidade: perdurar pluvio- chuvia: pluviómetro pos-, post- posterioridade: posguerra,

postelectoral pre- anterioridade: prerrománico pro- en lugar de / negación /

publicación / fóra de / diante de / continuación: pronome / proscribir / proclamar / profano / propoñer / promover

91

re- repetición / intensidade / cara a atrás / contra: rearmar / reafirmar / recuar / repeler

retro- cara a atrás: retrovisor sacaro- azucre: sacáridos semi- metade / parcialmente:

semicircunferencia / semiautomático

sex- sexto: sesaxenario sexti- sexto: sextuplicar sinistro- esquerdo: sinistrocardia so- debaixo de: soportal sobre- por riba de / exceso: sobrevoar /

sobrealimentación sub-, su- debaixo / secundario:

subterráneo / subafluente

supra- arriba, máis aló: supranacional taxi- taxa: taxación trans- a través de / ao outro lado /

cambio: transiberiano / transbordador / transfigurar

tri - tres: triángulo turbo- turbina: turborreactor ultra- máis alá / exceso: ultramar /

ultracorrección valvi- valva: valviforme vermi- verme: vermífugo vice- substitución: vicecónsul vini- viño: vinicultor vite- vide: viticultura xenito- xeración: xenitor xeno- liñaxe: xenocidio

1.2 Algúns prefixos de orixe grega

a- privación, negación: amorfo, asimétrico

acro- alto: acrópole aero- aire: aeródromo agro- campo: agrónomo alo- outro: alófono ana- contra / semellanza / distinción:

anacronismo / analoxía / análise andro- home, masculino:

androcentrismo anemo- vento: anemómetro anfi- a ambos lados: anfiteatro anti- contra, oposición: antibiótico,

antinéboa antropo- ser humano: antropófago apo- afastamento, fóra de: apostatar,

apoloxía arce- xefe, superioridade: arcebispo aritmo- número: aritmética arqueo- antigo: arqueoloxía arqui- primacía, superioridade, orixe:

arquidiocese, arquiduque, arquivo

astro- estrela: astroloxía auto- propio / independente:

autobiografía / automóbil baro- pesadez, gravidade: barómetro biblio- libro: biblioteca bio- vida: biodiversidade braqui- curto: braquicéfalo cali- belo: caligrafía

cata- abaixo / totalmente / cara a / orde: catacumba / catástrofe / catecismo / catálogo

cefalo- cabeza: cefalalxia ceno- novo / baleiro / común: cenozoico

/ cenofobia / cenobio ciclo- círculo: ciclomotor cigo- unión: cigoto cim- onda: cimograma cine- movemento: cinexético clepto- roubar: cleptómano cloro- verde: clorofila condro- cartilaxe: condrite coreo- danza: coreografía cosmo- universo: cosmovisión cripto- oculto: criptografía cris- ouro, dourado: crisofobia, crisólito cromo- cor: cromatismo crono- tempo: cronómetro dáctilo- dedo: dactilografar deca- dez: decágono demo- pobo: demografía derma- pel: dermatólogo dia- separación / a través de: diacrítico /

diálogo dinamo- forza: dinamómetro diplo- dobre: diplodoco dipso- sede: dipsomanía dis- separación / contrariedade /

intensificación: disgregar / disconforme / disturbio

92

doxo- opinión, crenza: doxoloxía eco- casa / ambiente: economía /

ecoloxía eleo- aceite: eleómetro elipso- elipse: eiípsoide endo- interno: endogamia enne- nove: enneágono entomo- insecto: entomoloxía epi- sobre: epicentro ergo- forza: ergoloxía estesio- sensibilidade: estesiómetro esteto- peito: estetoscopio estomato- boca: estomatólogo estrato- leito, estendido: estratosfera estrepto- entrelazado: estreptococo estrobo- rotación: estroboscopio etero- éter: eteromanía etno- pobo, nación: etnografía eto- costume: etocracia eu- excelencia: euforia exo- fóra: exogamia extra- fóra de / moi: extraterrestre /

extrafino fago- comer: fagocitose fanero- visible: fanerógama filo- amigo de, especie: filosofía,

filoxenia fisio- da natureza: fisioloxía fono- voz: fonoloxía foto- luz: fotosíntese gastro- estómago: gastrólito glipto- gravado: gliptografía gonio- ángulo: goniómetro gono- sexo: gonorrea grafo- escribir, describir: gráfico,

grafoloxía grama- escritura: gramática halo- sal: haloide haplo- simple: haploide haxio- santo: haxiografía hélico- espiral: helicoidal helio- sol: heliocéntrico helminto- verme: helmintoide hemi- metade: hemisferio hemo- sangue: hemorraxia hendeca- once: hendecasílabo hepato- fígado: hepático hepta- setembro: heptaedro hexa- seis: hexágono hidro- auga: hidromasaxe

hiero- sagrado: hierofanta higro- humidade: higrocasia hilo- materia: hilomorfismo himeno- membrana: himenóptero hiper- sobre, moito, exceso:

hiperactividade hipno- soño: hipnose hipo- diminución ou escaseza / cabalo:

hipoacústico / hipódromo hipso- altura: hipsometría histero- útero / posterior: histerografía /

histerólogo histo- tecido orgánico: histoloxía hodo- camiño: hodómetro holo- enteiro: holocéfalo homeo- parecido: homeopatía homo- idéntico: homógrafo icono- imaxe: iconoclasta icosi- vinte: icosaedro ictero- amarelo: ictericia ictio- peixe: ictiofaxia idio- propio: idiosincrasia igni- lume: ignición iso- igual: isobara kilo- mil: kilogramo lalo- falar: lalofobia lepto- delgado: leptocéfalo logo- discurso, palabra, tratado:

logomaquia, logotecnia macro- grande: macropétalo magneto- imán: magnetófono masto- mama: mastite meco- lonxitude: mecómetro mecono- opio: meconofaxia mega- grande: megalito meso- medio: mesolítico meta- mudanza / superior: metátese /

metalingua metro- medida / útero: metrónomo /

metromanía mico- fungo: micoloxía micro- pequeno / millonésimo:

microbús / microamperio mielo- medula: mielite miio- mosca: miiocéfalo mio- menor / contracción / músculo:

mioceno / miopía / miocardio miso- aversión: misoxinia mono- un só: monoatómico necro- morto: necrófilo

93

neo- novo: neoloxía neuro- nervio: neurobioloxía noto- costas: notosaurios odonto- dente: odontólogo oftalmo- ollo: oftalmólogo óleo- aceite: oleoduto oligo- pouco: oligarquía omo- ombro / cru: omoplata / omofaxia onco- tumor: oncoloxía onfalo- embigo: onfalorraxia onico- uña: onicopatía oniro- soño: onírico onomato- nome: onomatopeico onto- ser: ontoloxía oo- ovo: ooforite opisto- posterior: opistocifose opo- zume: opobálsamo opsio- mirada: opsiómetro óptico- ollo: óptica opto- vista: optometría ornito- paxaro: ornitoloxía oro- montaña / boca: orografía / oral orto- correcto: ortografía oxi- acedo: oxálico paleo- antigo: paleografía pan- todo: paneuropeo para- proximidade / alleo: parasito /

paranoia pato- doenza: patoloxía penta- cinco: pentágono peri- arredor de: perímetro petro- pedra: petróglifo pio- pus: piorrea piro- lume: piromancia pneuma- aire: pneumático podo- pé: podólogo poli- moito: poliatómico pótamo- río: potamoloxía pro- diante: prólogo

proto- prioridade: protocolo pseudo- falso: pseudónimo psico- actividade mental: psicose ptero- ala: pterodáctilo querato- corno: queratite quilo- labio / mil: quilofaxia /

quilómetro rabdo- vara: rabdomancia rino- nariz: rinoceronte sauro- lagarto: saurólogo saxi- pedra: saxícola sidero- ferro: siderurxia sin- simultaneidade, unión: simpatía,

sintonía sofo- sabio: sofomanía somato- corpo: somatocromo talo- rebento: talofita taqui- rapidez: taquicardia tauri- touro: tauriforme taxi- colocación / teixo: taxidermia /

taxáceas tele- lonxe: televisión teleo- termo: teleoloxía telo- remate: telofase teo- deus: teoloxía termo- calor: termostato tetra- catro: tetracordo toco- parto: tocofobia topo- lugar: topografía toxico- veleno: toxicose tropo- xiro: tropismo urano- ceo: uranografía uro- ouriños / rabo: uroloxía / uromorfo xeno- estranxeiro: xenofobia xeo- terra: xeografía xeronto- vello: xerontoloxía xilo- madeira: xilófono ximno- espido: ximnospermas zoo- animal: zooloxía

2 SUFIXOS

2.1 Algúns sufixos de orixe latina

-cida que mata: homicida -cidio matar: homicidio -fero que leva: aurífero -grado avance / escala: plantígrado /

centígrado

-forme forma: cuneiforme -ísimo superlativo: grandísimo -ismo doutrina / estilo: marxismo /

dadaísmo -voro comer: carnívoro

94

2.2 Algúns sufixos de orixe grega

-alxia dor: neuralxia -andria home: poliandria -arca xefe: patriarca -arquía mando: monarquía -atra que coida: pediatra -céfalo cabeza: monocéfalo -ciclo circular, con rodas: triciclo -cracia poder: democracia -derme pel: epiderme -doxia opinión: ortodoxia -dromo carreira: hipódromo -edro cara, base: poliedro -emia sangue: anemia -fago que come: antropófago -faxia comer: antropofaxia -filia afección, amor a: zoofilia -filo simpatizante: xermanófilo -fobia medo, odio: claustrofobia -fonía transmisión: telefonía -fugo que mata: vermífugo -gamia matrimonio: poligamia -grafía describir: xeografía -grafo describir: xeógrafo -grama letra: crucigrama -ite enfermidade: hepatite -lalia fala: dislalia

-lito pedra: monólito -logo palabra, tratado: filólogo -loxía teoría: psicoloxía -mancia adiviñación: cartomancia -manía paixón: cleptomanía -oide parecido: ovoide -óleo aceite: petróleo -patía padecemento: cardiopatía -pepsia dixestión: dispepsia -plasma parte, líquido do sangue:

citoplasma -podo pé: artrópodo -pole cidade: metrópole -pótamo auga: hipopótamo -ptero ala: áptero -scopio observar: telescopio -sofía saber: filosofía -sofo sabio: filósofo -teca lugar onde se garda algo:

biblioteca -tecnia ciencia: electrotécnia -terapia cura, coidado: hidroterapia -tipia impresión: linotipia -tomía corte: anatomía -uria urea, ouriños: azoturia -xeno que xera: isíxeno

2.3 Outros sufixos

-a colectivo / de acción: gra / loita -á xentilicio: fisterrá -aca, -aco despectivo / xentilicio:

burraca, monicaco / polaca, eslovaca

-acha, -acho despectivo: ricacha, riacho

-ada, -ado temporal / colectivo / de acción / caracterizador / locativo / profesional: nortada, noviciado / rapazada, alumnado / risada, empregado / parvada / potada, canado / almirantado

-ade abstracto: amizade -ádego locativo / profesional: portádego

/ arcedianádego -aica, -aico xentilicio: galaica,

hebraico -al colectivo / caracterizador / locativo:

areal / persoal / amieiral

-alla, -allo colectivo / despectivo: poalla, borrallo / xentalla, maricallo

-ame colectivo: cordame -amia colectivo: dentamia -án caracterizador / profesional /

xentilicio: lacazán / artesán / ferrolán

-ana, -ano xentilicio: boliviana / americano

-ancha, -ancho despectivo: garrancha / ferrancho

-anga, -ango despectivo: pendanga / queridango

-ante caracterizador: argallante -ao xentilicio: burelao -ar locativo / xentilicio: bacelar /

balear -aria, -ario colectivo / locativo:

maquinaria, vestiario / herbario

95

-aría locativo: ferraría, -arra xentilicio: donostiarra -astra, -astro despectivo: politicastra,

poetastro -ato temporal / locativo / profesional:

califato / curato / clericato -ava, -avo xentilicio: eslava, iugoslavo -axe colectivo / xentilicio: equipaxe /

malgaxe -aza, -azo aumentativo: barcaza,

fumazo -ble caracterizador: comestible -choa, -chón despectivo: sabichoa,

sabichón -ción de acción: admiración -da de acción: labazada -deira, -deiro de acción / caracterizador

/ locativo / profesional: regadeira, abrideiro / casadeira, festeiro / ladeira, comedeiro / taberneira, panadeiro

-doira, -doiro de acción / locativo: pasadoiro / corredoira, miradoiro

-dor, -dora de acción / profesional / locativo: bebedor, limpadora / aviador, profesora / parador

-dura de acción / colectivo: cosedura / podadura

-e de acción: escape -ea, -eo xentilicio / de acción: europea,

arameo / copeo -echa, -echo diminutivo: gordecha,

rabecho -eda, -edo locativo: alameda, faiedo -ega, -ego xentilicio / caracterizador:

manchega, chairego / noitarega, andarego

-eira, -eiro temporal / colectivo / xentilicio / caracterizador / profesional / locativo: sementeira / carballeira, cancioneiro / rianxeira, brasileiro / preguiceira, mullereiro / adegueira, albardeiro / coelleira, floreiro

-ela, -elo diminutivo: fontela, campelo -eña, -eño xentilicio: malagueña, rifeño -engue despectivo: brandengue -ense xentilicio: lalinense

-enta, -ento caracterizador: avarenta, cinsento

-ente profesional: presidente -eño xentilicio: estremeño -ería, -erío colectivo / profesional /

locativo: pedrería, mullerío / camisería / librería

-és, -esa xentilicio: guardés, mirandesa -eta, -ete diminutivo: moceta, rapacete -eu xentilicio: xudeu -exa, -exo diminutivo / despectivo:

varexa, airexo / capexa, trapexo -ez, -eza abstracto: rapidez, baixeza -í xentilicio: safardí -ía temporal / locativo / xentilicio /

profesional: invernía / freguesía / xudía / vixía

-ica, -ico diminutivo / xentilicio / caracterizador: casica, leirico / asiática, urálico / esperpéntico

-ida, -ido de acción / locativo: arremetida, tinxido / biduído

-idade abstracto: novidade -iedade abstracto: variedade -iense xentilicio: britoniense -iente profesional: expediente -igo xentilicio: arábigo -ina, -ino xentilicio: fonsagradina,

monfortino -iña, -iño diminutivo: xentiña, libriño -inte profesional: constituínte -ise ciencia: análise -ismo caracterizador: racismo -ista profesional / caracterizador: artista

/ dentista -ita xentilicio: gabaonita -ite científico: hepatite -ivo caracterizador: progresivo -izo temporal: calmizo -ldade abstracto: lealdade -lento caracterizador: amarelento -ltade abstracto: facultade -menta, -mento colectivo / de acción:

ferramenta, armamento / adestramento

-ncia, -ncio abstracto: pronuncia, anuncio

-nco xentilicio: reusenco -ndade abstracto: trindade -ntade abstracto: vontade

96

-nte profesional: almirante -nza abstracto: fervenza -ñon xentilicio: borgoñón -o de acción: belisco -oa aumentativo: portoa -ocha, -ocho diminutivo: Pilocha,

Quicocho -oira de acción: baloira -ol xentilicio: español -ola, -olo diminutivo: camisola,

ferreirolo -ón aumentativo / de acción: portón /

rebentón -onga, -ongo despectivo: candonga,

bailongo -opa, -opo despectivo: casopa, cachopo -or de acción / profesional: relador /

cantor -osa, -oso caracterizador: cotrosa,

enganoso -ota, -ote diminutivo: mozota, cabalote -ota, -oto xentilicio: cairota, miñoto -oupa, -oupo despectivo: casoupa,

cachoupo

-rdade abstracto: liberdade -sión de acción: confesión -sor de acción: defensor -stade abstracto: tempestade -sura de acción: clausura -tarra xentilicio: bilbotarra -tor profesional / de acción: lector /

inventor -tude abstracto: escravitude -tura de acción: escultura -uca, -uco diminutivo / despectivo:

becerruca, fachuco / mulleruca, mazuco

-ucha, -ucho diminutivo / despectivo: Carmucha, Pacucho / leirucha, cuartucho

-uda, -udo caracterizador: tetuda, cabezudo

-ume colectivo: graxume -ura abstracto: bravura -uxa, -uxo diminutivo: babuxa, airuxo -uza, -uzo despectivo: xentuza, fachuco -zo de acción: cobadazo

97

XII OS SIGNOS DE PUNTUACIÓN

Os signos de puntuación son uns elementos que nos permiten indicar as pausas e mais o sentido do discurso. A súa función é a de estruturar o texto, establecendo xerarquías entre os compoñentes sintácticos. Para unha axeitada interpretación da mensaxe escrita cómpre que a puntuación sexa correcta, xa que é o elemento esencial, o que lle permite ao lector comprender aquilo que se lle quere transmitir.

Normalmente, trátase dunha cuestión en que se respira certa flexibilidade, aínda que hai que ter presentes as regras fundamentais que prescriben as Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, así como as diferentes gramáticas e ortografías da nosa lingua. 1 O PUNTO (.)

Trátase dun dos signos de puntuación fundamentais (ao igual ca a coma), que indica unha pausa ao final de calquera enunciado. Divide o texto en oracións con sentido completo. Remata calquera clase de texto: frase, oración, parágrafo, capítulo. Este signo sempre vai unido á palabra anterior, sen deixar ningún espazo coa forma que o precede, mais si a continuación. Tras o punto escríbese sempre con letra maiúscula, agás que se trate dunha abreviatura. 1.1 Tipos de puntos

–Punto e seguido. Usámolos para separar oracións con certa unidade dentro dun mesmo parágrafo. –Punto e á parte. Empregámolos para separar parágrafos con ideas ou contidos diferentes. A continuación, a nova liña do parágrafo comezará cunha sangría –Punto e final. Usarémolo para indicar o peche dun texto, ou unha parte deste, como capítulo, sección, anexo etc.

1.2 Usos do punto

–Nas abreviaturas.

Vde., Sra., dpto., S.L. –No abreviamento dos nomes de persoas, tras as iniciais dos nomes e dos apelidos.

H. G. Wells (Herbert George Wells) –Nas horas e minutos, como separación entre a hora e os minutos.

A lectura do pregón da festa foi ás 12.30 h. –Nas datas para separar o día, o mes e o ano.

03.09.2009

98

–Nas cantidades de máis de catro díxitos, aínda que se recomenda deixar un espazo e dividilas de tres en tres.

25.259.367, pero mellor 25 259 367 –Para expresar unha multiplicación empregaremos un punto a media altura, ou se se prefire a letra xe (x).

5 · 6 = 30 ou 5 x 6 = 30 1.3 Non se usa o punto

–Tras os signos de interrogación (?) e de admiración (!)

*E onte fuches á festa?. E onte fuches á festa? *Aquilo foi incrible!. Aquilo foi incrible!

–Tras os puntos suspensivos

*O que hai que ver.... O que hai que ver…

–Tras o punto abreviativo se coincide co final da oración

*Tes que me traer un lapis, uns folios, uns rotuladores etc.. Tes que me traer un lapis, uns folios, uns rotuladores etc.

–Con siglas, acrónimos e símbolos

*N.I.F. (NIF), *R.e.n.f.e. (Renfe), *m³. (m³) –Para separar os anos

*Naceu en 1.978 Naceu en 1978

–Para separar decimais de números enteiros

*O 78.69 % da poboación está de acordo coa xestión da asociación. O 78,69 % da poboación está de acordo coa xestión da asociación.

–Para separar as cifras dos números de teléfono e dos números de documentos

*669.359.267 669 359 267

99

*DNI 76.597.236-F DNI 76 597 236-F

–Ao final de títulos e epígrafes

*2.1 Capítulo 3. *2.2 Capítulo 4. 2.1 Capítulo 3 2.2 Capítulo 4

–Despois do título e do subtítulo dunha obra (literaria, ensaística, artística etc.) se aparece citado de maneira independente e non inserido nun texto máis amplo

*No libro Aires da miña terra. recóllense tres composicións premiadas de Curros nun certame literario. No libro Aires da miña terra recóllense tres composicións premiadas de Curros nun certame literario.

–Os elementos dunha enumeración

*O invitado contounos varias historias: Anxo, ou o demo reencarnado. Fuco, o anano da vila. A princesa dos mortos. O Xanciño, un paifoco máis. O invitado contounos varias historias: Anxo, ou o demo reencarnado; Fuco, o anano da vila; A princesa dos mortos; O Xanciño, un paifoco máis.

–Tras os datos (nome, apelido, enderezo etc.) que aparecen en liñas independentes nas cabeceiras das cartas, nas tarxetas de visita etc.

*Antón Pérez Fernández. Rúa Galicia, n.º 8. Padrón. Antón Pérez Fernández Rúa Galicia, n.º 8 Padrón

–Os títulos de cadros, gráficos, táboas e figuras, ao igual ca os textos inseridos neles –Tras un titular, un antetítulo e nos pés de foto das noticias xornalísticas (trátase de elementos breves e individualizados)

2 A COMA (,) Xunto co punto, trátase dun dos signos de puntuación fundamentais na redacción. Emprégase para indicar unha pausa máis breve, o que permite dividir unha oración en segmentos máis pequenos. Ao igual ca o punto, gráfase unida ao elemento que o precede, mais a continuación déixase un espazo co seguinte.

100

Presenta un uso frecuente, pero quizais sexa tamén o signo máis complicado de empregar, xa que moitas das pausas que introduce son relevantes sintacticamente, é dicir, a presenza ou ausencia dunha coma pode levarnos a unha interpretación ou outra dunha oración.

O neno, moreno, come pouco. O neno moreno come pouco.

2.1 Usos da coma

−Na enumeración de elementos nun texto corrido

No barrio viven galegos, marroquís, romaneses, alemáns e portugueses. −Para introducir incisos

Envíolle, tal e como acordaramos hai dous días, os resultados da enquisa de comerciantes.

−Nas construcións que presenten a conxunción copulativa nin máis de dúas veces

Nin Pedro, nin Xoán nin ti podedes faltar máis ás aulas. −Para separar conxuncións, locucións e expresións aclaratorias

Os rapaces quedáronse durmidos, non obstante, conseguiron chegar a tempo.

−Ante conxuncións e locucións conxuntivas adversativas (pero, aínda que, agás que etc.), consecutivas (así que, de xeito que etc.), causais (posto que, xa que, dado que, pois etc.), concesivas (aínda que, malia que etc.) e condicionais (se)

Estudou moito para o exame, pero non aprobou. O presidente amosouse interesado coa proposta, de xeito que prestará todo o seu apoio. O cativo chegou tarde á piscina, posto que o autobús chegou atrasado. Intentou gañar o concurso, aínda que sabía que era moi complicado. Para o xoves irei á Coruña, se non chove.

−Nas oracións de relativo explicativas

O neno, polaco, ten mellor dominio das linguas. Os traballadores, que estiveron un mes de folga, lograron que as súas queixas se solucionasen.

−Tras adverbios, locucións, conxuncións etc. e demais elementos que permitan estruturar un texto

Xeralmente, as festas da vila son a segunda semana do mes de setembro.

101

Por unha banda, podemos facer a presentación do libro e, por outra banda, podemos comercializalo nas tendas no mesmo día.

−Nas oracións subordinadas de participio

Rematado o período de solicitudes, comezará a selección de candidatos. −Cos vocativos

Andrea, tes que vir o próximo luns. Deberías vir, Andrea, o próximo luns. Ter que vir o próximo luns, Andrea.

−Despois das abreviacións, se é necesario

Foi á tenda a mercar mazás, laranxas, peras etc., pero esqueceu o pan. −Na elisión dun verbo na oración se este queda sobreentendido

Tes que entregar os impresos na secretaría do concello e o resto da documentación, [tes que entregala] no rexistro.

−Nos cambios da orde habitual dos elementos dunha oración

Logo de ver os correo electrónico, saíu a tomar un café. −Para separar os nomes de lugar das datas nas cartas, formularios etc.

Tomiño, 26 de agosto de 2009 −Para separar nos enderezos o nome da vía do número do andar

rúa da Auga, n.º 24, 1º B −Nas relacións alfabéticas de nomes de persoa ou de lugar e mesmo noutras relacións alfabéticas

Matínez Sousa, Ánxeles Rosal, O bitácora, caderno de estatística, aplicacións da

−Entre o nome propio dunha persoa e o seu alcume, aínda que é opcional

Afonso X, o Sabio ou Afonso X o Sabio −Nas cartas e nos discursos despois do saúdo inicial e tamén despois da despedida

Cumprimentos cordiais, Atentamente,

102

Cordialmente, −Na separación dos números decimais dos enteiros

O 15,70 % dos accionistas están descontentos coa xestión

2.2 Non se usa a coma

−Para separar o suxeito do predicado e o complemento directo ou núcleo do seu modificador

*Os xogadores, chegaron onte ao aeroporto de Vigo. Os xogadores chegaron onte ao aeroporto de Vigo. *Os nenos recibirán, un agasallo. Os nenos recibirán un agasallo. *Converteuse nunha campaña, moi interesante. Converteuse nunha campaña moi interesante.

−Nos incisos marcados por parénteses

*Sería conveniente redactarlle un escrito (un documento), para informalos da campaña. Sería conveniente redactarlle un escrito (un documento) para informalos da campaña.

–Antes da locución pronominal etc., xa que a conxunción copulativa e vai incluída no latinismo

*Os aspirantes ao posto de traballo presentaron o currículo, o DNI, os cursos feitos etc. Os aspirantes ao posto de traballo presentaron o currículo, o DNI, os cursos feitos etc.

−Tras o encabezamento dunha carta (en galego empréganse os dous puntos)

*Prezado Gonzalo, Prezado Gonzalo:

−Nas sinaturas despois do cargo

*a secretaria, a secretaria *a alcaldesa, a alcaldesa

103

−Entre as cantidades redactadas en letra

*douscentos, corenta e catro mil, oitocentos, vinte e catro douscentos corenta e catro mil oitocentos vinte e catro

−Na separación das horas dos minutos

*A reunión comezará ás 17,00 h. A reunión comezará ás 17.00 h.

−Nos apartados de correos, leis, decretos

*apartado, 36770 apartado 36770 *lei, 4/1985 lei 4/1985

−Nas cubertas dos libros se o título se escribe antes ca o nome do autor

*Historia da lingua galega, escrita por Ramón Mariño Paz Historia da lingua galega escrita por Ramón Mariño Paz

3 OS DOUS PUNTOS (:)

Indican unha pausa moi breve no discurso, intermedia entre o punto e a coma, pero cunha función sintáctica moi concreta: a de introducir unha explicación ou unha aclaración do que se dixo antes.

Ao igual ca o punto e a coma, este signo gráfase ao carón do elemento que o precede. A continuación a palabra que lle segue pode ir en maiúscula ou en minúscula, dependendo do caso. Irá en minúscula se o texto que lle segue vai na mesma liña, agás que se trate dun nome propio ou dunha cita que comece por maiúsculas. En cambio, irá en maiúsculas se vai á parte, salvo se se trata de listaxes de elementos dispostos en vertical. 3.1 Usos dos dous puntos

−Nas enumeracións

Os aspirantes deberán presentar: o DNI, o currículo e mais o título de licenciado.

−Nos documentos administrativo despois de fórmulas prefixadas, do estilo CERTIFICO:, SOLICITO:, DECLARO: etc.

Francisco López López, secretario de Monte Limpo, CERTIFICA: Que durante este verán non se rexistraron incendios na costa pontevedresa.

104

−Nos encabezamentos de cartas

Prezada María: −Na introdución de citas textuais

Xa Castelao dicía isto sobre os cruceiros: «Onde hai un cruceiro houbo sempre un pecado, e cada cruceiro é unha oración de pedra que fixo baixar un perdón do Ceo, polo arrepentimento de quen o pagou e polo gran sentimento de quen o fixo».

−Como símbolo da división e mais nas escalas empregadas nos mapas e planos

6 : 2 = 3 ou 6 / 2 = 3 Escala 1 : 15 000

3.2 Non se usan os dous puntos

−Nas referencias horarias e nas datas

*O horario do local é de 9:30 – 14:00 h. O horario do local é de 9.30 -14.00 h. *19:09:2009 19.09.2009

−Para separar o verbo do atributo e dos complemento directo, indirecto e circunstancial

*A mascota de Pedro é: un paxaro coas plumas vermellas e brancas. A mascota de Pedro é un paxaro coas plumas vermellas e brancas. *Os arquitectos entregaron: o plano das novas vivendas. Os arquitectos entregaron o plano das novas vivendas.

4 O PUNTO E COMA (;)

Trátase dun signo de puntuación intermedio entre o punto e a coma. Introduce unha pausa maior ca a coma, pero menor ca o punto. Ao igual ca os outros signos de puntuación, gráfase unido co elemento que o precede, deixando un espazo co elemento que vén a continuación, que ademais se escribirá en minúscula. O seu uso é moi subxectivo. 4.1 Usos do punto e coma

−Nas enumeracións que conteñan comas internas

105

Ao certame literario asistiron: a alcaldesa, María Fernández; o concelleiro de Cultura, Antón González; o presidente da ANPA, Agustín López e o director do centro, Pedro Pereira.

−Nas enumeracións en vertical para separar os seus elementos

Datos persoais: – nome e apelidos; – estudos, profesión e experiencia laboral; – enderezo; – número de teléfono; – enderezo electrónico.

−Ante construcións adversativas se introducen frases longas que, á súa vez, conteñen tamén comas

O concelleiro autorizou a construción da vía, coas súas beirarrúas e beiravías e mais os seus sumidoiros, co visto bo de toda a corporación; non obstante, algúns veciños consideran que iso non é suficiente.

−Nas oracións longas, pero estreitamente relacionadas

A cuestión da verdade na historia ten xerado unha restra de confrontacións; dende a época clásica, ata a época máis recente, en que se chegou a cuestionar todo o dito ao longo da nosa existencia.

5 OS PUNTOS SUSPENSIVOS (...)

Trátase dun signo formado sempre por tres puntos, que se grafan seguidos coa palabra que o precede. Indican unha pausa longa ou mesmo pechan un enunciado, pero indican que o discurso quedou en suspenso. 5.1 Os usos dos puntos suspensivos

−Nas enumeracións que quedan incompletas

Á presentación do libro acudiron personalidades de todo tipo: políticos, escritores, xornalistas…

−Para marcar a ausencia dunha parte de texto coñecida que se sobreentende

Quen con ferro mata… −Para expresar estados tales coma dúbida, temor, emoción, intriga, interese, sorpresa etc.

Penso que o resultado das enquisas foi negartivo… Pero non sei, teño as miñas dúbidas.

106

−Para marcar nunha cita que un fragmento se suprimiu. Neste caso inclúense dentro duns corchetes

O decreto contemplaba que: «se debería establecer un control xurídico e administrativo […] para evitar que a poboación tivese que pagar cos atrasos».

6 OS SIGNOS DE INTERROGACIÓN (?) E DE ADMIRACIÓN (!)

Mediante os signos de interrogación e exclamativa indícase na lingua escrita unha entoación interrogativa e exclamativa, respectivamente. Dende a reforma de 2003, en galego só se empregan estes signos ao final do enunciado. Con todo, poderase empregar tamén ao inicio naqueles contextos en que a súa lectura resulte ambigua. Non debemos esquecer que despois destes signos nunca se pode empregar o punto, aínda que si outros signos, coma a coma, os dous puntos etc. En función disto, usaremos a continuación maiúscula ou minúscula. 6.1 Usos da interrogación

–Nos enunciados interrogativos, que, polo xeral, van introducidos por unha partícula interrogativa. Na lingua oral tería unha entoación interrogativa.

Cantos proxectos urbanísticos hai este mes? Con quen fuches hoxe?

–Nas preguntas retóricas, é dicir, naquelas nas que non se agarda a resposta

A que non sabes o que me pasou onte? Caín polas escaleiras abaixo. –Nos dicionarios e enciclopedias para sinalar a falta dun dato ou a dúbida con respecto a algunha información que se achega

Os Milagros de Nuestra Señora (1260?) escribiunos Gonzalo de Berceo.

6.2 Usos da admiración

–Para manifestar unha emoción (sorpresa, emoción, dor, desprezo, admiración etc.)

Pero que servicial me es cando queres! Ai ho! Seica me tomas por parvo ou que!

–Naqueles casos en que se grafa entre parénteses, preténdese manifestar dúbida, ironía, sorpresa etc.

Para el pagar 150 € por unha semana nun cruceiro é moi caro (!) –Nas obras literarias podemos empregar varios signos de admiración seguidos

Acudídeme!!! Que afogo!!!

107

7 OS SIGNOS AUXILIARES 7.1 As parénteses e os corchetes (( ) [ ])

Son un tipo de signos que serven para inserir incisos ou aclaracións nun enunciado. Polo xeral, trátase dunha información adicional da que podemos prescindir, pero engade máis datos ao enunciado. 7.1.1 Usos das parénteses

−Na introdución de incisos e aclaracións que non están integrados nel sintacticamente

O novo Goberno prometeu unha política económica baseada na auteridade (quizais fose o máis sensato).

−No desenvolvemento de siglas e acrónimos ou mesmo as propias formas abreviadas

A EGAP (Escola Galega de Administración Pública) vén de presentar un novo seminario. O produto nacional bruto (PNB) presentou uns datos sorprendentes en 2008.

−Para indicar a procedencia dun fragmento literario, dunha cita textual etc., como por exemplo o título ou o nome do autor

«Penso, logo existo» (Descartes, Discurso do método) −Para introducir unha duplicidade de lectura dunha mesma palabra ou sintagma nun texto

Cómpre que o(s) usuario(s) indique(n) a seu destino. A (in)conveniencia da obra vai depender das necesidades dos cidadáns.

−Para aclarar o significado dunha palabra ou sintagma

«Cogito ergo sum» (Penso, logo existo) O petróleo (ouro negro) estase a converter nun ben escaso.

−Para introducir datos, tales como as datas de nacemento e defunción, lugar de orixe etc.

Federico García Lorca (1898 – 1936) escribiu en galego sete poemas. −Para indicar remisións a partes do mesmo documento ou a outros documentos, coma apartados, índices etc.

No índice do libro (vid. páxina 174) podemos ver unha listaxe de todo o temario.

108

Segundo a enquisa, o 89 % dos entrevistados están de acordo coa xestión municipal (fig. 23).

−Para introducir unha enumeración detallada relacionada coa palabra ou sintagma anterior

Froito desas viaxes por África (Exipto, Trípoli, Rabat, Dakar…) foi a miña formación coma persoa.

−Para introducir anotacións teatrais

Estevo. (Botando a man á carteira) Canto che debo, Ana?

7.1.2 Uso dos corchetes

–Para introducir texto ou cifras nun texto encerrado entre parénteses

Para poderes edificar nese terreo primeiro deberás consultar no concello a ordenanza (Plan Xeral de Ordenación Municipal [PXOM]).

–Para omitir, por vontade propia, unha parte dunha cita textual. Empregaremos tamén os tres puntos

Segundo os arquitectos, «a obra converterase nun feito senlleiro non só no concello, senón tamén na comarca [...]».

–Para indicar, xunto coa mención sic, que un erro se transcribe tal cal aparece no orixinal

Púxose en contacto coa concellalía [sic] de cultura. –Para desenvolver palabras que aparecen abreviadas (abreviaturas ou siglas)

P[roduto] N[acional] B[ruto] –Para inserir unha nota nun texto doutro autor

Felipe González [ex-presidente do Goberno] manifestou o seu apoio a J. L. Zapatero.

–Na reprodución de versos cando un deles non colle enteiro na mesma liña

Erguede, dixo Safo, máis alto o teito para min, o esposo, porque vou entrar dacabalo no tálamo [e no escuro

–Nas transcricións fonéticas

Non é o mesmo [‘bola] ca [bOla]

109

7.2 O guión 7.2.1 Uso do guión curto (-)

–Na unión de palabras compostas formadas por dous adxectivos ou substantivos aínda non fixadas na lingua ou por palabras complexas

Político-social, nor-noroeste –Nalgúns estranxeirismos incorporados ao galego

best-seller, feed-back, big-bang, wáter-polo –Nas palabras que teñen como primeiro elemento o adverbio non

non-agresión, non-violencia –Para partir as palabras a final de liña

estra-/da algu-/nha

–Para unir a variante alomórfica do artigo co adverbio u, coas formas verbais e cos pronomes nos, vos e lles

U-lo decreto 12/1999? Contóuno-la verdade

–Na delimitación de datas e períodos

26-09-2008 1926-2003

–Na unión de dous substantivos en que o guión ten un valor relacional, equivalendo a unha preposición ou conxunción

Partido Celta-Pontevedra Relación calidade-prezo Dicionario galego-italiano

–Na designación de datas singulares, nomes de estradas e autoestradas etc.

O 11-M quedou marcado para os españois coma un día tráxico. –Nos números de páxina para indicar que quedan comprendidos entre eses dous números

Debedes ler as páxinas 26-59 para a semana que vén.

110

7.2.2 Uso do guión longo (–)

–Nos diálogos

–Ao final fuches á festa? –Pois claro que fun. E paseino xenial.

–Nos enunciados para marcar un inciso. Neste caso, o seu uso é similar ao das comas

Os presentes no certame –tanto os seleccionados como os suplentes– aplaudiron as obras gañadoras.

–Nas enumeracións que se colocan en parágrafo á parte

Os obxectivos que se pretenden acadar coas obras son os seguintes: –mellorar a calidade viaria da zona, –mellorar a seguridade dos viandantes, –dotar a zona duns recursos necesarios.

–Nas bibliografías

Casares, C. (1987): Os mortos daquel verán. Vigo: Galaxia. –(2002): O sol do verán. Vigo: Galaxia.

7.3 A barra (/) 7.3.1 Uso da barra

–Nas leis, decretos, resolucións etc.

Lei 13/2006 do benestar –No tratamento non sexista do xénero e nos seus dobretes

señor/señora, prezado/a –Na poesía para separar os versos que se dispoñen na mesma liña

Que din os rumorosos / na costa verdecente / ao raio transparente / do prácido luar

–En lingüística para representar as transcricións fonolóxicas

O fonema /b/ –Nas datas para separar o día, o mes e o ano

26/06/2009

111

–Nalgunhas abreviaturas

Vive na r/ do Castro s/n. –Como símbolo de división e porcentaxe

60 km/h 36 / 6 = 6

7.4 O apóstrofo (‘) 7.4.1 Uso do apóstrofo

–Para representar a contracción das preposicións de e en co artigo inicial dalgúns títulos de obras ou publicacións

Iso lino n’O lapis do carpinteiro. Saíu publicado n’A Nosa Terra.

–Na representación la lingua oral ou dialectal

vans’emborrachar

7.4.2 Non se usa o apóstrofo

–Nas cifras para expresar os decimais

*63’15 (63,15) –Nos plurais das siglas, xa que se tratan de formas invariables

*as PEME’s (as PEME) –Na supresión do millar e dos centos na expresión do ano, das décadas e dos séculos. O mesmo acontece coas denominacións dos eventos

*Nos anos ’20 e ’30 do século pasado... (Nos anos vinte e trinta do século pasado...) *A arte flamenga do ‘700 (A arte flamenga do 1700) *Barcelona ’92 (Barcelona 92)

112

XIII A NUMERACIÓN 1 A NUMERACIÓN ARÁBIGA E A NUMERACIÓN ROMANA

A numeración romana estaba formada por sete letras maiúsculas, cada unha delas cun valor, que se combinaban entre si para expresar unha cantidade.

I 1 V 5 X 10 L 50 C 100 D 500 M 1000

Os números romanos representan tanto números cardinais como ordinais, pero

sen variaren nunca a súa grafía.

capítulo I (capítulo un ou capítulo primeiro) • Usos da numeración romana

–para numerar os séculos máis os milenios

século X, século XVIII, milenio II –para numerar a edición dun congreso, xornada, un acto deportivo etc.

VII Encontros para a normalización lingüística XIX Edición da Festa do cabaqueiro

–nos nomes de reis e papas (para podelos distinguir doutros que teñen o seu mesmo nome)

Xoán Carlos I, Henrique IV, Carlos V Xoán XXIII, Pío VI,

–para numerar libros, volumes, tomos, partes, capítulos, cantos, odas etc.

O canto II d’O Divino sainete comeza así: «—Mestre Farruco!... ¿Él é certo? ¿Tí aquí? ¡Nunca Dios me dera!» O fragmento ese telo no capítulo II

–para numerar as estradas nacionais

N-I, N-IV

113

Hai tamén unha serie de casos en que se empregan os números romanos en minúscula, aínda que non se recomenda este uso. –en esquemas numerados

i. A época medieval ii. Os séculos escuros iii. O Rexurdimento

–na numeración das páxinas dos prólogos

páxina iii, páxina xxii

• Numeración arábiga

No resto dos casos emprégase a numeración arábiga 2 A GRAFÍA DOS NUMERAIS • A separación en grupos de tres cifras

Coa finalidade de facilitar a lectura dos números, pódense separar as cifras de tres en tres (contadas a partir da coma decimal, se a houber, en ambos os sentidos). Recoméndase prescindir do uso do punto en favor dun espazo fino.

23 965 35 698 599 2 369 593 259

Hai unha serie de casos en que nunca se pode empregar un punto nin un espazo:

–Nas cifras formadas unicamente por catro cifras (con ou sen decimais).

Gañou 3600 euros nun xogo de azar –Na numeración das páxinas.

páxina 1058 –Na expresión dos anos.

ano 1492, ano 2009 –Nos números de artigos, decretos ou leis.

Regulamento europeo 38/2001, Real decreto 197/2009, Lei 25/2007

114

• A separación da parte enteira da decimal

A normativa internacional establece que, nos números escritos en cifras, a parte enteira se debe separar da decimal a través dunha coma e nunca por medio dun apóstrofo.

69,694 e non *69’694 3,1416 e non *3’1416

• A escrita das décadas e dos anos

En galego é incorrecto o emprego do apóstrofo para expresar os anos, as décadas e os séculos. O correcto é ou ben escribir o ano con letras ou ben recorrer á forma plena do ano.

Nos anos setenta produciuse a modernización da industria española (e non *Nos anos ’70 produciuse a modernización da industria española)

3 A NUMERACIÓN EN CIFRAS E EN LETRAS • Empregamos cifras

–Nas cantidades superiores a dez, sobre todo cando se trata dunha cantidade exacta.

Tocoulles un premio de 500 euros. Nesa zona hai unhas 15 cafetarías.

–Nas listas en que se ofrece unha numeración de elementos.

Para esta actividade precisamos: –1 cartolina –1 barra de cola –3 folios –15 lapis de cores

–Nas porcentaxes e nas operacións aritméticas así como en fórmulas.

58 % 5 + 9 = 14 CO2

–Nos números cardinais dos textos oficiais, artigos, páxinas, rúas, prazas, inmobles etc.

Real decreto 197/2009. Ese personaxe vive no n.º 28 da rúa Arxentina. O libro que lin durante as vacacións tiña 178 páxinas.

115

–No día do mes, nos anos das datas e das persoas.

Tomiño, 15 de setembro de 2009. Ela xa fixo 36 anos a semana pasada.

–Nos números de teléfono.

986 694 369 681 364 159

–Nas coordenadas espaciais.

42º de latitude norte e 13º 16' de lonxitude oeste. –Nas cantidades que acompañan algún símbolo.

O seu coche acada os 180 km/h. O lume do verán de 2008 arrasou con 250 ha de monte galego.

–Nas expresións horarias

Mañá sairemos do centro ás 15.30 horas.

• Empregamos letras

–Nas cantidades temporais (horas, días, meses, anos etc.).

Chegou tarde ao encontro catro horas. Eran as doce da noite cando espertou. Haberá cousa duns vinte minutos aconteceu o atraco ao banco.

–Nos números do un ao nove e nos números cen, mil, millón, billón, trillón etc.

Con dúas barras de pan chéganos para pasar o día. Os beneficios da empresa situáronse este ano en nove millóns de euros.

–Nas cantidades aproximadas.

Ao convite do sábado acudiron arredor dunhas trescentas persoas. –Nas cantidades en posición inicial absoluta.

35 tomiñeses achegáronse onte ao concello para ver o inventario de camiños.

–Nas cantidades acompañadas da palabra vez ou veces.

Tivo que corrixilo tres veces.

116

–Nas décadas.

Na década dos setenta produciuse o boom do turismo.

117

XIV RECURSOS TIPOGRÁFICOS DIACRÍTICOS 1 LETRA REDONDA

A letra redonda é o tipo de letra que se emprega con frecuencia na elaboración dos textos. As abreviacións (abreviaturas, acrónimos, siglas e símbolos) deben ir sempre neste tipo de corpo. 2 LETRA CURSIVA

A letra cursiva emprégase dentro dun texto para resaltar ou destacar unha letra, palabra, frase ou parágrafo escrito en letra redonda. Se temos un texto escrito en cursiva e queremos destacar algo nel, pois empregaremos a redonda ou as comiñas. 2.1 Usos da cursiva

–Os títulos de producións artísticas completas e de publicacións.

Mareas vivas O lapis do Carpinteiro, de Manuel Rivas Carme, de G. Bizet Espiral, de Luar na lubre A Nosa Terra

–Os nomes propios que individualizan certas realidades (monumentos, medios de transporte, obxectos moi coñecidos nun ámbito concreto etc.).

o Titanic o Big Ben

–As letras, palabras e frases que introduce o editor en edicións críticas e que non pertencen ao texto orixinal. –Os sobrenomes ou alcumes de persoas.

o Milhomes Bruce Springsteen, o Xefe

–Os nomes científicos.

Quercus petraea (carballo albariño) Castanea sativa (castiñeiro común)

–As palabras, frases e locucións non normativas e mais os latinismos.

locus amoenus, forum, dossier, guiris, fashion

118

–As citacións de documentación xurídica.

A Lei de normalización lingüística de 1982 di no artigo 1 o seguinte: O galego é a lingua propia de Galicia. Tódolos galegos teñen o dereito de coñecelo e de usalo.

–Nos usos metalingüísticos das palabras.

En galego non é correcto acera, senón beirarrúa –As palabras que remiten a unha entrada alfabética dun dicionario ou enciclopedia dende calquera outra obra.

v. DRAG 3 LETRA GROSA

Emprégase para destacar tipograficamente unha letra, unha palabra, unha frase ou mesmo un parágrafo dentro dun documento. Non se debe abusar do seu uso, xa que queda restrinxida a uns cantos casos:

–Nos nomes dos títulos, capítulos, epígrafes.

Capítulo I. O galego na Idade Media –Nos titulares e subtítulos e nos sumarios e ladillos dos xornais e revistas.

A Nosa Terra abría co seguinte titular: Os gandeiros trasladan as protestas a Santander.

–nos nomes de persoas, palabras ou sintagmas que se queren resaltar nas reportaxes e artigos de revistas e xornais.

O vindeiro xoves reuniranse os representantes do G-20 en Madrid para tomar medidas contra o cambio climático, unha cuestión que cada vez importa máis no mundo occidental.

4 AS VERSALETAS

É un tipo de letra que presenta uns usos moi limitados na escrita. Con todo, débense empregar nos seguintes casos, que se enumeran a continuación.

–Nas referencias a séculos.

No século XV chegou Colón a América. Aires da miña terra é unha obra do século XIX.

119

–Nas fórmulas verbais resolutivas dun texto administrativo.

CERTIFICO, DECLARO, RESOLVO, INFORMO etc.

–Nos apelidos dos autores nas bibliografías.

GONZÁLEZ REI, B. (2004): Ortografía da lingua galega. A Coruña: Galinova Editorial.

–Na mención a unha obra na súa forma reducida ou ao mencionar a propia obra dentro dun libro, sempre e cando se traten de textos contextualizados.

Nunca está demais que os galegos teñamos na casa un DRAG. –Nas siglas.

O Consello da Cultura Galega (CCG) presentou en Santiago unhas xornadas sobre filosofía.

–Na numeración romana, agás cando encabeza o título dun evento ou cando forma parte do nome dun personaxe histórico.

Volume V da enciclopedia Ir Indo VIII Festa do lagosta da Guarda Afonso X, Fernando V

–Nos nomes dos personaxes das pezas teatrais.

ANDRUCO: E logo, foi moita perda? FERNANDO: Non, ho. Ao final foi un nada

–A palabra artigo nos textos legais e estatutarios naqueles casos en que se emprega como título, tanto se aparece na súa forma plena como abreviada.

ARTIGO 2 1. O territorio de Galicia é o abranguido polas actuais provincias da Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra.

–Nos étimos das palabras.

táboa > TABULA(M) año > AGNU(M)

5 AS COMIÑAS

Son un tipo de signo auxiliar que pode presentar varias formas, tales coma as latinas (« »), inglesas (“ ”), as simples (‘ ’), as angulares (< >) e as mecanográficas sinxelas (' ') ('' ''). Entre este abano de posibilidades as que se recomendan son as latinas (« »), xa que son as máis tradicionais.

120

A súa función principal é a de destacar unha palabra, frase ou texto para indicar que se trata dunha cita textual ou que o fragmento situado entre elas designa un uso especial (metalingüístico, irónico etc.).

No uso das comiñas establécese unha xerarquía. En primeiro lugar están as latinas. Se se pretende inserir comiñas nun texto que vai entre comiñas latinas empregaremos as latinas. E finalmente, se estamos ante un texto con comiñas latinas, que, á súa vez, leva no seu interior comiñas inglesas, empregaremos as simples.

Estevo dixo que: «As noticias sobre o estado do medio ambiente “deixaban claro que os ‘países ricos do planeta’ deberían contribuír de xeito directo a reducir os gases de efecto invernadoiro” para evitar así que a desaparición da capa de ozono continúe avanzando».

5.1 Uso das comiñas

–Para reproducir citas textuais, tanto orais como escritas, salvo que ocupen máis de cinco liñas (neste caso irían nun parágrafo á parte).

María Xosé Queizán dicía que: «O Ensino é o principal axente de transformación dunha sociedade. Os grandes logros da sociedade actual, os que condicionan en primeiro lugar a modernización e a democracia do país, son a Sanidade pública e o Ensino público».

–Para reproducir os títulos de artigos de publicacións periódicas e de fragmentos ou partes dun libro, os capítulos ou episodios de series televisivas, os títulos de poemas e cancións e os nomes de coleccións editoriais.

A editorial Xerais vén de incluír un novo título dentro da colección «Fóra de xogo».

–Os títulos de conferencias, mesas redondas, relatorios e discursos.

Xaime Subiela ofreceu en febreiro o relatorio sobre «A glotopolítica de Galicia».

–Os lemas, slogans, nomes de campañas etc.

«E logo!» –Para destacar o valor irónico ou de dobre sentido dunha palabra ou dun sintagma.

O noso equipo «esnaquizou» por completo a defensa do equipo rival. –Para encerrar palabras ou sintagmas que explican o significado doutra forma.

O substantivo cesamento designa a «acción e efecto de cesar».

121

XV SINTAXE 1 A COLOCACIÓN DO PRONOME PERSOAL ÁTONO

Trátase dun aspecto da lingua que se atopa nun estado un tanto descoidado, sobre todo nos últimos tempos e mais no ámbito urbano, pero é un elemento importante dentro do noso idioma.

A posición do pronome persoal átono (tanto o complemento directo como o complemento indirecto) é posterior ao verbo (énclise) na oración simple e na principal das subordinadas.

Explicoumo el. Leuno na cafetaría. Comentoullo na sala de xuntas. Díxome que a súa intención era boa.

Con todo, só en determinadas ocasións se traslada o pronome para a posición anterior ao verbo (próclise), motivadas pola presenza de determinadas partículas. Non obstante, nunca un pronome (ou clítico) pode iniciar un enunciado, frase ou oración.

Non lles deron o que querían. Dixéronlles que o documento se atopaba no rexistro (*Lles dixeron que o documento se atopaba no rexistro) Déixasme un lapis? (*Me deixas un lapis?) Dígocho e repítocho (*Cho digo e cho repito) No entanto, podemos presentar unha serie de regras en que o pronome vai

anteposto, que son as que se amosan á continuación.

–En oracións simples negativas (non, nin).

Non llo dixen por precaución. Nin llo dei nin llo darei.

–Con algúns indefinidos, coma algo, nada, alguén, ninguén, ambos, entrambos, bastante, calquera, mesmo, todo…

Ninguén o fixo. Mesmo o taxou el.

–Con determinados adverbios, coma acaso, case, incluso, quizais, seica, xa, só…

Seica o rompiches ti. Acaso o dubidas?

–Con algúns adverbios temporais, coma aínda, axiña, cedo, tarde, deseguida, enseguida, sempre, nunca…

Nunca mo trae enteiro á casa. Axiña cho entrego.

122

–Cos adverbios algures, ben, igual, mal, mellor, peor…

Ben o mereces. Igual o perdeu o teu amigo.

–Nas oracións introducidas por pronomes ou adverbios exclamativos e interrogativos.

Quen cho ía dicir? Como o deixou!

–Nas oracións desiderativas se o suxeito precede ao verbo.

Oxalá o consiga! Deus o protexa!

–Nas oracións en que se produce unha entoación enfática sobre o suxeito ou cando pretendemos focalizar algún elemento do predicado.

O meu corazón che mando, cunha chave para o abrir. –Cando determinados adverbios colocados antes do verbo non levan pausa tras deles (aquí, alí, aí, aló, acá, alá, acolá, así…), ao igual ca os adverbios de modo rematados en –mente.

Aquí o tes. Raramente o aceptarán.

–Nas oracións subordinadas.

Díxome que o pleno se convocou cunha hora de antelación.

2 OS VERBOS 2.1 O infinitivo

O infinitivo, ao igual ca as outras formas verbais non conxugadas (o xerundio e

o participio), nunca pode ser o verbo principal dunha oración. Para que isto ocorra deberá levar ao seu carón un verbo conxugado.

*E por último, lembrar que o Concello está a traballar na mellora do saneamento. E por último, queremos lembrar que o Concello está a traballar na mellora do saneamento. Tampouco é correcta a construción substantivo + a (prep.) + infinitivo. Para

evitala podemos empregar distintas fórmulas, segundo sexa o significado en cada caso (que, que hai que, que se vai, que se debe, para…).

*Na documentación a presentar ten que xuntarse unha copia do DNI.

123

Na documentación que hai que presentar ten que xuntarse unha copia do DNI. 2.2 O xerundio Esta forma verbal indica unha acción simultánea ao seu referente.

Vino cuñando os documentos. Con todo, é un tempo verbal ao que se lle atribúe, con frecuencia, moitos usos

que non lle corresponden. Fundamentalmente son tres os usos incorrectos, que son os que se amosan á continuación.

–O xerundio de posterioridade. O xerundio sempre vai expresar simultaneidade ou anterioridade, pero nunca posterioridade.

*A alcaldesa asinará o decreto, marchando á continuación a unha reunión a Santiago. A alcaldesa asinará o decreto, e á continuación marchará a unha reunión a Santiago.

–O xerundio como complemento do nome. Non podemos empregar un xerundio como complemento dun nome que funcione como complemento indirecto ou complemento circunstancial. Este tipo de uso provoca ambigüidades.

*Entregou a solicitude no 1º andar a unha rapaza falando por teléfono. –O xerundio con valor de adxectivo especificativo. É incorrecto usar o xerundio cun valor especificativo modificando o substantivo que acompaña.

*Achégolle un escrito notificando a resolución da concellaría de Cultura. Achégolle un escrito a través do que se lle notifica a resolución da concellaría de Cultura.

2.3 A pasiva Nos documentos administrativos albiscamos un uso excesivo das construcións da voz pasiva. Non obstante, podemos empregala sempre e cando apareza o suxeito expreso e non apareza o se da pasiva reflexa.

*Polo Pleno acordouse fixar unha cota mínima na recollida do lixo. O Pleno acordou fixar unha cota mínima na recollida do lixo. Fixar unha cota mínima da recollida do lixo foi acordada polo Pleno.

2.4 O dequeísmo

O dequeísmo é unha construción incorrecta que consiste na introdución da preposición de antes do que das oracións subordinadas dependentes de verbos de lingua e de entendemento (dicir, falar, pensar, considerar, entender etc.).

*Considerou de que se trataba dun problema de vital importancia.

124

Considerou que se trataba dun problema de vital importancia. Da mesma maneira, tamén resulta incorrecta a súa ultracorrección, isto é, a

supresión da preposición cando o nexo de que é preceptivo. *Non dubidamos que as medidas adoptadas foron as correctas. Non dubidamos de que as medidas adoptadas foron as correctas.

3 A PREPOSICIÓN 3.1 A preposición a co complemento directo

En galego o complemento directo non leva a preposición a, salvo cando este é un pronome persoal tónico. Un truco para poder identificar mellor isto é o da substitución do complemento directo polo pronome o, a, os , as.

Miráronos a eles pola avenida principal da cidade. Outro uso do complemento directo coa preposición a témolo cos verbos que

expresan sentimentos. Odiabas máis a Xacinta! E, finalmente, cos nomes propios. Atopei a Pedro no concello.

3.2 As preposicións en e a na referencia de lugares e datas

Un erro moi común nos encabezamentos e nos pés de páxina, por exemplo, é o de empregar as preposicións en e mais a.

*En Tomiño a 09 de setembro de 2009 Tomiño, 09 de setembro de 2009

3.3 A preposición cara a

A preposición cara a debe empregarse sempre na súa única forma, é dicir, coas dúas partículas. Naqueles casos en que vaia seguida dun artigo masculino ou feminino deberá contraer.

*Dirixiuse cara o concello para entregar toda a documentación urbanística. Dirixiuse cara ao concello para entregar toda a documentación urbanística. *Debemos dirixirnos cara a sala de xuntas para ver os concelleiros. Debemos dirixirnos cara á sala de xuntas para ver os concelleiros.

125

4 O USO INCORRECTO DE MESMO

Un erro moi notorio na documentación administrativa atopámolo coas formas mesmo(s) e mesma(s), no que estas formas non posúen un valor anafórico. Para evitar este uso, e tendo en conta o contexto, podemos botar man dos pronomes persoais, demostrativos ou posesivos e, en ocasións, ata podemos eliminalos.

*Procederase á lectura da acta e á continuación farase a entrega da mesma aos presentes na sala. Procederase á lectura da acta e á continuación farase a súa entrega aos presentes na sala.

5 O USO INCORRECTO DE ALGÚN

É incorrecto en galego empregar o indefinido algún en construcións que esixen negación. A forma correcta nestes casos de negación témola co uso do indefinido ningún.

*Non houbo problema algún. Non houbo problema ningún.

126

XVI A LINGUAXE NON-SEXISTA

A lingua é, en moitos aspectos, o reflexo da sociedade que a emprega. Por iso, os trazos sexistas que se poden observar no galego proceden dunha sociedade que favoreceu –en algúns aspectos aínda favorece– a discriminación entre os home se as mulleres. A administración actual precisa reflectir nos seus escritos os valores de igualdade social entre os dous sexos, por iso debemos ter sempre presente o principio de non-discriminación por cuestións de sexo, motivo polo cal é preciso evitar prácticas ou expresións que poidan ser entendidas como sexistas.

Nos casos en que un documento sexa pechado, é dicir, dirixido a unha persoa en concreto, deberase aludir a ela segundo a forma que corresponda (se é unha muller empregaremos as formas femininas, e se é un home serán as formas masculinas). En cambio, se estamos ante textos abertos, isto é, dirixidos a unha pluralidade de persoas, deberemos empregar formas non marcadas (o funcionariado, a cidadanía) ou expresar o dobre xénero gramatical (os funcionarios e as funcionarias, os señores e as señoras). Nos formularios poderemos empregar tamén a barra (/) para marcar a dualidade de xénero (don / dona, Sr. / Sra.). 1 SEXISMO LINGÜÍSTICO

O sexismo lingüístico consiste naquelas prácticas que discriminan a muller coa utilización non igualitaria da lingua para ambos os dous sexos. Se estamos ante un texto que vai dirixido tanto a homes como a mulleres debemos evitar o uso da forma masculina coma a xenérica e buscar unha solución igualitaria para os dous sexos. 1.1 Emprego das dúas formas: masculina e feminina

–Podemos empregar os dous xéneros gramaticais naquelas palabras que os teñen. Tamén é certo que un uso abusivo del confírelle ao texto un carácter repetitivo e confuso.

as funcionarias e os funcionarios as cidadás e os cidadáns

–Emprego de pronomes

Quen presente a solicitude... e non *O que presente a solicitude... –Utilización de substantivos colectivos

As persoas que fagan o exame... e non *Os que fagan o exame... –Uso do par de xénero

Os e as que se animen a vir e non *Os que se animen a vir

127

1.2 Os xenéricos reais Co uso destes termos o que se consegue é marcar a atención nas funcións que se denotan e non nas persoas que as realizan. É conveniente o uso destas formas porque, deste xeito, podemos englobar a realidade social existente.

O funcionariado deberá.. en vez de *Os funcionarios deberán... A cidadanía... en vez de *Os cidadáns

Exemplo dalgunhas correspondencias Mellor así Debemos evitar a adolescencia / a xente adolescente os adolescentes o alumnado o(s) alumno(s) a avogacía o(s) avogados o cadro de persoal os traballadores a consultoría o(s) consultor(es) a coordinación o(s) coordinador(es) o electorado o(s) electores a evolución humana / a evolución da humanidade

a evolución do home

o funcionariado o(s) funcionario(s) a infancia os nenos a mocidade / a xuventude os mozos a persoa encargada o encargado o pobo galego os galegos a poboación inmigrante os inmigrantes a poboación urbana o home urbano a presidencia o(s) presidente(s) o profesorado o(s) profesor(e)s a secretaría o(s) secretario(s) a tesouraría o(s) tesoureiro(s) a veciñanza os veciños a vellez os vellos a xente maior / as persoas maiores os maiores a xerencia o(s) xerente(s) a(s) persoa(s) / o ser humano / a humanidade

o(s) home(s)

as persoas adultas / a xente adulta / a idade adulta

os adultos

1.3 O emprego das barras

Este recurso pode resultar axeitado nos textos administrativos abertos (naqueles que non van dirixidos a unha persoa concreta), tales como formularios, fichas, impresos de solicitudes etc. ou mesmo en textos breves (sinaturas ou cabeceiras de cartas).

128

Noutro tipo de texto non é recomendable esta opción, xa que pode dificultar a súa lectura.

o/a interesado/a o/a solicitante

Coa variación de pronomes tamén podemos evitar as marcas de xénero.

Se alguén pode acudir… en vez de Se algún pode acudir… Quen se comprometa co… en vez de Os que se comprometan co…

2 O SEXISMO SOCIAL

O sexismo social é o conxunto de actitudes que supoñen unha limitación aos dereitos das mulleres na sociedade da que forman parte, negándolles a posibilidade de se relacionar en igualdade de oportunidades.

Deste xeito, a pesar de estar a empregar o idioma de maneira gramaticalmente correcta, tamén hai que ter en conta os valores que se estean a transmitir para que non se poidan comprender coma discriminatorios. Algunhas solucións presentámolas a continuación. 2.1 A adaptación do cargo ao xénero da persoa

A presentación en feminino adóitase empregar acotío naquelas profesións asociadas tradicionalmente ás mulleres, aínda que naquelas en que gozarían de maior prestixio social continúan a presentar certas reticencias.

Cando nomeamos en masculino un oficio no que tamén participan as mulleres, o que estamos a conseguir é invisibilizalas, ao mesmo tempo que transmitimos unhas connotacións de dificultade e ambigüidade na comunicación.

A utilización das formas femininas está máis ca xustificada coa incorporación plena da muller ao mundo laboral, tanto nas profesións (médica, avogada, doutora, enfermeira etc.) como nos cargos (alcaldesa, presidenta, ministra etc.).

A alcaldesa deste concello… A avogada do club… A psicóloga do centro médico…

Con todo, naqueles casos en que empreguemos o plural para referirnos a

profesións ou prazas xenéricas (aquelas que poden ser desenvolvidas tanto por homes como por mulleres) deberemos evitar as expresións en masculino.

*Convócanse prazas na administración pública para doutores, enfermeiros, celadores, limpadoras e cociñeiras.

2.2 Os tratamentos

En tempos pasados, os textos administrativos caracterizáronse, entre outras cuestións, por presentar un caudal abundante de formas de cortesía. Non obstante, na actualidade prefírese un tratamento correcto e sen excesos.

129

Deste xeito, na documentación administrativa resulta suficiente co emprego da fórmula de tratamento don ou dona, tanto desenvoltos como abreviados (D. ou D.ª). Naqueles textos en que o destinatario non sexa coñecido empregaremos a barra (D. / D.ª). 2.3 A orde de palabras

Se folleamos calquera documento administrativo no que se mencione expresamente os dous sexos, podemos comprobar como é sempre a forma masculina a que ocupa o primeiro posto na redacción. Trátase dun elemento sistemático que, en certa medida, deixa relegadas aínda a un segundo plano á muller na actual sociedade, co prestixio social que del se deriva.

Para evitar isto podemos optar por alternar este costume discriminatorio, isto é, en presentar a referencia feminina en primeiro termo. Deste xeito poderemos contribuír tamén a modificar os estereotipos tradicionais construídos sobre as desigualdades entre os homes e as mulleres.

Prezadas/os concelleiras/os… As arquitectas e os arquitectos… Nai, pai ou representante legal…

Outra solución que se pode empregar naqueles casos en que a forma masculina

precede á feminina é concordar a oración co elemento feminino, xa que é o elemento máis próximo.

Os concelleiros e as concelleiras tomiñesas…

130

XVII OS ANTROPÓNIMOS 1 NOMES DE HOME Aarón Abdías Abdón Abel Abelardo Abilio Abraham Abundio Acacio Acisclo Adán Adelardo Adelfo Adolfo Adonais Adonis Adrán Adrao Afonso Agapito Agostiño Airas Aladino Alán Albán Albano Alberte Albino Alceo Aldán Aldo Aleixo Alexandre Alfeo Alfredo Aloísio Álvaro Amadeu Amadís Amado Amador Amancio Amando Amaro Ambrosio Amede

Américo Amir André Aníbal Aniceto Anselmo Antenor Anteo Antero Antoín Antoíño Antón Anxo Apolinar Apolo Aquiles Aquilino Arcadio Arduíno Ares Ariano Arias Ariel Arístides Arlindo Armando Arnaldo Arnoldo Arsenio Arturo Artús Arximiro Ástor Atilano Augusto Aurelio Axel Axeo Balbino Baldomero Baltasar Barnabeu Bartolomeu Basileo Basilio Bastián

Baudilio Bautista Belarmino Beltrán Benigno Benvido Benxamín Berenguer Bernal Bernaldino Bernaldo Bieito Boaventura Bonifacio Boris Brais Bran Brandán Brandomil Braulio Breixo Bréixome Breogán Britón Bruno Caetano Caio Calímaco Calisto Camilo Campio Cándido Carlos Carmelo Casandro Casildo Casimiro Casio Casto Cecío Ceferino Celestino Celso César Cesáreo Cibrán

Cibrao Cilistro Ciríaco Cirilo Ciro Claudio Clemenzo Clodio Conrado Constante Constantino Cosme Cosmede Costoio Crisanto Crispín Cristián Cristovo Custodio Dacio Dalmacio Dalmiro Dámaso Damián Daniel Danilo Dante Darío David Delio Demetrio Denís Dimas Domingos Donato Duardos Duarte Edelmiro Edmundo Eduardo Efraín Efrén Eifonso Elano Eleazar Elías

131

Elisardo Eliseo Elixio Eloi Emeterio Emilio Eneas Enzo Erasmo Ermesindo Ernesto Ero Estanislao Estevo Etelvino Eudoxio Euloxio Eusebio Eutelo Evaristo Exidio Ezequiel Ezra Fabián Fabiano Fabio Fabricio Farruco Faustino Fausto Faxildo Fedro Fernán Fidel Filipe Filipo Firmino Fiz Flavio Floreal Florencio Florián Francisco Frederico Froilán Froitoso Fulvio Gabino Gabriel Gaspar

Gastón Glauco Gonzalo Gorecho Gracián Gregorio Guido Guillerme Gumersindo Gustavo Guterre Hades Haroldo Harún Héitor Haladio Helenio Helí Helio Heliodoro Henrique Hermenexildo Hermes Herminio Hermóxenes Hervé Héutor Hilario Hipólito Hixinio Homero Honorato Honorio Horacio Hugo Humberto Huno Iago Ícaro Idacio Ignacio Igor Ildefonso Imaro Indalecio Inocencio Íñigo Isaac Isai Isaías

Isidoro Isidro Ismael Israel Ítalo Itamaro Iván Ivo Ladislao Laertes Lauro Lázaro Leandro Ledo León Leonardo Leónidas Leopoldo Leuco Leuter Levi Libián Liborio Lino Livio Loarno Locaio Lois Lourenzo Lucas Luciano Lucio Luís Macías Maelán Maeloc Maldrás Mamede Manasés Manfredo Manuel Marcelo Marcial Marco Marcos Mariano Mariño Mario Maro Martiño

Mateo Matías Mauricio Máximo Maxín Medardo Meifrén Melchor Men Mendo Merlín Miguel Millán Millao Modesto Moisés Muriel Nabor Narciso Natán Nazario Neftalí Nemesio Nereo Nero Néstor Nicanor Nicolau Nilo Noberto Noé Normán Nuno Octavio Odilo Odón Olaf Olegario Olindo Oliverio Oliveros Omar Onésimo Onofre Orencio Orestes Orfeo Orlando Óscar Osorio

132

Osvaldo Ourente Ouriol Ovidio Paio Pánfilo Paris Pársifal Pascual Pastor Patricio Paulino Paulo Pedro Percival Perfecto Pío Plácido Plinio Pompeio Príamo Primitivo Primo Prisciliano Priscilio Próspero Publio Queitán Quintín Rafael Ramiro Ramón Raúl Raziel Reimunde Reinaldo Remixio Ricardo Roberto Rodolfo Roi Roibén Rolando

Roldán Román Romualdo Rómulo Roque Rosendo Roxelio Roxer Rubén Rufo Ruí Ruperto Sabas Sabino Sadurniño Salomón Salvador Salvio Samuel Santos Sargón Sator Saturio Saturno Saúl Sebastián Senín Serafín Servando Serxio Severiano Severino Severo Sexismundo Sidre Silas Silverio Silvestre Silvino Silvio Simeón Simón Siro

Sixto Tadeo Tancredo Tarsicio Telesforo Telmo Telo Telvo Temón Teodoro Teófilo Terencio Teseo Teucro Timoteo Tirso Tito Tobías Tomé Torcado Tristán Ubaldo Ulises Urbano Urías Uriel Uxío Uziel Valdo Valente Valentín Valerio Vasco Venancio Venceslao Ventín Vicente Vicenzo Víctor Vidal Vigo Virxilio Vítiza

Vito Vitorio Vivencio Viviano Vladimiro Xabier Xacinto Xacobe Xácome Xaime Xairo Xelmiro Xenaro Xenxo Xeraldo Xerardo Xeremías Xermán Xerome Xerson Xervasio Xerxes Xes Xesús Xián Xiao Xil Xilberte Ximeno Xoán Xoaquín Xocas Xoel Xofré Xonás Xordán Xosé Xulio Xurxo Xusto Zacarías Zenón

2 NOMES DE MULLER Acacia Ada Adaia

Adalia Adela Adelaida

Adina Afonsina Afra

África Agarimo Ágata

133

Aglaia Agostiña Águeda Aida Aina Aine Alba Alborada Alcira Aldara Aleida Alexandra Alicia Alla Alma Aloia Altaír Amaia Amaira Amalia Amanda Amelia América Amil Amparo Ana Anabel Anaís Andrea Anira Antela Antía Anunciación Ánxela Anxélica Anxos Araceli Aránzazu Arduíña Ariadna Arlet Arlinda Arminda Asunción Asunta Atenea Áurea Aurelia Aurora Azalea

Azucena Baia Bárbara Basilia Beatriz Begoña Belén Belinda Belis Belisa Beltaine Benilde Berenguela Berenice Bernalda Berta Betsabé Bieita Branca Breixa Brenda Brianda Briseida Bríxida Brixit Brunilda Caetana Calíope Camelia Camiño Cándida Caridade Carina Carla Carlota Carme Carmela Carolina Casandra Casia Casilda Catarina Catuxa Cdalia Cecía Celeste Celia Celina Celtia Cibrá

Cintia Cira Clara Claudia Claudina Cleia Cleofás Clío Clodia Cloe Clotilde Comba Concepción Consolo Constanza Cora Coral Coralia Cósina Covadonga Cristal Cristina Cruz Dafne Dalia Dánae Davinia Débora Delaira Delia Diana Dina Doa Dolores Dominica Domitila Dora Dores Dorinda Doris Dosinda Duna Dunia Edenia Edita Edna Eduvixe Einés Eira Eirea

Elba Elda Elina Elisa Elisabet Elisenda Eloísa Elsa Elvia Elvira Emérita Emilia Emma Encarnación Engracia Erea Érica Ermidas Esmeralda Esmeraldina Esperanza Estela Ester Estevaíña Esteveíña Estrela Eteria Eufemia Eunice Eurídice Eusenda Euturpe Eva Evanxelina Exeria Fabiola Fara Fátima Fe Fedra Felicia Felicidade Felicitas Felisa Fiona Flavia Flor Flora Florinda Franqueira

134

Frederica Frida Gabriela Gael Gala Galicia Gladis Glenda Gloria Goretti Gracia Graciela Griselda Guadalupe Guía Guiomar Halima Heleia Helena Helga Henriqueta Hera Herlinda Herundina Hilda Hortensia Hosana Icía Ilduara Inés Inmaculada Iolanda Ione Irene Iria Iría Irimia Iris Irma Isaura Isolda Ladaíña Lara Laura Lavinia Leda Ledicia Leila Letavia Lía

Liberdade Lidia Lilia Liliana Liria Locaia Loida Lorelai Lorena Loreto Lourenza Lúa Lucía Licila Ludmila Luísa Lurdes Luz Macarena Madanela Mafalda Magalí Magnolia Maia Maite Malva Mar Marcela Margarida María Mariana Marica Marilia Mariña Marta Martiña Maruxa Melba Melina Melinda Melisa Mercedes Meritxell Micaela Milagres Minervia Minia Mireia Miriam Mirta

Mirza Mónica Montserrat Mor Moraima Nadal Nadia Naila Nara Natalia Natividade Navia Nazaret Nefer Nerea Nereida Neves Nidia Ninfa Níobe Noa Noela Noelia Noemia Nora Norma Nuria Oalla Obdulia Ofelia Ofir Olalla Olga Olinda Oliva Onda Oriana Ousenda Palmira Pandora Pastora Patricia Paula Paulina Paz Penélope Peregrina Perla Petunia Pía

Piedade Pilar Pindusa Pomba Prisca Priscila Prudencia Pura Quiteria Raida Raíña Raquel Rebeca Reis Rexina Rita Rosa Rosalía Rosalinda Rosana Rosario Roxana Rufina Rut Sabela Sabina Safo Saínza Saleta Salomé Samanta Sara Saúde Selene Selma Silvana Silvia Sira Sofía Soidade Sol Sonia Suevia Susana Tais Talía Tamara Tania Tareixa Társila

135

Tatiana Tegra Telva Trindade Ultreia Úrsula Uxía Valentina Valeria Vera Verónica

Victoria Violeta Virxinia Viviana Xacinta Xandra Xaquelina Xasmín Xasmina Xeila Xemma

Xenia Xenoveva Xenxa Xeorxina Xeraldina Xerezade Xertrude Xiana Xilda Ximena Xisela

Xoana Xosefa Xosefina Xudit Xulia Xusta Zaida Zaira Zoraida Zulema Zulima

136

XVIII A TOPONIMIA

Os nomes dos lugares, das parroquias, dos concellos, das comarcas e das provincias, os accidentes xeográficos (como os regatos, ríos, afluentes, outeiros, montes, montañas, cordilleiras, vales, rías, baías, cabos, praias, illas, cons, illotes etc.) dos límites xeográficos da actual Galicia administrativa, así como aqueles topónimos das comarcas onde se fala galego fóra da Galicia administrativa actual terán como única forma a galega, segundo o establecido no art. 10.1 da Lei de normalización lingüística de 1983 para a toponimia de Galicia e a Carta Europea das Linguas Rexionais e Minoritarias para aquelas zonas nas que se fale unha lingua distinta da oficial. Os nomes de lugar non se poden traducir ao castelán.

Para as formas dos topónimos da nosa nacionalidade histórica séguese o criterio fixado pola Comisión de Toponimia da Xunta de Galicia, recollido no Nomenclátor de Galicia. Toponimia oficial das provincias, concellos, parroquias e lugares (Xunta de Galicia, 2003), aínda que tamén se pode consultar na rede en http://www.xunta.es/toponimia; dende hai algún tempo tamén a podemos consultar no seguinte web: http://sli.uvigo.es/.

En cambio, cos topónimos non galegos temos dúas opcións: traducilos ou non en función duns criterios. Traduciremos aqueles nomes que se empregan con máis frecuencia ou nos que se veñen traducindo por costume (Bos Aires, Castela, Nova York, Xaén...) e mais nos topónimos menores (nos casos de rúa, porto, praza...: praza da Concordia, porto de Bilbao...). Pola contra, non se traducen aqueles que teñen unha frecuencia de uso máis restrinxido ou que designan entidades de poboación menores (La Línea de la Concepción, Villanueva de la Cañada, Philadelphia, Liverpool...). Se o nome orixinal se escribe nun alfabeto distinto do noso (árabe, cirílico, chinés...), o que facemos é adaptalo de tal xeito que poidamos reproducir en galego a súa pronuncia orixinal (Moscova, Sahara...).

1. FORMAS OFICIAIS DOS TOPÓNIMOS DO CONCELLO DE TOMIÑO (Decreto 219/1998, do 2 de xullo; DOG 144, do 28 de xullo de 1998) Amorín (San Xoán) Arrotea, A Baceiro Carregal de Abaixo Carregal de Arriba Outeiro, O Barrantes (San Vicente) Cerca, A Cristelos Freixoal, O Gándara, A Luneda Mosteiro, O Pazo, O Sardiñeira, A

Solvado Vilachán do Monte Currás (San Martiño) Barral, O Cruceiro, O Estrada, A Monte, O Tapel, O Estás (Santiago) Aldea, A Bravos, Os Gándara, A Gandariña, A Granxola, A

137

Igrexa, A Medos, Os Outeiriño Outeiro, O San Sebastián Tarrasteira, A Vidancelle Figueiró (San Martiño) Centinela, A Espiñeiro Fonte, A Igrexa, A Lago, O Liñares, Os Muños, Os Regueiriña, A Roque, O Tomada, A Forcadela (San Pedro) Aldea, A Bacelos Cova, A Cruceiros, Os Eidos de Abaixo, Os Ferreiro, O Gabín Garroas, As Muños, Os Pedregal, O Ponte, A Ramo, O Solaveiga Solleiro, O Vilar de Matos Goián (San Cristovo) Avenida de Ordóñez, A Avenida do Brasil, A Barrio de Triana, O Barrio Novo, O Calle, A Centinela, A Couto, O Fontela Gándara, A Pazo, O San Lourenzo Soutelo

Tollo Piñeiro (San Salvador) Bouzada, A Bouzón, O Riás Tabordela Pinzás (Santa María) Alpuxarras, As Igrexa, A Muros, Os Veigas, As San Salvador de Tebra (San Salvador) Aral, O Bouzafría, A Casal, O Friáns Lubián Pazarreira Souto, O Sobrada (San Salvador) Aldea, A Carrasqueira, A Cruceiro, O Eiras, As Escampados, Os Gándara, A Gandariña, A Lagoa, A Monte, O Outeiro, O Portela, A Torrón Taborda (San Miguel) Aldea, A Chan, A Pazo, O Ponte, A Tomada, A Trogal, O Tebra (Santa María) Bandeira, A Carballal, O Cimadevila

138

Folón, O Igrexa, A Outeiro, O Pedreira, A Ponteciña, A Samuelle Tomiño (Santa María) Arrotea, A Barro, O Camiño Novo, O Costa, A Cotro, O Gándara, A Hospital, O Lameira Mosteiro, O Paredes Pazos Pedra do Couto, O Pedra, A Pedradita Pousadela

Rexidouro, O Rocha, A Salgosa, A San Bieito Sanomedio Santa Rosa Seixo, O Solleiro, O Souto, O Torneiro, O Val, O Vilachán Vilar Vilameán (San Bieito) Arrotea, A Castro, O Granxa, A Porto, O Ral, O Silvosa, A Vilameán

2. CONCELLOS GALEGOS E XENTILICIOS 2.1 Provincia da Coruña Concello Xentilicio Abegondo o/a abegondense Ames amesán/á Aranga arangués/esa Ares aresán/á Arteixo arteixán/á Arzúa arzuán/á Baña, A o/a abañense Bergondo bergondés/esa Betanzos betanceiro/a, brigantino/a Boimorto o/a boimortense Boiro o/a boirense Boqueixón boqueixonés/esa Brión brionés/esa Cabana cabanés/esa, bergantiñán/á Cabanas cabanés/esa Camariñas camariñán/á Cambre cambrés/esa Capela, A capelán/á Carballo carballés/esa

139

Cariño cariñés/esa Carnota carnotán/á Carral carralés/esa Cedeira o/a cedeirense Cee o/a ceense Cerceda o/a cercedense Cesuras cesurán/á Coirós Corcubión corcubionés/esa Coristanco coristanqués/esa Coruña, A coruñés/esa, brigantino/a, herculino/a Culleredo o/a cullerdense Curtis o/a curtiense Dodro o/a dodrense Dumbría dumbriés/esa Fene fenés/esa Ferrol ferrolán/á, ártabro/a Fisterra fisterrán/á Frades o/a fradense Irixoa Laracha, A larachés/esa Laxe o/a laxense Lousame lousamián/á Malpica malpicán/á Mañón mañonés/esa Mazaricos mazaricán/á Melide melidao/á, o/a melidense Mesía o/a mesiense Miño o/a miñense Moeche modestino/a Monfero monferés/esa Mugardos mugardés/esa Muros muradán/á Muxía muxián, muxiá Narón naronés/esa Neda o/a nedense Negreira negreirés/esa, o/a nicrariense Noia noiés/esa Oleiros o/a oleirense Ordes o/a ordense Oroso orosán/á Ortigueira ortigueirés/esa, o/a urticariense Outes o/a outiense Oza dos Ríos Paderne Padrón padronés/esa, o/a iriense Pino, O Pobra do Caramiñal, A o/a pobrense

140

Ponteceso pontecesán/á Pontedeume pontedeumés/esa, eumés/esa Pontes, As pontés/esa Porto do Son o/a sonense Rianxo rianxeiro/a Ribeira ribeirán/á, o/a ribeirense Rois o/a roisense Sada sadés/esa, o/a sadense San Sadurniño Santa Comba santa combés/esa, xalleiro/a Santiago santiagués/esa, compostelán/á Santiso santisés/esa Somozas, As o/a somocense Sobrado sobradés/esa Teo o/a teense Toques o/a toquense Tordoia Touro Trazo Val do Dubra dubrés/esa, valdubrés/esa Valdoviño valdoviñés/esa Vedra vedrés/esa Vilarmaior vilarmaiorés/esa Vilasantar Vimianzo vimiancés/esa Zas 2.2 Provincia de Lugo Concello Xentilicio Abadín o/a abadinense Alfoz alfocés/esa, o/a alfocense Antas de Ulla Baleira Baralla o/a barallense Barreiros o/a barreirense Becerreá o/a becerreense Begonte begontino/a Bóveda o/a bovedense Burela burelao/á, burelés/esa, o/a burelense Carballedo Castro de Rei castrexo/a Castroverde Cervantes cervantego/a Cervo o/a cervense Chantada chantadino/a Corgo, O Cospeito Folgoso do Courel courelao/á

141

Fonsagrada, A fonsagradino/a, brañego/a Foz focego/a, o/a focense Friol friolés/esa Guitiriz o/a guitiricense Guntín Incio, O Láncara lancarao/á Lourenzá laurentino/a (de Vilanova de Lourenzá) Lugo lugués/esa, o/a lucense Meira meirao/á, meirego/a, o/a meirense Mondoñedo o/a mindoniense Monforte monfortino/a Monterroso monterrosino/a Muras Navia de Suarna naviego/a Negueira de Muñiz Nogais, As Ourol Outeiro de Rei Palas de Rei o/a palense Pantón Paradela o/a paradelense Páramo, O Pastoriza, A o/a pastoricense Pedrafita cebreirego/a Pobra de Brollón, A o/a pobrense Pol Pontenova, A pontenovés/esa Portomarín o/a portomarinense Quiroga quirogués/esa Rábade o/a rabadense Ribadeo o/a ribadense Ribas de Sil o/a ribasilense Ribeira de Piquín ribeirego/a Riotorto o/a riotortense, riotorteño/eña Samos o/a samonense Sarria sarriao/á Saviñao, O saviñádigo/a Sober soberino/a Taboada taboadés/esa Trabada trabadés/esa Triacastela Valadouro, O valadourés/esa Vicedo, O o/a vicedense Vilalba vilalbés/esa, chairego/a Viveiro viveirés/a, o/a viveirense, o/a vivariense Xermade xermadés/a Xove o/a xovense

142

2.3 Provincia de Ourense Concello Xentilicio Arnoia, A arnoiao/á Allariz o/a allaricense, alaricano/a Amoeiro Avión Baltar baltareño/a Bande o/a banduense Baños de Molgas Barbadás Barco de Valdeorras, O o/a barquense, valdeorrés/esa Beade Beariz Blancos, Os Boborás Bola, A Bolo, O bolés/esa Calvos de Randín Carballeda de Avia Carballeda de Valdeorras valdeorrés/esa Carballiño, O carballinés/esa, o/a carballinense Cartelle Castrelo de Miño Castrelo do Val Castro Caldelas caldelao/á Celanova celanovés/esa Cenlle Chandrexa Coles Cortegada cortegao/á Cualedro Entrimo Esgos Gomesende Gudiña, A Irixo, O Larouco Laza Leiro Lobeira Lobios Maceda Manzaneda Maside masidao/á Melón melonés/esa Merca, A o/a merquense Mezquita, A mesquités/esa Montederramo montederramés/esa

143

Monterrei o/a montederrense Muíños Nogueira de Ramuín Oímbra Ourense ourensán/á, o/a auriense Paderne Padrenda padrendés/esa Parada de Sil o/a silense Pereiro Peroxa, A Petín petinés/esa Piñor o/a piñorense Pobra de Trives, A o/a pobrense, trivés/esa Pontedeva pontedevés/esa, o/a pontedevense Porqueira porqueirés/esa Punxín punxinés/esa Quintela quintelán/á Rairiz de Veiga Ramirás o/a ramirense Ribadavia o/a ribadaviense Riós o/a riense Rúa, A rués/esa Rubiá rubiao/á Santo Amaro o/a amarense San Cibrao o/a cibrense San Cristovo de Cea ceés/esa San Xoán de Río riés/esa Sandiás sandiao/á Sarreaus Taboadela o/a taboadelense Teixeira, A teixeirés/esa Toén toenés/esa Trasmiras Veiga, A o/a veiguense Verea o/a vereense Verín verinés/esa, o/a verinense Viana do Bolo vianés/esa Vilamarín vilamarinés/esa Vilamartín de Valdeorras vilamartinés/esa, valdeorrés/esa Vilar de Barrio barriés/esa Vilar de Santos vilasantés/esa Vilardevós o/a vilardexense Vilariño de Conso vilariñés/esa Xinzo de Limia limiao/á, limego/a, límico/a Xunqueira de Ambía xunqueirao/á Xunqueira de Espadanedo xunqueirao/á

144

2.4 Provincia de Pontevedra Concello Xentilicio Agolada agoladés/esa Arbo o/a arbense Baiona baionés/esa Barro barrés/esa, o/a barrense Bueu Caldas o/a caldense Cambados cambadés/esa Campo Lameiro campolameirán/á Cangas cangués/esa Cañiza, A o/a cañicense Catoira o/a catoirense Cerdedo o/a cerdedense Cotobade cotobadés/esa Covelo, O o/a covelense Crecente o/a crecentense Cuntis o/a cuntiense Dozón castrexo/a, o/a castrense Estrada, A o/a estradense Forcarei o/a forcaricense Fornelos o/a fornelense Gondomar gondomareño/a Grove, O groveiro/a, o/a grovense Guarda, A guardés/esa Illa de Arousa, A arousán/á, illeiro/a, o/a insular Lalín o/a lalinense Lama, A o/a lamense Marín o/a marinense Meaño meañés/esa Meis meisiño/a, o/a meisense Moaña moañés/esa Mondariz o/a mondaricense Mondariz-Balneario o/a mondaricense Moraña morañés/esa Mos o/a mosense Neves, As o/a nevense Nigrán nigranés/esa Oia o/a oiense Pazos de Borbén o/a pacense Poio o/a poiense Ponteareas ponteareán,/á Ponte-Caldelas pontecaldelán/á, caldelán/á Pontecesures cesureño/a Pontevedra pontevedrés/esa, o/a lerense, teucrino/a Porriño, O porriñés/esa Portas o/a portense Redondela redondelán/á

145

Ribadumia o/a ribadumiense Rodeiro Rosal, O rosalés/esa, rosaleiro/a Salceda o/a salcedense Salvaterra o/a salvaterrense Sanxenxo sanxenxino/a Silleda o/a silledense Soutomaior o/a soutomaiorense Tomiño tomiñés/esa Tui o/a tudense Valga valgués/esa Vigo vigués/esa, olívico/a Vila de Cruces cruceño/a Vilaboa vilaboés/esa Vilagarcía de Arousa vilagarcián/á, arousán/á Vilanova de Arousa vilanovés/esa, arousán/á 2.5 Concellos e xentilicios do galego exterior Concello Xentilicio Allande allandés/esa Boal boalés/esa Castropol castropoleño/a, castropolés/esa Coaña coañés/esa Eilao Franco, El franquín, franquia Grandas de Salime grandalés/esa Ibias o/a ibiense, ibiego/a Navia naviego/a Asturias Pezós o/a pezosense San Martín de Ozcos samartego/a Santalla de Ozcos santalleiro/a, santallés/esa Santiso de Abres santiseiro/a Tapia de Casarego tapiego/a Taramundi taramundés/esa Veiga, A veigueño/a, o/a veigadense Vilanova de Ozcos vilanovés/esa Villaión o/a villaionense Ellas, As lagarteiro/a Estremadura San Martín de Trebello mañego/a Valverde do Fresno valverdeiro/a Hermisende Lubián Zamora Pías Porto portexo/a Seabra xabrés/esa Arganza Balboa balboés/esa

146

Barxas Borrés borrés/esa Cacabelos Camponaraia Candín Carracedelo Carucedo León Corullón Oencia Ponte de Domingo Flórez, A Sobrado sobradés/esa Trabadelo Veiga de Espiñareda, A Veiga do Valcarce, A Viladecais Vilafranca do Bierzo vilafranquino/a

3. As comarcas de Galicia cos concellos que abranguen (Decreto 65/1997 do 20 de febreiro) Comarcas Concellos A Baixa Limia Bande, Entrimo, Lobeira, Lobios, Muíños A Barcala A Barcala, Negreira A Coruña Abegondo, Arteixo, Bergondo, A Coruña,

Culleredo, Oleiros, Sada, Carral, Cambre A Fonsagrada Baleira, A Fonsagrada, Negueira de

Muñiz A Limia Baltar, Os Blancos, Calvos, Porqueira,

Rairiz de Veiga, Sandiás, Sarreaus, Trasmiras, Vilar de Barrio, Vilar de Santos, Xinzo de Limia

A Mariña Central Alfoz, Burela, Foz, Lourenzá, Mondoñedo, O Valadouro

A Mariña Occidental Cervo, Ourol, O Vicedo, Viveiro, Xove A Mariña Oriental Barreiros, A Pontenova, Ribadeo, Trabada A Paradanta Arbo, A Cañiza, O Covelo, Crecente A Ulloa Antas de Ulla, Monterroso, Palas de Rei Allariz-Maceda Allariz, Baños de Molgas, Maceda,

Paderne de Allariz, Xunqueira de Ambía, Xunqueira de Espadanedo

Arzúa Arzúa, Boimorto, O Pino, Touro Bergantiños Cabana, Carballo, Coristanco, A Laracha,

Laxe, Malpica, Ponteceso Betanzos Aranga, Betanzos, Cesuras, Coirós,

Curtis, Irixoa, Miño, Oza dos Ríos, Paderne, Vilarmaior, Vilasantar

Caldas Caldas de Reis, Catoira, Cuntis, Moraña,

147

Pontecesures, Portas, Valga Chantada Carballedo, Chantada, Taboada Ferrol Ares, Cedeira, Fene, Ferrol, Moeche,

Mugardos, Narón, Neda, San Sadurniño, As Somozas, Valdoviño

Fisterra Cee, Corcubión, Dumbría, Fisterra, Muxía Lugo Castroverde, O Corgo, Friol, Guntín,

Lugo, Outeiro de Rei, Portomarín, Rábade Meira Meira, Pol, Ribeira de Piquín, Riotorto Muros Carnota, Muros Noia Lousame, Noia, Outes, Porto do Son O Baixo Miño A Guarda, Oia, O Rosal, Tomiño, Tui O Barbanza Boiro, A Pobra do Caramiñal, Rianxo,

Ribeira O Carballiño Beariz, Boborás, O Carballiño, O Irixo,

Maside, Piñor, Punxín, Santo Amaro, San Cristovo de Cea

O Condado Mondariz, Mondariz-Balneario, As Neves, Ponteareas, Salvaterra

O Deza Agolada, Dozón, Lalín, Rodeiro, Silleda, Vila de Cruces

O Eume Cabanas, A Capela, Monfero, Pontedeume, As Pontes

O Morrazo Bueu, Cangas, Marín, Moaña O Ribeiro A Arnoia, Avión, Beade, Carballeda de

Avia, Castrelo de Miño, Cenlle, Cortegada, Leiro, Melón, Ribadavia

O Salnés Cambados, O Grove, A Illa de Arousa, Meaño, Meis, Ribadumia, Sanxenxo, Vilagarcía de Arousa, Vilanova de Arousa

O Sar Dodro, Padrón, Rois Ordes Cerceda, Frades, Mesía, Ordes, Oroso,

Tordoia, Trazo Ortegal Cariño, Cerdido, Mañón, Ortigueira Os Ancares Baralla, Becerreá, Cervantes, Navia de

Suarna, As Nogais, Pedrafita do Cebreiro Ourense Amoeiro, Barbadás, Coles, Esgos,

Nogueira de Ramuín, Ourense, Pereiro de Aguiar, A Peroxa, San Cibrao das Viñas, Taboadela, Toén, Vilamarín

Pontevedra Barro, Campo Lameiro, Cotobade, A Lama, Poio, Ponte Caldelas, Pontevedra, Vilaboa

Quiroga Folgoso do Courel, Quiroga, Ribas de Sil Santiago Ames, Boqueixón, Brión, Santiago, Teo,

Val do Dubra, Vedra Sarria O Incio, Láncara, Paradela, O Páramo,

Samos, Sarria, Triacastela Tabeirós-Terra de Montes Cerdedo, A Estrada, Forcarei

148

Terra Chá Abadín, Begonte, Castro de Rei, Cospeito, Guitiriz, Muras, A Pastoriza, Vilalba, Xermade

Terra de Caldelas Castro Caldelas, Montederramo, Parada de Sil, A Teixeira

Terra de Celanova A Bola, Cartelle, Celanova, Gomesende, A Merca, Padrenda, Pontedeva, Quintela de Leirado, Ramirás, Verea

Terra de Lemos Bóveda, Monforte, Pantón, A Pobra de Brollón, O Saviñao, Sober

Terra de Melide Melide, Santiso, Sobrado, Toques Terra de Soneira Camariñas, Vimianzo, Zas Terra de Trives Chandrexa de Queixa, Manzaneda, A

Pobra de Trives, San Xoán de Río Valdeorras O Barco de Valdeorras, O Bolo,

Carballeda de Valdeorras, Larouco, Petín, A Rúa, Rubiá, A Veiga, Vilamartín de Valdeorras

Verín Castrelo do Val, Cualedro, Laza, Monterrei, Oímbra, Ríos, Verín, Vilardevós

Viana A Gudiña, A Mezquita, Viana do Bolo, Vilariño de Conso

Vigo Baiona, Fornelos de Montes, Gondomar, Mos, Nigrán, Pazos de Borbén, O Porriño, Redondela, Salceda de Caselas, Soutomaior, Vigo

Xallas Mazaricos, Santa Comba

149

XIX ERROS LÉXICOS E FRASEOLÓXICOS MÁIS FRECUENTES

A INCORRECTO CORRECTO

abandoar abandonar

abatir abater

abdomen abdome

abó/a avó/a

abogado/a avogado/a

abono fertilizante

a bo recaudo en lugar seguro, a recado

a bocaxarro a querimarroupa, a boca de cano

ábside ábsida

abultar avultar

a cal e canto baixo sete chaves, totalmente

a capa e espada con uñas e dentes

acariótico/a acariote

acarrear (consecuencias) motivar, producir, ocasionar, carrexar (en sentido figurado)

accésits accésit

acebo acevo, acivro

acebro acevo, acivro

aceituna oliva

aceña acea

a ceo aberto a ceo descuberto, ao descuberto

acequia canle, presa, quenlla

acera beirarrúa

achacable atribuíble

achádego achado

a ciencia certa con certeza, de certo, seguro

acné acne

acobardado/a acovardado/a

acobardar(se) acovardar(se)

a conta e risco por conta e risco, pola súa/nosa conta

acopiar

1. acumular, amontoar, amorear

2. aprovisionarse de...

acopio

1. acumulación, amontoamento, amoreamento

2. provisión de...

acortar acurtar

acotar acoutar

150

a cotío acotío

acreedor/a acredor/a

acribillar cribar

acuciante urxente, perentorio

acuciar aguilloar, incitar, acicatear

acuse de recibo xustificante (notificación) de recepción, aviso de chegada

ademirar admirar

ademitir admitir

adentrar(se) internar(se), aprofundar

adeprender aprender, deprender

a destaxo ao axuste

adeudar deber

adicación dedicación

adicar dedicar

adiviñanza adiviña

adoctrinar adoutrinar

adoquín lastro

adoquinado empedrado de lastros, lastrado

adscripción adscrición

adxetivo adxectivo

adxuntar achegar, xuntar

adxunto

1. adxunto/a, xunto/a (adx.)

2. adxunto (subst.)

3. xunto (v.)

aerobic aeróbic

aerolito aerólito

aerostato aeróstato

a fecha fixa con data fixa

afeminado/a efeminado/a

affaire asunto, cuestión

afialápices afialapis

afición afección

aficionado afeccionado

aficcionado afeccionado

aficción afección

afincarse

1. establecerse

2. afincar, chantar, fincar, apuxar

afóra fóra

151

aforo capacidade

afrenta afronta

africán/a africano/a

agarradeira agarradoira

agasaxar agasallar

agotar esgotar

a grandes rasgos con poucas palabras, a grandes trazos, sucintamente, en xeral

agretado gretado

agrio agre

agulletas maniotas

aguxetas maniotas

ahí aí

ahinco afán, empeño

aillar illar

airado/a irado/a

aiuno xaxún

alabanza loanza, loa

alambrada aramado

alambrar aramar

alambre arame

á larga a longo prazo

a largo prazo a longo prazo

albacea testamenteiro

albañil albanel

albarán albará

albuns álbums

alcantarilla sumidoiro

alcantarillado rede de sumidoiros

alcurnia liñaxe

aldehído aldehido

aleación aliaxe

alear aliar

aleccionar leccionar, dar unha lección

alevosía aleivosía

alevoso aleivoso

alexado afastado, arredado

alexarse afastarse, arredarse

alfareiro/a alfareme, oleiro/a

alfarería olería

alféizar peitoril, soleira

152

alimacha lesma

alineación aliñación, aliñamento

alinear aliñar

allanamento de morada violación de domicilio

almidón amidón

almena almea

almendra améndoa

almexa ameixa

almíbar xarope

almorávide almorábide

alomenos polo menos

á longa co tempo, a longo prazo

alonxar afastar, arredar

alquilar alugar

alquiler alugueiro

alquitrán alcatrán

altavoz altofalante

alud alude

aluguer alugueiro

alumado iluminación

alumbrado público iluminación pública

alumeado público iluminación público

alveolo alvéolo

alxebraico/a alxébrico/a

amaestrar amestrar, adestrar

a maior abundamento a maior abastanza, por maior abastanza, por máis abastamento, ademais diso

á maior brevidade posible canto antes, coa maior brevidade, o máis axiña posible

amalgama amálgama

amamantar aleitar, dar de mamar

amapola mapoula

amatista ametista

ambente ambiente

ámbeto ámbito

a menos que a non ser que, fóra de que

americán/a americano/a

amilanarse acovardarse

aminorar minorar

amistade amizade

amistar amizar

amistoso amigable

153

amojonamiento amolloamento, derrega, estrema

amonestación amoestación

amonestrar amoestar

amoniaco amoníaco

amontonar amontoar

amplio/a amplo/a

ampolla ampola

analisar analizar

análise (masc.) análise (fem.)

andacio andazo

andamio estada

andiven... (vb.) andei

andivera... (vb.) andara

andivese... (vb.) andase

anexo anello

anidar aniñar

anilla anel

anodino anódino

antidiluviano antediluviano

antifaz antefaz

antigüalla antigalla

antigüedade antigüidade

antiguo antigo

antítesis antítese

anudar anoar

añadir engadir, acrecentar

añexo vello, anello

añoranza morriña

apaixoado, da apaixonado, -da

apaixoante apaixonante

apareamento emparellamento

aparexador/a aparellador/a

aparte de á parte de, respecto de

a partires de a partir de

a penas apenas

apendicitis apendicite

a pesares a pesar de, pese a, malia

aplastar esmagar

aplazar aprazar, adiar

aportación achega, contribución

aportar (proporcionar) contribuír, ofrecer, achegar

154

aporte contribución , achega

aposento apousento

apostilla apostila

apostillar apostilar

á postre en definitiva, por último, en resumo

apremiar constrinxir, urxir, compeler

a présa de présa

apresentar presentar

apretar apertar

a prezo alzado a prezo axustado

apunte (subst.) apuntamento

a raíz de por mor de, debido a

aramio arame

arbolada forestal, arbórea

arbolar arborar

arboledo arboredo

arbotante arcobotante

arbre árbore

arcén beiravía

archi- arqui-

archivo arquivo

arcilla arxila

ardilla esquío

a reganadentes de mala gana, a contragusto

arenal areal, areeira

a renglón seguido a continuación, seguidamente

argón argon

arista aresta

armonía harmonía

armonizar harmonizar

arpía harpía

arrabal arrabalde

arreciar aumentar, cobrar forza

arreglar arranxar, amañar

arreglo amaño, arranxo

arriesgado/a arriscado/a

arrinconar acurrunchar, acantoar

arrodillarse axeonllarse

arroxar arrebolar, lanzar, guindar

arroxo ousadía, coraxe

arruga engurra

155

arrugar engurrar

artesonado artesoado

artículo artigo

arzobispado arcebispado

arzobispo arcebispo

a sabiendas a sabendas

asamblea asemblea

asasiño asasino

á sazón naquel momento, daquela

asco noxo

asequible accesible, alcanzable

asesinar asasinar

asesinato asasinato

asesino asasino

asiento asento, asentamento

asignatura materia, disciplina

asimesmo así mesmo

asinatura sinatura

aspavento espavento

asqueroso noxento

asta hasta

asta (prep) ata, até

asteleiro estaleiro

astilla estela, racha, acha, lasca

a tenor de a teor de

aterrizar aterrar

aterrizaxe (fem.) aterraxe (fem.)

atestiguar testemuñar, testificar

atmósfera atmosfera

atolón atol

atornillar aparafusar

a traveso de a través de

atropellar atropelar

atropello atropelo

augaceiro trebón

aunar unificar

automóvil automóbil

autopista autoestrada

autovacuna autovacina

autovacunar autovacinar

avantaxe vantaxe

156

a veces ás veces, por veces

avelá abelá

avelaneira abelaira

avellana abelá

avenencia avinza

aventaxar avantaxar

avería avaría

averiar avariar

averiguación pescuda, investigación

averiguar indagar, pescudar

azúcar azucre

azufre xofre

B babosa limanco, lesma

bacaladilla lirio

bacalao bacallau

bache focha, fochanca

bachear repara-las fochas

bacheler bacharel

bacherelato bacharelato

badaxo badalo

badeixo abadexo

badén rego, regueiro; canle; lombo

baffle bafle

bahía baía, badía

baixorreleve baixorrelevo

balanza de pagos balanza de pagamentos

balar bear

balbucer balbucir

balido beo (bear)

ballena balea

balleneiro baleeiro

balleta baeta

bambalina bambolina

bandolina mandolina

bandurria bandurra

banquillo banco

baranda varanda

barandilla varanda

baravento balavento

157

baraxa baralla

barbecho a barbeito, á poula, a vaco

barcia varcia

bareixa vareixa

baremar puntuar (segundo un criterio)

barga varga

barniz verniz

barnizar vernizar

barrendeiro varredor

barrer varrer

barxa (terreo) varxa

basar basear

basoira vasoira

bastanteo de poderes

verificación da suficiencia, verificación de poderes

bastardilla cursiva ou itálica

bastardiña cursiva ou itálica

basura lixo

bebedeiro bebedoiro

beca de formación bolsa de formación

becario/a bolseiro/a

bel belio

bermello vermello

berro (legume) agrón

berza verza

besgo vesgo

besugo ollomol

betún betume

bidet bidé

bilis bile

biotopo biótopo

bípedo bípede

birrete barrete

bisabó bisavó

bisiesto bisesto

bisma bilma

bisutería bixutería

bizcaíno biscaíño

bizco vesgo

bizcocho biscoito

blanco branco

158

blandir brandir

blanquecino abrancazado, esbrancuxado

blasón brasón

blastodermo blastoderme

bocacalle embocadura, boca de rúa

boceto bosquexo

bocina bucina

boda voda

bofetada labazada, lapada

bogar vogar

bolchevique bolxevique

bolsillo peto, bolso

bombilla lámpada

bon bo

boquete abertura, furado, buraco, oco

boquilla embocadura, bico

borbollar burbullar

borde beira, marxe, bordo

bordillo bordo

borrón e conta nova morra o conto, non se fale máis

botar as campás ao voo botar as campás a voar (a tocar)

botiquín caixa de urxencias, caixa de emerxencias

brasileño brasileiro

brebaxe beberaxe

brilar brillar

brilo brillo

brindis brinde

brote gromo, rebento, abrocho

bruñir brunir

brúxula compás

bucear mergullarse

buhardilla

1. bufarda (cuarto ou vivenda) 2. bufarda, claraboia, lumieira (ventá)

buho bufo

buítre voitre

bule-bule bulebule

bullicio barullo, bulicio

bulto vulto

burbuxa burbulla

burdel bordel

bursátil bolsista

159

búsqueda busca

buzón caixa de correo

buzón de suxerencias caixa de suxestións

C cabaleirosidade cortesía

cabañeiriza corte

cabaret cabaré

cabecilla cabeza, dirixente, xefe/a, líder

cabestrillo estribeira

cabeza de chorlito cabeza tola, cabeza de vento, cabeza torda

cabildo cabido

cabisbaixo amoucado

cabozo calabozo

cacarear cacarexar

cachetada losqueada

cachete losqueada

cactus cacto

cadavre cadáver

cadena cadea

cadrante cuadrante

cafetal cafeal

cafetera cafeteira

caer polo propio peso caer de seu, caer só, correr polo seu peso

cais cales

calabaza cabaza

calesqueira calquera

cabouzo calabozo

caladeiro caladoiro

calamar lura

calambre cambra

calaña caste

calaveira caveira

calcáreo/a calcario/a

calderilla solto

caleidoscopio calidoscopio

calentador quentador

calesqueira calquera

calexón ruela, canella

calificable cualificable

calificado/a cualificado/a

160

calificar cualificar

caliza pedra calcaria

calizo calcario

callejero (subst.) rueiro, guía de rúas

callejero/a (adx.) da rúa

callo calo

calmaría calmeiro

calor (masc.) calor (fem.)

caluroso caloroso

calzonzillos calzón

calqueira calquera

calquer calquera

camboiano camboxano

camelar engaiolar

camello camelo

camilla padiola

camilleiro padioleiro

campana campá

campanada badalada

campeón campión

campeonato campionato

campesino campesiño

canaleta quenlla

canalón, o

1. a canle, a cal (conduto para guiar)

2. o canlón, o caneiro, a cal (conduto para recolle re deitar)

canasta canastra

canceler chanceler

canciller chanceler

cancillería chancilería

candado cadeado

candeleiro candeeiro

canguelo medo

canilla canela

canónigo/a cóengo/a

canoso cano

cansancio cansanzo

cantamañanas tarambainas

canteiría cantería

cantinela cantilena

canxe troco

161

canxear trocar, cambiar

caña augardente / cana

cañiza caniza

cañizo canizo

cañón canón

cañoto canoto

capacho esporta

caparazón cuncha

capellán capelán

caperucho carapucho

caperuza caperucha

capilla capela

capot capó

captor/ora captador/ora

caracola buguina

carapao xurelo

carátula cuberta

carbonilla feluxe, cisco

carcamal carcamán

carceeiro carcereiro

cárcel cárcere

carceleiro carcereiro

carcoma caruncho

carcomecer roer

carcomento/a carunchoso

cardenal cardeal

cardenálego cardealado

cardenalato cardeakadi

cardiaco cardíaco

carenza carencia

careo acareo

cargar as tintas destacar, subliñar, facer fincapé

caries carie

carilla páxina

carnet carné

carótida carótide

carraspear ter carraspeo

carraspeo carraspeira

carreteira (camiño) estrada

carretera estrada

carrillo fazula

162

cartaz cartel

cartílago cartilaxe

cartulina cartolina

casa consistorial casa do concello

cascanoces escachanoces

cascarrabias rabudo

casco urbano núcleo urbano, zona urbana...

casco vello zona vella, centro histórico, núcleo antigo...

caserío casarío

casette casete

casi case

casilla cadro, compartimento

casilleiro compartimento, clasificador

casona casarón

casquillo casquete

castañar castañal

castaño castiñeiro

cásting proba

castreño castrense

cauce leito, madre

cautivar cativar

cegato cegarato

celda cela

celdilla cela

cementerio cemiterio

cenaoria cenoria

cencia ciencia

cenefa reberete

cenicero cinceiro

ceniza cinza

centella faísca, raio

centellear escintilar

centinela sentinela

centeno centeo

centraliña (telefónica) central telefónica

ceño cello

cercanía proximidades, arredores, inmediacións

cercano próximo, achegado

cerciorarse asegurarse

cerda seda

cereixeira cerdeira

163

cerne (masc.) cerna (fem.)

cerralleiría cerrallería

cerre cerramento, pecho

cerroxo ferrollo

certidume certeza

cese cesamento

cetárea cetaria

chalet chalé

chamativo/a rechamante

champán champaña

champú xampú

chanciller chanceler

chaparrón chaparrada

chapotear chapuzar

charcutería chacinería

charol charón

chasquear estalar

chasquexo estalo

chasquido estalo

chaval rapaz

chef xefe de cociña

chequeo recoñecemento médico

chic elegante

chichón croque

chiflado tolo

chiflar chifrar

chifle chifre

chiflo chifre

chillar berrar

chimenea cheminea

chinero chineiro

chipirón lura

chirla ameixa pequena

chirriar renxer

chirrido renxedura

chisme conto

chivato acusón, avisador

chubasco chuvasco

chuleta costeleta

cigarrillo cigarro

circuito circuíto

164

ciruxano/a cirurxián/á

ciruxía cirurxía

cirrosis cirrose

ciudadanía cidadanía

ciudade cidade

ciumento celoso

ciumes celos

cizañar encirrar

cizañeiro encirrante

clavar cravar

clavixa caravilla

clavo cravo

clon clono

cloroformo cloroformio

cobertizo alpendre

cocodrilo crocodilo

cóctail cóctel

codicia cobiza

codo con codo á beira de, relacionarse con, en equipo

codorniz paspallás

coengo cóengo

coerencia coherencia

coerente coherente

coete foguete

cofeito suborno

cofinanciación cofinanciamento

cofrade confrade

cofradía confraría

cogollo rebento

cohecho suborno

coheredar coherdar

coiuntura conxuntura

colaboura colaboración

colabourar colaborar

colada coada

colador coador

coleitor colector

colilla cabicha

colina outeiro

colindante contiguo/gua

colindar estremar, lindar, limitar, raiar

165

colisionar chocar

colista derradeiro, pechacancelas

collarín colarizo

colmear alvariza

colmena colmea

colmillo cabeiro, cairo, caíño

columpiarse bambearse

columpio bambán

comba corda

combatir combater

comboio tren

comenzar comezar

comezón comechón, desacougo

cometa papaventos

cometido función

comillas comiñas

comilona enchente

compac disc disco compacto

comparecimento comparecencia

compasión compaixón

compinche cómplice, compañeiro

componente compoñente

comprido cumprido

comprimentar cumprimentar

comprir cumprir

comulgar comungar

con arreglo a segundo, conforme

concebir concibir

concellal/a concelleiro/a

concellalía concellaría

concerner concernir

concexal/a concelleiro/a

con creces de sobra

concretizar concretar

concurrente concorrente

concurrir concorrer

condear condenar

condoenza condolencia

condomiño condominio

conexeira coelleira

confesón confesión

166

confitería confeitería

confitura confeito

confradía confraría

conlevar comportar, carrexar, implicar

conmigo comigo

conocemento coñecemento

conecer coñecer

conocimento coñecemento

conquerimento conquista

conquerir

1. conseguir, acadar, lograr, atinxir (obter o que se desexa)

2. conquistar (apoderarse de algo)

conscencia consciencia

conscente consciente

conseguente conseguinte

conseguer conseguir

consoancia consonancia

constreito constrito

constrenxer constrinxir

container colector

contedor do lixo colector do lixo

contemprar contemplar

contenedor colector

contra maestre contramestre

contrapiastra contrapilastra

contraseña (fem.) contrasinal (masc.)

convalescer convalecer

convalidación validación

convalidar validar

convencimento convencemento

convenencia conveniencia

convenir convir

convertimento convertemento

convertir converter

convinte conveniente

convoio tren

cónxuge cónxuxe

coña broma

coñecimento coñecemento

coordenar coordinar

coraza coiraza

167

corazonada presentimento

corbata gravata

corcho cortiza

corcomerse consumirse

corcomido relado

cordaxe cordame

cornisa cornixa

corona coroa

coronar coroar

coronilla curuto

corral curral

correspondiente correspondente

corresponsal correspondente

correveidile contiñeiro

correxir corrixir

corrumpir corromper

cortafogos devasa

cortapisa atranco

cortesano/a cortesán/á

corteza

1. cortiza, codia, casca...

2. córtex (cerebral)

cosecha colleita

cosechadora colleitadora

cosechar colleitar

cosecheiro/ra colleiteiro/ra

cosquillas cóxegas

costar custar

coste custo

costilleta costeleta

costoso/a custoso/a

costrenxer constrinxir

coto (de caza) couto

cotorra papagaio

coxuntura conxuntura

craneal cranial, craniano/a

cráneo cranio

craraboia claraboia

crarexar clarexar

cravel caravel

craveliña caraveliña

crecimento crecemento

168

creencia crenza

creer crer

crepe filloa

cresta crista

crícket críquet

criollo/a crioulo/a

crisis crise

cristiano/a cristián/á

croquis bosquexo, esbozo

crucigrama encrucillado

crudeza crueza

crudo/a cru, crúa

cruxir renxer, rinchar

cuaderno caderno

cuadra corte

cuadrado cadrado

cuádruple cuádruplo/a

cualidade calidade

cuantía contía, importe

cuatri- cuadri-

cuatrimestre cuadrimestre

cuaxar callar

cubilete gobelete

cucaracha cascuda

cuchichear moumear

cuchila coitela

cuclillas crequenas

cuidado coidado

cuidar coidar

cuio cuxo

cuita coita

culebra cobra

culmen cumio

cumpleanos aniversario

cumplimentar cumprimentar

cumplir cumprir

cumpreanos aniversario

cuna berce

cuota cota

cupo cota

currículum currículo

169

cursi ridículo

cursillo curso

cursiño curso

custe custo

cutis cute

D dacordo de acordo

dalgo de algo

danos e prexuízos danos e perdas

dañar danar

dañino/a daniño/a

daño dano

dar a murga dar a lata, marear

dar(se) de alta

1. dar a alta (se un médico declara que un enfermo está curado) 2. inscribir(se) (se alguén se anota nun rexistro ou nunha lista cun fin determinado)

dar(se) de baixa

1. dar a baixa (se declara un médico que unha persoa está enferma e non pode ir ao traballo) 2. borrar(se), excluír(se) (se alguén se exclúe dun rexistro ou dunha lista cun fin determinado)

dazaseis dezaseis

de boas a primeiras a primeiras de cambio, sen máis, da noite para o día

debatir debater

decir dicir

decomisar comisar

decomiso comiso

dehesa devesa

deixación

1. renuncia (acción ou efecto de renunciar a deeritos adquiridos ou bens)

2. desistencia (acción ou efecto de retirarse dun preito unha das dúas parte sen litixio)

delictivo/a delituoso/a

delicto delito

demitir dimitir

derogar derrogar

desagüe sumidoiro, augueiro, desaugadoiro

170

desahuciar desafiuzar

desahucio desafiuzamento

desarrollar desenvolver

desbrozar rozar

descripción descrición

descriptible descritible

descriptivo/a descritivo/a

descubremento descubrimento

desdicha desgracia, desventura

desechar desbotar

desecho refugallo, restrollo

desenrolar desenvolver (co valor en cast. de “desarrollar”)

desenrollar desenrolar

desenrolo desenvolvemento (co valor en cast. de “desarrollo”)

desenvolvimento desenvolvemento

desfollar esfollar

desglosar desagregar

desistimento desistencia

desmiuzar esmiuzar

desnudo, -da espido, -da

desordear desordenar

despacio amodo, de vagar, paseniño

despeñadeiro precipicio, cavorco, barranco

desperfecto estrago

despertar espertar

desperto/a esperto/a

desplazar (se) desprazar (se)

desplegar despregar

despreciar desprezar

desprecio desprezo

destiño destino

desván faio, faiado

desvantaxa desvantaxe

detentar deter

deuda débeda

devaluar depreciar

1. percibir, adquirir o dereito a percibir unha cantidade

2. nacer o dereito apercibir unha cantidade

171

devengar

ou obriga a pagala

3. recoñecer (un dereito, unha obriga)

4. producir, acumular (xuros)

devengo

1. dereito á percepción, ao pagamento

2. a percepción mesma

3. nacemento da obriga de pago

día de autos día dos feitos

diada díade

dibuxar debuxar

dibuxo debuxo

dicer dicir

dictame ditame

dictamen ditame

dictaminar ditaminar

diezmo dezmo, décimo

diferencia diferenza

difunto defunto

dil (prep.+pron.) del

dimitir demitir

dinosaurio dinosauro

dintel lintel

diócesis diocese

diptongo ditongo

diputación deputación

diputado/a deputado/a

direito/a dereito/a

disculpa desculpa

discurrir

1. decorrer (pasar o tempo)

2. discorrer (imaxinar unha cousa)

diseñar deseñar

diseño deseño

disfrutar

1. gozar

2. aproveitar, usufrutuar

disminución diminución

disminuir diminuír

disparate despropósito, desatino

divinidade divindade

172

doación doazón

doble dobre, duplo/a

do corrente do...que andamos

donación doazón

donar doar

doctor doutor

doctorado doutoramento

doctoral doutoral

doctrina doutrina

DOGA DOG

donación doazón

donante doador

donar doar

doña dona

dóping dopaxe (s.f)

dormir durmir

dosis dose

doutorado doutoramento

duda dúbida

dudar dubidar

dulce doce

E ebullición ebulición

edade idade

educazón educación

efeitividade efectividade

efímero efémero

eiacular exacular

eiquí aquí

eixo eixe

elabourar elaborar

eleición elección

eleito electo

eleitor elector

eleitorado electorado

elevar (un informe) trasladar

elexir elixir

elo non obstante malia iso, a pesar diso

embadurnar enzoufar

embalsar encorar

173

embalse encoro

embaucar engaiolar

embelesar enfeitizar

embellecer embelecer

embestir turrar, arremeter

embolado engano

emborronar esborranchar

embrollo envurullo

embruxo meigallo

embudo embude, funil

emerxir emerxer

empalagar repugnar

empalagoso/a repugnante

empañado/a embazado/a

empañar embazar

emparexado/a emparellado/a

empecinado/a teimudo/a

empeine empeña

emperifollado/a emperiquitado/a

emplazar emprazar

emplazamento emprazamento

empleado/a empregado/a

emplear empregar

empleo emprego

empollar chapar

empolvar empoar

empotrado encaixado

empuxe pulo

en aras de a prol de, a favor de, cara a

enamorado/a namorado/a

enamorar namorar

enano anano

enarbolar enarborar

enardecer acender

enaxenación alleamento

enaxenar allear

en base a con base en, baseándose en

encaixoar encaixar

encaixoamento encaixe

encanastar encanastrar

encandilar engaiolar

174

encañar encanar

encañecer encanecer

encañonar encarar

encaramar empolicar

encarantoñar enmascarar

encarcelar encarcerar

encartoar acartoar

encasillar encadrar

encasquillar atrancar

encauzamento canalización

encauzar

1. canalizar, encarreirar

2. encamiñar

encender acender

encía enxiva

enclenque feble

encontronazo encontrón

en consideración a tendo en conta, tendo presente

encrucixada encrucillada

encuadrar encadrar

encuesta enquisa, sondaxe

encuestar enquisar, sondar

encumbrar elevar, gabar

endeble feble

endecasílabo hendecasílabo

endemoniado endemoñado

endeudamento endebedamento

endeudar endebedar

endocrino/a endócrino/a

endulzar adozar

enemigo/a inimigo/a

enemistade inimizade

en entredito (poñer) poñer en cuestión, en dúbida

enfermedade enfermidade

enflaquecer enfraquecer

enfrentamento enfrontamento

enfrentar enfrontar

enfriamento arrefriamento

enfriar arrefriar

enfurruñar enfadar

engadidura engadido

engañar enganar

175

engatusar engaiolar

engranaxe engrenaxe

engrasar engraxar

engrído fachendoso

engullir engulir

enliar enlear

enmenda emenda

en modo algún de ningún xeito

ennadir unir

en orde a co fin de

enoxar anoxar

enquistar encistar

enrexar enreixar

enroxecer arrubiar, rixar, ruborizarse

ensaladilla ensalada rusa

ensalzar enxalzar

ensangrentar ensanguentar

ensañamento asañamento

ensañarse asañarse

ensemismar ensimesmar

enseña insignia

enseñanza ensinanza, ensino

enseñar ensinar

enseres aveños, útiles, aparellos

ensaillar enselar

ensiñar ensinar

ensoación soño

ensoñar soñar

ensordecer enxordar

entablar emprender, promover, interpoñer

en tea de xuízo en cuestión, en dúbida

enteirado informado

enteirar(se) decatarse, informarse

en tempo e forma no tempo e na forma

entendimento entendemento

enterar(se) decatarse, informarse

entereza enteireza

enternecer entenrecer

entonado elevado, fachendoso

entonar entoar

176

entorno

1. contorno (territorio que rodea un lugar ou unha poboación)

2. medio, ambiente (espazo físico e circunstancias nas que se desenvolve un ser vivo)

entorto

1. torto

2. agravio

entoxar antollar

entoxo antollo

entrecello cello

entrecot entrecosto

entremezclar mesturar

entrenador adestrador

entrenamento adestramento

entrenar adestrar

entresixos reviravoltas

entresuelo entrechán, entreplanta

entretanto entre tanto

entretenimento entretemento

entrometer entremeter

entrometido/a entremetido/a

envenenamento envelenamento

envenenar envelenar

envestida turrada

envidia envexa

enviudar enviuvar

enxabonar enxaboar

enxaular engaiolar

enxuizamento axuizamento, procesamento

enxuizamento xuízo

enxuiciar xulgar

enxuto enxoito

epidermis epiderme

epopeia epopea

equis xe

erizo ourizo

ermita ermida

ermitaño ermitán

esblancuxado esbrancuxado

escabechina desfeita

177

escalabrar romper a cabeza, danar

escalafón escala

escalafrío calafrío

escalofriante arrepiante

escalón chanzo

escalonar graduar

escarcelar excarcerar

escarcha xeada

escarno escarnio

escasez escaseza

escea escena

esceario escenario

esclavista escravista

esclavitude escravitude

esclavo escravo

escoba vasoira

escocedura proído, rozadura

escocer proer, entrecocerse

escoleria dique

escombrar rebar

escombreira vertedoiro

escombro entullo, rebo

escomenzar comezar

escomulgar excomungar

escomunión excomuñón

escondite escondedoiro

escoñar escarallar

escoria escoura

escorredizo escorregadizo

escorrepratos escorredoiro

escorrir escorrer

escotilla zapón

escotillón trapela

escozor proído

escrarecer esclarecer

escravina esclavina

escribano/a escribán/á

escribiente escribente

escribinte escribente

escuartizar despezar

escuchimizado escuálido

178

escueto/a conciso/a

escupir cuspir

escupitaxo esgarro

escurridizo escorregadizo

escurrir escorrer

esguince escordadura

eslabón elo

esmirriado esmirrado

espabilado espelido

espachurrar esmagar

espalda costas

espaldeira espaleira

esparcir esparexer

espeluznate arrepiante

espesor espesura

espesume espesura

espinilla espiña

espíritu espírito

espolón esporón

esprimir espremer

esquecimento esquecemento

esquela necrolóxica

esquirol crebafolgas

estadística estatística

estantería andel

estatista estadista

este leste

estensión extensión

estenso extenso

estercolar estercar

estercoleiro esterqueira

estofado estufado

estofar estufar

estornudar espirrar

estranar estrañar

estraneza estrañeza

estudiante estudante

estudiar estudar

estudo (lugar) estudio (lugar)

estratega estratego

estrenar estrear

179

estrés tensión

estropear estragar

evaluación avaliación

evaluar avaliar

examen exame

excavar escavar

exixencia esixencia

exixir esixir

expedente expediente

exponente expoñente

extender estender

extendido estendido

extranxeiro/a estranxeiro/a

extrañar estrañar

extraño/a estraño/a

evaluación avaliación

evaluar avaliar

F facer fincapé insistir

faculdade facultade

fagocitosis fagocitose

faladuría leria

falda faldra

faldón faldrón

fallar faiar

fallar ditaminar

fallido errado

falsedade falsidade

fanfarria fanfarra

fanfarrón fanfurriñeiro

fanfarronada fanfurriñada

fango lama

fangoso lamacento

fantaseador/ora fantasioso/a

fantasear fantasiar

farola (fem.) farol (masc.)

fastidio fastío

fastidioso molesto

fastuaosidade fastosidade

fastuoso fastoso

180

fausto fasto

favela chabola

favorecente favorecedor/ora

faxo feixe

faz face

fabilla fibela

fecha data

fechar datar

fechoría falcatruada

fefacente fidedigno

fehaciente fidedigno/a

feligrés/esa fregués/esa

femenino/a feminino/a

fémina muller

fendimento fenda

ferretaría ferraxaría

ferry transbordador

fervescente efervescente

ferviente fervente

festidiar enfastiar

fevilla fibela

fiambre friame

fiambreira friameira

figurín figurino

filactera filactero

filarmonía filharmonía

film filme

financiación financiamento

financieiro financeiro

finca predio, leira, veiga, propiedade

finiquitar liquidar

finiquito liquidación

finxemento finximento

firente ferinte

fisonomía fisionomía

fitoplancton fitoplancto

flaco/a fraco/a

flambeante flamexante

flambear flamexar

flamear flamexar

flauta frauta

181

flautista frautista

flecha frecha

flechazo frechada

fleco floco

flema flegma

flemón flegmón

flequillo perrera

fletar fretar

flete frete

fleuma flegma

fleumático flegmático

fleumón flegmón

fleuxibre flexible

flipar abraiar

florescer florecer

floresta fraga

floristería florería

floritura floreo

floxear afrouxar

floxeira debilidade

floxo/a frouxo/a

flúor fluor

fogoeiro fogueiro

fogonazo luzada

fogoneiro fogueiro

folgazaneiría folgazanería

follón barullo

fondeo fondeadura

fontaneiría fontanería

foraxido fuxido, bandoleiro

forcexeo forcexo

forcexón arrepuxón

forcexudo forzudo

formigueo formigo

forquilla forquita

fortecer fortalecer

fornillo fogón, queimador

fotografiar fotografar

fotosíntesis fotosíntese

frack frac

fracucho/a fraco/a

182

frai frei

fraile frade

frambuesa framboesa

franciscán/ana franciscano/a

franela flanela

franquicia franquía

fraude (masc.) fraude (fem.)

fregado enredo

freír fritir

frenado freada

frenar frear

freno freo

frente a fronte a

fresa amorodo, morote (froita), fresa (máquina)

fresal amorodeira

fresno freixo

fritango fritada

froital froiteiro

froitecer frutificar

froiticultor fruticultor

froitífero frutífero

fronterizo fronteirizo

frontespicio frontispicio

froxear afrouxar

frctífero frutífero

frunce pregado

fruncir engurrar, pregar

fruta froita

frutal froiteiro, -ra

fruteiro froiteiro

frutería froitería

fruticultura fruticultura

fruto froito

fugado/a fuxido/a

fugarse fuxir

fulxenza fulgor

funámbolo funámbulo

funambulista funámbulo

fundir afundir

fustigación fustrigación

fustigador fustrigador

183

fustigar fustrigar

fuxidoiro fuxidío

fuxidor/ora fuxidío

G

gabardiña gabardina

gabilán gabián

gado gando

gafas lentes

gaguear gaguexar

galápago sapoconcho

galardonar galardoar

galeiría galería

galiñácea galinácea

galillo úvula

galiñáceo galináceo

galoupar galopar

galpón alpendre, pendello, alboio

gama gamma

gamado/a gammado/a

gamberrada canallada

gamberrismo vandalismo

gamberro vándalo

ganadeiro/a gandeiro/a

ganadeiría gandería

ganadería gandería

ganado gando

ganchillo gancho

gandeiría gandería

gandul gandulo

gangoso narnexo

gaña gana

gañancia ganancia

garantizar garantir

garbanzo garavanzo

garabatear esborranchar

garantizar garantir

garbanzo garavanzo

gardabarros gardalama

gardaespaldas gardacostas

gardeiría gardería

184

garfio garfo

gárgara gargarexo

garnición gornición

garrapata carracho, carracha

gaseoducto gasoduto

gaseosa gasosa

gaseoso/a gasoso/a

gasoil gasóleo

gavilán gabián

gavilla gavela

gaviota gaivota

gazapo cazapo

gaznate garneato

gazpachada galdrumada

gazpacho gaspacho

geisha gueixa

gen xene

gimnasia ximnasia

gincana xincana

gladiolo gladíolo

glamour encanto

gluc- glic-

glúcido glícido

glucosa glicosa

gluten glute

goarecer gorecer

goce gozo

golfo pillabán

golondrín alfóndega

golondrina andoriña

golosía cobiza

golosina lambetada, larpeirada, lambonada

goloso/a lambón/ona

gorrón/ona chupón/ona

governo goberno

grabar gravar

grado (medida) grao

gracias grazas

grada chanzo, reixa, bancada

graderío bancadas

grandullón/ona mangallón/ona

185

granizo sarabia, pedra

grano gran

granudo graúdo

grao (de cereal) gran

grapa grampa

grapadora grampadora

grapar grampar

grasa graxa

graso/a graxento/a

gravamen gravame

gravedade gravidade

gravilla grava

graxea pastilla

graznar grallar

graznido grallo

gresca lea

grifo billa

grillo grilo

griterío balbordo

guadaña gadaña

guardia garda

guarismo algarismo

guasa mofa

guasón bromista

gubernamental gobernamental

gubernativo gobernativo

guéiser geyser

guindilla pemento

guisante chícharo

guiñar chiscar

guiñol monicreque

guirnalda grilanda

guisante chícharo

gusano verme, bicho

gynkana xincana

H

habaneira habanera

haber lugar proceder

habida conta tendo en conta

hachemí haxemita

186

hachemita haxemita

hachuela desaparafusador

hacia cara a

haia faia

halago afago

hall vestíbulo

hallazgo achado

hánster hámster

harem harén

hastiar enfastiar

hastiar fastío

hastra ata

haver haber

hazaña fazaña

hebreu/ea hebreo/a

heces feces

hechizo feitizo

helado xeado

helar xear

helo xeo

hematí hemacía

hepatitis hepatite

herbaboa hortelá

herbazal herbal

herbolario/a herborista

herbolario herboristería

herboleiro/a herborista

herboleiro herboristería

heredar herdar

heredeiro herdeiro

herencia herdanza, herdo

hermandade irmandade

héroe heroe

hervor fervedura

hiel fel

hielo xeo

hilván ganduxo

hilvanar ganduxar

hilvanar enfiar

hinchar inchar

hipérbaton hipérbato

187

hipérbola hipérbole

hipocresía hipocrisía

hippie hippy

hirmán/á irmán/á

hito fito

hojalata folla de lata

hojaldre follado

homaxe homenaxe

hombro ombro, ombreiro

homía homada

homóplato omoplata (s.f)

hongo fungo

hongo cogomelo

horca forca

horma forma

hormigón formigón

hormigonera formigoneira

horquilla galla

horquilla pinza

hortelano/a hortelán/á

hortera charramangueiro

hosco fusco

hoso óso

hosquedade aspereza

hosteleiro hostaleiro

hostigamento fustrigación

hostigar fustrigar

hueco oco

huelga folga

huella pegada, pisada, marca

huérfano orfo

hueste hoste

humán/á humano/a

hume alume

humedade humidade

húmedo húmido

húmero úmero

huracán furacán

huraño túzaro

I

188

íbero, -ra ibero, -ra

ibicenco eivisenco

ibicense eivisenco

icono (masc.) icona (fem.)

ideia idea

idus idos

iegua egua

ielo xeo

ieso xeso

iema xema

iglexa igrexa

il (pron.) el

ila ela

ilustrazón ilustración

imaxen imaxe

impacencia impaciencia

impacentar impacientar

impacente impaciente

impago non pagamento

imperecedeiro imperecedoiro

ímpetu ímpeto

imponente impoñente

imprantar implantar

imprecazón imprecación

imprensa imprenta

impresioar impresionar

impronta sinal (masc.)

inagotable inesgotable

inapazable inaprazable

inalámbrico sen fíos

incalificable incualificable

incertidume incerteza

incienso incenso

inclemenza inclemencia

inclusa hospicio

incomparecencia non comparecencia

inconcebible inconcibible

inconvinte inconveniente

incordiar molestar

incorrexible incorrixible

increíble incrible

189

incurrir incorrer

indecenza indecencia

indescriptible indescritible

indiferencia indiferenza

indochino indochinés

indudable indubidable

inelexibilidade inelixibilidade

inelexible inelixible

infinido/a infindo/a

inflinxir inflixir

influenciar influír

influínte influente

infrar inflar

infrarroxo infravermello

infrasonido infrasón

infruxo influxo

ingredente ingrediente

ingla ingua

ingle ingua

ingredente ingrediente

ininterumpido ininterrompido

inmaduro/a inmaturo/a

inmiscuír inmiscir

inolvidable inesquecible

insano/a insán/á

inscripción inscrición

insertar inserir

insobornable insubornable

insofrible insufrible

ínsula insua

insumerxible insomerxible

intentona tentativa

interdisciplinar interdisciplinario

interés interese

interés de demora rédito, xuro, xuro de mora, xuro de demora

interfaz interface

interlinear entreliñar

interrumpir interromper

intervenir intervir

interviniente interveniente

intervinte interveniente

190

interview entrevista

intrusismo (masc.) intrusión (fem.)

inversión (de capital) investimento

inversionista investidor

inversor (de capital) investidor

invertir (dar a volta) inverter

invertir (capital) investir

inxenieiro/a enxeñeiro/a

inxeniería enxeñería

inxenio enxeño

inxertar enxertar

inxerto enxerto

irrevocable irrevogable

irrevocablemente irrevogablemente

irrumpir irromper

isla illa

isleño insular

isleta illote

islote illote

ista esta

iudo judo

iudoca judoka

iugular xugular

iustaposición xustaposición

iustapoñer xustapoñer

izquierdo/a esquerdo/a

J jarana esmorga

jarcha carxa/kharxa

jeans vaqueiro

jeta cara (rostro)

jota (baile) xota

jota (letra) iota

K kárstico/a cárstico/a

keroseno queroseno

kilo- quilo-

kilocaloría quilocaloría

kilogramo quilogramo

kilómetro quilómetro

191

kilovatio quilovatio

kilovoltio quilovoltio

kiosko quiosco

kuwaitiano/a kuwaití

L laberinto labirinto

laboradoiro laboratorio

labourioso/a laborioso/a

labraco bautismo

lacea lacena

laconada lacoada

lactancia lactación

ladilla piollo pato

lagartixa lagarta

lameda alameda

lamer lamber

lámpara lámpada

lamparilla lámpada

langosta lagosta

langostino lagostino

lápiz lapis (pl. lapis)

laranxo laranxeira

larga, á co tempo

largometraxe longametraxe

lástima mágoa

lastimadura mancadura

lastimar mancar

lastimeiro/a penoso/a

lastimoso/a lamentable

latido latexo

latigazo lategazo

látigo látego

laurel loureiro

lavapratos lavalouza

lavavaixelas lavalouza

lealtade lealdade

lechuga leituga

lechuza curuxa

lediza ledicia

ledizoso/a ledo/a

192

leer ler

legumbre legume

leído lido

leienda lenda

leiteiría leitería

lelo/a parvo/a

lembradoiro recordatorio

lengua lingua

lenguado linguado

lengüeteiro linguateiro

lengüeta lingüeta

lenidade transixencia

lenificar mitigar

lentexuelas abelorios

lentilla lente de contacto

lesma subela

levadura lévedo

levedade levidade

levedeza lixeireza

lexanía distancia

lexano afastado

lexenda lenda

lexendario/a lendario/a

lexía lixivia

lexos lonxe

liante argalleiro

libertade liberdade

libertador/ora liberador/ora

libertamento liberación

libertar liberar

libreiría librería

libreta caderno

liderazgo liderato, liderado

lidiar lidar

lidiador/ora lidador/ora

liendre lendia

light suave, lixeiro, levián, leve

limonada limoada

limoneiro limoeiro

limosna esmola

limpiar limpar

193

limpio limpo

linaxe liñaxe

línea liña

linier xuíz de liña

linterna lanterna

lío lea

lioso/a argallante

liquen lique

lisiado/a eivado/a

lisiar eivar

listado lista

listín lista

listín telefónico listaxe telefónica

litera liteira

liviano livián

lividecer pórse lívido

livraría librería

livro libro

llaga chaga

llama (do lume) lapa, chama

llamarada laparada

llamativo/a rechamante

llano/a chan, chá

llanta

1. pina (dun coche)

2. lamia (na rosa dun carro)

llanura chaira

lobezno lobeto

loco/a tolo/a

locura loucura

lombriz lombriga

lomenos polo menos

lomo lombo

loncha rebanda

lonxano afastado

loquear louquear

loqueiro louqueiro

loquemia loucura

lourel loureiro

lubina robaliza

lubrigante lumbrigante

luna lúa

194

lunes luns

luneta vidro

luto loito

M macarra proxeneta

maceirar macerar

machacador morteiro

machacar machucar

maciñeira maceira

macira maceira

madastra madrasta

madrepérola madreperla

madrigueira tobo

madroño érbedo

madrugón madruga

maestre mestre

maestría mestría

maestro/a mestre/a

magasín revista

magazine revista

magrear sobar

mahometán/á mahometano/a

mahonesa maionesa

maillot camisola

maiorádego morgado

maiordomo mordomo

maiorista comerciante por xunto

maitines matíns

maitíns matíns

malacostumar enviciar

malbaratador/ora dilapidador/ora

maldecir maldicir (conx. = dicir)

malecón dique

malecón peirao

maliaxe feitizo

mallón cómaro, corcova, lomba

mallorquín/ina mallorquino/a

malsano/a malsán/á

malvarrosa malva

malvavisco malvarisco

195

malvivinte malvivente

mamarrachada trapallada

mamotreto armatoste

mamporro golpe

mampostería cachotaría

mamposto cachote

manada manda

mánager preparador

manantial manancial

mancomunar unir

mancomunidade comunidade

mandamais xefe

maneirarse amaneirar

maneirismo manierismo

manilla mango

maniobra manobra

maniobrar manobrar

maniquí manequín

manosear sobar

manoxo mollo, mañuzo

mansedumbre mansedume

mansilla xostra

manteca manteiga

manteleiría mantelería

mantenemento mantemento

manzá rueiro, quinteiro

maonesa maionesa

maorazgo morgado

mapoula papoula

maquinillo guindastre pequeno

maravilla marabilla

maravilloso/a marabilloso/a

marañón garañón

maraxá maharajah

marchitar murchar

marexada marusía

marexadiña mar teso

marexar marear

marfín marfil

margullar mergullar

marimandona mandona

196

marimorena barafunda

marina mariña

marino/a mariño/a

mariposa bolboreta

mariquiña xoaniña

mariquitas maricas

márketing mercadotecnia

mármol mármore

marmolería marmorería

marmulador/ora murmurador/ora

marmular murmurar

marquesina marquesiña

márqueting mercadotecnia

martillar martelar

martillazo martelada

martillo martelo

martín peixeiro picapeixe

martín pescador picapeixe

marxen marxe (fem.)

mascarilla máscara

mascullar remoer

masoca masoquista

máster mesurado

masticar mastigar

mástil mastro

matadeiro matadoiro

matamouros milhomes

matarife matachín

matasellar cuñar

matasellos cuño

match partido

matorral matagueira, matogueira

maxestuoso maxestoso

maxeza elegancia

mayoría de edad maioridade

mazán rueiro, quinteiro

mazorca mazaroca

mazorcar facer mazarocas

mecanografiar mecanografar

mecedora mexedor

mecenazgo mecenado

197

mecer arrolar

mecheiro isqueiro

mechón mecha

mediciña medicina (ciencia); menciña (remedio)

médula medula

megalito megálito

meio medio

mellizo xemelgo

melocotoneiro melocotoeiro

membrete cabeceira, encabezamento

membrilleiro marmeleiro

membrillo marmelo

memorándum memorando

menaxe enxoval, ensebes domésticos

menchevique menxevique

menester mester

menestra minestra

menestral artesán

mengua mingua

menguante minguante

menir menhir

menino/a meniño/a

meninxitis meninxite

menopausia menopausa

menospreciar menosprezar

menosprecio menosprezo

mentecato/a badoco/a

mentiroso/a mentireiro/a

mentón queixo

menudencias miúdos

menudanzas miúdos

menudo miúdo

meñique meimiño

mercader mercador

mercaduría mercadoría

merecimento merecemento

merescer merecer

meridián/á meridiano/a

merluza pescada, pixota

mermar minguar

mermelada marmelada

198

mescolanza mestura

metamorfosis metamorfose

metapsicosis metempsicose

metrópolis metrópole

metereoloxía meteoroloxía

metrópoli metrópole

mexilla meixela

mexunxe beberaxe

mezclador/ora mesturador/ora

mezclar mesturar

mezquindade mesquindade

mezquino mesquiño

mezquita mesquita

miaxa migalla

micra micron

microciruxía microcirurxía

microfilm microfilme

migaxa migalla

migraña xaqueca

milagro milagre

millor mellor

millora mellora

mimado/a consentido/a

mimbre vimbio

mimbrilleiro marmeleiro

mimbrillo marmelo

mimocada parvada

mimos mecos

mimoso/a mequeiro/a

mineiral mineral

mineiría minería

minoría de edad minoridade

minorista comerciante polo miúdo

minudencia miudeza

minusvalidez minusvalía

minusvalorar infravalorar

mirador miradoiro

mirilla mira

misil mísil

mismo/a mesmo/a

mistura mestura

199

misturar mesturar

mitade metade

mocedade mocidade

moflete meixela

mogollón montón

moho mofo

mojón marco, fita, fito

mollido mulido

monaguillo acólito

monasterio mosteiro

moneda moeda

monedeiro moedeiro

mongólico mongoloide

monserga andrómena

monstruo monstro

montana montaña

montante contía, suma, importe, total

mordiscada dentada

mordiscar adentar

mordisco dentada

morisco mourisco

moro mouro

morrillo grava

mortandade mortalidade, mortaldade

mortaxa mortalla

mosquear moscar

mostrear tomar mostras

mostreo mostraxe

mostro monstro

mote alcume

moteira mouteira

motexar alcumar

motocross motocrós

motu proprio motu propio

mourado morado

moustro monstro

móvil móbil

movilidade mobilidade

movilizar mobilizar

movimento movemento

mozalbete mozote

200

mozambiqueño mozambicano

muchacha asistenta

muchacho/a mozo/a

muchedumbre multitude

mucilago mucilaxe (fem.)

mueble moble

mueca aceno

muela moa

muelle peirao

muelle espiral, resorte

muestra mostra

muestrario catálogo, repertorio

muestreo (masc.) mostraxe (fem.)

muletilla bordón

muletilla refrán

mui moi

mulo (cruce de egua e burro) macho

muñeca pulso

muñeco boneco

muñequeira correa do pulso

muñón toco

murciélago morcego

murmullador murmurador

murmullo murmurio

musaraño musaraña

museio museo

musgo brión, carriza

muslo coxa

muslo zanco

mustiar murchar

mustio murcho

muxido bruído

muxidora muxidoira

N nacencia nacenza

nadie ninguén

naide ninguén

nalga nádega

namais nada máis; máis nada

naranxa laranxa

201

naranxo laranxeiro

naturaleza natureza

Navidades Nadal

nazón nación

neblina neboeira, neboeiro, borraxeira

necesitar Deus e axuda custar ferro e fouce

necrópolis necrópole

negrilla (letra) grosa

negrita (letra) grosa

nembargantes porén, no entanto, con todo, non obstante

nen nin

nengún/nha ningún/nha

neón neon

nervo nervio

neuma pneuma

nin á de tres nin tolo

nin fun nin fa nin arre nin xo, nin fai nin desfai

no seu caso de ser o caso, se procede

nogal nogueira

nómada nómade

nombramiento nomeamento

nombrar nomear

nominación nomeamento

nominar nomear

non andar con panos quentes non andar con panxoliñas

non é santo da miña devoción non vai no meu carro á misa, non aro cos seus bois

noraboa parabéns

novembre novembro

nudo nó

O o abaixo firmante o que asina abaixo

obedencia obediencia

obedente obediente

obispado bispado

obispo bispo

obligación obriga, obrigación

obligar obrigar

obscuro escuro

obxeto obxecto

octavilla folleto, panfleto

202

octavo oitavo

ocurrir ocorrer

odometría hodometría

odómetro hodómetro

oficiña oficina

ogallá oxalá

olfatear olfactear

olfato olfacto

olvidar esquecer

ollo avizor abre os ollos que asan carne

ombigo embigo

onomatopeia onomatopea

ordeador ordenador

ordear ordenar

orden (masc.) orde (fem.)

ordeñadora muxidoira

ordeño muxidura

orgaizar organizar

orilla beira, marxe

orillar abeirar, bordear

oriña urina, ouriños

orinar urinar, ouriñar

orixen orixe (fem.)

orzamentar orzar, presupostar

osado ousado

osar ousar

otoño outono

otorgar outorgar, conceder

otrosí outrosí

outo alto

oxal ollal

P pá pa

pabellón pavillón

padrazo bo pai

pagaduría pagadoría

pagaré obriga de pagamento

palanca panca

palanqueta panquiña

palillo (dos dentes) escarvadentes

203

palmípedo palmípede

panteira pantera

paradeiro paradoiro

paradoxa (fem.) paradoxo (masc.)

paradóxico paradoxal

parásito parasito

parexa parella

párking aparcadoiro

párrafo parágrafo

partixa partilla

pasante axudante de avogado/a

pasar polo aro vir ao rego

pasillo corredor

peatón peón

peatonal peonil

pegañoso pegañento

pelegrín peregrino

pelegrino peregrino

peluca perruca

peluqueiro perruqueiro

penichaira penechaira

peonal peonil

pepita pebida

pérdida perda

periodo período

persoaxe personaxe

personarse

1. presentarse, aparecer

2. mostrarse ou constituírse como parte

perxudicar prexudicar

perxuízo prexuízo

pestillo ferrollo

pilar piar, esteo

píldora pílula

piñar piñeiral

pizarra1 lousa

pizarra2 encerado

plancha (da roupa) ferro de pasar

plancha prancha

plantel cadro de persoal

plantexar formular, expor, presentar, suscitar, valorar

plantexamento formulación, exposición, presentación,

204

proposta, trazado, tratamento, proxecto

plantilla modelo

plantilla (de traballadores) cadro de persoal, cadro, persoal

plazo prazo

pleito preito

pliego prego

plus sobresoldo

población poboación

pola presente a través deste escrito

ponencia relatorio

ponente relator/ora

poñer en entredito poñer en cuestión

por añadidura por riba, ademais

poseer posuír

poseedor posuidor

posicionar(se)

1. situar(se)

2. tomar postura

postre sobremesa

postrero postremo

povo pobo

povoación poboación

practicar dilixencias efectuar dilixencias, levar a cabo dilixencias

premura

1. escaseza

2. urxencia

prescripción prescrición

prestatario/a prestameiro/a

presupuesto presuposto, orzamento

previo (previo+subst.) logo de, despois de, tras

prexuizo prexuízo

primaveira primavera

priorizar dar prioridade

procesal procesual

proclise próclise

profundizar afondar

proiecto proxecto

promedio media

pronóstico prognóstico

prorrata pro rata

prorratear ratear

proveedor provedor

205

proveer prover

pueblo (conxunto de casas) vila, poboación

pueblo (conxunto de xente) pobo, poboación

purín xurro, zurro

Q queipa caiba

quen se pica allos come quen ten rabo de palla, sempre pensa que llo queiman

quenes quen

querella querela

quisquilla camarón

R rábano ravo

rabear rabiar

rabieta rabecha, perrencha

racha (de vento) refacho

racimo acio

radiactividade radioactividade

radiactivo/a radioactivo/a

radio (roda) raio

radioaficcionado radioafeccionado

radiografiar radiografar

radioínte radiooínte, radioouvinte

raigambre raizame (masc.)

rallado (pan, queixo) relado

rallador relador

rallar relar

ramalazo ramallazo

ramillete ramallete

ramoso ramalloso

rampa rampla

ran ra

rana ra

ranura rañura, fenda, físgoa

rape (peixe) rabada, peixe sapo

rapiña rapina

rapsoda rapsodo

raquis raque

rarificar rarefacer

rascaceos rañaceos

206

rascacielos rañaceos

rasgar esgazar, resgar

rasgo trazo, característica

rasguñar rabuñar, raspuñar

rasguño rabuñada, rabuñadura, raspuño

rasto rastro

rastrelar restrelar

rastrelo restrelo

rastrillar anciñar, angazar

rastrillo anciño, angazo; restrelo

rastrollo restrollo

rastroxo restrollo

rato (de tempo) momento, intre, anaco

razoabre razoable, razoábel

razonable razoable, razoábel

razonar razoar

reacio remiso, teimoso

realengo reguengo, rexio, real

realquilar realugar, subarrendar

reanudación reinicio, recomezo, restablecemento

reanudar reemprender, reiniciar

rearme rearmamento

rebanada rebanda

rebaño rabaño

rebasar superar, exceder, rebordar

rebuxo envurullo

rebuznar ornear

rebuzno orneo

recabar

1. obter, conseguir, acadar

2. reclamar, solicitar, demandar

recargo recarga

recaudación recadación

recaudador recadador

recaudar recadar

receber recibir

receción recepción

receiar recear

receio receo

recelar recear

recelo (animal) roxelo

recelo (desconfianza) receo

207

receloso receoso

recental roxelo

recepcionar recibir, acoller

receso (duro) reseso

receta receita

recetar receitar

rechazar rexeitar

reciente recente

recopilar recompilar

recorrer (unha distancia) percorrer

recorrido percorrido

recurrente recorrente

recurrir recorrer

reemprazar substituír

referéndum referendo

reflectar reflectir

reflexar reflectir

refrendar referendar

regla regra

reglamento regulamento

regramentación regulamentación

regramentario regulamentario

rehusar refusar, refugar

rellenar cubrir, encher, reencher

rendabilidade rendibilidade

rendimento rendemento

rendir render

renta renda

rentabilidade rendibilidade

rentable rendible

rentar render

replantear

1. reformular, reconsiderar, valorar, volver presentar

2. trazar a planta

3. recoñecer o terreo

replanteo de obra aliñación

requerir requirir

reseña recensión

reseñar 1. sinalr, salientar

208

2. recensionar, facer unha recensión

resume resumo

resumen resumo

retranqueo recuar

retrasar atrasar

revertir reverter

revocar revogar

rexir rexer

rodilla xeonllo

rodilleira xeonlleira

rubeola rubéola

ruegos y preguntas rogos e preguntas

S sa sala

saa sala

sábana saba

sabañón frieira

sabiduría sabedoría

sabiendas, a a sabendas

sable (arma) sabre

saboteador sabotador

sabotear sabotar

sabroso saboroso

sacacorchos sacarrollas, tirarrollas

sacamuelas sacamoas

sacristán sancristán

saia o sol por onde queira por min que chova

saír o tiro pola culata saír as contas furadas, saír a galiña choca, saír o can cadela

saír por peteneras mexar fóra do testo, falar do xato e esquecer o trato

saiva zume

salado salgado

salami salame

salar salgar

salazón salgadura

salida saída

salinte saínte, saliente

salir saír

salmonado asalmonado

salpicadeiro cadro de instrumentos

209

saltamontes saltón

saludar saudar

saludo saúdo

sanar sandar

sangre (fem.) sangue (masc.)

sangrento sanguento

sanguixuela sambesuga, samesuga

sano/a san, sa

santiguar persignar

sapo-concho sapoconcho

saprofito saprófito

saraiva sarabia

saraivar sarabiar

sarampión sarampelo, xarampón

sarpullido sarabullo

sarro sarrio

sartén tixola

sastre xastre

sauce salgueiro

saúco sabugo, sabugueiro

savia zume (vexetal)

secadeiro secadoiro

secano secaño

secola secuela

secostro secuestro

secreto (subst.) segredo

seglar segrar

segredo (adx.) secreto

según segundo

segredaría secretaría

segredario/a secretario/a

seísmo sismo

seiva zume

sellar selar

sello selo

semán semana

semblante cara, rostro, face, faciana

semblanza descrición, biografía

sembra sementeira

sembrar sementar

semen seme

210

semexante semellante

semexar semellar

semilla semente

semilleiro sementeiro, alcouve, pebideiro, morteiro

semitono semitón

sen rechistar sen protestar, sen dar chío

sencillez sinxeleza

sencillo sinxelo

sendos/as cadanseu(s)/cadansúa(s), dous/dúas, senllos/senllas

senso como sentido

seña sexa (verbo); sinal (subst.)

señal sinal (masc.)

señas persoais datos persoais

señuelo reclamo, engado

septembro setembro

septentrión setentrión

septentrional setentrional

septiembre setembro

séptimo/a sétimo/a

sequía seca

ser o amo do cotarro ser o amo do nabal

ser un bendito ser un xan, ser un chaíñas

ser un don nadie ser un ninguén, ser un ninguén de ningures

ser un lince ser agudo coma un allo

serea (aparato) sirena

serena (ser mitolóxico) serea

sereo sereno (tranquilo; vixilante; humidade)

serpentear serpear

serrín serraduras

serrucho serrón, serra de man

servidumbre servidume

servilleta pano de mesa

seso siso

sesos miolos

sesudo sisudo, asisado

seta como cogomelo

setembre setembro

seto sebe

seudo- pseudo-

seudónimo pseudónimo

211

sí (afirmativo) si

si (condicional) se

sico- psico-

sien sen, tempa, vidalla

siesta sesta

sietemesino setemesiño

siglo século

silabear soletrear, deletrear

silabeo soletreo

silbar asubiar

silbato asubío, pito

silbido asubío

silla cadeira

silla (de xinete ou ciclista) sela

sillería cadeirado; cantaría

sillín asento, sela

sillón cadeira de brazos

simpósium simposio

sin sen

sinceiro/a sincero/a

síncopa síncope

síndrome (masc.) síndrome (fem.)

sin embargo no entanto, con todo

singladura singradura

singlar singrar

siniestro sinistro

sinificado significado

sinificar significar

sinón senón

sintoísmo xintoísmo

sintoísta xintoísta

sin ton nin son ás toas, ao tolo, de calquera maneira

sirea serea (ser mitolóxico); sirena (aparello)

sirvente servente

sisar raspiñar

sitiar asediar, cercar

soberán soberano

sobor sobre

sobornar subornar

soborno suborno

sobrecoller arrepiar, impresionar, sorprender, abraiar

212

sobrentender sobreentender

sobrepasar adiantar, exceder, superar

sobresalir sobresaír

sobreseer sobreser

sobreseimento sobresemento

sobrestimar sobreestimar

sobrevenir sobrevir

sobrevivinte sobrevivente

socaire socairo

socarrón retranqueiro

socarronería retranca

socavón fochanca

soedade soidade

soer acostumar, adoitar, habituar

sofocar sufocar

sofoco sufoco

sofrer sufrir

sofrito rustrido

soio/a só, soa

soja soia

solana solaina

solano soán

solar terreo, terreo edificable

solarium solario

soledade soidade

solene solemne

solenidade solemnidade

soler acostumar, adoitar, habituar

solfear solfexar

solfeo solfexo

solidaridade solidariedade

solideza solidez

solípedo solípede

soliviantar sublevar

sollozar saloucar, salaiar, sotelar

solomillo solombo

solutrense solutreano

solventar resolver, solucionar

sombrilla parasol, antuca, tornasol

somente soamente

somero superficial

213

sonambulismo somnambulismo

sonámbulo somnámbulo

sonar (verbo) soar

sónar (aparello) sonar

sonaxeiro axóuxere

sondear sondar

sondeo (masc.) sondaxe (fem.)

sonido son

sonreír sorrir

sonriente sorrinte

sonrisa sorriso

sonroxar ruborizar

sonroxo rubor, vergonza

soñolencia somnolencia

sopera sopeira

soplar soprar

soplete soprete

soplón soprón, confidente

so pretexto de

1. co pretexto de 2. co gallo de 3. con motivo de, por causa de

sordeira xordeira

sordideza sordidez

sordo xordo

sordomudo xordomudo

sortixa sortella, anel

soslaiar eludir; poñer de esguello

soslaio, de de esguello; de pasada

soso eslamiado; insulso

sostenido (adx.) sostido

sostenido (subst.) díese

sótano soto

soxa soia

subasta poxa, subhasta

subastar poxar

subcampeón subcampión

subdesenrolado/a subdesenvolvido/a, subdesenvolto/a

subdesenrolo subdesenvolvemento

subempleo subemprego

subirse á parra empoleirarse, fincharse

214

subirse ás barbas poñerse rufo, poñerse teso

subiugar subxugar

submariño submarino

subministro subministración (fem.)

subraiado subliñado

subraiar subliñar

subsanar rectificar, emendar, corrixir, reparar, resolver, arranxar

substracción subtracción

substraendo subtraendo

substraer subtraer

subsuelo subsolo

sucalco socalco

suciedade sucidade

sudar suar

sudeste sueste

sudoeste suroeste

sudor suor

sudoroso suorento

suela sola

sueldo soldo

suelo

1. chan; piso

2. solo

suero soro

suerte sorte

suficente suficiente

sufraguismo sufraxismo

sufraguista sufraxista

sul sur

sulcar sucar

sulco suco

suliñar subliñar

sumersión submersión

sumerxible somerxible

sumerxir somerxer

sumideiro sumidoiro

suministración subministración

suministrar subministrar

suministro subministración

sumisión submisión

sumiso submiso

215

suoroso suorento

superpoblado superpoboado

supervivinte supervivente

superxén superxene

suprir suplir

sudafricano surafricano sudamericano suramericano surcar sucar

surco suco

sureste sueste

suroeste sudoeste

surtidor fornecedor; chafariz de auga; bomba de gasolina

surtir fornecer; facer, ter, ocasionar

suscribir subscribir

suscrición subscrición

suscripción subscrición

suscriptor subscritor

suscritor subscritor

sustancia substancia

sustantivo substantivo

sustitución substitución

sustituír substituír

sustracción subtracción

sustraendo subtraendo

sustraer subtraer

sustrato substrato

susurrar murmurar

susurro murmurio

suxección suxeición

suxerencia suxestión

suxetador suxeitador

suxetar suxeitar

suxeto suxeito

T tábano tabán

tabla táboa

tableiro taboleiro

tableta pastilla; libra de chocolate

tablón táboa, taboleiro

taburete meso, tallo

216

tachola chatola

tachonar chatolar

tahona tafona

tahúr tafur

taladrar tradear

taladro trade (masc.)

talar (verbo) cortar, tronzar

talla (altura, número) talle

tallo (árbore) talo

talofita talófita

talude noiro

tal vez talvez

tambalear cambalear

tamiz cribo, baruto, peneira

tamizar peneirar, cribar

tanda quenda, serie, vez

tandem tándem

tantear tentear

tanteo (xogo) resultado, marcador

tanto (xogo) punto

taquilla despacho de entradas, despacho (de billetes), portelo; recadación, ingresos; armario

taquilleiro vendedor de entradas ou billetes

tararear cantaruxar

tarea tarefa

tarta torta

tasa taxa

tasar taxar

taxante tallante

taza cunca

tela tea

telaraña arañeira

telefonear telefonar

telegrafiar telegrafar

telesilla telecadeira

temblar tremer

temblor tremor

templado temperado

templanza temperanza

temprano

1. cedo (adv.)

217

2. temperán (adx.)

tenazas tenaces

tenedor garfo

teniente tenente

teñir tinxir, tinguir

tercermundista terceiromundista

terciopelo veludo

terco testán, testalán, teimudo

termita (insecto) térmite (masc.)

termostato termóstato

ternero tenreiro

ternura tenrura

terquedade teima, teimosía

terrenal terreal

terreno terreo

tesiña memoria de licenciatura

tesis tese

tesonería teimosía

tesonero teimoso

testarudez teimosía, teima

testarudo teimudo, teimoso

testigo testemuña (fem.)

testimonial testemuñal

testimoniar testamuñar

testimonio testemuño (masc.)

texa tella

texado tellado

texedor tecelán, tecedor

texer tecer

texido tecido

textil téxtil

tibio tépedo, morno

tiduo título

tiento tento

tierno tenro

tiesto testo

tifus tifo

tildar acusar, atilar, chamar

tilde til (masc.)

timar estafar

timo (de timar) estafa, calote

218

timoeiro temoeiro

timón temón

timonel temoeiro

tinalla ámboa, cuba

tinieblas tebras

tinte tinta; tintura; tinturaría

tintorería tinturaría

tiovivo carrusel, cabaliños

tiralíneas tiraliñas

tiroides tiroide

tirria xenreira, zuna

tixeiras tesoiras

tiza xiz

tiznar tisnar

toalidade tonalidade

tobilleira noeleira

tobillo nocello, nortello, tornecelo

toda vez que xa que, posto que, tendo en conta que, dado que

todavía aínda

tolva moega

tomillo tomiño

tono ton

tontería parvada, bobada, burrada

tonto parvo

topo (subst.) toupa, toupeira

toquetear apalpar

toquilla touca

torear tourear

toreo toureo

torero toureiro

tornero torneiro

tornillo parafuso

toro (animal) touro

torrezno torresmo

torrón terrón

tortícolis cabalo, cabaleiro

tórtola rula

tortuga tartaruga, sapoconcho

tos tose

toser tusir

219

totem tótem

tozudez teimosía

tozudo testán, testalán, teimudo

traducción tradución

tragaluz bufarda

tragaperras comecartos

traición traizón

traicionar traizoar

traicionero traizoeiro

traiecto traxecto

trainera traíña

tramoia tremoia

tramoísta tremoieiro

trance transo

transcurrir transcorrer

transladar trasladar

translado traslado

transpasar traspasar

transpaso traspaso

transtornar trastornar

transtorno trastorno

tráquea traquea

trasatlántico transatlántico

trasbordar transbordar

trasbordo transbordo

trascendental transcendental

trascender transcender

trasegar trasfegar

trasego trasfego

trasfigurar transfigurar

trasfusión transfusión

traslación translación

traspé tropezón

trasplantar transplantar

trasplante transplante

trasquilador tosquiador

trasquilar tosquiar

trastada trasnada

trastazo golpe

trasto traste

trasvasar transvasar

220

trasvase transvasamento

travesaño traveseiro

traxeado traxado

traxear traxar

trebexo trebello

trebo trevo

trébol trevo

tremar tremer

trepadora (planta) rubideira

trepar rubir, agatuñar, gabear

tríada tríade

tribu tribo

tricornio tricorne

trigueño trigueiro

trinar trilar

trineo zorra

trinidade trindade

trino (subs.) trilo

triple triplo/a

triptongo tritongo

trisquel tríscele

tristón tristeiro

tronchar tronzar

troquel cuño

trova troba

trozo anaco

truhán truán

tubería tubo, cano; entubado, tubaxe

tucán tucano

tuerca porca

tul tule

tullido tolleito, tollido

tullir toller

tumbar tombar

tupé topete

turnar rotar

turno

1. quenda, rolda, serie, orde, vez 2. de oficio

turón tourón

turxencia turxescencia

turxente turxescente

221

tutear atuar

tuteo atuamento

tutor/a titor/a

tutoría titoría

U ubicación situación

ubicar(se) situar(se)

ucraniano ucraíno

ultramariño ultramarino

ultrasonido ultrasón

ultraxar aldraxar

ungüis ungüe

uniformizar uniformar

urbán urbano

usté vostede

V vacío/a baleiro/a

vacuna vacina

vacunar vacinar

vacuno vacún

vacuolo/a vacúolo/a

vado vao

vahído esvaecemento

vaho bafo

vaina vaíña

valeroso valoroso

vals valse

vanidade vaidade

vanidoso vaidoso

vapulear mallar

varniz verniz

varón home

vasixa vasilla

vasura lixo

vaxilla vaixela, louza

vecindade veciñanza

vecindario veciñanza

vela (de alumar) candea

veleta catavento

velo veo

222

velocípedo velocípede

vena vea

venada arroutada

vendimia vendima

veneno veleno

venganza vinganza

vengar vingar

venta venda

ventana ventá, fiestra

ventanilla portela, portelo

ventaxa vantaxe

verquer verter

verquido vertido, vertedura

vértigo vertixe (fem.)

verxa enreixado

vestuario vestiario

vía de apremio vía de constrinximento, vía executiva

vicaría vigairía

vicario (eclesiástico) vigairo

vidrio vidro

vinteún, vintedous... vinte e un, vinte e dous...

vir ao conto vir ao caso

virrei vicerrei

virreina vicerraíña

virreinato vicerreinado

viruela varíola

viruta labra

visconde vizconde

visera viseira

vislumbrar

1. albiscar, dexergar, enxergar, divisar 2. intuír, presentir, ventar, barruntar

vistazo ollada

visto bo visto e prace

vitola bitola

viudedade viuvez

viudo/a viúvo/a

vixiancia vixilancia

vixiante (subst.) vixilante

vocablo vocábulo

voladizo beiril

volcar envorcar; bascular; afanarse

223

voltar volver

voltereta viravolta, pinchacarneiro

volvoreta bolboreta

X xadear arquexar

xalea xelea

xarabe xarope

xargón xergón

xarrón vaso; floreiro

xaula gaiola

xelado xeado

xelo xeo

xemelo/a xemelgo/a

xemelo/s (da camisa) broche/s

xéminis Xémini

xemir xemer

xeneración xeración

xeneral xeral

xenerar xerar

xeral (militar) xeneral

xeralizar xeneralizar

xeringa xiringa

xermen xerme

xexún xaxún

xoquei jóckey

xoroba chepa, xiba, carrumba

xorobado xiboso

xoven mozo/a, novo/a

xudía (legume) feixón

xudío xudeu (fem. xudía)

xuez xuíz

xuglar xograr (fem. xograresa)

xugo zume

xuício xuízo

xunguir (como unir) unir

xustiprezo prezo xusto

xuvenca xovenca

xuzgado xulgado

xuzgar xulgar

Z

224

zalamero garatuxeiro

zambullida mergullo

zambullir(se) mergullar(se)

zampar chapar, chimpar

zanahoria cenoria

zancadilla cambadela

zanfoña zanfona

zángano abázcaro

zanxa gabia, foxo

zanxar resolver

zar tsar

zarina tsarina

zarpa pouta

zarpar partir, levantar áncora, saír ao mar

zepelin cepelín

zigurat cigurat

zíngaro cíngaro

zoa zona

zócalo zócolo

zorro (animal) raposo

zuleiro celeiro

zumbar (insectos, vento) zoar

zumbido zunido

zumo zume

225

XX RECURSOS ÚTILES PARA CONSULTA E USO DIARIO 1 CORRECTORES INFORMÁTICOS 1.1 Correctores para instalar no ordenador

A versión Xp de Windows trae incorporada a opción de escoller idioma e de revisar a ortografía co sistema tradicional de subliñado en vermello. Para utilizar esta opción só hai que seleccionar o texto enteiro (en edición) e ir a ferramentas, idioma, definir idioma, galego (cos cadros de non revisar ortografía baleiro e detectar o idioma automaticamente riscado) e aceptar. Ademais disto, para Office 2000, Office Xp e mais Office 2003 podemos descargar o corrector imaxin 2mil3 no web http://imaxin.com/corrector2mil3.asp ou o corrector 1.0 de galego para Open Office no enderezo http://www.mancomun.org/index.php/index.php 1.2 Correctores para usar en liña

A Universidade de Vigo puxo á disposición dos usuarios/as de internet o corrector informático Ortogal (http://sli.uvigo.es/corrector/). Para usalo non se precisa de ningún software no ordenador, senón que o único requisito é estar conectado a internet mentres o esteamos a usar. 2 RECURSOS BIBLIOGRÁFICOS

A diario manexamos bibliografía para a lingua galega, pero debemos ter en conta dous elementos:

– que a publicación estea editada antes da reforma de 2003 (nestes casos o contido das obras non presentan un cambio de contido, aínda que pode presentar algunha modificación en canto á forma correcta de escribilas); – que a Real Academia Galega (RAG) mais o Instituto da Lingua Galega (ILG) son as únicas institucións que teñen a competencia para crear, modificar e fixar as normas que han de rexer o estándar da lingua, segundo a disposición adicional da lei 3/83 de normalización lingüística. 2.1 Ortografía e morfoloxía ÁREA DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DE VIGO (2003): Lingua

galega. Criterios lingüísticos. Vigo: Servizo de Publicacións da Universidade. Podémolo descargar en http://anl.uvigo.es/UserFiles/File/manuais/Lingua_galega._Criterios_linguisticos.pdf

ÁREA DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DE VIGO (2004): Lingua galega. Dúbidas lingüísticas. Vigo: Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo. Podémolo descargar en http://anl.uvigo.es/UserFiles/File/manuais/Lingua_galega._Dubidas_linguisticas.pdf

226

CONCELLARÍA DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DO CONCELLO DE PONTEVEDRA (2007): Lingua para nós. Caderno de estilo e dúbidas. Pontevedra: Concello de Pontevedra.

DOSIL LÓPEZ, B e X. RIVEIRO COSTA (2004): Dicionario de ortografía da lingua galega. A Coruña: Galinova Editorial.

GONZÁLEZ REI, B. (2004): Ortografía da lingua galega. A Coruña: Galinova Editorial. HERMIDA GULÍAS, C. (2004): Gramática práctica (Morfosintaxe). Santiago de

Compostela: Sotelo Blanco. REAL ACADEMIA GALEGA / INSTITUTO DA LINGUA GALEGA (2003): Normas ortográficas

e morfolóxicas do idioma galego. Santiago de Compostela: ILG / RAG. Tamén o podemos consultar na rede: http://www.xunta.es/linguagalega/arquivos/normasrag.pdf

REAL ACADEMIA GALEGA / INSTITUTO DA LINGUA GALEGA (2004): Vocabulario ortográfico da lingua galega (VOLGa). Santiago de Compostela: ILG / RAG. Tamén o podemos consultar na rede no seguinte enderezo: http://www.realacademiagalega.org/volga/.

SERVIZO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DA CORUÑA (2006): Criterios para o uso da lingua. A Coruña: Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña. Podémolo descargar en http://www.udc.es/snl/documentospdf/Libro_Criterios_lingua.pdf

SERVIZO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DA CORUÑA (2006): Sobre a calidade da nosa lingua. A Coruña: Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña. Podémolo descargar en http://www.udc.es/snl/documentospdf/Libro_Calidade_Lingua.pdf

2.2 Léxico 2.2.1 Dicionarios

No caso dos dicionarios é conveniente que teñamos presente a data da súa publicación. Os dicionarios que marcan a norma son os da RAG. Estes presentan unha eiva, que é que presentan un caudal de léxico moi reducido. Podémolo consultar na rede: http://www.edu.xunta.es/diccionarios/index.html 2.2.2 Vocabularios especializados

Hoxe en día podemos atopar unha man chea de traballos dedicados ao léc¡xico de especialidade. A continuación ofrecemos unha escolma básica coa que pretendemos que lles sirva de ferramenta de consulta no día a día a calquera usuario/a que o precise.

• GONZÁLEZ MONTAÑÉS, A e outros (1998): Compliación de terminoloxía xurídica castelán-galego. SAL. http://www.avogacia.org/~sal/CursoOptima/compiterm/compiterm.html

• SERVIZO DE NORMALIZACIÓN DA UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

(2004): Termos esenciais de botánica: (galego-español-inglés). Universidade de Santiago de Compostela. http://www.usc/snl/term/Vocabularios/t-botanica.pdf

227

• SERVIZO DE NORMALIZACIÓN DA UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

(2006): Termos esenciais de recursos humanos. Universidade de Santiago de Compostela. http://www.usc.es/snl/term/Vocabularios/recursos_humanos.pdf

• VV AA. (2004): Dicionario visual da construción. Colexio Oficial de

Arquitectos de Galicia. Na rede en http://dicionario.coag.es/ • XUNTA DE GALICIA (2003): Nomenclátor de Galicia. Toponimia oficial das

provincias, concellos, parroquias e lugares. http://www.xunta.es/nomenclator/busca.jsp

• Na sección Andel de traballos terminográficos do SNL da USC podemos atopar

unha gran cantidade de recursos. http://www.usc.es/snl/term/andelterm_SNL.htm

• Tamén atopamos unha gran cantidade de léxicos especializados na sección

Dicionarios, vocabularios e glosarios galegos do SNL da USC. http://www.usc.es/snl/term/biblio-term_cron.htm

• Na páxina http://www.xunta.es/linguagalega/dicionarios_e_lexicos2 ofrécese

unha gran cantidade de ligazóns e referencias léxicas.

• Outra fonte de consulta de recursos terminográficos en liña achéganola a Sociedade Galega de Terminoloxía, que se pode consultar en http://www.terminoloxia.org/ligazons.htm

2.3 Redacción de textos

• VV AA. (2004): Manual básico de documentación administrativa. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Podémolo descargar da rede no seguinte enderezo: http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/docs/Manual%20doc_administrativos.pdf

228

APÉNDICE GRAMATICAL

229

230

1 MODELOS DE CONXUGACIÓN VERBAL Modelo 1: ANDAR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO ando andaba andara andas andabas andaras anda anda andaba andara andamos andabamos andaramos andades andabades andarades andade andan andaban andaran PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO andei andara andase andar andaches andaras andases andares andou andara andase andar andamos andaramos andásemos andarmos andastes andarades andásedes andardes andaron andaran andasen andaren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS andarei andaría andar INF. andarás andarías andares andar andará andaría andar XER. andaremos andariamos amarmos Andando andaredes andariades andardes PART. andarán andarían andaren andado

231

Modelo 2: VARRER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO varro varría varra varres varrías varras varre varre varría varra varremos varriamos varramos varredes varriades varrades varrede varren varrían varran PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO varrín varrera varrese varrer varriches varreras varreses varreres varreu varrera varrese varrer varremos varreramos varrésemos varrermos varrestes varrerades varrésedes varrerdes varreron varreran varresen varreren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS varrerei varrería varrer INF. varrerás varrerías varreres varrer varrerá varrería varrer XER. varreremos varreriamos varrermos varrendo varreredes varreriades varrerdes PART. varrerán varrerían varreren varrido Modelo 3: PARTIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO parto partía parta partes partías partas parte parte partía parta partimos partiamos partamos partides partiades partades partide parten partían partan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO partín partira partise partir partiches partiras partises partires partiu partira partise partir partimos partiramos partísemos partirmos partistes partirades partísedes partirdes partiron partiran partisen partiren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS partirei partiría partir INF. partirás partirías partires partir partirá partiría partir XER. partiremos partiriamos partirmos partindo partiredes partiriades partirdes PART. partirán partirían partiren partido

232

Modelo 4: ELOXIAR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO eloxio eloxiaba eloxie eloxias eloxiabas eloxies eloxia eloxia eloxiaba eloxie eloxiamos eloxiabamos eloxiemos eloxiades eloxiabades eloxiedes eloxiade eloxian eloxiaban eloxien PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO eloxiei eloxiara eloxiase eloxiar eloxiaches eloxiaras eloxiases eloxiares eloxiou eloxiara eloxiase eloxiar eloxiamos eloxiaramos eloxiásemos eloxiarmos eloxiastes eloxiarades eloxiásedes eloxiardes eloxiaron eloxiaran eloxiasen eloxiaren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS eloxiarei eloxiaría eloxiar INF. eloxiarás eloxiarías eloxiares eloxiar eloxiará eloxiaría eloxiar XER. eloxiaremos eloxiariamos eloxiarmos eloxiando eloxiaredes eloxiariades eloxiardes PART. eloxiarán eloxiarían eloxiaren eloxiado Modelo 5: ASUBIAR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO asubío asubiaba asubíe asubías asubiabas asubíes asubía asubía asubiaba asubíe asubiamos asubiabamos asubiemos asubiades asubiabades asubiedes asubiade asubían asubiaban asubíen PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO asubiei asubiara asubiase asubiar asubiaches asubiaras asubiases asubiares asubiou asubiara asubiase asubiar asubiamos asubiaramos asubiásemos asubiarmos asubiastes asubiarades asubiásedes asubiardes asubiaron asubiaran asubiasen asubiaren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS asubiarei asubiaría asubiar INF. asubiarás asubiarías asubiares asubiar asubiará asubiaría asubiar XER. asubiaremos asubiariamos asubiarmos asubiando asubiaredes asubiariades asubiardes PART. asubiarán asubiarían asubiaren asubiado

233

Modelo 6: ACTUAR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO actúo actuaba actúe actúas actuabas actúes actúa actúa actuaba actúe actuamos actuabamos actuemos actuades actuabades actuedes actuade actúan actuaban actúen PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO actuei actuara actuase actuar actuaches actuaras actuases actuares actuou actuara actuase actuar actuamos actuaramos actuásemos actuarmos actuastes actuarades actuásedes actuardes actuaron actuaran actuasen actuaren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS actuarei actuaría actuar INF. actuarás actuarías actuares actuar actuará actuaría actuar XER. actuaremos actuariamos actuarmos actuando actuaredes actuariades actuardes PART. actuarán actuarían actuaren actuado Modelo 7: FRAGUAR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO fraguo fraguaba fragüe fraguas fraguabas fragües fragua fragua fraguaba fragüe fraguamos fraguabamos fragüemos fraguades fraguabades fragüedes fraguade fraguan fraguaban fragüen PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO fragüei fraguara fraguase fraguar fraguaches fraguaras fraguases fraguares fraguou fraguara fraguase fraguar fraguamos fraguaramos fraguásemos fraguarmos fraguastes fraguarades fraguásedes fraguardes fraguaron fraguaran fraguasen fraguaren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS fraguarei fraguaría fraguar INF. fraguarás fraguarías fraguares fraguar fraguará fraguaría fraguar XER. fraguaremos fraguariamos fraguarmos fraguando fraguaredes fraguariades fraguardes PART. fraguarán fraguarían fraguaren fraguado

234

Modelo 8: LER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO leo lía lea les lías leas le le lía lea lemos liamos leamos ledes liades leades lede len lían lean PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO lin lera lese ler liches leras leses leres leu lera lese ler lemos leramos lésemos lermos lestes lerades lésedes lerdes leron leran lesen leren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS lerei lería ler INF. lerás lerías leres ler lerá lería ler XER. leremos leriamos lermos lendo leredes leriades lerdes PART. lerán lerían leren lido Modelo 9: RIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO río ría ría ris rías rías ri ri ría ría rimos riamos riamos rides riades riades ride rin rían rían PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO rin rira rise rir riches riras rises rires riu rira rise rin rimos riramos rísemos rirmos ristes rirades rísedes rirdes riron riran risen riren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS rirei riría rir INF. rirás rirías rires rir rirá riría rin XER. riremos ririamos rirmos Rindo riredes ririades rirdes PART. rirán rirían riren rido

235

Modelo 10: CAER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO caio caía caia caes caías caias cae cae caía caia caemos caïamos caiamos caedes caïades caiades caede caen caían caian PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO caín caera caese caer caíches caeras caeses caeres caeu caera caese caer caemos caeramos caésemos caermos caestes caerades caésedes caerdes caeron caeran caesen caeren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS caerei caería caer INF. caerás caerías caeres caer caerá caería caer XER. caeremos caeriamos caermos caendo caeredes caeriades caerdes PART. caerán caerían caeren caído Modelo 11: SAÍR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO saio saía saia saes saías saias sae sae saía saia saímos saïamos saiamos saídes saïades saiades saíde saen saían saian PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO saín saíra saíse saír saíches saíras saíses saíres saíu saíra saíse saír saímos sairamos saísemos saírmos saístes sairades saísedes saírdes saíron saíran saísen saíren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS sairei sairía saír INF. sairás sairías saíres saír sairá sairía saír XER. sairemos sairiamos saírmos saíndo sairedes sairiades saírdes PART. sairán sairían saíren saído

236

Modelo 12: AGREDIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO agredo agredía agrida agredes agredías agridas agride agrede agredía agrida agredimos agrediamos agridamos agredides agrediades agridades agredide agreden agredían agridan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO agredín agredira agredise agredir agrediches agrediras agredises agredires agrediu agredira agredise agredir agredimos agrediramos agredísemos agredirmos agredistes agredirades agredísedes agredirdes agrediron agrediran agredisen agrediren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS agredirei agrediría agredir INF. agredirás agredirías agredires agredir agredirá agrediría agredir XER. agrediremos agrediriamos agredirmos agredindo agrediredes agrediriades agredirdes PART. agredirán agredirían agrediren agredido Modelo 13: ASENTIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO asinto asentía asinta asentes asentías asintas asinte asente asentía asinta asentimos asentiamos asintamos asentides asentiades asintades asentide asenten asentían asintan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO asentín asentira asentise asentir asentiches asentiras asentises asentires asentiu asentira asentise asentir asentimos asentiramos asentísemos asentirmos asentistes asentirades asentísedes asentirdes asentiron asentiran asentisen asentiren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS asentirei asentiría asentir INF. asentirás asentirías asentires asentir asentirá asentiría asentir XER. asentiremos asentiriamos asentirmos asentindo asentiredes asentiriades asentirdes PART. asentirán asentirían asentiren asentido

237

Modelo 14: FUXIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO fuxo fuxía fuxa foxes fuxías fuxas fuxe foxe fuxía fuxa fuximos fuxiamos fuxamos fuxides fuxiades fuxades fuxide foxen fuxían fuxan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO fuxín fuxira fuxise fuxir fuxiches fuxiras fuxises fuxires fuxiu fuxira fuxise fuxir fuximos fuxiramos fuxísemos fuxirmos fuxistes fuxirades fuxísedes fuxirdes fuxiron fuxiran fuxisen fuxiren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS fuxirei fuxiría fuxir INF. fuxirás fuxirías fuxires fuxir fuxirá fuxiría fuxir XER. fuxiremos fuxiriamos fuxirmos fuxindo fuxiredes fuxiriades fuxirdes PART. fuxirán fuxirían fuxiren fuxido Modelo 15: CABER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO caibo cabía caiba cabes cabías caibas cabe cabe cabía caiba cabemos cabiamos caibamos cabedes cabiades caibades cabede caben cabían caiban PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO couben coubera coubese caber coubeches couberas coubeses caberes coubo coubera coubese caber coubemos couberamos coubésemos cabermos coubestes couberades coubésedes caberdes couberon couberan coubesen caber FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS caberei cabería couber INF. caberás caberías couberes caber caberá cabería couber XER. caberemos caberiamos coubermos cabendo caberedes caberiades couberdes PART. caberán caberían couberen cabido

238

Modelo 16: DAR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO dou daba dea dás dabas deas dá dá daba dea damos dabamos deamos dades dabades deades dade dan daban dean PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO dei dera dese dar deches deras deses dares deu dera dese dar demos deramos désemos darmos destes derades désedes dardes deron deran desen daren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS darei daría dar INF. darás darías dares dar dará daría dar XER. daremos dariamos darmos dando daredes dariades dardes PART. darán darían daren dado Modelo 17: DICIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO digo dicía diga dis dicías digas di di dicía diga dicimos diciamos digamos dicides diciades digades dicide din dicían digan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO dixen dixera dixese dicir dixeches dixeras dixeses dicires dixo dixera dixese dicir dixemos dixeramos dixésemos dicirmos dixestes dixerades dixésedes dicirdes dixeron dixeran dixesen diciren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS direi diría dixer INF. dirás dirías dixeres dicir dirá diría dixer XER. diremos diriamos dixermos dicindo diredes diriades dixerdes PART. dirán dirían dixeren dito

239

Modelo 18: ESTAR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO estou estaba estea estás estabas esteas está está estaba estea estamos estabamos esteamos estades estabades esteades estade están estaban estean PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO estiven estivera estivese estar estiveches estiveras estiveses estares estivo estivera estivese estar estivemos estiveramos estivésemos estarmos estivestes estiverades estivésedes estardes estiveron estiveran estivesen estaren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS estarei estaría estiver INF. estarás estarías estiveres estar estará estaría estiver XER. estaremos estariamos estivermos estando estaredes estariades estiverdes PART. estarán estarían estiveren estado Modela 19: FACER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO fago facía faga fas facías fagas fai fai facía faga facemos faciamos fagamos facedes faciades fagades facede fan facían fagan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO fixen fixera fixese facer fixeches fixeras fixeses faceres fixo fixera fixese facer fixemos fixeramos fixésemos facermos fixestes fixerades fixésedes facerdes fixeron fixeran fixesen faceren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS farei faría fixer INF. farás farías fixeres facer fará farías fixer XER. faremos fariamos fixermos facendo faredes fariades fixerdes PART. farán farían fixeren feito

240

Modelo 20: HABER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO hei había haxa has habías haxas hai / ha había haxa habemos / hemos habiamos haxamos habedes / hedes habiades haxades han habían haxan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO houben houbera houbese haber houbeches houberas houbeses haberes houbo houbera houbese haber houbemos houberamos houbésemos habermos houbestes houberades houbésedes haberdes houberon houberan houbesen haberen FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS haberei habería houber INF. haberás haberías houberes haber haberá habería houber XER. haberemos haberiamos houbermos habendo haberedes haberiades houberdes PART. haberán haberían houberen habido Modelo 21: IR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO vou ía vaia vas ías vaias vai vai ía vaia imos iamos vaiamos vamos ides iades vaiades ide van ían vaian PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO fun fora fose ir fuches foras foses ires foi fora fose ir fomos foramos fósemos irmos fostes forades fósedes irdes foron foran fosen iren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS irei iría for INF. irás irías fores ir irá iría for XER. iremos iriamos formos indo iredes iriades fordes PART. irán irían foren ido

241

Modelo 22: OUVIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO ouzo ouvía ouza ouves ouvías ouzas ouve ouve ouvía ouza ouvimos ouviamos ouzamos ouvides ouviades ouzades ouvide ouven ouvían ouzan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO ouvín ouvira ouvise ouvir ouviches ouviras ouvises ouvires ouviu ouvira ouvise ouvir ouvimos ouviramos ouvísemos ouvirmos ouvistes ouvirades ouvísedes ouvirdes ouviron ouviran ouvisen ouviren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS ouvirei ouviría ouvir INF. ouvirás ouvirías ouvires ouvir ouvirá ouviría ouvir XER. ouviremos ouviriamos ouvirmos ouvindo ouviredes ouviriades ouvirdes PART. ouvirán ouvirían ouviren ouvido Modelo 23: PARIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO pairo paría paira pares parías pairas pare pare paría paira parimos pariamos pairamos parides pariades pairades paride paren parían pairan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO parín parira parise parir pariches pariras parises parires pariu parira parise parir parimos pariramos parísemos parirmos paristes parirades parísedes parirdes pariron pariran parisen pariren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS parirei pariría parir INF. parirás parirías parires parir parirá pariría parir XER. pariremos paririamos parirmos parindo pariredes paririades parirdes PART. parirán parirían pariren parir

242

Modelo 24: PODER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO podo podía poida podes podías poidas pode pode podía poida podemos podiamos poidamos podedes podiades poidades podede poden podían poidan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO puiden puidera puidese poder puideches puideras puideses poderes puido puidera puidese poder puidemos puideramos puidésemos podermos puidestes puiderades puidésedes poderdes puideron puideran puidesen poderen FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS poderei podería puider INF. poderás poderías puideres poder poderá podería puider XER. poderemos poderiamos puidermos podendo poderedes poderiades puiderdes PART. poderán poderían puideren podido Modelo 25: POÑER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO poño poñía poña pos poñías poñas pon pon poñía poña poñemos poñiamos poñamos poñedes poñiades poñades poñede poñen poñían poñan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO puxen puxera puxese poñer puxeches puxeras puxeses poñeres puxo puxera puxese poñer puxemos puxeramos puxésemos poñermos puxestes puxerades puxésedes poñerdes puxeron puxeran puxesen poñeren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS poñerei poñería puxer INF. poñerás poñerías puxeres poñer poñerá poñería puxer XER. poñeremos poñeriamos puxermos poñendo poñeredes poñeriades puxerdes PART. poñerán poñerían puxeren posto

243

Modelo 26: PÓR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO poño puña poña pos puñas poñas pon pon puña poña pomos puñamos poñamos podes puñades poñades ponde pon puñan poñan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO puxen puxera puxese pór puxeches puxeras puxeses pores puxo puxera puxese pór puxemos puxeramos puxésemos pormos puxestes puxerades puxésedes pordes puxeron puxeran puxesen poren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS porei poría puxer INF. porás porías puxeres pór porá poría puxer XER. poremos poriamos puxermos pondo poredes poriades puxerdes PART. porán porían puxeren posto Modelo 27: PRACER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO prazo pracía praza praces pracías prazas prace prace pracía praza pracemos praciamos prazamos pracedes praciades prazades pracede pracen pracían prazan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO prouguen prouguera prouguese pracer prougueches prougueras prougueses praceres prougo prouguera prouguese pracer prouguemos prougueramos prouguésemos pracermos prouguestes prouguerades prouguésedes pracerdes prougueron prougueran prouguesen praceren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS pracerei pracería prouguer INF. pracerás pracerías prougueres pracer pracerá pracería prouguer XER. praceremos praceriamos prouguermos pracendo praceredes praceriades prouguerdes PART. pracerán pracerían prougueren pracido

244

Modelo 28: QUERER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO quero quería queira queres querías queiras quere quere quería queira queremos queriamos queiramos queredes queriades queirades querede queren querían queiran PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO quixen quixera quixese querer quixeches quixeras quixeses quereres quixo quixera quixese querer quixemos quixeramos quixésemos querermos quixestes quixerades quixésedes quererdes quixeron quixeran quixesen quereren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS quererei querería quixer INF. quererás quererías quixeres querer quererá querería quixer XER. quereremos quereriamos quixermos querendo quereredes quereriades quixerdes PART. quererán quererían quixeren querido Modelo 29: SABER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO sei sabía saiba sabes sabías saibas sabe sabe sabía saiba sabemos sabiamos saibamos sabedes sabiades saibades sabede saben sabían saiban PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO souben soubera soubese saber soubeches souberas soubeses saberes soubo soubera soubese saber soubemos souberamos soubésemos sabermos soubestes souberades soubésedes saberdes souberon souberan soubesen saberen FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS saberei sabería souber INF. saberás saberías souberes saber saberá sabería souber XER. saberemos saberiamos soubermos sabendo saberedes saberiades souberdes PART. saberán saberían souberen sabido

245

Modelo 30: SER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO son era sexa es eras sexas se é era sexa somos eramos sexamos sodes erades sexades sede son eran sexan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO fun fora fose ser fuches foras foses seres foi fora fose ser fomos foramos fósemos sermos fostes forades fósedes serdes foron foran fosen seren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS serei sería for INF. serás serías fores ser será sería for XER. seremos seriamos formos sendo seredes seriades fordes PART. serán serían foren sido Modelo 31: TER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO teño tiña teña tes tiñas teñas ten ten tiña teña temos tiñamos teñamos tedes / tedes tiñades teñades tede / tende teñen tiñan teñan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO tiven tivera tivese ter tiveches tiveras tiveses teres tivo tivera tivese ter tivemos tiveramos tivésemos termos tivestes tiverades tivésedes terdes tiveron tiveran tivesen teren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS terei tería tiver INF. terás terías tiveres ter terá tería tiver XER. teremos teriamos tivermos tendo teredes teriades tiverdes PART. terán terían tiveren tido

246

Modelo 32: TRAER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO traio traía traia traes traías traias trae trae traía traia traemos traïamos traiamos traedes traïades traiades traede traen traían traian PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO trouxen trouxera trouxese traer trouxeches trouxeras trouxeses traeres trouxo trouxera trouxese traer trouxemos trouxeramos trouxésemos traermos trouxestes trouxerades trouxésedes traerdes trouxeron trouxeran trouxesen traeren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS traerei traería trouxer INF. traerás traerías trouxeres traer traerá traería trouxer XER. traeremos traeriamos trouxermos traendo traeredes traeriades trouxerdes PART. traerán traerían trouxeren traído Modelo 33: VALER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO vallo valía valla vales valías vallas vale vale valía valla valemos valiamos vallamos valedes valiades vallades valede valen valían vallan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO valín valera valese valer valiches valeras valeses valeres valeu valera valese valer valemos valeramos valésemos valermos valestes valerades valésedes valerdes valeron valeran valesen valer FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS valerei valería valer INF. valerás valerías valeres valer valerá valería valer XER. valeremos valeriamos valermos valendo valeredes valeriades valerdes PART. valerán valerían valer valido

247

Modelo 34: VER

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO vexo vía vexa ves vías vexas ve ve vía vexa vemos viamos vexamos vedes viades vexades vede ven vían vexan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO vin vira vise ver viches viras vises veres viu vira vise ver vimos viramos vísemos vermos vistes virades vísedes verdes viron viran visen veren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS verei vería ver INF. verás verías veres ver verá vería ver XER. veremos veriamos vermos vendo veredes veriades verdes PART. verán verían veren visto Modelo 35: VIR

INDICATIVO SUBXUNTIVO PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE IMPERATIVO veño viña veña vés viñas veñas ven vén viña veña vimos viñamos veñamos vindes / vides viñades veñades vinde / vide veñen viñan veñan PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF. CONXUGADO vin viñera viñese vir viñeches viñeras viñeses vires veu viñera viñese vir viñemos viñeramos viñésemos virmos viñestes viñerades viñésedes virdes viñeron viñeran viñesen viren FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F. NOMINAIS virei viría viñer INF. virás virías viñeres vir virá viría viñer XER. viremos viriamos viñermos vindo viredes viriades viñerdes PART. virán virían viñeren vido / vindo

248

2 RELACIÓN DE VERBOS E MODELOS CORRESPONDENTES abreviar 4 abruar 6 abster 31 abstraer 10 acaer (def.) 10 acariciar 4 acentuar 6 acuar 6 acubrir (pt. i.) 14 acudir 14 adecuar 6 adherir 12 adiar 5 adobiar 5 advertir 12 advir 35 afacer 19 aferir 12 afiar 5 afiliar 4 agoniar 5 agraciar 4 agraviar 4 agremiar 4 agruar 6 aliar 5 aliviar 4 aluar 6 amnistiar 4 ampliar 5 amuar 6 anestesiar 4 angustiar 4 ansiar 5 antepoñer 25 antepor 26 anunciar 4 apoñer 25 apor 26 apreciar 4 apropiar 4 arrefriar 5 arreluar 6 arrepentir 12 arrepiar 5 arrepoñer 25 arrepor 26 arriar 5

arrubiar 5 asalariar 4 asediar 4 asfixiar 4 asoberbiar 4 asociar 4 ataviar 5 atenuar 6 ater 31 atraer 10 atrofiar 4 atuar 6 auspiciar 4 autofinanciar 4 auxiliar 4 avaliar 5 avariar 5 aviar 5 aviciar 4 avir 35 axenciar 4 azuar 6 baduar 6 bendicir (d. pt.) 17 beneficiar 4 bruar 6 bulir 14 calumniar 4 cambiar 4 cariar (def.) 4 charruar 6 chiar 5 choer 10 chuspir 14 colexiar 4 comedir 12 comerciar 4 compendiar 4 competir 12 compoñer 25 compor 26 conceptuar 6 concernir (def.) 12 concienciar 4 conciliar 4 condoer 10 conferenciar 4 conferir 12

confiar 5 congraciar 4 conseguir 13 consentir 13 contaxiar 4 conter 31 continuar 6 contradicir (d. pt.) 17 contraer 10 contrafacer 19 contrapoñer 25 contrapor 26 contrariar 5 contravir 35 convir 35 conxeniar 4 conxunguir 14 copiar 4 corroer 10 crer 8 criar 5 cubrir (pt. i.) 14 cuspir 14 custodiar 4 debaer 10 decaer 10 decruar 6 deferir 12 defoliar 4 degraer 10 denunciar 4 depoñer 25 depor 26 depreciar 4 desafacer 19 desafiar 5 desagoniar 5 desagraviar 4 desamuar 6 desapedir 12 desapoñer 25 desapor 26 desasociar 4 desataviar 5 desavir 35 descambiar 4 deschoer 10 descomedir 12

249

descompoñer 25 descompor 26 desconfiar 5 descontraer 10 desconvir 35 descrer 8 descubrir (pt. i.) 14 desdicir 17 desenfastiar 5 desenfiar 5 desenviciar 4 desfacer 19 desgraciar 4 deshabituar 6 deslendiar 4 desliar 5 deslinguar 7 deslucir 14 desmemoriar 4 desmentir 13 desoír 11 desouvir 22 despedir 12 desperdiciar 4 desprestixiar 4 desprover (d. pt.) 8 despulir 14 desrevestir 12 desurdir 14 desvariar 5 desviar 5 desvirtuar 6 desxunguir 14 deter 31 detraer 10 devir (def.) 35 diferenciar 4 diferir 12 dilixenciar 4 diluviar (imp.) 4 discernir (def.) 12 disentir 13 disociar 4 dispoñer 25 dispor 26 distanciar 4 distraer 10 divertir 12 divorciar 4 dixerir 12

doer 10 domiciliar 4 durmir 14 efectuar 6 empoñer 25 empor 26 encomiar 4 encruar 6 encubrir (pt. i.) 14 enfastiar 5 enfiar 5 engulir 14 enranciar 4 enriar 5 ensoberbiar 4 entibiar 4 entrelucir 14 entremediar 4 entreoír 11 entreouvir 22 entreter 31 entrever 34 enunciar 4 enviar 5 enviciar 4 enxerir 12 equivaler 33 escagarriar 5 escanciar 4 escuar 6 escudir 14 esfiar 5 esgrafiar 5 espaciar 4 espelir 12 espiar 5 espir 12 espoliar 4 esquiar 5 estipendiar 4 estriar 5 esvaer 10 evacuar 6 evidenciar 4 exceptuar 6 exfoliar 4 exiliar 4 expatriar 5 expedir 12 expiar 5

expoñer 25 expor 26 expropiar 4 extasiar 4 extenuar 6 extraer 10 extraviar 5 fantasiar 5 ferir 13 fiar 5 financiar 4 flutuar 6 fotocopiar 4 fundir (‘render’) 14 gabiar 4 gloriar 4 graciar 4 graduar 6 guiar 5 gurrumiar 5 habituar 6 herniar 4 hipertrofiar 4 historiar 4 iguar 7 impedir 12 impoñer 25 impor 26 incendiar 4 indispoñer 25 indispor 26 infatuar 6 inferir 12 influenciar 4 iniciar 4 inserir (d. pt.) 12 insidiar 4 insinuar 6 intercambiar 4 interferir 12 interfoliar 4 interpoñer 25 interpor 26 intervir 35 inventariar 5 investir 12 inxerir 12 inxuriar 4 irradiar 4 leriar 4

250

licenciar 4 licuar 6 lucir 14 lurpiar 4 malcriar 5 maldicir (d. pt.) 17 malferir 13 maliciar 4 malparir 23 maltraer 10 manter 31 maquiar 5 mediar 4 medir 12 menstruar 6 mentir 13 miar 5 minguar 7 miniar 4 moer 10 muar 6 mulir 14 munguir 14 muxir 14 negociar 4 oblicuar 6 obter 31 obviar 4 odiar 4 oficiar 4 oír 11 opoñer 25 opor 26 paliar 5 parodiar 4 pedir 12 perpetuar 6 perseguir 13 piar 5 plaxiar 4 porfiar 5 pospoñer 25 pospor 26 potenciar 4 preceptuar 6 predicir 17 predispoñer 25 predispor 26 preferir 12 preludiar 4

premiar 4 prenunciar 4 presaxiar 4 presenciar 4 presentir 13 prestixiar 4 presupoñer 25 presupor 26 preterir 12 prever 34 previr 35 principiar 4 privilexiar 4 proer 10 proferir 12 pronunciar 4 propiciar 4 propoñer 25 propor 26 proseguir 13 prover (d. pt.) 8 provir 35 pulir 14 puntuar 6 quintaesenciar 4 rabiar 4 radiar 4 raer 10 rarefacer (pt. i.) 19 rebulir 14 recaer 10 recambiar 4 rechiar 5 recompoñer 26 reconciliar 4 reconvir 35 recopiar 4 recriar 5 recruar 6 recuar 6 recubrir (pt. i.) 14 redescubrir (pt. i.) 14 reenviar 5 reexpedir 12 refacer 19 referir 12 reflectir 12 refuxiar 4 reimpoñer 25 reimpor 26

reiniciar 4 reinserir (d. pt.) 12 reinvestir 12 reler 8 relucir 14 remediar 4 remoer 10 renunciar 4 repatriar 5 repetir 12 repoñer 25 repor 26 repudiar 4 resentir 13 reter 31 retesiar 5 retraer 10 retrotraer 10 rever 34 reverenciar 4 revestir 12 rexurdir 14 roer 10 ruar 6 rumiar 4 ruxir 14 saciar 4 sacudir 14 salmodiar 4 sarabiar (imp.) 4 satisfacer 19 seguir 13 sentenciar 4 sentir 13 seriar 4 servir 13 silenciar 4 situar 6 sobreexpoñer 25 sobreexpor 26 sobrepoñer 25 sobrepor 26 sobresaír 11 sobreser 8 sobrevir (def.) 35 sorrir 9 soster 31 suar 6 subexpoñer 25 subexpor 26

251

subir 14 subseguir 13 subsidiar 4 substanciar 4 subsumir 14 subtraer 10 sufrir 14 sumir 14 superpoñer 25 superpor 26 supoñer 25 supor 26 suxerir 12 tapiar 4 tatuar 6 teleguiar 5

terzar 4 tosquiar 5 raer 32 transferir 12 transgredir 12 translucir 14 trasler 8 traspoñer 25 traspor 26 travestir 12 tremelucir (def.) 14 truar 6 turbiar 4 tusir 14 ulir 14 urdir 14

usufrutuar 6 vadiar 5 vangloriar 4 variar 5 vestir 12 viciar 4 vilipendiar 4 vixiar 5 xaxuar 6 xerocopiar 4 xunguir 14 xurdir 14 xustapoñer 25 xustapor 26

252

3 PARTICIPIOS IRREGULARES 3.1 VERBOS REGULARES CON PARTICIPIO IRREGULAR abrir aberto adscribir adscrito circunscribir circunscrito describir descrito entreabrir entreaberto escribir escrito inscribir inscrito manuscribir manuscrito morrer morto premorrer premorto prescribir prescrito proscribir proscrito reabrir reaberto reescribir reescrito reinscribir reinscrito sobrescribir sobrescrito subscribir subscrito transcribir transcrito 3.2 VERBOS IRREGULARES CON PARTICIPIO IRREGULAR acubrir acuberto afacer afeito antepoñer anteposto antepor anteposto antever antevisto apoñer aposto apor aposto arrepor arreposto compoñer composto compor composto contrafacer contrafeito contrapoñer contraposto contrapor contraposto cubrir cuberto depoñer deposto depor deposto desafacer desafeito desapoñer desaposto desapor desaposto descompoñer descomposto descompor descomposto descubrir descuberto desdicir desdito

253

desfacer desfeito dicir dito dispoñer disposto dispor disposto empoñer emposto empor emposto encubrir encuberto entrever entrevisto expoñer exposto expor exposto facer feito impoñer imposto impor imposto indispoñer indisposto indispor indisposto interpoñer interposto interpor interposto opoñer oposto opor oposto poñer posto pór posto pospoñer posposto pospor posposto predicir predito predispoñer predisposto predispor predisposto presupoñer presuposto presupor presuposto prever previsto propoñer proposto propor proposto rarefacer rarefacto recompoñer recomposto recompor recomposto recubrir recuberto redescubrir redescuberto refacer refeito reimpoñer reimposto reimpor reimposto repoñer reposto repor reposto 3.3 VERBOS CON DOBRE PARTICIPIO (REGULAR / IRREGULAR) absolver absolvido absolto acender acendido aceso acoller acollido acolleito aflixir aflixido aflito aprender aprendido apreso avolver avolvido avolto

254

bendicir bendicido bendito cansar cansado canso ceibar ceibado ceibo chocar chocado choco circuncidar circuncidado circunciso coller collido colleito comer comido comesto contradicir contradicido contradito converter convertido converso descalzar descalzado descalzo desencoller desencollido desencolleito desenvolver desenvolvido desenvolto desprover desprovido desprovisto devolver devolvido devolto disolver disolvido disolto elixir elixido electo encoller encollido encolleito entrecoller entrecollido entrecolleito envolver envolvido envolto enxugar enxugado enxoito erguer erguido ergueito escoller escollido escolleito espertar espertado esperto esporranchar esporranchado esporrancho eximir eximido exento fartar fartado farto fixar fixado fixo fritir fritido frito frixir frixido frito imprimir imprimido impreso inserir inserido inserto limpar limpado limpo malcomer malcomido malcomesto maldicir maldicido maldito nacer nacido nado pagar pagado pago posuír posuído poseso preelixir preelixido preelecto prender prendido preso prover provido provisto recluír recluído recluso recoller recollido recolleito reelixir reelixido reelecto refritir refritido refrito refrixir refrixido refrito reimprimir reimprimido reimpreso reinserir reinserido reinserto resolver resolvido resolto retorcer retorcido retorto revolver revolvido revolto

255

romper rompido roto salpresar salpresado salpreso salvar salvado salvo secar secado seco sepultar sepultado sepulto sobreimprimir sobreimprimido sobreimpreso soltar soltado solto suspender suspendido suspenso suxeitar suxeitado suxeito toller tollido tolleito torcer torcido torto volver volvido volto

256

4 PERÍFRASES VERBAIS

Segundo o seu valor ou significación gramatical temos os seguintes tipos: 4.1 TEMPORAIS Futuridade ou inminencia Ir + infinitivo Haber (de) + infinitivo Estar para / a + infinitivo Querer + infinitivo (fenómenos meteorolóxicos) 4.2 MODAIS a) Hipótese haber (de) + infinitivo deber (de) + infinitivo poder + infinitivo vir + infinitivo b) Obriga haber que + infinitivo deber (de) + infinitivo ter que + infinitivo haber de + infinitivo c) Desiderativas querer + infinitivo 4.3 ASPECTUAIS a) Imperfectivas (acción durativa, non concluída, en proceso) estar + xerundio / estar + a + infinitivo andar + xerundio / andar + a + infinitivo ir + xerundio vir + xerundio levar + xerundio seguir / continuar + xerundio ser + a + infinitivo

257

b) Perfectivas (acción concluída) acabar / terminar / rematar + de + infinitivo deixar / parar / cesar + de + infinitivo vir + de + infinitivo dar + participio ter + participio levar + participio ir + participio c) Incoativas (que comezan) comezar / empezar / principiar + a + infinitivo botar (se) + a + infinitivo poñer (se) + a + infinitivo romper + a + infinitivo dar + en + participio rematar / acabar + por + infinitivo d) Reiterativas (que se reiteran) volver / tornar + infinitivo levar + participio ter + participio acostumar / habituar + infinitivo e) Terminativas (que finalizan) chegar + a + infinitivo vir + a + infinitivo acabar + por + infinitivo deixar + de + infinitivo f) Frecuentativas (acción habitual) adoitar / acostumar + infinitivo 4.4 SEGUNDO O AUXILIADO As máis importantes son as seguintes:

COMPOSICIÓN VALOR PERÍFRASE EXEMPLO AUXILIAR +

INFINITIVO acción futura acción obrigatoria

ir + infinitivo haber + (de) + infinitivo ter + de + infinitivo ter + que + infinitivo haber + (de) + infinitivo hai + que + infinitivo

van ir á festa han (de) vir mañá ten de traballar ten que traballar ha (de) traballar hai que traballar

258

suposición, conxectura acción irreal no pasado (que estivo a piques de se realizar) futuridade inmediata acción acabada acción incoativa acción terminativa

deber + (de) + infinitivo poder + infinitivo deber + (de) + infinitivo haber + (de) + infinitivo haber (en pret.) + (de) + infinitivo estar (menos en pret.) + a / para / + inf. querer + infinitivo acabar + de + infinitivo vir + de + infinitivo comezar / empezar / principiar + a + inf. botar (se) + a + infinitivo poñer (se) + a + infinitivo dar + en + infinitivo chegar + a + infinitivo vir + (a) + infinitivo acabar / rematar / terminar + por + inf.

debe (de) traballar pode ser que toque hoxe debeu (de) traballar moito ha (de) traballar moito máis aínda houbo (de) chegar tarde están a / para chegar parece que quere chover acaba de chegar vén de almorzar empezou a ler botouse a rir púxose a ler deu en chorar toda a noite ao final chegou a Vigo veu (a) ser como pensaba acabou por facerlle caso

AUXILIAR +

XERUNDIO OU

INFINITIVO

XERUNDIAL

acción durativa estar + a + infinitivo estar + xerundio andar + a + infinitivo andar + xerundio ir + a + infinitivo ir + xerundio vir + (a) + infinitivo vir + xerundio continuar / seguir + a + infinitivo continuar / seguir + xerundio levar + a + infinitivo levar + xerundio ser + xerundio

está a almorzar está almorzando andan a preguntar por ti andan preguntando por ti ían a rir todo o tempo ían rindo todo o tempo viña (a) ser o mesmo viña sendo o mesmo segue a orballar segue orballando leva a chegar tarde toda a semana leva chegando tarde toda a semana todos eran a chamar por el

AUXILIAR +

PARTICIPIO acción acabada posibilidade /

(non) dar + participio levar + participio

(non) dan acabado a torta xa che levan dado moitos

259

imposibilidade acción acabada e reiterada permanencia nun estado previo voz pasiva

ter + participio levar + participio estar + participio ser + participio

cartos téñeno asesorado moito lévano asesorado moito están desfeitas foi considerado campión do evento deportivo

260

5 ADVERBIOS E LOCUCIÓNS ADVERBIAIS 5.1 DE LUGAR abaixo acá acó acolá adiante aí alá alén algures alí aló aquén aquí arredor arriba

atrás avante cerca debaixo dentro derredor derriba detrás diante embaixo encima enriba fóra lonxe ningures

onde preto u? velaí velaquí xalundes á beira a carón a contramán a rente(s) en fronte ao lado ao pé ao redor

5.2 DE TEMPO acotío agora aínda antano antes antonte arestora arreo asemade atrás axiña cando cedo cerca daquela decontado decote decontino decotío deseguida deseguido despois endexamais enseguida entón

entrementres hogano hoxe inda logo mañá mentres namentres noutrora nunca onte outrora pasadomañá pronto seguido sempre tarde trasantonte xa xacando xamais a cada pouco a deshora a destempo a diario

a miúdo a tempo antes de antonte ás veces de alí a pouco de aquí a pouco de camiño de cando en cando de momento de raro en raro de tempo en tempo de vez en cando deica pouco deica un pouco en tempo hoxe en día o outro día ao outro día ao pouco aos poucos para o outro día por veces pouco a pouco

261

5.3 DE CANTIDADE E PRECISIÓN abondo algo apenas bastante ben canto case dabondo demasiado máis malamente

medio menos mesmamente mesmo moi moito nada pouco só soamente talmente

tan tanto xustamente xusto a medias de menos de sobra de todo por aí

5.4 DE MODO adrede amodo asemade así ben como devagar engorde gratis mal mellor paseniño peor

a correr a dereitas a eito a escape a feito á fin á mantenta a présa a propósito ás presas ás toas de balde de golpe

de pronto de propósito de repente de socate de socato de súpeto en balde ao cabo ao chou ao dereito ao fin ao xeito

5.5 DE AFIRMACIÓN abofé si

tamén xaora

así mesmo de certo

5.6 DE NEGACIÓN nin non

sequera tampouco

non xa

5.7 DE DÚBIDA acaso disque ao mellor quizá(s)

quizabes quizais se cadra seica

talvez poida que

262

6 CONXUNCIÓNS E LOCUCIÓNS CONXUNTIVAS 6.1 COPULATIVAS e mais

nin a mais

e mais

6.2 DISXUNTIVAS E DISTRIBUTIVAS ou (que) ... que ben ... ben cal ... cal

nin ... nin ora ... ora ou ... ou quer ... quer

volta ... volta xa ... xa

6.3 ADVERSATIVAS mais pero porén senón a menos que aga que agás que agora ben aínda que así a todo

así e todo bardante que con todo e iso que excepto que fóra de que inda que menos que no entanto non obstante

ora ben ora que por iso quitado que quitando que sacado que sacando que senón que só que

6.4 CONCESIVAS así a pesar de que a pouco que aínda que ben que

inda que máis que mal que mesmo que nin que

pese a que por (+ adxectivo) que por máis que por moito que por pouco que

6.5 CONDICIONAIS cando se a menos que a nada que a non ser que a non ser se a pouco que agás que agás se

bardante que caso de que con que con tal de que con tal que de non ser que de non ser se en caso de que excepto que

quitado que quitado se quitando que quitando se sacado que sacado se sacando que sacando se salvo que

263

salvo se sempre que senón que 6.6 CAUSAIS como pois porque que como queira que

dado que pois que por causa de que por cousa de que por culpa de que

por mor de que posto que visto que xa que

6.7 CONSECUTIVAS conque daquela entón logo así pois así que

de aí que de forma que de maneira que de modo que de xeito que polo tanto

por conseguinte por tanto tan(to) ... que xa que logo

6.8 FINAIS porque que

a fin de que a que

en favor de que para que

6.9 LOCATIVAS onde onde queira que 6.10 TEMPORAIS apenas asemade cando entrementres mal mentres namentres antes de que antes que ao que así que

ata que até que axiña que cada vez que cando queira que decontado que deica que dende que des que desde que deseguida que

despois de que despois que en tanto entre tanto inda ben non logo que mentres tanto non ben sempre que tan pronto

264

6.11 MODAIS como conforme consonte segundo así como ben como

de forma que sen que coma se de maneira que tal cal como queira que

de modo que tal como como se de xeito que tal e como mal como

6.12 COMPARATIVAS ca coma

como que

6.13 COMPLETIVAS que se

265

7 PREPOSICIÓNS E LOCUCIÓNS PREPOSITIVAS 7.1 PREPOSICIÓNS a agás ante após ata até baixo bardante cabo canda cas con conforme consonte

contra de deica dende desde durante en entre excepto fóra malia mediante menos onda

para perante por quitando sacado sacando salvo segundo sen senón so sobre tras xunta

7.2 LOCUCIÓNS PREPOSITIVAS á beira de a carón de a causa de a diferenza de a forza de a par de á parte de a pesar de a poder de a prol de a rente(s) de a respecto de a través de abaixo de acerca de ademais de alén de amais de antes de ao par de ao pé de ao redor de aquén de arredor de arriba de atrás de baixo de

bardante de beira de cabo de canto a cara a cas de cerca de co gallo de con respecto a contra de de par de debaixo de dentro de derredor de derriba de despois de detrás de diante de en canto a en favor de en fronte de en lugar de en par de en troques de en vez de encima de encol de

enriba de fóra de fronte a lonxe de no canto de pese a por causa de por cousa de por culpa de por medio de por mor de preto de respecto a riba de sobre de tocante a tras de verbo de xunto a xunto de

BIBLIOGRAFÍA ÁLVAREZ BLANCO, R., X. XOVE (2002): Gramática da lingua galega. Vigo: Galaxia. ÁREA DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DE VIGO (2003): Lingua

galega. Criterios lingüísticos. Vigo: Universidade de Vigo. ÁREA DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DE VIGO (2003): Lingua

galega. Dúbidas lingüísticas. Vigo: Universidade de Vigo. ÁREA DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DE VIGO (2008): Pautas

para un correcto uso da linguaxe. Vigo: Universidade de Vigo. ARIAS, V. (1991): En galego, sen erros. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de

Cultura – Xunta de Galicia. ARIAS, V. (1991): Escribir ben. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de Cultura –

Xunta de Galicia. ARIAS, V. (1993): Libro de estilo. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de Cultura

– Xunta de Galicia. CHACÓN CALVAR , R., M. RODRÍGUEZ ALONSO (1993): O galego de uso. Madrid: SM. CONCELLARÍA DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DO CONCELLO DE PONTEVEDRA (2007):

Lingua para nós. Caderno de estilo e dúbidas. Pontevedra: Concello de Pontevedra.

CONCELLO DE SANTIAGO DE COMPOSTELA. DEPARTAMENTO DE LINGUA (2007): Libro de estilo do Concello de Santiago. Santiago de Compostela: Concello de Santiago.

CONSELLO DA AVOGACÍA GALEGA (2003): Formularios básicos de procedemento xudicial en lingua galega. [cedé] Santiago de Compostela: Consello da Avogacía Galega.

DOSIL LÓPEZ, B., X. RIVEIRO COSTA (2004): Dicionario de ortografía da lingua galega. A Coruña: Galinova.

FERNÁNDEZ SALGADO, B (coord.) (2001): Manual de estilo do Correo Galego. Santiago de Compostela: O Correo Galego.

FERNÁNDEZ SALGADO, B. (dir.) (2004): Dicionario Galaxia de usos e dificultades da lingua galega. Vigo: Galaxia.

FEIXÓ CID, X. (2001): As normas morfolóxicas e ortográficas do idioma galego. Actualización e desviacións. Vigo: Edicións do Cumio.

FEIXÓ CID, X. (2002): Ortografía e estilo da lingua galega. Vigo: Edicións do Cumio. FEIXÓ CID, X. (2004): Gramática da lingua galega. Síntese práctica. Vigo: Xerais. FEIXÓ CID, X. (2006): Dicionario ortográfico da lingua galega. Vigo: Xerais. FREIXEIRO MATO, X. R. (1998): Gramática da lingua galega. Vol. I. Fonética e

fonoloxía. Vigo: A Nosa Terra. FREIXEIRO MATO, X. R. (1999): Gramática da lingua galega. Vol. III. Semántica. Vigo:

A Nosa Terra. FREIXEIRO MATO, X. R. (2000): Gramática da lingua galega. Vol. II. Morfosintaxe.

Vigo: A Nosa Terra. FREIXEIRO MATO, X. R. (2003): Gramática da lingua galega. Vol. IV. Gramática do

texto. Vigo: A Nosa Terra. GARCÍA CANCELA, X. et alii (1994): Manual de linguaxe administrativa. Santiago de

Compostela: Xunta de Galicia. GÓMEZ TORRES, C. (2002): Orientacións para o uso dos signos de puntuación. A

Coruña: Baía. GONZÁLEZ REI, B. (2004): Ortografía da lingua galega. A Coruña: Galinova.

267

HERMIDA GULÍAS, C. (2001): Gramática práctica. Morfosintaxe. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.

LÓPEZ TABOADA , C., C. M. ROMERO LADO, M. LEOBALDE GARCÍA (1999): Curso de linguaxe administrativa. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

MÉNDEZ ÁLVAREZ, M. X. (2004): Ortografía da lingua galega. Descrición, regras e ditados. Vigo: Xerais.

PENA, X. A. (2001): Diccionario Cumio de expresións e frases feitas castelán-galego. Vigo: Edicións do Cumio.

REAL ACADEMIA GALEGA / INSTITUTO DA LINGUA GALEGA (1991): Léxico administrativo castelán-galego. Santiago de Compostela: RAG / ILG.

REAL ACADEMIA GALEGA / INSTITUTO DA LINGUA GALEGA (2003): Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego. Santiago de Compostela: RAG / ILG.

REAL ACADEMIA GALEGA / INSTITUTO DA LINGUA GALEGA (2004): Vocabulario ortográfico da lingua galega. Santiago de Compostela: RAG / ILG.

REAL ACADEMIA GALEGA (1997): Diccionario da Real Academia Galega. A Coruña: RAG.

RICO VEREA, M., X. SÁNCHEZ PUGA (coords.) (2004): Manual básico de documentación administrativa. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

RIVEIRO, X. (1996): Signos ortográficos. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. RIVEIRO, X. (1997): Letras e palabras. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. RIVEIRO, X. (1997): Ortografía do texto. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. RODRÍGUEZ RÍO, X. (1998): Mellorando os servicios. Como ti queres. Criterios

lingüísticos. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. SEMINARIO PERMANENTE DE EDUCACIÓN PARA A IGUALDADE (2001): Guía de boas

prácticas editoriais. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia – Servizo Galego de Igualdade.

SERVIZO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DA CORUÑA (2006): Criterios para o uso da lingua. A Coruña: Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña.

SERVIZO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DA UNIVERSIDADE DA CORUÑA (2006): Sobre a calidade da nosa lingua. A Coruña: Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña.

SERVIZO GALEGO DE IGUALDADE (2001): Recomendacións para unha linguaxe non discriminatoria na administración pública. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

XUNTA DE GALICIA (2003): Nomenclátor de Galicia. Toponimia oficial das provincias, concellos, parroquias e lugares. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

268

Índice de contidos I AS NORMAS DA RAG DO 2003 ...............................................................................5

1 O nome das letras .....................................................................................................5 2 A acentuación ...........................................................................................................5 3 A interrogación e a admiración ................................................................................5 4 O apóstrofo ...............................................................................................................5 5 O artigo determinado ................................................................................................5 6 As contraccións .........................................................................................................6 7 Grupos cultos ............................................................................................................6 8 Sufixos e terminacións ..............................................................................................7 9 A formación do feminino .........................................................................................8 10 Pronomes ................................................................................................................9 11 O verbo ...................................................................................................................9 12 Preposicións, adverbios e conxuncións ................................................................10 13 Léxico ...................................................................................................................10

II RECOMENDACIÓNS XERAIS PARA A REDACCIÓN DE DOCUMENTOS ADMINISTRATIVOS .................................................................................................11 III A ACENTUACIÓN ................................................................................................13

1 Palabras polisílabas .................................................................................................13 2 Palabras monosílabas ..............................................................................................13 3 Palabras compostas .................................................................................................14 4 Os adverbios en -mente ..........................................................................................14 5 Pronomes interrogativos e exclamativos ................................................................14 6 Acentuación dos latinismos e dos estranxeirismos .................................................15 7 Acentuación de i, u en hiato ...................................................................................15 8 O verbo con pronome enclítico e cos alomorfos do artigo lo(s), la(s) ...................16 9 O acento diacrítico ..................................................................................................16

IV CASOS DUBIDOSOS DE USO DE B E V, H, X E S E M, N E Ñ .........................17

1 O emprego de b e v .................................................................................................17 1.1 Orientacións verbo do uso do b e do v ..............................................................17

1.1.1 Levan b .......................................................................................................17 1.1.2 Levan v .......................................................................................................17

1.2 Palabras nas que poden darse dúbidas sobre o uso de b ou v ...........................17 1.2.1 Levan b .......................................................................................................17 1.2.2 Levan v .......................................................................................................18

1.3 Algúns casos de formas homófonas con b e v ..................................................20 2 Emprego do h ..........................................................................................................22

2.1 Palabras derivadas ............................................................................................22 2.2 Familia léxica ...................................................................................................22 2.3 Interxeccións .....................................................................................................22 2.4 Dobre grafía ......................................................................................................23 2.5 Palabras de ortografía dubidosa ........................................................................23

2.5.1 Levan h- inicial ...........................................................................................23 2.5.2 Teñen -h- no interior da palabra .................................................................24 2.5.3 Non teñen h .................................................................................................25

3 Emprego do s e do x ...............................................................................................26

269

3.1 Escríbense con s ................................................................................................26 3.2 Casos de palabras que se distinguen polo par de opostos s / x .........................27 3.3 Poden levar s ou x .............................................................................................27 3.4 Erros relacionados coa escrita do x ...................................................................28

4 O uso de m, n e ñ ....................................................................................................28 4.1 Dúbidas e erros frecuentes no emprego das nasais ...........................................29

V USOS ESPECIAIS DALGUNHAS FORMAS ........................................................31

1 Uso de porque, porqué e por que ............................................................................31 1.1 Porque ...............................................................................................................31 1.2 Porqué ...............................................................................................................31 1.3 Por que ..............................................................................................................31

2 Uso de senón e se non .............................................................................................32 2.1 Senón ................................................................................................................32 2.2 Se non ...............................................................................................................32

3 Uso de conque e con que ........................................................................................33 3.1 Conque ..............................................................................................................33 3.2 Con que .............................................................................................................33

4 Uso de a mais, a máis e amais de ...........................................................................33 4.1 A mais ...............................................................................................................33 4.2 A máis ...............................................................................................................33 4.3 Amais de ...........................................................................................................33

5 Uso de demais e de máis .........................................................................................33 5.1 Demais ..............................................................................................................33 5.2 De máis .............................................................................................................33

6 Uso de tampouco e tan pouco .................................................................................34 6.1 Tampouco .........................................................................................................34 6.2 Tan pouco .........................................................................................................34

7 Uso de afeito e a feito .............................................................................................34 7.1 Afeito ................................................................................................................34 7.2 A feito ...............................................................................................................34

8 Uso de douscentos, trescentos... e dous centos, tres centos... .................................34 8.1 Douscentos ........................................................................................................34 8.2 Dous centos .......................................................................................................35

9 Outros usos .............................................................................................................35 9.1 Á présa / ás présas ............................................................................................35 9.2 Pasadomañá / pasado mañá ..............................................................................35 9.3 Abondo / dabondo ............................................................................................35 9.4 Polo menos / ao menos .....................................................................................35 9.5 Á parte / aparte .................................................................................................36 9.6 Xunto a / xunta .................................................................................................36

VI O XÉNERO .............................................................................................................37 1 Orientacións de uso ................................................................................................37

1.1 Teñen xénero masculino ...................................................................................37 1.2 Teñen xénero feminino .....................................................................................37 1.3 Teñen xénero masculino ou feminino ..............................................................38

2 Formación do feminino ..........................................................................................38 2.1 Os substantivos rematados en -n ......................................................................38 2.2 Os nomes rematados en vogal ou ditongo tónicos ...........................................39

270

2.3 Os nomes rematados en -és ..............................................................................39 2.4 Outras formacións .............................................................................................39

VII O NÚMERO ..........................................................................................................40 1 Regras de formación ...............................................................................................40

1.1 Palabras rematadas en vogal ou en ditongo ......................................................40 1.2 Palabras rematadas en -r ou -z ..........................................................................40 1.3 Palabras rematadas en -s e -x [ks] .....................................................................40 1.4 Palabras rematadas en -n ..................................................................................40 1.5 Palabras rematadas en -l ...................................................................................40 1.6 Palabras rematadas noutras consoantes ............................................................41

VIII O USO DE MAIÚSCULAS E MINÚSCULAS ...................................................42 1 O uso das maiúsculas ..............................................................................................42

1.1 Función demarcativa .........................................................................................43 1.2 Función distintiva .............................................................................................44

2 O uso das minúsculas .............................................................................................48

IX A ABREVIACIÓN ..................................................................................................51 1 A abreviatura ..........................................................................................................51

1.1 Listaxe de abreviaturas .....................................................................................51 2 A sigla .....................................................................................................................57

2.1 Listaxe de siglas e acrónimos de uso común ....................................................58 3 Os símbolos ............................................................................................................78

3.1 Listaxe de símbolos de uso común ...................................................................78

X LOCUCIÓNS LATINAS .........................................................................................82 XI PREFIXOS E SUFIXOS .........................................................................................89

1 Prefixos ...................................................................................................................89 1.1 Algúns prefixos de orixe latina .........................................................................89 1.2 Algúns prefixos de orixe grega .........................................................................90

2 Sufixos ....................................................................................................................92 2.1 Algúns sufixos de orixe latina ..........................................................................92 2.2 Algúns sufixos de orixe grega ..........................................................................93 2.3 Outros sufixos ...................................................................................................93

XII OS SIGNOS DE PUNTUACIÓN ..........................................................................96 1 O punto (.) ...............................................................................................................96

1.1 Tipos de puntos .................................................................................................96 1.2 Usos do punto ...................................................................................................96 1.3 Non se usa o punto ............................................................................................97

2 A coma (,) ...............................................................................................................98 2.1 Usos da coma ....................................................................................................99 2.2 Non se usa a coma ..........................................................................................101

3 Os dous puntos (:) .................................................................................................102 3.1 Usos dos dous puntos .....................................................................................102 3.2 Non se usan os dous puntos ............................................................................103

4 O punto e coma (;) ................................................................................................103 4.1 Usos do punto e coma .....................................................................................103

271

5 Os puntos suspensivos (...) ...................................................................................104 5.1 Os usos dos puntos suspensivos .....................................................................104

6 Os signos de interrogación (?) e de admiración (!) ..............................................105 6.1 Usos da interrogación .....................................................................................105 6.2 Usos da admiración ........................................................................................105

7 Os signos auxiliares ..............................................................................................106 7.1 As parénteses e os corchetes (( ) [ ]) ...............................................................106

7.1.1 Usos das parénteses ..................................................................................106 7.1.2 Uso dos corchetes .....................................................................................107

7.2 O guión ...........................................................................................................108 7.2.1 Uso do guión curto (-) ..............................................................................108 7.2.2 Uso do guión longo (–) .............................................................................109

7.3 A barra (/) .......................................................................................................109 7.3.1 Uso da barra ..............................................................................................109

7.4 O apóstrofo (‘) ................................................................................................110 7.4.1 Uso do apóstrofo .......................................................................................110 7.4.2 Non se usa o apóstrofo ..............................................................................110

XIII A NUMERACIÓN .............................................................................................111 1 A numeración arábiga e a numeración romana ....................................................111 2 A grafía dos numerais ...........................................................................................112 3 A numeración en cifras e en letras ........................................................................113

XIV RECURSOS TIPOGRÁFICOS DIACRÍTICOS ...............................................114 1 Letra redonda ........................................................................................................114 2 Letra cursiva .........................................................................................................114

2.1 Usos da cursiva ...............................................................................................114 3 Letra grosa ............................................................................................................117 4 As versaletas .........................................................................................................117 5 As comiñas ...........................................................................................................118

5.1 Uso das comiñas .............................................................................................119

XV SINTAXE ............................................................................................................120 1 A colocación do pronome persoal átono ..............................................................120 2 Os verbos ..............................................................................................................121

2.1 O infinitivo .....................................................................................................121 2.2 O xerundio ......................................................................................................122 2.3 A pasiva ..........................................................................................................122 2.4 O dequeísmo ...................................................................................................122

3 A preposición ........................................................................................................123 3.1 A preposición a co complemento directo .......................................................123 3.2 As preposicións en e a na referencia de lugares e datas .................................123 3.3 A preposición cara a ......................................................................................123

4 O uso incorrecto de mesmo ...................................................................................124 5 O uso incorrecto de algún .....................................................................................124

XVI A LINGUAXE NON-SEXISTA ........................................................................125 1 Sexismo lingüístico ...............................................................................................125

1.1 Emprego das dúas formas: masculina e feminina ..........................................125 1.2 Os xenéricos reais ...........................................................................................126

272

1.3 O emprego das barras .....................................................................................126 2 O sexismo social ...................................................................................................127

2.1 A adaptación do cargo ao xénero da persoa ...................................................127 2.2 Os tratamentos ................................................................................................127 2.3 A orde de palabras ..........................................................................................128

XVII OS ANTROPÓNIMOS .....................................................................................129 1 Nomes de home ....................................................................................................129 2 Nomes de muller ...................................................................................................131

XVIII A TOPONIMIA ...............................................................................................135 1. Formas oficiais dos topónimos do Concello de Tomiño .....................................135 2. Concellos galegos e xentilicios ............................................................................137

2.1 Provincia da Coruña .......................................................................................137 2.2 Provincia de Lugo ...........................................................................................139 2.3 Provincia de Ourense ......................................................................................141 2.4 Provincia de Pontevedra .................................................................................143 2.5 Concellos e xentilicios do galego exterior ......................................................144

3. As comarcas de Galicia cos concellos que abranguen ........................................145

XIX ERROS LÉXICOS E FRASEOLÓXICOS MÁIS FRECUENTES ...................148 XX RECURSOS ÚTILES PARA CONSULTA E USO DIARIO .............................224

1 Correctores informáticos ......................................................................................224 1.1 Correctores para instalar no ordenador ...........................................................224 1.2 Correctores para usar en liña ..........................................................................224

2 Recursos bibliográficos ........................................................................................224 2.1 Ortografía e morfoloxía ..................................................................................224 2.2 Léxico .............................................................................................................225

2.2.1 Dicionarios ................................................................................................225 2.2.2 Vocabularios especializados .....................................................................225

2.3 Redacción de textos ........................................................................................226

APÉNDICE GRAMATICAL .....................................................................................227

1 Modelos de conxugación verbal ...........................................................................229 2 Relación de verbos e modelos correspondentes ...................................................247 3 Participios irregulares ...........................................................................................251

3.1 Verbos regulares con participio irregular .......................................................251 3.2 Verbos irregulares con participio irregular .....................................................251 3.3 Verbos con dobre participio (regular / irregular) ............................................252

4 Perífrases verbais ..................................................................................................255 4.1 Temporais .......................................................................................................255 4.2 Modais ............................................................................................................255 4.3 Aspectuais .......................................................................................................255 4.4 Segundo o auxiliado .......................................................................................256

5 Adverbios e locucións adverbiais .........................................................................259 5.1 De lugar ..........................................................................................................259 5.2 De tempo .........................................................................................................259

273

5.3 De cantidade e precisión .................................................................................260 5.4 De modo .........................................................................................................260 5.5 De afirmación .................................................................................................260 5.6 De negación ....................................................................................................260 5.7 De dúbida ........................................................................................................260

6 Conxuncións e locucións conxuntivas ..................................................................261 6.1 Copulativas .....................................................................................................261 6.2 Disxuntivas e distributivas ..............................................................................261 6.3 Adversativas ...................................................................................................261 6.4 Concesivas ......................................................................................................261 6.5 Condicionais ...................................................................................................261 6.6 Causais ............................................................................................................262 6.7 Consecutivas ...................................................................................................262 6.8 Finais ..............................................................................................................262 6.9 Locativas .........................................................................................................262 6.10 Temporais .....................................................................................................262 6.11 Modais ..........................................................................................................263 6.12 Comparativas ................................................................................................263 6.13 Completivas ..................................................................................................263

7 Preposicións e locucións prepositivas ..................................................................264 7.1 Preposicións ....................................................................................................264 7.2 Locucións prepositivas ...................................................................................264

BIBLIOGRAFÍA ........................................................................................................265