Lingua 6 PRIMARIA

Caderno primeiro trimestre

131168 Portadilla.indd 1 18/2/09 16:25:30141259 _ 0001-0048.indd 1 24/2/09 19:17:46

2

Índice

UNIDADE 1 páx. 4

Gramática: O grupo nominal

Ortografía: As maiúsculas

Vocabulario: A cociña. Palabras primitivas e derivadas

Escritura: Adaptamos textos ao destinatario

Lembro e repaso

UNIDADE 2 páx. 12

Gramática: Os demostrativos

Ortografía: Repaso da acentuación

Vocabulario: A alimentación. Os prefixos

Escritura: Describimos desde diferentes lugares

Lembro e repaso

UNIDADE 3 páx. 20

Gramática: Os posesivos

Ortografía: Acentuación de ditongos e hiatos

Vocabulario: Os sentidos. Os sufixos

Escritura: Redactamos un texto a partir de anotacións

Lembro e repaso

141259 _ 0001-0048.indd 2 24/2/09 19:17:47

3

UNIDADE 4 páx. 28

Gramática: Os numerais e os indefinidos

Ortografía: Acentuación diacrítica (I)

Vocabulario: O coidado dos rapaces. Palabras onomatopeicas

Escritura: Escribimos unha noticia

Lembro e repaso

UNIDADE 5 páx. 36

Gramática: O verbo (I)

Ortografía: Acentuación diacrítica (II)

Vocabulario: A saúde. Eufemismos e palabras tabú

Escritura: Cubrimos un impreso

Lembro e repaso

Páx. 44 Repaso trimestral

141259 _ 0001-0048.indd 3 24/2/09 19:17:48

4

1 Arrodea estas palabras seguindo a clave.

determinante substantivo complemento

◾ Forma catro grupos nominais diferentes combinando os determinantes, os substantivos e os complementos anteriores.

• •

• •

2 Risca os determinantes e os complementos que non correspondan a cada substantivo e escribe os grupos nominais resultantes.

O grupo nominal

O grupo nominal é un conxunto de palabras agrupadas arredor dun subs-tantivo que funciona como núcleo. Ademais do núcleo, o grupo nominal pode estar formado por palabras que funcionan como determinantes ou como complementos.

o meu peludo

algúns riscados

as rebuldeiras

•

aquel marabillosa

a súa derruídos

esa derruído

•

as de praia

estes verdoso

un pechados

•

os modernos

o meu antiga

esta ben pintados

•

1

o meu saia páxinas pequeno do libro curmán

nova as estes curtos pantalóns unha

o meu gato peludo

aquel castelo derruído

un paraugas verdoso

esta bicicleta antiga

o meu curmán pequeno

as páxinas do libro

estes pantalóns curtos

unha saia nova

141259 _ 0001-0048.indd 4 24/2/09 19:17:48

5

3 Subliña os grupos nominais deste texto e arrodea os núcleos.

Un xigante en perigoO elefante africano e o seu curmán asiático son os animais terrestres máis grandes que hai actualmente. Poden chegar a medir catro metros de altura e a pesar sete toneladas !Os elefantes teñen unhas orellas moi anchas e unha trompa moi flexible, que lles serve tanto para respirar coma para absorber ou coller obxectos . A pel , áspera, grosa e moi resistente, cóbrelles todo o corpo .Outro trazo característico dos elefantes son os dous cairos longuísimos que lles sobresaen da boca . Desgraciadamente, moitos elefantes son cazados polos seus cairos , xa que son de marfil , un material moi apreciado. A caza abusiva fixo que os elefantes estean en perigo de extinción.

4 Anota catro grupos nominais con determinante, núcleo e complemento para describir cada animal.

• O animal máis veloz

•

•

•

•

•

•

•

5 Completa cada oración cun grupo nominal que lle vaia ben e arrodea o núcleo.

• celebra mañá o seu aniversario.

• Hoxe, para cear, faremos

• Volvín perder

• pasan o verán na aldea dos avós.

• Miña nai levou

• son irmás xemelgas.

Resposta modelo (R.M.).

O guepardo africano

Unhas orellas pequenas

Un animal veloz

Un animal moi lento

O corpo flexible

Unha cuncha fráxil

A pel húmida

arroz caldoso con chícharos.

as chaves da casa.

Os meus tíos

as fotos da viaxe.

Estas rapazas

O meu mellor amigo

141259 _ 0001-0048.indd 5 24/2/09 19:17:51

6

As maiúsculas

1 Arrodea as maiúsculas que atopes neste texto.

O colexio!Cando soou o espertador, Uxía non se podía mover. Que sono tiña! E na cama estaba tan ben… Pero súa nai entrou dicindo:– Veña, Uxía, érguete! El non sabes que día é? Hoxe comeza o colexio!Era verdade! Uxía ergueuse dun chimpo e foi correndo vestirse e almorzar. Tiña moitas ganas de reencontrarse cos amigos da clase: Martiño, Mariña, Helena, Xoel… Ademais, non quería chegar tarde o primeiro día do curso!

◾ Localiza no texto e copia exemplos dos diferentes usos das maiúsculas.

• Inicio do texto ▶ Cando soou…

• Nomes propios ▶

• Despois de punto ▶

• Despois de interrogación ▶

• Despois de exclamación ▶

• Despois de puntos suspensivos ▶

2 Escribe as letras que faltan en maiúscula ou minúscula, segundo corresponda.

• miña miga ster é moi ímida. álle vergoña coñecer ente.

• ero que is, iguel? so non pode ser! stás eguro do que dixeches?

• oxe estrean no eatro Grande a obra « nha noite máxica». ueres r?

• o prato había atacas, eituga, un vo fritido e arne asada. ue bo!

Escríbese en maiúscula a inicial dunha palabra nos casos seguintes:

• Ao principio dun texto.

• Despois de signos que pechan oracións, como o punto (.), o signo de interrogación (?) ou o signo de admiración (!).

• Nos nomes propios de persoas, animais, lugares, etc.

• Nos títulos de libros, películas, obras teatrais, cancións, etc.

Uxía, Martiño, Mariña, Helena, Xoel.

…non se podía mover. Que sono tiña!

…que día é? Hoxe comeza o colexio!

…sono tiña! E na cama estaba tan ben…

E na cama estaba tan ben… Pero súa nai entrou…

A a E t D x

d M I E s

T U i Q

p l o c

P

H

N Q

141259 _ 0001-0048.indd 6 24/2/09 19:17:51

7

1

3 Imaxina que queres facerte socio da biblioteca municipal. Cubre o carné.

4 Inventa os nomes e adiviña de que conto tradicional fala cada un.

• leu « ».

• A regaláronlle « ».

• sacou da biblioteca « ».

5 Copia o texto poñendo en maiúscula inicial as palabras que cumpra.

O soño de antíaantía está emocionada. hoxe presenta o seu primeiro libro «historias de onte e de hoxe», na libraría papel e tinta. aínda non o pode crer! gústalle escribir contos desde que era pequena, e por finconseguiu o seu soño. agora todos saberán quen é antía castro e poderán ler os seus relatos.

Carné de socio

Apelidos

Nome Idade

Enderezo

Poboación Teléfono

Lin un contosobre unha rapaza,a súa avoa e un lobo.

Regaláronme un conto sobre unha rapaza que perde

un zapato no baile.

Saquei da bibliotecaun conto sobre unha princesa que se envelena cando morde

unha mazá.

Resposta libre (R.L.)

R.L.

R.L.

R.L.

Carapuchiña vermella

A cinsenta

Brancaneves e os sete ananiños

O soño de Antía

Antía está emocionada. Hoxe presenta o seu primeiro libro, «Historias de onte e de hoxe», na

libraría Papel e Tinta. Aínda non o pode crer! Gústalle escribir contos desde que era pequena,

e por fi n conseguiu o seu soño. Agora todos saberán quen é Antía Castro e poderán ler os seus

relatos.

141259 _ 0001-0048.indd 7 24/2/09 19:17:55

8

A cociña. Palabras primitivas e derivadas 1 Relaciona cada verbo coa súa defi nición.

◾ Escribe unha oración con cada un dos verbos anteriores.

•

•

•

•

•

2 Consulta, se che cómpre, o dicionario e explica a diferenza en cada caso.

fritir

torrar

ferver

asar

refogar

Cociñar un alimento na tixola en aceite fervendo.

Fritir lentamente en aceite ou manteiga durante algún tempo.

Cociñar un alimento con calor sen metelo en auga ou en aceite.

Poñer un alimento ao lume ata que queda queimadosuperfi cialmente.

Cocer un alimento deixándoo en auga fervendo.

prato prata

culler cullerón

R.L.

R.M.

Coa culler collemos a comida do

prato. O cullerón é máis grande

e serve para coller a sopa da pota

e botala nos pratos.

No prato poñemos a comida de cada un.

A prata é máis grande e serve para

poñer a comida na mesa, e cada persoa

colle o que quere.

141259 _ 0001-0048.indd 8 24/2/09 19:17:58

9

1

3 Escribe palabras derivadas. Como se chama o aparello ou utensilio que usamos en cada caso?

• relar ▶ • fritir ▶

• coar ▶ • escorrer ▶

• torrar ▶ • quentar ▶

4 Fíxate no elemento destacado e completa cada oración coa palabra primitiva ou derivadaque corresponda.

• Afonso, lémbrate de encher de azucre o

• Neste saleiro cabe moito

• Miña nai sempre merca a carne nesta

• Os habitantes de Lugo son os

• O peixeiro vendeume hoxe un boísimo.

5 Anota a palabra primitiva en cada caso.

• salgado, salgar, salitre ▶

• azucrado, azucreiro, azucrar ▶

• cociñeiro, cociñar, cociñeira ▶

• saboroso, saborosamente, saborear ▶

6 Risca a palabra que non derive de cada palabra primitiva. Podes consultar o dicionario.

◾ Escribe outra palabra derivada para cada grupo anterior.

florista floreiro florete florecerflor

aterrar terrestre aterrorizar terrícolaterra

solaina solitario insolación solariosol

relador

coador

torrador

fritideira

escorredoiro

quentador

azucreiro.

sal.

carnizaría.

lugueses/lucenses.

peixe

sal

azucre

cociña

sabor

R.M.

fl oraría terremoto solar

141259 _ 0001-0048.indd 9 24/2/09 19:18:00

10

Adaptamos textos ao destinatario1 Relaciona con números. Como saúda Paulo?

◾ Explica por que unhas veces Paulo emprega o tratamento familiar (de ti) e, outras, o de cortesía (de vostede).

2 Paulo mira a tele con seu pai. Le o que di o presentador. Os piñóns son moi nutritivos. Non obstante, inxerir

moitos pode resultar indixesto. Se non queren sufrir unha

indixestión, deben mastigalos pouco a pouco.

◾ O pai explícalle a Paulo o que dixo o cociñeiro. Redacta o texto anterior empregando o tratamento de ti e cambiando as palabras e expresións destacadas por estas.

teñen moito alimento •empacharte •pesado •comer •Pero

Dixo que os piñóns

1 2 3

R.M.

Paulo trata de ti as persoas que coñece e coas que ten confi anza (os familiares e os amigos).

Trata de vostede as persoas maiores para demostrarlles respecto.

teñen moito alimento. Pero comer moitos pode resultar pesado.

Se non queres empacharte, debes mastigalos pouco a pouco.

141259 _ 0001-0048.indd 10 24/2/09 19:18:03

11

1

Lembro e repaso 1 Localiza os grupos nominais de cada oración e analízaos

coma no exemplo.

• A miña irmá pequena quere un gato negro.

det. det. núcleo complemento

• Os tres irmáns teñen os cabelos castaños.

• Esta película estreouse a semana pasada.

• Unhas rapazas estranxeiras alugaron a casa da praia.

2 Arrodea as palabras que teñen que levar maiúscula e copia as oracións corrixidas.

• vamos xoán! avíate, que chegamos tarde.

• coñeces os meus fillos? este é xacobe e este, brais .

• cada vez que chove, henrique di que lle senta mal nos ósos.

• o tío xosé levounos ao cine a ver « perdidos no espazo».

3 Escribe dúas palabras derivadas en cada caso.

toxo ,

azucre ,

froita ,

carne ,

caixa ,

papel ,

1

det. det. núcleo det. núcleo complemento

det. núcleo det. núcleo complemento

det. núcleo complemento det. núcleo complemento

det. núcleo complemento

Vamos, Xoán! Avíate, que chegamos tarde.

Coñeces os meus fi llos? Este é Xacobe e este, Brais.

Cada vez que chove, Henrique di que lle senta mal nos ósos.

O tío Xosé levounos ao cine a ver «Perdidos no espazo».

toxal toxeira azucreiro azucrado

froiteiro froitaría carniceiro carnizaría

caixeiro caixón papelaría papeleira

141259 _ 0001-0048.indd 11 24/2/09 19:18:04

12

Os demostrativos

Os demostrativos son as palabras que sinalan seres ou obxectos indicando a distancia que hai entre estes e a persoa que fala.

Os demostrativos clasifícanse en tres grupos, segundo expresen proxi-midade, distancia media ou afastamento.

1 Arrodea os demostrativos que atopes neste texto.

Unhas boas indicacións–Sabela, lembra que temos que levar esta solicitude ao concello. Ti sabes onde está?–Non, pero espera, preguntarémosllelo a estes señores. Oian, por favor, poderían dicirnos onde está o concello?–Si, claro… É aquel edificio do outro lado da praza, pero agora non se pode cruzar por aquí porque están en obras. Sigan por este atallo e, cando cheguen a esas esculturas que se ven, collan a avenida da esquerda, e cando poidan xiren outra vez á esquerda. Deseguida verán o concello ao final da rúa.–Graciñas!–De nada.

◾ Copia os demostrativos que subliñaches e analízaos coma no modelo.

• esta ▶ demostrativo de proximidade, feminino, singular

• ▶

• ▶

• ▶

• ▶

2 Completa o cadro cos demostrativos do texto anterior e os que falten.

2

SINGULAR PLURAL

Masculino Feminino Neutro Masculino Feminino

Proximidade

Distancia media

Afastamento

Oficina Turismo

estes demostrativo de proximidade, masculino, plural

aquel demostrativo de afastamento, masculino, singular

este demostrativo de proximidade, masculino, singular

esas demostrativo de distancia media, feminino, plural

este esta isto estes estas

ese esa iso eses esas

aquel aquela aquilo aqueles aquelas

141259 _ 0001-0048.indd 12 24/2/09 19:18:04

13

3 Copia estas oracións realizando os cambios que se indican en cada caso.

• Aquel home do sombreiro vive no mesmo edificio ca min. ▸ FEMININO

Aquela muller do sombreiro vive no mesmo edificio ca min.

• Estas lobas chegaron hoxe mesmo ao zoolóxico. ▸ MASCULINO

• Por favor, pásame ese libro que tes ao lado. ▸ PLURAL

• Este velliño sempre lles relata contos aos rapaces. ▸ FEMININO

• Sempre fago os deberes con estas compañeiras. ▸ SINGULAR

• Meu irmán é amigo daquela moza. ▸ PLURAL

4 Cubre os ocos deste texto cos demostrativos axeitados.

A excursión á montaña

Desde cume onde nos atopamos pódese

ver toda a comarca. aldea de aquí adiante

é Golmar, e pequena que hai en segundo

termo é Eirixe. Se te fixas, á beira serra

nevada de alá lonxe, podes ver a aldea da Barcia,

e aldea que ten á dereita é O Castro.

Verdade que é unha paisaxe preciosa?

5 Escribe catro oracións que conteñan demostrativos.

•

•

•

•

Estes lobos chegaron hoxe mesmo ao zoolóxico.

Por favor, pásame eses libros que tes ao lado.

Esta velliña sempre lles relata contos aos rapaces.

Sempre fago os deberes con esta compañeira.

Meu irmán é amigo daquelas mozas.

este

daquela

Esta

esa

aqueloutra

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 13 24/2/09 19:18:04

14

1

5

4

2

3

6

Repaso da acentuación

As palabras acentúanse graficamente atendendo aos criterios seguintes.

Sílaba tónica Regra

Agudas Última

Levan acento gráfico cando rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s ou en vogal + ns. Non levan acento gráfico as agudas rematadas en ditongo decrecente (ei, oi, au…) seguido ou non de n ou s, nin as monosílabas.

Graves Penúltima

Levan acento gráfico cando rematan nunha consoante distinta de -n ou -s, nun grupo consonántico distinto de ns ou nun ditongo decrecente.

Esdrúxulas Antepenúltima Levan acento gráfico sempre.

1 Resolve o encrucillado coas palabras agudas. Ponlles acento gráfico ás que o precisen.

2 Ponlles acento gráfico ás seguintes palabras esdrúxulas e despois escríbeas en singular.

• tuneles ▶ • habiles ▶

• debiles ▶ • calices ▶

S O F Á

L E Ó N S

C O M P Á S

D

túnel

débil

hábil

cáliz

P A R A S O L

N

C A M I Ó N

D

R

2

3

4

5

1

6

´

´

´

´

141259 _ 0001-0048.indd 14 24/2/09 19:18:09

15

2

PARÍS

3 Escribe o lugar de onde son estas persoas. Fíxate en se levan ou non acento gráfico.

• os parisienses ▶ • os coruñeses ▶

• os ferroláns ▶ • os africanos ▶

• os gaditanos ▶ • os americanos ▶

• os lugueses ▶ • os lancaraos ▶

• os belgas ▶ • os lalinenses ▶

• os alemáns ▶ • os canadenses ▶

◾ Clasifica os nomes dos lugares anteriores segundo sexan palabras agudas, graves ou esdrúxulas.

AGUDAS ▶

GRAVES ▶

ESDRÚXULAS ▶

4 Ponlles acento gráfico ás palabras que deban levalo.

Unha festa típica

Hai unha festa na parte vella da cidade. Habera musica, desfile de mascaras

e postos con doces tipicos da bisbarra. As autoridades recomendan non acudir

co automobil: o máis facil sera empregar o transporte publico.

5 Acentúa as palabras que cumpra nestas oracións.

• Cando rebentou o pneumatico, o condutor do camion puxose nervioso.

• A construcion das piramides de Exipto pareceme labor moi dificil.

• Na excursion do ano pasado visitaramos o crater dun volcan inactivo.

• O meu amigo Nestor traballa na nova fabrica de pantalons.

• Mariña, sabes o numero de telefono do teu curman Cesar?

París

Ferrol

Cádiz

Lugo

Bélxica

Alemaña

A Coruña

África

América

Láncara

Lalín

Canadá

´ ´ ´

París Ferrol

Lalín Canadá

Cádiz Lugo

Alemaña A Coruña

Bélxica África

Láncara América

´

´ ´ ´ ´

´ ´ ´

´ ´ ´ ´

´ ´ ´

´ ´ ´

´ ´ ´ ´

141259 _ 0001-0048.indd 15 24/2/09 19:18:11

16

A alimentación. Os prefixos1 Enche cada oco do texto coa palabra axeitada.

Unha clase diferente

Hoxe viñeron uns dietistas ao colexio a explicarnos como debe ser unha

sa. Recomendáronnos que comamos moita froita

e verdura para obter e minerais. Tamén nos dixeron

que hai que comer peixe e carne porque teñen .

Ademais, aconselláronnos que non abusemos dos alimentos

. Tamén aprendemos que non é comer

a miúdo hamburguesas e pasteis, porque poden provocar colesterol

e sobrepeso. En definitiva, foi unha charla moi interesante, e ao final

convidáronnos a uns zumes de laranxa boísimos!

2 Escribe un texto en que expliques o que comes nas cinco comidas do día.

Cara ás oito, para almorzar, tomo

Ás once, para no patio do colexio

3 Consulta o dicionario se che cómpre e explica cal é o significado das palabras ou expresións en negra.

• Explícalle ben como ten que facer o traballo. Dállo ben mastigado ou non saberá facelo.

• O seu equipo perdeu e está de mal humor. Non pode dixerir as derrotas!

• Xulio di que ten un oso no xardín da súa casa, pero eu non trago nada do que di.

vitaminas • precociñados • proteínas • saudable • dieta

dieta

vitaminas

proteínas

saudable precociñados

R.L.

Facilítalle o traballo, déixallo moi claro, explícallo con moita sinxeleza.

No pode soportar as derrotas, non sabe perder, non o acepta.

Non o creo, non me fío do que di.

141259 _ 0001-0048.indd 16 24/2/09 19:18:12

17

2

4 Subliña as palabras que conteñan o prefixo re-, que significa ‘volver a’.

◾ Escolle tres das palabras que subliñaches e escribe oracións.

•

•

•

5 Enche os ocos destas palabras cos prefixos sub-, super- ou pre-, segundo corresponda.

• mercado • solo • visión • fabricado

• terráneo • heroe • sónico • xuízo

• dición • poder • campión • delegado

• marino • dotado • cociñado • director

◾ Escribe oracións con palabras anteriores que conteñan o prefixo indicado.

sub-

super-

pre-

6 Explica o significado de cada palabra e arrodea o prefixo que contén.

• contraindicado ▶

• antinéboa ▶

• insoportable ▶

• sobrepeso ▶

• desordenado ▶

• extraterrestre ▶

• vicepresidente ▶

receita requentar rebotar recoñecer regular

reencontrar recipiente refacer resto reimprimir

repintar retocar remarcar rectángulo repasar

super sub super

super supersub

super sub

presuper

pre

sub

pre

pre

sub

sub

R.L.

Que non está indicado, que resulta prexudicial, sobre todo nunha enfermidade.

Luz do coche que se utiliza cando hai néboa.

Que non se pode soportar.

Peso excesivo para a estatura dunha persoa.

Que non ten orde.

De fóra da Terra e a súa atmosfera; ser que habita noutros mundos.

Persoa que axuda ao presidente e, cando cómpre, substitúeo.

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 17 24/2/09 19:18:12

18

Describimos desde diferentes lugares1 Le esta descrición.

Ribeira desde a montañaEu vivo na parte vella de Ribeira, preto da serra. Pola mañá, encántame abrir a ventá e oír como cantan os paxaros. Tamén me gusta percibir o aroma de romeu e lavanda, e mirar cara abaixo. Desde aquí vexo, en primeiro termo, o barrio antigo e a igrexa. Un pouco máis abaixo, en segundo termo, está a parte nova da vila, que chega deica a praia. Alí hai edificios altos e un paseo marítimo moi bonito.Ao fondo vexo o mar coas barcas dos mariñeiros e algúns barcos grandes e tamén o outeiro da ermida, á esquerda. É unha paisaxe preciosa!

2 Agora imaxina que estás na ermida de Ribeira. Redacta a descrición da paisaxe que ves.

Ten en conta estes detalles:• En primeiro termo ves a praia e o paseo marítimo. Como é? Que olores percibes?

Que ruídos oes?• Que ves en segundo termo? E ao fondo?• Que impresión xeral che produce a paisaxe?

Ribeira desde a ermida

R.M.

Hoxe viñemos merendar á ermida de Ribeira. Está nun outeiro, ao lado do mar. Desde aquí

vese, en primeiro termo, a praia da vila e o paseo marítimo. Cheira a sal e oímos os cantos

das gaivotas, e tamén os ruídos dos coches que van

polo paseo. Un pouco máis atrás, en segundo termo, vense

os edifi cios altos da parte nova de Ribeira, preto do paseo.

E detrás de todo, subindo cara arriba pola serra, está a parte

vella da vila, coas casas brancas de tellados vermellos

e a igrexa. O conxunto resulta moi bonito. Podería pasar

horas mirándoo!

141259 _ 0001-0048.indd 18 24/2/09 19:18:13

19

12

Lembro e repaso1 Escribe o demostrativo que lle corresponde a cada descrición.

• Demostrativo de proximidade, feminino, singular ▶

• Demostrativo de afastamento, feminino, plural ▶

• Demostrativo de distancia media, feminino, singular ▶

• Demostrativo de proximidade, masculino, plural ▶

◾ Escribe unha oración con dous dos demostrativos anteriores.

•

•

2 Ponlles acento gráfico ás palabras que deban levalo e clasifícaas.

AGUDAS • • •

• • •

GRAVES • • •

• • •

ESDRÚXULAS • • •

• • •

3 Escribe tres oracións que leven cada unha polo menos unha palabra aguda, grave e esdrúxula.

exame reves numero hotel timida matematico

fraxil curmans ciencia dificil biceps musica

sofa circulo microfono tractor lapis iman

esta

aquelas

esa

estes

R.L.

´

sofá curmáns tractor

revés hotel imán

exame ciencia bíceps

fráxil difícil lapis

círculo micrófono tímida

número matemático música

´ ´ ´ ´

´ ´ ´ ´

´ ´ ´ ´

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 19 4/3/09 10:10:12

20

Os posesivos

Os posesivos son as palabras que acompañan o substantivo e expresan a quen pertence o ser ou o obxecto que este substantivo designa.

Os posesivos indican a persoa gramatical e se o posuidor é un ou máis dun.

Os posesivos poden funcionar como determinantes, como complementos ou como núcleos do grupo nominal.

1 Subliña todos os posesivos que atopes neste texto.

O agasallo de SélimaEste verán, a miña amiga Sélima pasou as vacacións en Marrocos, onde vive a súa familia. E en setembro, o primeiro día de colexio, levou á nosa clase unha morea de pasteliños de mel e sementes, e explicounos: –Meu avó fixo estes doces e díxome que podía collelos e darllos a quen eu quixese. Como vós sodes os meus amigos, tráiovolos para que os probedes e, se vos gustan, os levedes tamén ás vosas casas.Que idea máis boa a de Sélima! E que pasteliños máis saborosos os de seu avó!

2 Observa o exemplo e analiza os posesivos que subliñaches no texto anterior.

• miña ▶ 1.ª persoa, feminino, singular, un posuidor

• ▶

• ▶

• ▶

• ▶

• ▶

• ▶

◾ Escolle un dos posesivos anteriores en singular e outro en plural e escribe oracións.

•

•

3

súa 3.ª persoa, feminino, singular, un posuidor

nosa 1.ª persoa, feminino, singular, varios posuidores

meu 1.ª persoa, masculino, singular, un posuidor

meus 1.ª persoa, masculino, plural, un posuidor

vosas 2.ª persoa, feminino, plural, varios posuidores

seu 3.ª persoa, masculino, singular, un posuidor

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 20 24/2/09 19:18:14

21

3 Completa estas oracións cos posesivos axeitados.

• Teño tres irmáns: Pedro, Henrique e Clara; son irmáns e irmá.

• A Alberte regaláronlle unha buxaina e un balón; son a buxaina

e o balón.

• Sabela, tes un hámster e dúas tartarugas; son o hámster

e as tartarugas.

• Ana e mais eu inventamos un chiste e unhas adiviñas; son o chiste

e as adiviñas.

• Vós trouxestes un parchís e unhas bólas; son o parchís e as bólas.

4 Subliña os posesivos que atopes e indica a función: determinante, complemento ou núcleo do sintagma nominal.

• A súa casa é máis grande ca a miña.

• Súa nai e a miña son amigas desde que eran pequenas.

• Estas rapazas son curmás túas? Eu pensaba que eran as túas amigas.

5 Escribe oracións empregando posesivos que cumpran as condicións indicadas.

1.ª persoa, un posuidor, masculino, singular, núcleo do sintagma nominal

3.ª persoa, varios posuidores, feminino, plural, determinante

2.ª persoa, un posuidor, masculino, plural, complemento

meus miña

seu

súa

túas

teu

nosas

noso

vosasvoso

determinante núcleo

determinante núcleo

complemento determinante

Equivoqueime; o abrigo que collín non é o meu.

Sabela e Uxía enfadáronse coas súas amigas.

Viñeron buscarte uns amigos teus.

141259 _ 0001-0048.indd 21 24/2/09 19:18:15

22

Acentuación de ditongos e hiatos

• Un ditongo é a unión dunha vogal aberta (a, e, o) máis unha vogal pechada (i, u) que se pronuncian nunha mesma sílaba. Os ditongos seguen as regras xerais de acentuación e o acento gráfico ponse so-bre a vogal pechada (náufrago).

• Os hiatos están formados por dúas vogais que están xuntas, pero que se pronuncian en dúas sílabas distintas. Se son dúas vogais abertas, seguen as regras xerais (deán). Se a vogal pechada é tónica e a vogal aberta é átona, levará sempre acento gráfico na vogal pechada (fío, rúa).

• Cando aparecen xuntas as dúas vogais pechadas (i, u), se a tónica é a segunda vogal, forman un hiato e acentúanse (ruído). Se a tónica é a primeira vogal, forman un ditongo e non se acentúa (viviu).

1 As seguintes palabras teñen hiato ou ditongo e seguen as regras xerais de acentuación. Ponlles acento gráfico ás que o precisen e despois cópiaas onde lles corresponda.

AGUDAS • • •

• • •

GRAVES • • •

• • •

ESDRÚXULAS • • •

• • •

2 Arrodea as palabras do exercicio anterior segundo a clave.

coartada aereo Xoan ademais beisbol farmaceutico

gardians pasteis solteiro aureo caotico bocois

nautico maceira axouxere moeda Noa noies

Teñen ditongo Teñen hiato

gardiáns Xoán bocois

pasteis ademais noiés

coartada solteiro béisbol

maceira moeda Noa

náutico axóuxere caótico

aéreo áureo farmacéutico

´ ´ ´ ´

´ ´ ´

´ ´ ´

141259 _ 0001-0048.indd 22 24/2/09 19:18:15

23

3

3 Ponlles acento gráfico ás palabras que cumpra e clasifícaas.

TEÑEN HIATO • • •

• • •

TEÑEN DITONGO • • •

• • •

4 Escribe os seus nomes. Fíxate en se levan ou non acento gráfico.

5 Escribe unha palabra que conteña cada hiato. Despois escribe unha oración con cada palabra. Podes usar o dicionario se che cómpre.

í-a ▶

ú-a ▶

u-í ▶

o-í ▶

a-ú ▶

raiña oidotriunfocircuito

animais cafeinamadeiratesouro

beirarrua diurnodespoispartiu

raíña circuíto oído

cafeína beirarrúa diúrno

triunfo animais tesouro

madeira partiu despois

´ ´ ´

´

´ ´

baúl sandía cafeteira saia

día. O vinte e catro de abril é o día do meu aniversario.

rúa. Xoán vive na Rúa do Vilar, en Santiago de Compostela.

remuíño. Nesas calellas da zona vella o aire fai remuíños e rompe os paraugas.

oído. A pesar da súa avanzada idade, aínda conserva un oído excelente.

saúde. Éche ben certo que o importante é ter saúde.

R.M.

141259 _ 0001-0048.indd 23 4/3/09 10:10:17

24

Os sentidos. Os sufixos1 Ponlle nome a cada personaxe e explica o que fai empregando estes verbos.

ulir tocar probar escoitar mirar

1

2

3

4

5

2 Copia xuntas as palabras que se refiren ao mesmo sentido.

vista • • •

oído • • •

olfacto • • •

gusto • • •

tacto • • •

oír • observar • sabor • caricia • mirada • perfume • palpar • aloumiñar

escoitar • ulir • ver • degustar • cheirar • lamber • ruído

1

2

3

4

5

R.M.

Alberte e Martiño miran os monicreques.

Rosa escoita o que lle di a súa neta.

Carme ole o perfume dunha botelliña.

Mariña toca a cabeza do burro.

Francisco proba os churros que mercou o seu fillo.

observar mirada ver

oír escoitar ruído

perfume ulir cheirar

sabor degustar lamber

caricia palpar aloumiñar

141259 _ 0001-0048.indd 24 24/2/09 19:18:19

25

3

3 Utiliza o sufixo -ez ou -eza para formar derivados destas palabras. Utiliza o dicionario.

• destro ▶ destreza • rico ▶

• escaso ▶ • estúpido ▶

• pobre ▶ • tímido ▶

• honrado ▶ • maduro ▶

◾ Observa as palabras anteriores e marca a opción correcta en cada caso.

• As palabras primitivas son verbos adxectivos substantivos

• As palabras co sufixo -ez/-eza son verbos adxectivos substantivos

4 Escribe o verbo que responde a cada definición, a partir da palabra destacada.

• Deixar limpo ▶ • Facer un cálculo ▶

• Dar un golpe ▶ • Facer o camiño ▶

• Botar semente ▶ • Poñer un rótulo ▶

• Dar alimento ▶ • Seguir un rastro ▶

◾ Responde. Que terminacións utilizaches para formar os verbos anteriores? e

5 Escribe nomes de profesións que conteñan os sufixos propostos.

-ista

-eiro/-eira

-ólogo/-óloga

-dor/-dora

◾ Escribe unha oración cun nome de cada grupo.

•

•

•

•

escaseza

pobreza

honradez

riqueza

estupidez

timidez

madurez/madureza

limpar

golpear

sementar

alimentar

calcular

camiñar

rotular

rastrear

xornalista zapateiro biólogo maquilladora

equilibrista enfermeira psicóloga mariscadora

electricista panadeira odontólogo mergullador

R.L.

-ar -ear.

141259 _ 0001-0048.indd 25 24/2/09 19:18:19

26

Redactamos un texto a partir de anotacións1 Con motivo da Semana Cultural, todos os alumnos do centro participaron nunha festa de disfraces.

Le as notas que colleu Mariña.

A festa de disfraces foi o venres pola tarde, no patio

do colexio. Había

•Lugar e data: patio do colexio, venres pola tarde.

•Había chocolate e bombóns e refrescos.•Disfraces: pallasos (moi simpáticos),

astronautas (non me gustan nada), leóns, piratas, romanos, flores... Os mestres van de fantasmas, con sabas e cadeas. Fan moito ruído.

• O mellor: o disfrace de Carlos, de robot, con caixas de cartón e tapóns de botella de plástico.

•O peor: choquei cun alumno de 4.º e houben caer dentro da pota de chocolate.

2 Mariña quérelle explicar como foi a festa a Martiño, que non foi porque estaba enfermo. Redacta un texto narrativo a partir das súas notas.

chocolate, bombóns e refrescos para

merendar e todos ían disfrazados: había uns de pallaso que

eran moi simpáticos, e tamén había flores, leóns, piratas,

romanos… Os mestres vestíronse de fantasma e facían moito

ruído coas cadeas. Ademais, había astronautas, pero non

me gustaron nada. En cambio, o disfrace de robot de Carlos,

feito con caixas de cartón e tapóns de plástico, encantoume.

Distraínme tanto mirando para el que choquei cun alumno

de 4.º e houben de caer dentro da pota de chocolate!

R.M.

141259 _ 0001-0048.indd 26 24/2/09 19:18:20

27

3

Lembro e repaso1 Completa estas oracións cos posesivos axeitados.

• Eu teño un irmán; é meu irmán.

• Ela vive nunha casa; é casa.

• Ti tes dúas curmás: son curmás.

• Ela ten tres sobriños; son sobriños.

• Eu teño dúas fillas; son fillas.

• Ti tes un tío; é tío.

2 Copia as oracións poñendo os acentos gráficos que cumpra.

• Oin que maña o avo ia ao muiño despois de comer.

• O piloto sufriu moito, pero conseguiu o triunfo nese circuito.

• Candido e Uxia sairon hai media hora á rua.

• Xoan non toma cafe porque lle fai mal a cafeina.

• As duas curmas estudan para seren farmaceuticas.

3 Arrodea os sufixos que atopes nestas palabras. Se algunha palabra non ten sufixo, ríscaa.

escultor ladobólaescaseza

beleza pintorapanadeirodesfacer

vista bardentistabromear

a súa

as túas

os seus

as miñas

o teu

Oín que mañá o avó ía ao muíño despois de comer.

O piloto sufriu moito, pero conseguiu o triunfo nese circuíto.

Cándido e Uxía saíron hai media hora á rúa.

Xoán non toma café porque lle fai mal a cafeína.

As dúas curmás estudan para seren farmacéuticas.

141259 _ 0001-0048.indd 27 24/2/09 19:18:20

28

Os numerais e os indefinidos

Os numerais son palabras que expresan cantidade ou orde de forma precisa. Poden ser cardinais ou ordinais.

Os indefinidos son palabras que expresan cantidade ou existencia de xeito impreciso.

4

1 Enche os ocos destas oracións con numerais.

• Cada día ten horas.

• Agora mesmo, ti tes anos.

• Novembro é o mes do ano.

• As persoas teñen dedos en cada man.

• O xoves é o día da semana.

• Nos xogos olímpicos, a medalla de bronce é para o

clasificado.

◾ Clasifica os numerais que empregaches nas oracións anteriores.

ORDINAIS

CARDINAIS

2 Completa a táboa cos numerais cardinais e ordinais que che pedimos.

CARDINAL ORDINAL

1

2

3

4

5

6

7

CARDINAL ORDINAL

8

9

10

20

50

70

90

vinte e catro

once/doce

undécimo

cinco

cuarto

terceiro

undécimo cuarto terceiro

vinte e catro once/doce cinco

un primeiro

dous segundo

tres terceiro

catro cuarto

cinco quinto

seis sexto

sete sétimo

oito oitavo

nove noveno

dez décimo

vinte vixésimo

cincuenta quincuaxésimo

setenta septuaxésimo

noventa nonaxésimo

141259 _ 0001-0048.indd 28 24/2/09 19:18:21

29

3 Arrodea as palabras que sexan indefinidos.

• escala • tanta • cinco • ningún

• moitas • verde • corría • abondos

• persiana • algunha • calquera • sétimo

◾ Enche os ocos cos indefinidos que arrodeaches.

• Quería comer un bombón da caixa, pero non quedaba

• Fun ao circo vez, pero meu irmán non foi nunca.

• Hoxe en día, rapaz sabe manexar o ordenador.

• O que máis me gusta do parque é que hai

árbores.

• Creo que non hai bocadillos para todos os rapaces.

• Vai calor que non se pode camiñar pola rúa.

4 Subliña os indefinidos que estean mal e copia as oracións corrixidas.

• Calquer día collo o autobús e doulle unha sorpresa aos avós.

• Esta noite virán cear algún dos amigos de meus pais.

• Ningún aula pode quedar sen os adornos de Nadal.

• Fixo os deberes sen axuda algunha.

5 Responde empregando indefinidos. Mira de non repetir ningún.

• Cantos libros liches?

• Cantos xogos coñeces?

• Canto diñeiro che queda?

• Cantos amigos tes?

ningún.

calquera

moitas

abondos

tanta

Calquera día collo o autobús e doulle unha sorpresa aos avós.

Esta noite virán cear algúns dos amigos de meus pais.

Ningunha aula pode quedar sen os adornos de Nadal.

Fixo os deberes sen axuda ningunha.

R.L.

algunha

141259 _ 0001-0048.indd 29 24/2/09 19:18:22

30

Acentuación diacrítica (I)

O acento diacrítico úsase para diferenciar unha palabra doutra que ten a mesma forma pero distinto significado. Moitas veces, as palabras con acen-to diacrítico tamén teñen pronuncia diferente. Por exemplo, as palabras oso e óso diferéncianse na escrita só polo acento gráfico, pero teñen significados e pronuncias diferentes: oso é un animal, e óso é unha peza do esqueleto. O acento diacrítico lévao a palabra que se pronuncia con vogal aberta.

As formas verbais con acento diacrítico consérvano cando van seguidas dun pronome persoal: Dáme pena que te vaias.

1 Completa o cadro coas palabra do recadro.

póla • fora • vés • te • bésta • oso • cómpre • bola • té • ven • pé • besta • présa

fóra • cómpren • ves • bóla • compre • óso • pe • vén • compren • pola • presa

Levan acento diacrítico Non levan acento diacrítico

▶ ‘arma’ ▶ ‘animal’

▶ ‘esfera’; ‘pelota’ ▶ peza de pan

▶ ‘é necesario’ ▶ ‘merque’

▶ ‘son necesarios’ ▶ ‘merquen’

▶ adverbio de lugar ▶ verbo ser ou ir

▶ ‘parte do esqueleto’ ▶ ‘animal’

▶ ‘parte do corpo’ ▶ nome de letra

▶ ‘rama’ ▶ ‘galiña’; contracción por + a

▶ ‘apuro’ ▶ ‘encoro’; ‘prendida’; ‘presada’

▶ ‘infusión’ ▶ nome de letra

▶ 3.ª pers. sing. pres. de vir ▶ 3.ª pers. plural pres. de ver; imperativo de vir

▶ 2.ª pers. sing. pres. de vir ▶ 2.ª pers. sing. pres. de ver

2 Pronuncia as parellas de palabras do cadro e contesta.

• Soan igual as vogais tónicas en cada unha das parellas?

• Como é a pronuncia da vogal tónica nas palabras que levan acento gráfico?

• Como é a pronuncia da vogal tónica nas palabras que non levan acento gráfico?

• Cal é a palabra que leva o acento gráfico en cada parella?

bésta besta

bóla bola

cómpre compre

cómpren compren

fóra fora

óso oso

pé pe

póla pola

présa presa

té te

vén ven

vés ves

Non.

Aberta.

Pechada.

A que se pronuncia aberta.

141259 _ 0001-0048.indd 30 24/2/09 19:18:22

31

4

3 Marca a palabra axeitada en cada caso.

◾ Escribe unha oración con cada unha das palabras que non marcaches.

•

•

•

•

4 Acentúa as palabras destacadas que o precisen.

• Ves ao teatro ou ves o documental na casa.

• Vin unha pola pola pola dun carballo.

• Non te lembraches de botarlle azucre ao te.

• Os excursionistas teñen presa por chegaren á presa a bañarse.

• Compre que tomemos moito calcio para termos uns osos fortes e sans.

5 Completa cada oración coa palabra axeitada.

Pan.

bóla bola

Galiña.

póla pola

Animal salvaxe.

óso oso

Arma antiga.

bésta besta

FOTO PELÍCULA

• Elas desde a bancada que Antón coxeando ata a meta.

• Roi dixo que ao cine, pero logo soubemos que quedara .

• Se non che gusta o , non preocupes, que preparo café.

• que a xente moito para estimular a economía.

vén ven

fóra fora

té te

cómpre compre

A femia do cabalo é a besta ou egua.

Gústame moito xogar ás bólas no recreo.

A pega fi xo o niño na póla do carballo.

Con esta néboa o avó quéixase dos ósos.

R.M.

´

´

´

´

´ ´

ven vén

fora fóra

té te

Cómpre compre

141259 _ 0001-0048.indd 31 4/3/09 10:10:26

32

O coidado dos nenos. Palabras onomatopeicas1 Indica a que meniño da gardaría corresponde cada adxectivo.

aburrido

entretida

adormecido

famenta

celosa

contento

2 Ordena as letras e obterás os nomes destes obxectos.

◾ Describe o que pasa na imaxe empregando as palabras anteriores.

T O A N R R B E C E A P A P

A X R E X Ó E U R E I B O B A B R Ó E I B N

1

5

2

3

6

Ueeeee!

4

2

4

3

1

6

5

TRONA BERCE PAPA

BIBERÓNBABEIROAXÓUXERE

O bebé do berce toma o biberón. Mentres tanto,

o pai intenta darlle a papa a outro bebé que leva

babeiro e está sentado na trona. O pai quere

distraelo movendo o axóuxere, pero o bebé chora

porque non quere comer.

R.M.

141259 _ 0001-0048.indd 32 24/2/09 19:18:33

33

4

3 Relaciona cada son co substantivo e co verbo correspondente.

◾ Consulta, se che cómpre, o dicionario e completa estas oracións coa forma axeitada dos verbos anteriores.

• Cando bañamos o irmanciño, acabo mollada porque lle gusta

moito na bañeira.

• Oístes como o vento esta noite?

• Meus pais para non espertar o meniño.

• Co tremor de terra non falaba ninguén; só se oía

como os pratos e os vasos.

4 Escribe unha oración co verbo que corresponde ao berro de cada animal.

•

•

•

•

5 Explica cando utilizas estas onomatopeas.

Ai!

Achís!

Xiiii!

Zzzzuu! tintín zoar

chop-chop chapuzadura bisbar

tin-tin zunido chapuzar

bis-bis bisbeo tintinar

Pío, pío!

Cacaracá!

Croá, croá!

Beee!

chapuzar

zoaba

bisbaban

tintinaban

R.M.

Cando caio e me manco.

Cando espirro.

Cando pido silencio.

R.M.

Oíches como bean as ovellas?

Esta mañá espertei porque os paxaros piaban moi forte.

As ras croan na pucharca da Regueira.

As galiñas cacarexan cando se achega alguén coa comida.

141259 _ 0001-0048.indd 33 24/2/09 19:18:34

34

Escribimos unha noticia1 Le este diálogo e subliña segundo o código.

–Ola, Cibrán! Onde vas con tanta présa?–Ola, Ana! Teño que escribir unha noticia para o xornal do colexio.–Unha noticia? Que pasou?–A nai de Roi Ferreiro, o de 6.º B, tivo trixemelgos.–Trixemelgos? E iso que é?–Son tres bebés. Naceron antonte no Hospital Comarcal.–Miña nai! –Alucinante, non si? Tres meniños! Imaxina se se botan a chorar os tres á vez… –E que cantidade de cueiros necesitarán!–Pois mira, Roi contoume que o alcalde dixo que non se preocupen por iso. O concello daralle todos os cueiros que cumpra. E agora voume redactar a noticia, que o xornal sae esta tarde. Deica logo!–Aburiño, Cibrán!

2 Redacta a noticia para o xornal coma se foses Cibrán. Non esquezas incluír un bo titular e todos os datos anteriores.

XORNAL DO COLEXIO 23 de novembro de 2010

Os pais de Roi e os trixemelgos

azul amarelo

verde

morado

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 34 24/2/09 19:18:37

35

4

Lembro e repaso1 Le este texto e clasifica as palabras destacadas.

Un xantar familiarA miña familia sempre xanta na casa da avoa o terceiro domingo de cada mes. Somos bastante xente: entre tíos, tías, sobriños e irmáns somos vinte convidados! Sorte que a avoa fai sempre dúas paellas de arroz ben grandes para que ninguén quede con fame, e hai tres ou catro lambóns que repiten de todo.Con tanta xente, o xantar resulta divertidísimo, pero hai moito que fregar. Agora ben, tamén o temos solucionado e, como hai moitos voluntarios, acabamos deseguida. Hai bastantes mans para enxaboar, limpar e enxaugar a louza e deixar a cociña moi limpa: exactamente corenta e dúas mans!

2 Localiza no texto oito palabras que teñen que levar acento diacrítico, pónllelo e cópiaas abaixo.

Unha clase ao aire libreA semana que ven imos dar a clase de Coñecemento fora da aula, sempre e cando cumpramos dúas condicións: que nos portemos ben e, ademais, que saibamos todos os nomes dos osos que forman o esqueleto humano. Compre que me refuxie toda a fin de semana na cabana que teño na pola da árbore e non saír ata saber ben a lección. Teño que darme presa, se non, non vou dar pe con bola!

• • • •

• • • •

◾ Escolle dúas das palabras que copiaches e escribe oracións.

•

•

NUMERAIS INDEFINIDOS

terceiro vinte

dúas tres

catro corenta e dúas

cada bastante

ninguén tanta

moitos bastantes

vén ósos póla pé

fóra cómpre présa bóla

´´

´´

´´ ´

´

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 35 24/2/09 19:18:38

36

O verbo (I)

Os verbos son as palabras que expresan accións ou estados e os sitúan no tempo.

Cada verbo ten moitas formas verbais. O conxunto de todas as formas dun verbo é a súa conxugación.

Todas as formas verbais constan de raíz e desinencia.

5

1 Le este texto fixándote nas palabras destacadas.

O labor do tíoO tío de Brais, que é médico, traballa para unha ONG. Onte recibimos unha carta súa que viña, nin máis nin menos, ca do Sudán, en África! O tío explicábanos que, despois de pasar por moitas guerras, neste país hai moita xente sen comida, nin auga, nin casa. Os membros da organización do tío vacinan os rapaces contra moitas enfermidades e tamén lles proporcionan os alimentos necesarios.Eu estou orgulloso do traballo que fai o tío. Creo que, con máis persoas coma el, o mundo resultaría un lugar mellor.

◾ Marca. Que son as palabras destacadas?

• infinitivos • formas verbais • conxugacións

◾ Escribe o infinitivo que lle corresponde a cada forma verbal destacada.

• • •

• • •

• • •

• • •

2 Anota tres formas verbais diferentes para cada infinitivo.

correr ▸

curar ▸

sufrir ▸

ser explicar estar

traballar haber facer

recibir vacinar crer

vir proporcionar resultar

corrías correremos corrésedes

R.M.

curaba curaramos curaría

sofren sufriches sufra

141259 _ 0001-0048.indd 36 24/2/09 19:18:39

37

3 Separa a raíz e a desinencia destas formas verbais seguindo o exemplo.

4 Completa estas oracións cunha forma verbal que lle vaia ben.

• tan de présa que acaba os libros deseguida.

• Mañá unha partida ao xadrez comigo.

• Cando unha carta, mira de facer boa letra.

• Vai moito frío. Afonso, non da casa sen o abrigo!

• Para o aniversario, eu lle un mp4.

• Sempre di tantas mentiras que ninguén lle caso.

◾ Clasifica os verbos que escribiches segundo a conxugación e engade outro exemplo de cada tipo.

1.ª CONXUGACIÓN • • •

2.ª CONXUGACIÓN • • •

3.ª CONXUGACIÓN • • •

5 Arrodea o infinitivo correcto en cada caso e di a que conxugación pertence (1.ª, 2.ª ou 3.ª).

conxugación

• Antón pensou en recorrer recurrir a seu pai para pedirlle consello.

• Nese conto, a ra tense que converter convertir en príncipe.

• Para facer a tortilla, tes que bater batir ben os ovos.

◾ Escribe unha oración cunha forma conxugada de cada verbo anterior.

•

•

•

RAÍZ DESINENCIA

temerás

sufriu

almorzaba

RAÍZ DESINENCIA

estudamos estud- -amos

debateron

durmía

debat- -eron

durm- -ía

tem- -erás

sufr- -iu

almorz- -aba

Le

xogarás

escribas

saias

regalarei

fai

xogarás regalarei sumo

le fai bebemos

escribas saias dividides

2

2

2

R.M. para a terceira columna.

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 37 24/2/09 19:18:40

38

1 Completa o cadro coas palabra do recadro.

2 Risca a opción incorrecta en cada caso.

• Xacobe é e moi xeneroso; ás as veces dá da o que non ten.

• Vilalba é e Outeiro de Rei pertencen á a Terra Chá Cha .

• Tocoume o asento ao lado da dá á a do avión.

• As ás películas non chas chás trouxen, máis mais os libros si.

Acentuación diacrítica (II)

O acento diacrítico tamén serve para diferenciar dúas palabras que se escriben igual, pero das cales unha é tónica (substantivo, verbo, adxec-tivo) e a outra é átona (artigo, preposición, conxunción).

Levan acento diacrítico Non levan acento diacríticonó ▶ ‘lazo, atadura’ no ▶ contracción en + oé ▶ verbo ser e ▶ conxunciónchá ▶ ‘plana’ cha ▶ contracción che + a

As formas verbais con acento diacrítico consérvano cando van seguidas dun pronome persoal: Dálle iso a teu irmán.

da • chá

por • dá

dó • as

é • máis

pór • a

cha • ás

das • do

e • chás

mais • á

dás • nos

vós • nó

nós • vos

no • chas

Levan acento diacrítico Non levan acento diacrítico

▶ ‘ala’; contracción a + a ▶ artigo; pronome; preposición

▶ ‘alas’; contracción a + as ▶ artigo; pronome

▶ ‘plana’ ▶ contracción che + a

▶ ‘planas’ ▶ contracción che + as

▶ verbo dar ▶ contracción de + a

▶ verbo dar ▶ contracción de + as

▶ ‘compaixón; ‘nota musical’ ▶ contracción de + o

▶ verbo ser ▶ conxunción

▶ adverbio de cantidade ▶ conxunción ’pero’

▶ ‘lazo’ ▶ contracción en + o

▶ ‘lazos’; pronome tónico

▶ contracción en + os; pronome átono

▶ poñer ▶ preposición

▶ pronome tónico ▶ pronome átono

á a

ás as

chá cha

chás chas

dá da

dás das

dó do

é e

máis mais

nó no

nós nos

pór por

vós vos

141259 _ 0001-0048.indd 38 24/2/09 19:18:40

39

5

é e

dás das

pór por

dó do

ás as

dá

dás

é

pór

cha

por

máis

dó

é ás dá

á Chá

e da as

chas mais

Meu pai é ferreiro e miña nai, profesora.

Nunca me dás mazás das que me gustan.

Teño que pórme ao día por se me presento ás oposicións.

Do que estou seguro é de que dó é a primeira nota musical.

As ás dese paxaro son de cor negra.

R.M.

é

pór

dás

dá

máis

cha

Por

dó

◾ Clasifica no lugar que lles corresponda as palabras que non riscaches.

TÓNICAS

• • •

• •

ÁTONAS • • •

• •

3 Escribe oracións que conteñan os seguintes pares de palabras.

▸

▸

▸

▸

▸

4 Completa as oracións coas palabras dos cadros.

• Que día do vindeiro mes o teu aniversario?

• Teño que me ao día nas novas tecnoloxías.

• Duarte, me esa receita tan antiga, por favor?

• Sabela lles sempre as grazas a todos.

• O que me gusta das vacacións é non ter horario.

• A gorra non collín, porque non sei onde a tes.

• min que chova, dixo Lois todo contento.

• Teño desa gatiña tan fraca.

141259 _ 0001-0048.indd 39 24/2/09 19:18:41

40

A saúde. Eufemismos e palabras tabú1 Enche cada oco do texto coa palabra axeitada.

xiringa •receita •centro de saúde •xarope •padiola • recoñecer

A visita ao médico

Como me doía a gorxa, miña nai levoume ao

. Ao entrar na consulta, o médico pediume

que subise á e comezou a me.

–É grave, doutor? –preguntou miña nai.

O médico chiscoume o ollo e púxose a escribir a .

Eu estaba nervioso. Receitaríame inxeccións cunha ?

Daríame pílulas? Quizais supositorios?

–Ben, eu penso que con este e bebendo moita auga,

nuns cantos días estará perfecto.

Un xarope! Buf, que sorte tiven!

2 Explica a diferenza entre as palabras de cada parella. Podes consultar o dicionario.

3 Escribe unha oración co nome de cada médico representado.

•

•

•

centro de saúde

hospital

médico de cabeceira

médico especialista

centro

de saúde

padiola recoñecer

receita

No centro de saúde están os médicos de cabeceira. Imos ao hospital

se precisamos un especialista ou se nos teñen que operar.

Os médicos de cabeceira aténdennos a miúdo e curan de todo. Os

especialistas atenden enfermidades concretas: dos ollos, da boca…

O oculista díxome que necesito lentes.

A dentista recomendoume que lave os dentes máis a miúdo.

O médico especialista dos oídos, do nariz e da garganta é o otorrinolaringólogo.

R.M.

R.M. para as oracións.

xiringa

xarope

141259 _ 0001-0048.indd 40 24/2/09 19:18:41

41

5

4 Subliña os eufemismos destas oracións e substitúeos pola palabra tabú correspondente.

morte •parir •xordeira •cegueira •drogadictos

• No colexio hai alumnos con distintos graos de deficiencia auditiva.

• A vítima do accidente padece unha perda de visión temporal.

• As comadroas axudan as mulleres a dar a luz.

• A defunción dos seus avós entristeceuno moito.

• Esta médica traballa con rapaces drogodependentes.

5 Relaciona cada palabra tabú co eufemismo que a substitúe.

asilo desocupados

países subdesenvolvidos discapacitados físicos

minusválidos terceiro mundo

parados hospital psiquiátrico

manicomio residencia

◾ Escribe unha oración con cada un dos eufemismos anteriores.

•

•

•

•

•

No colexio hai alumnos con distintos graos de xordeira.

A vítima do accidente padece unha cegueira temporal.

As comadroas axudan as mulleres a parir.

A morte dos seus avós entristeceuno moito.

Esta médica traballa con rapaces drogadictos.

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 41 24/2/09 19:18:42

42

Cubrimos un impreso1 Copia cada dato no seu lugar dentro deste impreso, que é unha ficha médica.

Ten que poñer tapóns nos oídos para nadar ou ducharse. Se lle entra auga, prodúcelle otite.

Mariña Miguéns Veiga

Ás picaduras de abella. Arrefriados, males de oído.Uxía Veiga Castro

Club xuvenil A Fervenza

FICHA MÉDICA

Nome e apelidos:

Lugar e data de nacemento:

Domicilio:

Poboación e código postal: Teléfono:

Nome do pai:

Nome da nai:

Toma algunha medicación? Cal?

Que enfermidades adoita padecer?

Ten algún tipo de alerxia? A que?

Hai algún alimento que non pode tomar?

Observacións:

◾ Inventa os datos que queiras para completar o impreso anterior.

Mariña Miguéns Veiga

Uxía Veiga Castro

Arrefriados, males de oído.

Ás picaduras de abella.

Ten que poñer tapóns nos oídos para nadar ou ducharse. Se lle entra auga

prodúcelle otite.

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 42 24/2/09 19:18:54

43

5

Lembro e repaso1 Arrodea da mesma cor as formas que sexan do mesmo verbo.

• andamos • estiverades • farás • vés

• viñemos • facías • estiveches • andásemos

• fago • andei • andariades • estarei

• estaba • veñamos • viñades • fixestes

◾ Escribe o infinitivo que corresponde a cada verbo anterior e indica a que conxugación pertence.

2 Completa coa palabra axeitada en cada caso.

3 Anota a palabra tabú a que se refire cada eufemismo.

• 3.ª idade ▶ • centro penitenciario ▶

• ouriñar ▶ • home de cor ▶

• parado ▶ • dicir falsidades ▶

INFINITIVO CONXUGACIÓN INFINITIVO CONXUGACIÓN

• Se podes, me mazás máis verdes que tes alí detrás.

• Tivo rapaz que estaba na rúa tocando o acordeón

para poder sobrevivir.

• Alba vive na Terra , no concello de Outeiro de Rei.

• do paxaro fano planar polo aire.

• Na miña terra non se utiliza na fala o verbo ; é

iso polo que dicimos compoñer, propoñer, etc.

• non comprometemos con esa causa perdida.

• Fixo un grande cordón do zapato.

dás das

dó do

chá cha

ás as

pór por

nós nos

nó no

andar 1.ª conxugación

facer 2.ª conxugación

vir 3.ª conxugación

estar 1.ª conxugación

vellez

mexar

desocupado

cárcere

negro

mentir

nó no

Nós nos

pór por

As ás

Chá

dó do

dás das

141259 _ 0001-0048.indd 43 24/2/09 19:18:54

44

REPASO TRIMESTRAL1 Escribe, a partir de cada imaxe, dous grupos nominais con determinante, núcleo e complemento.

•

•

•

•

2 Completa coa forma do demostrativo que conveña, segundo o código. Fai as contraccións.

• rosas olen moito mellor ca caraveis.

• Os fillos muller son rapaces.

• Non sei se poñer chaqueta ou abrigo.

• estante teño todos os libros autor.

• Podemos visitar covas ou ermida.

3 Escribe oracións cos demostrativos e os posesivos indicados.

este / teu • Dálle este caderno a teu irmán.

• aquel/noso

eses/meus •

• esa/súa

aquelas/vosas •

proximidade distancia media afastamento

unhas figuriñas preciosas

os adornos da árbore

unha cría de león

un animal carnívoro

Estas

daquela

esa

aquelas esta

deseNaquel

este

eses

aqueles

R.L.

141259 _ 0001-0048.indd 44 24/2/09 19:18:57

45

4 Copia cada oración cambiando de número os posesivos e os demais elementos que o precisen.

• A miña gata tivo gatiños.

• Súa irmá é enfermeira.

• Os meus amigos viven en Allariz.

• A vosa fotografía gañou o concurso.

5 Explica para que serven estes tipos de determinantes e pon algún exemplo.

6 Separa a raíz e a desinencia de cada forma verbal e escribe o infinitivo e a conxugación a que pertence.

Numeral

cardinal

Numeral

ordinal

RAÍZ DESINENCIA INFINITIVO CONXUGACIÓN

cociñabamos

debatedes

sairían

fervía

andastes

Indefinido

As miñas gatas tiveron gatiños.

Súas irmás son enfermeiras.

O meu amigo vive en Allariz.

As vosas fotografías gañaron o concurso.

Os numerais cardinais son palabras que indican cantidades de maneira

exacta. Por exemplo: un, dous, tres…

Os numerais ordinais indican a orde en que aparece un elemento, é dicir,

a posición que ocupa alguén ou algo nunha sucesión. Por exemplo:

primeiro, segundo, terceiro…

Os indefinidos son palabras que indican existencia ou cantidade dun xeito

impreciso, indeterminado. Por exemplo: algúns, moitos, poucos…

cociñ- -abamos cociñar 1.ª conxugación

debat- -edes debater 2.ª conxugación

sa- -irían saír 3.ª conxugación

ferv- -ía ferver 2.ª conxugación

and- -astes andar 1.ª conxugación

141259 _ 0001-0048.indd 45 24/2/09 19:18:58

46

REPASO TRIMESTRAL7 Observa e responde fixándote nas maiúsculas.

• Cal é o título do libro?

• Quen o escribiu?

• Quen o ilustrou?

• Cal é o argumento do conto? Inventa e escribe.

8 Ponlles acento gráfico ás palabras que lles cumpra.

• Meu irman pequeno e mais eu pasamolo moi ben no parque.

• Anton, Cesar e Candida estan en sexto e levanse moi ben.

• Uxio anda sempre a presa e chegou tarde outra vez.

• Nestor e condutor de ambulancias desde hai moitisimos anos.

• Luisa prometeume que maña traera uns bombons.

• A cadela ladrou todo o dia porque a deixaron presa.

• Ia na bicicleta e pasei por onda un muiño vello.

9 Marca o cartel en que todas as palabras estean ben escritas.

•muíño

•mármore

•revés

•estábamos

•serán

•Ramón

•ademáis

•sofá

•báscula

•fértil

•dátil

•verniz

•lóstrego

•heroína

•café

•saíu

•bóla

•teléfono

•lápis

•náufrago

Alexandre

Veiga

As aventuras

do xenio Ladino As aventuras do xenio Ladino.

Alexandre Veiga.

Alba Zas.

R.L.

´ ´

´ ´ ´ ´ ´

´ ´ ´

´ ´ ´

´ ´ ´ ´

´

´ ´

141259 _ 0001-0048.indd 46 24/2/09 19:19:00

47

10 Volve escribir as palabras e ponlles acento gráfico se lles cómpre.

• remuiño ▶ • farmaceutico ▶

• ademais ▶ • proteinas ▶

• beirarrua ▶ • reliquia ▶

11 Ponlles acento gráfico ás palabras que teñan que levalo. Utiliza o dicionario, se che cómpre.

• funil •ves (verbo vir) •compostelan •no (‘lazo’)

• martes •ven (verbo ver) •debil •vos (pronome átono)

• mercores •pola (‘galiña’) •diurno •das (verbo dar)

• reptil •bola (‘esfera’) •ruido •te (letra; pronome átono)

• tuneles •oso (‘animal’) •carcere •do (‘compaixón’; nota musical)

• Ines •pe (‘parte do corpo’) •cafe •sabedoria

• resolver •da (de + a) •anteollos •naufrago

12 Escribe a onomatopea do son de cada animal e o verbo correspondente.

13 Separa os elementos que compoñen estas palabras e explica o significado.

azucreiro azucr- + eiro ▶ recipiente que contén azucre

prehistoria ▶

pianista ▶

recoller ▶

electricista ▶

sobrepeso ▶

Graaaa! Muuuu!

Miau!

ruxir muxir miañar

pre + historia etapa da historia anterior á invención da escritura

pian + ista persoa que se dedica a tocar o piano

re + coller coller algo que caeu ou está no chan; poñer en orde

electric + ista persoa que se dedica a montar e amañar instalacións eléctricas

sobre + peso peso de máis que ten unha persoa

remuíño farmacéutico

ademais proteínas

beirarrúa reliquia

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

´

141259 _ 0001-0048.indd 47 4/3/09 10:10:44

O caderno de Lingua 6, primeiro trimestre, para sexto curso de Educación Primaria, é unha obra colectiva concibida, creada e realizada no departamento de Edicións Educativas de Edicións Obradoiro, S.L. / Santillana Educación, S.L., baixo a dirección de HENRIQUE JUAN REDAL e ANA MARÍA GUERRA CAÑIZO.

Texto: Ánxela Carril e Afonso Toimil Ilustración: Esperanza Martínez

Edición: Afonso Toimil Castro

Dirección de arte: Xosé Crespo

Proxecto gráfico Portada: Carrió / Sánchez / Lacasta Interiores: Paco Sánchez

Ilustración de portada: Gabi Beltrán Xefa de proxecto: Rosa Marín Coordinación de ilustración: Carlos Aguilera Xefe de desenvolvemento de proxecto: Javier Tejeda Desenvolvemento gráfico: Xosé Luís García Bermejo e Raúl de Andrés Dirección técnica: Ángel García Encinar

Coordinación técnica: Xosé Luís Verdasco e Ester Marín Confección e montaxe: Ester Marín Corrección: Antón Palacio e Luz Cures Documentación e selección fotográfica: Mercedes Barcenilla

Fotografía: A. Toril; D. López; I. Rovira; J. Jaime; Prats i Camps; S. Padura; A. G. E. FOTOSTOCK; AGENCIA ESTUDIO SAN SIMÓN/A. Prieto; COMSTOCK; HIGHRES PRESS STOCK/AbleStock.com; I. Preysler; ISTOCKPHOTO; PHOTODISC; STOCKBYTE; MATTON-BILD; Samsung; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD; ARQUIVO SANTILLANA

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra só se pode realizar coa autorización dos seus titulares, salvo excepción prevista na lei. Contacte con CEDRO (Centro Español de Dereitos Reprográficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear algún fragmento desta obra.

© 2009 by Edicións Obradoiro, S. L./Santillana Educación, S. L.Ruela de Entrecercas, 2 – 15705 Santiago de CompostelaPRINTED IN SPAINImpreso en España por

CP: 141259Depósito legal:

141259 _ 0001-0048.indd 48 24/2/09 19:19:00