Leuzemia Leuzemia odoleko minbizi mota bat da hezur­muinean hasten dena, odol zelulak

sortzen diren eskualdean. Leucemia hitzak odol zuria esan nahi du; globulu zuriak

(leukozitoak) hezur­muinean sortuak izaten dira, eta gorputzak infekzioen eta

substantzia kaltegarrien aurka joateko erabiltzen ditu. Leuzemiaren eraginez globulu

zurien kopuruak gora egiten du kantitate kontrolaezinetan. Minbizi zelulek globulu

gorriak, plaketak eta globulu zuri helduak (osasuntsuak) sortzea ekiditen dute; eta

ondorioz, odol zelulen kopuruak behera egiten duen neurrian hiltzeko arriskua

handitzen doa.

Minbizi zelulak odol korrontera eta gongoli linfatikoetara heda daitezke, baita garunera,

bizkarrezur­muinera (nerbio sistema zentrala) eta gorputzeko beste leku batzuetara.

Ez dago leuzemiaren kausa argirik, dena den, uste da faktore hauek eragina izan

dezaketela:

Arazo kromosomikoak

Immunitate­sistemaren akatsak

Jaio aurretik, erradiazio edo X izpiekin kontaktuan egotea

Aurretik tratamenduan egotea farmako kimioterapeutikoekin

Hezur­muinaren transplantea izatea

Bentzeno bezalako toxinak

Arratoi eta laborategiko beste animaliengan birus batzuek leuzemiak sortzen

dituztela egiaztatu da. Gizakiaren kasuan jakina da ere birus batek (Epstein Barr

birusak,mononukleosi infekziosoaren eragileak) leuzemiarekin antza handia

duen linfoma bat sorrarazten duela (Burkitten linfoma).

1

Bi dira gaixotasun honen diagnostikorako gehien erabiltzen diren probak:

Hemograma: odoleko zelulen aldakuntzak ikertzen dira (eritrozito, plaketa eta leukozito helduen urritasuna eta zelula aitzindari gaiztoen gehiegizko

kopurua).

Mielograma: hezur­muinaren lagin baten azterketan datza. Anestesia erabiliz, puntzioaren bidez gaixoaren hezur baten hezur­muinaren odola

ateratzen da, hori aztertuz jakiten baita zeintzuk diren leuzemiak kaltetu

dituen leukozito­motak.

Leuzemia larritasunaren arabera, bi motatakoak izan daiteke:

Akutua: Kasu honetan, heldugabeak diren zelulak areagotu egiten dira oso

azkar. Hauek ez dituzte beharrezko funtzioak betetzen eta oztopatzen dute

zelula helduen sorkuntza. Normalean leuzemia mota hau umeetan ematen da.

Kronikoak: Honelakoetan, globulu zuri heldu gehiegi sortzen dira baina

anormalak dira. Leuzemia mota hau edozein adinetan gerta daiteke; hala ere,

normalean pertsona helduetan agertzen da.

Leuzemiaren tratamenduari dagokionez, helburua minbizi zelulak hiltzea da, zelula

normalak berriro haz daitezen hezur­muinean. Horregatik normalean tratamendua

kimioterapian, erradioterapian eta hezur­muinen transplanteetan oinarritzen da.

Leuzemia akutuak kimioterapiaren bitartez tratatzen dira, linfoblasto eta mieloblasto

gaiztoak akabatzeko. Odol­transfusioak ere ezartzen dira, batez ere gaitzaren

lehenengo fasetan, anemia eta odol­jarioak zuzentzeko eta gaixoak infekzioak

tratatzeko antibiotikoak jasotzeko. Leuzemia kronikoetan berriz, kimioterapiaz gain,

erradioterapia ere erabiltzen da. Erradioterapia mina gutxitzeko erabiltzen da, baita

burmuinera, likido zefalorrakideora edota barrabiletara zabaldu den leuzemia tratatzeko

ere.

2

Hezur­muinaren transplantea ere zenbait leuzemia sendatzeko baliagarria da,

kimioterapia eraginkorra ez bada, hau da, kimioterapia egin ondoren minbizi zelulak

berriz agertzen badira. Baina horretarako, hezur­muin bateragarria aurkitu behar da, eta

hau sarritan oso saila izaten da.

Leuzemiaren pronostikoa leuzemia­motarekin eta gaixoaren adina eta egoera

orokorrarekin dago lotua. Hala ere, azken urteotan gaixoen bizi­iraupena nabarmen

hobetu da. Leuzemia linfoide akutua duten umeen %80a, esaterako, sendatu egiten da.

Hau kontuan hartuta lau leuzemia mota nagusi bereiz ditzakegu:

1. Leuzemia linfoide akutua (LLA)

2. Leuzemia mieloide akutua (LMA)

3. Leuzemia linfoide kronikoa (LLC)

4. Leuzemia mieloide kronikoa (LMC)

3

Leuzemia linfoide akutua (LLA) Minbizi honetan linfoblasto izeneko globulu zurien areagotzea ematen da, baina

linfoblastoak heldugabeak direnean oraindik. Minbizi zelula hauek, azkar sortzen dira

eta zelula normalak ordezkatzen dituzte hezur­muinean. Beraz, honek oztopatzen du

odol zelula osasuntsuak sortzea.

Kausak

Gehienetan ezin da kausarik aurkitu dena den, honako faktore hauek arriskua handitu

dezakete:

Down sindromea edo beste trastorno genetikoak

Leuzemia duen anai­arreba izatea.

Leuzemia mota hau normalki hiru eta zazpi urte bitarteko umeetan ematen da. Nahiz

eta leuzemia mota hau haurtzaroan ohikoa izatea, helduetan ere eman daiteke.

Sintomak

Mina hezur eta artikulazioetan

Hematomak eta odol jarioak izateko erraztasuna (ohi odoltsuak, azaleko eta

sudurreko odoljarioak, ziklo anormalak)

Nekatuta edo ahul sentitzea

Sukarra

Anemia

Gosea galtzea eta ondorioz, pisua galtzea ere.

Zurbiltasuna

Sahiets­hezurren azpiko mina

Orban gorri txikiak azalean

Gongoilen hantura (linfoadenopatia) lepoan, besoen azpian eta izterretan.

Izerdi hotza

4

Leuzemia mieloide akutua (LMA)

Leuzemia mieloide akutua minbizi mota bat da zelula mieloideetan (leukozitoak) sortzen

dena. Leuzemia mota honetan zulula anormalen ugaritzea oso azkarra izaten da, hauek

hezur­muinean pilatu egiten dira eta globulu gorri normalen sorrera oztopatzen dute.

Oso ugaria da pertsona helduen artean, zenbat eta nagusiago izan orduan eta

eraginkorragoa da.

Leuzemia mieloide akutua hezur­muinean hasten da (zelularen­barruko aldean, odol

zelula berriak sortzen diren lekuan), baina kasu gehienetan berehala zabaltzen da

odolera. Zenbaitetan gorputzaren beste eskualde batzuetara zabaltzen da: gibelera,

gongoil linfatikoetara, nerbio sistema zentralera, barrabiletara…

Hezur muinean aurkitzen diren eta garapenean dauden zelulen aldaketa genetikoaren

emaitza da leuzemia mota hau, eta hauek dira efektuak:

1.) Zelulen hazkuntza kontrolaezina eta izugarrizkoa; zelula hauei mieloblasto

deritze. Esan bezala, hezur­muinean pilatzen dira eta oztopatzen dute zelula

normalen hazkuntza.

2.) Zelula normalen hazkuntza oztopatzen dutenez, globulu gorrien, plaketen eta

globulu zurien kontzientrazio baxuegiak ematen dira. Globulu gorrien

kontzentrazio baxuak anemia eragiten du, plaketena plaketopenia eta globulu

zuriena leukopenia.

Kausak

Ez da aurkitu leuzemia honen eragilerik, baina badaude eragina izaten dezaketen

faktoreek. Hala ere, faktore hauek ez dute gaixotasuna zabaltzea determinatzen; izan

ere, badaude faktore hauekin harremana izan ez duten pertsonak, eta leuzemia

mieloide akutua garatu dutenak; eta alderantziz.

5

Frogatuta dagoen arrisku faktore bakarra erretzea da. Pertsona askok badakite

erretzeko ohitura guztiz lotuta dagoela aho, laringe, lepo eta birika minbiziarekin. Baina

oso gutxik dakite erretzeak ere kearekin kontaktuan ez dauden zelulak kaltetu

ditzakeela. Kean dauden substantzia kantzerigenoak birikak xurgatzen dituzte eta gero

odol­hodien bidez gorputzeko leku askotara garraiatuak izaten dira.

Honako beste faktore hauek leuzemia mieloide akutua sufritzeko arriskua handitu

dezakete:

Substantzia kimiko batzuekin kontaktuan egotea (bentzenoa)

Quimioterapia edo erradiazioa jasan izana. Normalean tratamendua amaitu eta

urte batzuetara ager daiteke arazoa.

Odol nahasteak izatea

Sindrome genetikoak edo mutazio genetikoak izatea

Kromosomekin arazoak izatea ere:

Down sindromea : 21 kromosomaren beste kopia batekin jaiotzea

Trismia 8 : 8 kromosomaren beste kopia batekin jaiotzea

Familia aurrekaria: familiako beste norbaitek leuzemia jasan badu, familia bereko

beste batek sufritzeko probabilitatea handiagoa da.

Batez ere leuzemia mieloide akutua gizonetan ematen da, baina arrazoiak ez

daude argi.

Sintomak

Gaixotasunaren lehenengo sintomak honako hauek dira:

­ Sukarra

­ Infekzioak; izan ere, globulu zuri kaltetuek ezin dute infekzioen aurka jokatu.

­ Mina hezur­muinean

­ Nekea

­ Odol­jarioak

­ Zurbiltasuna

6

­ Noduluak (lepoan, axila eta izterretan)

­ Hematomak gorputz osoan

­ Oi handituak

Garrantzitsua da aztertzea leuzemiaren sintomak arruntak diren beste gaixotasun

askoren antzekoak direla. Hala ere, leuzemiaren sintomak denbora aurrera joan ahala

larriagoak eta iraunkorragoak dira.

Leuzemia linfoide kronikoa (LLC)

Leuzemia lindoide kronikoa sindrome linfoproliferatibo kroniko mota bat da eta honek

adierazpen leuzemikoa dauka.

Odoleko minbizia bat da non hezur­muinak eta sistema­linfatikoaren organoek B

linfozito (globulu zuri mota) gehiegi sortzen dituzten. Egoera normal batean, B eta T

linfozitoek infekzioen aurkako jarduera dute, bai antigorputzen bidez (B linfozitoek), bai

zuzenean erasotzen (T linfozitoek).

Leuzemia linfoide kronikoan, B linfozitoek infiltratu egiten dute hezur­muina, ehun

linfatikoak eta beste organo batzuk (adibidez, gibela). Infiltrazio honen eraginez, odol

zelula normalak lekualdatzen dira eta horrek, organo kaltetuen funtzionamendu egokia

eragozten du. Horrekin batera, sortzen diren linfozitoek ez dute behar bezala

funtzionatzen eta ezin dute defentsa funtzioa bete.

Mendebaldeko herrialdeetan leuzemia mota hau oso ugaria da; aldiz ekialdeko

herrialdeetan nahiko gaixotasun arraroa izaten da. Espainian urtero 30 kasu berri

detektatzen dira milio bat biztanletik.

Gaur egun gaixotasun honek 60 urte baino gehiago duten pertsonetan agertzen da; eta

gaixotasun hau duten umeen kasu gutxi ezagutzen dira, gainera dutenek oso motel

garatzen dute gaixotasuna. LLC duten pertsonak ez dute inolako sintomarik adierazten

urteetan zehar.

7

Kausak

Ezezaguna da LCC­ren kausa. Ez dago inolako harremanik erradiazioarekin eta ez

dago argi zenbait produktu kimikok sortzen duten. Hala ere, Vietnamgo gerran agente

laranjari izandako espozisioak leuzemia mota hau garatzeko arriskua handitu du.

Sintomak

Kasu gehienetan, %80, ez dute inolako sintomarik garatzen; izan ere, normalean

nahigabe detektatzen dira. Beste kasuetan, sintoma nabarmenak hauek izaten dira:

astenia, gongoil­linfatikoen handipena eta infekzio errepikatuak. Aipatzekoa da, sukarra,

izerdi hotza eta pisu galtzea ez direla ohikoak izaten.

Leuzemia mieloide kronikoa (LMC)

Leuzemia mieloide kronikoa odoleko minbizia da, non hezur­muinak granulozito

(globulu zuria) gehiegi sortzen dituen. Denborarekin zelula hauek hezur­muina

inbaditzen dute, organismo osoa ere. Horrez ondorioz, odol zelula sorrera normala ez

da gertatzen; hori dela eta, zenbait organoen funtzioa ez da behar bezala betetzen.

Gaixotasun honen garapena nahiko motela izaten da, pertsona askok gaixotasuna

garatzen dute baina ez dute inolako sintomarik jasaten urteetan zehar.

Leuzemien artean LMCak %15­20 errepresentatzen du; eta Espainian, milioi

biztanleetatik, 15 kasu berri detektatzen dira urtero pertsona helduen artean.

Gaixotasuna hau helduen artean ematen da, ez da oso ohikoa umeetan garatzea.

Edoizen adinean agertu ahal den arren, normalean adin nagusietako pertsonetan

garatzen da.

8

LMCak hiru fasetan garatzen da. Hasierako fasean, edo fase kronikoan, kontrola

daitekeen granulozitoen sorrera ematen da. Bigarren fasean edo azelerazio fasean,

gaixotasuna kontrolaezina bihurtzen hasten da. Eta hirrugarrenean edo fase blastikoan,

leuzemia mieloide akutuan (%80) edo leuzemia linfoide akutuan (%20) bihurtzen da,

biak oso pronostiko txarrarekin. Lehen zeuden medikamentu eta tratamenduekin

gaixotasun hau zeukaten pertsonek ez zuten 8 urte baino gehiago bizirik irauten. Gaur

egun, aldiz, gauzatu diren aurrerapenei esker gaixo hauek denbora luzea (hamarkadak)

eman dezakete fase kronikoan.

Kausak

LMC­ren kausa erlazionaturik dago Filadelfia deituriko anomalia kromosomikoarekin.

Erradiazioak (istripu nuklearra, erradioterapia bidezko tratamendua) LMC garatzeko

arriskua handitzen du. Hala ere, Leuzemia mieloide kronikoa garatzen duten pertsona

gehienak ez dira egon erradiazioarekin kontaktuan, erradiazioarekin kontaktuan egon

diren pertsonek beste minbizi motak garatzen dituzte.

Sintomak

LMC duten pertsonei (%60) ohiko analitika baten bidez detektatu zaie gaixotasuna.

Lehen esan bezala, gaixoak urteak eman ditzake inolako sintomarik adierazi gabe.

Sintomak agertzen direnean, hauek izaten dira ohikoenak: ahultasuna, nekea, sukarra,

izerdi hotza, pisua galtzea, anemia, hemorragiak eta justifikaziorik gabeko hematonak,

infekzio txikiak, hezurretako eta artikulazioetako mina… Pertsona batzuk, barearen

handipenaren ondorioz, mina izaten dute sabelaldearen ezkerreko aldean.

Sintoma guzti hauek kontrolatuak izaten dira tratamendua hasterako, eta gaixoa

sintomarik gabe egongo da gaixotasuna bigarren fasera ailegatu arte.

9

BITXIKERIAK

Minesotako (Estatu Batuak) ikerlariek lortu dute emakume baten leuzemiarekin

amaitzea, elgorriaren birusaren genetikoki eraldatutako andui bat injektatzen. 2013an

saiakera kliniko batean ikerlariek aurkitu zuten andui horrek leuzemia mieloidearen

zelulak hiltzen zituela. Stacy Erholtz, 49 urtekoa, izan zen saiakera kliniko horretan

parte hartu zuten pertsonetako bat. Bere kasuan, minbizia (hamar urte zeramatzan

harekin) betiko guztiz desagertu zen genetikoki eraldatutako birus horrekin eta sei

hilabete darama berriro agertu gabe.

Modu erraz batean azalduta, birusaren eraginez, minbizi zelulak batu eta desintegratu

ziren. Gainera, badirudi genetikoki eraldatutako birusak sistema immunologikoa

estimulatu dezakeela minbizi zelulak hobeto ezagutzeko eta modu eraginkorrago

batean haien kontra joateko.

Ikerketa hau honetan oinarritzen da: hartzen dira genetitkoki eraldatutako birusak

minbizi zelulak infektatzeko baina ehun normalak errespetatzeko. Baina, ikerketaren

bigarren gaixoak ez zuen modu berean erantzun tratamendu berarekin. Dena den,

ikerlariek ikusi zuten irudien bidez nola birusa joaten zen bakarrik minbizi zeluletara.

Ikerlariak prestatzen ari dira saiakera klinikoaren bigarren aldia, birusaren dosi

gehiagorekin eta frogatu nahi dute ea haren eraginkortasuna handitzen den

radioterapiarekin konbinatzen.

Ziortza Llano eta Ane Artetxe

10