lea ibilbidea sendero del lea - leaibarra.eus · los ingenios hidráulicos, ... renovables que...
TRANSCRIPT
TURISMO BULEGOAK - OFICINAS DE TURISMOLEKEITIO
Independentziaren enparantza, z/gTel.: 946 844 017 Faxa: 946 844 167
ONDARROA Erribera, 9
Tel./fax: 946 831 [email protected]
SOS Deiak.........................................112
Ertzaintza / Policía............................. 946 832 700
Suhiltzaileak / Bomberos................... 946 167 168
Gurutze Gorria / Cruz Roja................ 946 831 929
Bizkaibús.......................................... 902 222 265
PESA................................................ 902 101 210
Euskotren......................................... 902 543 210
Lea ibaia laburra da. Laburra bezain bizia. Oiz mendiaren ipar isurialdean, Munitibarren, jaiotzen da bere emaria. Inguru hauetan eratu ziren gizakien lehen bizileku egonkorrak. Ordutik 1.000 urte baino gehiago igaro dira. Aulesti, Gizaburuaga eta Amoroto gurutzatu ondoren, beste mutu-rrean, Mendexan, Learen bokalean, erromatarren garaitik honainoko jardueraren aztarna arkeo-logikoak daude, deskubritzeko zain… Baina Lea Ibarraren urrezko aroa XVI eta XVIII. mendeak izan ziren. Bertoko ingenio hidraulikoak, burdinolen produkzioa, ontziolak eta itsas-nabigazioa Europako abangoardia izan ziren. Ibilbide honetan, urarekin batera, historiaz beteriko inguru eze-zagun eta baketsu aurkitu eta gozatzeko aukera paregabea izango duzu.
Interes puntu nabarmenak:
1. MARIERROTA (Mendexa). 1555ean eraikitako mareaerrota, errekako errotak ordezkatu ahal izateko lehorte sasoietan. Marearen gorabeherekin urjauzia sorrarazten zen bertan, errota mu-gitzeko.
2. BENGOLEA BURDINOLA (Gizaburuga). Bizkaiko burdinola garrantzitsuena izan zen. Garai hartan, Europa osorako burdinazko manufakturatuen hornitzaile nagusia Bizkaia zen, beste eus-kal lurraldeekin batera. XVIII. mendearen lehen erdian mundu osoko burdinola garrantzitsuena izan zen.
3. BENGOLEA DORREA. PEDRO BERNARDO VILLARREAL DE BERRIZ (Gizaburuga). Lea Iba-rraren eboluzioan giltzarria izan den pertsonaia. XVIII. mendea da ilustrazioaren hasiera. Indus-trializazioaren lehen haziak erein zituen Villarrealek. Nobleziako kide izan arren, gorteko kontuak baino nahiago izan zuen munduaren pultsua jarraitu. Euskal Herriaren aurrerapen teknologiko eta ekonomikoarengan eragin nabarmena izan zuen.
4. BENGOLA XIV (Munitibar). Bizkaian dokumentatu den burdinola zaharrenetakoa egon zen hemen, XIV. mendetik. Bertan, iragana etorkizunarekin lotuz, Energia Berriztagarrien Parkea eraikitzen ari da; modu didaktikoan energia hidraulikoa, eolikoa eta fotoboltaikoa agertuko dira, instalazio erakusgarrien bidez.
El río Lea es corto pero intenso, sus aguas comienzan a fluir altas, en la vertiente norte del ma-cizo del monte Oiz en Munitibar. Este lugar vio nacer los primeros asentamientos humanos esta-bles de nuestro territorio. Son ya más de 1.000 años los que han pasado. Tras recorrer Aulesti, Gizaburuaga y Amoroto, en el otro extremo, Mendexa, en la desembocadura, también encontra-mos restos arqueológicos y noticias de su rica actividad desde tiempos de los romanos… Pero sin duda fueron el siglo XVI y el XVIII los que marcaron el esplendor y la riqueza de la comarca. Los ingenios hidráulicos, la producción ferrona, los astilleros y la marinería fueron vanguardia europea. En este recorrido, junto con el agua, tendrá una oportunidad inigualable para conocer y gozar de parajes sosegados y desconocidos llenos de historia.
Puntos de interés:
1. MARIERROTA (Mendexa). Molino de mareas construído en 1.555 para suplir a los fluviales en momentos de sequía. Su fundamento, provocar salto de agua con el ciclo mareal.
2. FERRERÍA DE BENGOLEA (Gizaburuga). La ferrería más importante de Bizkaia. Bizkaia junto con el resto de los territorios vascos fue en esa época el principal suministrador de manufactu-rados ferrones de Europa… Siendo ésta la más importante del mundo en la primera mitad del s. XVIII.
3. CASA TORRE DE BENGOLEA. PEDRO BERNARDO VILLARREAL DE BERRIZ (Gizaburuga). Personaje clave en la evolución del valle del Lea. Es el s. XVIII, el inicio de la Ilustración. Villarreal sembró las primeras semillas de la Industrialización. A pesar de pertenecer a la nobleza, estuvo más atento al mundo que a la corte, contribuyendo e influyendo al avance tecnológico y econó-mico de todo el País Vasco.
4. BENGOLA XIV (Munitibar). En este solar ocupado desde el s. XIV por una de las ferrerías documentada más antiguas de Bizkaia, se está construyendo un ambicioso Parque de Energías Renovables que representará didácticamente producciones eólicas, solares e hidráulicas, con instalaciones de muestra.
Lea Ibarra
LEA IBILBIDEASENDERO DEL LEA
Ispaster
Lekeitio
Mendexa
Gizaburuaga
Amoroto
Berriatua
Onda-
Aulesti
Markina-Xemein
Etxebarria
Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz
Bolibar
Mendazoa Elexalde
Barainka
Soloaran
Solarte-Gallete Kurtziaga-ArropainLikoa
Leagi
Zelaia
Iturreta
Asterrika
Ugaran
Lariz
Erkiaga
Okamika
Laxier
Elexalde
Magdalena
Merelludi
Odiaga
Narea
Goierri
Urberuaga
ZuberoUrriola
Ibarrola
TotorikaBerreño
Meabe
AltzaaZeinka-Zearregi
Munitibar
Gerrikaitz
Ziortza-Goierria
Erdotza
Galartza
Unamunt-
Bari-
Illalda-
Malats
Kortazar
Goimen-
Gorozika
Gardata-Artika
Artika (Zatika)
Santikurutz San Martin
Santiago
Santa Katalina
San Juan
Aita Piel
Santa Luzia
Oibar
San Anton
Santa Barbara
San LorentzoAntiguakoAndra Maria
Santa Klara
Santa Kurutze
Andra Maria
San Juan
Santa Kurtze
San Antolin
Aingeru Guardakoa
Magdalena
Santa Rosa
San Juan
Santutxu
Santa Eufemia
San Vicente Martir
San Pablo
San Juan
Santa Magdalena
San Lorentzo
San Martin
San Cosme etaSan Damian
Andra Maria
Magdalena
“Plazatorre”
“Arismenditorre”
“Barroeta”
Santaluziburua
Santiago Apostol
San Salvador
San Lorenzo San Miguel
San Juan
Otoio375 m.
Lumentza120 m.
Paguko mendia190 m.
Zaldigana270 m.
Siñoitz293 m.
ElexpuruaKurutzegana
Torrezarratu
Oruetagana
Goiko-
Urkiagamendi
Kalamendi
Kurubio
Arterreta300 m.
Ardatza500 m.
Airomendi543 m.
Oñiztarra573 m.
Kapelatxueta500 m.
Baraikua-
Txindurri
Ituiñomendi
Illunzar727 m.
Tontorra-
Olabemendi
Kaltzakortagain
Arrikurutz
Gorostola-
Erri-
Jaungoiko-
Egil
Otxaortia-
Aristiandipuntea
Gorosta
Urkarregitxi-
Urka-
Lapi
Max-
Arantza-
Bera
Men-
EIlun
Lexartza-
Aranb
Go-
Oiz
Astoaga-
Loz
Garindua-
MarkizburuOtsandategigana520 m.
ArnaotegiMuskarregi
Astorregi
Motrollo592 m.
Kanponamendi505 m.
Lekoiz
Urregarai
Zapola
Akarregi
Oreguntza
Bedart-
Urkamendi441 m.
Zabalamendi
Talaia200 m.
Urkamendi
Urkieta
LegarmendiMadalengana
Amallosur
Otamendia333 m.
Arranomendi325 m.
Umendinagusi575 m.
Galarregi598 m.
Elbitzuaga450 m.
Miñarria457 m.
Kanpona506 m.
Erragaiztiburu506 m.
Anglis395 m.
Oki
Astarloako
Apa-
Suldi-
Lega-
Txantela
Altxamonte181 m.
Ikaragirre
Mokogana
“Aranatorre”
“Leagitorre”
“Aranzibia”
“Andonegi”
“Torrezarra”
“Ugartetorre”
“Torrebidarte”
“Munibe”
“Ansotegi”
“Kareaga”
“Bengolatorre”
Ogella
Lea
Lea
Lea
Lea
Lea
Artibai
Artib
ai
Artibai
Arti
bai
Urko
Urk
o
Urko
Isuntza Karraspio
Garraitz
Arrigorri Saturraran
Bizkaiko Golkoa
P
P
iH
HH
“Errotabarri”
“Larizoleta”
“Bolua”
“Erezaerrota”
“Bengolea”
“Errotatxu”
“Angizerrota”
“Angizolea”
I
H
M E
GR Bidezidorra
Lehentasuneko errepidea
Eskualdeko errepidea
Tokiko errepidea
Baserri errepidea
Autobus geltokia
Ikuspegi panoramikoa
Eliza
Baseliza
Dorretxea
Iturria
Hondartza
Hotela
Pentsioa
Nekazalturismoa
Landetxea
Aterpetxea
Informazioa
0-100
100-200
200-300
300-400
400-500
500-600
600-700
700-800
800-900
900-1000
Sendero GR
Carretera preferente
Carretera comarcal
Carretera local
Carretera rural
Parada de Bus
Vista panorámica
Iglesia
Ermita
Casa Torre
Fuente
Playa
Hotel
Pensión
Agroturismo
Casas Rurales
Albergue
Información
0-100
100-200
200-300
300-400
400-500
500-600
600-700
700-800
800-900
900-1000
P
H
i
Zubia
Munitibar
1 2 3 4 5 76 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
100
200
300
400
500
20
OletaGizaburuaga
Aulesti
21 22 23Km
(Metrotan)
(Kilometraia)
EzBai
Iraupena gitxi gorabehera 8 h. 20’ Horario aproximado
Bengolea-Gizaburuaga
Aulesti
Munitibar
Amoroto
Aulesti
Gernika
OndarroaMarkina-Xemein
Bilbao