latin ii, 2013.14. pau-cv (césar)
DESCRIPTION
Textos de César para traducir según el formato del examen de las Pruebas de Selectividad en la Comunitat Valenciana. Textos ordenados por dificultad.TRANSCRIPT
1
ESQUEMA DE LAS PRUEBAS DE SELECTIVIDAD 2013/2014
A: Fase general (obligatoria, consta de 5 exámenes) - Castellano: Lengua y Literatura II
- Valenciano: Lengua y Literatura II - Idioma (a escoger entre alemán, inglés, francés, italiano o portugués) - Historia de España o Historia de la Filosofía
- 1 asignatura de modalidad (a escoger) El estudiante podrá presentarse de la asignatura de modalidad que quiera. B: Fase específica (voluntaria) El estudiante se examina en esta fase de asignaturas de modalidad de Bachillerato diferentes de la escogida a la fase general. Puede examinarse de las asignaturas que quiera, las haya cursado o no.
LATÍN: Se mantiene el esquema y los criterios del curso anterior:
TRADUCCIÓN: 5 puntos; ANÁLISIS SINTÁCTICO: 2 puntos; MORFOLOGÍA: 1 punto. DERIVADOS ETIMOLÓGICOS: 1 punto. LITERATURA LATINA: 1 punto.
♦ TRADUCCIÓN: 2 opciones: -texto A: César o narrativo (entre 25 y 30 palabras) -texto B: un texto hecho en clase de los 38 repartidos en la Antología elaborada por la comisión que viene trabajando en ello desde hace años (entre 35 y 40 palabras)
♦ SINTAXIS: comentar la estructura oracional del texto
♦ MORFOLOGÍA: Puedes practicar en http://www.luduslitterarius.net/declinacion/analisis_sust.html
♦ LEXICOGRAFÍA: Dos verbos propuestos para realizar la modificación preverbial y sus respectivas evoluciones que se extraerán de un corpus cerrado de aproximadamente 60 verbos, que garanticen cada uno de ellos un mínimo de 4 modificaciones preverbiales.
EJEMPLO de modificación preverbial: duxit: abduco; adduco; circumduco; conduco; deduco; diduco; educo; induco; introduco; obduco; perduco; praeduco; produco; reduco; subduco; superduco; tra[ns]duco. transiri: abeo, adeo, ambio, circumeo, coeo, depereo, dispereo, exeo, ineo, intereo, introeo, obeo, pereo, praetereo, prodeo, redeo, retroeo, subeo. Evoluciones: duxit: abductor, aducir, aducción, conducir, conducta, conductivo, conducción, conductor, deducir, deductivo, educar, educativo, inducir, inductivo, introducir, introductorio… transiri: ir, ido, ambiente, ambientación, ambición, coito, éxito, inicio, perecer, pretérito, rédito, subir, súbito, transeúnte, transitivo, transición, tránsito…
♦ TEMAS DE LITERATURA: - Historiografía, Oratoria, Teatro, Épica y Lírica en Roma.
♦ LECTURA OBLIGADA Vida del divino Julio César, SUETONIO. Editorial GREDOS, BIBLIOTECA BÁSICA GREDOS, ISBN. 9788424917500
3
DECLINACIONES
1ª DECLINACIÓN 2ª DECLINACIÓN
CASO
SG
PL.
SINGULAR PLURAL.
Masc-fem n. M-fem n.
Nom. -a -ae -us, -er, -ir -um -i -a
Voc. -a -ae -e, er, ir -um -i -a
Acus. -am -as -um -um -os -a
Gen. -ae -arum -i -orum
Dat. -ae -is -o -is
Abl. -a -is -o -is
3ª DECLINACIÓN
TEMAS en CONSONANTE TEMAS EN -i
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F- N. M-F- N M-F N.
Nom. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/ -er -e/-al/-ar -es -ia
Voc. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/ -er -e/-al/-ar -es -ia
Acus. -em - Ø -es -a --em [ -im] -e/-al/-ar -es/ -is -ia
Gen. -is -um -is -ium
Dat. -i -ibus -i -ibus
Abl. -e -ibus -e /-i -i -ibus
4ª DECLINACIÓN 5ª DECLINACIÓN
CASO SG PL. SG.
PLURAL.
M-F N. M-F- N. Nom. -us - u -us -ua -es -es
Voc. -us - u -us -ua -es -es
Acus. -um - u -us -ua -em -es
Gen. -us -uum -ei -erum
Dat. -ui -ibus* -ei -ebus
Abl. -u -ibus* -e -ebus
7
LA GUERRA DE LAS GALIAS
Poco antes de la guerra civil, los enemigos políticos de César le acusaron de haber realizado una desastrosa campaña como procónsul en las Galias. Para justificarse ante estas críticas, César redactó, en el invierno del 52 (tras el levantamiento de los galos acaudillados por Vercingetórix), una relación ordenada por años de sus actuaciones en la provincia. Su propósito no era literario ni historiográfico, sino político: quería demostrar que los intereses de Roma habían hecho necesarias las numerosas guerras que se sucedieron durante ocho años en las Galias.
Así pues, la Guerra de las Galias agrupa una serie de conflictos y guerras sucedidos entre el 58 y el 51 a.e. que reflejaban las ambiciones imperiales de César. El mismo Julio César (100 - 44 a.e.) las narra en sus Comentarios de la Guerra de las Galias defendiendo la necesidad de Roma de conquistar la región, ya que los pueblos guerreros que la poblaban ponían en peligro los intereses romanos. Fue precisamente la rivalidad y las luchas internas entre los pueblos Galos lo que facilitó el triunfo de César, que culminó con la Batalla de Alesia el año 52.
8
El resultado de esta guerra convirtió a Roma en dueña de Europa, extendiéndose desde Britania en el Este hasta el río Rhin por el Oeste. Entre otras ventajas, el control de las Galias suponía para Roma una facilidad de reclutamiento destacada, y servía de trampolín de intervención para acceder a los territorios de los bárbaros. Puedes ver una cronología de la Guerra de las Galias en este vídeo: http://www.youtube.com/watch?v=joZJC8m8pIk. LA GUERRA CIVIL
Durante su conquista de las Galias, Roma había ido cambiando y, a su vuelta, se encontró una ciudad dividida. Pompeyo se había ido aproximando al Senado, donde los enemigos de César intentaban despojarle de sus tropas y de su gobierno. Poco a poco, se llegó a la guerra civil. Después de algunas tentativas de aproximación, César se adelantó e invadió Italia cruzando el Rubicón. Pompeyo se retiró al otro lado del Adriático, seguido por los magistrados y la mayor parte de los Senadores. Más que contra Pompeyo, la lucha era contra la clase senatorial, de forma que tras su derrota en Farsalia y su muerte, la guerra siguió durante tres años en distintos escenarios (España, África y Asia Menor). Tras la batalla de Munda (Montilla, en Andalucía) en el 45 a.e., parecía que el triunfo de César iba a ser definitivo: se entregó por entero a las reformas que necesitaba Roma para ser la capital de un inmenso Imperio, pero no pudo realizarlas definitivamente porque surgió la conspiración que acabó con su vida el 15 de marzo del 44 (el día de los Idus de Marzo). De Bello Civili consta de tres libros en los que se narra su enfrentamiento con Pompeyo entre el año 49 y 48, hasta la muerte de Pompeyo. Comienza con la exposición de las causas de la guerra y sigue con los sucesos principales de la misma: la huida de Pompeyo hacia Oriente, la toma de Marsella, derrota en Hispania de los lugartenientes de Pompeyo, enfrentamiento y derrota definitiva de Pompeyo en Farsalia y, por último, huida de éste a Egipto y su posterior asesinato. La exposición está incompleta, probablemente interrumpida por su asesinato. Su propósito al escribirlas fue sobre todo político ya que trataba, con la primera, de conseguir una prorrogación de sus poderes consulares y justificar nuevas campañas militares y, con la segunda, de exculparse de toda responsabilidad en la guerra civil, presentando al Senado y a Pompeyo como responsables del conflicto.
EL EPISODIO DEL RUBICÓN
Ningún general podía cruzar el río con su ejército en armas, y desde el 59 a.C.
servía de frontera entre las provincias romanas y la Galia Cisalpina,
protegiendo a Roma de amenazas militares internas.
Su cruce por César fue el detonante o casus belli de la II Guerra Civil de la
República Romana. Marcaba el límite del poder del gobernador de las Galias
y éste no tenía permitido adentrarse en Italia con sus tropas. Cruzarlo
significaba cometer una ilegalidad, convertirse en enemigo de la República
e iniciar la guerra civil. Julio César dio la orden a sus tropas de cruzar el río, pronunciando la frase
«alea iacta est» (la suerte está echada»), según Suetonio.
9
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO
LIBER PRIMVS 01. [1] Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam
Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur1. Hi omnes lingua,
institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et
Sequana dividit.
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
a. Incolunt b. Appellantur c. Flumen
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica
DIFFERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
1 AD-P … > APP…
1 RECUERDA: Agente = Ablativo (con prep. a/ab si es de persona)
10
02. Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine
Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab
Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab extremis
Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem
et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani
quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentriones. (B.G., I, 1)
a. TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
2
11
GALIA CISALPINA o Galia “a este lado de los Alpes” desde el punto de vista de Roma � del norte de Italia,
a la llanura del Po (que la atraviesa de oeste a este) entre los Alpes y los Apeninos, al norte del río Arno y
del Rubicón.
GALIA TRANSALPINA o NARBONENSE, situada geográficamente “al otro lado de los Alpes” , en el sureste
de la Francia actual y la costa mediterránea entre los Pirineos y Massalia (Marsella). La capital era Narbo
Martius (actual Narbona). Roma construye en esta zona la via Domitia, desde la que parte hacia el N otra
vía que, atravesando el valle del Ródano, comunica con Lugdunum (actual Lyon) y con el lado germánico
del Rin. Invasión de Julio César a partir del 59 a.C.
GALIA COMATA O CABELLUDA, las actuales Francia (a excepción de la zona de la Galia Transalpina),
Bélgica, Luxemburgo y parte de Holanda y Suiza. César la denomina Gallia Transalpina, y nombrado
Procónsul de las Galias del sur en 58 a.e., las utiliza como base para conquistar la Galia Comata.
b. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
Detalle ENUNCIADO PUEDE SER EN EL TEXTO ES
occasum
Oriuntur
Inferiorem
Finibus
c. DECLINA: eorum, quam
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica CAPIT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionadas base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
12
03. Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani. Hi
cum per se minus valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat in Aeduis magnaeque
eorum erant clientelae, Germanos atque Ariovistum sibi adiunxerant eosque ad se magnis
iacturis pollicitationibusque perduxerant.
(Caes. Gall. VI, 12)
TRADUCE:
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
Detalle ENUNCIADO PUEDE SER EN EL TEXTO ES
Alterius
Venit
Sibi
Magnis
DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL summa auctoritas:
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
03
13
DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL príncipes:
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y CLASIFICA LAS ORACIONES.
CUM PUEDE SER:
1.- Preposición de ablativo: “con”.
2.- Nexo subordinado:
2.1.- Con indicativo:
� Temporal: “cuando, mientras, desde que”.
2.2.- Con subjuntivo:
� Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o
al+infinitivo”.
� Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que”
� Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.
14
4. 1. His, cum sua sponte persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum
mittunt. (Caes. Gall. I, 9)
4. 2. Cum civitas ob eam rem incitata armis ius suum exequi2 conaretur multitudinemque
hominum ex agris magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est. (Caes. Gall. I, 3)
4.3. Hic pagus unus, cum domo exisset, patrum nostrorum memoria L. Cassium consulem
interfecerat. (Caes. Gall. I, 12)
4. 4. Omnes amici consulum, necessarii Pompei atque eorum, qui veteres inimicitias cum Caesare
gerebant, in senatum coguntur. (Caes. B.Civ. I)
2 EXEQ- > EXSEQ-
4
15
TRADUCE ESTAS CONSTRUCCIONES DE INFINITIVO Y ANALÍZALAS
SINTÁCTICAMENTE
5.1. Dux fossam fieri iussit.
5.2. Maluit diligi quam metui.
5.3. Dicere recordari est.
5.4. Iste sacra neglegi fecit.
5.5. Dux castra vallo muniri vetuit.
5.6. Mendacem memorem esse oportet.
5.7. Omnia contemnere possumus;
nemo omnia habere potest.
5.8. Cato litterarum radices amaras esse dicit,
fructus iucundiores.
5.9. Audiverat Pompeium per Mauretaniam cum legionibus iter in Hispaniam facere.
5.10. Necesse est in rebus contrariis duabus alterum verum esse, alterum falsum.
5.11. Vir ingratus se accepisse beneficium negat.
5.12. Eum a Pompeio missum esse in Hispaniam demostratum est.
5 POMPEIUS, -I (m): Pompeyo, Gnaeus o Cnaeus Pompeius Magnus, 106-48 a. C. Durante las guerras civiles de Roma, formó un ejército propio, que puso al servicio de Sila, derrotando a los partidarios de Mario en Sicilia y en África (83 a. e.) Enviado a Hispania, aplastó la rebelión de Sertorio (77-71); al regresar a Italia acabó con los restos de la rebelión de esclavos encabezada por Espartaco. Ejerció el Consulado con Craso en el 70. Luego recibió plenos poderes por tres años para limpiar de piratas el Mediterráneo (67).
El Senado se opuso a sus ambiciones de poder y Pompeyo tuvo que aceptar la formación de un triunvirato, con Julio César y con Craso (60), con un reparto territorial que le otorgaba el mando en Hispania, donde Pompeyo pudo repartir tierras a los veteranos licenciados del ejército.
Estando César ocupado en la conquista de las Galias, el Senado nombró a Pompeyo cónsul único para restablecer el orden en la ciudad contra los motines de los mercenarios (52). César regresó a Roma dispuesto a hacerse con el poder, mientras el Senado encargaba a Pompeyo la defensa de la República (49); estalló así la guerra civil abierta entre ambos, que favoreció a César. Pompeyo y sus partidarios huyeron a Grecia, donde fueron definitivamente derrotados en la batalla de Farsalia. Pompeyo consiguió huir y refugiarse en Egipto; perole persiguió César, provocando la Guerra Alejandrina (48-47 a. e.).
16
06. ACTIVIDAD DE VERCINGETÓRIX Cum iam muro turres appropinquavissent, ex captivis3 Caesar cognovit
Vercingetorigem consumpto pabulo castra movisse propius Avaricum4 atque ipsum
cum equitatu expeditisque insidiarum causa profectum esse. (Caes. Gall. VII, 18, 1-2)
TRADUCE
CLASE DE PALABRA
Detalle ENUNCIADO PUEDE SER EN EL TEXTO ES
Consumpto
Propius
Causa
Ipsum
3 Cognosco: saber, enterarse, informarse por (ex + abl.)
4 AVÁRICO: oppidum de la antigua Galia, junto al río Yévre.
6
VERCINGETORIX � jefe de la coalición de los Galos.
17
07. Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis,
cuius legationis Nammeius et Verucloetius5 principem locum obtinebant, qui dicerent
sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per provinciam facere, propterea quod aliud
iter haberent nullum: rogare ut eius voluntate id sibi facere liceat. (Caes. Gall. I, 7, 3)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
Detalle ENUNCIADO PUEDE SER EN EL TEXTO ES
Adventu
Principem
Liceat
Aliud
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica
mittunt. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
5 Nameyo y Veruclecio, (nobles helvecios enviados como embajadores a César).
7
18
08. COMIENZA LA BATALLA CONTRA LOS HELVECIOS
Milites loco superiore pilis missis facile hostium phalangem perfregerunt. Ea disiecta,
gladiis destrictis, in eos impetum fecerunt. Gallis magno ad pugnam erat6 impedimento
quod, pluribus eorum scutis uno ictu pilorum7 transfixis et conligatis, cum ferrum se inflexisset,
neque evellere neque satis commode pugnare poterant. (Caes. Gall. I, 25)
TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
Detalle ENUNCIADO PUEDE SER EN EL TEXTO ES
perfregerunt:
missis:
pluribus:
se
COMPLETA: del verbo mitto, mittis, mittere, misi, missum:
PARTICIPIO DE
PRESENTE
(activo)
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
PARTICIPIO DE
PERFECTO
(pasivo)
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
6 SUM con dos DATIVOS. 7 Con un solo disparo de un dardo se ensartan varios escudos
8
19
09. Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntiatum est equites Ariovisti propius
tumulum accedere et ad nostros adequitare, lapides telaque in nostros conicere8.
(Caes. Gall. I, 45)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA en singular y plural: propius
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
c. ESCRIBE DERIVADOS DE geruntur.
8 Conicio, coieci, coniectum (cum+iacio)
9
20
10. LA RELIGIÓN DE LOS GERMANOS
Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus
divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum numero eos solos ducunt quos
cernunt et quorum aperte opibus iuvantur: Solem et Vulcanum et Lunam. (Caes. Gall. VI , 21)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA en singular y plural: hac consuetudine
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
c. ENUNCIA LOS VERBOS del texto y dí a qué conjugación pertenecen.
Differunt
habent
Praesint
Student
Ducunt
Cernunt
Iuvantur
d. ESCRIBE DERIVADOS LATINOS de ducunt y palabras en español que contengan esas raíces.
10
21
11. CÉSAR DESPUÉS DE UNA LARGA JORNADA LLEGÓ A NOVIODUNO
Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines
Suessionum, qui proximi Remis9 erant, exercitum duxit et magno itinere confecto ad
oppidum Noviodunum10 contendit. Id ex itinere oppugnare
conatus, quod vacuum ab defensoribus esse audiebat,
propter latitudinem fossae murique altitudinem, paucis
defendentibus, expugnare non potuit. (Caes. Gall. II, 12)
TRADUCE
9 Remi, -orum: los Remos (de la región de Champagne, ciudad de Reims; Suessiones, -um: Suesiones o Suesones, tribu
de origen belga; 10
Noviodon, a orillas del lago Lemán.
11
RECUERDA: En todo ABLATIVO ABSOLUTO hay: -un participio en ablativo -otra palabra en ablativo que hará la función de sujeto del participio anterior. Si el participio es pasivo, puede llevar AGENTE. Además, puede incluir cualquier otro tipo de sintagma.
TRADUCCIÓN: -Participio presente
� gerundio -Participio perfecto � participio español.
22
12. CÉSAR RETIRA EL EJÉRCITO A LOS CUARTELES DE INVIERNO
Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis Caesar exercitum
reduxit et in Aulercis, Lexoviis reliquisque item civitatibus, quae proxime bellum
fecerant, in hibernis conlocavit. (Caes. Gall. III, 29, 3)
TRADUCE
DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL eq uitatu nostro
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
12
LEXOVIOS, celtas en Normandia. AUTERCOS, en la desembocadura del Sena.
TREVEROS, en el valle del Mosela, hoy Luxemburgo; su centro era la ciudad de Tréveris [cf. tx. 14].
23
13. LOS JINETES ENEMIGOS TRABAN COMBATE CON LOS NUESTROS Y SON RECHAZADOS Equites hostium acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt. Nostri omnibus
partibus superiores fuerunt atque eos in silvas collesque compulerunt. Sed compluribus
interfectis nonnullos ex suis amiserunt.
( Caes. Gall. V, 15, 3)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL: omnibus partibus
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
c. Escribe los enunciados verbales de las formas que aparecen en el texto e indica de qué conjugación son.
d. Señala derivados latinos sobre la base léxica de COMPULERUNT.
13 RECUERDA: formación de adverbios en –mente: Adj. I �-raíz + e Adj.II �-raíz + -iter
24
14. LA NOTICIA DE LA VICTORIA DE CÉSAR HACE HUIR A INDUCIOMARO
Hac fama ad Treveros11 perlata Indutiomarus12, qui postero die castra Labieni oppugnare decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit.
TRADUCE:
Caesar Fabium cum sua legione remittit in hiberna ipse cum tribus legionibus circum Samarobrivam13 trinis hibernis hiemare constituit et, (quod tanti motus Galliae exstiterant), totam hiemem ipse ad exercitum manere decrevit. (Caes. Gall. V, 53, 2)
11
TREVEROS, cf. mapa. 12
Induciomaro: jefe de los tréveros que guió a supueblo contra César. 13
Nombre galo-romano de la actual ciudad de Amiens, literalmente “puente sobre el Samara”, el nombre del río Somme
14
RECUERDA: un GENITIVO de
nombre de lugar menor, puede tener valor de LOCATIVO.
25
VERBOS DEPONENTES � Verbos morfológicamente pasivos pero de significación activa o reflexiva:
-miror, miraris, mirari, miratus sum (“admirar”) -fateor, fateris, fateri, fassus sum (“confesar”) -loquor, loqueris, loqui, locutus sum (“hablar”) -experior, experiris, experiri, expertus sum (“experimentar”) -patior, pateris, pati, passus sum (“padecer”)
Algunos tienen una traducción reflexiva: -proficiscor, -sceris, -sci, profectus sum (“ponerse en marcha”) -utor, uteris, uti, usus sum (“servirse de” + abl.) -laetor, laetaris, laetari, laetatus sum (“alegrarse”)
� Los tiempos perfectos � la misma estructura que los pasivos del sistema de perfecto, pero con
significado activo: nati sunt: "han nacido", nati simus: "hayamos nacido"... � Conservan formas activas con significación activa:
participio de presente hortans = "el que exhorta", "exhortando..."
participio de futuro secuturus = "que va a seguir", "que seguirá..."
gerundio loquendi = ."..de hablar"
infinitivo de futuro miraturum esse = "haber de admirar"
perifrástica activa miraturus sum = "he de admirar"
� El participio de perfecto es deponente por su forma pasiva y su significado activo: miratus, -a, -
um = "el que admiró". Pero tiene significado pasivo en algunos verbos cuando lleva agente. � El gerundivo es siempre pasivo: mirandus, -a, -um = “que debe ser admirado”. � Algunos deponentes tienen el participio de futuro activo –urus irregular, no derivado del
participio de perfecto: -nascor, nasceris, nasci, natus sum (“nacer”) : nasciturus... -orior, oriris, oriri, ortus sum (“salir”) : oriturus... -morior, moreris, mori, mortuus sum (“morir”) : moriturus...
� Existen unos pocos verbos con formas activas y significación pasiva: exulare (“ser desterrado”),
fieri (“ser hecho”), venire –compuesto de eo- (“ser vendido”) y vapulare (“ser azotado”) Son VERBOS SEMIDEPONENTES los que aparecen como deponentes solamente en los tiempos del tema de perfecto: audere (“atreverse”), gaudere (“alegrarse”), solere (“acostumbrarse”), fidere(“confiar”) y sus compuestos.
26
15. LAS TROPAS ROMANAS NO SE ATREVEN A CRUZAR EL RÍO POR MIEDO A VERSE RODEADOS POR LOS BITURIGES
Qui14, cum ad flumen Ligerim venissent, quod Bituriges15 ab Haeduis dividit, paucos dies
ibi morati neque flumen transire ausi, domum revertuntur legatisque nostris renuntiant
se Biturigum perfidiam veritos16 revertisse. (Caes. Gall. VII, 5)
TRADUCE. ANALIZA:
CLASE DE PALABRA
Detalle ENUNCIADO PUEDE SER EN EL TEXTO ES
Flumen
Renuntiant
Morati
Ausi
14
Qui: se refiere a las tropas. 15
BITURIGES, tribu gala con capital en Avárico, hoy Bourges. 16
Veritos: participio deponente, concertado con se (sujeto de revertisse).
15
27
16. Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem praefecit, uti eos testes suae
quisque virtutis haberet; ipse a dextro cornu, quod eam partem minime firmam17 hostium
esse animadverterat, proelium commisit. Ita nostri acriter in hostes signo dato impetum fecerunt
itaque hostes repente celeriterque procurrerunt, ut spatium pila in hostes coiciendi non daretur.
Relictis pilis comminus gladiis pugnatum est. (Caes. B.G., I, 52)
CLASE DE PALABRA
Detalle ENUNCIADO PUEDE SER EN EL TEXTO ES
Coiciendi
Repente
Hostes
Quod
17
Minime firmam, poco consistente, bastante vacía de enemigos
16
28
17. DESCRIPCIÓN DE BRITANIA. Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsi memoria proditum dicunt, maritima pars ab iis, qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio transierunt (qui omnes fere iis nominibus civitatum appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt) et bello inlato ibi remanserunt atque agros colere coeperunt. (Caes. Gall. V, 12, 1-2)
TRADUCE.
Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere Gallicis consimilia, pecoris numerus
ingens. Utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro
nummo. Nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum, sed eius
exigua est copia; aere utuntur importato. (Caes. Gall. V, 12, 3-5)
TRADUCE.
17
29
Materia cuiusque generis ut in Gallia est praeter fagum atque abietem. Leporem et gallinam et
anserem gustare fas non putant; haec tamen alunt animi voluptatisque causa. Loca sunt
temperatiora quam in Gallia remissioribus frigoribus. (Caes. Gall. V, 12, 5-6)
Insula natura triquetra, cuius unum latus est contra Galliam. Huius lateris alter angulus, qui est ad
Cantium18, quo fere omnes ex Gallia naves adpelluntur, ad orientem solem, inferior ad meridiem
spectat. Hoc latus tenet circiter milia passuum quingenta. (Caes. Gall. V, 13)
18
Cf. MAPA inicial.
30
UT y NE
18.1. Ita sentio, ut loquor.
18.2. Galli, ut supra memoravimus, equitatum, qui nondum redierat, exspectabant.
18.3. Ut primum loqui coepit, ceteri tacuerunt.
18.4. Consul timebat ne Galli, priusquam auxilia venirent, impetum facerent.
18.5. Accidit ut hostes iam maiores copias haberent.
18.6. His rebus fiebat ut minus facile finitimis bellum inferre possent.
18.7. Caesar milites postulavit ut omnes scaphas ad litus appulsas habeant.
18.8. Caesar statuit ut equites proficiscerentur.
18.9. Helvetii a Caesare postulaverunt ut sibi iter per provinciam daret.
RECUERDA. UT puede ser:
1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”… 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:
� Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”.
� Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”. � Causal: “según, porque, como”
2.2.- Con subjuntivo: � Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o
aposición) � Final: “para (que)” � Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut /
is, ea, id + ut; sigue a la principal). � Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)
18
31
18.10. Eis Caesar imperavit ut ducentos obsides sibi dederint.
18.11. Dux suos milites iubet ut de finibus cum omnibus copiis exirent.
18.12. Caesar milites intra munitiones continuit, ne ab hostibus caperentur.
18.13. Caesar legiones cohortatur ut in fide maneant atque hostium impetum sustineant.
18.14. Ne milites exirent iussit.
RECUERDA. NE puede ser: 1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no” 2.- Nexo subordinado (con subjuntivo):
� Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”
� Final: “para (que) no”/ “para que” con verbos de temor. Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).
32
19. Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo19 exire possent: unum per
Sequanos, angustum et difficile, inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua
singuli20 carri21 ducerentur, mons autem altissimus impendebat, ut facile perpauci
prohibere possent. (Caes. Bell.Gall. I, 5)
a. TRADUCE y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE b.
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Mons
Perpauci
possent
altissimus
d. FORMA POR modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica ducerentur. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
19
Cuestión de lugar UNDE. 20
singuli, -ae, -a: uno a uno, uno por uno. 21
Se refiere a carros de uso civil.
19
33
e. DECLINA EN PLURAL: itinera duo, y en SINGULAR: mons altissimus:
itinera duo mons altissimus
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
f. Señala de qué clase son los adjetivos del texto y cómo declinan.
g. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE LAS FORMAS VERBALES.
34
20. CÉSAR CELEBRA UNA ENTREVISTA CON ARIOVISTO
Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis. Hic locus aequo fere spatio
a castris Ariovisti et Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad colloquium venerunt.
Legionem Caesar, quam equis devexerat22, passibus ducentis ab eo tumulo constituit. Item equites
Ariovisti pari intervallo constiterunt23. (Caes. Gall. I, XLIII)
a. TRADUCE b. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
castris
aberat
equis
eo
22
Deverexat, Había transportado. 23
Constiterunt: se detuvieron.
20
35
21. HABLA DE LOS DRUIDAS
In primis hoc volunt persuadere, non interire24 animas, sed ab aliis post mortem
transire ad alios, atque homines hoc maxime ad virtutem25 excitari putant, metu mortis
neglecto. Multa praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de
rerum natura, de deorum immortalium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt. (Caes. Gall.
VI, 14)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA en singular y plural: deorum immortalium
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
24
Este infinitivo (compuesto de eo: intereo –“morir”) explica el hoc anterior. 25
En un contexto bélico virtus,-utis tiene el significado de “valor”.
21
36
22. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate
provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea
quae ad effeminandos26 animos pertinent important, proximique sunt Germanis, qui
trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque
reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum
aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. (Caes. B.G., I )
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
26
GERUNDIVO
22
37
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
humanitate
absunt
reliquos
quibuscum
d. DECLINA LOS PRONOMBRES horum, ipsi.
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
e. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base
léxica GERUNT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionadas base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
38
23. Quibus rebus cognitis media nocte silentio27 profectus ad hostium castra pervenit.
Illi celeriter per exploratores adventu Caesaris cognito carros impedimentaque sua in
artiores silvas abdiderunt, copias omnes in loco edito atque aperto instruxerunt. (Caes. Gall. VII,
18, 2-3)
TRADUCE:
FALSO RELATIVO (relativo coordinativo) -Quos adversum proelium commovebat (Caes. Bell.Gall., I, 40) -Qua re cognita, duces adversariorum crebras stationes disponunt equitum. (Caes. Bell. Civ., I) -Galli se ad agmen receperunt. Quibus profligatis, rursus oppidani perterriti sese ei dediderunt. (Caes. Bell.Gall., VII, 13) 27
Hendíadis: en medio del silencio de la noche.
23
El relativo, sin antecedente ni verbo propio, no funciona como
nexo, sino como un FALSO RELATIVO o RELATIVO
COORDINATIVO. Suele ir tras pausa fuerte y se traduce como
si fuera un demostrativo.
39
24. LEVANTAMIENTO HELVECIO ENCABEZADO POR ORGETÓRIX
Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is M. Messala el M.
Pisone consulibus regni cupiditate inductus coniurationem nobilitatis fecit et civitati
persuasit ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, cum virtute omnibus
prestarent, totius Galliae imperio potiri [infinitivo presente de potior.] (De Bello Gallico, I, 2)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. DECLINA eam partem
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
24
Orgétorix fue un rico helvecio del siglo I a.C que
convenció a sus compatriotas para invadir la
Galia el año 61 a. e.
40
d. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
flumine
septentriones
suis
exirent
e. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica SPECTAT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
41
25. LOS ENEMIGOS SE REAGRUPAN DISPUESTOS A LUCHAR DE NUEVO
Hostes re nova perterriti, muro turribusque deiecti in foro ac locis patentioribus
cuneatim constiterunt hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur, acie
instructa28 depugnarent. (Caes. Gall. VII, 28,1)
TRADUCCIÓN
ANÁLISIS MORFOLÓGICO DE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
hostes
hoc
patentioribus
depugnarent
28
Acie instructa: en columnas cerradas.
25
42
26. CÉSAR MANDA REPARAR UN PUENTE
Eo biduo29 Caesar cum equitibus DCCCC quos sibi praesidio30 reliquerat in castra
pervenit. Pons qui fuerat tempestate interruptus paene erat refectus; hunc noctu perfici
iussit. Ipse, cognita locorum natura, ponti castrisque praesidio31 sex cohortes relinquit atque
omnia impedimenta, et postero die omnibus copiis, triplici instructa acie32, ad Ilerdam proficiscitur
et sub castris Afranii constitit et ibi paulisper sub armis moratus facit aequo loco pugnandi33
potestatem. (Caes. Civ. I, XLI)
TRADUCE.
29
Eo biduo: adverbios. 30
DOBLE DATIVO: sibi (OI) praesidio (C. C. Finalidad): “para su propia guardia/ defensa”. 31
DOBLE DATIVO. 32
ABLATIVO ABSOLUTO: “ordenado el ejército en tres columnas”. 33
GERUNDIO: cf. APÉNDICE FINAL de MORFOLOGÍA.
26
� GERUNDIO
DESINENCIA
Acus. -ndum
Gen. -ndi
Dat. -ndo
Abl. -ndo
43
ANALIZA
QUOS
SIBI
HUNC
IPSE
TEMA DE ... MORFEMA DESINENCIA
RELIQUERAT
FUERAT
REFECTUS
IUSSIT
COGNITA
RELINQUIT
PUGNANDI
ANALIZA
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
impedimenta
qui
cognita
ipse
44
27. Post eius mortem nihilominus Helvetii id quod constituerant facere conantur, ut e
finibus suis exeant. Ubi iam se ad eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua
omnia, numero ad duodecim, vicos ad quadringentos, reliqua privata aedificia
incendunt; frumentum omne comburunt, ut domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia
pericula subeunda essent; trium mensum molita cibaria sibi quemque domo efferre iubent. (Caes.
Gall. I, 5)
a. TRADUCE.
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Efferre
domum
quemquem
omne
27
45
28. LOS ADUÁTUCOS REGRESAN A SU CASA Aduatuci34, de quibus supra scripsimus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis35 venirent, hac pugna
nuntiata, ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque desertis, sua omnia in
unum oppidum egregie natura munitum contulerunt. (Caes. Gall. II, 29, 1-2)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE EL FRAGMENTO
c. ANÁLISIS MORFOLÓGICO DE LAS FORMAS VERBALES
FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica SCRIPSIMUS. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
34
Los aduátucos, habitantes de Aduática, ciudad belga (hoy Tongres). 35
Los nervios, pueblo belga.
28
46
LOS PARTICIPIOS EN CÉSAR
29. 1. Imperatore vincente, magna fuit laetitia. 29. 2. Lupa sitiens ad flumen appropinquavit. 29. 3. Eum litteras scribentem inveni. 29. 4. Imperator, ab hostibus victus, se cecidit. 29.5. Imperator venit, hostes victurus. 29.6. Hostibus fugatis, nostri ad flumen venerunt. 29. 7. Hostes, a nostris fugati, ad flumen venerunt. 29. 8. Imperator oppidum, a paucis defensum, non ceperat. 29.9. Caesar idoneam tempestatem nactus tertia vigilia naves solvit. 29.10. Caesar pontes reficere conatus ad flumen venit. 29.11. Imperator oppidum, paucis id defendentibus, non ceperat. 29.12. Delphini fugientes pisces secuti appropinquunt. 29.13. Romani pontem tempestatum vi ruptum invenerunt. 29.14. Milites loci opportunitatem arbitrati turres duas constituere coeperunt. 29.15. Hostes, a nostris copiis victi, se receperunt.
NOTA: César utiliza con frecuencia los siguientes
participios deponentes: Nactus (nasciscor, encontrando); conatus (conor: intentando); secutus (sequor: siguiendo); arbitratus (arbitror: juzgando, considerando); profectus (proficiscor: avanzando), (co)hortatus (hortor: animando), moratus (moror: demorándose); ausus (audeo -semideponente-: atreviéndose); veritus (vereor: temiendo)...
29
47
30. CÉSAR LEVA ANCLAS HACIA BRITANIA His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum tempestatem tertia fere vigilia
solvit equitesque in ulteriorem portum progredi et naves conscendere et se sequi iussit.
(Caes. Gall. IV, 23)
TRADUCCIÓN Y ANÁLISIS SINTÁCTICO DERIVADOS DE conscedere
ANÁLISIS MORFOLÓGICO
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
progredi
Naves
Rebus
se
30
48
31. LLEGADA Y DESEMBARCO A LAS COSTAS DE BRITANIA Cuius loci haec erat natura atque ita montibus angustis36 mare continebatur, uti ex locis
superioribus in litus telum adigi posset. Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum
locum arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris exspectavit.
(Caes. Gall. IV, 23, 10)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Cuius
Idoneum
Arbitratus
egrediendum
36
Montibus angustis: acantilados.
31
49
32. Re frumentaria comparata equitibusque delectis iter in ea loca facere coepit, quibus
in locis esse Germanos audiebat. A quibus cum paucorum dierum iter abesset, legati ab
iis venerunt, quorum haec fuit oratio: [dixit] Germanos neque priores populo Romano bellum inferre neque
tamen recusare, si lacessantur, quin armis contendant, quod Germanorum consuetudo [haec] sit a
maioribus tradita, Quicumque bellum inferant, resistere neque deprecari. (Caes. Bell.Gall.,IV, 7)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
quorum
priores
consuetudo
lacessantur
32
50
CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA ACTIVA Y PASIVA
� CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA ACTIVA
• Participio futuro activo + verbo sum -amaturus sum “voy a amar” -amatura eram “iba a amar” -amaturus ero “iré a amar” -amatura sim “vaya a amar”
-amaturus essem “fuera a amar” -amatura fui “fui a amar”
• El valor fundamental del participio futuro activo es el de indicar la intención o fin. � CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA PASIVA
• Gerundivo + verbo sum -amandus sum “he de ser amado”
-amanda eram “había de ser amada”
• El agente de la conjugación perifrástica va en DATIVO: -iter nobis faciendum est “el camino ha de ser recorrido por nosotros”
• El valor fundamental del adjetivo verbal en -ndus es el de indicar la obligación
TRADUCE 33.1. Caesar, quod tenebat memoria L.Cassium consulem occisum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub iugum missum, id concedendum non putabat (Caes. Bell. Gall. I, VII,) 33.2. [Galli] …. quod sunt in consiliis capiendis mobiles et novis plerumque rebus student, nihil his committendum existimavit (Caes. Bell.Gall, IV, 5)
33
51
33. 3. Hac oratione habita, Caesar concilium dimisit. Et secundum ea, multae res eum hortabantur quare sibi eam rem cogitandam et suscipiendam esse putaret, in primis quod Haeduos, fratres consaguineosque saepenumero a senatu appellatos, in servitute atque in dicione videbat Germanorum teneri eorumque obsides esse apud Ariovistum ac Sequanos intellegebat.; quod, in tanto Imperio populi Romani, turpissimum sibi et rei publicae esse arbitrabatur. (Caes. BG. I, 33 2)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
obsides
teneri
turpissimum
sibi
52
34. His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti constituerunt ea quae ad
proficiscendum pertinerent comparare, iumentorum et carrorum quam maximum
numerum coemere, sementes quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti suppeteret, cum
proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare. (Caes. Gall. I, 3, 1)
TRADUCE
Ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt; in tertium annum profectionem lege
confirmant. Ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad civitates suscipit. In
eo itinere persuadet Castico, Catamantaloedis filio, Sequano, cuius pater regnum in Sequanis
multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani amicus appellatus erat, ut regnum in civitate
sua occuparet, quod pater ante habuerit; (Caes. Gall. I, 3, 2-3)
TRADUCE
34
53
itemque Dumnorigi Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo tempore principatum in civitate obtinebat ac
maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur persuadet eique filiam suam in matrimonium dat.
Perfacile factu esse illis probat conata perficere, propterea quod ipse suae civitatis imperium
obtenturus esset: non esse dubium quin totius Galliae plurimum Helvetii possent; se suis copiis
suoque exercitu illis regna conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter se fidem et ius
iurandum dant et regno occupato per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese
potiri posse sperant. (Caes. Gall. I, 3, 4-7)
TRADUCE
54
35. Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provinciam nostram iter facere conari,
maturat ab urbe proficisci et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem
contendit et ad Genavam pervenit. Provinciae toti quam maximum potest militum numerum
imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam, iubet rescindi.
(Caes. Gall. I, 7, 1-2)
a. TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
b. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Nuntiatum esset
Legio
ulteriore
qui
c. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica IUBET. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
35
55
36. CASIVELAUNO PIDE LA PAZ Y CÉSAR PONE CONDICIONES Cassivellaunus37, hoc proelio nuntiato, tot detrimentis acceptis vastatis finibus, maxime
etiam permotus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Commium de obsidum
deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset hiemare in continenti propter
repentinos Galliae motus neque multum aestatis superesset, obsides imperat et constituit quid
vectigalis38 in annos singulos populo Romano penderet. (Caes. Gall. V, 22, 3-4)
a. TRADUCE
PRONOMBRE INTERROGATIVO/INDEFINIDO
Nom. quis / qui quae / qua quid / quod
Las formas quis (masc), quid (neutro) se utilizan como pronombres interrogativos, mientras que las formas qui, quod aparecen como adjetivos interrogativos.
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
37
CASIVELAUNO: líder militar britano que dirigió las tropas britanas conjuntas en la defensa contra la segunda expedición de César en Britania, el 54 a.e. Su tribu estaba la N del río Támesis, y había vencido a la tribu inglesa dominante en la isla, los trinovantes. César logró cruzar el Támesis. 38
quid vectigalis : qué tributos [vectigalis, -e, aquí en genitivo partitivo].
36
56
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
acceptis
constituisset
quid
vectigalis
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica PERMOTUS. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
57
37. Hoc proelio trans Rhenum nuntiato, Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti
coeperunt; quos ubi qui proximi Rhenum incolunt perterritos senserunt, insecuti
magnum ex iis numerum occiderunt. Caesar una aestate duobus maximis bellis
confectis maturius paulo quam tempus anni postulabat in hiberna in Sequanos
exercitum deduxit; hibernis Labienum39 praeposuit; ipse in citeriorem Galliam ad conventus40
agendos profectus est. (Caes. Gall. I, 54)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
viderent
militaribus
aestate
ii
39 Tito Acio Labieno, uno de los lugartenientes de Julio César durante la Guerra de las Galias. Como legado en la Galia fue el segundo al mando y el comandante supremo cuando César no se hallaba al frente de las legiones. 40 En el invierno, sin guerra, se ocupaban en decidir pleitos y administrar justicia en la provincia.
37
58
d. FORMA POR modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica COEPERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
Impedimenta de un legionario romano
59
38. Qua re impetrata arma tradere iussi faciunt. Atque in eam rem omnium nostrorum
intentis animis alia ex parte oppidi Adiatunnus, qui summam imperii tenebat, cum DC devotis,
quos illi soldurios appellant, quorum haec est condicio, ut omnibus in vita commodis una cum iis
fruantur quorum se amicitiae dediderint, si quid his per vim accidat, aut eundem casum una ferant
aut sibi mortem consciscant; neque adhuc hominum memoria repertus est quisquam qui, eo
interfecto cuius se amicitiae devovisset, mortem recusaret---cum his Adiatunnus eruptionem
facere conatus clamore ab ea parte munitionis sublato cum ad arma milites concurrissent
vehementerque ibi pugnatum esset, repulsus in oppidum tamen uti eadem deditionis condicione
uteretur a Crasso impetravit. (Caes. Bell. Gall., III, 22)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
amicitiae
ea
parte
uteretur
Rigen ablativo los verbos deponentes: uti (“usar”), frui (“gozar”), fungi (“desempeñar”), niti (“apoyarse”), potiri (“apoderarse”) y vesci (“alimentarse”).
38
60
39. LOS GERMANOS EN FUGA INTENTAN CRUZAR EL RIN Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt neque prius41 fugere
destiterunt quam ad flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter quinque
pervenerunt. Ibi perpauci aut viribus confisi tranare contenderunt aut lintribus inventis sibi
salutem reppererunt. (Caes. Gall. I, 53, 1-2)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: - restitutum est - pervenerunt - reppererunt
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica PERVENERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
41
Prius…quam (priusquam): antes que/hasta que.
39
61
40. ALGUNOS PUEBLOS DE HISPANIA SE UNEN A CÉSAR Y LE SUMINISTRAN ALIMENTO Hos Tarraconenses et Iacetani42 et Ausetani et paucis post diebus Illurgavonenses, qui flumen
Hiberum attingunt, insequuntur. Petit ab his omnibus ut se frumento iuvent. Pollicentur atque omnibus
undique conquisitis iumentis in castra deportant. (Caes. Civ. I 60, 2-3)
TRADUCE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Hos
Illurgavonenses
Pollicentur
Iumentis
42 Iacetani: jacetanos, de Jaca. Ausetani: de Ausa (Vich), pueblo íbero. Illurgavonenses: de Amposta.
40
62
41. CONOCIENDO A LOS GALOS, CÉSAR ANTICIPA SU MARCHA AL EJÉRCITO
Qua consuetudine cognita, Caesar, ne graviori bello occurreret, maturius quam
consuerat ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, ea quae fore suspicatus erat
facta cognovit: missas legationes ab nonnullis civitatibus ad Germanos invitatos eos uti ab Rheno
discederent: omnia quae postulassent ab se fore parata. (Caes. Gall. IV, 6)
a.TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
b. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
graviori
maturius
fore
ocurreret
41
FORMAS CONTRACTAS DEL SISTEMA DE PERFECTO:
En los tiempos de perfecto derivados de temas en –avi, -evi, -ivi se puede suprimir –vi-, -ve- y –v- en las siguientes posiciones:
1º.- la sílaba –vi- puede desaparecer ante -s-: amavisti > amasti ; laudavistis > laudastis. 2º.- la sílaba –ve- puede desaparecer delante de –r-: amaveram > amaram; amavero > amaro; oraverim >
orarim 3º.- la letra –v- puede desaparecer entre vocales en
los perfectos en –ivi-: audivi > audii ¸audiveram> audieram...
63
42. LAS MUJERES GALAS DELATAN A GRITOS LA HUIDA DE LOS SUYOS
Omnia experti Galli postero die consilium ceperunt ex oppido profugere, hortante et
iubente Vercingetorige. Id silentio noctis conati non magna iactura suorum sese
effecturos sperabant […] Iamque haec facere noctu apparabant, cum matres familiae repente in
publicum procurrerunt flentesque proiectae ad pedes suorum omnibus precibus petierunt ne se et
communes liberos hostibus ad supplicium dederent, quas ad capiendam fugam naturae et virium
infirmitas impediret. Ubi eos43 in sententia perstare viderunt, quod plerumque44 in summo
periculo timor misericordiam non recepit, conclamare et significare de fuga Romanis coeperunt.
Quo timore perterriti Galli, ne ab equitatu Romanorum viae praeoccuparentur, consilio
destiterunt. (Caes. Gall. VII, 26, 1-5)
TRADUCE
43
Eos: se refiere a los galos. Los galos, al ver que no podían vencer, deciden huir de la fortaleza en medio del silencio de la noche, pero sus mujeres, al ver que las abandonaban a ellas y a sus hijos a merced de los romanos, empezaron a dar gritos y a delatarlos. 44
Plerumque: adverbio, en la mayoría de los casos.
42
64
43. ACTIVIDADES DE LOS DRUIDAS (I)
Illi45 rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur, ad
hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa46 concurrit, magnoque hi sunt apud eos
honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt et, si quod est
admissum facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est, idem decernunt,
praemia poenasque constituunt; si qui aut privatus aut populus eorum decreto non stetit,
sacrificiis interdicunt.
TRADUCE:
45
Los druidas. (Cf. texto 21) 46
Causa: preposición de genitivo pospuesta, “para su formación”. Es un ablativofosilizado que se pospone al genitivo.
43
65
Haec poena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, hi numero impiorum ac
sceleratorum habentur, his47 omnes decedunt, aditum sermonemque defugiunt, ne quid ex
contagione incommodi accipiant, neque his petentibus ius redditur neque honos ullus
communicatur. (Caes. Gall. VI, 13)
47
His: ablativo separativo, de éstos. Decedo: apartarse (con ablativo separativo).
66
44. AL LLEGAR AL PUERTO DE ITIO, CÉSAR SE ENTERA DE LO QUE LE HA OCURRIDO
A UNA PARTE DE SU ESCUADRA
His rebus constitutis, Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit. Ibi cognoscit
sexaginta naves, quae in Meldis48 factae erant, tempestate reiectas49, cursum tenere non potuisse
atque eodem (unde erant profectae) revertisse. Reliquas paratas ad navigandum atque omnibus
rebus instructas invenit . (Caes. Gall. V, 5)
48
In Meldis: en el territorio de los meldos. 49
Reiectas: participio concertado con sexaginta naves, sujeto de la perífrasis verbal tenere non potuisse y de revertisse.
44
67
45. PROMESAS DE LOS BRITANOS A CÉSAR
Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato ad Britannos, a compluribus
insulae civitatibus ad eum legati veniunt qui polliceantur50 obsides dare atque imperio
populi Romani obtemperare. Quibus auditis, liberaliter pollicitus hortatusque ut in ea sententia
permanerent, eos domum remittit et cum iis una Commium51, quem ipse Atrebatibus superatis
regem ibi constituerat, cuius et virtutem et consilium probabat et quem sibi fidelem esse
arbitrabatur cuiusque auctoritas in his regionibus magni habebatur, mittit. (Caes. Gall. IV, 21, 5-7)
Forma por derivación provisional verbos a partir de la base lexica de COGNITO.
50
Qui polliceantur: un relativo con el verbo en subjuntivo equivale a una proposición subordinada adverbial o circunstancial final, causal, concesiva, etc.) 51 Comio, rey belga de los Atrebates, que reinó en Galia y luego en Britania.
45
68
46. VERCINGETORIX EN ALESIA Fugato omni equitatu Vercingetorix copias suas, ut pro castris conlocaverat, reduxit protinusque Alesiam, quod est oppidum Mandubiorum, iter facere coepit celeriterque impedimenta ex castris educi et se subsequi iussit. Caesar impedimentis in proximum collem deductis, duabus legionibus praesidio relictis secutus, quantum diei tempus est passum, circiter tribus milibus hostium ex novissimo agmine interfectis altero die ad Alesiam castra fecit. Perspecto urbis situ perterritisque hostibus, quod equitatu, qua maxime parte exercitus confidebant, erant pulsi, adhortatus ad laborem milites circumvallare instituit. (Caes. Gall. VII, 68, 1-3)
46
69
FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica de
reduxit. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
qua
altero
die
fecit
70
47. VERCINGETORIX ENCARGA A LOS QUE SE MARCHAN QUE REÚNAN HOMBRES PARA LA GUERRA
Vercingetorix iubet portas claudi, ne castra nudentur. multis interfectis, compluribus
equis captis Germani sese recipiunt. […] Vercingetorix priusquam munitiones ab
Romanis perficiantur, consilium capit omnem ab se equitatum noctu dimittere discedentibus
mandat ut suam quisque eorum civitatem adeat omnesque qui per aetatem arma ferre possint ad
bellum cogant. sua in illos merita proponit obtestaturque ut suae salutis rationem habeant neu se
optime de communi libertate meritum hostibus in cruciatum dedant (Caes. Gall. VII, 70-71)
47
71
48. CÉSAR SORPRENDE CON LA CABALLERÍA A LA GENTE EN SUS CAMPOS Y NO LES DA TIEMPO NI A HACER SEÑALES DE FUEGO
Repentino adventu Caesaris accidit quod imparatis disiectisque accidere fuit necesse,
ut sine timore ullo rura colentes prius ab equitatu opprimerentur quam confugere in
oppida possent. Namque etiam illud vulgare incursionis hostium signum, quod incendiis
aedificiorum intellegi consuevit, Caesaris erat interdicto sublatum, ne aut copia pabuli
frumentique, si longius progredi vellet, deficeretur, aut hostes incendius terrerentur (Caes. Gall.
VIII,1).
TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
pabuli
longius
vellet
interdicto
48
72
CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO
A. CONSTRUCCIÓN PERSONAL CON INFINITIVO En un principio, la voz impersonal de los verbos declarativos (decir, saber...) podía llevar un OD formado por una oración de infinitivo con sujeto en acusativo:
Adesse romanos nuntiatur “Se anuncia que los romanos están presentes”
La tendencia del latín a suprimir el impersonal hizo que, más tarde, los verbos declarativos se construyeran generalmente en forma personal, poniendo en nominativo el antiguo sujeto del infinitivo que iba en acusativo:
Romani adesse nuntiantur. Este tipo de construcciones han de ser traducidas en español como impersonales: -Hostes dicuntur in proelio vicisse
“ Los enemigos son dichos haber vencido en el combate” = “Se dice que los enemigos vencieron en el combate”
-Verus patriae diceris esse pater “ Tú eres dicho ser el verdadero padre de la patria” = “Se dice que tú eres el verdadero padre de la patria...
-Servi videntur venire “Parece que los siervos vienen”
RECUERDA: El verbo video en pasiva se traduce “parecer”.
La construcción personal es frecuente con videri (“parecer”), fertur, feruntur (“se dice”, “dicen”). B. PASIVA IMPERSONAL El latín usa mucho más la pasiva refleja con valor impersonal que las lenguas romances, aunque la usamos a menudo: “se oían las voces de los enemigos”, “se dicen de él muchas cosas” = hostium voces audiebantur, multa de eo narrantur. Su uso en latín se desarrolló hasta emplearla en oraciones que, en activa, no tienen OD: Milites acriter pugnaverunt “Los soldados lucharon con fiereza” Esta frase, sin OD, no puede poner en pasiva un sujeto personal, por lo que se usa la pasiva en forma impersonal en 3ª persona singular:
Pugnatum est acriter a militibus “Se luchó con fiereza por parte de los soldados”
En los tiempos de perfecto la concordancia se hace en neutro: pugnatum est = “ se luchó”.
73
49. LOS ENEMIGOS LUCHAN MEJOR QUE LOS HOMBRES DE CÉSAR
Pugnatum est ab utrisque acriter. Nostri tamen, quod neque ordines servare neque firmiter
insistere neque signa subsequi poterant atque alius alia ex navi quibuscumque signis occurrerat
se adgregabat, magnopere perturbabantur; hostes vero, notis omnibus vadii, ubi ex litore aliquos singulares
ex navi egredientes conspexerant, incitatis equis impeditos adoriebantur, plures paucos circumsistebant,
alii ab latere aperto in universos tela coiciebant. (Caes. Bell.Gall. IV, 26)
TRADUCE
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y CLASIFICA LAS ORACIONES
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Pugnatum
Utrisque
Paucos
Latere
49
74
50. Uno fere tempore sub lucem hostibus nuntiatur in castris Romanorum praeter consuetudinem tumultuari et magnum ire agmen adverso flumine sonitumque remorum in eadem parte exaudiri et paulo infra milites navibus transportari. Quibus rebus auditis, quod existimabant tribus locis transire legiones atque omnes perturbatos defectione Aeduorum fugam parare, suas quoque copias in tres partes distribuerunt. (Caes. Bell.Gall., VII) TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
fugam
Distribuerunt
Quod
tribus
50
75
51.1. Ipse pro castris fortissime pugnans occiditur (Caes. Gall. V, 37) 51.2. Disputatur in consilio a Petreio atque Afranio et tempus profectionis quaeritur. (Caes. Civ. I, 67) 51.3. Pugnatum est ab utrisque acriter. (Caes. Gall. IV, 26) 51.4. Cognito eius adventu Acco […] iubet in oppida multitudinem convenire. Conantibus, priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur. (Caes. Gall. VI, 4) 51.5. Quoniam ad hunc locum perventum est, non alienum esse videtur de Galliae Germaniaeque moribus et quo differant hae nationes inter sese proponere. (Caes. Gall. VI, 11) 51.6. Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum. Reliqui se in castra recipiunt unde erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur, aquilam intra vallum proiecit. (Caes. Gall. V, 37)
51
76
52. CÉSAR MARCHA HACIA LOS BELOVACOS PARA CONOCER SUS PLANES
His copiis coactis ad Bellovacos proficiscitur castrisque in eorum finibus positis
equitum turmas dimittit in omnes partes ad aliquos excipiendos, ex quibus hostium
concilia cognosceret. (Caes. Gall. XXIV, 12)
NUEVOS COMBATES CONTRA LOS MORINOS
Quibus ex navibus cum essent expositi milites circiter trecenti atque in castra contenderent,
Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat, spe praedae adducti primo non
ita magno suorum numero circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma ponere iusserunt.
(Caes. Gall. IV, 37)
52
77
53. LOS SUEVOS SE ALTERNAN ANUALMENTE EN LA GUERRA Y LA AGRICULTURA Suevorum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium. Hi centum
pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi causa ex
finibus educunt. Reliqui, qui domi manserunt, se atque illos alunt; hi rursus in vicem52 anno post in
armis sunt53, illi domi remanent. (Caes. Gall. IV, 1, 2-3)
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Bellicosissima
Bellandi
rursus
anno
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE:
Hi centum pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi causa
ex finibus educunt.
52
Rursus in vicem: a su vez 53
In armis sunt: toman las armas.
53
78
54. PALABRAS DE ARIOVISTO
Ei legationi Ariovistus respondit54: se neque sine exercitu in eas partes Galliae venire
audere quas Caesar possideret, neque exercitum sine magno commeatu atque
molimento in unum locum contrahere posse.
(Caes. Gall.I, 34, 2)
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE. Señala la función de los infinitivos.
54
Estilo indirecto, puede sobreentenderse un verbo de lengua, “diciendo que...”
54
79
55. DIVICÓN, DIRIGENTE DE LOS HELVECIOS, TRATA CON CÉSAR LAS CONDICIONES DE LA PAZ Helvetii repentino eius adventu commoti […] legatos ad eum mittunt; cuius legationis
Divico prínceps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat. Is ita cum Caesare egit:
si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret in eam partem ituros55 ubi56 eos Caesar
constituisset; sin bello persequi perseveraret, reminisceretur veteris incommodi populi Romani et
pristinae virtutis Helvetiorum. Quod57 improviso unum pagum adortus esset, cum ii qui flumen
transissent suis auxilium ferre non possent, ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret
aut ipsos despiceret. (Caes. Gall. I, 13)
55
Ituros (esse): infinitivo de futuro. 56
Ubi: subordinada relativa cuyo antecedente es eam partem. “En ese lugar donde César los estableciese…” 57
Conjunción: “Puesto que había acometido de improviso….”
55
Divicón fue un rey celta y líder de la tribu gala de los tigurinos. Fue responsable de la muerte de Lucio Casio.
80
56. Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit. Labienus, ut erat
ei praeceptum a Caesare ne58 proelium committeret, nisi59 ipsius copiae prope
hostium castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus fieret, monte
occupato nostros expectabat proelioque abstinebat. (Caes. Gall. I, 22)
TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
praeceptum
visae
nostros
prope
FORMA DERIVADOS de specto.
58
Completivo. 59
“A no ser que sus propias tropas fuesen vistas cerca de los campamentos de los enemigos”.
56
81
57. Vercingetorix minoribus Caesarem itineribus subsequitur et locum castris deligit
paludibus silvisque munitum ab Avarico longe milia passuum XVI. ibi per certos
exploratores in singula diei tempora, quae ad Avaricum gererentur, cognoscebat et, quid fieri
vellet, imperabat. omnes nostras pabulationes frumentationesque observabat dispersosque, cum
longius necessario procederent, adoriebatur magnoque incommodo adficiebat, etsi, quantum
ratione provideri poterat, ab nostris occurrebatur, ut incertis temporibus diversisque itineribus
iretur. (Caes, Bell.Gall, 7,16,1-3)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
frumentationes
nostras
incertis
iretur
57
82
58. CÉSAR PREPARA EL ASEDIO A LA CAPITAL DE LOS BITÚRIGOS
Castris ad eam partem oppidi positis Caesar, quae intermissa a flumine et a paludibus
aditum, ut supra diximus, angustum60 habebat, aggerem apparare, vineas agere,
turres duas constituere coepit. nam circumvallare loci natura prohibebat. de re frumentaria Boios
atque Haeduos adhortari non destitit; quorum alteri, quod nullo studio agebant, non multum
adiuvabant, alteri non magnis facultatibus, quod civitas erat exigua et infirma, celeriter, quod
habuerunt, consumpserunt. (Caes. Gall. VII, 17, 1-2)
60
Angustum: concierta con aditum.
58
83
59. LOS MANDUBIOS FUERON OBLIGADOS A ABANDONAR LA PLAZA CON SUS HIJOS Y MUJERES A PESAR DE SUS SÚPLICAS
Sententiis dictis constituunt ut ei, qui valetudine aut aetate inutiles sunt bello oppido
excedant, atque omnia prius experiantur, quam ad Critognati sententiam descendant:
illo tamen potius utendum consilio, si res cogat atque auxilia morentur, quam aut deditionis aut
pacis subeundam condicionem. Mandubii, qui eos oppido receperant, cum liberis atque uxoribus
exire coguntur. Hi, cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes, omnibus precibus
orabant ut se, in servitutem receptos, cibo iuvarent. At Caesar, dispositis in vallo custodibus, recipi
prohibebat. (Caes. Gall. VII, 78)
TRADUCE
59
84
60. VERCINGÉTORIX ENCABEZA LA REBELIÓN DE TODA LA GALIA Summae diligentiae summam imperii severitatem addit; magnitudine supplicii dubitantes cogit.
Nam, maiore commisso delicto, igne atque omnibus tormentis necat; leviore de causa, auribus
desectis aut singulis effossis oculis, domum remittit, ut sint reliquis documento et magnitudine poenae
perterreant alios. (Caes. Gall. VII, 4, 9-10)
TRADUCE
60
85
61. CÉSAR ORDENA A P. CRASO QUE SE DIRIJA A AQUITANIA
Itaque, T. Labienum legatum in Treveros, qui proximi flumini Rheno sunt, cum equitatu mittit.
Huic mandat, Remos reliquosque Belgas adeat atque in officio contineat, Germanosque, qui auxilio a Belgis
arcessiti dicebantur, si per vim navibus flumen transire conentur, prohibeat. Publium Crassum cum
cohortibus legionariis duodecim et magno numero equitatus in Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his
nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nationes coniungantur. (Caes. Gall. III, 11,3)
TRADUCE
61
86
62. CÉSAR SE PRESENTA RÁPIDAMENTE EN LA CIUDAD DE CENABO Huc biduo pervenit. Castris ante oppidum positis, diei tempore exclusus, in posterum
[diem] oppugnationem differt quaeque ad eam rem usui sint61 militibus imperat et, […]
veritus ne nocte ex oppido profugerent, duas legiones in armis excubare62 iubet. (Caes. Gall. VII,
11, 5-6)
TRADUCE
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
sint
positis
diei
quaeque
61 SUM con dos dativos 62
Excubo � echarse > echarse a dormir con las armas = estar de guardia.
62
87
63. LOS GALOS VENERABAN SOBRE TODO A MERCURIO Deum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plurima simulacra, hunc omnium
inventorem artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus
pecuniae mercaturasque63 habere vim maximam arbitrantur. (Caes. Gall. VI, 17,1)
ANALIZA:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Artium
Arbitrabantur
Maxime
Hunc
63
Mercaturas: en lo refernte a los beneficios económicos y al comercio.
63
88
64. CÉSAR ORDENA UN ARDID AL VER A SUS SOLDADOS HERIDOS
Caesar cum complures suos vulneratos videret, ex omnibus oppidi partibus cohortes
montem ascendere et simulatione moenium occupandorum clamorem undique iubet
tollere. Quo facto perterriti oppidani, cum quid ageretur in locis reliquis essent suspensi, revocant
ab impugnandis operibus armatos murisque disponunt. Ita nostri fine proeli facto celeriter opera
flamma comprehensa partim restinguunt, partim interscindunt.. (Caes. Gall. VIII, 43,1)
64
89
65. DUMNÓRIGE SE REBELA CONTRA CÉSAR CUANDO IBA A PARTIR A BRETAÑA. CÉSAR TOMA MEDIDAS. Qua re nuntiata, Caesar, intermissa profectione atque omnibus rebus postpositis,
magnam partem equitatus ad eum insequendum mittit retrahique imperat; si vim faciat neque
pareat, interfici iubet. (Caes. Gall.V, 7,6-7 )
ENTREVISTA DE CÉSAR Y LOS EMBAJADORES GALOS. CÉSAR NO PROMETE NADA. Legati haec se ad suos relaturos64 dixerunt et, re deliberata, post diem tertium ad Caesarem
reversuros; interea ne propius se castra moveret petierunt. (Caes. Gall. IV, 9)
64
Relaturos, reversuros (esse).
65
90
66. CÉSAR PREPARA LAS NAVES65 Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quod satis esse ad duas
transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat quaestori, legatis,
praefectisque distribuit. Huc accedebant XVIII onerariae naves, quae ex eo loco ab milibus
passuum octo vento tenebantur quo minus in eundem portum venire possent: has equitibus
distribuit. (Caes. Gall. IV, 22, 7)
65 Navis. Cualquier clase de embarcación, aun las de río. Entre los navíos de alta mar se distinguen: 1. NAVES LONGAE, navíos de guerra, así nombrados porque eran aproximadamente dos veces más largos que los de transporte. La proporción entre eslora y manga era de siete u ocho a uno. Movidos a remo, la mayor parte tenían tres filas (TRIREMES), pero los había de dos (BIREMES), de cuatro (QUADRIREMES), de cinco (QUINQUEREMES). 2. NAVES ONERARIAE, navíos de carga. Eran cortos, anchos y bajos, movidos a vela; la proporción entre eslora y manga era de cuatro a uno. 3. NAVES ACTUARIAE, eran de tipo mixto, navegando a vela y a remo. 4. NAVES AERATAE, barcos de guerra revestidos, a modo de coraza, con una lámina de bronce para mejor resistir los choques. Según algunos, llevaban en la proa espolones de bronce. MAGISTER NAVIS, capitán. REMEX, remero. GUBERNATOR NAVIS, piloto.
66
91
67. LOS GALOS PIDEN AYUDA A CÉSAR
Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati principes civitatum, ad
Caesarem gratulatum66 convenerunt: intellegere sese, tametsi pro veteribus
Helvetiorum iniuriis populi Romani67 ab his poenas bello repetisset, tamen eam rem non minus ex
usu terrae Galliae quam populi Romani accidisse… (Caes. Gall. I, 30, 1)
66
Gratulatum: supino. C.C. Finalidad “para felicitarlo” 67
Populi romani ES UN GENITIVO OBJETIVO DE INIURIIS: Helvetiorum iniuriis in populum romanum, frente a HELVETIORUM, que es subjetivo.
67
GENITIVO OBJETIVO Y GENITIVO SUBJETIVO
-Si el genitivo representa el sujeto de
la acción verbal correspondiente se
denomina genitivo subjetivo.
-si, por el contrario, representa el
objeto de la acción verbal recibe el
nombre de genitivo objetivo.
92
68. DIVICIACO, GENERAL DE LOS HEDUOS, INTERVIENE EN UNA ENTREVISTA CON CÉSAR
Locutus est pro his Diviciacus Haeduus: Galliae totius factiones esse duas; harum
alterius principatum tenere Haeduos, alterius Arvernos. Hi cum tantopere de
potentatu inter se multos annos contenderent, factum esse uti ab Arvernis Sequanisque Germani
mercede arcesserentur. [...] Cum ab his saepius quaereret neque ullam omnino vocem exprimere
posset, idem Diviciacus Haeduus respondit: Hoc esse miseriorem et graviorem fortunam
Sequanorum quam reliquorum. (Caes. Gall. I, 31-32)
Forma derivados sobre la base léxica del verbo EXPRIMERE, y luego cita palabras derivadas.
68
93
69. PALABRAS DE ARIOVISTO AL PUEBLO ROMANO Ad haec Ariovistus respondit: si ipse populo romano non praescriberet quemadmodum suo
iure uteretur, non oportere se a populo romano in suo iure impediri. Haeduos sibi, quoniam
belli fortunam temptavissent et superati essent, stipendiarios esse factos. Haeduis se obsides non
redditurum esse, neque his neque eorum sociis iniuria bellum inlaturum esse, si stipendium quotannis
penderent. (Caes. Gall.I, 36)
EXPLICA LOS USOS VERBALES DEL ESTILO INDIRECTO
69
94
70. Galli se omnes ab Dite patre prognatos praedicant idque ab druidibus proditum dicunt.
Ob eam causam spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiunt; dies
natales et mensum et annorum initia sic observant ut noctem dies subsequatur. In reliquis vitae
institutis hoc fere ab reliquis differunt, quod suos liberos, nisi cum adoleverunt, ut munus militiae
sustinere possint, palam ad se adire non patiuntur filiumque puerili aetate in publico, in conspectu
patris assistere turpe ducunt. (Caes. Bell.Gal, VI, 18)
a. TRADUCE Y ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
b. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
turpe
possint
prognatos
initia
c. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica ADIRE. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales …
70
95
71. LA FAMILIA Y LOS FUNERALES PARA LOS GALOS
Viri quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine acceperunt, tantas ex se bonis aestimatione facta
cum dotibus communicant. Huius omnis pecunia coniunctim ratio habetur fructusque servantur;
uter eorum vita superavit ad eum pars utriusque cum fructibus superiorum temporum pervenit.
(Caes, B.G. VI, 19)
b. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
vita
uter
servantur
dotibus
71
96
72. Viri in uxores, sicuti in liberos, vitae necisque habent potestatem; et cum pater
familiae illustriori loco natus decessit, eius propinqui conveniunt et, de morte si res in
suspicionem venit, de uxoribus in servilem modum quaestienes habent et, si
compertum est, igni atque omnibus tormentas excruciatas interficiunt.
Funera sunt pro cultu Gallorum magnífica et sumptuosa; omniaque, quae vivis cordi fuisse
arbitrantur, in ignem inferunt, etiam animalia, ac paulo supra hanc memoriam servi et clientes,
quos ab iis dilectos esse constabat, iustis funeribus confectis una cremabantur. (Caes, B.G. VI)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
cultu
cremabantur
una
iis
72
97
73. CAUSAS DE LA ARMONÍA ENTRE LOS GERMÁNICOS. Germani agriculturae non student68, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit. Neque quisquam agri fines habet proprios; sed magistratus ac principes in annos singulos69 gentibus cognationibusque hominum qui una coierunt quantum et quo loco visum est agri adtribuunt atque anno post70 alio transire cogunt. (C. Gall. VI, 22,1)
Eius rei multas adferunt causas: ne, adsidua consuetudine capti, studium belli gerendi agricultura commutent; ne latos fines parare studeant potentioresque humiliores possessionibus expellant; ne accuratius ad frigora atque aestus vitandos aedificent; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re facciones dissensionesque nascuntur; ut animi aequitate plebem contineant, cum suas quisque opes cum potentissimis aequari videat. 68
Studeo: dedicarse a (alicui rei) 69
In annos singulos: para cada año. 70
Anno post: al año siguiente.
73
98
74. LOS PUEBLOS DE MÁS ALLÁ DEL RIN. Civitatibus maxima laus est quam latissime circum se, vastatis finibus, solitudines habere. Hoc proprium virtutis existimant: expulsos agris finitimos cedere neque quemquam prope audere considere; simul, hoc se fore tutiores arbitrantur, repentinas incursionis timore sublato. Cum bellum civitas aut illatum defendit aut infert, magistratus, qui ei bello praesint, ut vitae necisque habeant potestatem, deliguntur. In pace nullus est communis magistratus, sed principes regionum atque pagorum inter suos ius dicunt controversiasque minuunt. Latrocinia nullam habent infamia, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt, atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant.
74
99
Atque ubi quis ex principibus in concilio dixit se ducem fore, qui sequi velint, profiteantur, consurgunt ii, qui et causam et hominem probant, suumque auxilium pollicentur atque ab multitudine collaudantur; qui ex his secuti non sunt, in desertorum ac proditorum numero ducuntur, omniumque his rerum postea fides derogatur. Hospitem violare fas non putant; qui quaque de causa ad eos venerunt, ab iniuria prohibent, sanctos habent, hisque omnium domus patent victusque communicatur.
100
BELLUM CIVILE
75. EL SENADO ROMANO PLANTEA LA SITUACIÓN CON CÉSAR Litteris [a Fabio] C. Caesaris consulibus redditis aegre ab his impetratum est summa tribunorum plebis contentione ut in senatu recitarentur; ut vero ex litteris ad senatum referretur, impetrari non potuit. Referunt consules de re publica infinite. L. Lentulus consul senatu rei publicae se non defuturum pollicetur, si audacter ac fortiter sententias dicere velint; sin Caesarem respiciant atque eius gratiam sequantur,ut superioribus fecerint temporibus, se sibi consilium capturum esse neque senatus auctoritati obtemperaturum; habere se quoque ad Caesaris gratiam atque amicitiam receptum. (Caes. Civ. I, 1) TRADUCCIÓN Forma derivados de la base lèxica de respiciant.
75
101
76. TOMA LA PALABRA ESCIPIÓN ENTRE OTROS. In eandem sententiam loquitur Scipio: Pompeio esse in animo rei publicae non deesse, si senatus sequatur; si cunctetur atque agat lenius, nequiquam eius auxilium, si postea velit, senatum imploraturum. Haec Scipionis oratio, quod senatus in urbe habebatur Pompeiusque aberat, ex ipsius ore Pompei mitti videbatur. (Caes. Civ. I, 2)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Senatum
imploratorum
mitti
ipsius
76
102
77. TOMAN LA PALABRA OTROS Dixerat aliquis leniorem sententiam, ut primo M. Marcellus, ingressus in eam orationem, non oportere ante de ea re ad senatum referri, quam dilectus tota Italia habiti et exercitus conscripti essent, quo praesidio tuto et libere senatus quae vellet decernere auderet; ut M. Calidius, qui censebat, ut Pompeius in suas provincias proficisceretur, ne qua esset armorum causa; timere Caesarem ereptis ab eo duabus legionibus, ne ad eius periculum reservare et retinere eas ad urbem Pompeius videretur; ut M. Rufus,qui sententiam Calidi paucis fere mutatis verbis sequebatur. (Caes. Civ. I, 2)
77
103
78. GRAVES ENFRENTAMIENTOS EN EL SENADO: CÉSAR DEBE LICENCIAR SUS TROPAS Hi omnes convicio L. Lentuli consulis correpti exagitabantur. Lentulus sententiam Calidi pronuntiaturum71 se omnino negavit, Marcellus perterritus conviciis a sua sententia discessit. Sic vocibus consulis, terrore praesentis exercitus, minis amicorum Pompei plerique compulsi inviti et coacti Scipionis sententiam sequuntur: uti ante certam diem Caesar exercitum dimittat; si non faciat, eum adversus rem publicam facturum videri. Intercedit M. Antonius [et] Q. Cassius, tribuni plebis. Refertur confestim de intercessione tribonorum. Dicuntur sententiae graves; ut quisque acerbissime crudelissimeque dixit, ita quam maxime ab inimicis Caesaris collaudatur. (Caes. B.Civ., I-2)
71 Infinitivo.
78
104
79. POMPEYO AGRUPA SUS TROPAS Misso ad vesperum senatu omnes, qui sunt eius ordinis, a Pompeio evocantur. Laudat promptos Pompeius atque in posterum confirmat, segniores castigat atque incitat. Multi undique ex veteribus Pompei exercitibus spe praemiorum atque ordinum evocantur, multi ex duabus legionibus, quae sunt traditae a Caesare, arcessuntur. Completur urbs et ipsum comitium tribunis, centurionibus, evocatis. (Caes. B.Civ., I, 3)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
posterum
legionibus
evocatis
qui
79
105
80. ACTUACIONES PRECIPITADAS CONTRA CÉSAR His de causis aguntur omnia raptim atque turbate. Nec docendi Caesaris propinquis eius spatium datur, nec tribunis plebis sui periculi deprecandi neque etiam extremi iuris intercessione retinendi, quod L. Sulla72 reliquerat, facultas tribuitur. Sed de sua salute septimo die cogitare coguntur, quod illi turbulentissimi superioribus temporibus tribuni plebis post octo denique menses variarum actionum respicere ac timere consuerant. Decurritur ad illud extremum atque ultimum senatus consultum73, quo nisi paene in ipso urbis incendio atque in desperatione omnium salutis latorum audacia numquam ante descensum est: dent operam consules, praetores, tribuni plebis, quique pro consulibus sunt ad urbem, ne quid res publica detrimenti capiat. (Caes. B.Civ., I-5) 72
Lucio Sila, de la familia Cornelia, que tiranizó posteriormente la República. 73
Senatus consultum, -i (o senatusconsultum, -i) = “decreto del senado”, “senadoconsulto”.
80
106
81. VUELVE A REUNIRSE EL SENADO MIENTRAS CÉSAR ESPERA RESPUESTAS EN RÁVENA Profugiunt statim ex urbe tribuni plebis seseque ad Caesarem conferunt. Is eo tempore erat Ravennae exspectabatque suis lenissimis postulatis responsa, si qua hominum aequitate res ad otium deduci posset. Proximis diebus habetur extra urbem senatus. Pompeius eadem illa, quae per Scipionem ostenderat, agit, senatus virtutem constantiamque conlaudat, copias suas exponit. (Caes. B.Civ., I, 5-6)
81
107
82. CÉSAR SE DIRIGE A RÍMINI74 DONDE RECOGE AL RESTO DE LAS LEGIONES Caesar, cognita militum voluntate, Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis qui ad eum confugerant, convenit; reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi iubet. Eo L. Caesar75 adulescens venit, cuius pater Caesaris erat legatus. Is, reliquo sermone confecto, cuius rei causa venerat, habere se a Pompeio ad eum privati officii mandata demonstrat. (Caes. B.Civ., I, 7-8)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Confugerant
Reliquas
Eum
Plebis
74 Yendo a Rímini, César traspasa los límites de su provincia, con lo que desobedece el decreto del Senado. 75
Lucio César, no Julio César.
82
108
83. ROSCIO LLEGA A CAPUA Acceptis mandatis Roscius cum L. Caesare Capuam pervenit ibique consules
Pompeiumque invenit; postulata Caesaris renuntiat. Illi deliberata re respondent
scriptaque ad eum mandata per eos remittunt; quorum haec erat summa: Caesar in Galliam
reverteretur, Arimino excederet, exercitus dimitteret; quae si fecisset, Pompeium in Hispanias
iturum. Interea, quoad fides esset data Caesarem facturum, quae polliceretur, non intermissuros
consules Pompeiumque delectus. (Caes. B.Civ., I, 10)
83
109
84. HUÍDA DEL CÓNSUL LENTULO, DEL CÓNSUL MARCELO Y OTROS MAGISTRADOS ANTE LOS ÉXITOS DE CÉSAR QUE AVANZA HACIA ROMA. Quibus rebus Romam nuntiatis, tantus repente terror invasit, ut, cum Lentulus consul ad aperiendum aerarium venisset ad pecuniam Pompeio76 ex senatus consulto proferendam, protinus aperto sanctiore aerario77, ex urbe profugeret. (...) Hunc [Lentulum] Marcellus collega et plerique magistratus consecuti sunt. Cn. Pompeius, pridie eius diei ex urbe profectus, iter ad legiones habebat quas a Caesare acceptas in Apulia hibernorum causa disposuerat. Dilectus circa urbem intermittuntur; nihil citra Capuam tutum esse omnibus videtur. (Caes. B.Civ., I, 14)
76 Pompeyo va a reunirse con las legiones que tenía en Apulia, las que precisamente le había entregado antes César. 77 Sanctiore aerario: el erario de necesidades urgentes, “las arcas reservadas”. Lentulo intenta sacar el dinero para Pompeyo por orden de un decreto del senado (senatusconsultum), pero huye porque corre la voz de que César llega a Roma.
84
110
85. POMPEYO RECLUTA TROPAS EN BRINDISI Pompeius his rebus cognitis, quae erant ad Corfinium gestae, Luceria proficiscitur Canusium atque inde Brundisium. Copias undique omnes ex novis dilectibus ad se cogi iubet; servos, pastores armat atque eis equos attribuit; ex his circiter CCC equites conficit. L. Manlius praetor Alba cum cohortibus sex profugit, Rutilius Lupus praetor Tarracina cum tribus; quae procul equitatum Caesaris conspicatae, cui praeerat Vibius Curius, relicto praetore signa ad Curium transferunt atque ad eum transeunt. Item reliquis itineribus nonnullae cohortes in agmen Caesaris, aliae in equites incidunt. (Caes. Bell. Civ. I, 24)
85
111
86. DOMICIO PREPARA LAS NAVES EN MARSELLA PARA EVITAR EL ASEDIO A LA CIUDAD Haec dum inter eos aguntur, Domitius navibus Massiliam pervenit atque ab iis
receptus urbi praeficitur. Summa ei belli administrandi78 permittitur. Eius imperio
classem quoquoversus dimittunt; onerarias naves quas ubique possunt deprehendunt atque in
portum deducunt ad reliquas [naves] armandas atque reficiendas.
Quibus iniuriis permotus Caesar legiones tres Massiliam adducit; turres vineasque ad
oppugnationem urbis agere, naves longas Arelate numero XII facere instituit. Quibus effectis
armatisque diebus triginta adductisque Massiliam, his D. Brutum praeficit, C. Trebonium legatum
ad oppugnationem Massiliae relinquit. (Caes. Civ. I, 36, 1-5)
78
Summa ei belli administrandi: la dirección suprema de la guerra.
86
112
87. CÉSAR ENVÍA HACIA HISPANIA A C. FABIO PARA ARREBATAR A AFRANIO EL CONTROL DE LOS PASOS DE LOS PIRINEOS.
Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus tribus quas
Narbone circumque ea loca79 hiemandi causa disposuerat in Hispaniam praemittit
celeriterque Pyrenaeos saltus occupari iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis80
tenebantur. Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet.
His rebus constitutis, Fabius, ut erat imperatum, adhibita celeritate81, praesidium ex saltu deiecit82
magnisque itineribus83 ad exercitum Afranii contendit. (Caes. Civ. I, 37, 1-3)
79
Circumque ea loca: y sus alrededores. 80
Praesidiis: con las guarniciones defensivas. 81
Adhibita celeritate: con la mayor rapidez. 82
Deiecit: desalojó del puerto. 83
Magnis itineribus: a marchas forzadas.
87
113
88. CÉSAR PIDE DINERO A LOS TRIBUNOS Y A LOS CENTURIONES CUANDO OYE QUE POMPEYO SE ACERCA HACIA HISPANIA. Erant, ut supra demonstratum est, legiones Afranii tres, Petreii duae, praeterea scutatae
citerioris provinciae et caetratae ulterioris Hispaniae cohortes84 circiter LXXX,
equitumque utriusque provinciae circiter V milia. Caesar legiones in Hispaniam
praemiserat VI, auxilia peditum V milia, equitum III milia, quae omnibus superioribus bellis
habuerat, et parem ex Gallia numerum, quam ipse pacaverat, nominatim ex omnibus civitatibus
nobilissimo et fortissimo quoque evocato. Huc [erant] optimi generis hominum ex Aquitanis
montanisque, qui Galliam provinciam attingunt addiderat. Audierat Pompeium per Mauretaniam
cum legionibus iter in Hispaniam facere confestimque esse venturum. Simul a tribunis militum
centurionibusque mutuas pecunias sumpsit; has exercitui distribuit. Quo facto duas res consecutus
est, quod pignore animos centurionum devinxit et largitione militum voluntates redemit. (Caes.
Civ. I, 39)
84 Las de Hispania Citeriro iban armadas con escudos, y las de Hispania Ulterior con adargas.
88
114
89. LOS DOS BANDOS CREEN HABER GANADO LA BATALLA CERCA DE LÉRIDA Sed haec eius diei praefertur opinio, ut se utrique superiores discessisse existimarent:
Afraniani85, quod, cum esse omnium iudicio inferiores viderentur, comminus tam diu
stetissent et nostrorum impetum sustinuissent et initio locum tumulumque tenuissent, quae causa
pugnandi fuerat, et nostros primo congressu terga vertere coegissent; nostri86 autem, quod iniquo
loco atque impari congressi numero quinque horis proelium sustinuissent, quod montem gladiis
destrictis ascendissent, quod ex loco superiore terga vertere adversarios coegissent atque in
oppidum compulissent. Illi eum tumulum, pro quo pugnatum est, magnis operibus munierunt
praesidiumque ibi posuerunt. (Caes. Civ. I, 47)
Forma derivados latinos sobre la base léxica de COMPULISSENT y derivados en español.
85 “Los de Afranio” 86 “Los nuestros”, es decir, el bando de César.
89
115
90. INTENTO FRUSTRADO DE CÉSAR DE REPARAR LOS PUENTES Hae permanserunt aquae dies complures. Conatus est Caesar reficere pontes, sed nec magnitudo fluminis permittebat neque ad ripam dispositae cohortes adversariorum perfici patiebantur. (Caes. Civ. I, 50, 1-2)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Hae
Aquae
Dispositae
Magnitudo
90
116
91. SE ANUNCIA A AFRANIO QUE SE ENCUENTRAN DETENIDOS JUNTO AL RÍO GRANDES CONVOYES DE AYUDA A CÉSAR Nuntiatur Afranio magnos commeatus, qui iter habebant ad Caesarem, ad flumen
constitisse. Venerant eo sagittarii ex Rutenis, equites ex Gallia cum multis carris
magnisque impedimentis, ut fert Gallica consuetudo. Erant praeterea cuiusque generis hominum
milia circiter VI cum servis liberisque; sed nullus ordo, nullum imperium certum, cum suo quisque
consilio uteretur87. (De Bello Civili, I, 51,60)
87
Utor: dep. (+ abl.; su infinitivo es uti).
91
117
92. AL DESMENTIRSE LA LLEGADA DE POMPEYO, MUCHOS HISPANOS SE UNEN DECIDIDAMENTE A CÉSAR Perfecto ponte, magnis quinque civitatibus ad amicitiam adiunctis, expedita re
frumentaria exstinctis rumoribus de auxiliis legionum quae cum Pompeio per
Mauretaniam venire dicebantur, multae longinquiores88 civitates ab Afranio desciscunt89 et
Caesaris amicitiam sequuntur. (Caes. Civ. I, 60)
88
Longinquiores: distantes, lejanas. 89
Descisco: abandonar el partido de...
92
118
93. LOS REHENES INFORMAN A CÉSAR DE LA SITUACIÓN DE LOS ENEMIGOS Media circiter nocte, iis qui aquandi causa longius a castris processerant ab equitibus
correptis90, fit ab his certior Caesar91 duces adversariorum silentio copias castris
educere. Quo cognito, signum dari iubet et vasa militari more conclamari. Illi,
exaudito clamore, veriti ne noctu impediti sub onere confligere cogerentur aut ne ab equitatu
Caesaris in angustiis tenerentur, iter suprimunt copiasque in castris continent. Postero die Petreius
cum paucis equitibus occulte ad exploranda loca proficiscitur. Hoc idem fit ex Caesaris castris.
Mittitur L. Decidius Saxa cum paucis, qui loci naturam perspiciat.(Caes. Civ. I, 66, 1-4)
90
Iis...correptis: ablativo absoluto que incluye una proposición de relativo. 91
Fit...Caesar: “César se informa por ellos de que”..., certior es un predicativo.
93
119
94. CÉSAR Y P. SERVILIO SON NOMBRADOS CÓNSULES Dictatore habente comitia Caesare consules creantur Iulius Caesar et P. Servilius: is
enim erat annus, quo per leges ei consulem fieri liceret. His rebus confectis, cum fides
tota Italia esset angustior neque creditae pecuniae solverentur, constituit, ut arbitri darentur; per
eos fierent aestimationes possessionum et rerum, quanti quaeque earum ante bellum fuisset,
atque eae creditoribus traderentur. Hoc et ad timorem novarum tabularum tollendum
minuendumve, qui fere bella et civiles dissensiones sequi consuevit, et ad debitorum tuendam
existimationem esse aptissimum existimavit. (Caes. Civ. III, 1, 1)
94
120
95. SE ESTABLECEN INDEMNIZACIONES PARA LOS QUE HABÍAN SIDO PERJUDICADOS POR LA LEY POMEYANA Itemque, praetoribus tribunisque plebis rogationes ad populum ferentibus, nonnullos
ambitus Pompeia lege damnatos illis temporibus, quibus in urbe praesidia legionum
Pompeius habuerat; quae iudicia […] singulis diebus erant perfecta, in integrum restituit. Qui se illi
initio civilis belli obtulerant, si sua opera in bello uti vellet, proinde aestimans, ac si usus esset,
quoniam sui fecissent potestatem92. Statuerat enim prius hos iudicio populi debere restitui, quam
suo beneficio videri receptos, ne aut ingratus in referenda gratia aut arrogans in praeripiendo
populi beneficio videretur. (Caes. Civ. III, 1, 3)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Vellet
usus
gratia
sua
92 Puesto que ellos habían hecho lo posible.
95
121
96. CÉSAR HACE REGRESAR LAS NAVES A TODA VELOCIDAD Expositis militibus, naves eadem nocte Brundisium a Caesare remittuntur, ut reliquae
legiones equitatusque transportari possent. Huic officio praepositus erat Fufius
Calenus legatus, qui celeritatem in transportandis legionibus adhiberet. (Caes. Civ. III, 8, 1)
CLASE DE PALABRA
…concreción
ENUNCIADO POSIBILIDADES EN EL TEXTO ES
Equitatus
transportari
eadem
transportandis
96
123
ANEXO I
El vocabulario de César es básicamente militar. Los términos y expresiones más frecuentes son:
� Acies: tropa formada en orden de batalla. Aciem instruere: disponer el ejército en orden de batalla. � Agger: terraplén en torno al campamento. � Agmen: ejército en marcha.
Primum agmen: vanguardia. Novissimum agmen: retaguardia.
� Auxilia: tropas auxiliares. � Bellum: guerra � Castra: campamento (castra movere: trasladar el campamento, levantarlo). � Concilium: asamblea. � Consilium: consejo de guerra. � Copia: víveres, haberes. � Copiae: tropas. � Eques: jinete. � Equitatus: la caballería. � Falange: formación cerrada de combate compuesta por 59 lanceros en fila por 16 de fondo. � Fossa: foso para proteger el campamento. � Frumentum: trigo. Re frumentaria: avituallamiento de trigo. � Ius dicere: pronunciar una sentencia. � Hiberna: campamento de invierno. � Impedimenta: bagaje del legionario: armamento y una mula que llevaba para cada 6 legionarios la
tienda de cuero y estacas para montar el campamento. También llevaba las provisiones, etc. � Impetus: ataque. Impetum facere: atacar. En el ataque el legionario echaba a correr, luego lanzaba el pilum (jabalina), después la hastam (lanza) y desenvainaba la espada (gladium) para el cuerpo a cuerpo. Armas defensivas eran: galea (casco), lorica (coraza), scutum (escudo), parma (escudo redondo de caballería). � Legatus: embajador o legado. � Legio: legión. Se componía de 10 cohortes de 3 manípulos cada una, es decir, 6 centurias. � Manus: tropa. � Obses, -idis: rehén. Se intercambiaban como garantía de paz. � Passus: paso, para indicar distancia. � Peditus, -us: soldado de infantería. � Praesidium: tropas de protección. � Proelium: combate, batalla. � Signum: emblema de la legión; dar la señal. � Vallum: empalizada. � Vigilia: el día se dividía en horas, pero la noche se dividía en 4 vigiliae o turnos de guardia.
Construcciones y expresiones:
� Prima luce: al amanecer. � Summis copiis: con todos los efectivos. � Contione habita: reunida la asamblea. � Pro tempore et pro se: según el tiempo y las circunstancias. � Magnis itineribus: a marchas forzadas. Los legionarios solían hacer hasta 30km. al día, los de César,
muchos más.
124
ANEXO II
COMPOSICIÓN Y SUFIJACIÓN VERBAL LATINA
PREPOSICIÓN CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN
AB a+m- separación, origen, privación.
Au+f - Abs+t-, c-, q-
AD asimilación+consonante- dirección, proximidad. ANTE anti+c-,s- prioridad, delante. CIRCUM alrededor de. CONTRA contra, enfrente de. CUM co+vocal-, gn-, h- Cog+n- Asimilación+l-,r- compañía, acción acabada.
Com+b-, p-, m- Con+otras consonantes-
DE separación, movimiento de Arriba abajo. EX ex+vocal-, h-, c-, p-, s-, t- origen, movimiento hacia Ef+f- arriba, término.
E+otras consonantes-. EXTRA fuera de. IN im+b-, p-, m- lugar donde, lugar adonde, Asimilación+l-, r- contra. Ig+n- Indu/ind+vocal ( a veces) INTER asimilación+l- entre. OB asimilación+c-, f-, g-, p- delante de, enfrente de. PER lugar por donde, término de una acción, idea superlativa. POST después de. PRAE delante de, antes de, idea superlativa. PRAETER fuera de, al largo de. PRO prod+vocal- de, a favor de, en lugar de.
125
SUB asimilación+c-, f-, g-, m-, p-, r- debajo de. Sus+c-, t-, p-
SUBTER debajo de. SUPER sobre, encima de, además de. TRANS tra+d- (sobre todo) a través de, al otro lado de, más allá de.
PARTÍCULAS CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN
DIS asimilación+f- separación, negación ( a veces).
Di+d-, g-, i-, l-, m-, n-, RE red+vocal- repetición, separación de un lugar. SE separación. SEMI medio, mitad.
ADVERBIOS SIGNIFICACIÓN
INTRO dentro de. RETRO hacia atrás. BIS dos veces. BENE bien. MALE mal. SATIS bastante.
126
PREFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO AB-: alejamiento, separación, origen: aborigen. AD-: unión, proximidad, cercanía: adjunto. ANTE-: anterioridad, prioridad: antecedente, antecámara. ANTI-: en lugar de, contra: antidemocrático. CIRCUM-: alrededor: circunloquio. CONTRA-: oposición: contraseña. CUM-/CON-: unión y compañía: contemporáneo. DE-: separación, dirección de arriba abajo: derivar, descender. DES-: fuera de: desorganizar. DI-/DIS-: separación oposición: discontinuo, dimitir. E-/EX : de desde, fuera de: éxodo, evento. IN-: lugar en donde, negación: imposible, implantar. INTER-: entre, en medio: interurbano. OB-: por causa de, delante, contra: obstáculo, oponer. PER-: por, a través de, íntegramente: persuadir, pervivir. POST-: detrás, después de: posponer, posdata. PRE-: antes, delante: prehistoria, predeterminado. PRO-: delante, por, en favor de: pronombre. RE-: repetición, movimiento hacia atrás:: revivir, releer. SE-: separación: secesión. SUB-: bajo: subdirector, suposición. SUPER-: sobre, encima: superlativo. TRANS-: al otro lado de, a través de: transferencia. SUFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO -al: lugar, conjunto, relación: cañaveral, dineral, verbal. -ano: origen, profesión, pertenencia: cortesano, cirujano. -ario: pertenencia, profesión, lugar: ordinario, bibliotecario, sanitario. -arquía: poder, mando: monarquía, oligarquía. -atura: empleo, nombres abstractos: judicatura, candidatura. -bilidad: posibilidad: irritabilidad. -ble: capacidad, posibilidad: adorable, posible. -bundo: condición: vagabundo. -ción: acción, efecto, estado: desesperación, combinación. -cola: el que habita: cavernícola. -culo: valor diminutivo: minúsculo, cálculo, molécula. -dad: cualidad: generosidad, bondad. -dera: utensilio: tapadera, lanzadera. -dero: agente, instrumento, lugar: panadero, vertedero. -dor: agente, empleo: celador, tenedor. -erio: acción, estado, lugar: vituperio, cautiverio, monasterio. -ero: oficio, lugar, pertenencia: librero, matadero, ganadero. -fero: llevar: mortífero. -ficio: hacer: beneficio, maleficio. -ico: sufijo de adjetivos: cónico, práctico. -itis: inflamación: rinitis. -mento: acción, efecto: cargamento, impedimento. -metría/-metro: medición, instrumento: anemometría, cronómetro.
127
-nte: el que hace: amante, ambulante. -oide: forma: androide. -opsia/-opsis: visión: autopsia, sinopsis. -osis: enfermedad: psicosis, cirrosis. -teca: caja, depósito: hemeroteca, biblioteca. -tor: agente: actor, lector. -torio: adjetivos verbales que indican la acción del verbo y lugar: difamatorio, locutorio, -ormitorio. -triz: agente: actriz, emperatriz. -voro: devorar: carnívoro.
128
DERIVACIÓN Y COMPOSICIÓN DE VERBOS LATINOS AGO (COMPOSICIÓN: -IGO):
Indago: indagar, indagación.
Cogo: coacción, coágulo, coaccionar. Exigo: exigir, exactitud, exigencia. Prodigo: prodigalidad, pródigo. Subigo: sobar. Transigo: transacción, intransigente.
ASCENDO (SCANDO): CADO (COMPOSICIÓN: -CIDO):
CAPIO (COMPOSICIÓN: -CIPIO): CERNO: COGNOSCO (GNOSCO):
135
CONTENIDOS
1. MORFOLOGÍA NOMINAL a. LAS CINCO DECLINACIONES b. SUSTANTIVOS DE DECLINACIÓN ESPECIAL c. CLASIFICACIÓN DE LOS ADJETIVOS. LOS GRADOS. d. LOS PRONOMBRES
2. MORFOLOGÍA VERBAL a. CLASIFICACIÓN DE LOS VERBOS b. DESINENCIAS VERBALES c. FÓRMULAS DE LOS DISTINTOS TIEMPOS VERBALES d. EL PARTICIPIO e. EL INFINITIVO f. LA PASIVA COMPUESTA g. GERUNDIO Y GERUNDIVO h. SUM y SUS COMPUESTOS i. VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES j. VERBOS DEFECTVOS k. VERBOS NO REGULARES
3. ASPECTOS DE SINTAXIS a. CUM
b. UT y NE
c. ORACIONES DE INFINITIVO d. CONSTRUCCIONES DE PARTICIPIO ABSOLUTO e. CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO f. QUOD g. FALSO RELATIVO h. ORACIONES INTERROGATIVAS i. ESTILO INDIRECTO
136
1. MORFOLOGÍA NOMINAL
1ª DECLINACIÓN 2ª DECLINACIÓN
CASO
SINGULAR
PLURAL
SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F N.
Nom. -a -ae -us, -er, -ir -um -i -a
Voc. -a -ae -e, er, ir -um -i -a
Acus. -am -as -um -um -os -a
Gen. -ae -arum -i -orum
Dat. -ae -is -o -is
Abl. -a -is -o -is
3ª DECLINACIÓN
TEMAS en CONSONANTE TEMAS EN -i
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F- N. M-F N M-F N.
Nom. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/-er -e/-al/-ar -es -ia
Voc. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/-er -e/-al/-ar -es -ia
Acus. -em - Ø -es -a --em [-im] -e/-al/-ar -es/ -is -ia
Gen. -is -um -is -ium
Dat. -i -ibus -i -ibus
Abl. -e -ibus -e /-i -i -ibus
4ª DECLINACIÓN 5ª DECLINACIÓN
CASO
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F- N.
Nom. -us - u -us -ua -es -es
Voc. -us - u -us -ua -es -es
Acus. -um - u -us -ua -em -es
Gen. -us -uum -ei -erum
Dat. -ui -ibus -ei -ebus
Abl. -u -ibus -e -ebus
137
SUSTANTIVOS DE DECLINACIÓN ESPECIAL
� Vir, viri (hombre): único de la 2ª decl. con
nominativo en –ir
SINGULAR PLURAL
N-V Vir Vir-i
Ac. Vir-um Vir-os
Gen Vir-i Vir-orum
Dat. Vir-o Vir-is
Abl. Vir-o Vir-is
� Vis, vis (fuerza)
SINGULAR PLURAL
N-V V-is Vir-es
Ac. V-im Vir-es
Gen V-is Vir-ium
Dat. V-i Vir-ibus
Abl. V-i Vir-ibus
� Domus, -us (casa): vacila entre la 2ª y la
4ª declinaciones.
SINGULAR PLURAL
N-V Dom-us Dom-us
Ac. Dom-um Dom-us/ Dom-os
Gen Dom-us Dom-uum/ Dom-orum
Dat. Dom-ui Dom-ibus
Abl. Dom-o Dom-ibus
� Iuppiter, Iovis (Júpiter): Sólo en singular
SINGULAR
N-V Iuppit-er
Ac. Iov-em
Gen Iov-is
Dat. Iov-i
Abl. Iov-e
� CARECEN DE SINGULAR:
-castra, -orum (campamento)
-arma, -orum (arma)
-altaria, altarium (altar)
-fides, fidium (lira)
� Iter, itineris (camino)
SINGULAR PLURAL
N-V-Ac. Iter Itiner-a
Gen Itiner-is Itiner-um
Dat. Itiner-i Itiner-ibus
Abl. Itiner-e Itiner-ibus
� Bos, bovis (buey, vaca)
SINGULAR PLURAL
N-V Bos Bov-es
Ac. Bov-em Bov-es
Gen Bov-is Bo-um
Dat. Bov-i Bo-bus/ Bu-bus
Abl. Bov-e Bo-bus/Bu-bus
� Os, ossis (hueso)
SINGULAR PLURAL
N-V Os Oss-a
Ac. Oss-em Oss-a
Gen Oss-is Oss-ium
Dat. Oss-i Oss-ibus
Abl. Oss-e Oss-ibus
� Cor, cordis (corazón)
SINGULAR PLURAL
N-V Cor Cord-a
Ac. Cord-em Cord-a
Gen Cord-is Cord-ium
Dat. Cord-i Cord-ibus
Abl. Cord-e Cord-ibus
� INDECLINABLES o con un solo caso:
-fas (lo permitido)
-nefas (lo no permitido)
-instar (semejante a)
-sponte (espontáneamente)
-mane (por la mañana)
-necesse (necesario)
138
ADJETIVOS Distinguimos dos grupos de adjetivos: a.- PRIMER GRUPO: adjetivos de tres terminaciones: nom.masc/ nom.fem/ nom.neutro, que se declinan por la primera y la segunda declinaciones -bonus, bona, bonum -pulcher, pulchra, pulchrum
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Bon-us Bon-a Bon-um Bon-i Bon-ae Bon-a
Voc. Bon-e Bon-a Bon-um Bon-i Bon-ae Bon-a
Acus Bon-um Bon-am Bon-um Bon-os Bon-as Bon-a
Gen. Bon-i Bon-ae Bon-i Bon-orum Bon-arum Bon-orum
Dat. Bon-o Bon-ae Bon-o Bon-is Bon-is Bon-is
Abl. Bon-o Bon-a Bon-o Bon-is Bon-is Bon-is
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom Pulch-er Pulchr-a Pulchr-um Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-a
Voc. Pulch-er Pulchr-a Pulchr-um Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-a
Acus Pulchr-um Pulchr-am Pulchr-um Pulchr-os Pulchr-as Pulchr-a
Gen. Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-i Pulchr-orum Pulchr-orum Pulchr-orum
Dat. Pulchr-o Pulchr-ae Pulchr-o Pulchr-is Pulchr-is Pulchr-is
Abl. Pulchr-o Pulchr-a Pulchr-o Pulchr-is Pulchr-is Pulchr-is
b.- SEGUNDO GRUPO: todos los adjetivos que no se ajustan a los modelos anteriores y que reciben desinencias de la tercera declinación, TEMAS EN -I. Pueden presentar las siguientes variaciones: a.- tres formas en nominativo singular: masc – fem- neutro; pero la diferenciación sólo se mantiene en el nom.sg.; hay dos formas para ac. sg. y en nom-acus. pl, y una sola en el resto de la flexión.
MODELO: acer, acris, acre: agudo. SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. acer acris acre acr –es acr-es acr-ia
Voc. acer acris acre acr-es acr-es acr-ia
Acus acr-em acr-em acre acr-es acr-es acr-ia
Gen. acr -is acr -is acr -is acr-ium acr-ium acr-ium
Dat. acr -i acr -i acr -i acr-ibus acr-ibus acr-ibus
Abl. acr -i acr -i acr -i acr-ibus acr-ibus acr-ibus
b.- Dos formas en el nominativo singular: una masc-fem y otra neutra, diferenciación que tampoco se mantiene en toda la flexión: MODELO: omnis, -e: todo
SINGULAR PLURAL
Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro
Nom. Omn-is Omn-e Omn-es Omn -ia
Voc. Omn-is Omn-e Omn -es Omn -ia
Acus Omn-em Omn-e Omn -es Omn -ia
Gen. Omn-is Omn-is Omn -ium Omn -ium
Dat. Omn-i Omn-i Omn -ibus Omn -ibus
Abl. Omn-i Omn-i Omn -ibus Omn -ibus
139
c.- Adjetivos que presentan una sola forma en nom.sg.; se enuncian en nominativo y genitivo: MODELO: fidens, -ntis :fiel.
SINGULAR PLURAL
Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro
Nom. Fiden-s Fiden-s Fident -es Fident -ia
Voc. Fiden-s Fiden-s Fident -es Fident -ia
Acus Fident-em Fiden-s Fident -es Fident -ia
Gen. Fident -is Fident -is Fident -ium Fident -ium
Dat. Fident -i Fident -i Fident -ibus Fident -ibus
Abl. Fident -i Fident -i Fident -ibus Fident -ibus
- adjetivos que acaban el nominativo en –x � siguen un tema en gutural: audax, -acis (audaz). - la declinación especial de vetus, -eris (antiguo) � declinación por temas en consonante.
♦ FORMACIÓN DE ADVERBIOS DE MODO a. Formación de adverbios de modo derivados de adjetivos de la primera clase:
-lexema +e (asidue, male, strenue...) b. Formación de adverbios de modo derivados de adjetivos de la segunda clase:
-lexema + iter (fortiter, acriter...) c. Formación de adverbios de modo en grado comparativo: se usa el acusativo neutro del adjetivo
(fortius)
d. Formación de adverbios en grado superlativo: superlativo del adjetivo en –e (fortissime, optime…) e. Mediante el acusativo o ablativo singular: multum, multo.
• SUSTANTIVACIÓN DE ADJETIVOS. Con frecuencia se emplean adjetivos solos, sin calificar a ningún sustantivo, y en tal caso hablamos de adjetivos sustantivados porque asumen sus funciones. -bonum : lo bueno, un bien -bona: lo bueno, las cosas buenas, los bienes -factum: lo hecho, un hecho, una acción -facta: los hechos, las cosas hechas, las acciones. Cuando se trata de neutros plurales, al traducir es mejor recurrir al sustantivo “cosas” o al singular.
GRADOS DE COMPARACIÓN DEL ADJETIVO
♦ LA COMPARACIÓN Al comparar dos cosas se puede obtener una relación de superioridad, de igualdad o de inferioridad. La igualdad (César es tan sabio como Pedro) y la inferioridad (César es menos sabio que Pedro) se expresan en latín igual que en castellano, mediante un adverbio y una conjunción, y el segundo término en el mismo caso que el primero: Caesar est tam doctus quam Petrus/ Caesar est minus doctus quam Petrus.
Pero el comparativo de superioridad, además de admitir las formas compuestas con adverbio magis
(“más”), se forma con un sufijo que adopta las formas –ior, -ius, comportándose como un adjetivo de dos terminaciones, temas en consonante:
SINGULAR PLURAL
Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro
Nom. Fort-ior Fort-ius Fort-iores Fort -iora
Voc. Fort-ior Fort-ius Fort -iores Fort –iora
Acus Fort-iorem Fort-ius Fort -iores Fort –iora
Gen. Fort-ioris Fort -iorum
Dat. Fort-iori Fort -ioribus
Abl. Fort-iore Fort -ioribus
140
Para formar estos comparativos, hay que sustituir en un adjetivo de cualquier clase la desinencia de genitivo por dichos sufijos: Doctus, -a, -um: doctior, doctius
Pulcher, -chra, -chrum: pulchrior, pulchrius
Acer, acris, acre: acrior, acrius
Prudens, -ntis: prudentior, prudentius
♦ EL SEGUNDO TÉRMINO DE LA COMPARACIÓN. - Suele ponerse en el mismo caso que el primero, introducido por la conjunción quam; cuando el primer término va en nominativo o en acusativo, el segundo puede aparecer en caso ablativo sin conjunción: Caesar magis doctus quam Petrus est
Caesar doctior quam Petrus est
Caesar doctior Petro est.
Cuando lo que se compara son cualidades el segundo puede doptar la forma comparativa: Caesar doctior quam prudentior est (César es más sabio que prudente)
♦ EL SUPERLATIVO Indica la posesión de una cualidad en grado muy elevado o en el más elevado posible. El morfema usado es –issim- con las desinencias –us, -a, -um.
Doctus, -a, -um: doctissimus, -a, um
Prudens, -ntis: prudentissimus, -a, -um
Excepciones: -los adjetivos en –lis, forman el superlativo en –limus:
Facilis, -e facillimus, -a, -um
Difficilis, -e difficillimus, -a, -um
-los adjetivos en –er (tipo pulcher... o tipo acer...) añaden –rimus al nom.sg.masc.: pulcher, -chra, -chrum pulcherrimus, -a, -um
miser, -a, -um miserrimus, -a, -um
pauper, -eris pauperrimus, -a, -um
Mediante el superlativo se puede expresar la muy elevada posesión de una cualidad � superlativo absoluto: Caesar doctissimus est (“César es muy listo /listísimo”) o la posesión más importante puesta en relación con el entorno � el superlativo relativo, � segundo término en genitivo (genitivo partitivo o complemento del superlativo): Caesar doctissimus omnium virorum est. (“César es el más listo de todos los hombres”)
♦ COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS ESPECIALES.
POSITIVO Comp. Superioridad Superlativo
Magnus Maior, maius Maximus, -a, um
Parvus Minor, minus Minimus, -a, -um
Bonus Melior, melius Optimus, -a, -um
Malus Peior, peius Pessimus, -a, -um
141
MORFOLOGÍA PRONOMINAL
• PRONOMBRES PERSONALES. En latín no existe el pronombre personal de 3ª persona; sólo se utiliza el reflexivo.
PRIMERA PERSONA SEGUNDA PERSONA TERCERA
Singular Plural Singular Plural Sg. y pl.
Nom. Ego Nos Tu Vos -
Acus. Me Nos Te Vos Se, sese
Gen. Mei Nostrum Nostri
Tui Vestrum Vestri
Sui
Dat. Mihi Nobis Tibi Vobis Sibi
Abl. Me Mecum
Nobis Nobiscum
Te, Tecum
Vobis Vobiscum
Se Secum
• PRONOMBRES POSESIVOS -meus, mea, meum -noster, nostra, nostrum -tuus, tua, tuum -vester, vestra, vestrum -suus, sua, suum -suus, sua, suum.
• PRONOMBRE RELATIVO
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Qu-i Qu-ae Qu-od Qu-i Qu-ae Qu-ae
Acus Qu-em Qu-am Qu-od Qu-os Qu-as Qu-ae
Gen. Cu-ius Cu-ius Cu-ius Qu-orum Qu-arum Qu-orum
Dat. Cu-i Cu-i Cu-i Qu-ibus Qu-ibus Qu-ibus
Abl. Qu-o Qu-a Qu-o Qu-ibus Qu-ibus Qu-ibus
• PRONOMBRES DEÍCTICOS O DEMOSTRATIVOS. En latín hay tres pronombres / adjetivos demostrativos.
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. H-ic H-aec H-oc H-i H-ae H-aec
Acus H-unc H-anc H-oc H-os H-as H-aec
Gen. H-uius H-uius H-uius H-orum H-arum H-orum
Dat. H-uic H-uic H-uic H-is H-is H-is
Abl. H-oc H-ac H-oc H-is H-is H-is
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ist-e Ist-a Ist-ud Ist-i Ist-ae Ist-a
Acus Ist-um Ist-am Ist-ud Ist-os Ist-as Ist-a
Gen. Ist-ius Ist-ius Ist-ius Ist-orum Ist-arum Ist-orum
Dat. Ist-i Ist-i Ist-i Ist-is Ist-is Ist-is
Abl. Ist-o Ist-a Ist-o Ist-is Ist-is Ist-is
142
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ill-e Ill-a Ill-ud Ill-i Ill-ae Ill-a
Acus Ill-um Ill-am Ill-ud Ill-os Ill-as Ill-a
Gen. Ill-ius Ill-ius Ill-ius Ill-orum Ill-arum Ill-orum
Dat. Ill-i Ill-i Ill-i Ill-is Ill-is Ill-is
Abl. Ill-o Ill-a Ill-o Ill-is Ill-is Ill-is
B. LOS FÓRICOS Y LOS DE IDENTIDAD. Is, ea, id es un pronombre fórico: anafórico cuando se refiere a algo o alguien ya nombrado, y catafórico cuando anticipa algo que viene a continuación. Puede traducirse como un demostrativo (“éste.../ ése...”); además sustituye al personal de tercera persona (“él, ella, ello”).
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. i-s E-a i-d E-i / ii E-ae E-a
Acus E-um E-am i-d E-os E-as E-a
Gen. E-ius E-ius E-ius E-orum E-arum E-orum
Dat. E-i E-i E-i E-is / iis E-is / iis E-is / iis
Abl. E-o E-a E-o E-is / iis E-is / iis E-is / iis
Si a este pronombre se le añade la partícula invariable -dem, se forma el pronombre idem, eadem, idem, con valor fórico y enfático, y que significa "el mismo, la misma, lo mismo":
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom I-dem E-adem I-dem E-idem E-aedem E-adem
Acus E-umdem E-amdem I-dem E-osdem E-asdem E-adem
Gen. E-iusdem E-iusdem E-iusdem E-orumdem E-arumdem E-orumdem
Dat. E-idem E-idem E-idem E-isdem E-isdem E-isdem
Abl. E-odem E-adem E-odem E-isdem E-isdem E-isdem
Existía además un pronombre enfático que recalca la identidad de cualquiera de las tres personas gramaticales, con el valor de "yo mismo/a", "tú mismo/a", él mismo / ella misma", o "yo, tú, él/ella en persona".
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ips-e Ips-a Ips-um Ips-i Ips-ae Ips-a
Acus Ips-um Ips-am Ips-um Ips-os Ips-as Ips-a
Gen. Ips-ius Ips-ius Ips-ius Ips-orum Ips-arum Ips-orum
Dat. Ips-i Ips-i Ips-i Ips-is Ips-is Ips-is
Abl. Ips-o Ips-a Ips-o Ips-is Ips-is Ips-is
143
C. INTERROGATIVOS E INDEFINIDOS Vamos a hacer referencia a un pronombre interrogativo-indefinido que tiene el mismo lexema que el pronombre relativo, y que dio origen a otros indefinidos. Se trata del pronombre Quis/Qui, Quis/Quae, Quid/Quod. Como pronombre interrogativo se utiliza la forma Quis para el nominativo masculino y femenino, y Quid para el nominativo neutro, mientras que el adjetivo utiliza para el nominativo masculino Quis o Qui, y Quae para el femenino, y Quod para el neutro. El resto de la flexión es igual que la del pronombre relativo Qui, Quae Quod. Son compuestos de Quis:
-aliquis, aliqua, aliquid alguien, alguno, algo -quisque, quaeque, quidque cada uno -quidam, quaedam, quiddam un cierto, un tal -quisquam, quaequam, quidquam alguien, alguno
Hay otros indefinidos que no proceden del lexema del relativo, pero se flexionan con las características comunes a la flexión pronominal, es decir, gen sing. común a los tres géneros en –ius, y un solo dativo singular en –i:
-alius, alia, aliud otro -alter, altera, alterum otro (de dos) -ullus, ulla, ullum alguno -nullus, nulla, nullum ninguno -solus, sola, solum solo -totus, tota, totum todo (entero) -uterque, utraque, utrumque uno y otro -neuter, neutra, neutrum ninguno de los dos -nihil (indeclinable) nada -nemo, nullius nadie
Veamos, por ejemplo, la flexión del primero:
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ali-us Ali-a Ali-ud Ali-i Ali-ae Ali-a
Acus Ali-um Ali-am Ali-ud Ali-os Ali-as Ali-a
Gen. Alter-ius Alter-ius Alter-ius93 Ali-orum Ali-arum Ali-orum
Dat. Alter-i Alter-i Alter-i Ali-is Ali-is Ali-is
Abl. Ali-o Ali-a Ali-o Ali-is Ali-is Ali-is
Fíjate en que el nominativo singular masculino es igual que el genitivo de los tres géneros; será el contexto el que te indicará en qué caso aparece.
93
El genitivo “aliius” y el dativo “alii” no se utilizaban, sino que se sustituían por los de alter.
144
MORFOLOGÍA VERBAL
CLASIFICACIÓN DE LOS VERBOS.
Ejemplos:
Tema de INFECTUM o PRESENTE PERFECTUM SUPINO
1ªp.sg. Pres.In.
2ªp.sg. Pres. Ind.
Infinitivo pres.act.
1ªp. Sg. Pret. Perfecto
Supino
-1ª conjugación Am-o Am-as Am-are Am-avi Am-atum
-2ª conjugación Deb-eo Deb-es Deb-ere Debu-i Deb-itum
-3ª conjugación Leg-o Leg-is Leg-ere Leg-i Lec-tum
-4ª conjugación Aud-io Aud-is Aud-ire Aud-ivi Aud-itum
-5ª conjugación Cap-io Cap-is Cap-ere Cep-i Cap-tum
Conj. TEMA de PRESENTE TEMA DE PERFECTO
1ª AM (A)- AMAV-
2ª DEBE- DEBU-
3ª LEG- LEG-
4ª AUDI- AUDIV-
5ª CAPI- CEP-
DESINENCIAS PERSONALES DESINENCIAS PERSONALES
TEMA DE INFECTUM TEMA DE PERFECTUM
Activa Pasiva Activa Pasiva
Pret.perf. otros
1ªp.sg. -o / -m -r -i -m Formas
2ªp.sg. -s -ris / -re -isti -s Peri-
3ªp.sg. -t -tur -it -t frásticas-
1ªp.pl. -mus -mur -imus -mus
2ªp.pl. -tis -mini -istis -tis
3ªp.pl. -nt -ntur -erunt /-ere -nt
• Los morfemas personales pasivos se utilizan en todos los tiempos del infectum. En la 1ªp.sg., si el tiempo activo utiliza la desinencia –o, el morfema pasivo –r se añade al activo > -or; en cambo, si la desinencia activa es –m, sólo se sustituye por –r: audio / audior; audiebam / audiebar.
• Los dos morfemas pasivos de la segunda p. sg. se pueden utilizar indistintamente, igual que en la 3ªp.pl de las desinencias especiales del pretérito perfecto.
145
TEMA MORFEMA DESINENCIAS [o verbo auxiliar]
Presente Indicativo A/P
Amo…
Soy amado..
presente. (i) / (u) + Ø + -o, s, t, mus, tis, nt -or, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Pret. Imperf. de Ind A/P
Amaba…
Era amado..
presente. +(e) + BA + -m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Fut. Imperf. de Ind. A/P
Amaré…
Seré amado..
presente. 1ª 2ª +BO, BI...BU+ -o/ m, s, t, mus, tis, nt -or, ris/re, tur, mur, mini, ntur 3ª,4, 5ª +A , E...+
Presente Subjuntivo A/P
Ame…
Sea amado…
presente. +E+ +A+
-m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Pret. Imperf. de Subjuntivo A/P
Amara...
Fuera amado.
presente. +RE+
-m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Presente de Imperativo A/P
Ama...
Sé amado
presente. +Ø +
-Ø, te -re, -mini
Futuro de Imperativo A/P
Ama..
Sé amado…
presente. + (u) + Ø +
-to, to, tote, nto -tor, tor, mini, ntor
Infinitivo de presente A/P
Amar
Ser amado
presente. A + -RE -Ø P + -RI/ / -I
Participio de Presente A
Amando
Que ama
presente. + (e) + nt + Desinencias de la tercera declinación (-ns, -ntis).
Gerundio A y Gerundivo A
[A] amar
[…] amar
presente. +(e) + nd + -um, -i, -o, -o -us , -a, -um…
Infinit. futuro P Ir a ser amado presente +(e) + nd + -um , -am, -
um
+ iri / esse
Pret. perfecto de Indicativo A
Amé/
He amado
perfecto.
+ Ø +
-i, isti, it, imus, istis, erunt/ere
P.Pluscuamperf. de Indicativo A
Había amado perfecto. +ERA+
-m, s, t, mus, tis, nt
Fut. Perfecto de Indicativo A
Habré amado perfecto. +ERI+
-o, s, t, mus, tis, nt
Pret. perfecto de Subjuntivo A
Haya amado perfecto. +ERI+
-m, s, t, mus, tis, nt
P.Pluscuamperf de Subjuntivo A
Hubiera amado perfecto. +ISSE+
-m, s, t, mus, tis, nt
Infinitivo de perfecto A
Haber amado perfecto. +ISSE
-Ø
Supino A (a) amar supino + Ø + -um, -u
Part.futuro. A Que va a amar supino +UR+ -us , -a, -um
Part. perfecto P amado supino + Ø + -us , -a, -um
Infinitivo futuro A Haber de amar supino +UR+ -um , -am, -um + esse
Pret. perfecto de Indicativo P
Fue amado PARTICIPIO
PERFECTO
[supino +-us,-a,um /
-um, -am, -um ]
+sum, es...
P.Pluscuamperf. de Indicativo P
Había sido
amado...
+ eram, eras...
Fut. Perfecto de Indicativo P
Habrá sido
amado...
+ ero, eris...
Pret. perfecto de Subjuntivo P
Haya sido
amado...
+ sim, sis...
P.Pluscuamperf de Subjuntivo P
Hubiera sido
amado...
+essem, esses..
Infinitivo de perfecto P
Haber sido
amado
+ esse
-o, -as, -are, -avi,- atum -eo, -es, -ere, -i, -um -o, -is, -ere, -i, -um -io, -is, -ire, -i, -um -io, is, -ere, -i, -um
146
LA VOZ PASIVA COMPUESTA A. MORFOLOGÍA. El sistema de perfecto construye su voz pasiva con el participio de perfecto (ficha 20) y los tiempos correspondientes del verbo “sum”, que actúa como auxiliar (igual que en la pasiva de las LLRR, por ejemplo “soy amado”, con un auxiliar “soy”).
Se forma el:
Con el participio de perf. +
Y traduce:
Pret. Perf. Ind. Pas.
amatus, -a, -um
+{
Sum... Fui/he sido amado
Pret. Plusc. Ind. Pas. Eram... Había sido amado
Fut. Perf. Ind. Pas. Ero... Habré sido amado
Pret. Perf. Subj. Pas. Sim... Haya sido amado
Pret. Plusc. Subj. Pas. Essem... Hubiera/ hubiese / habría sido amado
Utilizamos las formas de infectum o de perfectum del verbo “esse” (fui, fueram, fuero) y su significado es prácticamente el mismo. El participio que forma parte de los tiempos compuestos de la pasiva se refiere al sujeto, y, por lo tanto, concierta con él. -Domus aedificata est / Pons aedificatus est / Templum aedificatum est.
-Domus aedificarae sunt / Pontes aedificati sunt / Templa aedificata sunt.
RECUERDA que un participio, acompañando al verbo sum NO será atributo.
B. SINTAXIS. La oración pasiva está formada por los siguientes elementos:
Sujeto paciente + Verbo en voz pasiva + Complemento Agente...
Nom. - De persona: a/ab + Abl.
- De cosa: Abl.
El ablativo es el caso del agente; si se trata de una persona (o un ser personificado) lleva la preposición a /
ab, pero si es cosa no lleva preposición. Si el verbo pasivo es del tema de perfecto (compuesto de participio y verbo sum), el participio debe concertar en género y número con el sujeto. Además, va en caso nominativo excepto cuando se trate de una oración de infinitivo, en cuyo caso va en acusativo concertando con su sujeto:
• Numantini a Scipioni victi sunt. “Los numantinos fueron vencidos N.m.pl. N.m.pl. por Escipión”.
• Insula Minervae sacrata est. “La isla fue consagrada a Minerva”.
N.f.sg. N.f.sg.
• Consul dixit: Romanos captos esse = Consul dixit ut Romani capti erant.
Ac.m.pl. Ac.m.pl. N.m.pl. N.m.pl. “El cónsul dijo que los romanos habían sido capturados”. En la PASIVA IMPERSONAL el verbo en pasiva en 3ª p.sg. o pl. no tiene sujeto gramatical, pero sí tiene agente. Se construye con verbos intransitivos, es decir, verbos activos que no tienen OD
• Pugnabatur acriter a militibus. “Se luchaba cruelmente por parte de los soldados” = “Los soldados luchaban cruelmente”.
Si esta construcción impersonal se forma con un tiempo compuesto de la voz pasiva, el participio se expresa en género neutro singular:
• Pugnatum est acriter a militibus. “Se luchó cruelmente por parte de los soldados”
147
GERUNDIO Y GERUNDIVO
� GERUNDIO El gerundio latino es un sustantivo verbal afín al participio de futuro pasivo (en –ndus...), pero que sólo declina en neutro singular en acusativo precedido de preposición, genitivo, dativo y ablativo, y sirve para completar la declinación del infinitivo:
DESINENCIA EJEMPLO TRADUCCIÖN
Acus. -ndum Ad amandum “para amar”
Gen. -ndi Amandi “de amar”
Dat. -ndo Amando “para amar”
Abl. -ndo amando “amando”
• ACUSATIVO: siempre precedido de preposición, casi siempre ad, pero también ob, in , ante.
- Nilus oblimatos agros ad serendum relinquit. “ El Nilo deja los campos cubiertos de limo para sembrar”
• GENITIVO: modifica al nombre o al adjetivo, aunque antepuesto a las preposiciones causa o gratia, indica finalidad:
- Sum cupidus te audiendi “ Estoy deseoso de oirte”
- Germani in castra venerunt purgandi sui causa “Los germanos vinieron al campamento a justificarse / por causa de justificarse”
• DATIVO: aparece con ciertos adjetivos y verbos, aunque su uso depende de épocas y autores, pues fue sustituido por el acusativo con preposición:
-Area firma templis ac porticibus sustinendis erat “La plaza era firme para sostener los templos y los pórticos”
• ABLATIVO: se emplea sin preposición indicando medio, forma e instrumento, y traduce erundio español:
-Hominis mens discendo alitur et cogitando “La mente del hombre se alimenta con el estudiar y el reflexionar / estudiando y reflexionando / con el estudio y la reflexión...”
� GERUNDIVO El gerundivo o adjetivo verbal en –ndus, tiene la declinación completa, amandus, amanda, amandum, y declina como un adj. de tres terminaciones. Significa lo mismo que el gerundio, y lo sustituye siempre que éste lleve objeto directo: en la construcción gerundiva, el objeto directo aparece en el caso en que estaba el gerundio, y el gerundivo concierta en género y número con su OD:
-incorrecto: causa urbem visendi (“con motivo de visitar la ciudad”) -correcto: causa urbis visendae
genitivo ➙ caso del gerundio femenino singular ➙ gº y nº del OD
-incorrecto: in scribendo epistulas (“en la redacción de las cartas”)
-correcto: in scribendis epistulis.
148
COMPUESTOS DE SUM.
El verbo esse forma compuestos con la ayuda de preverbios, que son generalmente preposiciones. Solamente dos de ellos, possum y prosum tienen un preverbio inseparable, y presentan diferencias en su flexión. A) POSSUM (poder) y PROSUM
El preverbio varía según la forma simple empiece por vocal o por consonante. El verbo prosum conserva el antiguo prod- delante de vocal, pero ante consonante es siempre pro-; el tema de perfecto es sin-d: profu-. El verbo possum tiene una doble flexión, porque el prevervio pot- se transforma en pos- siempre que el verbo comienza por s-. Veamos la flexión del possum, verbo muy usado:
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Pos-sum
pot-es pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt
Ø
pos-sim pos-sis pos-sit pos-simus pos-sitis pos-sint
Pos-se
Potens, -entis
IMPER-FECTO
pot-eram
pot-eras pot-erat pot-eramus pot-eratis pot-erant
Ø
pos-se-m pos-se-s pos-se-t pos-se-mus pos-se-tis pos-se-nt
Ø
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Pot-ero Pot-eris Pot-erit Pot-erimus Pot-eritis Pot-erunt
Ø
Ø
SIS TE MA DE PER FEC TO
PERFEC- TO
potu-i potu-isti potu-it potu-imus potu-istis potu-erunt
Ø
potu-erim potu-eris potu-erit potu-erimus potu-eritis potu-erint
Potu-isse
Ø
PLUS- CUAM- PERFEC- TO
potu-eram potu-eras potu-erat potu-eramus potu-eratis potu-erant
Ø
potu-issem potu-isses potu-isset potu-issemus potu-issetis potu-issent
Ø
Ø
FUTURO PERFEC- TO
potu-ero potu-eris potu-erit potu-erimus potu-eritis potu-erint
Ø
Ø
Ø
Ø
El tema de perfecto pertenece, en realidad, a otro verbo, un arcaico poteo, cuyo sistema de presente cayó en desuso. Es totalmente regular.
149
B) OTROS COMPUESTOS. A la hora de conjugar: Preverbio + tiempos de sum
-absum, abes, abesse, afui (estar presente) -adsum, ades, adesse, adfui (estar ausente) -desum, dees, deesse, defui (faltar) -insum, ines, inesse, infui (estar en) -intersum, interes, interesse, interfui (estar entre, intervenir; interesar) -obsum, obes, obesse, offui / obfui (ser un obstáculo, perjudicar) -praesum, praees, praeesse, praefui (estar al frente) -supersum, superes, superesse, superfui (sobrevivir)
ATENCIÓN: En todos los verbos el pretérito imperfecto de indicativo (aberam, aderam,
deeram...) se puede confundir con un pluscuamperfecto, y el futuro imperfecto (abero, aberis,
aberit...) parece un futuro perfecto o un perfecto de subjuntivo. ¡HAY QUE FIJARSE!, e identificar el verbo como compuesto de sum.
� CONSTRUCCIONES: Después del sum, possum es el verbo más usado en latín. -construye generalmente con infinitivo: possum dicere... -absum suele llevar un ablativo de lugar de donde con la preposición ab: ab oppido abesse: “estar lejos de la ciudadela” -adsum puede construir con un dativo de interés, y en tal caso significa “ayudar”: amici, adeste nobis: “amigos, ayudadnos”. -Otros se construyen con dativo: eis frumentum deerat “les faltaba trigo”; proelio interfuit “tomó parte en el combate”; sua pecunia huic obfuit: “le ha perjudicado su propio dinero”...
150
VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES
� VERBOS DEPONENTES.
� Son verbos morfológicamente pasivos pero de significación activa o reflexiva, que pueden pertenecer a cualquiera de las 5 conjugaciones: -miror, miraris, mirari, miratus sum (“admirar”) -fateor, fateris, fateri, fassus sum (“confesar”) -loquor, loqueris, loqui, locutus sum (“hablar”) -experior, experiris, experiri, expertus sum (“experimentar”) -patior, pateris, pati, passus sum (“padecer”) Algunos tienen una traducción reflexiva: -proficiscor, -sceris, -sci, profectus sum (“ponerse en marcha”) -utor, uteris, uti, usus sum (“servirse de” + abl.) -laetor, laetaris, laetari, laetatus sum (“alegrarse”)
� Los tiempos perfectos tienen la estructura de la pasiva del sistema de perfecto, pero su significación es activa: nati sunt: "han nacido", nati simus: "hayamos nacido"...
� Los verbos deponentes conservan formas activas con significación activa: -el participio de presente: hortans = "el que exhorta", "exhortando..." -el participio de futuro secuturus = "que va a seguir", "que seguirá..." -el gerundio loquendi = ."..de hablar" -el infinitivo de futuro miraturum esse = "haber de admirar" -la perifrástica activa miraturus sum = "he de admirar"
� El participio de perfecto es deponente por su forma pasiva y su significado activo: miratus, -a, -um = "el que admiró". Tiene significado pasivo en algunos verbos cuando lleva agente.
� El gerundivo es siempre pasivo: mirandus, -a, -um = “que debe ser admirado”.
� Algunos deponentes tienen el participio de futuro activo –urus irregular, no derivado del participio de perfecto: -nascor, nasceris, nasci, natus sum (“nacer”) : nasciturus... -orior, oriris, oriri, ortus sum (“salir”) : oriturus... -morior, moreris, mori, mortuus sum (“morir”) : moriturus...
� Existen, también, unos pocos verbos con formas activas y significación pasiva: exulare (“ser desterrado”), fieri (“ser hecho”), venire –compuesto de eo- (“ser vendido”) y vapulare (“ser azotado”)
� VERBOS SEMIDEPONENTES Son verbos que aparecen como deponentes solamente en los tiempos del tema de perfecto: audere (“atreverse”), gaudere (“alegrarse”), solere (“acostumbrarse”), fidere(“confiar”) y sus compuestos.
151
VERBOS NO REGULARES.
� EO, IS, IRE, II / IVI, ITUM (ir)
Este verbo posee un doble tema de presente *ei- / *i-, aunque *ei- nunca aparece como tal, ya que ante vocal se reduce el diptongo: *ei-> e-, y ante consonante se contrae en i-. Aunque pertenece a la 4ª conjugación, hace el futuro como los verbos de la 1ª, con –bo, -bi-, -bu-...
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
e-o i-s i-t i-mus i-tis e-u-nt
i (ve) ite (id)
e-a-m e-a-s e-a-t e-amus e-a-tis e-a-nt
i-re
iens, euntis
IMPER-FECTO
i-ba-m i-ba-s i-ba-t i-ba-mus i-ba-tis i-ba-nt
Ø
i-re-m i-re-s i-re-t i-re-mus i-re-tis i-re-nt
Ø
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Ibo Ibis Ibit Ibimus Ibitis Ibunt
ito (ve) ito(vaya) itote (id) eunto
Ø
iturus, -a, -um esse
iturus, -a, -um
SIS TE MA DE PER- FEC- TO.
PERFEC- TO
ii / ivi iisti iit iimus iistis ierunt
Ø
i(v)erim i(v)eris i(v)erit i(v)erimus i(v)eritis i(v)erint
i(v) –isse
Itus, -a,-um
PLUS- CUAM- PERFEC- TO
i(v)eram i(v)eras i(v)erat i(v)eramus i(v)eratis i(v)erant
Ø
i(v)issem i(v)isses i(v)isset i(v)issemus i(v)issetis i(v)issent
Ø
Ø
FUTURO PERFEC- TO
I(v)ero i(v)eris i(v)erit i(v)erimus i(v)eritis i(v)erint
Ø
Ø
Ø
Ø
Al igual que el verbo sum, eo tiene muchos compuestos que conjugan como el verbo simple: -abeo, abire, abii, abitum (marcharse)
152
-adeo, adire, adii, aditum (ir a) -circumeo, circumire, circumii, circumitum (rodear) -coeo, coire, coii, coitum (ir juntos, reunirse) -exeo, exire, exii, exitum (salir) -ineo, inire, inii, initum (entrar, empezar) -pereo, perire, perii, peritum (perecer) ...
En los tiempos de perfecto, -ii- puede contraerse en –i-: redisti por rediisti
Además, los verbos queo (poder) y nequeo (no poder) se conjugan como eo. � FIO, FIS, FIERI, FACTUS SUM (llegar a ser, convertirse en, hacerse...; acontecer). El verbo fio es de la 4ª conj., irregular tan sólo por las formas que adoptan el infinitivo de presente, fieri, y el pretérito imperfecto de subjuntivo, fierem. Es defectivo de tema de perfecto, por lo que para el tema de perfecto se sirve del participio del verbo facio. Sintácticamente, suele construir con complemento predicativo de sujeto. Además, la 3ª p.sg. puede tener valor impersonal: fit “acaece”, “sucede”... INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Fi-o Fi-s Fi-t Fi-mus Fi-tis Fi-u-nt
Fi Fite
Fi-a-m Fi-a-s Fi-a-t Fi-a-mus Fi-a-tis Fi-a-nt
Fi-eri
IMPER-FECTO
Fi-e-ba-m Fi-e-ba-s Fi-e-ba-t Fi-e-ba-mus Fi-e-ba-tis Fi-e-ba-nt
Ø
Fi-ere-m Fi-ere-s Fi-ere-t Fi-ere-mus Fi-ere-tis Fi-ere-nt
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Fi-a-m Fi-e-s Fi-e-t Fi-e-mus Fi-e-tis Fi-e-nt
Fito Fito Fitote Fiunto
Ø
153
� VOLO, VIS, VELLE, VOLUI (querer)
� NOLO, NON VIS, NOLLE, NOLUI (no querer)
� MALO, MAVIS, MALLE, MALUI (preferir)
El verbo volo y sus compuestos, de la 3ª conj., presentan irregularidades en el tema de presente. Volo presenta alternancias vocálicas en el tema vol- /vul- /vel-; presenta formas sin vocal temática, y en el presente de subjuntivo utiliza el morfema *-i-, como el verbo sum.
INDICATIVO SUBJUNTIVO INFIN.
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Volo Vis Vult Volumus Vultis Volunt
Nolo Non vis Non vult Nolumus Non vultis Nolunt
Malo Mavis Mavult Malumus Mavultis Malunt
Velim Velis Velit Velimus Velitis Velint
Nolim Nolis Nolit Nolimus Nolitis Nolint
Malim Malis Malit Malimus Malitis Malint
Velle Nolle Malle
IMPER-FECTO
Volebam Volebas Volebat Volebamus Volebatis Volebant
Nolebam Nolebas Nolebat Nolebamus Nolebatis Nolebant
Malebam Malebas Malebat Malebamus
Malebatis Malebant
Vellem Velles Vellet Vellemus Velletis Vellent
Nollem Nolles Nollet Nollemus
Nolletis Nollent
Mallem Malles Mallet Mallemus
Malletis Mallent
FUTURO IMPER- FECTO
Volam Voles Volet Volemus Voletis Volent
Nolam Noles Nolet Nolemus Noletis Nolent
Malam Males Malet Malemus Maletis Malent
Nolo es el resultado de contraer ne con volo, y malo es el resultado de magis volo > magz volo > mavolo > malo. Los temas de perfecto son regulares. No tienen voz pasiva ni imperativo, excepto nolo: noli, nolite (“no quieras, no queráis”), nolito, nolitote, nolunto (“no quieras, no quiera, no queráis, no quieran”).
� Nolo + infinitivo se utiliza para dar órdenes negativas: noli facere = “no quieras hacer” > “ no hagas”.
� Para suavizar el indicativo, en latín, como en castellano, se utiliza el presente de subjuntivo velim, “quisiera”: velim facias / velim ut facias = “quisiera que hicieras...”
� Malo, por su significado comparativo, puede llevar, además de su OD, un segundo término de la compaaración introducido casi siempre por quam: malo hoc quam illud = “prefiero esto que aquello”
154
� FERO, FERS, FERRE, TULI, LATUM (llevar) Se trata de un verbo de la 3ª conjugación muy antiguo que presenta distintos lexemas en cada tema:
-tema de presente: fer- -tema de perfecto: tul- (perf. tuli; plusc.ind. tuleram...; perf.subj.tulerim...) -tema de supino: lat- (part.: latus, -a, -um)
La irregularidad aparece exclusivamente en el tema de presente, porque los morfemas se añaden directamente sobre el tema sin vocal de unión:
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Fer-o Fer-s Fer-t Fer-i-mus Fer-tis Fer-u-nt
Fer Fer-te
Fer-a-m Fer-a-s Fer-a-t Fer-a-mus Fer-a-tis Fer-a-nt
Ferre (Inf. pres.pas: Ferri)
Ferens, -ntis
IMPER-FECTO
Fer-e-ba-m Fer-e-ba-s Fer-e-ba-t Fer-e-ba-mus Fer-e-ba-tis Fer-e-ba-nt
Ø
Fer-re-m Fer-re-s Fer-re-t Fer-re-mus Fer-re-tis Fer-re-nt
Ø
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Fer-a-m Fer-e-s Fer-e-t Fer-e-mus Fer-e-tis Fer-e-nt
Fer-to Fer-to Fer-tote Fer-u-nto
Ø
Laturus, -a, -um
Los compuestos de fero se conjugan como él; muchos presentan asimilaciones consonánticas de la consonante final del preverbio : -af-fero, af-ferre, at-tuli, al-latum (aportar) -au-fero, au-ferre, abs-tuli, ab-latum (quitar, sacar) -con-fero, con-ferre, con-tuli, col-latum (reunir) -defero, de-ferre, de-tuli, de-latum (echar abajo; delatar) -dif-fero, dif-ferre, dis-tuli, di-latum ( ampliar,dilatarse ) -ef-fero, ef-ferre, ex -tuli, e-latum (extraer, sacar ) -ob-fero, of-ferre, ob-tuli, ob-latum (ofrecer ) -pro-fero, pro-ferre, pro-tuli, pro-latum (ofrecer, mostrar ) -suf-fero, suf-ferre, sus-tuli, sub-latum (colocar debajo, soportar ) -....
155
� EDO, EDERE o ESSE, EDI, ESUM (comer)
Este verbo tiene, en algunos tiempos, una doble conjugación, con formas que coinciden aparentemente con formas del verbo sum.
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Ed-o Ed-i-s / es Ed-it / est Ed-imus Ed-itis / estis Ed-unt
Ed-e / es Ed-ite / es-te
Ed-i-m / Ed-a-m Ed-i-s / Ed-a-s Ed-i-t / Ed-a-t Ed-i-mus/ Ed-a-mus Ed-i-tis / Ed-a-tis Ed-i-nt / Ed-a-nt
Edere / esse
IMPER-FECTO
Ed-e-ba-m Ed-e-ba-s Ed-e-ba-t Ed-e-ba-mus Ed-e-ba-tis Ed-e-ba-nt
Ø
Ed-e-re-m /essem Ed-e-re-s / esses Ed-e-re-t / esset Ed-e-re-mus/ essemus Ed-e-re-tis / essetis Ed-e-re-nt / essent
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Ed-a-m Ed-e-s Ed-e-t Ed-e-mus Ed-e-tis Ed-e-nt
Ed-ito / esto Ed-ito / esto Ed-itote / estote Ed-unto
Ø
156
SINTAXIS
CUM
UT y NE
1.-Los verbos como iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar), celo (ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), cohortor (animar) etc rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem). Ahora bien, en ocasiones el acusativo de cosa podrá ser: acusativo / subordinada sustantiva de ut /ne / quod.../ de infinitivo; sin embargo, no se construyen igual postulo, peto (ab aliquo, aliquid) e impero (alicui, aliquid). Subrayadlos en el diccionario. Prop. sub. sust. CD
Ej. : Caesar milites iubet “ut ...” (César ordena a los soldados que...) Ac. Pers. V.
CUM PUEDE SER:
1.- Preposición de ablativo: “con”. 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:
� Temporal: “cuando, mientras, desde que”. 2.2.- Con subjuntivo:
� Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o al+infinitivo”. � Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que” � Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.
RECUERDA. UT puede ser:
1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”… 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:
� Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”. � Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”. � Causal: “según, porque, como”
2.2.- Con subjuntivo: � Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición) � Final: “para (que)” � Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut / is, ea, id
+ ut; sigue a la principal). � Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)
157
2.- Los siguientes verbos o expresiones impersonales se construyen con infinitivo o proposición subordinada sustantiva de ut / ne/ quod...:
Accidit, contingit y evenit (sucede), fit (sucede, se produce), nuntiatum est (se anuncia), constat
(consta), expedit (es conveniente), praestat (es mejor), licet (es líicto), decet (conviene), necesse est (es necesario), oportet (conviene), dedecet (no es decoroso), dictum est (se dijo)... Subrayadlos en el diccionario.
QUOD
LAS CUESTIONES DE LUGAR
• UNDE (cuestión de lugar de donde)
1. Nombres propios de lugar mayor (naciones, estados, regiones e islas grandes) y nombres comunes.
-e, ex (si el movimiento parte del interior) + ablativo -a, ab (si el movimiento parte de las proximidades) + ablativo -de (si el movimiento parte de un lugar elevado) + ablativo 2. Nombres propios de lugar menor (ciudades e islas pequeñas) -Ablativo sin preposición 3. Sitios especiales: -domo, rure
RECUERDA. NE puede ser: 1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no” 2.- Nexo subordinado (con subjuntivo):
� Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”
� Final: “para (que) no” Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).
Además de nexo subordinado relativo (con indicativo), nexo subordinado con valor adverbial o circunstancial (con subjuntivo), falso relativo, indefinido e interrogativo, quod puede ser:
• Nexo sub. sustantivo (suj./CD/atributo/aposición): “que”, “el hecho de que”. Ej.: Multum ei adiuvat quod civis est. “Le ayuda mucho el hecho de que es un ciudadano” • Nexo sub. causal (con correlativos como propterea):“porque”, “ya que”, “puesto que”. Ej.: Germani, quod nostros iam constitisse in munitionibus videbant, trans Rhenum sese
receperunt.
158
4. Adverbios: -unde (“de donde”), (“de aquí) (“de allí)....
• UBI (cuestión de lugar en donde)
1. Nombres propios de lugar mayor y nombres comunes: -in + ablativo 2. Nombres propios de lugar menor : -Ablativo sin preposición
-Locativos ( sólo en singular: sust. de la 1ª decl: -ae (Romae); de la 2ª decl.:-i (Sagunti)
3. Genitivos locativos petrificados: -domi (“en casa”), ruri (“en el campo”), humi (“en la tierrra”)...
• QUO (cuestión de lugar a donde)
1. Nombres propios de lugar mayor y nombres comunes: -in (con idea de penetración*) + acusativo -ad (con idea de aproximación**) + acusativo -con otras prep.:apud, adversus, contra... + acusativo 2. Nombres propios de lugar menor : -Acusativo sin preposición 3. Sitios especiales: -domum, rus
(*) In + acusativo indica hostilidad: in Catilinam :”contra Catilina” (**) Ad + acusativo de persona indica el lugar exacto: ad Caesarem: “ante César”, “en presencia de César”,
• QUA (cuestión de lugar por donde)
1. Por un sitio normal de paso: -Ablativo sin preposición
2. Por un lugar no normal de paso -per + acusativo
-per + ablativo: con el significado de instrumento que el hombre se ha construido
159
LOS PARTICIPIOS
En latín hay cuatro participios, dos activos y dos pasivos:
• MORFOLOGÍA.
PARTICIPIO
FORMA
VALOR
TRADUCCIÓN **
PRESENTE
-Tpresente + (e)*nt + des.3ª AMANS, NTIS
AUDIENS, NTIS
(decl. como fidens,.ntis)
-acción o estado en desarrollo simultáneo a la acción del verbo principal.
-or. de relativo: que ama
-gerundio: amando
FUTURO ACTIVO
-T.supino + ur+ us, a, um AMATURUS, A, UM
(decl. como bonus, a, um)
-acción o estado en desarrollo posterior a la ac-ción del vb. prpal
-or de relativo en tiempo futuro: que amará, que va
a amar
PERFECTO
T. supino +us, a, um AMATUS, A, UM
(decl. como bonus, a, um)
-acción o estado en desa-rrollo anterior a la acción del verbo principal -se usa en los tpos. comp. de la pasiva
-participio español: amado
FUTURO T. presente + (e)*nd + us, a, um AMANDUS, A, UM
LEGENDUS, A, UM
(decl. como bonus, a, um)
-acción o estado en desa-rrollo posterior -sirve para for-mar la perifrás-tica de obliga-ción o posib.
-or de relativo con verbo perifrástico de obligación: que ha de ser amado/ que
va a ser leído
*: una –e- que se añade en la 3ª, 4ª y 5ª declinaciones: legens, capiens y audiens. **: el participio de los verbos deponentes traduce por gerundio español
CONSTRUCCIÓN DEL PARTICIPIO ABSOLUTO Muchas veces en latín, la oración formada por un paticipio de presente o de perfecto y un sustantivo en ablativo constituye una auténtica oración circustancial, donde el sustantivo desempeña la función de sujeto de dicho participio. Esta construcción recibe el nombre de PARTICIPIO ABSOLUTO o ABLATIVO ABSOLUTO: Loco inspecto, dies composita est.
“Inspeccionado el lugar, se señaló la fecha” Cognitis eis rebus, bellum parabat
“Conocidas estas cosas, preparaba la guerra” Es frecuente que aparezca al principio de la oración, pero no siempre es así: Legio ex castris Varronis, astante ipso, signa sustulit.
“La legión retiró los estandartes del campamento de Varrón, estando presente él mismo” La TRADUCCIÓN literal es:
- si es participio de presente : por gerundio español, - si es participio de perfecto: por gerundio compuesto o participio español, o “una vez”+
participio...Duabus legionibus missis in Hispaniam, praegreditur: “una vez enviadas/ habiendo sido enviadas/ enviadas dos regiones a Hispania, avanzaba...”
160
EL INFINITIVO I: FORMAS Y USOS COMO SUSTANTIVO VERBAL
En latín hay tres infinitivos, tanto en activa como en pasiva: de presente, de perfecto y de futuro.
• MORFOLOGÍA.
ACTIVOS PASIVOS
P R E S
Tema de infectum + -RE -amare (“amar”) -legere
-audire
-capere
1ª, 2ª y 4ª cj.: tema de infectum + -RI 3ªº y 5ª conj.: tema de infectum + -I -amari (“ser amado”) -legi
-audiri
-capi
P E R F.
Tema de perfectum + -isse -amavisse
(“haber amado”)
Participio de perfecto(acus.) + esse -amatum, -am, -um esse
(“haber sido amado”)
F U T U R O
Part. Futuro activo (acus) + esse -amaturum,-am,-um esse
(“haber de amar”)
-Part. Futuro pasivo (acus) + esse -amandum,-am,-um esse
(“haber de ser amado”) -Supino + iri -amatum iri
De las 6 formas, 3 son compuestas y necesitas conocer los participios latinos para formarlas.
• EL INFINITIVO SUSTANTIVADO: El infinitivo con valor nominal. El infinitivo puede emplearse como un sustantivo, es decir, realizar las funciones que hacen los sustantivos. Se considera de género neutro y número singular. Viro docto vivere est cogitare “Para el hombre culto, vivir es pensar” Volo bene vivere “Quiero vivir bien” Humanum est errare “Equivocarse es humano”
1.- EL INFINITIVO COMO SUJETO a.- de verbos y expresiones impersonales: licet amare; opus est scire... b.- de expresiones formadas mediante el verbo sum unido a: -sustantivos: nefas est mentire “no es lícito mentir”
-adjetivos: turpe est verberare, “es vergonzoso dar latigazos” -adverbios: necesse est perseverare, “es necesario perseverar” 2.- EL INFINITIVO COMO OD. De verbos que expresan: -posibilidad/ imposibilidad: possum ire. -conocimiento: vincere scis. -voluntad: nolo ire. -sentimiento, ruego, decisión, esfuerzo...: volo amari. -obligación, costumbre: debeo venire. -etapas de una acción: incipiunt legere.
161
EL INFINITIVO II: CONSTRUCCIONES Y TRADUCCIÓN
1. CONSTRUCCIONES:
� Construcción de Infinitivo Concertado: Caesar milites “e castris exire” iussit. (César ordenó a los soldados salir del campamento).
� Proposición Subordinada de INFINITIVO NO CONCERTADO: Infinitivo con sujeto propio en Acusativo.
Gaudeo (te venire) (Veo que tú vienes). TRADUCCIÓN (ten en cuenta el valor activo/pasivo y el matiz temporal):
NORMAS PARA LA TRADUCCIÓN AL CASTELLANO
Dico (digo) que el general viene ducem venire Dixi (dije) que el general venía
Dico (digo) que el general vino /ha venido ducem venisse Dixi (dije) que el general había venido
Dico (digo) que el general vendrá ducem venturum esse
Dixi (dije) que el general vendría
NOTA: Iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar),
celo (ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), hortor (animar)… rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem).
Cuando el acusativo de cosa sea un infinitivo, analízalo como infinitivo no concertado y que el acusativo de persona funcione como sujeto del infinitivo.
Traducción: ordenar a (alguien) que... Ej.: Dux “milites castra occupare” iussit. Suj inf. C. D. V. Trans (El general ordenó a los soldados que ocuparan ...)
162
ORACIONES INTERROGATIVAS.
Son aquellas en las que se pregunta por un elemento de la frase (interrogativas parciales) o por la frase entera (interrogativas totales). A. INTERROGATIVAS PARCIALES
Van siempre iniciadas o por un pronombre interrogativo o por un adverbio: Quis venit? “¿Quién viene? Ubi es? “¿Dónde estás?”
Cur / Quare/ Quamobrem / quid tristis es? “¿Por qué estás triste?” El relativo Qui , Quae, Quod también es adjetivo interrogativo:
Qui rex tum Romae erat? “¿Qué rey había entonces en Roma?” Quod nomen huic rei datis? “¿Qué nombre dais a esta cosa?”
Quam rem publicam habemus! “¡Qué república tenemos!” –con valor exclamativo.
Cuando en vez de adjetivo es pronombre, cambia el Nom.sg.masc y el Nom.Acus.sg.n.: Quis?, quae?, quid? =”¿Quién?”, “¿qué?”. El interrogativo uter, utra, utrum [gen. utrius, dat. utri] se utiliza cuando la duda es entre dos. B. INTERROGATIVAS TOTALES
Suelen llevar las siguientes partículas interrogativas: -el adverbio num (“acaso?” “¿es que...?”) La respuesta lógica es “no”
Num licet mentiri? "¿acaso es lícito mentir? Num negas quod omnes vident? “¿acaso me niegas lo que todos ven?
-el adverbio nonne (“acaso no?”,”es que no...?”) La respuesta lógica es “sí”: Nonne leo canem superavit? “¿Es que un león no va a vencer a un perro?”
-el adverbio enclítico –ne, que no se traduce. Vidisne illam urbem? =¿ves aquella ciudad?
-el adverbio an (“pero ¿es que...?) An tu ista credis´ = “pero ¿es que tú crees estas cosas?”
C. INTERROGATIVAS DOBLES
Son aquellas que tienen dos preguntas que se excluyen; el primer elemento lleva uturm, -ne o ninguna partícula, y el segundo an: Utrum bonus an malus est?
Bonusne an malus est? } “¿es bueno o malo?” Bonus an malus est?
D. LA RESPUESTA “SÍ” En latín no hay ningún adverbio de afirmación que equivalga a nuestro “sí”, sino que emplean adverbios como maxime (“desde luego”), ita, sane, certe (“así”, “bien”, “ciertamente”...) Lo más corriente, era repetir el verbo de la interrogación:
Timesne poenam? -Timeo “¿Temes el castigo? –sí”
163
E. INTERROGATIVAS INDIRECTAS.
Reciben este nombre las oraciones completivas que hacen función de OD de un verbo “preguntar” o análogo: quaero, rogare (“preguntar”), metuere (“preguntar con temor”), scire (“saber”), nescire (“no saber”), ignorare (“ignorar”), dubitare (“dudar”)... � Si se trata de una pregunta parcial, aparecen los pronombres, adjetivos y adverbios
interrogativos; si es total, las formas –ne, num, an, utrum, nonne, si... -Quam dulcis sit libertas, breviter eloquar (Fedr.) “Brevemente diré qué dulce es la libertad” -Nec scire studeo, Caesar, utrum sis albus an ater homo (Catul.) “No deseo saber, César, si eres hombre blanco o negro” -Rogo num ista verba iusta sint “Pregunto si estas palabras son justas”
OBSERVA: aquí “si” no es una conjunción condicional, sino interrogativa
� Generalmente las interrogativas indirectas van en subjuntivo, aunque no siempre, y al traducir
al castellano se ponen en indicativo. Quaero ubi sis “Pregunto dónde estás” La subordinada (lo preguntado) es el OD de la principal.
� Entre las interrogativas indirectas se incluyen las frases completivas de sentido admirativo o
exclamativo: Mirum est quam facile hostes vicerimus “Es admirable qué fácilmente hemos vencido a los enemigos”
OBSERVA: aquí quam es un adverbio de cantidad aplicado al adverbio de modo facile, y tiene un valor exclamativo “¡qué fácilmente!”
164
CONSTRUCCIONES CON EL VERBO SUM.
� SUM IMPERSONAL : “haber” Para traducir el verbo sum por “haber”, su sujeto no debe ir modificado por ningún nombre o adjetivo: el sujeto de esse pasa a ser OD de “haber” en su forma impersonal: -milites erant
“había soldados” � SUM CON GENITIVO : “ser propio de “ El sujeto suele ser una oración de infinitivo: -sapientis est recta consilia dare
“es propio de un sabio dar consejos” � SUM CON DATIVO: “tener” Uno de los valores del dativo sintácticamente es el dativo posesivo, que acompaña al verbo sum indicando la persona poseedora, y el sujeto de la oración es el objeto poseído: -Est nobis magnus equorum numerus
“tenemos gran número de caballos”
El dativo posesivo puede aparecer en estructuras de dar nombre, con los sintagmas opus est, usus est.. -Troia huic loco nomen est (T.Liv.) “este lugar se llama Troya” -Dux nobis opus est (Cic.) “necesitamos un guía” � SUM CON DOS DATIVOS: “servir de”, “proporcionar”...
Se trata de un dativo de interés y un dativo de finalidad -Atticus non solum sibi, sed etiam ei, quem diligebat, praesidio fuit (Cic.)
“Ático no sólo sirvió de protección para sí mismo, sino también para aquel a quien amaba” Estos dos dativos pueden encontrarse con verbos distintos de sum, principalmente venio (acudir, ir llegar) y relinquo (dejar, abandonar) -Pedites subsidio equitibus venerunt
“Los infantes vinieron para ayuda para los jinetes”= “los infantes acudieron en auxilio de los jinetes”