isigaba esiphakathi iishedyuli zomsebenzi€¦ · chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo...

28
ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi IBakala 6 IISayensi zezeNdalo

Upload: others

Post on 29-Sep-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

ISig

aba

esiP

haka

thi

IiShe

dyul

i zoM

sebe

nzi

IBakala

6

IISayensi zezeNdalo

Page 2: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

AMAGQABANTSHINTSHI Ukumisela umgaqonkqubo kuba namagingxi-gingxi. Yinkqubo yokuqonda nokucacisa ukuba lo mgaqonkqubo uthini kanye kanye kunye neyokubonisana nabantu, nkqubo leyo ethatha ixesha elide. Siye sifunde kule nkqubo ze simana siyitshintsha ngokwezimvo esizifumanayo ukwenzela ukuba le nkqubo ilungele iimeko ngeemeko ezahlukileyo. Into esiyifundileyo kule minyaka ilishumi nangaphezulu idlulileyo kukuba kufuneka sibonisane, simamele ze sifumane isisombululo kwimingeni esijongene nayo. Iishedyuli zomsebenzi zisisiphumo saloo mgaqonkqubo kunye nalo nkqubo ethe yasifundisa izinto ngezinto. Isifundo seLitheresi neseziBalo kwakunye nezinye izifundo zeSigaba seSiseko kunye nesiPhakathi zizifundo ezibalulekileyo esigxininise kuzo siliSebe lezeMfundo leNtshona Koloni. Sifuna ukuqinisa izikolo zamabanga aphantsi ze sidale amathuba esiseko esomeleleyo ukuze siphucule amathuba abafundi okuphumelela kumakhondo abafuna ukuwalandela. Sikholelwa ukuba esi siseko singaziphucula iziphumo zelitheresi nezesifundo sezibalo, nezinga lokupasa ngokubanzi. UMzantsi Afrika lilizwe elisakhulayo yaye sivile ukuba, kule minyaka yeenkqubo ezichaphazela ihlabathi lonke, amazwe asaxakeke nenkqubo yokuzilinganisa namazwe aphuhlileyo kufuneka evelise izakhono ezifunekayo. Ngoko ko ilizwe elifana neli lethu lingakwazi ukukhuphisana nala mazwe makhulu yaye lingazinza. Into ebalulekilyo kukuba sibe nabafundi abakwaziyo ukufunda, ukubhala kwakunye nabakonwabelayo ukufunda okanye ukuhamba isikolo. Ixabiso lezentlalo lesikolo linokuphuculwa ukuba ngaba iinzame zezikolo zinokukhuliswa. Iishedyuli zomsebenzi ziza kuthathwa njengenxalenye yezixhobo zePhulo, iFoundations for Learning. Zithathwa njengesixhobo sokuxhasa nokunika intsingiselo kweli phulo. Nanjengokuba kukho uluvo lokuba amaphulo zizinto nje ezimana ziphinda-phindwa, iishedyuli zomsebenzi ziza kuba sisixhobo senkxaso eza kunika intsingiselo ekwakhiweni kweziseko zelitheresi kunye nesifundo sezibalo. Lilinge lokubonelela ngezikhokelo kootitshala ngendlela yokufundisa kusuku ngalunye lwesikolo. Iishedyuli zomsebenzi ziza kuthunyelwa ezikolweni ukuze izikolo zinike izimvo okanye iingxelo zazo malunga nazo. Kananjalo ziza kuvavanywa kwizikolo ezithile ezikhethiweyo. La maxwebhu aza kukhutshwa njengesikhokelo ngoJanuwari 2009 yaye kucelwa ukuba izikolo zingenise izimvo zazo ngazo ngoJulayi 2009. Ezi shedyuli zomsebenzi ziza kuvavanywa ezikolweni kwangoJulayi 2009. Zonke izimvo ezingenisiweyo ziya kunceda ekubeni ziphinde zisetyenzwe okanye ziphuhliswe ngakumbi ezi shedyuli zomsebenzi. ISebe lezeMfundo leNtshona Koloni liziko elisafundayo yaye lizama ngawo onke amaxesha ukuba liyiqonde imeko elingqongileyo. Le nkqubo yokufunda iyaqhubeka ngenxa yento yokuba izinto zisoloko zitshintsha ngokukhawuleza. Xa ke sikuthathela ingqalelo oku, masazi ukuba isimemo sokufumana izimvo kunye nesovavanyo lilinge elibonisa into yokuba siliziko elifundayo ngokuthi siphuhlise amaxwebhu asekelwe kwizimvo zootititshala kwakunye nezabantu abakwamanye amacandelo ahlukileyo kwiphondo lethu. Siyazi ukuba ukusebenza ngendlela efanayo akusebenzi okanye akubi naziqhamo zihle. Siyazi kananjalo ukuba kufuneka simamele, sithethe ze sifumane izisombululo kwimingeni yethu. Uvavanyo lwezi shedyuli ezikolweni kunye nesimemo sokuba nisinike izimvo zenu kuza kusenza ukuba sibonisane, simamele ze sifumane izisombululo njengoba siqhubeka sisebenzela ukufumana inkqubo yemfundo esemgangathweni elungiselelwe bonke abafundi bethu.

Gqr. S. Naicker, Umlawuli oyiNtloko: Icandelo loPhuhliso lweKharityhulamu

Page 3: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

INkalo yobuNzululwazi ngezeNdalo iSigaba esiPhakathi

IShedyuli yoMsebenzi neSikhokelo sikaTitshala

IShedyuli yoMsebenzi wobuNzululwazi ngezeNdalo kunye neSikhokelo sikaTitshala zizo ezixhasa utitshala ekubeni amisele i-NCS. Eli asiloxwebhu lomgaqo-nkqubo koko ngumthombo wolwazi olungiselelwe ootitshala. IShedyuli yoMsebenzi kunye neSikhokelo sikaTitshala zilandela isicwangciso seveki esifanayo kwibakala ngalinye. IShedyuli yoMsebenzi

• Esi sisikhokelo esimbaxa esinika uluhlu lwemixholo ekunokukhethwa kuyo (iziPhumo zesiFundo kunye noMxholo woLwazi neSigama) kwibakala ngalinye le-4 ukuya kwele-6.

• IShedyuli yoMsebenzi inika isikhokelo somxholo iveki neveki, kunye nokugxilwe kuko kuhlolo.

• Le shedyuli isebenza kuzo zontathu iziPhumo zesiFundo sobuNzululwazi ngezeNdalo.

• Iquka yonke iMixholo yoLwazi neSigama kwiinkalo ezine zesifundo sobuNzululwazi ngezeNdalo.

ISikhokelo sikaTitshala

• Isikhokelo sikatitshala sichaza yaye sicacisa isishwankathelo esinikwe kwiShedyuli yoMsebenzi iveki neveki kwibakala ngalinye.

• Sinika izifundo eziziintlobo ezohlukeneyo nezithi zibe yimisebenzi eyohlukeneyo yohlolo oluphathelene neziPhumo zesiFundo sobuNzululwazi ngezeNdalo.

• Sinika enye ingcaciso ngesigama esiza kufundiswa neendlela eziza kusetyenziswa ukusifundisa.

• Kananjalo ikwanika ingcaciso ngamathuba ohlanganiso phakathi kwamacandelo esifundo sobuNzululwazi ngezeNdalo ngokunjalo naphakathi kweeNkalo zesiFundo ezohlukeneyo.

Indlela yokusebenzisa iShedyuli yoMsebenzi neSikhokelo sikaTitshala Sicebisa ukuba:

• Ootitshala bawasebenzise la maxwebhu ukuncedisa izicwangciso zabo kunye nokongeza oko bakufumana kuluncedo.

• Ootitshala mabayilungelelanise inkqubo ukuze ilungelelane nesantya sokufunda kwabafundi babo.

• Ootitshala mabakhethe oko kufanelekileyo kumxholo wabo kunye noko kunokwenziwa ngokulawulekayo eklasini.

• Ootitshala mabacwangcise inkqubo yabo yohlolo kwangethuba belungiselela ikota nganye ngokwesantya abafundisa ngaso bona.

• Ootitshala kufuneka badibanise umxholo abawufundisayo naphi na xa kuyimfuneko. • Kufuneka ootitshala bajonge uXwebhu loMgaqo-nkqubo weNgxelo

yeKharityhulamu yeSizwe – njengesikhokelo kwiziphumo zesifundo, kwimigangatho yovavanyo kunye nomxholo wolwazi omisiweyo.

IMIBULELO

Sidlulisa umbulelo ongazenzisiyo kootitshala nakumagosa anika iingcebiso ngekharityhulamu athe aqulunqa ishedyuli yomsebenzi belungiselela iSigaba esiPhakathi. Candelo loLawulo: kwiKharityhulamu : GET

Page 4: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

INZULULWAZI NGEZENDALO

INQANABA ELIPHAKATHI: IBANGA LESI-6 INKQUBO YOKUHLOLA: IIMISEBENZI YOHLOLO OLUSESIKWENI

Ikota 1 Uhlolo lomsebenzi 1: Iveki ye-10 Ikota 2 Uhlolo lomsebenzi 2: Iveki yama-20 Uhlolo lomsebenzi 3: Iveki yama-21 Ikota 3 Uhlolo lomsebenzi 4: Iveki yama-30 Ikota 4 Uhlolo lomsebenzi 5: Iveki yama-31 Uhlolo lomsebenzi 6: Iveki yama-40

ISIPHUMO SOKUFUNDA 1: INZULULWAZI YOPHANDO 6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ekucaciseni imibuzo egqale kuphando achaze nohlobo lolwazi oluya kufuneka ukuphendula imibuzo. 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelela ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela ze

ashicelele imigqaliselo okanye impendulo. 6.1.3 Uhlalutya iinkcukacha ze athethe ngeziphumo: unxulumanisa imigqaliselo kunye

neempendulo kwimibuzo egqalileyo. ISIPHUMO SOKUFUNDA SESI-2: UKWAKHA ULWAZI LOBUNZULULWAZI 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: Kubuncinane, uchaza izimo ezahlula olunye udidi

kolunye. 6.2.2 Wahlula ulwazi lube zindindi: wahlula izinto zibe zindindi kunye nezinto eziphilayo ngezinto

ezimbini ezitshintshayo. 6.2.3 Utolika inkcukachai: tolika iinkcukacha ngokufutshane, usebenzisa ezinye iindidi

zeenkcukacha ezikwazezo ISIPHUMO SESIFUNDO 3: INZULULWAZI, ULUNTU KUNYE NOKUSINGQONGILEYO 6.3.1 Uza kuqonda inzululwazi nobugcisa ngokwemeko yezembali nolwazi lwemveli: Chaza ukufana kwiingxaki nakwizisombululo ngokunokwazo nakolunye uluntu kwixesha langoku, elamandulo, nakwixesha elizayo. 6.3.2 Uqonda ifuthe lenzululwazi nobugcisa: Ucacisa iindlela ezinokuphucula iinkqubo

zobugcisa nokunciphisa izinto ezingalunganga kokusingqongileyo. 6.3.3 Unakana ukutyekelela kwinzululwazi nobugcisa: Chaza ukuba iimveliso zobugcisa kunye

neenkonzo zingenziwa njani ukuze zifikeleleke kwabo abasabekwe bucala.

Page 5: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 1 -

ISICWANGCISO SOMSEBENZI SENZULULWAZI NGEZENDALO

IBANGA LESI-6

IKOTA 1: AMANDLA NOTSHINTSHO

Iveki Isiphumo sesifundo

UMGANGATHO WOKUHLOLA NOKUFUNDIOSA OKUNGUNDO TG

1

1-3

o Hlaziya ngokufutshane: o Izakhi zamandla o Iziniki-mandla (ezinokuhlaziywa nezingena kuhlaziywa) o Ukudlulisa mandla (amandla asuka kwindawo enye aye

kwenye indawo. o Iinkqubo zamandla (Indlela ahamba ngayo amandla umz.

inkqubo yendalo, itotshi)

Iveki

1

2

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Umthombo wamandla Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Izakhi zamandla o Amandla agciniweyo o Amandla entshukumo o Iziniki zamandla Isixhobo selanga Ukutya Amanzi ahlayo Amafutha (izibaso) Umoya Izihlunu zezilwanyana Izipringi Iibhetri zombane Amachiza Ilastiki etwezekayo

6.2.2 Wahlula ulwazi lube zindindi: wahlula izinto zibe zindindi kunye nezinto eziphilayo ngezinto ezimbini ezitshintshayo.

Yahlula ngokwendidi iziniki mandla ngezinto ezimbini ezitshintshayo (umz. ezinokuhlaziywa neziniki mandla ezingenako ukuhlaziywa, amandla agciniweyo kunye namandla entshukumo).

6.2.1 Khumbula ngolwazi olunentsingiselo: chaza ngokufutshane iimo ezahlula udidi olunye kolunye udidi.

Chaza iimo zeziniki mandla ezingentla ezahlula udidi olunye kolunye (umz. iziniki mandla ezinokuhlaziywa nengenako ukuhlaziywa)

Iveki

2

Page 6: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 2 -

3 Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Ukudlulisa amandla kunye nokutshintsha kwinkqubo zamandla. Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Imithombo yamandla agciniweyo: Ibhetri, iseli, ilastiki, kunye namachiza

o Imithombo yamandla entshukumo: umoya, amanzi ahlayo amaza

o Amadla aguqukayo (amandla atshintsha kuhlobo olunye ukuya kolunye.)

6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: uchaza ebuncinane izimo ezahlula udidi olunye kolunye.

Chaza umahluko phakathi kokudlulisa amandla kunye namadla atshintshayo (umz. zoba ze ubhala amanqaku ukubonisa indlela adluliswa ngayo amandla nendlela aguqulwe ngayo kwitotshi.)

Chaza ukuba amandla adluliswe njani kwisiniki mandla esingentla ukuya kwamanye amalungu esixokelelwano (umz. kwisipringi- khupha ukuqina, kumjelo womoya wombane- uvula umsinga wombane.)

Chaza ukuba amandla atshintshwa njani kwimixokelelwano yamandla emibini eyahlukileyo. (umz. enye itshintsha amandla agciniweyo ibe kukukhanya nobushushu- itotshi okanye ikhandlela, enye iguqula amandla agciniweyo abe bushushu nesandi – unomathotholo)

Iveki

3

4 Isiphumo

sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Ukudlulisa amandla kunye notshintsho kwiinkqubo zamandla Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Amandla agciniweyo o Amandla entshukumo o Ukutshintsha kwamandla

• Ukusuka kumandla agciniweyo ukuya kumandla entshukumo umzk; ibhetri indilisa imoto.

• Ukusuka kumandla entshukumo ukuya kumandla agciniweyo. Umzk; ukucinezela isipringi

6.2.1 Ukhumbula ulwazi olinentsingiselo: chaza ngokufutshane izinto ezahlula olunye udidi kolunye.

Usebenzisa le mizekelo ilandelayo igumbi lokuphekela, ifaktri indawo ekwenziwa iimoto, bhala phantsi apho kusetyenziswa khona amandla agciniweyo namandla entshukumo. (yahlula amandla agciniweyo kumandla entshukumo)

Chaza la magama ngokufutshane:

o Ukwanda (ukunyuka ngokomlinganiselo)

o Ukurhwaqela (ukuncipha ngokomlinganiselo)

Iveki 4

Page 7: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 3 -

Isiphumo sesifundo 1 Uphando lwenzululwazi Isiphumo sesifundo 3 Inzululwazi uluntu kunye nokusingqongileyo

Uphando: Ngaba izinto eziqinileyo, ezilulwelo kunye neegesi ziyanda zirwhaqele xa zitshisiwe naxa zipholile? 6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ekucaciseni imibuzo efuna ukuqwalaselwa yophando achaze nohlobo lolwazi oluza kufuneka ukuphendila imibuzo.

Cacisa umbuzo wogqaliselo ukuphando ukwanda nokurhwaqela/ ukuncipha.

Chaza ulwazi olufunekayo ukphendula umbuzo wogqaliselo. 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela ze arekhode imigqaliselo okanye impendulo.

Yenza uvavanyo olulula Ubushushu kunye nokuphola – ukhozo lwemali kunye

nentunjana, ulwelo olunombala kwibhotile, ifunxa, umoya osebhitileni ogqunywe ngebhaloni.

Rekhoda imigqaliselo: Zoba uze uchaze. 6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- enxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo.

Hlalutya inkcukacha Nxulumanisa imigqaliselo kwimibuzo egqalileyo ngokuchaza

ngeziphumo. (cacisa imigqaliselo ngokudluliswa kwamandla, ukurhwaqela kunye nokwanda./ncipha)

6.3.2 Ukuliqonda ifuthe lenzululwazi nobugcisa kokusingqongileyo kunye neempilo zabantu. Abafundi baphanda indlela ekuqwalaselwa ngayo ukurhwaqela nokwanda kwemathiriyeli xa kusakhiwa (izidibanisi zokwandisa kwimizila yeziporo, umgangatho wekhonkrithi, imichankcatho/ iibrorho

5 Isiphumo

sesifundo 3 Inzululwazi uluntu kunye nokusiNgqongileyo

Ukhuseleko lweziniki-mandla eziqhelekileyo. Chaza la magama ngokufutshane

o Isibaso sefosili o Umbane o Amandla enukliya o Iimpawu zobungozi o Iziphumo o Okusingqongileyo o Imibhobho ezintloko yombane o umjikelezo o Iintshukumo ezingakhuselekanga

6.3.1 Uza kuqonda iNZULULWAZI nobugcisa ngokwemeko yezendalo nolwazi wemveli: Chaza ukufana kwiingxaki nakwizisombululo ngokunokwazo nakolunye uluntu kwixesha langoku, eladlulayo, nakwixesha elizayo.

Iveki 5

Page 8: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 4 -

Chaza okufanayo kwiingxaki zendawo esihlala kuzo

nakwezinye indawo zoluntu kwixesha lakumandulo nakwixesha esiphila kulo xa sisebenza isibaso sefosili (Umz., umlilo, ungcoliseko, nokufumaneka)

Chaza iindlela ezikhuselekileyo zokusebenzisa umlilo, isibaso

sefosili, umbane, njl njl kwindawo yakho nakwezinye iindawo zoluntu ngexesha lakudala nakwixesha esiphila kulo.

6.3.2 Uqonda ifuthe lenzululwazi nobugcisa: Ucacisa iindlela ezinokuphucula iinkqubo zobugcisa ukwenza ncinane izinto ezingalunganga kokusingqongileyo.

Cebisa iindlela zokuphucula iinkqubo zobugcisa (kwigumbi lokuphekela kunye neshishini) ukunciphisa iziphumo ezingalunganga kokusingqongileyo (umz. phepha izinto zemihla ngemihla ezingakhuselekanga, nciphisa ungcoliseko, onga amandla, ukulungiswa kwezinto ziphinde zibe ntsha, iziniki- mandla ezizezinye.)

6 - 7

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi Isiphumo sesifundo 1 Uphando lwenzululwazi

Iindlela zombane Chaza la magma ngokufutshane:

o Iindlela zombane o Amulungu ombane okudibanisa o Ibhalbhu /yelitha (Iiglobhu) o Iimoto o Amacingo okutshisa (Isixhobo sokwenza ubushushu

kwiketile, umsontwana kwibhalbhu yokukhanyisa) o Amancingo ahambisa ubushushu o Amaqhosha ombane o Ibhetri( Iseli yombane)

6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo:, kubuncinane uchaza izimo ezahlula udidi olunye kolunye.

Chaza imisebenzi (into engayenza) zelungu ngalinye lombane elidweliswe ngentla, ukwahlula ilingu lombane kwamanye (sebenzisa umzobo nenqakwana lento nganye.)

Uphando: Yakha umjikelo wombane obandakanya amalungu azakunika ubushushu, ukukhanya kunye namandla esandi wenze nento yokuba into leyo ishukume okanye ihambe. 6.1.1 Ucwangcisa uphando. Banceda ukucacisa imibuzo egqale kuphando kunye nokucacvisa ulwazi oluya kufuneka ukuphendula umbuzo

Cacisa umbuzo wogqaliselo ukuphanda indlela yombane. Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo wogqaliselo

6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela ze arekhode imigqaliselo okanye impendulo.

Iveki 6-7

Page 9: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 5 -

Isiphumo sesifundo 1 Uphando lwenzululwazi Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Yenza iimvamvanyo ezilula: Yakha imijikelezo enamalungu

adweliswe ngentla. Rekhoda imigqaliselo: Zoba imijikelo enelebhile ezicacileyo.

6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- unxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo

Hlalutya inkcukacha.

Nxulumanisa imigqaliselo kwimibuzo egqalileyo ngokuthetha ngeziphumo: Chaza ngodluliso lwamandla nokutshintsha kumjikelo ngamnye.

Uphando oluqhubela phambili: Kwenzeka ntoni xa kwangezwe iiseli ezininzi kumjikelo ongentla? Abafundi bayazoba baze bachaze imigqaliselo yabo. 6.2.3 Utolika ulwazi: Tolika ulwazi ngokokufutshane usebenzisa iintlobo ezichaseneyo zolwazi olufanayo.

Abafundi bafundi inkcazelo emfutshane yendlela yombane esele igqityiwe. Bazoba indlela yombane esekelwe kwinkcazelo

Bacacisa udluliso lwamandla neenguquko ngokusebenzisa iilebhile.

8 Isiphumo sesifundo 1 Uphando lwenzululwazi

Amandla esandi Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Isandi senziwe ngezinto ezingcangcazelayo o Imithombo yesandi o Isandi sihambe ngento o Into- eqinileyo, ulwelo, igesi o Ngcangcazela- ngokukhawuleza, ngokucotha o Iqondo- lezandi eziphezulu nezisezantsi/ iinowuthi o Ubungakanani bengxolo – isandi esizolileyo nesingxolayo

Uphando: Zenziwe njani izandi? 6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ukucacisa imibuzo egqale kuphando kunye nokuchaza ulwazi oluya kufuneka ukuphendula umbuzo

Cacisa umbuzo ogqale kuphando usixelele ukuba zenziwa njani izandi, usebenzisa imathiriyeli ezahlukileyo.

Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo

6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela ze arekhode imigqaliselo okanye impendulo.

Iveki

8

Page 10: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 6 -

Yenza iimvavanyo ezilula: yenza isandi ngeendlela

ezahlukileyo ngezinto ezingcangcazelayo (umz. irula kuhlangothi lwetafile, ilastiki, umoya uphephezela ngaphandle webhaloni, iminwe ecaleni kwebhokisi yelizwi njl njl)

Rekhoda imigqaliselo: Chaza abakugqalileyo kulingo ngalunye Chaza izandi ezahlukileyo ezenziwa ngamagubu, ngokutswina,

ngokukhala kwentsimbi njl njl 6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- enxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo

Hlalutya inkcukacha Unxulumanisa imigqaliselo kwimibuzo egqalileyo ngokuthetha

ngeziphumo: (umz. ngaba naziphi na zezi zinto zikhupha isandi na xa zingangcangcazeliyo? Ngalo lonke ixesha into ingcangcazela ikhupha isandi njl njl)

Uphando olusaqhubela phambili:

Isandi siyakwazi ukuhamba ngezinto eziqinileyo, ezilulwelo kunye neegesi?

Isandi esihamba ngeegesi (umoya): Chaza sifikelela njani

isandi ezindlebeni zakho esivela kwinto engcangcazelayo

Isandi esihamba ngezinto eziqinileyo: umz. vala iindlebe zakho ngesandla unkqonkqoze engqinibeni.

Isandi esihamba ngolwelo: umzk unxibelelwano lomnenga. Uphando: Iqondo (eliphezulu, nelisezantsi) lesandi linxulumana njani kwizinga elikhawulezayo lokungcangcazela. 6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ekucaciseni imibuzo efuna ukuqwalaselwa yophando achaze nohlobo lolwazi oluza kufuneka ukuphendula imibuzo.

Cacisa umbuzo wogqaliselo ukuphanda ukuba amaqondo akhutshwa abe phezulu nasezantsi kangakanani.

Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo

6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela ze ashicelele imigqaliselo okanye impendulo.

Yenza iimvavanyo ezilula:

o Ngcangcazelisa ubude obahlukileyo berula ekwihlangothi letafile.

o Ngcangcazelisa into eqinileyo kunye nelastiki engaqinanga.o Ngcangcazelisa iglasi zewayini okanye ibhotile enamanz

amaninzi okanye amancinci. Shicelela imigqaliselo. Ngokwenza itheyibhile.

Page 11: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 7 -

6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- unxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo

Hlalutya inkcukacha.

Nxulumanisa imigqaliselo kwimibuzo yogqaliso ngokuthetha ngeziphumo: bhala umhlathi ukucacisa unxulumano phakathi kwezandi eziphezulu nezisezantsi ezingcangcazela ngaso izinto.

9

1-3

Iingcebiso zokubethelela okufundiweyo

o Imithombo yamandla; yenza ipowusta enezihloko, iilebhile kunye namanqaku ukubonisa umz. imithombo yamandla enokuhlaziywa kunye naleyo engenako ukuhlaziywa., imithombo yamandla agciniweyo kunye nashukumayo

o Izakhi zamandla: yenza ipowusta enezihloko, iilebhile,

kunye namanqaku ukubonisa imithombo yamandla ahlayiweyo nangahlaziywanga; imithombo yamandla angakasetyenziswa nawentshukumo.

o Ukutshintsha kwamandla: yenza ipowusta enezihloko,

iilebhile, kunye namanqaku eendlela ezahlukeneyo zamandla ukubonisa iindidi ezahlukeneyo zamandla entshukumo nagciniweyo.

o Iinguqu zamandla: qokelela oomashini kunye nezinto

ezizisa ukutshintsha kwamandla; Chaza ngotshintsho lwamandla olwenzekayo kumashini ngamnye.

o Ukhuseleko lwamandla: Yenza uphando ekhaya ukuze

ukwazi ukufumana indlela yokusetyenziswa kwamandla ngokukhuselekileyo nangokungakhuselekanga ekhayeni lakho. Bonisa ngokuzoba nangokubhala ingxelo ucebise ngophuculo lokhuseleko ekhaya.

o Iindlela zombane: Fumana iindlela zokuza kombane

kwizitishi zamandla usiya emakhayeni ethu, nokuthi uphinde ubuyela kwisitishi samandla. Cacisa oku ngokuzoba nangokubhala.

Iveki

9

10

UHLOLO OLUSESIKWENI UMSEBENZI 1

Iveki 10

Page 12: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 8 -

ISICWANGCISO SESIFUNDO SENZULULWAZI NGEZENDALO

IBANGA LESI-6

IKOTA 2: IMATHA KUNYE NEMATHIRIYELI

IVEKI Isiphumo sesifundo

UMGANGATHO WOKUHLOLA KUNYE NOKUFUNDISA OKUNGUNDOQO

TG

11

1-3

Hlaziya ngokufutshane:

o Iimathiriyeli neempawu zazo o Izinto/ ukutshintsha kwimixube o Inkqu-nto o Iimathiriyeli (Umahluko phakathi kwento kunye

neemathiriyeli)

Iveki 11

12

Isiphumo sesifundo 1 Uphando lwenzululwazi

Iimpawu zeemathiriyeli (Ukurusa, Ubutsalane, Uhanjiso lombane kunye neteyiphu yokugquma, ukuhanjiswa kobushushu nokugqunywa kobushushu, unyibiliko) Chaza la magama ngokufutshane:

o Ukurusa o Ubutsalane o Uhanjiso lombane neteyiphu yokugquma o Ukuhanjiswa kobushushu o Ukunyibilika o Imathiriyeli edityanisiweyo (Iimathiriyeli ezimbini

nangaphezulu ezidityanisiweyo okanye ezinyibilikiswe kunye)

6.1.1 Abafundi banceda ukucacisa imibuzo egqale kuphando nokucacisa ulwazi oluya kufuneka ukuphendula umbuzo.

Nikezela ngegalelo ngento eyaziwayo ngeempawu zentsimbi, ubuchule bokubumba/ amadongwe atshisiweyo kunye neplastiki (umz. ukurusa, ubutsalane, uhanjiso lombane iteyiphu yokugquma, uhanjiso lobushushu nokugqunywa kobushushu kunye nokunyibilika.

Cacisa imibuzo egqalileyo ukuphanda ezi mpawu.

Imizekelo yemibuzo: Zingarusa na iintsimbi amadongwe atshisiweyo

kunye neeplastiki xa unokuthi uzifakwe emanzini? Ngaba zonke iintsimbi ziyarusa? Ngaba iintsimbi, amadongwe atshisiweyo kunye

neeplastiki ziyatsaleka na kwizitsalane? Ngaba iintsimbi, amadongwe atshisiweyo kunye

neeplastiki zinako na ukuhambisa umbane okanye zinako.

Ngaba iintsimbi, amadongwe atshisiweyo kunye neeplastiki zinako na ukuhanbisa ubushushu okanye azinako.

Ngaba iintsimbi, amadongwe kunye neeplastiki zinganako na ukunyibilika emanzini okanye kwezinye izinyibilikisi

Iveki

12- 13

Page 13: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 9 -

Isiphumo sesifundo 2 Ulwakhiwo loLwazi

Abafundi bayachaza ukuba loluphi ulwazi olufunekayo phambi

kokuba uphando lube nokwenziwa. 6.1.2 Abafundi benza iimvamvanyo ezilula okanye amaphando baze barekhode imigqaliselo okanye iimpendulo.

Abafundi bavavanya iintsimbi, amadongwe atshisiweyo kunye neeplastiki bejonga ukurusa, ubutsalane, ukuhanjiswa kobushushu kunye nokugqunywa kobushushu, ukuhanjiswa kobushushu nkugqunywa kobushushu.

Barekhoda ulwazi kwitheyibhile bethelekisa iintsimbi,

amadongwe atshisiweyo kunye neeplastiki. 6.1.3 Abafundi banxulumanisa imigqaliselo kunye neempmendulo kwimibuzo egqalileyo.

Abafundi banika ingxelo (ngokubonisa nangokuthetha) ngento abayifundileyo kuphando kwanokuba ngaba iimibuzo yophando phenduliwe na.

6.2.2 Umfundi uhlela izinto neziphilayo ngeendlela ezimbini

Hlela iintsimbi, iseramikhi neplastiki ngokuhambelana nezi mpawu zingasentla.

14

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Izimo zezinto 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: ebuncinaneni, uchaza izimo ezahlula olunye udidi kolunye Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Amandla atsaliweyo o Amandla akhutshiweyo o Ukuba ngumphunga

Chaza iimo ezahlula into eqinileyo, ulwelo kunye negesi

kwenye/enye kwenye (umz. bhekisela kwizithuba phakathi kwamasuntswana, kumandla atshukamayo amasuntswana, amandla phakathi kwamasuntswana- sebenzisa umfuziselo wesuntswana lento).

Chaza into eyenzekayo xa izinto ziguqula imo nje ngoko

amandla etsaleka/ okanye efumaneka okanye ekhutshwa okanye elahlekile (isithuba esingaphezulu okanye esincinane phakathi kwezinto, intshukumo engaphezulu okanye encinane yezinto, intshukumo engaphezulu okanye encinane yezinto, amandla awomeleleyo okanye anobuthathaka phakathi kwezinto.

Iveki 14

Page 14: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 10 -

Isiphumo sesifundo 3 Inzululwazi, uluntu kunye nokusingqongileyo

6.3.1 Uza kuqonda iNZULULWAZI nobugcisa ngokwemeko yezendalo nolwazi emveli: Chaza ukufana kwiingxaki nakwizisombululo ngokunokwazo nakolunye uluntu kwixesha langoku, eladlulayo, nakwixesha elizayo.

Chaza zinjani iimo ezahlukileyo zezinto nebezisetyenziswa ukusombulula iingxaki (umz. I-enjini yomphunga yesithuthi, iphiko lamanzi lokupompa amanzi, umbane otsalwa emanzini umatshini womsinga wokwenza umbane)

15

Isiphumo sesifundo 1 Uphando lobunzululwazi

Imo yenguquguquko esigxina okanye eyexeshana. 6.1.1 Ucwangcisa uphando:Unceda ukucacisa imibuzo egqale kuphando nokucacisa ulwazi oluya kufuneka ukuphendula umbuzo Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Ukunyibilika/ Ukuqinisa o Uguquko olusisigxina o Uguquko olungesosigxina

Chaza umbuzo ogqalileyo wophando umz. Ngaba izinto

ziguquguquka kwizinto nakwimathiriyeli ezisisigxina okanye ezingesosigxina? (Ukutshisa kunye nokupholisa itshokoleti, iqanda, ijeli, ifetshu kunye neepani-keyiki njl njl)

Chaza (ngokwenza umzobo kunye nokubhala) ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo.

6.1.2 Wenza uphando aqokelele nenkcukacha- wenza imvamvanyo okanye uphando arekhode imigqaliselo okanye iimpendulo.

Uhlalutya inkcukacha aze axele iziphumo enze itheyibhile ukudwelisa izinto ezineenguquko ezisigxina nenguquko zethutyana.

Uchaza umahluko phakathi kwenguquko esisigxina kunye nenguquko yethutyana.

Iveki 15

16

Isiphumo sesifundo1 UPhando lwenzululwazi

Untlalutyiso (Ukubuyela kwetyuwa ekuqineni kumxube wamanzi anetyuwa. Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo

o Into o Ukujiya o Ukwenzeka komphunga o Isahlukaniso o Ukuqinisa o Ucoco-manzi o Untlalutyiso

6.1.1 Ucwangcisa uphando: Unceda ukucacisa imibuzo egqale kuphando nokucacisa ulwazi oluya kufuneka ukuphendula umbuzo.

Iveki 16

Page 15: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 11 -

Ucacisa umbuzo ogqalileyo ukuqala uphando ngontlalutyiso

lwezinto (umz. ityuwa emanzini) Umz. Siyibusela njani ityuwa kumanzini anetyuwa. Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo.

6.1.2 Wenza uphando aqokelele nenkcukacha- wenza imvamvanyo okanye uphando arekhode imigqaliselo okanye iimpendulo.

Hlola iindlela ezahlukileyo zokwahlula umxube (umz. umxube wetyuwa) Zama ukufincelela, ukuhluza, ukubilisa ukuze amanzi abe ngumphunga kunye nokuntlalutyisa ityuwa.

Rhekhoda (bhalaze uzobe) okubonileyo 6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- unxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo

Nxulumanisa imigqaliselo kwimibuzo egqalileyo ngokuthetha ngeziphumo

Nika ingxelo ngokubhala malunga ngeyona ndela yokuphinda ufumane into enyibilikayo kumxube.

17 -

18

Isifundo sesiphumo 1 Uphando lwenzululwazi

Amaqondo okubila ezinto ezahlukileyo ezilulwelo: Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Iqondo lokubila o Iqondo lokunyibilika o Ithemometha o Ii-yunithi zokulinganisa o iqondo lokubila (oc)

6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ekucaciseni imibuzo egqale kuphando achaze nohlobo lolwazi oluya kufuneka ukuphendula imibuzo.

Cacisa umbuzo ogqalileyo ukuqala uphando kumaqondo okubila elwelo ezahlukileyo. ( Umz. ikhokhakhola, ijusi yeorenji, ienejeyidi, amanzi aneswekile kunye namanzi anetyuwa njl njl)

Imizekelo yemibuzo

Kuthatha ixesha elingakanani ukuze ulwelo lufikelele kwiqondo lokubila? (linganisa ixesha)

Iulwelo olahlukileyo lunawo kusini na amaqondo

okubila awohlukileyo. (Linganisa iqondo lobushushu ngemizuzu nganye emihlanu yolwelo ngalunye ze wenza nothelekiso)

Lulwelo olwahlukileyo ngaba lubila kwiqondo

eliphezule okanye elisezantsi kunamanzi? (Linganisa iqondo lobushushu ngemizuzu nganye emihlanu yolwelo ngalunye kunye namanzi ukuze emva koko uzithelekise)

Iveki 17 - 18

Page 16: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 12 -

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi Isiphumo Sesifundo 3 INzuluwazi uluntu kunye nokusingqongileyo

Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo

ogqalileyo.

6.1.2 Wenza uphando aqokelele nenkcukacha- wenza imvamvanyo okanye uphando arekhode imigqaliselo okanye iimpendulo.

Tshisa ulwelo lo gama uthatha iqondo lobushushu ukuze wenze imigqaliselo ngemizuzu nganye emihlanu de ifike kwiqondo lobushushu.

Rekhoda imigqaliselo ngokwenza amanqaku uze urekhode iqondo lobushushu kwisithuba semizuzu emihlanu.

6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- unxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo.

Zoba iigrafu Nxululmanisa imigqaliselo kwimibuzo egqalileyo: Ingaba

iziphumo (zogqaliselo nezifundo zeqondo lobushushu) zikunika iimpendulo kumbuzo ogqalileyo? Xoxa ngento efundiweyo kuphando)

Inkqubela phambili yophando: Uphando ngamaqondo okunyibilika

Yila uphando ukufumana ngento eyenzekayo xa into eqinileyo inyibilika (umkhenkce, ijusi engumkhenkce, ikhokhakhola engumkhenkce, iayiskrimu, obhotolo, okanye imajarina, itshokoleti enyibilikileyo njl njl) yenza imigqaliselo, imilinganiselo yeqondo lobushushu ngamathuba athile uze uzobe iigrafu.

Bhala ingxelo enoku kulandelayo: Imibuzo egqalileyo Iziphumo (Imigqaliselo kunye nemilinganiselo) IIgrafu Umbuzo ogqalileyo Indlela Into efundiweyo ngamaqondo okunyibilika ezinto

ezahlukileyo.

6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: Kubuncinaneni, uchaza iimo ezahlula olunye udidi kolunye

Fumana ulwazi ngamaqondo okubila nawokunyibilika ezinto ezahlukileyo (umz. ityuwa, iswekile, ikopolo, igolide, ilothe,umkhenkce owomileyo (initrojeni) amanzi, imekyuri njl njl,)

6.3.3 Nakana ukutyekelela kwinzululwazi nobugcisa: Chaza ukuba iimveliso zobugcisa kunye neenkonzo zingenziwa njani ukuze zifikeleleke kwabo abasabekwe bucala.

Fumana, ingxelo unikezele ulwazi ngokumalunga nendlela ebanceda ngayo abantu ifriji. (Umz. zintoni ezinye zeengxaki (impilo, namaxabiso okutya njl njl.) izinto abahlangabezana nazo abantu xa bengenazo iifriji? Zeziphi ezinye iindlela abazisebenizisayo ukugcina ukutya kubanda?

Page 17: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 13 -

19

2-3

Iingcebiso zokubethelela okufundiweyo

Iimpawu: Fumana (bhala uchaze) ngendlela abakukhusela ngayo abantu ukurusa kwaye kutheni oko kubalulekile.

Iimo zeZinto: Izinto zokhuseleko xa usebenzisa igesi

yokupheka endlini. Bhala imithetho yokhuseleko

Utshintsho lwezinto ezisisigxina nezethutyana: Bonisa uxele ukuba kwenzeka njani ukutshintshwa kwezinto

ezisisigxina okanye ezethutyana kwizinto ezisetyenziswa kubomi bemihla ngemihla ngokutshisa okanye ngokubandisa.

Untlalutyiso: Khulisa iswekile okanye Iikristale zealuminiyum kwimixube eyaneleyo.

Amaqondo okubila: Uphando (Bhala wenze umzobo)

lubaluleke njani iqondo lokubila legolide kwishishini legolide.

Iveki 19

20

1

Uhlolo olusesikweni Umsebenzi 2

Iveki 20

21

2-3 Uhlolo olusesikweni Umsebenzi 3

Iveki 21

Page 18: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 14 -

ISICWANGCISO SOMSEBENZI SENZULULWAZI NGEZENDALO

IBANGA LESI-6

IKOTA 3: UBOMI KUNYE NOKUPHILA

IVEKI Isiphumo sesifundo

UMGANGATHO WOKUHLOLA KUNYE NOKUFUNDISA OKUNGUNDOQO

TG

21

1-3

Hlaziya ngokufutshane

o Iinkqubo zobomi o Iintlobo ngeentlobo zendalo, utshintsho kwindalo,

ukuqhubeka o Intsebenziswano kokusingqongileyo, ifotosinthesis o Inkqubo yendalo, Ikhaya lezilwanyana, nezityalo, izinto

eziphilileyo, ikhonkco lokutya.

Iveki 21

22

Isiphumo sesifundo 2

Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Isiphumo sesifundo 3 Inzululwaziuluntu kunye nokusingqongileyo

Amaqela okutya athi andise ukuphila okusempilweni. 6.2.2 Abafundi bohlula hlula ngokodidi izinto nezinto eziphilayo ngezinto ezimbini eziguquguqukayo Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Iphiramidi yokutya o Amaqela okutya o Izongezo o Iinkonzo: Iikliniki, iigadi/iintsimi zemifuno zasekuhlaleni.

Yahlula ukutya ngokweendidi- iiprotheni, isakha mzimba esinika amandla, amafutha, ii-oyile, ivithamini kunye neeminerali ngezinto ezimbini ezitshintshayo (umz. okusempilweni, nokungekho mpilweni)

6.2.3 Tolika ulwazi: Kubuncinane tolika ulwazi tolika ulwazi ngokusebenzisa iindlela ezizezinye kulwazi olunye

Tolika ulwazi kwiileyibhile ukulungiselela idayethi yomntwana enempilo.

6.3.3 Nakana ukutyekelela kwinzululwazi nobugcisa: Chaza ukuba iimveliso zobugcisa kunye neenkonzo zingenziwa njani ukuze zifikeleleke kwabo abasabekwe bucala

Khawucebise ukuba iimveliso zobugcisa zingenziwa njani ukuze zifikeleleke kubantu abanesifo seNtsholongwane kaGawulayo (umz. aba banikezela ngezipho)

Iveki 22

23

Isiphumo sesifundo 1 Uphando lwenzululwazi

Uphahla lomzimba 6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ekucaciseni imibuzo egqale kuphando achaze nohlobo lolwazi oluya kufuneka ukuphendula imibuzo.

Iveki 23

Page 19: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 15 -

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Izihlunu o Iintlobo zezihlunu o Imixokelelwano umz. umsipha o Uphahla langaphakathi (olwaziwa njenge-endo-skeleton) o Uphahla lwangaphandle (olwaziwa njenge-exo-skeleton) o Izilwanyana ezanyisayo

Cacisa ngombuzo ogqale kuphando ngamaphahla omzimba Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo

6.1.2 Wenza uphando aqokelele nenkcukacha- wenza imvavanyo okanye uphando arekhode imigqaliselo okanye iimpendulo.

Yenza uphando olulula ngamabala esikolo. Rekhoda imigqaliselo

6.1.3 Uhlalutya inkcukacha zolwazi aze achaze iziphumo- Unxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo.

Hlalutya inkcukacha zolwazi. Nxulumanisa imigqaliselo kwimibuzo egqalileyo ngokuchaza

ngeziphumo. 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: Kubuncinane, uchaza iimo ezahlula olunye udidi kolunye

Chaza imbonakalo ezahlukileyo zamaphahla omzimba kwizilwanyana kunye nezihlunu ezidala intshukumo ezithi zahlule udidi olunye kolunye.

6.2.3 Utolika ulwazi: Tolika ulwazi ngokokufutshane usebenzisa iintlobo ezizezinye zolwazi olunye.

Tolika imizobo yamaphahla amabini omzimba kunye nezihlunu ngokuthi uchaze izinto ezahluke ngazo

24 Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Ifotosintesisi Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Ukuxhomekeka kumandla elanga o Intsebenziswano kokusiNgqongileyo o Indawo yokuhlala o Ukusinda/ukuphila o Ukuba zintlobo ngeentlobo

6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: Kubuncinaneni, uchaza iimo ezahlula ngokuqaqambileyo olunye udidi kolunye

Chaza amanqanaba efotosintesisi kumaxesha osuku awohlukileyo (umz. ukukhutshwa kwe ooksijini ngamandla angaphezulu elitha lelanga)

Iveki 24

Page 20: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 16 -

Ukutshintsha kwezityalo 6.2.2 Yahlula ulwazi: ukwahlula izinto neziphilayo ngeyantlukwano ezimbini

Yahlula ngokwendidi izimo zesityalo esitsha nesingunozala ngeyantlukwano ezibini (Izinto ezifana ngazo nezahluke ngazo)

25-26

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lubunzululwazi

Isixokelelwano sendalo 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: Kubuncinane, uchaza iimo ezahlula olunye udidi kolunye Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Ukuchuma o Iinkqubo zendalo o Izinto o Gcina o Ukwanda/Ukukhula o Ukuzinza o Ukuxhomekeka kumandla elitha lelanga o Unxibelelwano kokusiNgqongileyo o Indawo yokuhlala o Ukusinda/ukuphlia o Ukuba zintlobo ngeentlobo

Chaza indlela ezixhomekeke ngayo izityalo kunye

nezilwanyana kwizinto ezingaphiliyo (umz. amanzi, umhlaba, izityalo ezifileyo nakwezinye izilwanyana)

Thelekisa uhlobo olunye lwesilwanyana okanye lwesityalo

kunye nolunye uhlobo (umz. ezihlala emhlabeni kunye nezasemanzini)

6.2.3 Utolika ulwazi: Kubuncinane tolika ulwazi ngokokufutshane usebenzisa iintlobo ezichaseneyo zolwazi olufanayo

Fumana ulwazi ngeendawo ezisingqongileyo ezahlukileyo ezizinzileyo okanye ezingenakukumeleka (umz. tolika iimifanekiso) Chaza imbonakalo zazo

Iveki 25 - 26

27

Isiphumo sesifundo2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Indawo yokuhlala Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Indawo yokuhlala o Ipateni zentlalo: ukuhlala wedwa, ngababini,

ngokwamaqela, ngokwemihlambi, ngokwamaqela, ngokweekoloni

o Iintlobo 6.2.3 Utolika ulwazi: Kubuncinane tolika ulwazi ngokokufutshane usebenzisa iintlobo ezichaseneyo zolwazi olufana

Iveki 27

Page 21: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 17 -

Thelekisa iyantlukwano nokufana kweentlobo ezimbini

zezilwanyana ubhekisele kwipatheni zazo zokuhlala. (umz. ukuhlala ngokwamaqela)

28

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lwenzululwazi Okuqulathwe kunye namandla kunye nenguqu

Ityathanga lokutya 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: Kubuncinane, uchaza iimo ezahlula olunye udidi kolunye Chaza la magama gokufutshane:

o Unxibelelwano o Izivelisi (zityalo) o Abasebenzisi abaphambili bezinto (Izilwanyana ezitya

utyani) o Abasebenzisi abangenabo abaphambili (izidla-nyama

nezidla konke) o Abasebenzisi abakwibanga eliphezulu (abuntu) o Ezibolileyo

Chaza iimo (umz. iindlela zonxibelelwano) yezityalo kunye

nezilwanyana kwinkqubo yendalo ngokujolise kudluliso lwamandla.

6.2.2 Abafundi bohlula hlula ngokodidi izinto nezinto eziphilayo ngezinto ezimbini eziguquguqukayo

Yahlula izilwanyana ngokodidi kwikhonkco lokutya ngokutshintsha kabini (abasebenzisi abaphambili nabakwinqanaba elingaphantsi.

6.2.3 Utolika ulwazi: Kubuncinane tolika ulwazi ngokokufutshane usebenzisa iintlobo ezichaseneyo zolwazi olufana

Guqula ityathanga lokutya kube ngmatyathanga okutya amaninizi, uze uphinde ukuguqule kube yiphiramidi yokutya kwisixokelelwano sendalo.

Iveki 28

29

Isiphumo sesifundo 1 Uphando lwenzululwazi

Phanda ngetyathanga lokutya kwibala lesikolo sakho 6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ekucaciseni imibuzo egqale kuphando achaze nohlobo lolwazi oluya kufuneka ukuphendula umbuzo

Cacisa umbuzo ogqalileyo ukuze uqale uphando ngekhonkco lokutya kumabala esikolo

Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo. 6.1.2 Wenza uphando aqokelele nenkcukacha- wenza imvavanyo okanye uphando arekhode imigqaliselo okanye iimpendulo

Yenza iimvamvanyo ezilula Rekhoda imigqaliselo

Iveki 29

Page 22: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 18 -

6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- unxulumanisi imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo

Hlalutya inkcukacha. Nxulumanisa imigqaliselo kumbuzo ogqalileyo.

30

1-3 Iingcebiso zokubethelela okufundiweyo:

o Amaqela okutya: “Bonisa uze usixelele” malunga nokutya okuvela kwiresiphi uze ucacise ngamaqela okutya asetyenziswe kwiresiphi

o Uphahla lomzimba: Yenza ingoma erephayo malunga namathambo kuphahla lomzimba lomntu

o Ifototosinthesisi: Zoba uze ulebhelishe umzobo ukubonisa ifotosintesisi. Bhala ukucacisa indlela isinceda ngayo ifotosintesisi.

o Isixokelelo sendalo: Zoba uze ubhale malunga ngenkqubo yendalo ebummelwaneni bakho. Bonisa ikhonkco lokutya kunye neendawo zokuhlala ezahlukileyo kwinkqubo yendalo.

UHLOLO OLUSESIKWENI UMSEBENZI 4

Iveki 30

Page 23: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 19 -

ISICWANGCISO SESIFUNDO SENZULULWAZI NGEZENDALO

IBANGA LESI-6

IKOTA 4: IPLANETHI ENGUMHLABA NAGAPHAYA

IVEKI Isiphumo sesifundo

UMGANGATHO WOKUHLOLA KUNYE NOKUFUNDISA OKUNGUNDOQO

TG

31

1-3

UHLOLO OLUSESIKWENI UMSEBENZI 5

Iveki 31

32 Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lwenzululwazi

Hlaziya ngokufutshane:

o Ubusuku kunye nemini o INyanga o Izulu nobume bezulu o Amaxesha onyaka: Ihlobo, Ukwindla, Ubusika, Intlakohlaza o Iigesi: Umphunga wamanzi, iNitrojini, ioksijini/umongo-

moya, Umoya ongcolileyo o Ukushiyeka kwamasuntswana amatye o Iimeko zamanzi: aqinileyo, alulwelo, ayigesi o Umjikelo wamanzi o Iigesi zendlu yokukhulisela izityalo kunye nokusebenza

kwazo kwiqondo lobushushu lwe -atmosfera. o Ubushushu belizwe jikelele nokusebenza kwabo

kwimozulu o Ukuphila okumelekayo (ukufumana amanzi, umhlaba,

amandla kunye nomoya)

Iveki 32

33

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lwenzululwazi

Iinkwenkwezi 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: Kubuncinane, uchaza iimo ezahlula olunye udidi kolunye

Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo: o Inqumba yeenkwenkwezi o Ilanga nezijikelezi zalo o Ilanga o Indawo enxulumanayo yeLanga, INyanga, uMhlaba, kunye

neenkwenkwezi njl njl. o Unxulumano lwentshukumo yelanga, INyanga, UMhlaba,

kunye neenkwenkwezi njl njl o Ipatheni zenkwenkwezi kwisinkwenkwezi o Iplanethi o Iinkwenkwezi

Chaza iimpawu zenkwenkwezi (umz. Ilanga lethu likhupha imitha yokukhanya; ukuzala, ubomi kunye nokufa kweenkwenkwezi njl njl)

Chaza izimo zeepateni zeenkwenkwezi ezahlukileyo (umz. iSinkwenkwezi seSouthern Cross , iSinkwenkwezi seScorpio njl njl)

Iveki 33

Page 24: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 20 -

Chaza izimo (iindawo kwisibhakabhaka kunye neentshukumo

yeepateni yenkwenkwezi (isinkwenkwezi) kumaxesha ahlukileyo asebusuku kunye nendlela ezinxulumana ngazo kwezinye (umz. iinkwenkwezi zihlala kwindawo enye, uMhlaba uyajikeleza ngoko ke, iipateni zeenkwenkwezi ezahlukileyo ziyabonakala.

34 Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi

Amatye/Amawa 6.2.1 Umfundi, ebuncinaneni, uchaza izimo ezahlula udidi olunye lwento kwenye into.

Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Amatye avela kwintabamlilo. o Amatye enziwe ngentlenga o Amatye aguquka-imilo o Ujikelezo lwamatye

Chaza (Zoba uze ubhale amanqaku) ngomjikelo welitye. Chaza imvelaphi (indlela enziwe ngayo kuqweqwe lomhlaba)

yamatye kwintabamlilo, amatye enziwe ngentlenga, kunye namatye aguquka-imilo.

6.2.1 Ebuncinaneni, uchaza izimo ezahlula udidi olunye lwento kwenye into.

Chaza uze wahlule (xela ngokwahlukeneyo) ukuba udidi olunye lwamatye lohluke njani kolunye (umz. oluntabamlilo (ilitye elilula elidadayo elifana nemfunxa kunye nenyengane njl njl), ilitye elenziwe nentlenga (ilitye lentlabathi, elitye elinkumnkum. Ilitye lekalika, ilahle njl njl) amatye aguquguquka imilo (isileyiti kunye nelitye eligudisiweyo njl njl)

6.2.2 Yahlula hlula ulwazi ngokwendidi: yohlula hlula ngokwendidi izinto kunye nezinto eziphilayo ngeendlela ezimbini

Yahlula amatye abe zindidi, ngokwamatye antabamlilo, amatye enziwe ngentlenga, kunye namatye namatye aguquka imilo.

Chaza ubuncinane, izimo ezimbini zodidi ngalunye lohlobo

lwelitye 6.2.3 Umfundi, ebuncinaneni, utolika ulwazi ngokuthi asebenzise iindlela ezizezinye zolwazi olufanayo.

Phanda (funda) ukufumana ulwazi oluphambili malunga namatye uze wakhe ugqibezele itheyibhile yokuthelekisa.

Iveki 34

Page 25: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 21 -

35 Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lobunzululwazi Isiphumo sesifundo 3 Inzululwazi, uluntu kunye nokusingqongileyo

Umhlaba 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: kubuncinaneni, uchaza iimo ezahlula olunye udidi kolunye Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Amatye aqhelekileyo o Amasuntswana omhlaba (Udongwe, intlenga yomhlaba,

kunye nentlabathi o Ubungakanani besuntswana lodongwe intlenga yomhlaba

kunye nentlabathi o Imathiriyeli yemvelo ebolileyo o Intsholongwane o Ubume bento – uburhabaxa okanye ukuguda o Ubunzima o Ukugcina amanzi o Ukuxhasa ukwanda/ukukhula o Unikezelo lokutya

Yahlula phakathi kweendidi zomhlaba (umz. umhlaba

ovunduvundu, umhlaba obuntlabathi kunye nomhlaba wodongwe)

Chaza iimpawu zeesampulu zomhlaba. 6.2.3 Utolika ulwazi: Tolika ulwazi ngokokufutshane usebenzisa iintlobo ezichaseneyo zolwazi olufana.

Yenza umzobo onelebhile kunye namanqaku ukubonisa indlela ekwenzeka ngayo umhlaba ngeenkqubo zendalo.

6.3.3 Ukubona ukuthambekela kwinzululwazi netekhnoloji: cebisa indlela iimveliso zetekhnoloji kunye neekonzo ezinakho ukunikezela ilungelo kwabo babengabandakanywa

Cebisa ngeendlela (yenza uphando uze ubhale) iimveliso zobugcisa zingawuphucula njani umgangathowomhlaba ongachumiyo khon’ukuze ukwazi ukukhulisa izilimo.

Iveki 35

36

Isiphumo sesifundo 1 Uphando lobunzululwazi

Iimpawu zomhlaba

6.1.1 Wenza isicwangiso sophando: unceda ekucaciseni imibuzo egqale kuphando achaze nohlobo lolwazi oluya kufuneka ukuphendula.

Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o Umhlaba o uburhabaxa o Ubungakanani o Umhlaba ochumisayo o Ukutsalwa kobushushu o Ukukhupha imitha yobushushu

Iveki 36

Page 26: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 22 -

o Iiyunithi zokulinganisela iqondo lobushushu, ubunzima,

ubungakanani kunye umthamo. o Ukuzinza komhlaba

Cacisa umbuzo ogqalileyo ukuqala uphando ngeempawu

zomhlaba Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo.

Iimizekelo yemiBuzo:

Yintoni ulwalamano lwentlabathi, udongwe, intlenga yomhlaba kunye nombolo kwimihlaba eyahlukileyo?

Iimihlaba eyahlukileyo igcina amanzi angakanani? Imihlaba eyahlukileyo itsala ize ikhuphe ubushushu

obungakanani? Ngaba imihlaba eyahlukileyo iyakwazi ukugcina

ubunzina obufanayo? Buxhomekeke entweni ubunzima bayo?

Nguwuphi umxube ongowona ungcono womhlaba wokukhulisa izityalo?

6.1.2 Wenza uphando aqokelele nenkcukacha- wenza imvavanyo okanye uphando arekhode imigqaliselo okanye iimpendulo.

Yenza uphando ngokulungisa izixhobo nokulinganisa iinkangeleko zeempawu zomhlaba.

Rekhoda imigqaliselo kuxhwebhu lokurekhoda. 6.1.3 Uhlalutya inkcukacha aze achaze iziphumo- unxulumanisa imigqaliselo kunye neempendulo kwimibuzo egqalileyo.

Hlalutya inkcukacha (zoba igrafu ukuba ubona kufanelekile). Nxulumanisa imigqaliselo kwimibuzo egqalileyo ngokuchaza

iziphumo (uze ubhala isiphelo/ okanye uluvo lwakho)

37

Isiphumo sesifundo 2 Ukwakha ulwazi lwenzululwazi

IiFosili 6.2.1 Ukhumbula ulwazi olunentsingiselo: kubuncinaneni, uchaza iimo ezahlula olunye udidi kolunye

Chaza ngokufutshane ezi ngqiqo:

o IiFosili o Izilwanyana ezikhuselweyo kunye neentsalela zezityalo o Ilitye o Ukwenzeka kwefosili o Iintlekele zendalo o Ukushicilela izinto ezaziphila mandulo zaza zaba lilitye o IFosilikhasti o Ilitye elenziwe ngentlenga o Istrata selitye esenziwe ngentlenga o Izibaso zendalo ezizifosili

Iveki 37

Page 27: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 23 -

Isiphumo sesifundo 3 INzululwazi Uluntu kunye nokusiNgqongileyo

Chaza izimo ezahlula udidi olunye lwefosili (emifanekisweni

okanye iifosili zenene) kolunye udidi lweefosili (umz. izityalo, kumaqokobhe, nakwizilwanyana njl njl)

6.2.3 Utolika ulwazi: Tolika ulwazi ngokokufutshane usebenzisa iintlobo ezichaseneyo zolwazi olufanayo

Funda uze uphande ukuba zazibunjwe njani iifosili. Qulunqa amanqaku akho.

Yenza umzobo wefosili uze ufake neelebhile ukucacisa

umzobo. 6.3.1 Uza kuqonda iNZULULWAZI nobugcisa ngokwemeko yezendalo nolwazi lwemveli: Chaza ukufana kwiingxaki nakwizisombululo ngokunokwazo nakolunye uluntu kwixesha langoku, elamandulo, nakwixesha elizayo.

Chaza ukufana kwiingxaki ukusuka kwixesha lakudala, kwela ngoku nexesha elisezayo elibubungqina kwifosili (ukulungisa ngezityalo kunye nezilwanyana okanye ukufa ngenxa yemeko ekhoyo.okanye ukutshintsha kokusingqongileyo.

38

1-3 Amafutha avela kwifosili Chaza ngokufutshane ezi ngiqo:

o Ukulondolozwa o Iintsalela zezityalo kunye nezilwanyana o Amafutha avela endalweni o Ilahle eliqinileyo o Ioyile elulwelo o Igesi- igesi yefosili

6.2.3 Tolika ulwazi ngokusebenzisa olunye uhlobo lolwazi olufanayo

Yenza umzobo obonisa imvelaphi yamafutha endalo 6.3.2 Ukuqonda ifuthe lenzululwazi kunye nobugcisa; cebisa iindlela zokuphuhlisa iinkqubo zobugcisa ukunciphisa izinto ezinempembelelo engalunganga kokusingqongileyo

Cebisa ( ngophando uze ubhale) malunga nendlela zokuphucula iinkqubo zobugcisa ukunciphisa impembelelo engalunganga yamafutha efosili kokusingqongileyo (indlela zokonga umbane kunye namafutha)

Cebisa ngeempembelelo ezingalunganga ezinokwenzeka

kubushushu bomhlaba jikelele (ngenxa yokusebenzisa amafutha efosili) kwimozulu yoMzantsi Afrika. Cacisa (zoba uze ubhala) ukuba oku kungaluhlisa okanye kulunyuse njani ukhukuliseko lomhlaba.

Iveki 38

Page 28: ISigaba esiPhakathi IiShedyuli zoMsebenzi€¦ · Chaza ulwazi olufunekayo ukuphendula umbuzo ogqalileyo 6.1.2 Wenza uphando ukuqokelele ulwazi: Wenza uvavanyo olulula okanye ukhangela

- 24 -

39

1-3 Iingcebiso zokuyondelelanisa

o Isinkwenkwezi: Phanda ngamabali ezinkwenkwezi kwezinye iinkcubeko uze unike ingxelo ngokubalisa ibali

o Amatye: Phanda, ubhale uze uzobe ngokubonisa iindlela

ezisetyenziswa ngayo iintlobo zamatye ahlukileyo kunye namatye exabiso ekwakheni, izihombiso ezinamatye anqabileyo, imifanekiso eqingqiweyo, amatye engcwaba.

o Imihlaba: Phanda, ubhale unikezele ulwazi lweendlela

ezahlukileyo zokulima kwimihlaba eyahlukileyo (umz. irayisi esakhulayo kwirayisi enexolo.

o Iifosili: Fumana, uzobe uze ubhale ngezityalo kunye

nezilwanyana zefosili eMzantsi Afrika (umz. Iifosili zaseKaroo)

o Ukutshabalala: Fumana, uzobe ze ubhale malunga

ngezityalo nezilwanyana ezathi zatshabalala okanye zinganakho ukutshabalala ziphele (umz. Isilwanyana esibuqwarhashe).

Iveki 39

40

1-3

UMSEBENZI WOHLOLO OLUSESIKWENI 6

Iveki 40