Salmonelosis porcinaUn problema de sanidad animal
y salud pública
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
¿Por qué es importante la salmonelosis porcina?
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
1. Sanidad Animal
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
2. Repercusión en la Salud Pública (Seguridad Alimentaria)
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
3. Barreras comerciales
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
La instauración de planes de control de la salmonelosis en algunos de los principales países productores de porcino augura una demanda de animales libres de Salmonella para la exportación a esos mercados
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
4. Demandas sociales
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
El MAPA espera las correcciones de Bruselas al borrador del Real Decreto de producción ecológica
Los países velarán por la seguridad de los alimentos
Se promoverán los mecanismos de detección y notificación de microorganismos causantes de zoonosis
Libro Blanco de los Alimentos, UE 2000
La salmonelosis como enfermedad animal
Generalidades Salmonella
• Descubiertas por Daniel E. Salmon (1885) • Género perteneciente a la familia Enterobacteriaceae• Cocobacilos gram negativos, anaerobios facultativos• Diversidad de criterios referente a la nomenclatura
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
• 1 especie: Salmonella enterica• 6 subespecies: arizonae, diarizonae, enterica, houtenae, indica, salamae• 1 serotipo con rango de especie: Salmonella typhi
Nomenclatura más común:
Ej. Salmonella enterica subsp. enterica ser. Typhimurium
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Serotipos:
• Los serotipos (serovar) son clasificaciones basadas en las características antigenicas
• Se conocen 2213 serotipos distintos de los que al menos 200 se aislan en personas infectadas
• Algunos serotipos (Typhimurium, Enteritidis, etc.) pueden clasificarse en grupos de cepas (fagotipos) mediante el uso de bacteriófagos
•Los cerdos pueden infectarse por cualquier serotipode Salmonella
•Sin embargo existen dos serotipos más adaptados:S. Choleraesuis y S. Typhisuis ------> Septicemias
•S. Typhimurium y S. Derby son causas frecuentes dediarrea y ocasionalmente de septicemia
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Salmonelosis en cerdos:
• Los animales portadores asintomáticos son los principales reservorios de la infección
Ingestión Cuadro agudo autolimitante
Estado de portadorDosis infectiva baja
Eliminación en heces Acantonamiento
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
• Las diarreas por Salmonella aparecen principalmentedurante el engorde
Se caracterizan por:- Diarrrea intensa, con o sin sangre- Mal estado corporal- Fiebre elevada (hasta 42°C)- Ocasionalmente cianosis de orejas y muerte súbita - Frecuentemente refractarias a tratamientos pero autolimitadas
Cuadro clínico:
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Lesiones:
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
- Colitis/Tiflocolitis- Linfoadenopatía (linfonodos mesentéricos)- Estrictura rectal- Esplenomegalia- Ocasionalmente hemorragias diseminadas (septicemia)
Consecuencias:
• Directas- Mortalidad- Incremento gastos medicación- Retraso días a matadero
• Indirectas- Existencia de portadores- Contaminación de canales
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Salmonella en brotes de enfermedad
• Tras la prohibición del carbadox se observó un aumento de la patología entérica incluyendo Salmonella
• En la actualidad, parece ser menos frecuente
• Desde 1998 a 2000, 155 aislamientos en cerdos
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Serotipos aislados:
• Typhimurium 36,1%• 4,5,12:i:- 15,5%• Anatum 12,3%• Tilburg 7,7%• Virchow 4,5%• Choleraesuis 3,9%• Otros 20%
Resistencia antimicrobianos:
• Tetraciclinas 84%• Sulfamidas 81%• Ampicilina/Amoxicilina 75%• Cloranfenicol 57%• Nitrofurantoína 53%• Cloranfenicol 45%• Neomicina 21% •Amoxicilina+clavulánico 25%• Enrofloxacina 4% R + 13% I• Apramicina 18%• Gentamicina 24%• Ceftiofur 4% (intermedio)• Colistina 0,6%
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
1998-2000
Fagotipos:
• DT104 y U302 sonlos predominantes
Los distintos aislados de un mismo serotipo y fagotipopueden analizarse mediante técnicas de biología molecular (electroforesis en campo pulsado (PFGE),Plamidotipado, ERIC-PCR, etc.) para determinar si tienen el mismo origen
PFGE PlasmidotipadoIV Jornadas de Porcino UAB
Junio 2001
En los aislados porcinos de Salmonella TyphimuriumDT104 y U302 así como en Salmonella 4,5,12:i:-,aunque existe diversidad genética, se observan Grupos de cepas estrechamente relacionadas, lo que sugiere un origen común
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Perfiles de resistencia:
AmpicilinaCloranfenicolEstreptomicinaSulfamidaTetraciclinaTrimetoprim
39/155 cepas (25%) simultáneamente resistentes a todos estos compuestos
15/155 (10%) Resistentes además a aminoglicósidos o quinolonas
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Métodos de diagnóstico:
• Aislamiento microbiológicoEspecífico, laborioso, permite serotipar y fagotipar
• SerologíaSensible, fácil, poco específico
• PCRSensible, caro, no permite serotipar
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Margareta Winberg, ministre suédoisede l'agriculture: "Arrêtons deproduire de la viande pour la détruire"Si vous comparez l'ESB à lasalmonellose, vous constatez que laseconde tue plus de 2000 personnes paran en Allemagne, alors que l'ESB a fait environ 90 morts depuis dix ans dans toute l'Europe!
Le Monde, 17/02/01
La salmonelosis como un problema de salud pública
Fuente: Centro Nacional de Epidemiología, 2000.IV Jornadas de Porcino UAB
Junio 2001
• Las salmonelosis están entre las toxoinfecciones alimentarias más frecuentes
Serotipos más frecuentemente aislados en humanos(Total España, 1999)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Enteritidis Typhimurium Hadar Monofásica Grumpensis Brandenburg
Fuente: Usera et al. 2000. BES, 8: 45-54
Tota
l Esp
a ña,
199
9
¿Origen porcino?
Se considera que alrededor de un 5-10% de losCasos de salmonelosis humana pueden trazarsehacia productos de origen porcino
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Ej. Cataluña (1999) : 93 brotes epidémicos 1325 casos (22 casos/100.000 h)105 hospitalizados (7,9%)1 defunción
Brucella: 140 casos (2,3 x10-5 h)Legionella: 32 casos (0,5 x10-5 h)
13 hospitalizados2 defunciones
Origen de las cepas involucradas en casos humanos(Cataluña, 1999)
47/93 brotes Aves, huevos y ovoproductos6/93 brotes Productos de repostería3/93 brotes Carne de cerdo y embutidos2/93 brotes Otras carnes36/93 brotes Sin identificar
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Multirresistencia a los antibióticos
• Desde los inicios de los 90 se ha observado la apariciónde cepas de Salmonella con perfiles de multirresistencia
• Frecuentemente pertenecen al serotipo Tyhimurium, fagotipos DT104 y U302 con resistencia > 5 antibióticos
• 1997: Cepas con sensibilidad disminuída a quinolonas Se ha sugerido el uso de enrofloxacina en animales como origen
• 2001 se han descrito cepas de origen bovinocon resistencia a la ceftriaxona. Se ha sugerido el uso de ceftiofur como origen
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
• En 1998, en Dinamarca se produjo un brote de salmonelosis por S. Typhimurium DT104.La cepa involucrada era resistente al ácidonalidíxico y tenía una sensibilidad disminuída alas fluoroquinolonas .
• En el brote enfermaron 25 personas de las que 11tuvieron que ser hospitalizadas y 2 murieron
• La causa fue carne de cerdo contaminada con una cepa DT104 que se halló en la granja de origen de los animales
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Datos preliminares en matadero
Zona de muestreo: CataluñaÉpoca del estudio: 1999Nº granjas muestreadas: 8Nº muestras granja: 40 (20 canales + 20 heces)Técnica de muestreo: Análisis bacteriológicoNº muestras analizadas: 320Nº de granjas positivas: 3Nº de positivos/granja: 1-3 Serotipos aislados: 2 (Typhimurium DT104 y U302)Serotipos/granja: 1 IV Jornadas de Porcino UAB
Junio 2001
Zona de muestreo: CataluñaÉpoca del estudio: 2000-2001Nº granjas muestreadas: 42Nº muestras granja: 40 (20 hembras + 20 cebo)Técnica de muestreo: Análisis bacteriológicoNº muestras analizadas: 1.700Nº de granjas positivas: 16 (38,1%)Nº de positivos/granja: 1-7 (equivalente a 1%-33%)Serotipos aislados: 13 (36 cepas)Serotipos/granja: Hasta 3
Encuesta de portadores en granjas porcinas
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Serotipos aislados:
• Typhimurium• 4,5,12:i:-• Derby• Virchow• Anatum• Ohio• Tilburg• Bovismorbificans• Kapemba• Infantis
Resistencia antimicrobianos:
• Tetraciclinas 90%• Estreptomicina 80%• Sulfamidas 70%• Nitrofurantoína 55%• Cloranfenicol 45%• Neomicina 15%• Enrofloxacina 10% (intermedio)• Apramicina 10%• Gentamicina 10%• Amoxicilina+clavulánico 10%• Ceftiofur 14% (intermedio)• Colistina 0%
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Métodos de control
Prevención de la entrada de la infección en la granja
• Control microbiológico de piensos• Entrada de animales libres de infección• Desratización• Limpieza periódica de las fosas de purines• Control de portadores humanos
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Prevención de la diseminación de la infección
• Sistemas de flujo unidireccional• Prevención de la colonización
Probióticos (Lactobacillus spp)Cuarentena/Adaptación (minimizan estrés)Ácidos orgánicos (propiónico)Bacteriófagos
• Tratamientos preventivos Resistencias
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Prevención de la contaminación de canales
• Sistemas de eviscerado seguros• Higiene de la manipulación de canales
Buenas prácticas de manipulaciónHigiene personal
• Tratamientos con acidificantes (ácido láctico)
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
Agradecimientos
- Ministerio de Ciencia y Tecnología: Financiación Proyecto AGF99/1234
- Generalitat de Catalunya: Departament d’Agricultura Ramaderia i PescaDepartament de Sanitat i Seguretat Social
ASSAPORC
y a todos los compañeros clínicos de porcino y de otros laboratorios sin los cuales investigar en patología porcina no serían posible
IV Jornadas de Porcino UABJunio 2001
En los estudios sobre salmonelosis porcina en Españahan participado:
Jordi Casal 1,2 Margarita Martín 1,2
Laila Darwich 1 Enric Mateu 1,2
Eugenia de la Torre 1 William Mejía 1Iván Díaz 1 Quim Segalés 1,2
Mariano Domingo 1,2 Mercè Soler 1,2
Nieves Frías 3 Elvira Torre 1Oriol Gallo 1 Montse Tello 1,2
Fran García Peña 3 Denice Zapata 1
1. Departament de Sanitat i Anatomia Animals-UAB2. Centre de Recerca en Sanitat Animal (CReSA)-UAB3. Centro Nacional de Referencia para Salmonelosis-MAPA
Centre de Recerca en Sanitat Animal (CReSA)IV Jornadas de Porcino UAB
Junio 2001
Departament de Sanitat i d’Anatomia Animals