● Os determinantes acompañan o nome para

actualizalo ou precisar o seu significado.

● ARTIGO: sempre actúa como DET da fr. nom.

● PRONOME: poden actuar como DET ou como N. da

fr. nom.● Demostrativos

● Posesivos

● Identificadores

● Cuantificadores

● Relativos, interrogativos, exclamativos

Palabra variable que funciona DET na fr. nominal.

Actualiza ou identifica os substantivos

● ARTIGO DETERMINADO: presenta un substantivo como

coñecido. Tipos de presentación:

– Presenta o substantivo como algo concreto: Regaleille

o xersei vermello.

– Presenta o substantivo como algo coñecido:

Presentoume unha compañeira súa. A compañeira é

de Betanzos.

– Presenta o substantivo como o conxunto de individuos

dunha especie: O león é o rei da selva.

As fiestras da casaOs parafusos

● Expresan familiaridade cos nomes de persoa. O Manuel

estuda en Santiago.

● Nomes dos ríos e mares. Por Padrón pasa o Sar.

● Algúns topónimos. É da Pobra do Caramiñal.

● Cos posesivos. Fun á vosa casa onte.

● En locucións adverbiais: ao chou, ao pé, á parte, á beira,

ás escuras, ao carón de...

Está ao pé da árbore.

O(S) A(S)

A Ao(s) Á(s)

DE Do(s) Da(s)

CON Co(s) Coa(s)

EN No(s) Na(s)

POR Polo(s) Pola(s)

U U-lo(s) U-la(s)

CA Có(s) / Ca o(s) Cá(s) / Ca a(s)

Con “por” e “u” é obrigado o emprego da 2ª forma do artig: E a nena, u-la?

CA non contrae obrigatoriamente. Existen as dúas posibilidades: É máis listo o can ca o / có gato. Porén a pronuncia do masculino é sempre /kɔ/ /ka/.

Lembra: só contrae coa preposición se esta rexe o artigo. De os pais o saberen, non o consenten.É obrigatorio contraer co artigo dos topónimos: É do Carballiño. Deputación da Coruña.

A segunda forma do artigo só é de uso obrigatorio na escrita con “por” e “u”.

Porén, é obrigatoria o seu uso na lingua oral:

◦ /’bou to’malo ‘leite/

◦ /en’trambolos dous/

◦ /’ban ben’dela kasa/

● O ARTIGO INDETERMINADO

● Presenta o substantivo como descoñecido: Andaba un can

solto pola rúa.

● CONTRACCIÓNS:

UN(S) UNHA(S)

DE Dun(s) Dunha(s)

CON Cun(s) Cunha(s)

EN Nun(s) Nunha(s)

● En xeral, son palabras variables en xénero e número que

poden funcionar como DET na fr. nom.(ese can), como N

(Traboume ese), ou como MOD (o can ese).

● Poden expresar distintas nocións: persoa, referencia

espacial ou temporal, posesión ou pertenza...

● Localizan no espazo tomando como referencia o falante

(Este caderno é meu). Tamén poden situar no tempo

(Naqueles anos eu era moi pequena).

● Oposición segundo o grao de proximidade:

proximidade: este, esta, isto

intermedio: ese, esa, iso

afastamento: aquel, aquela, aquilo

ESTE(S) / ESTA(S) / ISTO

ESE(S) / ESA(S) / ISO

AQUEL(ES) / AQUELA (S)/ AQUILO

EN Neste(s)Nesta(s)Nisto

Nese(s)Nesa(s)Niso

Naquel(es)Naquela(s)Naquilo

DE Deste(s)Desta(s)Diso

Dese(s)Desa(s)Diso

Daquel(es)Daquela(s)Daquilo

OUTRO(S)OUTRA(S)

Estoutro(s)Estoutra(s)

Esoutro(s)Esoutra(s)

Aqueloutro(s)Aqueloutra(s)

Estas formas, á súa vez, tamén contraen

con “en” e “de”: Prefiro daqueloutros.

● Valor deítico: sitúa no espazo ou no tempo. Esta maceira é moi

produtiva.

● Valores afectivos ou irónicos (Este rapaz...), pexorativos (Quen é o

tipo ese?) ou intensificadores (Que anos aqueles! Que rapaces estes!)

● Aquel e aquela poden empregarse como substantivos sen significado

concreto: Merquei un aquel moi bonito. Créase o verbo aquelar:

Aquélasme a cafeteira?

● Daquela pode ser un adverbio temporal: Daquela non había móbiles.

● Daquela pode ser unhaconxunción consecutiva “entón”:Chove? Daquela non vou.

● Nisto, niso con valor temporal“nese preciso momento”. Iamossaír e niso chegaron os veciños.

● Valor eufemístico dos neutrospara se referir a actos ouórganos sexuais. Estivemos afalar e logo fixemos iso.

● Indican posesión, pertenza... e refiren a persoa gramatical

posuidora

● Posesivo de respecto: MI, TU, SU + padre, madre, tío,

señor, amo.

●

Na actualidade o seu uso é moi reducido e só as atopamos en cantigas ou frases

feitas.

● O posesivo precisa doutro determinante cando se antepón

ao substantivo. O meu ordenador está estragado.

● AUSENCIA DE ARTIGO:

– Designan seres únicos: Noso Señor, Súa Alteza

– Vocativos: Como estás, miña xoia?

– Frases estereotipadas: A meu entender, A seu favor...

– Se existe un distributivo: En cada roca, seu fuso.

– Nomes de parentesco próximos: meu pai, meu avó.

● Enfático ou de propiedade exclusiva: Ten casa de seu.

● Enfatiza unha calidade ou propiedade: É lista de seu.

● Distributivo: Regaleilles cadanseu reloxo. Levaron cadansúa

bicicleta.

● Valor afectivo ou familiaridade: A miña Begoña é moi eficaz.

● Indica familia ou persoas moi achegadas: Hoxe ceo cos meus.

Gañaron os nosos.

● Falcatruadas, trasnadas: Sempre andas a facer das túas.

● Cantidade aproximada: Terá os seus vinte anos.

● Acción habitual: Despois de xantar, sempre tomo o meu café.

● Introducen exclamacións e poden funcionar como

determinante ou como núcleo.

● Formas:

– QUEN. Invariable. Emprégase en cláusulas

desiderativas: Quen me dera!

– QUE. Acompaña un subst., adx. ou adv. Que alta é!

Que axiña veu!

– CAL. Indica estrañeza. Cal vestido levaba!

– CANTO. Valor ponderativo. Canta xoia leva!

– COMO. Como canta!

● Actúan como nexos na oración subordinada de relativo e

fan referencia a un elemento anterior do discurso.

● QUEN. Invariable, só refire persoas. A rapaza a quen

saudei é irmá de Lorena.

● QUE. Invariable; refire persoas, cousas ou unha cláusula

enteira. Pode ir precedido de artigo: O home que vimos na

rúa... Os que ían diante eran os representantes do

concello.

● CAL. Varía en número e vai precedido de artigo. Esa é a

razón pola cal vin.

● CUXO(S), CUXA(S). Indica relación de posesión. A

película cuxo actor protagonista é Luís Tosar estréase

hoxe.

● CANTO(S), CANTA(S). Pode ir reforzado por todo(s),

toda(s): Todos cantos estaban alí afirman o mesmo.

● ONDE. Adverbial. O instituto onde estudei...

● CANDO. Adverbial. O día cando naceu meu irmán...

● COMO. Adverbial. Non me gustou o xeito como lle falou.

● Introducen preguntas directas ou indirectas e cumpren a función de DET ou N.

● QUEN. Invariable, só refire persoas. O verbo sempre vai en sg. agás no caso do verbo ser: Quen petou á porta? Quen son os que chaman?

● QUE. Invariable. Que che dixo? Que película che gusta máis?

● CAL(ES). Cales che gustan máis?

● CANTO(S), CANTA(S). Pregunta polo número ou cantidade. Quere saber cantos queres? Cantas precisas?

● ONDE. Adverbial. Onde está a parada de autobús?

● CANDO. Adverbial. Cando marchades de viaxe?

● COMO. Adverbial. Como se atopa hoxe?

● U. Adverbial. Só se emprega seguido de artigo e sen verbo. U-lo meu

sombreiro?

Cuantifican a realidade. Distínguense:

● Definidos (ou numerais): indican a cantidade exacta.

– Cardinais. Número exacto de unidades: un, dous, vinte

e dous...

– Ordinais. Indican a orde: primeiro, segundo, décimo….

– Multiplicativos. Resultan dunha multiplicación: dobre,

dupl.

– Partitivos. Indican unha parte. Só quero media laranxa.

– Colectivos. Indican un conxunto: par, parella, ducia,

cento, milleiro...

Algún(s) contrae coas prep. “de” e

“en”: Nalgúns hoteis non admiten mascotas.

● Indefinidos: indican a cantidade de forma imprecisa.

Cada, algo, algún(s), varia(s), bastante(s), moito(s)…..

● Absolutos: negan ou sinalan a totalidade dunha

cantidade.

Todo(s), nada, ningunha, ninguén…

Todas votaron a favor.

Había bastantes persoas na reunión

Seleccionan un elemento de entre outros da mesma especie.

Distínguense:◦ Non-confrontativos: non se compara con outras

entidades da clase. Calquera, quenquera, tal(es), certo(s), certa(s)....

◦ Confrontativos: confróntanse con outras unidades: outro(s), outra(s), o(s) máis, mesma(s), propia(s)...

Outro(s) e outra(s) contraen coas preposicións “en” e “de”:

Creo que o gardei noutro sitio.