Cruceiros de Galiza

Alexandre CastroPablo Dubra

Indice:__-_-Xénese -Orixe historico Cruceiros: -Cruceiro de Covelo -Cruceiro de Melide -Cruceiro de Torroso -Cruceiro de Padrón -Cruceiro de Lourizán -Cruceiro de Hío -Cruceiro de Meaño -Cruceiro de Acordo -Cruceiro de Tabagón -Cruceiro de Ponte Vella --

Xénese:Refírese nun dos seus escritos Vicente Risco , indicando que hai cruceiros en cruces de camiños, (antigos trivios) substituíndo, se cadra, antigos altares ou monumentos pagáns dedicados ós Lares Viales ou ás divindades indíxenas que os precederon, hai os que son "cruces de término" (nos lindeiros das freguesías ou de antigos coutos), lembrando a antiga consagración das fronteiras; hai os que marcan as estacións do "vía crucis", hai os que recordan unha morte, ou feitos tráxicos como fusilamentos en tempos de guerras civís ou doutras. Este costume segue aínda hoxe, somentes que as cruces que se poñen soen ser de ferro ou madeira.

Tamén alude Risco o feito de que en moitos cruceiros aparece unha inscrición na que se recolle o nome da persoa que o mandou construír, pero o máis habitual é que apareza soamente a data.

En canto á antigüidade dos cruceiros, Vicente Risco indica que os cruceiros máis antigos en Galicia son do século XIV, máis os de arte realmente popular son os barrocos, do século XVII deica hoxe. Estes cruceiros polo regular todos se asemellan e todos se diferencian, non habendo dous iguais. Teñen estilos diferentes, pero o máis común é que representen unha crucifixión, Cristo crucificado e soidade; mentres que no reverso aparece a figura da Virxe. Estas figuras esculpidas no cruceiro transmiten o sentido da dobre natureza de Cristo, a divina e a humana, a través da maternidade da Virxe, do sufrimento na cruz e da súa morte.

Orixe Histórico do cruceiro galego

O cruceiro galego é o froito dunha longa evolución que comeza na Irlanda recén evanxelizada, entre os séculos VI e VII, cando nestes primeiros séculos do Cristianismo se comeza a cristianizar os lugares e monumentos pagáns con cruzamentos.Xorde así a cruz anglo-irlandesa, que é o resultado da cristianización dos menhires e os miliarios romanos, que servirán -estes últimos- como soportes de cruces, creando así un conxunto monumental. A esta unión do miliario romano e a cruz, o bretón chama leech.Existen exemplos desta cristianización do menhir, como o deBrihnogan, onde se encontra o menhir de Men-Marz, no que se aprecia que nun primeiro intento se grava unha cruz na parte inferior e posteriormente se implanta unha na parte superior.

Miliario romano cristianizado (Redondela)

O menhir para o home megalítico tenia un carácter fálico, relacionado coa procreación, que para os nosos antepasados era como a vida mesma ( menhir é unha palabra celta que significa: men=piedra, hir= alta)

O mesmo San Patricio ( século V) converteu en cruz un antigo menhir.

Pero é a partir do século IX e X cando nas cruces xorde un novo estilo no cal se introduciron escenas tomadas da Biblia. Por iso coñécellas como "sermóns de pedra" xa que foron utilizadas para educar cristiamente ao pobo, como mais tarde sucedería con outros monumentos do románico. E, uns séculos despois, este tamén será un dos fins do cruceiro.

Pénsase que nos séculos XI e XII estes costumes pasaron a Galicia, entre outros polo Camiño de Santiago, onde recibe a adicción de bancadas- que segundo algúns autores simbolizan o calvario- que son utilizadas polos peregrinos para o descanso. E xorde así "a cruz dos peregrinos"; sen dúbida a mais famosa é a de Carlomagno enRoncesvalles ( século XIV)

Máis tarde, e como culminación do proceso, engádese o fuste ou varal que eleva a cruz imitando ás cruces procesionales; e con este último elemento xa podémolo considerar cruceiro.

Cre que o nacemento do cruceiro, como tal, se produce no período gótico, aínda que algúns autores falan da existencia de exemplares románicos. Pero ata o momento non se puido constatar, e os mais antigos que chegaron ata nós son do século XIV, como o de Melide( A Coruña); e do século XV o do Home Santo, instalado na Porta do Camiño de Santiago de Compostela.

Cruceiro de CoveloNa súa parte mais alta ,en o reverso Jesús Crucificado e un Anxo que chega voando, recolle o seu sangue nun cáliz.No reverso, a Virxe apoia os seus pés sobre tres Anxos; mais arriba dous Anxos sosteñen unha coroa sobre a súa cabeza, no máis alto unha pomba ( o Espírito Santo)A cruz é sostida por un artístico capitel con catro caras de anxo.No mais alto do varal a imaxe da Virxe da Concepción. Mais abaixo e tamén no varal, as imaxes de Adán e Eva.Adánbotando as mans á cabeza e Eva tapando os seus peitos nus coas mans.

Na base do varal, a cobra ( o demo)Resaltar que o fuste ou varal deste cruceiro é de mármore, nada frecuente neste tipo de monumentos.No pedestal seis figuras humanas. Nos ángulos da base as alegorías á Industria, Agricultura, Artes e Xustiza, ademais de Santiagoperegrino ( patrón da parroquia) e a figura que cremos é San Juan Bautista, aínda que se ten pola do Salvador.

Cruceiro MelideEste cruceiro está considerado como el más antiguo de Galicia,

siendo tallado en el siglo XIV. En una de las caras se ve la escena del Calvario: Cristo crucificado con San Juan, la Virgen y un donante. En la otra cara, Cristo coronado enseña las llagas de la Pasión.

Cruceiro Torroso

O cruceiro de ánimas do San Cristo da Amizade de Torroso disponse sobre tres chanzos cadrados de pedra. Sobre eles colocouse un cubo prismático do que emerxe o varal cilíndrico. No capitel aparecen tres cabezas de anxo e unha caveira que suxeita unha cruz cilíndrica con salientes que semellan nós. O Cristo, baixo INRI, disponse sobre a caveira do capitel. Esta obra foi realizada no ano 1732.

Cruceiro PadrónEn el s. X una muralla protegía la villa de Padrón, a la que se podía acceder por cinco puertas. No quedan restos pero sí referencias a ellas en los nombres de su callejero. En lo que fuera la entrada llamada Fondo da Vila podemos admirar un magnífico cruceiro del s. XV. En el pedestal tiene talladas alegorías de la pasión -salamandras, tibias, calaveras- y en el varal imágenes del Apóstol Peregrino y de San Juan.

Cruceiro de LourizánLa reclamación instada por los vecinos de

Lourizán, que también es una parroquia de Pontevedra, sobre la recuperación para el término de Estribela de su famoso cruceiro, instalado en el centro histórico de la capital allá por el año de 1962, nos da pie para referirnos a estas construcciones populares. Resulta que aunque hoy en día se tenga asumido legalmente que estas cruces de piedra son unos monumentos, inseparables de su entorno, hubo una época en que esto no fue así.

Cruceiro do Hío

Magnífico cruceiro situado no adro da igrexa parroquial do Hío. Construído nun solo bloque de pedra, mostra unha excelente labra e unha rica ornamentación. Toda a obra está impregnada dun exacerbado simbolismo iconográfico, dende baséaa coas ánimas do purgatorio, o fuste destinado á expulsión do Paraíso de Adán e Eva, ata a Cruz, coa representación do Descendemento. Esta escena, cargada de dramatismo, acolle as figuras de Cristo con dous homes, un a cada lado da Cruz, Madalena, Nicodemo, Xoán de Arimatea, San Xoán e a Virxe María. Todo o conxunto é obra do escultor pontevedrés Ignacio Cerviño quen o levaría a cabo cara ao ano 1872.

Cruceiro de MeañoOs cruceiros de pedra son fitos que teñen un significado relixoso e entroncan coas relixións pagáns anteirores ó Cristianismo. Nalgúns casos como o cruceiro do adro serve para marcar o lugar de procesión, sen embargo noutros casos está situado en lugares onde se enterraban os nenos non bautizados ou lugares onde aconteceran feitos singulares e onde a comunidade quería expulsar permanentemente o mal.

Cruceiro do AcordoCruceiro sobre unha base cúbica, que sirve de sustento a un peto de ánimas. O fuste é octogonal, e no lateral ten unha serpe e unha mazá, en alusión ao pecado orixinal. Capitel moi labrado. A cruz é de sección cuadrangular. No anverso ten unha talla de Cristo, de gran tamaño. No reverso unha talla da Dolorosa.O peto de ánimas é de caste semiaberta, adosado ao cruceiro. Foi recentemente restaurado, por ter sido derrubado nun accidente de tráfico. O seu retablo é de pedra policromada, unha reixa de ferro protexía as figuras (a representación do Purgatorio cubría toda a fornela) e o caixón das esmolas. En dúas ringleiras preséntanse dúas almiñas na superior e tres na inferior. Nun medallón existente enriba do fornelo pódese ler: “Hermano que vas pasando mira quepenando estamos, para alivio nuestro vuestra limosna esperamos”.O cruceiro sitúase no lugar onde os representantes comarcais facían os tratos veciñais e resolvíanos conflitos derivados dos lindes de propiedades entre os séculos XVI e XVIII, de aí o seu nome.Forma parte do Camiño Real, cara a Santiago, por Gondomar.

Cruceiro de Tabagón

O Calvario de Tabagón é un curioso conxunto de granito que podemos encontrar na parroquia de San Miguel. O seu elemento máis característico son as tres cruces, isto é, o calvario propiamente dito, apoiadas sobre a travesa. Está asentado sobre tres banzos e un podio, e o seu fuste é de sección cadrada.Ocupa o espazo central dun miradoiro con bancos e varanda. Desde este punto de observación domínase a bonita paisaxe que atravesa o río Miño nos seus últimos metros, antes de fundirse co Atlántico: o Monte de Santa Tegra, O Rosal, o esteiro, a ribeira portuguesa, etc.

Cruceiro da Ponte VellaSe emplaza este cruceiro en la intersección de la calle Saaedra Meneses (N-661, con dirección a Ferrol) con la de Nª Sª del Camino, descendente del santuario de los Remedios, y antiguo camino de Santiago procedente asimismo del Ferrol. En este sitio lo vemos arrimado a la pared de una edificación.Se compone de calvario de dos pasos; basamenta paralepípeda baja con una profunda incisión que la recorre lateralmente por la parte superior de los laterales; columna de sección octogonal; capitel decorado con molduraciones geométricas; crucifijo de sección cuadrada, muy grueso, con la exclusiva representación de Cristo.

Bibliografía:http://www.monumentalnet.org/galicia/info.php?cat=RELCRU

http://www.oocities.org/xufp/cruceiro_chapela.htm

http://www.galinor.es/galeria/arte.html

http://es.wikipedia.org/wiki/Crucero_(monumento)

http://galiciatierraoculta.blogspot.com.es/2012/01/cruceiros-mon

umentos-con-misterio-y.html

http://palomatorrijos.blogspot.com.es/2011/10/cruceiros-galicia.html