bizkaia naturala · es el paisaje kárstico. kare-haitzak eta bere sekretuak los secretos de la...
TRANSCRIPT
Bizkaiko Parke NaturaleN aldizkaria
revista de los Parques Naturales de Bizkaia
BIZKAIA NATURALA
10 zk. 2016ko udaberria nº 10 primavera 2016
Lege Gordailua Depósito legal: BI-1483-2013
Ale kopurua N. ejemplares: 5.000
KARE-HAITZAK ETA BERE SEKRETUAK LOS SECRETOS DE LA ROCA CALIZA
Ginkana Yincana
Recorrido Areatza-Zeanuri ibilbidea
Txaramelari elkarrizketa Entrevista a Txaramela
argazkia / Foto: errekakobea. Ferrer gela. (Mañaria. Bizkaia). Josu Granja.
Udaberrian belarrez jantzita eta neguan elurrez estalita, gure inguruan argi nabaritzen dira kolore zurixka-urdinxka daukaten kare-haitzak. Baina paisaia hau ez da beti horrelakoa izan. Hain zuzen ere, aro Mesozoikoan (orain dela 225 milioi eta 65 milioi urte bitartean) inguru hau, itsaso epel eta zapal baten azpian zegoen. Uharri hondarrak eta itsasoko maskorrak, pilatuz joan ziren eta aro Kretazikoan (orain dela 136 milioi eta 65 milioi urte bitartean) gertatu zen fosilizazioaren ondorioz, kareharria sortu zen. Kareharrizko uharri itzel hauek, aro Tertziarioan (66 milioi eta 2 milioi urte bitartean), tolesdura eta uzkurketa handia jasan zuten, gaur egungo mendiak eratu ziren arte.
Ura dugu kare-haitza disolbatzen duen agente kimikoa. Halere, hemen azalduko ez ditugun erreakzio kimiko batzuen ondorioz, ez da nahikoa ur hutsa (H2O); horretarako atmosferan beti egon ohi den konposatu bat, anhidrido karbonikoa (CO2), disolbaturik izaten duen euri-ura beharko da. Gai hauen nahasturari azido karbonikoa deitzen zaio, eta berau da disoluzioaren benetako eragile. Baina hauek biek bakarrik ez ziren barrunbeak eratzeko gai izango, euri urak azaleko kareharria disolbatzeaz gain, beharrezkoa baitu harriaren barruan sartzea, arrakala eta zartaduren bitartez. Kare-haitza trinkoa eta ugaria denean, ezin izango da disolbatu, baina ur tantak ebaketa gune bat aurkitzen duenean, lurraren erraietako bideari ekiten dio, barruan denean, disoluzioari eta kareharriaren jateari jardunez.
2
A nuestro alrededor y destacando claramente entre el paisaje, vemos majestuosos montes de roca blanquecina-grisácea, tapizados de hierba en primavera y cubiertos de nieve en invierno. Se trata de la roca caliza. Pero este paisaje no siempre ha sido así; la roca de estos montes se formó a partir de las conchas de moluscos marinos, que a través de muchos años de actividad geológica han dado lugar a un maravilloso mundo escondido.Este paisaje también es el resultado de la erosión del agua. Cada gota ha ido perforando la roca hasta formar grietas y fisuras. Poco a poco se irá filtrando y creará formas caprichosas como lapiaces, grietas, cuevas, simas, ríos subterráneos... es el paisaje kárstico.
Kare-haitzak eta bere sekretuak
Los secretos de la roca caliza
Legarmendi
Badira baita ere, lurpeko paisaiaren eraketa, tamaina eta ikuspegia baldintzatzen edo bideratzen duten beste gai batzuk ere. Esaterako, azaletik ubideak igarotzea edo lurra landarez estaltzeak, lurrean dauden azido organikoen disoluzioa bideratzen du. Azken honek, ugaritu egiten du uraren disolbatzeko indarra eta ondorioz, bizkortu eta indartu barrunbeen eraketa. Guzti honek, berebiziko paisaia sortzen du, paisaia karstikoa edo karst-a. Honen ondorioz, horrelako baldintzetan kare-haitzak duen disoluzio fenomenoari karstifikazioa deitzen zaio.
Paisaia karstikoetan oso arrunta izan ohi da euri-urek lurraldea zeharkatzean azaleko errekak sortzea, lurreko sakoneran indartsu sartzen direlarik. Lurperatzea, arrakala edo zartadura baino zulo handiagoetatik egin ohi dute, zulo edo barrunbeetatik hain zuzen ere. Erreka lurpetik joan ohi da eta honen indarrak, berarekin narrasean daramatzan harri-koxkorren laguntzaz, higadurazko zulaketa sortzen du. Errekak, haitzaren alderik makalenak bilatuko ditu eta lurrazaleko errekek egiten duten bezala, honek ere, bihurguneak eta meandroak bilatuko ditu, haitzetako behealderantz joanez. Bukaeran, iragazgaitza den material bat aurkituko du, gehienetan buztina edo hareharria, ura gainaldetik mugituko delarik. Ahal izanez gero, ur hau, iturbegi edo iturri moduan berriz ere, kanpora aterako da. Barruan hainbat isurketa izan ondoren kanpoaldera ateratzen den errekari, berragertzea edo agertzea esaten zaio. Iturri hauek, sarritan, gizakiek erabiltzeko modukoak izan ohi dira.
Baina ez du beti ibaiak irtengunea hain erraz aurkitzen eta hainbat alditan, barrunbearen barrualdean pilatuta gelditzen da. Honela sortzen dira aintzira edo sifoiak. Batzuk ontzietan zeharkatzekoak eta beste batzuk, urpean ibiltzeko tresna aproposik izan ezik, zeharkaezinak izaten direnak.
Bestalde, errekak haitzuloetan lurpetik egiten duen ibilbidean zehar, urlasterrak eta urjauziak bezalako gorabeherak sor ditzakete. Urjauziek, hainbat metro izan ditzakete, edertasun eta burrunba zirraragarriak sortuz.
Karst-ean oso sarri agertzen den irudia dolina edo torka dugu. Torka, lurreko sakonune txikia da bere barrenetik sarritan errekaren bat joaten delarik. Oso neurri ezberdinetakoak izan daitezke, metro gutxi batzutakoak edo ehundaka metrotakoak. Torka handiei, sakonunea deitzen zaie. Paisaia karstikoan, inguruari erakargarritasun berezia emanez, oso ugariak izaten dira urak, haizeak, izotzak eta elurrak kareharrian landutako eraketa bitxi bihurriak ere. Eraketa hauek lenar edo lapiaz izena hartzen dute eta hainbat mota daude. Izan ohi duten itxuraren arabera, orratz itxurako eta ildaska erako lenarrak nabarmentzen dira.Barrunbe baten sarrera horizontala denean, haitzulo edo kobazulo bat dela esaten dugu. Hauek metro gutxikoak edo ehunka kilometrotakoak izan daitezkeelarik. Sarrera goitik beherakoa edo bertikala denean berriz, leizea dugu. Kobazuloen moduan, metro gutxi batzuk edota 1.500 metro baino gehiagoko desnibela jaitsi daitezkeelarik. Ohizkoena bi fenomeno hauek, kobazuloa eta leizea, barrunbe berean izatea da. Azkenik, zeharbidea deitzen diogu, kobazuloarekin bat egiten duen barrunbeari. Horrela sortutako sistemak, gutxienez bi aho izaten dituzte. Batzuetan zenbait leizek bat egiten dute kobazulo batean eta beste batzuetan, leize baten barrenean, hainbat kobazulo aurkitzen dira. Zeharbideak, handieraren eta ahoen ar-teko desnibelaren bidez neurtzen dira, sakontasuna ez delako kontzeptu erreala.
3
Apirilak 10, igandea. Espeleologia irteera. Urkiolako kobazulo bat ezagutuko dugu GEMA elkarteko espeleologoen laguntzarekin.
Domingo, 10 de abril. Salida espeleológica. Exploraremos una cueva de Urkiola con la ayuda de espeleólogos del grupo GEMA.
supelegorreko kobazuloa / Cueva de Supelegor
itxinako lenarra / Lapiaz de Itxina
Hasieran esan dugun bezala, gure inguruetan kare-haitzak ugariak dira eta honen ondorioz, aipatutako sorkuntza geologikoak non nahi aurki genitzake gure paisaietan. Altxor hauek ezagutzeko, urtean zehar, Bizkaiko hiru Parke Naturaletan espeleologia irteerak antolatuko dira.
Bibliografia: Calvo, J. (GEMA). 1999. Urkiolako beste Parkea.
4 ARMAÑON
A R M A Ñ O N
P A R K E N A T U R A L AP A R Q U E N A T U R A L
A R M A Ñ O N
P A R K E N A T U R A L AP A R Q U E N A T U R A L
Tipogra�a: HELVETICA MEDIUM HELVETICA NEUE MEDIUMMancha: 5,1 cm x 8,3 cm
Tipogra�a: HELVETICA LIGTH NEGRITA HELVETICA NEUE LT PRO CONDENSED
Color: C=54 M=0 Y=22 K=0 C=80 M=0 Y=98 K=0
A R M A Ñ O N
P A R K E N A T U R A L AP A R Q U E N A T U R A L
Armañongo Parketxearen inguruan ginkana berri bi antolatu ditugu, batera egin daitezkeenak. Armañon Parke Naturalaren ondare zoragarria ezagutu nahi ezkeroan, hauxe da zure plana, primeran pasatuko duzu!
El entorno de la cueva de Pozalagua y del Parketxea es una zona verdaderamente rica y sorprendente. Como escribimos en el número anterior, esta zona tiene un pasado industrial, como son la cantera de Dolomía y la estación de trituración. A consecuencia de la cantera se descubrió uno de los mayores tesoros geológicos del País Vasco, la cueva de Pozalagua. Ésta, se haya dentro de una montaña que tiene su origen en el fondo de un antiguo mar tropical. El hueco de la cantera se aprovechó para organizar conciertos debido a su buena acústica y la estación de trituración es actualmente el punto de información de todo el Parque Natural de Armañón. Además, hay restos de actividad minera más antiguos que la cantera en las inmediaciones y actualmente nos acompañan rebaños de la oveja que ha pastado en estos montes durante siglos, la oveja Carranzana.Por último, pero no menos importante, estamos en un entorno donde siempre nos acompañan los grandes buitres leonados, el escaso alimoche en verano y numerosas especies de mariposas, pájaros y murciélagos, además de una comunidad botánica muy interesante. ¡Todo ello con unas vistas inmejorables!La mejor manera de conocer a fondo este lugar y con ello muy diversos ámbitos de nuestro patrimonio, es atreverse con la nuevas yincanas que hemos diseñado. Se pueden hacer de manera simultánea, dependiendo del tiempo del que dispongamos. Cada una tiene su funcionamiento y sus pistas, por lo que, para completar las dos, será necesaria mucha concentración y trabajo en equipo. ¿A qué esperas?
ARMAÑON 5
Esta vez proponemos un recorrido circular de baja dificultad para conocer el entorno de Areatza y Zeanuri. Tendremos la oportunidad de disfrutar del paisaje y de conocer un poco más de cerca, la arquitectura tradicional del caserío arratiano y diferentes edificios históricos.
Oraingo honetan, Areatza eta Zeanuriko auzoetatik barrena doan ibilbide erraz bat proposatzen dizuegu. Ibilbide honetan, Arratiako baserri inguruko bizimodua eta arkitektura behatzeko aukera izateaz gain, eraikin historiko ezberdinak ere ikusiko ditugu.
6 GORBEIA
FITXA TEKNIKOA / FICHA TÉCNICA
iraupena / Duración: 1h 45 min.
zailtasuna / Dificultad: baxua / baja
distantzia / Distancia: 8 Km
Areatza-Zeanuri
El recorrido comienza en la plaza de Areatza, donde podemos visitar el Centro de interpretación del Parque Natural de Gorbeia. Desde este punto nos dirigiremos hacia la calle Errukiñe para disfrutar del paseo de karpo hasta llegar a un puente, donde cruzaremos la N-240 llegando al barrio Uribiarte (15´).
La tranquilidad se apoderará de nosotras/os en este pequeño valle, y continuaremos entre caseríos hasta llegar al barrio altxorripe, donde optaremos por seguir de frente. Llegaremos a Akauri, un silencioso entorno donde hasta hace unos años se escuchaban los sonidos de las muelas del viejo molino, gobernado por el señor/a de la Casa torre (35´).
Después de esta reflexión histórica seguiremos la ruta pasando por el barrio Landaburu y subiremos una pequeña cuesta, optando en el cruce por el camino de la derecha (45´).Continuaremos hasta llegar a la Iglesia de Zeanuri (1h). Proponemos una parada en el barrio elizondo para contemplar el paisaje del Parque Natural de Gorbeia, el entorno y la hermosa iglesia de andra Mari.
Rodearemos la iglesia por su parte izquierda y bajaremos hasta zeanuri, para disfrutar de este tranquilo pueblo (1h 15´).Después del descanso tomaremos la dirección hacia Areatza, pasando por el barrio de olabarri (1h 20´), donde hasta hace unos años retumbaban los sonidos de las fraguas de la ferrería. Hoy en día tenemos la oportunidad de visitar el molino anexo a los viejos muros de la ferrería.
El siguiente barrio es Zulaibar (1h 30´), donde merece la pena contemplar el antiguo caserío de Zulaibar y su viejo escudo.
Una vez allí, seguiremos hasta Ugunagane y más adelante será la casa torre del barrio de Uguna quien nos dará la bienvenida al pueblo de areatza (1h 45´).
Ibilbidea Areatzako plazan hasten da, eta hemen Gorbeiako interpretazio zentroa bisitatu dezakegu. Bertatik, Errukiñe kalea zeharkatuz, Karpoko pasealekuraino helduko gara. Bukaeran, zubia pasatu eta kontu handiz N-240 errepidea gurutzatuko dugu, Uribiarte auzora helduz (15´).
Auzo lasai honetan, baserri artean egingo dugu aurrera eta altxorripe auzoko bidegurutzean zuzen jarraituko dugu. Akauri auzoan dagoen dorretxearekin egingo dugu topo (35´). Auzo honetan isiltasuna, garai bateko dorretxeko bizimoduaren, baserrietako lanaren eta errota zaharreko errotarrien soinuaren jabe egin da.
Historiara egindako bidaia honen ondoren, Landaburu auzoa pasatu eta aldapa txiki bat igaroz, eskumatara hartuko dugu. (45´).Bidea jarraituko dugu, Zeanuriko elizondo auzora heldu arte, eta bertan, geldiune bat egitea proposatzen dizue-gu; Gorbeiako Parke Naturala, bertan dauden baserriak, Zeanuriko herria eta Andra Mari eliza behatzeko (1h).
Eliza ezkerretik inguratuz, zeanuri herrira jaitsiko gara eta berau bisitatzeko aukera izango dugu (1h 15´).Zeanuri herria atzean utzi eta bideari Areatzarantz ekingo diogu. Hurrengo geldiunea Olabarriko auzoan izango da (1h 20´). Bertan oraindik zutik dauden burdinolako horma zaharrak ikus ditzakegu eta errota bisitatzeko aukera ere izango dugu.
Zulaibar beaskoa auzoan (1h 30´) dagoen baserri bati arreta jarriko diogu, aurrealdean daukan armarri zoragarria ikusiz.
ugunaganerantz jarraituz, Areatzako lurretan dagoen Uguna auzoko dorretxeak, ongi etorria emango digu, eta bertatik areatza herrira helduko gara. (1h 45´).
GORBEIA 7
Pasta egiten non ikasi zenuten?Ideia eduki eta gero, konturatu ginen ez geneukala ezagutza nahikorik proiektuari aurre egiteko, hau da, zerealen ezagutza, pasta egiteko prozesu desberdinak, nekazaritzan laborantza, gure zonaldeko ur erroten egoera... Hori dela eta gure lehenengo pausua era desberdinetan formatzea izan zen, ikastaroak, bidaiak, inguruko nagusiei elkarrizketak... Ekoizpenarekin hasi aurretik, denbora luze eman genuen sustraiak lurrean finkatzen, hala ere ikasten jarraitzen dugu.
Nolakoa da zuen pasta?Gure pasta ekoizterakoan lehengaiei eta ekoizpen prozesuari garrantzia ematen diogu. Lehenik eta behin, erabiltzen ditugun gari gogorra eta espelta, Nafarroan eta Valladoliden modu ekologikoan ekoiztuta daude. Guk garaua jaso eta harrizko errota batean garaua osorik ehotzen dugu nutriente guztiak erabiliz.
Lortzen dugun irin integrala barazki, fruta eta belar aromatiko ekologikoekin nahastatzen dugu. Pastari forma emateko erabiltzen dugun makina brontzezko trafilak
Oraingo honetan Txaramelako partaideak, Izaskun Urbaneta eta Ainara Baguer, elkarrizketatu ditugu. Txaramela behar-beharrezkoak diren elikadura osasuntsua eta ingurumen hezkuntza lantzeko sortu dute.
Nola hasi zineten proiektu honekin?
Ingurugiro hezkuntzan elkarrekin lanean geundela, ur-errota zahar bati bizitza emateko ilusioz sortu zen ideia. Apurka-apurka Bizkaian galtzen joan diren gure kultura eta tradizioaren parte dira ur-errotak eta zerealen ereitea.Lagun bati esker konturatu ginen antzinako ofizio bat berreskuratuz, gaur egungo betebehar bati erantzuteko aukera geneukala, hau da, irina ehotuz, elikatzeko pasta ekoiztea.Txaramela Pasta, egungo agroindustriaren ereduari aurre egiteko jaio den alternatiba da, ama lurraren defentsa eta elikadura burujabetza oinarri izanik.Gure etxeetan inoiz falta ez den jakia dugu pasta, beraz, Txaramelaren zeregina, gure artean sare berriak eraikitzea da, osasuntsu, sasoiko eta bertako baliabideekin ekoiztutako pasta eskainiz.
8 URKIOLA
Txaramelari elkarrizketaEntrevista a TxaramelaEn esta ocasión hemos entrevistado a las integrantes de Txaramela, Izaskun Urbaneta y Ainara Baguer. Txaramela nace para cubrir unas necesidades básicas como son la ali-mentación sana y la educación ambiental. Para ello, produce de manera agroecológica pasta alimenticia, hortalizas y diseña materiales didácticos e imparte formación dirigi-dos a diferentes sectores de la población creando conciencia y trasmitiendo nuevos valores basados en el respeto al medio ambiente.
Beraz, Txaramela Pastak sabela asetzeaz gain, elikatzen du. Gure ahoa jaki integralak jatera ohitu behar dugu!!
Pasta egiteaz gain, tailerrak ere egiten dituzue, ezta?Adin guztiei zuzendutako tailerrak egiten ditugu. Tailer hauen bitartez, etxean pasta egiteko baliabideak eman, zerealek gure plateretan eta larreetan duten garrantzia eta sasoiko eta bertako elikagaiak jatearen beharra helarazten dugu.
Non eros dezakegu zuen pasta?Pasta, Muskizen daukagun obradorean ekoizten dugu. Bide laburreko salmentak bultzatzen ditugu, beraz, pasta obradorean bertan lortzeaz gain, herriko azoketan, kontsumo taldeetan eta hainbat denda txikietan topa daiteke.
(moldea) ditu, pastari saltsarekin ondo lotzeko behar duen zimurtasuna ematen baitio. Bukatzeko, pasta airea eta beroarekin tenperatura baxue-tan apurka-apurka lehortzen dugu, horrela, zentzumenen bitartez jasotzen ditugun ezaugarri guztiak mantentzen dira; zaporea, testura, usaina, kolorea, aroma...
URKIOLA 9
Apirilak 23, larunbata. Pasta tailerra egingo da Txaramela laguntzarekin.
Sábado, 23 de abril. Taller de pasta con la colaboración de Txaramela.
Los seres humanos aprendieron muy pronto que en muchas plantas que les rodeaban, se podían encon-trar numerosos principios medicinales. Hay eviden-cias, por los descubrimientos realizados junto a los restos de los primeros homínidos, que hace unos 60.000 años ya se utilizaban plantas medicinales
como el malvavisco. A muchas plantas que nos rodean también se les han atribuido propiedades mágicas o sobrenaturales. Así, el romero, la angélica o la hiedra han sido consideradas plantas de la eterna juventud, porque con ellas se elaboraba el elixir de la juventud. Las hojas
del saúco, por su parte, se colgaban en ventanas y puertas para proteger de hechizos a las casas y a sus moradores.
Sendabelarren mundua
La fitoterapia (del griego phyton, ‘planta’, ‘vegetal’ y therapeia, ‘terapia’), se define como la utilización de los productos de origen vegetal con finalidad tera-péutica, para prevenir, aliviar o curar un estado pato-lógico, o con el objetivo de mantener la salud.Cada vez es más frecuente el uso de productos ela-borados con plantas: son beneficiosos para nuestra salud, producen menos residuos contaminan-tes para el medio am-biente y nos ayudan a vivir de forma más natural. También se ha extendido su uso en el mundo de la cosméti-ca, en forma de múlti-ples elaborados, como mascarillas, perfumes, aceites esenciales, cre-mas, etc.Para conocer más sobre las plantas medicinales vamos a organizar una jornada en el Parketxe de Urkiola.
El mundo de las plantas medicinales
Ekainak 18, larunbata. Sendabelarren ibilbidea eta tailerra: ibilalditxo bat burutuko dugu sendabelarrak ezagutu eta batzeko. Jarraian, jasotako sendabela-rrekin produktuak egiten ikasteko tailerra burutuko da.
Sábado, 18 de Junio. Plantas medicinales: pequeño recorrido para conocer y recolectar plantas medicinales. A continuación realizaremos un taller para aprender a hacer preparados con las plantas medicinales recogidas.
Gizakiak aspaldi ikasi zuen bere inguruan dauzkan landare eta belarrek osagai sendagarriak dauzkatela. aztarna zaharrei esker ondorioztatu ahal izan dugu duela 60.000 urte malba zuria sendabelar modura erabilia izan zela. Gainera osagai sendagarriak landareen atal ezberdinetan aurki daitezke, hala nola, hostoetan, loreetan, zurtoinean zein sustraietan.
10
Ezin zara ikusi gabe geratu...No te puedes perder...
Parkean zehar burutu ditzakegun ibilbidetxoetan, lore bioletak eta elipse itxurako hosto berde-horiskak dituen landare hau aurki genezake. Intsektujalea den muki-belarra, Pinguicula grandiflora, da hain zuzen. Maiatza eta ekaina bitartean loratzen da eta intsektu txikiz elikatzen da. Bere hostoak, substantzia itsaskor bat jariatzen duten guruin txikiz estalita daude. Intsektuak hostoen gainaldean jarriz gero, itsatsita gelditzen dira eta landareak astiro-astiro liseritzen ditu liseri entzimen laguntzaz.Urkiolan, Saibi, Urkiolagirre eta Eskuagan aurkitzen diren esfagnadi, iturburu eta ezponda hezeetan aurki daitezke.En nuestros paseos por el Parque podemos encontrar una vistosa planta de flores violetas con las hojas verde-amarillentas y de forma elíptica. Es la grasilla, Pinguicula grandiflora, una planta insectívora que florece en mayo y junio y se alimenta de pequeños insectos. Sus hojas están cubiertas de pequeñas glándulas que segregan una sustancia pegajosa. Los insectos que se posan sobre las hojas se quedan pegados y la planta los digiere poco a poco con la ayuda de enzimas digestivos.En Urkiola se puede encontrar en los esfagnales, surgencias y taludes húmedos de Urkiolagirre, Saibi y Eskuaga.
Urkiola
EL SUCESO-KO ATSEDENGUNEAArmañon Parke Naturaleko ertzean kokatuta, landa gune eder honetan Buen Sucesoko Gure Andra Mariren monumentua nagusitzen da; beherago zezen plaza eta baseliza nabarmentzen dira.Atsedengune zabala eta ondo ekipatua dugu zabuak, mahaiak, barbakoak eta iturriarekin, toki ezin aproposagoa bertan eguna emateko.Bazkaria prestatzeaz gain, bailarako ikusmira zoragarriaz gozatu ahal izango dugu bertatik.
ÁREA RECREATIvA DEL SUCESOSituada en los límites del Parque Natural de Armañón, junto al área recreativa destaca el monumento de Nuestra Señora del Buen Suceso; más abajo se encuentran la plaza de toros y la ermita.Se trata de un área recreativa muy amplia y bien equipada con columpios, mesas, barbacoas y fuente, resultando ideal para pasar un día completo.Además de poder preparar la comida, desde aquí podremos disfrutar de las inmejorables vistas del valle.
Armañon
Amalurrak, bere alabak diren eguzki eta ilargi amandreak, iraupen berdinera jartzen duen garai honek, negua joan dela adierazten digu.
Eguzkia apurka-apurka bere neguko lozorrotik irteten hasten da, mendian bizia loratzen, eta ezkutatutako animaliak gordelekutik ateratzen dira. Baserritarrei, abereak gorantz igotzeko ordua dela abisatzen die Amalurrak. Habiak eta lur-azpiak utzik geratzen dira eguzkiaren etorrerarekin eta tximeleta eta txoriek nagusi egiten dira paisaia zoragarri honetan.
Koloreak indartu egiten dira eta tristetik argiago batera pasatzen dira, eta soinuak isiltasuna estaltzen du, armonia polit horretan alaitasuna nagusituz. En esta época cuando la madre tierra sitúa al sol y a la luna en la misma duración, nos manifiesta que el invierno ha quedado atrás.
Gorbeia
El sol sale de su largo letargo, la vida en la montaña va floreciendo y los animales abandonan sus madrigueras. La madre tierra indica el camino a los pastores hacia los pastos altos para que suban su ganado. Los nidos quedan vacíos con la llegada del sol y las mariposas y los pájaros se lucen en este maravilloso entorno.
Los colores cambian de triste a más claro, y los sonidos invaden el silencio, incrementando la felicidad en esa preciosa armonía.
Eki
ntza
k A
rmañ
on
/ A
ctiv
idad
es A
rmañ
ón
Eki
ntza
k G
orb
eia
/ A
ctiv
idad
es G
orb
eia
Ud
aber
ri o
soan
zeh
ar /
Dur
ante
toda
la p
rimav
era
Gyn
kana
Are
atza
ko a
lde
zaha
rrea
n. H
isto
riaz
go
zatu
jo
-la
sten
. Fam
ilia
eta
lag
un t
ald
eent
zat
ekin
tza.
Yi
ncan
a en
el c
asco
his
tóri
co d
e A
reat
za: d
isfr
uta
y ap
ren-
de
de
la h
isto
ria
jug
and
o.
Act
ivid
ad p
ara
fam
ilias
y g
ru-
po
s d
e am
igo
s/as
.
aP
iril
a /
aB
ril
Ast
eazk
ena
13, m
iérc
ole
sM
eter
eolo
gia
ta
ilerr
a:
egur
ald
ia
azte
rtze
ko
tres
nak
land
uko
dir
a. U
mee
i zuz
end
ua.
Talle
r d
e m
eteo
rolo
gía
: se
trab
ajar
án h
erra
mie
ntas
par
a es
tud
iar
la m
eteo
rolo
gía
. Dir
igid
o al
púb
lico
infa
ntil.
Igan
dea
24,
do
min
go
Men
di i
rtee
ra: “
Bik
otx
-gan
e -
Unt
zuet
a p
iku”
. Za
ilats
un
erta
inek
o ib
ilbid
ea.
Salid
a d
e m
ont
aña:
“B
ikot
x-g
ane
- U
ntzu
eta
pik
u”.
Difi
cult
ad m
edia
Ma
iatz
a /
Ma
Yo
Igan
dea
22,
do
min
go
Men
di
irte
era:
GR
-123
men
di
ibilb
idea
: U
bid
e-O
rozk
o.
Are
atza
ko L
amin
o K
irol
klub
arek
in e
lkar
lane
an.
Zailt
asun
ha
ndia
.Sa
lida
de
mo
ntañ
a: R
ecor
rid
o G
R-1
23:
Ub
idea
-Oro
zko.
E
n co
lab
orac
ión
con
Are
atza
ko
Lam
ino
kiro
l kl
uba.
D
ificu
ltad
alt
a.
Ost
iral
a 2
7, v
iern
esE
uro
pak
o
Par
ke
Nat
ural
en
egun
a:
Go
rbei
ako
P
arke
N
atur
ala
geh
iag
o e
zag
utze
ko t
aile
rrak
ant
ola
tuko
dir
a.
Um
eei z
uzen
dua
.D
ía E
uro
peo
del
Par
que
Nat
ural
: se
org
aniz
arán
tal
lere
s p
ara
cono
cer
mej
or
el
Parq
ue
Nat
ural
d
e G
orb
eia.
D
irig
ido
al p
úblic
o in
fant
il.
ek
aiN
a /
Ju
Nio
Ost
iral
a 3
, vie
rnes
Naz
ioar
teko
ing
urum
en e
gun
a: b
irzi
klap
en t
aile
rra.
Día
mun
dia
l del
med
io a
mb
ient
e: t
alle
r d
e re
cicl
aje.
Laru
nbat
a 11
, sáb
ado
Par
ketx
erik
P
arke
txe.
G
orb
eiak
o
par
ketx
een
arte
ko
men
di i
rtee
ra (A
reat
za e
ta S
arri
a).
De
par
ketx
e a
par
ketx
e. S
alid
a d
e m
onta
ña e
ntre
los
p
arke
txes
de
Gor
bei
a (A
reat
za y
Sar
ria)
.
Ud
aber
ri o
soan
zeh
ar /
Dur
ante
toda
la p
rimav
era
kan
po
ko
Gin
kana
: Fa
mili
a ar
tean
A
rmañ
on
Par
ke
Nat
ural
aren
b
alio
na
tura
l et
a hi
sto
riko
ak
ezag
utze
ko
land
a ek
intz
a.Y
inca
na
exte
rio
r: A
ctiv
idad
fam
iliar
par
a co
noce
r lo
s va
lore
s na
tura
les
e hi
stór
icos
del
Par
que
Nat
ural
de
Arm
añón
.
aP
iril
a /
aB
ril
Igan
dea
3, d
om
ing
oA
rmañ
on
Par
ke N
atur
aler
a hu
rbilt
zea:
Pai
saia
inte
rpre
ta-
tzek
o ib
ilald
i gid
atua
, Par
ketx
eare
n in
gur
unee
tati
k.A
pro
xim
ació
n al
Par
que
Nat
ural
de
Arm
añón
: It
iner
ario
g
uiad
o in
terp
reta
tivo
por
los
alre
ded
ores
del
Par
ketx
ea.
Laru
nbat
a 16
, sáb
ado
Ibila
di
gid
atua
El
Suce
so a
uzo
tik,
PR
- B
I 12
1. L
uzer
a 12
km
. Zai
ltas
un e
rtai
na-b
axua
.It
iner
ario
gui
ado
por
el P
R-B
I 121
El S
uces
o. D
ista
ncia
12
km. D
ificu
ltad
med
ia-b
aja.
Ma
iatz
a /
Ma
Yo
Laru
nbat
a 14
, sáb
ado
send
abel
arre
i b
uruz
ko f
amili
entz
ako
tai
lerr
a. I
ngur
uko
la
ndar
eak
eta
haie
n ez
aug
arri
ak e
zag
utuk
o d
itug
u.Ta
ller
fam
iliar
de
pla
ntas
med
icin
ales
. Con
ocer
emos
las
pla
ntas
del
ent
orno
del
Par
ketx
ea y
ap
rend
erem
os s
us
pro
pie
dad
es.
Laru
nbat
a 21
, sáb
ado
Nat
ura
2000
Sar
eare
n eg
una.
Tai
lerr
ak e
ta e
kint
zak
Ko
n-tx
a au
zoan
(Kar
rant
za).
Día
de
la R
ed N
atur
a 20
00.
Talle
res
y ac
tivi
dad
es e
n C
onch
a (C
arra
nza)
.Ig
and
ea 2
2, d
om
ing
oA
rmañ
on P
arke
Nat
ural
eko
Kar
rant
za a
ldek
o m
end
i ib
ilald
ia.
Zailt
asun
ert
aina
.R
uta
de
mon
taña
por
la v
erti
ente
car
ranz
ana
del
Par
que
N
atur
al d
e A
rmañ
ón. D
ificu
ltad
med
ia.
ek
aiN
a /
Ju
Nio
Laru
nbat
a 4,
sáb
ado
Ing
urum
enar
en e
gun
a Tu
rtzi
oze
n.D
ía d
el M
edio
Am
bie
nte
en T
rucí
os.
Igan
dea
19,
do
min
go
Ibilb
ide
bo
tani
koa.
Ses
tao
ko Z
ient
zia
Elk
arte
aren
esk
utik
A
rmañ
ón
Par
ke N
atur
alea
n b
arre
na b
erto
ko l
and
ared
ia
ezag
utze
ko ib
ilbid
ea.
Itin
erar
io b
otá
nico
. R
ecor
rid
o p
or e
l Par
que
Nat
ural
de
Arm
añón
par
a co
noce
r la
flor
a d
e la
zon
a, d
e la
man
o d
e la
Soc
ied
ad d
e C
ienc
ias
de
Sest
ao.
Eki
ntza
k U
rkio
la /
Act
ivid
ades
Urk
iola
Ud
aber
ri o
soan
zeh
ar /
Dur
ante
toda
la p
rimav
era
Par
te-h
artz
e ek
intz
a: N
on
dag
o t
oki
hau
? P
arke
txea
n in
form
azio
geh
iag
o. S
aria
k b
anat
uko
dir
aa
ctiv
idad
de
par
tici
pac
ión:
¿D
ónd
e es
tá e
ste
lug
ar?
Más
inf
orm
ació
n en
el
Park
etxe
. H
ay r
egal
os p
ara
los
acer
tant
es.
aP
iril
a /
aB
ril
Igan
dea
10,
do
min
go
Esp
eleo
log
ia ir
teer
a: U
rkio
lako
ko
baz
ulo
bat
eza
gut
uko
d
ugu
GE
MA
elk
arte
ko e
spel
eolo
go
en la
gun
tzar
ekin
.Sa
lida
esp
eleo
lóg
ica:
exp
lora
rem
os u
na c
ueva
de
Urk
iola
co
n la
ayu
da
de
esp
eleó
log
os d
el g
rup
o G
EM
A.
Laru
nbat
a 23
, sáb
ado
Pas
ta ta
ilerr
a: z
erea
lak
gur
e la
rree
tan
eta
gur
e p
late
reta
n.
Ad
in g
uzti
etar
a zu
zend
utak
o ja
rdue
ra.
Talle
r d
e p
asta
: los
cer
eale
s en
nue
stro
s p
asto
s y
pla
tos.
A
ctiv
idad
dir
igid
a a
tod
os lo
s p
úblic
os.
Ma
iatz
a /
Ma
Yo
Laru
nbat
a 21
, sáb
ado
No
rdic
w
alki
ng-a
: na
tura
z g
oza
tzek
o m
od
u b
erri
bat
ib
ilket
a no
rdik
oar
en b
itar
tez.
Mai
la: h
ob
ekun
tza.
No
rdic
w
alki
ng:
una
nuev
a fo
rma
de
dis
frut
ar
de
la
natu
rale
za
a tr
avés
d
e la
m
arch
a nó
rdic
a.
Niv
el:
per
fecc
iona
mie
nto.
ek
aiN
a /
Ju
Nio
Igan
dea
5, d
om
ing
oM
end
i ir
teer
a: P
arke
an d
ago
en l
and
are
hara
gija
le b
at
ezag
utze
ko i
bilb
idea
. U
rkio
la-A
kela
rra-
Urk
ulet
a-M
añar
ia.
Zailt
asun
ert
aina
.Sa
lida
de
mo
ntañ
a: r
ecor
rid
o p
ara
cono
cer
una
pla
nta
carn
ívor
a d
el P
arq
ue. U
rkio
la-A
kala
rra-
Urk
ulet
a-M
añar
ia.
Difi
cult
ad m
edia
.
Laru
nbat
a 18
, sáb
ado
Send
abel
arre
n ib
ilbid
ea
eta
taile
rra:
ib
ilald
itxo
b
at
bur
utuk
o d
a se
ndab
elar
rak
ezag
utu
eta
bat
zeko
. Jar
raia
n,
jaso
tako
se
ndab
elar
reki
n,
pro
duk
tuak
eg
iten
ik
aste
ko
taile
rra
bur
utuk
o d
a.P
lant
as
med
icin
ales
, it
iner
ario
y
talle
r:
peq
ueño
re
corr
ido
par
a co
noce
r la
s p
lant
as
med
icin
ales
. A
co
ntin
uaci
ón s
e re
aliz
ará
un t
alle
r p
ara
apre
nder
a h
acer
p
rep
arad
os c
on la
s p
lant
as r
ecog
idas
.
Par
te h
artz
eko
, eki
ntza
ant
ola
tu d
uen
Par
ketx
ean
izen
a em
an b
ehar
da
/ Pa
ra p
arti
cip
ar h
ay q
ue a
pun
tars
e en
el P
arke
txe
org
aniz
ador
de
la a
ctiv
idad
Hazte amigo o amiga de los Parques contactando con cualquiera de los parketxes.
¿quieres recibir información sobre los Parques Naturales de Bizkaia y sobre las actividades que organizamos?
egin zaitez Parkeetako laguna edozein parketxerekin harremanetan jarriz.
Bizkaiko Parke Naturalei buruzko informazioa jaso eta antolatutako
ekintzen berri izan nahi duzu?
URKIOLAUrkiolako mendatea 8 48211 Urkiola 946 814 [email protected]
GORBEIA Gudarien plaza z/g48143 Areatza 946 739 279
Mendi irteera otxandioko Mirugain Mendi taldearekin urkiolan /
Salida de montaña con el Club de Montaña Mirugain de Otxandio en Urkiola
labar arte tailerra armañonen /
Taller de arte rupestre en Armañón
Mendi irteera kerexagara urkiolan / Salida de montaña a Kerexaga en Urkiola
armañon mendira igoera / Subida al monte Armañón
talo eguna / Día del talo
Gorbeiara neguko irteera / Subida invernal a Gorbeia
Avda. Lehendakari Agirre 48880 Turtzioz
Ranero auzoa z/g 48891 Karrantza 946 560 079
ARMAÑÓN