A romeiría de Porcía

EditaAcademia de la Llingua AsturianaSecretaría Llingüística del Navia-Eo

Colaboran

Tania Cascudo Loza

David Fernández Moro

Moncho Martínez Castro

Mª Ángeles Rodríguez Montañés

Rafael Cascudo Noceda

Iván Iglesias «Cazarón»

Félix Martín Martínez

Aurora García Rivas

Manuel García-Galano

Emma Méndez

Xosé Antón González Riaño

Gilberto Sánchez Jardón

Ignacio Vares García

Víctor Manuel Díaz Díaz «Primote»

Correo y colaboracióis

Academia de la Llingua AsturianaApartao Correos-57433080-UVIÉUTlfno.: 98 521 1837• Fax: 98 522 6816alla@asturnet.eswww.academiadelallingua.com

DiseñoEntrambasauguas & Ástur Paredes

ImprimeGráfinsa• UviéuTfno.: 985 271 598

Depósito LlegalAS-2103/96

I.S.S.N.1137-165 X

Se che falta dalgún númaro pra comple-tar a colección d’Entrambasauguas,pódeslo pidir al precio avezao (nos 1-13: 0,90euros / nos 14-20: 1,5 euros), máis os gatosd’envío, al apartao de correos 574 (33080 -Uviéu) ou á dirección de correo electrónicoalla@asturnet.es

E N T R A M B A S A U G U A SPódese mercar en Navia (La Villa, Franlu,Arco Iris, Quiosco Los Jardinillos, Quioscodel Muelle), Xarrio (Quiosco Hospital), ACaridá (Llibreiría Alfonso, Papelería Ana),Tapia (Llibreiría Manuel López, LlibreiríaArte) Castropol (Ardura), A Veiga (CasaPérez, Llibreiría San Pedro), Bual (LlibreiríaPablo), O Chao (A Farrapa) y nas princi-pales llibreirías d’Uviéu, Xixón y Avilés.

ENTRAMBASAUGUAS nun se fai responsable das opinióis espresadas polos sous colaboradores

22A memoria dos anos perdidos. Un recordo da Guerra CivilTANIA CASCUDO LOZA

«Casa Lidia» de Balmonte, chigre y tenda dos d’antano.DAVID FERNÁNDEZ MORO

Nas Figueiras somos mundialesMONCHO MARTÍNEZ CASTRO

A Ruta del Estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)RAFAEL CASCUDO NOCEDA

Servandín, fareiro porteñoFÉLIX MARTÍN MARTÍNEZ

Falando cousas camín del marMª ÁNGELES RODRÍGUEZ MONTAÑÉS

A romeiría dos RomediosIVÁN IGLESIAS «CAZARÓN»

A caixa d’acebacheAURORA GARCÍA RIVAS

Un cantarín a destempoMANUEL GARCÍA-GALANO

Noitía de braoEMMA MÉNDEZ

AXENDA

¿Qué ye pasa a Galicia con Asturias?XOSÉ ANTÓN GONZÁLEZ RIAÑO

EL ARCO DA VEYA

EL HOUCHAUn obra de teatro esqueicidaGILBERTO SÁNCHEZ JARDÓN & IGNACIO VARES GARCÍA

3

7

10

12

16

18

20

22

23

24

25

30

32

34

Índiz

Quérome suscribir por 10 númaros. El importe da suscripción, 15 (máis gastosd'envío), heilo a pagar contra reembolso del primeiro númaro que me manden.

Nome ___

Apellidos

Dirección

Código Postal Llugar

Teléfono Fecha firma

Academia de la Llingua Asturiana,

Apartao 574, 33080-Uviéu

Fax: (98) 522 6816

A MEMORIA DOS ANOS PERDIDOS

Esta é a hestoria d’un mozo al qu’a Guerra Civil española ye roubóu cuatro anosda súa mocedá. É úa hestoria máis das del sinsentido d’úa guerra fratricida querompéu familias y soños y que sumíu a todo el país núa fonda crisis. SantiagoPérez abandonóu a súa vida, escondéuse pra fuxir d’úa luita que nun compren-día. Foi testigo das miserias d’úa guerra que perdémos todos. Úa hestoria pra nunesqueicer, pra volver a dignidá dos presos da nosa guerra.

� Tania Cascudo Loza

TA

NIA

CA

SC

UD

O

A MEMORIA DOS ANOS PERDIDOS

33EN

TRAM

BASA

UGUA

S

scóndete, fiyo, qu’esto nun pode durar mui-to. Escóndete, xa verás como axina s’aca-ba». Esto era lo que ye dicía Consuelo alfiyo pra que fuxira. Santiago, de 22 anos, tíamedo como tantos outros naquel terrible1936 y, siguindo el sou instinto y as reco-mendacióis da madre, fuxíu al monte.

«Dicíanme que nun iba durar muito, qu’el levanta-mento acabaría axina, peró vaya se duróu...».

El 18 de xulio sublevábase en África el xeneralFranco. A Meseta Castellana, Navarra, Zaragoza, par-te del resto d’Aragón y Andalucía cayían rápidamen-te en maos dos sublevaos, mentramentes as grandesciudades resistían col goberno republicano del FrentePopular. Franco y Mola eran a España lo qu’elCoronel Aranda y Pinilla a Asturias. El 19 de xuliopronunciábase Aranda en Uviéu, apoyao por 3.000

efectivos del exército regular, guardia civil y guardiad’asalto, ademáis de coa gabita de voluntarios falan-xistas y das deretas; d’este xeito conseguía ferse colúnico punto dos «nacionales» en Asturias, a capital, áque lougo, col apoyo das columnas galegas, iba unir-se a zona del occidente asturiano. Pola súa partePinilla tentóu, sin ésito, fer lo mesmo en Xixón.

Vidas paralelasVidas paralelas

Condo todo esto pasaba, mentramentes España seperdía na mayor catástrofe da súa hestoria, mentresel país entero se descompoñía y cayía nun gran vacíode poder, as súas xentes tentaban de comprender loincomprensible. Nos poblos, a xente taba morta demedo, ouguindo rumores y esperando, esperando sin

EE««

Un recordo da Guerra Civil

A memoria dos anos perdidosA memoria dos anos perdidos

saber mui ben qué era lo que taba pasando ou loque taba por chegar. Ún d’esos sitos era Tapia y úad’esas personas confundidas era Santiago Pérez,natural de Casarego, un lugar del conceyo tapiego.

«Coyémos úas tortiyas y fómonos pral montequ’había cerca da mía casa. Leandro tía muito medoy dicía que durmise eu, que xa velaba él; lougo cam-biamos el turno y durmimos os dous. Agora ríome,peró era mui serio...». Santiago, que nun fixera elservicio militar por escedente de cupo na súa pro-moción, escondéuse col sou vecín y amigo Leandrodel Galego. Xa taba el sou nome na lista dos cha-maos a filas que puxeran nel Ayuntamento condotomóu a que se convertiría na decisión máis impor-tante da súa vida.

Despós da primeira noite nel monte, foron vindomuitas máis escondidos nos meizales de cerca,pasando calor —el qu’había aquel mes d’agosto del36—, aburridos, cuase sin falar, cuase sin vivir. Oitodías duróu el aventura en compañía pra Santiago,porque Leandro, presionao polos padres y polamoza, rindíuse y marchóu prá guerra da que nuncamáis iba volver.

A partir d’aquí empezaba el camín en solitariod’aquel mozo asturiano, que nada sabía de política,nin de guerras y que fuxíu por medo á morte. Afamilia de sou ermao Marcelo ocupábase d’él, levá-banye de comer y noticias del mundo, da súa xen-te, da súa moza coa que s’escribía largas cartas.¿Qué nun se dirían naquelos primeiros meses daguerra civil? ¿Cóntas palabras escritas que lougocayeron esqueicidas? Palabras d’amor pra sobrevivira úa guerra.

Escondido na súa casaEscondido na súa casa

Peró el meiz cai como todo cayía naquela Españaen guerra, y en outubre el escondite de Santiagodesaparecéu. Despós de tres meses polos meizales, afamilia de sou ermao escondéulo nel desván da casa.Alí tuvo outros dous ou tres meses hasta qu’un bondía ye pidiron que se fose. «Ás cuatro da mañá ouguí-ronse mui claríos us tiros. Nun podedes saber cómosonan os disparos nel silencio da noite. Inda se mepoin os pelos de punta. Al outro día meu ermao con-tóume que mataran oito presos aquí al lao. Foron osprimeiros mortos, era xente de fora, peró traíanlos amorir aquí pra meter pánico á xente. Era el únicoque sabían fer... Meu ermao díxome que nun podíasiguir escondéndome, que tía medo pola súa familiay eu entendínlo y marchéi tranquilo».

Foise entoncias pra unde menos y, al tempo, máisseguro taba: prá súa propia casa. Santiago semprefora mui artimañeiro y nun tuvo máis romedio quedemostralo pra salvar el peleyo. Amañóu dousescondites na súa propia casa unde nun lo atoparonningúa das muitas veces qu’os falanxistas, conocidosda zona, pasaran a buscalo. El primeiro foi na cortedas vacas, nel tarrén unde durmían os animales: alífixo un furaco, cubríulo con úa trapela y tapóulo con

herba seca y con cuito. El segundo amañóulo núadas paredes da casa, aprovetando el ruido que fíasúa ermá al coser coa máquina pra cavar y retirar aspedras. Y nun lo habían a atopar nunca... se nun foraque s’entregóu.

En setembre de l937 empeza a campañad’Asturias na qu’os militares sublevaos deron el gol-pe definitivo á dura resistencia del norte astur. Aderrota d’Euskadi en xulio y a de Santander enagosto fain decayer el ánimo y as forzas dos repu-blicanos asturianos. Nada poderon fer escontra110.000 «nacionales» apoyaos polos bombardeos dos

44EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Santiago con súa muyer Martina y el fiyo José Antonio.

SANTIAGO

El home das bromas, ás veces dasbromas pesadas. El contador d’hesto-rias. El amigo pra todo y pra todos. Elcompañeiro da eterna sonrisa. El tra-bayador incansable. Nacéu nel outonode 1914 y foi labrador como xa loforan sous padres. Casóuse coa mozade sempre, con Martina, a muyer quelo esperóu cuatro largos anos. Tuvo úabúa vida y luitóu por sacar adelantre alsou fiyo. Morréu a os 85 anos y foisementramentes durmía, sin qu’el tempoye quitara a súa sonrisa. Morréu sindolor, ésa foi a súa recompensa.Martina, a muyer que sempre foi a súasombra, a muyer que vivía mentres elsou home vivira, siguíulo tamén aundequera que se fora. Morréu sema-nas despós. Únha guerra podía sepa-ralos; a morte xa era demasiao castigo.

alemáis da Lexón Cóndor. El 21 d’outubre cai Xixón,despós de quince longos meses de resistencia. É elempezo da brutal persecución dos republicanosasturianos qu’encheron cárceles y campos de con-centración, y qu’engrosaron as listas dos asesinaosdurante a guerra.

Lonxe de toda esta barbaridá vivía Santiago, ente-rrao na súa propia casa, de costas al mundo, inclusode costas á súa familia, á que tía que ver como a tra-vés d’un cristal, tendo que soportar as desgracias sinpoder fer nada, como el día que morréu súa madre:«Eu taba na casa y a probe cayéu na corrada. Nunpuiden fer nada, sólo avisar a meu padre. Taba alídelantre y nun puiden axudala...».

Empeza el viaxe Empeza el viaxe

Resistíu ano y medio, hasta qu’un bon día veronbuscalo y xa nun puido aguantar máis. Taban moles-tando y interrogando a sou padre y farto de soportaraquelo salíu del sou escondite ante el pasmo dosguardas civiles que taban convencidos de que nuns’atopaba na casa. «Nese momento xa nun tía medopola mía vida: tamos falando de xulio del 39, xa aca-bara a guerra... Peró se me pañan nel 37, ¡probe demin! Leváronme prá cárcel de Tapia y despós pralCampo d’Arnao».

El campo de concentración das Figueiras, cerca dapraya d’Arnao, taba nel conceyo vecín de Castropol,

y era ún dos oito campos qu’había por aquel enton-cias en Asturias. Y nél había acabar a tortura praSantiago se nun chega a ser pola mala ralea dos guar-das qu’en vez de rexistralo como presentao, fixéron-lo como capturao. Ese pequeno matiz provocóu quenun ye desen a libertá y que lo trasladasen. Primeiroal Campo de La Vidriera en Avilés, lougo al deMiranda d’Ebro en Burgos, ún dos máis grandes delpaís, hasta que por último destináronlo a un campode trabayo qu’había en Peñaranda de Bracamonte, enSalamanca. «Alí tuvemos fendo casas baratas quesupoño que xa cayerían todas —comenta entrerisas—, y sobre todo pasando lamar de frío.Durmíamos en barracóis tapaos con mantas y polasmañás, condo t’erguías y quitabas os cobertores, que-daban tesos, xelaos...».

En total, once meses de pelegrinaxe por España,hasta qu’un bon día, sin motivo algún, deixáronyeirse. En xunio de 1940 Santiago volve por fin prá súacasa, prá súa vida, anque inda ye quedaban us mesespra volver a ser libre. «Primeiro tía qu’ir al cuarteltodos os días, lougo cada oito días y despós cadames. Al final, meu padre falóu con un guardia y librá-ronme de fichar».

Recuperando a dignidá perdidaRecuperando a dignidá perdida

El Asociación prá Recuperación da MemoriaHestórica é úa das organizacióis que trabaya na bús-

A memoria dos anos perdidosA memoria dos anos perdidos

55EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Santiago de festa. Á esquerda, sou ermao Nicasio. Á dereta, sou concuñao Isidro.

queda dos restos dos fusilaos na guerra civil. El souobxetivo, «devolver a memoria y a dignidá» dos máisde 30.000 desaparecidos. Tampouco nun podemosesqueicer os que si volveron ás súas casas, os qu’in-da guardan celergosos os sous secretos y a os quetamén temos que volver a súa dignidá. El historiadorasturiano Marcelino Laruelo, reflexa nesta cita d’úndos sous libros, La libertad es un bien muy preciado,lo que quizáis sintíu Santiago y tantos outros comoél. Recoye el sentir de toda esa xente que padecéuas vergonzas da guerra sin que lougo naide los recor-dase sólo porque as suas feridas de guerra nun tan ávista y permanecerán pra sempre nel fondo del soucorazón: «Nun foron pasiaos nin tampouco los leva-ron a un conseyo de guerra, nin los condenaron aningúa pena de cárcel. A mayoría nun tuveron nelfrente, nin resultaran feridos. Así que lo d’elos nunfoi nada. ¿Nun foi nada?».

Santiago vivíu a súa vida y morréu hai us anos, yfíxolo sin que naide ye volvese enxamáis el honraperdida, sin que naide ye pidira perdón polos anosque ye roubaron. Nun era un home rencoroso, perónunca esqueicéu lo que ye fixeron pasar a él y a ossous. Meses antias de morrer, Santiago contóunos asúa pequena gran aventura. Ha quedar rexistradacomo antídoto contra el olvido.

66EN

TRAM

BASA

UGUA

SA memoria dos anos perdidosA memoria dos anos perdidos

Úa vista actual del Campo d’Arnao, nas Figueiras (Castropol).

TA

NIA

CA

SC

UD

OT

AN

IAC

AS

CU

DO

EL CAMPO D’ARNAO

Hoi mui poucos s’acordan y outros mui-tos luitan por esqueicelo, peró hai menosd’un siglo, unde hoi hai un parque, unaeródromo y, paradóxicamente, un campode tiro, houbo un campo de concentración.Unde hoi hai risas houbo lamar de tristeza.Sólo úa placa, rota pol rencor, nun pode,nin ha poder nunca, recoyer el sufrimentoque padeceron centos de personas quemalviviron alí pechaos, nin por supostopoden fer nada polos sete presos quemorreron nel campo de concentración dasFigueiras; os sous nomes tán inscritos nelRexistro Civil de Castropol. Ún d’elos, JoséSala Prats, era d’Olot (Girona). Tía 17 anosaquel 10 de mayo del 1939 nel que perdéua vida, a centos de kilómetros da súa casa.Nun hemos poder saber lo que de verdápasóu, ou cómo morréu, peró lo que sipodemos fer é recordar el sou nome, recor-dar qu’aquí, mui cerca de nosoutros, mo-rréu xente inocente y, sobre todo, podemosevitar que feitos como éste se repitan.

El campo mantúvose operativo hasta elacabo da guerra y non solo aveiróu a com-batentes senón tamén a muyeres y nenos,separaos por úa alambrada. El campo de-pendía da columna d’operacióis d’Asturias yel cupo oficial de presos era de 900, dividi-dos en tres barracóis con capacidá pra 300presos en cada ún. Según algús testimoniosel trato a os presos era diferente según asúa procedencia: pr’algús el estancia foitranquila y pasaban os días sin fer nada,mentramentes qu’outros eran esplotaos ytrabayaban recoyendo pedras nel mar prafer pistas. El 5 de setembre de 1939 firmóu-se el orden de pechalo, pasando el sou per-sonal, presos y materiales al de La Vidrieraen Avilés. Así y todo, mantúvose operativohasta marzo de 1942 porque a partir de1940 pasóu a ser campo gubernativo y aco-yéu presos comúis.

El conceyo de Castropol nun dispón hoid’informes nin d’estudios sobre el campo,nin tampouco parece qu’esista ningúaintención de telos. El tempo ha acabar porenterrar a memoria dos que nestas terrassufriron a inxusticia y a barbarie y, se naidefai nada por evitalo, as xeneracióis que tánpor vir nun han ter noticias de que duranteanos a libertá tuvo secuestrada al lao dassúas casas.

entro d’un llabor de descripción d’un chi-gre-tenda, neste caso «Casa Lidia», el pri-meiro é situallo na súa contornada. Ta nelllugar de Balmonte, nel conceyo deCastropol. Balmonte ta núa terra de monta-ña, dentro d’úa zona que sufríu un procesocurioso de despoblación y enveyecementodos sous habitantes nas últimas décadas del

siglo XX. Amaña, amáis, un hábitat de caseirío estra-gayao, propio de llugares con vocación ganadeira.

Con respecto á localización física concreta de«Casa Lidia», este chigre-tenda ta nun cruce de camí-os, na intersección da carretera que vai de Bual áVeiga col camín veyo que comunicaba Balmonte conCastropol y cua carretera que vai pr’Añides y Meredo.Dende dalgún punto de vista, esta situación poderíaconsiderase privilexada se nun fora pol pouco tráficoque, hoi día, circula por estas vías. Así y todo, y

anque igual qu’os máis dos comercios rurales anti-guamente nun tían lletreiro, na actualidá este chigre-tenda puxo ún pra mirar de chamar posibles clientesforasteiros que viaxen ou tían de paso na zona.

Ún dos motivos principales d’esa pouca circula-ción de vehículos qu’hai por estas carreteras é el tra-zao tan veyo y el mal estao del firme da principal d’e-llas, a que comunica Balmonte cua Veiga. Al rovésqu’outras comarcas achegadas —os casos máis cono-cidos danse nos Ozcos y Taramundi—, esta área tanun estao d’abandono das súas comunicacióis abon-do claro que vai en contra del sou potencial turístico.Neste sentido, hai úa total carencia de pousadas deturismo rural ou verde, el que contrasta cua guapurade dalgús dos sous paraxes, como El Val d’Obanzaou as mexadeiras del Cioyo sobre El Río Porcia.

A historia de «Casa Lidia» nun se remonta a mui-tos anos atrás. Tradicionalmente as zonas de monta-

77EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Un negocio enténdese, normalmente, qu’é úa actividá económicamente renta-ble. El autor d’estas renguileiras, avezao a visitar chigres y tendas que tán nelespacio rural asturiano y autor d’abondas publicacióis sobre el tema, pensóu, alrovés, se nun taría ben cambiar esta definición. Nel establecemento que vai cen-trar el atención d’este artículo véndense y cómpranse productos, comida y bebidabásicamente; así y todo, esta función comercial trai con ella úa carga de trabayoda que raramente se saca abonda compensación.

� David Fernández Moro

«CASA LIDIA» de Balmonte,

chigre y tenda dos d’antano

DDD

AV

ID F

. M

OR

O

ña son máis improductivas qu’as costeiras así qu’amiyora del nivel de vida dos sous habitantes retra-sóuse hasta ben entrao el siglo pasao. A consecuen-cia directa d’este pouco nivel adquisitivo é que nunpodía medrar ningúa actividá comercial permanente.Así, este establecemento —que condo empezóu eranamáis úa tenda— nun abríu as súas portas hastapasar el ecuador del siglo XX. A partir d’este momen-to houbo dalgúas épocas búas, como condo, al ins-talarse CEASA en Navia, houbera úa repoblaciónforestal curiosa nos alredores y os trabayadores d’es-tas prantacióis eran úa das súas principales cánabas.

Anque pral observador actual poda resultar cha-madeiro el contraste entre este pasao d’hai pouco yel momento crítico actual, «Casa Lidia» chegóu a terben vida con úa gama d’actividades unde entraba aventa de penso y abono, dar comidas ou el teléfonopúblico. Pra conseguir este último elemento tuveraque competir con outro bar-tenda del llugar, detallequ’amostra esa prosperidá momentánea que deu péa qu’houbera cuatro establecementos d’este tipo fun-cionando a un tempo en Balmonte. Esta localidá,como cabeceira de parroquia, centralizaba os servi-cios das poblacióis vecías.

Hasta que lo amañaron, tamén este establece-mento tía úa traza ben diferente al actual: entre osmáis chamadeiros, as argollas fora pr’atar as caballei-rías (qu’era el xeito qu’avezaban a usar os llabrado-res pra viaxes un pouco llargos hasta nun hai muitosanos) ou as barricas de viño ocupando úa das veirasdel interior del local; el tarrén de cemento, el amos-trador de madera ou os caxóis unde guardaban osproductos que se vendían a granel, tamén eranoutros dous sous compoñentes xa desaparecidos.

Este anovamento, al son dos tempos, anque yequitóu parte del encanto que tein as cousas anti-guas, nun ye fexo perder úa gota da súa traza popu-lar. Muitos detalles demostran esto último: qu’haxapersonas que vayan a comprar llevando a súa pro-pia bolsa, qu’a encargada ye cunte el dieiro da com-pra a dalgúas clientes mayores que nun s’amañancos euros ou qu’ella mesma participe nas partidas decartas se nun hai abondos xugadores pra botar untute. Ta claro que neste chigre-tenda hai un ambien-te familiar entre os amos y as cánabas —que soncuase todas da zona—, así qu’as relacióis imperso-nales, tan comúis en muitos dos chigres urbanos,nun tein sito.

D’outro xeito, son variadas as utilidades que «CasaLidia» ten pra os habitantes de Balmonte y das pobla-cióis inmediatas. Aparte das súas propias funcióis detenda y chigre —a primeira deixa aferse d’alimentosnun caso de necesidá sin ter qu’ir á Veiga y el segun-do é un sito ideal pra relacionarse entre os vecíos—,outros aspectos, como el depósito de bombonas degas butano nel establecemento, a venta de medica-mentos que nun precisan de receta ou a colocaciónde todo tipo de avisos y anuncios nel local, facilitana vida das personas que viven nos alredores d’estechigre-tenda.

Quizáis dalgús d’estos servicios á comunidá tíandetrás de que «Casa Lidia» einda nun pechara.Despóis da desaparición en Balmonte del resto dosnegocios similares, as presióis dos vecíos pode quetían retrasando el peche definitivo d’este establece-mento porque, como se comentóu al empezo d’esteartículo, a súa ganancia actual é ben pequena. Ten,ademáis, problemas pra manter un mínimo de com-

88EN

TRAM

BASA

UGUA

S

El edificio de «Casa Lidia», al pé da carretera en Balmonte

NA

CH

OV

ELA

«Casa Lidia» de Balmonte, chigre tenda dos d’antano«Casa Lidia» de Balmonte, chigre tenda dos d’antano

«Casa Lidia» de Balmonte, chigre tenda dos d’antano«Casa Lidia» de Balmonte, chigre tenda dos d’antano

petitividá col resto del sector comercial por benrazóis, entre ellas qu’os precios a os que ye vendena mercancía os distribuidores son mui altos y qu’haimuitos repartidores a domicilio que fain el recorridopol llugar.

Outra causa que deixóu que, de momento, «CasaLidia» siga activo é el apego familiar al negocio. Estemotivo ta detrás da conservación d’abondos dos chi-gres-tenda que, al día d’hoi, funcionan en Asturias: aos sous amos dayes dolo que, despóis de trabayarallí búa parte da súa vida, el establecemento desa-pareza pra sempre. Así, muitos d’ellos van apagán-dose nel momento actual, como é el caso d’éste,unde a encargada pode pasar horas sin ver entrar uncliente.

A importancia que tein estos vínculos familiarespra que «Casa Lidia» se manteña queda clara a pou-co que se día dalgún detalle. A persona que nor-malmente atende el establecemento é a neta dosantiguos amos, úa muyer nova, Mónica, pouco con-vencida del futuro d’este chigre-tenda, peró qu’aten-de a todos os sous clientes con muita simpatía y gra-cia y, ás veces, con ben paciencia, como pasa a miu-do nun negocio d’estas características condo dalgúncliente bebe máis da conta ou nun quer marchar alhora de pechar.

Nun se pode rematar a descripción d’este chigre-tenda de Balmonte sin fer úa referencia ás cánabas.As máis d’ellas son xente mayor, con un predominiod’homes sobre muyeres abondo grande y, funda-mentalmente, como xa se dixo, todos da zona. Nestesentido, «Casa Lidia» nun ten muitos cambeos nacayida de xente a lo llargo del ano y el brao tam-pouco nun é úa estación que teña úa repercusiónescesivamente positiva. Namáis nel época en qu’acaza nos montes vecíos trai a muitos dos sous prac-ticantes hasta Balmonte hai un aumento claro devisitas al establecemento. Con respecto a esto últi-mo, ún dos detalles más chamadeiros del interior de«Casa Lidia» é úa cabezúa de xabaril qu’amaña úa rin-cueira ben guapa cua cabina de teléfonos qu’eindase conserva.

En resumidas contas, «Casa Lidia» é un negociounde conviven dous factores: a necesidá de que sigaaberto pol servicio que dá ás cánabas —chegóuse alestremo de que dalgúas protestaron condo quixopechar tres días pra pintar el interior del local; y équ’é un chigre-tenda que nun descansa ningún díada semana—, y úa falta de rentabilidá evidente, quefai qu’ún dos principales esmolementos da encarga-da actual sía cómo mandar el tempo nas muitas horasmortas qu’hai nel local.

El futuro d’este chigre-tenda, como el d’outrosmuitos del occidente, é que pechen d’aquí a nonmuito agá qu’haxa úa medría económica nestacomarca. A esperanza d’estas terras da montaña taposta nel turismo, úa aposta que nun se podeemprender de xeito individual nun sendo que cam-bíen condicióis como el accesibilidá por carretera y apromoción publicitaria. Al día d’hoi son sitos beninteresantes pra visitar, peró é normal qu’haxa unpouco de cansacio nas personas que tein que sostarcol llabor de manter estos negocios abertos.

«Casa Lidia» é un caso paradigmático da situacióntan ruía que tán pasando os chigres-tenda nelmomento presente que llevóu nesta mesma contor-nada á desaparición d’un sito tan emblemático como«Casa Fernando», na Veigadouria, qu’era ún dos pou-cos estancos que sobrevivían nel área rural asturiana,y á cuase nula actividá de «Casa d’Amador», na Veigados Molíos, ún dos establecementos miyor conserva-os de toda Asturias, con soyao de madera y gran can-tidá d’elementos etnográficos nel sou interior.

Este chigre-tenda de Balmonte, ademáis del deRozadas, son os últimos al pé da carretera entre Bualy A Veiga que tein un funcionamento normal de todo.Se reparamos en que nel chigre-tenda de Rozadasnun hai xente nova que se vaya fer cargo condo elamo qu’hai agora lo deixe, llougo pode ser el único,se nun ye dá, tamén, por cesar na súa actividá. Todoha depender da capacidá de sacrificio da familia quelo dirixe y, especialmente, da persona que, actual-mente, coyéu a responsabilidá d’atendello.

99EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Os chigres-tenda nel medio rural dan muitos servicios

Mónica, a neta dos antiguos amos, trabayando na tendaD

AV

ID F

. M

OR

O

NA

CH

OV

ELA

omo xa saberedes, el Palacete (ou Chalé deDoña Socorro) é úa más nel feixe de casúasd’indianos qu’hai na nosa comarca y queforon construidos nos primeiros anos delsiglo pasao. Anque el Palacete nun é un cha-lé, senón dous: el estilo arquitectónico delque deron en chamar Palacete Novo —queta marcao polos xeitos da miyor arquitectu-

ra de Gaudi (pese a que quen lo diseñóu nun foi elxenio catalán, senón el sou discípulo Ángel Arbex nelano 1912)— levóu a minusvalorar as formas más con-servadoras del Palacete Veyo.

A historia del Palacete, ou más ben dos sousamos, comenza col viaxe d’un emprendedor pixoto aBuenos Aires. Este home chamábase WenceslaoGarcía Bustelo. Nacéu nas Figueiras en 1849 y mar-chóu prá Arxentina a os deciséis anos, condo xaquedara sin padre. Inda nun sería el última vez quevise a nosa terra, porque al pé de Cabo Verde el bar-co nel que viaxaba foise a pique, quedando vivassolo oito personas, entre elas el noso afortunao pixo-to. ¿Quén más da nosa terra iría naquel barco?¿Cóntos figuerolos más morrerían nel mar? Eso xa é

outra hestoria. El caso é que, solo dous anos despósd’aquelo, el home volve marchar «ás Américas», ydesta as cousas sálenye un pouco más al dereto,empezando con úa tendía d’ultramarinos en BuenosAires y acabando con mui búa posición na capital deSudamérica y con un feixao de tendas.

El noso protagonista nun debía ter demasiao éxi-to coas muyeres —ou igual era que daquela esca-siaban nel país austral— y encárgaye a súa madreque ye busque úa búa moza del lugar. Como res-posta, esta mándaye a foto d’úa prima súa de nomeSocorro Sánchez (case úa nena, porque él tía xa 34anos y ela solo 16). Nun sabemos se a Socorro yedarían foto de Wenceslao, pro a él debéu de gustar-ye, porque casa con ela por poderes, ún en BuenosAires y outra nas Figueiras, y a nosa vecía marcharumbo a América.

En 1899 a parexa volve ás Figueiras, ou polomenos inténtanlo, porque a Wenceslao nun se yedaba mui ben el navegar y horas antes d’embarcar,daye mal y morre de pronto. Ei temos a Socorro concuatro fiyas, de volta á nosa pequena vila y viuda conapenas 30 anos, anque con abonda riqueza al cargo

1100EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Quén nolo iba dicir: ¡As Figueiras nel New York Times! Os oyos nun daban cré-dito a lo que vían nel periódico. A culpa: dos americanos, dos nosos «americanos».El pasao febreiro, nun artículo da sección de viaxes del rotativo estadounidensecon úa edición de millóis d’exemplares, a periodista Mirta Ortijo falábanos daimpresión que ye causara toparse col peculiar Palacete Peñalba nel último pobloda costa asturiana. Pro, na hestoria del Palacete, nun é todo arquitectura.

� Moncho Martínez Castro

NAS FIGUEIRAS

somos mundiales

CCM

ON

CH

O M

. C

AS

TR

O

que, a dicir verdá, en parte utiliza pral beneficio danosa parroquía.

Tras us anos, Socorro decide construir úa casoanas Figueiras, y d’ei a construcción dos chalés colsou magnifico xardín inglés, as súas vistas á Ría, a

casa pral servicio, as dúas portas d’entrada na finca,os miyores adelantos y materiales del época y, cómonon, un bon par de «haigas». El Chalé de Riba, conxeitos gaudianos, ha ser el de Doña Socorro, y el deBaxo, con úa construcción más al son del época, haser prá súa fiya mayor.

Socorro morréu el 15 de febreiro de 1924, sendoben nova, y a familia construye nel cementerio daparroquia un peculiar panteón, el mayor dasFigueiras, con us elementos arquitectónicos taménmui peculiares.

Nel ano 1981 Avelino y Fina, que xa levabandaquela el Restaurante Peñalba, compran el qu’agoraye chamaban Palacete Novo —col qu’el tempo foramás indulxente— y fain nel antiguo chalé el HotelPalacete Peñalba, del que seguro xa ouguistes falar.Hai cinco ou seis anos, compran tamén el PalaceteVeyo y súmanlo ás súas actividades hosteleiras.

A trayectoria empresarial de Fina y Avelino é, aligual qu’a de Wenceslao, envidiable, y tamén feita abase d’esforzo y empeño personal. D’este xeito, colpaso dos anos, el hotel y el restaurante coyen mere-cida fama en todo el país, faéndose referencia delxantar cantábrico y dos rincóis asturianos encantaos(porque, anque aquí nun houbo nunca lendas sobreel Peñalba, si que tuveron lugar muitos soños denenos pequenos pol sou xardín, con laberinto ymedos incluidos) del qu’úa norteamericana de pasopola Asturias indiana nun pode deixar de namorarse,d’eso, da Ría del Eo, y das pescantinas Figueiras.Agora si que somos «mundiales».

BIBLIOGRAFÍA:

ORTIJO, M., «In Old Asturias, a Legacy From the NewWorld», The New York Times, New York, 13 de febreiro de2005.

O’SHEA TORRES SOLANOT, J. I., «Pregón de las fiestas delCarmen año 2000», As Figueiras, 2001.

1111EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Nas Figueiras somos mundialesNas Figueiras somos mundiales

MO

NC

HO

M.

CA

ST

RO

Úa vista da fachada posterior del Palacete, obra del arquitectoÁngel Arbex feita en 1912.

Panteón de Doña Socorro nel cementerio das Figueiras

MO

NC

HO

M.

CA

ST

RO

Interior del «Chalé de Doña Socorro».

mpezamos y acabamos esta ruta na capitaldel conceyo del mesmo nome, A Veiga, ynún dos sous puntos máis emblemáticos, elParque del Medal, coa estatua en bronce daVenus Algálica feita pol escultor CésarMontaña en honor a Álvaro FernándezSuárez. Un parque feito entre el Río Suarón,el ilesia parroquial del s. XIX, a Casa deVillamil, agora Casa da Cultura y Biblioteca

veigueña, y el edificio del Conceyo, tamén del sigloXIX.

Hemos empezar a andar, polo tanto, nel corazónhestórico d’esta vila y, despós de cruzar a carreteraxeneral y el Río Monxardín, hemos subir pol barriode Ferreira a buscar dende el alto d’estas terras elcamín a Miou. Un camín que vai entre calitros yqu’ha levarnos hasta el sur de Miou, un poblo daparroquia da Veiga que s’asenta núa especie de pla-nicie a 40 metros d’altura y a menos d’un kilómetrod’El Fondrigo, xa na capital del conceyo. Hemos tarentoncias nun lugar d’espléndidas vistas hacia el tra-mo final da Ría del Eo.

Por Miou pasaba a ruta costeira del camín deSantiago y el camín dos Arrieiros, importante vía decomunicación y d’intercambio a lo longo de toda aEdá Moderna. Del cemento das caleyas de Miouhemos dar nun camín de piso de terra que vai irencaleyuao entre árboles diferentes, entre os qu’a-bundan sobremanera os dichosos calitros. Pola dere-ta hemos levar a conquía que taya El Rego de

Louteiro y pola esquerda un noiro que nos separadel monte. Condo pasemos al depósito del augua,hemos siguir de frente y nel cruce de despós hemosfer lo mesmo, meténdonos entre calitros y algúnprao. Lougo, hemos atopar a señalización del camínde Santiago que nos ha baxar hasta El Rego deLouteiro, qu’hemos ter que cruzar por derriba daspedras. É un regueiro con pouca augua que buscacelergoso os fondales por unde discurre el Eo, al queye ha ir levar servicial todo el sou caudal d’augua.

Pasao el rego hemos siguir pol camín principalque piya en subida, levando os praos costedos polaesquerda y el noiro pola dereta. A subida cruza porentre un monte misto con calitros, pinos, castañeirosy algúa bidureira; y al chegar al pico da costa hemosdar núa pista máis ancha que cruza perpendicular-mente. Desque tamos nel pico hemos pañar á dere-ta hasta chegar á estreta carretera que xunta Abrescon Bustelo. Nese momento hemos tar na másimaaltura del circuito preparao pra hoi, a us 250 metrosd’altitú.

Pola carretera hemos baxar hacia a esquerda,pañando dirección a Abres y condo os calitros arra-len algo hemos poder ver el vale del Eo pola deretadel noso andar. Enseguida hemos chegar ás primei-ras casas d’Abres y dende ese punto hemos poderver con claridá el vale del Eo, parte del caseiríod’Abres, os poblíos galegos del conceyo de Trabada:Vilarbetote, A Retorta, O Follabal, Pacios, Pedrido, ABoca de Canle y el alma xemelga galega d’Abres, ou

EE� Rafael Cascudo Noceda

A ruta del estraperlo(A Veiga - Abres - A Veiga)

ÁS

TU

RP

AR

ED

ES

Por cam

íos y carreir

os

Por cam

íos y carreir

os

1133EN

TRAM

BASA

UGUA

S

ÁS

TU

RP

AR

ED

ES

seña, A Ría de Abres. Pola dereta han asomar alóenriba as casas colgadas del arreboladoiro que per-tenecen al caseirío de Bustelo, que deixamos ásnosas costas.

El siguinte punto importante da ruta d’hoi ha serel Palacio do Pibidal, pacio ou casa solarega que tenúa portada barroca datada en 1647 con un escudocoas armas dos Osorio, Moscoso, Miranda yCastrillón. Atópase este palacio nun outeiro con vis-tas de privilexo sobre el vale fondo nel que tán todosos barrios d’Abres. É úa casúa soberbia con un cor-po central composto por dúas prantas y úa torre detres pisos nún dos estremos. Dispón d’úa preciosacapiya qu’aveira úa virxe preñada dentro da que sepode ver el neno y datada entre os siglos XVI y XVII.A esta virxe conócenla como a Virxe da O, d’advo-cación mui xoncida al Camín de Santiago. Todo elrecinto ta arrodiado d’úa gran finca protexida delesterior por úa parede de pedra.

Deixamos el barrio do Pibidal y, en vez de siguirhacia el ilesia parroquial de Santiago, hemos coyerpola carretera que vai a Guiar subindo hasta Refoxos,poblo da parroquia d’Abres que ta situado núapequena planicie a 80 metros d’altitú y a 7 kilóme-tros da Veiga.

Nas últimas casas de Refoxos hemos deixar acarretera y pola dereta hemos baxar en dirección áFerraría, un caseirío situao na mesma veira del Eo,xusto por cerca d’unde os regos da Ferraría y Ouria yeverquen a súa augua al Eo, na fronteira entre os con-ceyos de San Tiso d’Abres y A Veiga. Hemos deixar elcamín da Ferraría antias de chegar al caseirío y hemospañar hacia A Abraira buscando as veiras del Eo. Apartir d’aquí el Eo vai ser el protagonista principal daruta y das vistas durante lo que queda de recorrido.Por undequera hemos ver achegarse regueiros quesaltan os noiros y buscan cobiciosos el río.

Hemos andar agora pola veira dereta d’este ríofronteirizo y máxico, y el augua, as xungueiras, ospraos, as arboledas de ribeira y as marcas dos rebo-ses del río han ser el centro das nosas oyuadas. ElEo, río que baxa dende Fonteo, nel vale de Pedrónen Lugo, despós de pasar por O Chao, capital de San

Tiso d’Abres, achégase hasta el poblo veigueñod’Abres y faise navegable primeiro y lougo, dende AVeiga, construye úa espaciosa ría separando Asturiasde Galicia y desembocando al final del sou recorridonel Mar Cantábrico. Un río Eo, de sonoro y personalnome, al que se ye conoceron nos escritos outrosmáis antigos como Iuve (755), Euve ou Heuve (878)y Ove. Eo, fronteira natural entre dúas comunidadesermás, peró fronteira pouco agresiva xa qu’os ciuda-danos d’ún y outro lao tamos acostumbraos a vivir, aver y a sentirnos ermanaos; iguales, peró al tempodiferentes, que se dan a mao por derriba del río, ten-dendo pontes de todo tipo, pra xuntar lo pouco quenos separa.

Úa pista de cemento hanos levar hasta a presaqu’almacena augua pra os molíos y qu’ha querersepararnos del río meténdose pol medio, como esepequeno qu’asoma a cabeza y tenta de separar a ospadres qu’andan abrazaos. Y pol estreto camín decemento hemos chegar a Abres, poblo y parroquiada Veiga. Como parroquia ta baxo a advocación deSantiago Apostol y ten úa estensión de 10 km2, dis-poñendo de dous núcleos de población: Abres yRefoxos. Ta situada nel cuadrante noroccidental delconceyo y na marxe dereta del Río Eo, río que sepa-ra el conceyo asturiano da Veiga del conceyo luguésde Trabada.

Abres ta a 5,6 km da capital municipal y a 70metros d’altura. Ta disposto en barrios ou caseiríosde casas apeteiradas en diferentes escalóis que

Delantre del Palacio do Pibidal

A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)

RA

FA

EL

CA

SC

UD

O

baxan d’altura camín das veigas del río: barrioscomo As Aceñas, A Cruxa, A Abraira, O Molín, AAntigua, Grandamiá, Guiar, O Pibidal, A Ponte, ARúa...

Abres ten el linaxe de ser el última localidá yparada d’Asturias nel Camín de Santiago, que lougose metía en Galicia cruzando pola Ponte Vella (docu-mentada na época baxomedieval) y agora desapare-cida. Hoi en día inda esiste a presa que se fixo al laoy el embalsamento das auguas deu lugar a un pozod’úa gran riqueza pesqueira y qu’a lo longo dos últi-mos anos foi un cobiciao coto de salmóis. A PonteVella deu lugar a un barrio, el da Ponte, y a úa capi-yía adosada al muro da casa do Xanelo, situada nelcamín que levaba á ponte. Nesa capiyía hai el imaxed’un Cristo crucificao del siglo XVII conocido porAbres como O Cristo da Ponte.

Abres ten úa hestoria lamar de xoncida a oscamíos, porque sempre foi un cruce de muitos: elcamín de Santiago, el camín dos Arrieiros, y el río,que foi dende mui antiguo un camín d’augua polque chegaban as mercancías en chalanas ou, se non,a bordo do Barco da Ponte, un pequeno veleiro quetrasportóu mercancías hasta el ano 1903, ano condos’inaguróu el ferrocarril mineiro de Vilaoudriz aRibadeo.

En Abres, terra necesitada de pontes, ergueron en1892 a Ponte do Fornacho y fixéronla en madera;anos máis tarde, en 1928, reconstruíronla en cemen-to. A súa ilesia parroquial, dedicada a SantiagoApostol, é d’estilo barroco, con retablos de finalesdel XVII. Abres y a súa parroquia, na súa relaciónestreta col Camín de Santiago, foi asilo y hospital depelegríos. Esa mistura d’Abres y el camín de Santiagoqueda ben clara coa esistencia d’un mesón na Selade Murias y col feito de qu’os romeiros que pasabanpor Abres debían pasar baxo el arco de canteiría daCasa da Rúa.

Hemos pasar Abres pola parte baxa deixando áesquerda a Ponte do Fornacho y el Río Eo. Hemossalir d’Abres por úa senda en chao, que primeiro écemento y lougo terra. El Eo fai por aquí úa veigachía de pequenos praos mui verdes.

El punto siguinte nel noso recorrido achegao alrío ha ser O Canaval, un recanto escondido núa dasvoltas que tayóu el Eo, que s’achega hasta a casa alísituada, silencioso y tranquilo. A casa y a finca arro-diada d’árboles chuchan el meandro que fai el ríonese precioso requeixo. Hemos deixar O Canavalpor un camín de pedra en chao, levando el montepola dereta y el vale del río pola esquerda. Un pou-co despós hemos comprobar cómo el camín empezaa picar hacia arriba mui suavemente y el río vai que-dando nun escalón inferior. El camín ha ir separán-dose del río y dende el alto hemos poder ver cómo

el Eo baxa suave, fendo meandros longos, como siesquiase lentamente sobre neve líquida, lo que ha ferqu’úas veces quede lonxe y outras achegadín alcamín. Andando calmados pola serena presencia delrío hemos atoparnos enseguida col poblo deLouteiro.

1144EN

TRAM

BASA

UGUA

SA ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)

Un señal del Camín de Santiago na ruta

El barrio do Pibidal na parroquia de Abres (A Veiga)

RA

FA

EL

CA

SC

UD

O

ÁS

TU

RP

AR

ED

ES

Louteiro é un poblín situao na parte norte daparroquia y a 67 metros d’altitú. Aséntase núa terraque xa deixa sintir a influencia da rasa qu’empeza adefinir a Ría del Eo. Hemos tar a 2,4 km da capitaldel conceyo y nún dos puntos de paso da ruta xaco-bea nel sou itinerario costeiro; úa ruta que lougo depasar polos barrios veigueños d’A Galea, A Abraira,El Palacio, A Cal y Ferreira, salta a os poblos deMiou, Louteiro, A Sela de Murias y Abres.

Al igual qu’Abres, Louteiro é punto de paso d’unimportante camín aló polos siglos XVII, XVIII y XIX:el camín dos Arrieiros. Hemos atopar en Louteiro úaermita dedicada á Virxe dos Romedios, capiya depranta rectangular con porta hacia el oeste, campa-nario sin campá y que ta empiriquituada na veira dacarretera local. Por certo, el imaxe da virxe ten pelonatural. Anque de fábrica aparentemente moderna,ben podería datarse nos siglos XVII ou XVIII. PeróLouteiro ten outro feito que nos corrobora a súaimportancia na ruta xacobea y é un Peto d’Ánimas,construcción mui típica nel camín de Santiago y quepor alí ye chaman As Ánimas de Louteiro.

Louteiro vén ser el punto de partida y al tempo elacabo del circuito que ye dá título a esta ruta, a Rutadel Estraperlo: Louteiro - O Pibidal - Abres - Louteiro.Úa ruta d’us 8 kilómetros de fácil perfil que nosou-tros fixemos máis longa, recorrendo tamén as terrasde Miou y A Veiga.

Hemos deixar Louteiro y, pola carretera local quevai en dirección da capital del conceyo, hemos dar,outra vez, nel Rego de Louteiro, que cruzáramos

máis pr’arriba al empezo da ruta. Por alí hemos ato-par loureiros, un monte de ribeira pol fondal y polasveiras del río, y muitos calitros polas ladeiras coste-das. Dende el río y pola mesma carretera hemossubir hasta Miou. Durante a subida y pola esquerdahemos poder observar lamar de praos y eiros conárboles frutales que tein el tronco enredao con lád’oveya y que según nos contaron vale pra que nunye suban por él as fornigas. Tamén hemos poder vermuitas botellas y frascos chíos d’augua pra luitarescontra as xeladas.

Enseguida hemos dar de novo en Miou, anqueagora pola parte norte del poblo, y d’ese xeitohemos poder contemplar por completo el soucaseirío. De Miou hemos baxar hasta El Fondrigo,entrando de novo na vila capital del conceyo daVeiga, antias chamao oficialmente Vega deRibadeo. El conceyo da Veiga ten us 82 km2 y seisparroquias: A Veiga, Piantón, Abres, Meredo,Paramios y Guiar. Hestóricamente, condo Castropolera capital da Terra de Ribadeo, entre os ríos Eo yNavia, a Veiga de Ribadeo era ún dos partidos nosque se dividía ese gran conceyo y tía a súa capitalen Piantón. Peró en 1836 crearon el conceyo daVeiga de Ribadeo, féndolo independente deCastropol. Primeiro a capital siguíu tando enPiantón, peró en 1851 trasladáronla hasta unde tahoi. Dende entoncias A Veiga ha ser vila y capitaldel conceyo del mesmo nome y nesta vila hemosempezar y acabar úa ruta de camíos veyos cargaosd’hestorias y lendas.

1155EN

TRAM

BASA

UGUA

S

A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)

Baxando camín d’Abres

RA

FA

EL

CA

SC

UD

O

ervandín recibíu a primera escola de maosda nombrada maestra tapiega doñaBernardina, incorporándose máis tarde, aos 17 anos, á contenda civil española. Alítuvo como primeiro destino el PirineoAragonés y despóis a Escola d’Aviación deSevilla. Dous anos máis tarde foi tresladaoa Madrid, unde fexo dalgúas cousas como

artista, sacando el carné d’artista en Aranjuez. Perópuido máis a súa vocación porteña, y cursóu os estu-dios de Técnico de Señales Marítimos —fareiro, praentendéremonos—, nel qu’iba ser el sou principallabor profesional toda a vida. Al ingresar nesta acti-vidá lougo entróu nun réxime de suplencias que,anque era máis malgracioso, por itinerante, dábayemáis ingresos. El sou primeiro destino laboral foi en

1943 nel Faro de Orchilla, nel isla canaria de Hierro,col que puido conocer case todo el archipélago cana-rio y, como gran aficionao á música, hasta identifi-carse col sou folklore, cuas folías, principalmente.

Dende aquí chegóu a ocupar a titularidá dos prin-cipales faros asturianos, entre ellos, Llastres, Llanes,El Cabu Peñes, El Cabu Vidíu, El Cabu Bustu, L.luar-ca, Cuideiru, etc. En todos estos lugares Servandínsoupo fer da súa profesión un xeito amecido de feramigos, véndose na necesidá de visitalos de ralo enralo, case siempre al tempo d’úa búa enchentuada.Tuvo el ocasión d’entrar nel Administración d’Uviéu,ou de Xixón, peró quixo miyor a súa vila natal. Nelano 1946 sacóu el sou destino como fareiro en Tapia,labor que fía d’emparzao con sou ermao Paquín, fut-bolista ben nombrao y entrenador del Real Tapia. Por

1166EN

TRAM

BASA

UGUA

S

SERVANDÍN,fareiro porteño

� Félix Martín Martínez

SS

El menor de cinco ermaos, Servando Méndez Álvarez (Tapia 1917-2000), erafiyo de Paco, capitán da marina mercante que chegóu a ser administrador dosbarcos que chegaban al porto tapiego, y de Concha, cua xeira ben amolada desacar adelante a súa familia, peró fallecida condo Servandín case nun tía nindous anos. Por mor d’esto, crióuse na casa de súas tías, disfrutando d’un ambien-te de libertá por entre as caleyas de Tapia que tuveron que forxar el sou carácteraberto, esparpayao y falangueiro.

ese tempo, el funcionamento dos señales marítimosera mecánico dafeito, todo a base de bombonas d’a-cetileno, grupos electróxenos, chaves, palancas, y unmotor que daba un feixe d’averías, lo que levaba úaatención de contino.

Cortexador en bicicleta, nel lugar tapiego deSerantes casóu a os 34 anos con Rogelita FernándezPresno y tuvo oito fiyos, cuatro varóis y cuatro muye-res. A partir d’aquí, al tempo del sou labor nel faro,foi ún dos primeiros armadores tapiegos del barco«Amador», que patroniaba outro entrañable persona-xe tapiego, conocido por Pichón.

Paralelamente empezóu úa chía de labores, sumi-nistrando augua destilada ás lanchas qu’entraban enTapia, organizando cursos d’especialización pesquei-ra, y coincidindo con un época (década de 1950,aprosimao) en qu’a vila tapiega tía úa mui intensaactividá portuaria.

Servandín foi, hacia 1940, mandolinista daRondalla de Tapia, participante nos grupos de teatrolocal, futbolista (porteiro) del Real Tapia hacia 1950en compañía de sou ermao Paquín, empresario daprimeira sala de xogos qu’houbo na vila y que tuvonos baxos da súa casa (local del Bar «El Faro»), repre-sentante d’hosteleiría, vendedor de frutos secos, de

tractores y de vigas, peñista gastrónomo, piropeadord’altura, coqueto y presumido, sombreirista a lo GlarGable, fumador empedernido hasta a cincuentena,fanático esposo y patriarca, lector acérrimo, taurófilo,devoto da Virxe del Carme, y sportinguista confeso(naide é perfecto), beilarín en todos os saraos, disco-tequeiro penitente, fundador da Coral PolifónicaTapiega, y, sobre todo, namorao de Tapia, unde sexubilóu a os 68 anos.

En 1985 recibíu un primeiro multitudinario home-naxe público nel Hotel «Puente de los Santos», undehoubo que colgar el cartel de «nun hai billetes», y unsegundo reconocemento al pouco, con outros douscompañeiros de profesión, que neste caso foi neluviedín Hotel «La Gruta».

Cantador en escenarios improvisaos, nun costabacaro atopalo a deshoras da noite entonando dalgúad’estas coplas: Baxaben cuatro ayeranos, Soi deVerdiciu, ou Dime paxarín parleru. Personaxe pecu-liar y intrasferible, formóu parte del paisaxe y paisa-naxe de Tapia toda a súa vida.

BIBLIOGRAFÍA Y FONTES:

VV. AA. (1997): Tapia en el recuerdo. Conceyo de Tapia,Tapia.

Archivo particular de Rogelia Fernández Presno, Tapia,xuyín de 2005.

Méndez, Javier. Informante oral. Uviéu, setembre de2000.

1177EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Servandín, fareiro porteñoServandín, fareiro porteño

Servando Méndez Álvarez, «Servandín»

El faro de Tapia, unde Servandín se xubilóu

Servandín foi, sobre todo, un namorao de Tapia

hai úas décadas p’acó vénense cam-biando muitas cousas nos nosos llu-gares ya na nosa xente. Por exemplo,hai construccióis que xa van veyas yaque naide mantén porque nun se yestopa xa utilidá. Por outro llao, la llin-gua tamén vei perdendo ou susti-tuindo palabras del ámbito rural,

como poden ser los nomes d’animales ou prantas.Pero conversacióis como esta inde poderan vese...

BALBINA: Falando de molíos ya cabazos, ya d’outroscasetos de los d’antes, ¿ves el paisano aquelque vei pola caleya? Tía un molín, tenloinda. Ta alló embaxo, unde vei virando elregueirón ya caéu úa fana hai pouco. Dastecuenta únde é, ¿non? Despós de pasar lacasía que ten úa cancella ferruyenta.

MELÍN: ¡Si, ho, cómo nun hei saber! Veño poucopor acó, pero xa sei. Hai tempo vía más,pero inda el outro día paséi por ei. Ya cono-zo al paisano tamén. Xa vin qu’agora elmolín ese ta chen de reices que se ye metenpolas llouxas. Ten mofo porriba, ou herbas,ou calitros que ye naceron ei enriba, ou nunsei. Desfeito ta. Vese que naide fixo por él.Esqueicémonos axina de las cousas esas.

BALBINA: Débeche ter hasta culobras ou ratos dentro.El outro día vin un escolancio ya úas sapa-gueiras salindo d’él. Pode que s’espantaranporque tiréi un gouño nel regueiro. La ver-dá é que por poder pode haber cualquieracousa: llargatos, rascacheiros, cocas, donice-llas, fornigas, you qué sei. Será muito quetean todos xuntos ei dentro, pero cousas

FALANDO COUSAS CAMÍN DEL MAR

� Mª Ángeles Rodríguez Montañés

D’D’

El gallego-asturiano que se fala nel conceyo de Navia ten dao ben cultivadores.Ei tán os Pepe Muestras, Pepe Pinilla, Antonio Fernández, Manuel de Lienes... y,máis cerca de nosoutros, Luis Junceda ou el incansable Alejandro Antúñez. Así ytodo, hoi nun son muitos os naviegos que se deciden a escribir na súa fala. Por esoacoyemos con alegría a colaboración que nos chega dende Las Cortías (Andés),unde se quer retratar a dous naviegos de parola falando de todo un pouco. A pesardel nova qu’é el autora, pódemonos espeyar nel bon conocemento que ten da falay, sobre todo, nel amor que ye ten al idioma da súa xente.

1188EN

TRAM

BASA

UGUA

S

más difíciles se viron xa. Pos... xa quixerayou que tuvera amañao; de pequenía dába-me gusto velo. Iba por ei col meu bolo, yafalábame muito de las xeiras que tía pasaola xente d’hai tempo —los bolos, los bisa-bolos...— trabayando, fendo de todo unpouco: pañando un feixe d’herba, erguén-dose cedo ya subindo ouca colos bois...

MELÍN: Agora tamos meyor, ou pior, según cómo lovexas. Algús, los que trabayamos nas ofici-nas, nun temos frío, nin nos moyamos, nintamos preocupaos todos los días pol tempo,pero temos outras cousas pa quitanos dedormir, ya muitas veces iba prestanos bentar aricando patacas nel eiro, ou nel herbaseca, ou tirando pola ganza cola garabata,ou llindando las xatías, ou dándoyes mato alos arbolanzos ou a úa pouquinía de meru-xa colas maos.

BALBINA: Pa que vexas, pa que vexas...

MELÍN: ¡Qué guapa é el herba verde, eh? ¡Muitosorbayos, ya xeladas, ya barruzos viron lospraos estos, ¿eh, ho? Ya algúa qu’outra festi-quía tamén. Nun sei quién mo contóu algúavez. You nun lo vin, pero los veyos dicíanque condo eran nenos xuntábanse acó, nunprao d’estos. Polo visto vían quirolos, yaxente de muitos llaos. Bueno, muitos nuncreo, tampouco é qu’antes houbera con qué

movese d’un llao pa outro a muita velocidá.Pero bueno, seguro qu’úa búa cambeiradade xente vía por ei. Tíamos que volver a ferlas fiestas esas, ya trer quirolos asgaya.

BALBINA: Bueno, pos xa yo diréi a Manolín, que tametío nel Asociación de Vecíos. Lo malo équ’haberá que puer cuartos, claro.

MELÍN: Eso é lo de menos, muyer. Xa parecerán loscuartos.

BALBINA: Bueno, mentres tanto, ¿pensas qu’hemoscoyer muitos farrios cola xorra que paña-mos? Algún mógaro ou outro pexe topare-mos ¿non? Ya hemos a daye algús a la gatía,que devece por ellos. Nunca outra cousavin: el outra vez nun deu avío a comelos.

MELÍN: Hemos a treye us pouquiníos, seguro.

BALBINA: Bon día ha ver la probitía. Agora condo nosfomos quedóu engaramada na figueiragrandúa de baxo. Ten la zuna esa. Nun seiqué é lo que sabicha emporondada nella.Despós irá botar úa búa sonada pol caba-nón ou a xacalamistrar pol horta, a ver setopa un toupo ou cualquiera cousa paentretese. Mentres nun pañe úa andolía,todo vei ben.

MELÍN: Quiesla muito, ¿eh, ho?

BALBINA: Quiero, quiero. Anque, bueno, fai albeirostamén. El outro día nun me din cuenta yacolóuseme na cocía ya deixéila pechadanella. Puxera un cacín con lleite na mesetapa fer el almorzo ya bebéulo todo. La verdáé que, desta, nun me prestóu muito la tras-nada: houbo deixame sin lleite; pouco mástía na nevera. Ya tuven que llavar el cazo,claro. Reñínye, nun sea que lo faiga outravez, pero se se ye tercia ha volver felloigual. Asina son los gatos, pero quiérolamuito igual. Has a acariñala condo la vexas:xa verás lo búa ya guapía qu’é.

Falando cousas camín del marFalando cousas camín del mar

1199EN

TRAM

BASA

UGUA

S

sina, pañamos os últimos tempos, porqueun estudio al xeito de toda a tradición deloito de setiembre nel Alameda de Porcía épouco menos qu’imposible; quizabes, quénsabe, habería que falar dende alló a princi-pios del s. XVII. Vamos, que nun hai grancousa á qu’agarrarse en conto a eso. Asíque vamos col hoi da romeiría dos Ro-

medios. Ou sía. El Campo del Alameda. Conceyo delFranco. Oito de Setembre. Asturias.

Antes, outro apunte. Vamos falar aquí del quetoca á parte pagana da mesma, se ben en íntima rela-ción coa relixosa, ou polo menos hasta nun hai mui-to, porque a tradición relixosa ta completamentesecularizada y paganizada prá mayoría da xente quepousa nel Alameda ese día.

Ben se sabe qu’úa festa como esa nun ten lo quese poda dicir propietario, como nun lo ten ningúafesta. A festa é del que la faga, del que la sinta. Yneso tamén diremos qu’el qu’asiste é nembro de ple-no dereto d’ella. Peró ben é certo qu’hai un grupo de

xente —qu’hasta hai poucos anos foron sempre delFranco, llugar capitalín del conceyo hasta mediaosdel s. XIX, hoi na parroquia de Valdepares— que sededicóu a ser lo que se chama el organización. Nunpodemos saber cóntos. Sólo sabemos más ou menosos que la preparan hoi día, y inda nun é facil conta-llos a todos. Muitos d’ellos xúntanse na xunta direc-tiva del Asociación Cultural «Alameda», anque de nin-gún xeito son os únicos que collaboran pra fer osRomedios. Se nos paramos a contar, salen ben sei ungrupo de cincuenta ou más que botan úa mao pra tertodo a punto.

El trabayo nun é pequeño, anque se conte con úaesperiencia de muitos anos. Hai que financiarse, cla-ro, y eso é lo que más lleva, porque todo el ano setrabaya pra ello. Acaba un ano a festa y a organiza-ción nun para. A festa nun é llinde de nada; se acasoé curume d’algo. Xa se ta falando y fendo pral anoque vén antias de qu’ún acabase. Hai que fer úa mon-tueira de xestióis que pasan por tramitar con un feixede corpos y administracióis. Hai que vender lloteiría

2200

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Cómo carayo empeza ún a escribir sobre el qu’igual é el xuntoiro más grandede toda a contornada, se a oyuada qu’ún bota é a que nun momento da vida sefai, a que ye deixa, da que s’acorda, ou da que ten noticia. Cómo contar, se cadaano, como todo na vida, vei cambiando, anque a xente nun lo faga. Asina quepretender ser palabra de Dios digo eu que debe ser úa fatada bén grande. Porque,madeumas, se cambía a xente, el ano, el tempo, a organización y todo el que ladá en fer, nun quedará aquí outro romedio (nunca miyor dito) que contar dal-gúa das cousas que quedan, que pouco tein xa que ver col que de romeiría ye que-de al oito de setembre en Porcía.

� Iván Iglesias «Cazarón»

A ROMEIRÍA DOS ROMEDIOS

AAC

AR

ME

ÁLV

AR

EZ

-MIR

AN

DA

por xuyín y Navidá, pedir polas casas y negocios dazona, mirar que traigan as lluces, el xenerador, poñeras pontes, colocar lletreiros nel campo y alredores,mirar qu’el campo tía presentable, contar con sanita-rios, con axentes de tráfico, con postos de feriantes,con hosteleiros pra os bares, con váteres portátiles,con —tristemente por culpa d’us poucos elementosdemasiao ceibes— axentes de seguridá delante delescenario, con grupos de gaiteiros pra os pasacayes,col cueteiro —pra que s’escuite el berro da pólvoraque nun guarda secretos—, coas orquestas —tres veinpra todo el día oito y úa xa ta dende el víspora, quetamén hai festa, unde se topan a os más incondicio-nales y cercanos de todo el festexo—, hai que fer car-teles —non muitos porque a fecha ta na concenciacolectiva— y, al cabo, todo el telar que cualquer fes-ta ten que ter en conta; igual un pouco más ésta polasdimensióis que ten.

Condo lo pasaxeiro ta feito, peró xa chegóu afecha pra fer a festa, podemos dicir qu’a sorte tabotada, y todos a andar.Días antias xa se trata quénvei ir pra un sito ou outroel día en cuestión. Ús pralcampo, outros poñer lle-treiros indicadores y disua-sorios, outros cos gruposde gaitas —ben forraos decuetes pra nun parar deestoupallos en todo eldía—, outros cobrar postosy bares —que tamén é unxeito de financiación pralfestexo— y, al cabo, todosbuscando tamén un cachínpra entregarse á festa, quemuitas veces esa xentevese impedida de disfruta-lla pol trabayo que dá.

As normas propostas pol organización son benpoucas y sin más mira que pral correcto curso d’ella:nun acampar, nun fer llume, nun meter coches ninningún xeito de carros ou vehículos, nun cercar cam-po con cordas, nun tirar basura al río... y, despós, xa,as que se pensa qu’as facultades éticas y morales delindividuo debe ter de por sí, peró esas, el demo lasllexisla. Sabemos que pra muita xente que bota demenos a festa como era antias faise difícil, condo nonimposible, tar con tranquilidá durante el día nel cam-po. Por eso a chamada é á Responsabilidá, muyerque nun temos el placer de conocer personalmente,peró barruntamos que de condo en vez aparece y ascousas van miyor. Vamos, que vese menos tolleiría ymás ganas de disfrutar coa festa.

Asina, chegao el día, más ou menos as cousaspasan d’este xeito. Os servicios básicos que fain fal-ta prá festa xa tán dende hai tempo. Hai quen xa tadende ben cedo nel campo pra pañar sito, mentresxente da organización dá os últimos retoques. Ás dezsalen de Ca Rego en Valdepares as gaitas pra ospasacayes que van durar toda mañá, por cuatro rutasdistintas. A sesión vermú —que nun sabemos por

qué se ye sigue chamando así— empeza dende qu’amisa y procesión teñan acabao, camín da úa y mediada tarde, y esto, qu’é de lo más guapo, dura hasta astres. Un momento en que el campo ta que reverquede xente, que vei chegando en grupos uniformaos ounon, más ou menos grandes. Grande é sobre todosel que vén andando dende A Caridá, que dá gustovello entrar ordenao y festexeiro a un tempo, condoel orquesta ta sonando. Despós a música para hastacamín das cinco ou algo más, momento qu’a xenteaproveta pra xantar de prao y escuitar as gaitas quexa baxaron al Alameda y siguen tocando por ella.Asina, volta a arrancar hasta a madrugada, sobre astres da mañá, condo as orquestas se despiden y axente que queda vei pouco a pouco enveredandoprá casa. Orquestas, bares, seguridá, xente y organi-zación, ou sía, a festa sin eso qu’é lo que la fai festa,vaise tamén indo y deixa el Alameda sufrida —nunhai más que baxar el día despós pra ver cómo que-da el prao— pañando forza, y herba, y árboles y

augua pra respirar hasta eloutro ano, hasta el sábadoúltimo d’agosto coa NoiteCelta de Porcía.

Lo da chamada á respon-sabilidá é úa cousa quenun cansaremos de repetirnella, porque a súa faltapon en peligro a continui-dá da romeiría dos Rome-dios, y d’eso nadie quer sa-ber. É raro el ano que nunhaxa que llamentar dalgúnincidente, que nun sonmuitos tendo en conta loqu’allí se xunta, peró queben d’ellos poderían evitar-se y asina prescindir por

exemplo dos axentes de seguridá, necesarios pra quecuatro pelagatos nun nos amolen a festa. Sabemosqu’entre camín de dez mil personas que se xuntanese día nun haxa ningún incidente é ben difícil, peróeso nun xustifica de ningún xeito el gasto de cuartosy el esmolemento que trae el pensar que se ta nunzoolóxico. Dicimos os que tán dentro da xaula, cla-ro, que digo son ben poucos, peró sempre abondos.A solución, más alló da disuasión que haxa por par-te d’ús y d’outros, pasa pola concencia de cada ún, yei hai que filar mui fino. Ése é el problema que pedi-mos qu’entre todos fagamos que nun lo seña. Porcíaten que tar por encima d’eso.

Pola nosa parte, más nada. Dar aquí fe d’úa sor-te de Dionisíaca del siglo XXI nel noroccidented’Asturias, da romeiría dos Romedios de Porcía. Darfe dende un sito curtio y escoyido; dende úa pintu-ra escrita particular que sale y se fixa en Entram-basauguas, como podera ser outra. Outra cualquerada Hestoria de Porcía. Das hestorias que cos anos sexuntan por miles, y das anécdotas que se multipli-can por millóis nel corpo y na mente de quen llevaos Romedios consigo undequera que tía. Salú yPorcía.

2211

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

A xente nel prao da festa

A romeiría dos RomediosA romeiría dos Romedios

CA

RM

E Á

LVA

RE

Z-M

IRA

ND

A

2222

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

intíuna namáis entrar. Como todos os días,cando metía a chave na zarradura, a caixade música poñíase a debullar a súa cantine-la como se fora o conxuro d’unha meigadoente y atolada. Sin sequera quitar o abri-go, Marta foise prá estantería e, encoraxina-da, zarróuna d’un golpe. O silencio quesiguíu envolvéuna en tal desacougo, que

tiña a sensación de qu’unha araña velenosa lle subíapolas pernas.

Xa taba no límite da súa capacidá d’aguante, ementres sintía cómo se lle poñían os pelos de punta,probóu a zarradura outra vez e miróu ben dentro dacaixa, pro nun víu máis qu’a súa imaxe distorsiona-da polo espello do fondo. As primeiras veces que llepasóu esto, pensaba qu’era algo casual; despóisparecéulle absurdo preocuparse, pro xa empezaba acavilar se nun sería verdá qu’a alma de Luis tabaamarrada pra sempre a aquel fío de música.

A víspora de marcharse, él, Luis, déralle unha cai-xa antigua, d’acebache, coa melodía que tiñan comopropia desque se namoraran: «Aline».

—Hei volver, Marta. Todo o qu’eu son, quedanesta caixa.

Pro Marta nunca conseguira facela soar, nin unhasola vez nos quince anos qu’él tuvera lonxe, así qu’atiña nas estanterías dos libros como un corvo diseca-do. Un día cansóuse de vela alí, muda y inútil, emetéuna nun caixón esquencéndoa de todo.

A tarde na qu’él volvéu, con toda a súa alturadobrada nunha fraxilidá trasparente, marelo e coamorte nos ollos, despóis de fundirse entre os almua-dóis d’un sillón, preguntóulle pola caixa.

—Nun funciona. —Xa o sei —dixo él sin inmutarse.Marta milagróuse do qu’oía, porque nunca puide-

ra siguilo polos camiños esbaradizos polos qu’élandaba como se lles conocera todos os sacretos. Elanunca o entendera de todo. Luis era como un puña-do d’area que s’escapa por entre as bringas d’un ces-to ralo. Tiña algo de criatura d’outro mundo, unmundo ó qu’ela nun sabía chegar.

Él colléu a caixa d’acebache, e case sin argallar nazarradura, levantóu a tapa. A melodía soóu como sefora tocada polas maos lixeiras d’un virtuoso. Dendeentonces, Luis facíalle funcionar unha y outra vez,como se encontrara algún alivio en oír o marteleodas mesmas notas, que pra Marta eran xa un malsoño que nun podía separar do olor ós vómitos y ás

menciñas qu’a quimioterapia y a debilidá traían con-sigo, e qu’os estruñaba ós dous ó mesmo tempo.«Aline» fíxolles compañia hasta qu’a morte envolvéuo cuarto nun silencio espeso. Entoncias, asaltóunaunha soledá seca, dura, volvéuna como de gouñoferrial, e nun conseguía durmir máis que con somní-feros, nun sono corto y alucinado. Nun esforzo porsobrevivir, conseguíu recuperarse en parte, pro adanza das pantasmas volvéu a empezar cando a cai-xa de música parecía poñerse d’acordo co mesmomomento no que Marta metía a chave na zarradurada porta, y empezaba a soar.

Quería pensar qu’aquelo que Luis lle dixera a vís-pora de morrer nun era máis qu’o efecto da enfer-medá qu’o desmoronaba en náuseas, como se viviraunha dualidá física e psíquica.

—Nesta caixa queda a miña alma, Marta —delira-ba entre espasmo y espasmo.

Marta nunca pensóu naquelo porque nun lleparecía qu’él puidera ser consciente do que dicía,pro empezaba a nun soportar a caixa de música y asúa cantinela, tuvera ou non a alma de Luis dentro;tampouco podía tirala á basura nin s’atrevéu a rom-pela por se era verdá qu’él nun encontraba outroacomodo pró seu espírito, ou nun s’aviaba pra esomáis que con aquela caixa moura e fría. Tiña aimpresión de que, en calquera sito que tuvera Luis,apresara na súa voluntá pra sempre, y as notas de«Aline» eran o medio do que se valía pra nun deixa-la en paz.

Un amencer, despertóu como se a feriran con milcuitelos redondos: as notas de música parecían caerd’un pentagrama embeleñado nel mesmo, e metían-selle nos oídos con unha crueldá insufrible. Choróude rabias hasta qu’amencéu. Entoncias, agarróu a cai-xa e foise con ela pra os penedos da mariña, dundeo mar batía con forza e bramaba como tolo. Tiróu acaixa o máis lonxe que puido e víu cómo se rompíapolo medio e caía ó fondo da augua mecéndose conela nun mesmo color escuro e siniestro, mentresenmudecía pra sempre.

Volvéu ó coche, arrancóuno, enfilóu a carretera edeixóuse seducir pola tranquilidá da rasa que fundíao seu gris co horizonte en abertal. Pisóu o aceleradormentras sintía unha libertá fonda, como se lle nace-ran alas.

Pro cando deixóu lonxe a ribeira, despóis da últi-ma curva, Marta, inconscientemente, púxose a can-turrear «Aline».

SS� Aurora García Rivas

A caixa d’acebache

2233

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

entados nel banco da rula, unha vez agota-dos os parzamiques d’aquela mañá, Saturnoy Milio, dous veyos pescadores del outrabanda, esperaban el hora d’irse xantar,mirando cómo as gaviotas planiaban porderriba da ribeira buscando algún despoxoque solía tiraryes el ruleiro, y dou rapacíostrataban d’atracar un chalano á escaleira. El

muelle de terra taba aquela hora baleiro de xente,hasta qu’aparecéu unha rapaza que, sin importarye elsol —que queimaba—, con andares repousados, foiachegándose a os nosos personaxes al tempo qu’ob-servaba tamén as trabayosas operacióis dos dousnenos pr’atracar el chalano y el engalar das gaviotas.

—É forasteira —comentóu Saturno—. ¿Hai xaveraniantes?

—Díxome a muyer qu’empezaban a verse carasnovas. Ta chegando el Carme; xa nun é sin tempo.

Caras novas. Mentras a rapaza s’alexaba pouco apouco camín da esplanada da gasolineira, Saturnoseguíala d’esgueira cua vista, escondendo unha son-risa pícara y muchicando aquelos oyíos pequenosque tía, avezados en tantos anos a outiar el mar den-de el puente da súa «Palometa».

—Inda che gustan as nenas —dice Milio, praquen nun pasara inadvertida a oyuada de Saturno ánena.

—El boi veyo, se nun ara, guarda el rego, xasabes; ademáis, os gustos que merecen a pena nunhai por qué perdelos —respondéu Saturno.

El paso da rapaza trouxéraye á memoria al veyopescador un feito que sempre mantuvera pechadonel caxón qu’él chamaba dos sous acaecementosamorosos, sin contalo siquera a os máis achegados,como era Milio.

Peró aquel día sentíuse aberto y dispóxose a fala-lo.

—Si me prometes nun dicilo a naide, cóntoche loque me pasóu un día del Carme d’hai unhos anos.

—¿Pos é tanto secreto, ho? —inquiríu Milio.

—Élo; pra min, élo.—Pos fala y tate tranquilo, que ben sabes que

tamén eu sei calar condo fai falta.Saturno empezóu a relatarye a Milio cómo el viño

fai ver fáciles as cousas complicadas y convirte endifíciles as máis simples, póñamos por caso, el andar.Así podería entenderse cómo el par de vasíos quetomara naquela mañá da festa y outros cuatro ou cin-co da xanta deberan trastornarye a cachola de tal xei-to que, condo subindo pral Campo Grande se topóunel Pouso con unha guapa rapaza que baxaba, estase ye convertise como un relustro nunha sirena irre-sistible.

—Nun sei qué pasóu por min, Milio, nun sei quépasóu por a mía cabeza. A cousa foi que talmentem’esqueicín de quén eu era y encandiléime d’un xei-to que me vin trasformado nun personaxe entre prín-cipe y tenorio y, estendendo os brazos hacia a nena,empecéi a cantarye apasionadamente aquela cántigaque dice «Si tu me dices ‘ven’, lo dejo todo, si tu medices ‘ven’...».

—Y ela nun cho dixo, ben sei, claro.—¡Qué coño iba dicir! Lo que fexo foi dar us

pasos hacia min y, sin pensalo dúas veces arrimóu-me un par de lafazadas por banda y banda que m’es-pabilaron y fixéronme, de chope, espertar y volver almeu ser.

Milio ríase a cacaradas, sorprendido pol desenla-ce del relato del sou compañeiro.

—Eso nun era unha nena, Saturno, eso era unrezcacheiro. ¡Mira qu’un home afortunado en amorescomo tu fallase nese lance...!

—Peró é qu’inda nun acabóu ei a cousa, Milio.Vou dicirche qu’as lafazadas nun me doleron miga,xa que nun pasaron de seren dous cachetíos; lo quede verdá me doléu, lo que de verdá m’avergonzóu,foi qu’al irse a rapaza botóume unha oyuada entredespreciativa y burlúa y, mirandome de riba a emba-xo, díxome:

—¡¡Veyoiro!!

Un cantarína destempo

� Manuel García-Galano

SS

DIB

UX

O:

MIG

UE

LG

ALA

NO

nduveran os nenos toda a tarde d’un llaopra outro col brío del primeiro día devacacióis: da mañá sin ter que madrugar,da comida sin apuro y col resto da xen-te das casas, da tarde sin tareas nin estu-dio. Y aquel sol calentándoyes a sangrenova y as cabezas chías de trasnadasinocentes.

Quedaran ás cuatro nos columpios y antes delhora xa s’apilaban as bicicletas al pé del poyo. Unbaruyo de voces y risas enchía el parqueentre carreiras y brincos hasta quedaquén fixo a pregunta de sem-pre: «¿y qué vamos fer?». Unfeixe d’ideas a cual más cho-cante foi discutida pr’aca-bar coyendo as bicis pra irdar úa volta qu’acabóunel monte unde xa outrosbraos fixeran úa cabana.

Gracias al llabor delneno que vivía más cercadel monte, y de sou padre,nun tían muitos estorbos pravolver usar a cabana: el mullidocoyido alredor y cousas pra miyora-lla y fella más grande. Volveron á casa delneno pra buscar a caxa das ferramentas que ye rega-laran al cumprir anos y nun momento tuveron todosocupaos chantando puntas, fendo sito alredor delárbol nel que taba apoyada a casía, colocando osbloques que yes deran...

Chegóu el hora da merenda pra daryes un des-canso y el calorín del sol, que nun chegaba a entrarnel monte, fíxoyes cambiar de rumbo y ir pral cam-po botar un partido de fútbol nel qu’acabaronxugando os chavales más grandes que tamén ibanxuntarse allí: os sete críos contra cuatro grandes y

un gol de diferencia a favor dos nenos, gracias aMonse, condo xa repicaban as campanadas das dezda noite.

Reventaos de tanto correr, y de rirse dos chavalesque nun los daban coyido condo chegaban a quitar-yes a pelota, tumbáronse nel prao comentando ashazañas da tarde y planiando pral outro día. Asnenas querían ir á praya, ún dos nenos tía viaxe cospadres y outro empezaba un curso al qu’iba ter qu’irdous días á semana. Como nun se poñían d’acordo,

foron quedando callaos. Nel silencio que se fixo, sentíronse

con más brío os cantos dos gri-llos. A gatas pol prao, ún dos

nenos foi achegándose alsito d’unde parecía vir elcantar que suaba más cer-ca. Pouco a pouco, os quetaban más cerca arrimá-ronse al primeiro, buscan-do el grillo. Cerca del

furao, inda cantaba elbicho sin percatarse del peli-

gro que tía alredor, condo locoyéu úa mao rápida. Mentras os

nenos estudiaban a caza que fixeran,os dous más amañaos foron coyer xungos

á cuneta pra fer úa grilleira y tuveron entretidostexendo y buscando más grillos hasta que xa casenun se vía.

«Teño qu’ir prá casa, que xa son as dez y media»,soltóu ún condo suaba a campanada. Como se aque-llo fose a señal d’estampida, correron todos prasbicis y nun momento nun quedaba d’ellos nel cam-po más qu’el herba pisada y el eco das últimas voces,dicíndose adiós mentras tomaban cada ún el camínprá súa casa, flotando na noite rota pollas llucesmarellas das farolas.

2244

2244

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Noitía de brao� Emma Méndez

AA

LlibrosLlibros

Axen

da

Axen

da

¡ESTA¡ESTA É A MÍA CASA!É A MÍA CASA!

• Autor: Enrique Carballeira Melendi• Colección Os Llibros d’Entrambas-auguas nº 8, Academia de la LlinguaAsturiana - Secretaría Llingüística delNavia-Eo, 2005.• 31 páxinas.

«Taba empezando el mes dedecembre y úa nevadúa tapara todoel valle. Miyao, el trasno, iba andandopor derriba da neve toda molle, con-tento por volver prá súa casa despóisde pasar tres meses de vacacióis nacabana de sou primo, nel pico delmonte. Miyao vivía, dende había mui-tos, muitos anos, núa casía mui veya,nel medio del valle, al pé del río. Eraun sito tranquilo; el miyor que tía équ’os seres humanos nunca vía porallí». Así empeza ¡Esta é a mía casa! Elque nun sabe einda el trasno Miyao éque condo chegue á súa casa vaiseatopar con que ¡se ye metéu úa fami-lia dentro! Como bon trasno qu’éempeza a fer trasnadas pra ver se équen a botallos, peró nun hai xeito...

Esta historia tan entretida y con úasillustracióis ben guapas a todo colordel escritor infantil Enrique Carba-lleira Melendi vén tapar un pouquinína falta qu’hai de lliteratura en gallego-asturiano pra os máis pequenos.Trátase d’úa traducción á nosa fala delconto orixinal, feito en asturiano y xapublicao hai anos pol Academia de laLlingua Asturiana.

OO VIAXEIROVIAXEIRO DADA NOITENOITE

• Autora: Aurora García Rivas• Colección Albera, nº 30, Trabe,2004.• 77 páxinas.

A Aurora García Rivas (A Antigua -San Tiso, 1948) xa la conocemos enENTRAMBASAUGUAS porque colabora narevista y ta detrás de muitas das acti-vidades lliterarias das que damosnoticia nas páxinas de «Axenda».Sabíamos del sou quefer como narra-dora, peró agora pódese disfrutar dossous versos neste llibro, O viaxeiro danoite, unde deixa claro qu’é úa dasvoces máis firmes da poesía nova quese ta fendo nel estremo occidentald’Asturias.

Nun tamos falando de xeneracióis,senón d’un espírito d’anovamentonos temas y nas formas que compar-te el peteiro d’escritores y —constatá-molo como un feito de normalidá polque temos que felicitarnos— d’escri-toras del Navia-Eo que tamos cono-cendo nos últimos anos.

Nun temos medo a dicir qu’O via-xeiro da noite é de llectura obrigadapra quen ye guste a búa poesía y ein-da máis prá xente del Eo-Navia quesinta nel corazón as palabras da terra.Nun é namáis porque Aurora GarcíaRivas escriba na fala del sou llugar denacemento porque eso, en lliteratura,al cabo, nun é garantía de nada. Éporque a súa poesía vese tan enreiza-da na súa terra y nos sous recordos,tan sentida, tan ben construida —y, altempo, tan clara y xinxella—, quenun pode deixar d’emocionar a quenla lle. ¿Qué dicir, se non, de poemascomo «A casa»?: «Lonxe queda a miñacasa,/ a única que sinto como miña:aquela/ dunde deron sentido ó meu

nome/ cando se repartía o pan namesa/ y o labor pró día». Son versosque brindan y chaman á poesía.

RevistasRevistas

DiscosDiscos

Con motivo del XXVI Día dasLletras Asturianas, el Academia de laLlingua Asturiana editóu un númarolliterario especial del sou boletínLletres Asturianes, el nº 89.

Al llargo das súas 170 páxinas haipoesía y prosa en asturiano, perótamén a lliteratura en gallego-asturia-no ta presente da mao de dúas escri-toras: un relato de Belén Rico Prieto,«Un rosario de muyeres (tres miste-rios y unha letanía)», y outro d’AuroraGarcía Rivas, «O can de Sabela», ade-máis de dúas poesías d’esta última:«O cabozo» y «Cando te vayas».

Xa ta á venta el primeiro disco delgrupo Cádaba, Do y Sidemól. El nomevénye d’úa anotación que puxera ungaiteiro na caxa unde guardaba aspayetas.

2277

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

les de reflesión alredor da realidáactual d’Entrambasauguas dende úaperspectiva interdisciplinar unde s’a-xunten os aspectos llingüísticos, hes-tóricos, identitarios y socio-cultura-les. Pra eso, dende a SecretaríaLlingüística del Navia-Eo buscáronseos miyores especialistas y os máisfondos conocedores da realidá sociald’estas terras asturianas.

El programa que tedes nas maosdeixa claro el que dicimos y dá con-ta de temática tan variada y dos auto-res (os máis d’ellos naturales d’aquí)que puxeron el miyor d’ellos mes-mos pr’achegar a todos, eonaviegosy asturianos en xeneral, as súas apor-tacióis nas temáticas respectivas.

Como presidenta del Academia dela Llingua Asturiana tou segura dequ’estas sesióis han a ser un ésito yanúnciovos que ben llougo imos a

poder ller máis ampliamente todas asponencias, desque se publiquen asActas d’estas Segundas Sesióisd’Estudio del Occidente. Máis nada;que vos preste y nos preste a todos ya todas y que ye saquemos rendedei-ra al trabayo. Muitas gracias».

Participaron cuas súas comunica-cióis el profesor tapiego Ignacio Va-res García («Pasao y presente delgalego-asturiano»), as profesoras degallego-asturiano na ESO FannyLópez Valledor y Mónica Loza López(«Galego-asturiano nas aulas deSecundaria»), el equipo formao porRafael Cascudo Noceda, Xosé MiguelSuárez Fernández y Ignacio VaresGarcía («El proyecto del DiccionarioBásico de Gallego-Asturiano (DB-GA)»), el escritor tapiego RafaelCascudo Noceda («Ruta mitolóxicadel Eo al Porcía»), as profesoras de

2266

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Axen

da

Axen

da Este grupo del Franco, nacido da

Banda de gaitas El Acebro, parte nelsou sonido da fusión da gaita colacordión, peró tamén acoye outrosinstrumentos como a frauta, a guita-rra, el baxo y as percusióis. É un dis-co mui variao con sito tamén pra untema cantao en gallego-asturiano,«Xúcaras», escrito pola xente del gru-po. Os textos da carpeta tán taménna nosa fala.

Os días 1 y 2 d’abril d’este ano 2005fixéronse nel Salón de Sesióis delConceyo del Franco as II Sesióisd’Estudio del Occidente. Queríased’este xeito seguir el camín abertopolas I Sesióis d’Estudio feitas enCastropol nel ano 1997. Dendeentoncias pr’acó un bon feixe d’in-vestigadores novos veu amecerse alpeteiro d’especialistas del occidenteque tein dalgo qu’apurrir al miyorconocemento del patrimonio culturaldas súas terras.

Amañadas pola Secretaría Llingüís-tica del Navia-Eo, y col axuda delConceyo franquín, a primera xornadaabríuse el venres ás 17:30 cua pre-sencia del Alcaldesa, Cecilia Pérez, yda Presidenta del Academia de laLlingua Asturiana, Ana Mª CanoGonzález, da que recoyemos a súaintervención:

«Nel nome del Academia de laLlingua Asturiana y da SecretaríaLlingüística del Navia-Eo quero pri-meiro daryes a benvida a todos osparticipantes (poñentes y asistentes)a estas Segundas Sesióis d’Estudio delOccidente.

Prestaríame, al tempo, darye asgracias pola súa presencia al Ilma.Sra. Alcaldesa del Conceyo del Fran-co. A súa asistencia hoi a este acto depresentación é, a parte del amistáque temos, señal del sou compromi-so cuas terras máis occidentales delPrincipao d’Asturias. Ben sabe elAcademia que nel sou llabor dedefensa da llingua y culturad’Entrambasauguas nun ta sola,senón que cunta col apoyo institu-cional, tanto a nivel da Conseyeiríad’Educación del Principao como anivel local. Xustamente por eso man-tén el Academia llinias de collabora-ción cos dous ámbitos, nel que tenque ver, por exemplo, cua formacióndel profesorao de gallego-asturiano,por un llao, ou mesmamente na orga-nización d’estas sesióis, por outro.

¿Cuál é el fin d’estas xornadas? PralAcademia ta ben claro: plantiar nive-

IIII Sesióis d’EstudioSesióis d’Estudio

gallego-asturiano en Primaria AuroraBermúdez Nava y Angélica Fernán-dez Taborcías («Mitoloxía local y pai-saxe a través d’un itinerario didácti-co»), el responsable del Museo delMarqués de Sargadelos José Luis DíazÁlvarez («Os tempos d’onte enSantalla») y os xeógrafos BenxamínMéndez y Fredo de Carbexe («Patri-monio llingüístico del Navia-Eo ymarca territorial»).

A sesión da mañá del sábado ama-ñáronla as comunicacióis da profeso-ra d’Historia Medieval da Universidád’Uviéu Isabel Torrente Fernández(«Navia-Eo: dalgús aspectos hestóri-cos»), el profesor veigueño JoséAntonio Fernández Vior («Achega-mento á realidá lingüística del Navia-Eo»), el historiador tapiego XoséMiguel Suárez Fernández («El teatroen galego-asturiano. Dos empezos áGuerra Civil (1899-1936)»), el estudio-so da cultura tradicional IgnaciuLlope («Xogo d’identidades na terradel Navia-Eo. Un achegamento críti-co»), a poetisa de San Tiso d’AbresAurora García Rivas («Os tópicos lite-rarios na poesía en galego-asturianod’agora mesmo») y el profesor daFacultá de Filoloxía da Universidád’Uviéu Xosé Lluis García Arias(«Vocabulario d’Entrambasauguas»).

El última sesión empezóu ás 17:00cua catedrática da Facultá de Filo-loxía Ana Mª Cano González («Ossufixos con valor colectivo nel Navia-Eo»), as filólogas franquías Mª JoséFraga Suárez («Os personaxes nel tea-tro de Manuel García-Galano. Tipos,funcionalidá y dicotomías») y RuthGonzález Rodríguez («A sustantiva-ción d’oracióis relativas en gallego-asturiano»), el historiador naviegoServando J. Fernández Méndez («Dal-gúas obras arquitectónicas dos ameri-canos nas terras d’Entrambas-auguas»), el musicólogo tapiego FelixMartín Martínez («Da música enTapia»), el profesor de VillayónAlfredo Álvarez de Ponticella («ARieira: territorio de mestas y... d’arcu-ños») y a filóloga tapiega Mª Concep-ción Álvarez Lebredo («Asomeñanzasengañosas entre el galego-asturiano yel español: falsos amigos»).

2277

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Botóu a andar outra vez el Cursode Capacitación en gallego-asturianopra profesores de Primaria ySecundaria qu’amaña el Academia dela Llingua Asturiana por encargo daConseyeiría d’Educación y Ciencia delPrincipao d’Asturias. A 1ª fase, dastres das que consta el curso, féxoseen Santantolín d’Ibias entre os días 1y 12 d’agosto, dentro dos Cursos deBrao qu’organiza el Academia.

Dentro das actividades d’animacióndos cursos, el mércoles 3 os cursillis-tas recibiron a visita, núa actuaciónaberta a todos os vecíos, da banda degaitas Marino Tapiega.

El asociación cultural «Poegía» deXixón volvéu fer este ano el Festivalda poesía en asturiano y gallego-astu-riano. Despóis da primeira edicióndel ano pasao, esta foi a confirmacióndel qu’é úa idea ben guapa: fer quese conozan entre ellas as dúas llitera-turas y qu’a xente del centro d’As-turias tamén sepa dalgo del qu’escri-ben os poetas del occidente.

El recital féxose el 8 d’abril nelCentro Municipal de L’Arena y partici-paron, pol asturiano Antón García,Lourdes Álvarez y Ricardo Candás, y

EscolarizaciónEscolarización

Normalización socialNormalización social

Festival de poesíaFestival de poesía

El 21 d’abril d’este ano, el Conseyode Goberno del Principao d’Asturiasaprobóu a toponimia oficial delConceyo del Franco. Nel BOPA de 6de mayo pódese ver a llista completadas formas toponímicas qu’a partird’agora son as únicas oficiales: ACaridá, Mendóis, San Xuyán, A Braña,Andía, etc. D’este xeito, el conceyodel Franco convírtese nel primeiroconceyo del occidente asturiano quefexo as xestióis precisas cua Xunta deToponimia pra recuperar de xeito ofi-cial as denominacióis tradicionales dassúas entidades de población. TaménPezós y Grandas solicitaron á Xuntade Toponimia empezar el proceso derecuperación da súa toponimia.

El asociación «Rapalacóis» dasFigueiras sigue col sou trabayo prafer normal el uso da nosa fala. Comoapoyo á súa «Campaña de Sen-sibilización Lingüística pral Uso delGalego-Asturiano» editóu úas pegati-nas prá mocedá y fexo úas camisetascol mesmo lema: «Se nun che gustafalar, ¡berra!». A esto hai qu’amecer elcartel da Noite Celta das Figueiras yas rifas que fixeron pr’axudar á súafinanciación, que tamén taban engallego-asturiano.

Con motivo da campaña informati-va de matriculación en gallego-astu-riano feita pola Conseyeiría de Cul-ura, editáronse us folletos de promo-ción col título «Eu apúntome a galle-go-asturiano» que se repartiron portodas as escolas da zona, y os auto-cares de tresporte de viaxeiros daruta Uviéu-Ribadeo llevóu tamén nasúa traseira el anuncio da campaña.

pol gallego-asturiano, Alfredo Álva-rez de Ponticella y Aurora G. Rivas,que tamén lleu poemas de Fredo deCarbexe y outros autores. Puxo a súamúsica a bandía tradicional «LosLlanzones».

Sin salirnos das Figueiras, acaba desalir el llibro Álbum fotográfico de Fi-gueras, de Fernando García Rodrí-guez, unde tamén hai textos na nosafala da mao de Fernando Quintana,Chenano.

El Grupo de Montaña «ClubDeportivo Marqués de Casarego», deTapia, editóu el sou calendario d’ac-tividades pral ano 2005, unde se des-criben todas as rutas y se dan conse-yos pral monte. Y faise en gallego-asturiano. É un bon exemplo delmuito que se pode fer pola normali-zación da nosa fala na vida diariadas asociacióis da zona. Dende aquíquerémoyelo chufar.

Vinculada á Barres (Castropol) porún dos sous socios, a empresa astu-riana Ingeniería Geotécnica delCantábrico S.L. —da que xa temosfalao nesta mesma sección pol sourespeto á realidá llingüísticad’Asturias— sigue fendo llabor denormalización social na promociónal público dos servicios que brinda.

2288

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Día das Lletras AsturianasDía das Lletras Asturianas

Axen

da

Axen

da

El XXVI Día das Lletras Asturianasfestexóuse en toda Asturias y nunesqueicéu el estremo occidental. ElAcademia de la Llingua Asturianafexo úa edición en gallego-asturianodel cartel d’ese día que se mandóu atodos os conceyos, bibliotecas, esco-las, institutos y asociacióis culturalesdel occidente.

El mércoles 4 de mayo, nel Salónd’Actos da Casa da Cultura da Veigay dentro dos actos amañaos polServicio de Política Llingüística portoda Asturias col título de «Poesía enmovemento», houbo un recital poéti-co que quería amostrar el qu’hoi tánescribindo os nosos poetas.Participaron Aurora García Rivas,María José Fraga, Fredo de Carbexe,José Ramón Martínez Castro y ArturoÁlvarez Fernández.

El xoves 19 de mayo foi el actoescolar que xa é avezo fer todos osanos y unde se xuntan todos osnenos y nenos qu’estudian gallego-asturiano. D’esta volta foi na Veiga yallí houbo xogos y actividades toda axornada, ademáis d’entregarse ospremios del «IV Concurso de contosna nosa fala» que convoca aSecretaría Llingüística del Navia-Eotanto nas categorías de Primariacomo nas de Secundaria.

A Secretaría Llingüística del Navia-Eo tamén festexóu el Día das LletrasAsturianas d’emparzao col asociacióncultural Xeira nun acto feito na Roda(Tapia), nel Centro d’Instrucción y

Xeira botóu a andar úa campañacol eslogan «¿Xa pensache cómo yehas chamar?» pra promocionar el usode nomes da zona al hora de chamara os nenos y nenas. Tamén anima acambiar el nome pola súa versión engallego-asturiano y esplica os pasosllegales qu’hai que dar. A campañaapóyase nun cartel ben chamadeiro yel correspondente folleto esplicativo,material que se quer ir repartindo portodo el estremo occidental, sobretodo polos centros de salú y d’aten-ción ás futuras madres. Gadía, Antón,Polayo, Olaya, Bras, Carme...

El sábado 16 d’abril entregóusenel Salón d’Actos da Casa da Culturade Castropol el XIV Premio Xeira denarracióis curtias que ganóu nestaedición a castropoleña Ágata GarcíaCastro. Nel acto tamén se presentóua campaña que, col eslogan «¿Xapensache cómo ye has a chamar?»,ta fendo el asociación Xeira pr’ani-mar al uso de nomes de persona nanosa fala. Pechóu a xornada elactuación del grupo folk«Darbukka», da Veiga, un quintetode músicos del occidente que tennel sou reportorio cántigas ben gua-pas en gallego-asturiano.

El XV Premio Xeira de narracióiscurtias, que convocóu el asociacióneste ano y que pechaba el prazo el 15d’outubre, xa ten ganador. El premiode 500 euros foi pral relato titulao «Aspartixas», de Ricardo Saavedra Com-barro, escritor novo d’Uviéu vinculaofamiliarmente a Bual y que xa tía dal-gús premios en asturiano. A entregadel premio hase fer d’aquí a pouco.

Premios LliterariosPremios Lliterarios

Pola súa parte, el Asociaciónd’Amigos d’Antonio Raymundo Ibá-ñez, Marqués de Sargadelos, publi-cóu un llibro cos relatos del premiolliterario que lleva el sou nome y queconvocan anualmente. El llibro axun-ta os participantes na terceira ediciónen todas as categorías, tanto d’adultoscomo de rapaces. Entre os premiaoshai abondos relatos na nosa fala: únanonimo, primeiro premio, titulao «ElGaspe»; «O ouro dos ollos do sapo»,d’Aurora García Rivas; «As herbas», deConsuelo González Vidal; «Das cou-sas de meu padre» y «O libro quefala», d’Alberto Calvín Corredoira; «Unburro vello» y «El tren», de RocíoLombán Mastache; «El home sinpucheros», de Lucía Iglesias Gómez;«A tollura del cocho», de GervasioCarvajal; y «Pena de Carrales», deFredo de Carbexe. Na categoríainfantil, con relatos de rapaces yrapazas dos Ozcos, os máis d’ellostán tamén en gallego-asturiano.

Ademáis dos folletos qu’acaba d’e-ditar, tamén fai propaganda na nosafala noutro soporte: na direcciónwww.ingeca.net pódese visitar apáxina web da empresa. El usuariopode escoyer vella en castellano, enasturiano ou en gallego-asturiano.Trátase, polo tanto, d’un feito hestó-rico na «normalización dixital» danosa llingua: a primeira páxina weben gallego-asturiano d’úa empresa.Eso merece que lo chufemos ytamén que nun sía el última.

Recreo. Nél presentóuse el últimapublicación da Secretaría, el llibroinfantil d’Enrique Carballeira ¡Esta é amía casa! y tamén houbo un recordopral escritor da Roda Jacinto DíazLópez, fallecido el ano pasao, del quese repasaron dalgús momentos da súavida y dos sous escritos. Dixeron úaspalabras el alcalde de Tapia, GervasioAcevedo, el presidente de Xeira,Xabiel G. Menéndez, el académicoveigueño J. Antonio Fernández Vior,y a presidenta del Academia de laLlingua Asturiana, Ana Mª CanoGonzález. Estas foron as palabras dapresidenta del Academia:

«Quero empezar a mía intervenciónamostrando el muito contento queteño por tar hoi aquí, nun acto comoeste, col que festexamos as lletrasasturianas, a os escritores qu’escribi-ron y escriben en gallego-asturiano,na fala d’este territorio. A min sempreme presta vir a esta parte d’Asturias y,einda máis, se lo fago como presi-denta del Academia de la LlinguaAsturiana.

Aprovetamos este acto pra ferhomenaxe a Jacinto Díaz López, pralque tein qu’ir as mías primeiras pala-bras. Jacinto Díaz foi maestro toda asúa vida y sempre tuvo afición arecoyer a riqueza llingüística da súaterra. Xa de novo recopilara informa-ción dende Tapia a Bual pral estudiode Lorenzo Rodríguez-Castellanosobre os resultaos del L- inicial neloccidente asturiano. Peró foi desquese retiróu, despóis d’úa vida dedicadaá escola, condo puido dedicarse máisa fondo a estos llabores. D’emparzaocol sou vecín y amigo, ManuelGarcía-Galano, publicóu en 1993 elVocabulario da Roda (Tapia), queconocéu tres anos máis tarde outraedición miyorada. Da súa facetacomo recopilador del material oral,peró tamén como narrador, dan fe elsou llibro Ditos, refráis y outras cou-sas (1993) y as súas colaboracióis narevista Entrambasauguas, ademáisdel IX Premio Xeira de narracióis cur-tias que ganóu col relato «Recordosd’outros tempos», publicao nel volu-me colectivo Lletras novas (2000). Enresume, cuido qu’é de xusticia reco-nocerye todo el llabor, de creación,de trabayo de campo, etc., feito porJacinto Díaz.

Quero volver outra vez al llabordel ALLA con respecto al gallego-asturiano. Como todos sabedes, nelano 1996 el Academia creóu aSecretaría Llingüística del Navia-Eodende unde s’atende, dentro lóxica-mente das nosas posibilidades, a osciudadanos asturianos d’esta zona.Nese sentido:

• Publicamos a revista Entrambas-auguas, da que xa van 21 númaros

2299

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

publicaos y unde ta a seición «El Arcoda Veya» unde os máis pequenospoden publicar as súas cousas.

• Editamos materiales educativos.A llibros como Cousas de xentepequenía, Charamuzas dos nenos ouEl meu primeiro vocabulario na fala,xuntamos hoi ¡Esta é a mía casa!,outro guapo llibro pra os máispequenos que de seguro que yes vaiprestar ben. Trátase d’úa traducciónal gallego-asturiano d’un conto orixi-

capacitación que fai el Academia porencargo da Conseyeiría d’Educacióny Ciencia del Principao d’Asturias. Ynun esqueicemos nin as campañas denormalización nin os cursos d’alfabe-tización d’adultos, como el que sefexo en Tapia este ano, tan impor-tantes prá recuperación y dignifica-ción de cualquera llingua.

• Organizamos Xornadas d’Estudioespecíficas sobre a fala y a culturad’este territorio. As últimas, asSegundas Sesióis d’Estudio del Occi-dente, foron hai ben pouco, os díasún y dous d’abril d’este ano, naCaridá. El Academia, ben contentapol ésito que tuveron (mui ben detemas trataos, calidá científica dascomunicacióis, asistencia de público,etc.) trabaya xa na edición das súasactas.

Y en todo eso trabayamos sempred’acordo col sentimento dos falantesd’esta zona y d’emparzao cuas insti-tucióis, as asociacióis y os axentesmáis dinamizadores da sociedá.

Outro señal del compromiso aca-démico col gallego-asturiano foinombrar nel 2003 a José AntonioFernández Vior, natural da Veiga yún dos que miyor conoz a realidállingüística del Navia-Eo, como nem-bro correspondente del Academia.Este nombramento era a resposta aúa petición reiterada dos sectores cul-turales d’esta zona.

Nun podo esqueicer nin deixar derecordar outra vez qu’el Academiareconoz esplícitamente al gallego-asturiano como úa variedá llingüísticapropia d’este territorio, con entidáautónoma (como llingua), y que tenque ser oficial nel sou ámbito de xei-to paralelo á oficialidá del asturianoen todo el territorio d’Asturias.

Por eso, condo el Academia tenconocemento del aprobación porunanimidá nel Parlamento Galego, el22 de setembre de 2004, del PlanXeral de Normalización da LinguaGalega, nun puido deixar de denun-ciar —y a súa voz foi a primeira quese sintíu— ese Plan y féxolo convo-cando úa roda de prensa el 22 denovembre de 2004. Nese encontrocua prensa el Academia deixaba cla-ra a súa postura oficial en relacióncol gallego-asturiano y denunciaba elintento de galleguización dos conce-yos máis occidentales d’Asturias.D’este xeito, el Academia de laLlingua Asturiana proclamaba a súavoluntá de nun renunciar xamáis alasturianidá del territorio que ta entreos ríos Eo y Navia y esixía ás institu-cióis asturianas que tomaran undetermín neste sentido. Y esa é apostura oficial del Academia enton-cias y agora, na capital del Principaoy nel territorio del Eo-Navia».

nalmente escrito en asturiano polautor y ilustrador Enrique CarballeiraMelendi. Publicáramolo nelAcademia na nosa colección «Escolín»y agora quixemos fer úa versión nafala porque el conto parecíanos muiguapo y mui al xeito. Sabemos danecesidá de ter llibros pra os máispequenos y a traducción pode ser úavía entrementres van chegando ascreacióis orixinales dos autores loca-les. Dende aquí volvo fer un brinde aesos escritores y escritoras en galle-go-asturiano pra que nos fagan che-gar obras de creación infantiles yxuveniles pra que las pódamos publi-car dende a Secretaría Llingüística delNavia-Eo. Pra rematar este apartao,quero recordar que seguimos traba-yando na preparación d’un dicciona-rio d’uso básico tan necesario pralenseño.

• Femos un siguimento da escola-rización da fala y formamos a os pro-fesores. Este brao volve empezaroutra vez a Primeira fase del Curso decapacitación en gallego-asturiano,

onvén empezar dicindo qu’as comunidadesde Galicia y d’Asturias nun compartennamáis un mesmo ámbito físico, el noroes-te da península Ibérica, senón que, polamor da xeografía, da hestoria —y hasta dameteoroloxía— tein en común ben aspec-tos que configuran a identidá d’un poblo:

paisaxes, costumes, tradicióis, arte, cosmovisión,etcétera.

Pódese dicir, d’este xeito, que se hai dalgún paísnel mundo que s’asomeñe a Asturias ese é, xusta-mente, Galicia. Esta realidá é asina percibida polosnaturales d’outras comunidades que descubren enasturianos y gallegos ese aire de parentexo quetamén nosoutros mesmos atopamos nos nosos vecí-os. Einda máis, el emplazamento das dúas comuni-dades na mesma zona atlántica obriga ás dúas acompartir intereses y estratexas de futuro en ámbitostan importantes como el económico (lleite, carne,pesca....) ou el das infraestructuras viarias (ferroca-rril, autovías...).

Todo el anterior había llevar, en búa lóxica, aplantiar qu’as relacióis entre Asturias y Galicia —entreGalicia y Asturias— foran privilexadas de todo.Llamentablemente eso nun é asina porque nun sedan as condicióis de mutuo respeto y non intromisión

que tían que rexir os términos de colaboración entrecomunidades. En efecto, dende hai máis de dúasdécadas Galicia —ou, pra ser máis xustos, dalgús sec-tores políticos gallegos— mantén un non disimulaoafán por enxertar el occidente d’Asturias en Galicia.A cuestión plantíase, sin máis, en términos de reivin-dicar a galleguidá llingüística y cultural del Navia-Eo,peró tamén, anque con máis procuro estratéxico,como úa reivindicación del espansionismo políticogallego que considera como gallega esa franxa terri-torial asturiana.

Despóis da transición democrática, como é sabi-do, as forzas políticas de carácter nacionalista alcan-zan úa ben estimable importancia en Galicia y sitú-anse —con muito bon criterio, por certo— en orga-nismos y ámbitos estratéxicos del texido social galle-go (educación, mundo cultural, institucióis llingüísti-cas, etcétera). Esta presencia social del galleguismoten, ademáis, úa proyección esterior a nivel españoly europeo por medio da súa participación en enti-dades supranacionales. Pois ben, dende estas instan-cias el galleguismo sempre combatíu non solo a esis-tencia del asturiano como llingua, senón a súa pre-sencia en foros estatales y internacionales. Nun faifalta recordar, por exemplo, el veto gallego á pre-sencia da lliteratura asturiana en Galeusca ou mes-

Nos últimos tempos os medios de comunicación asturianos vein féndose eco deben noticias que tein que ver cos intentos d’intervención na política llingüística delestremo occidental d’Asturias por parte d’institucióis ayías á zona y das protestasdas autoridades municipales, partidos políticos y asociacióis culturales del occi-dente. Xosé Antón González Riaño, responsable da Secretaría Llingüística delNavia-Eo, del Academia de la Llingua Asturiana, reflesiona sobre estas cuestióisneste artículo d’opinión publicao nel diario xixonés d’El Comercio el 14 de setem-bre d’este ano.

� Xosé Antón González Riaño

¿QUÉ YE PASA A GAL

CC

3300EN

TRAM

BASA

UGUA

S

ALICIA CON ASTURIAS?

mamente á presencia da llingua asturiana nel BuróEuropeo das Llinguas Minoritarias.

Estos feitos, d’úa fonda insolidaridá y despreciopra con Asturias, compleméntanse despóis cua rei-vindicación, por parte d’esos sectores políticos delpaís vecín, del gallego como idioma del Navia-Eo.Querse dicir, a fala sería, sin máis, gallego y, en con-secuencia, chega a suxerirse que sían maestros galle-gos os qu’impartan docencia de gallego nese territo-rio occidental asturiano.

El conflicto, llatente hasta hai ben pouco, coyemáis brío nos tempos actuales con actuacióis d’úagran agresividá política. Chaman el atención, nestesentido, os obxetivos del Plan Xeral deNormalización da Lingua Galega que quer normali-zar el gallego nel Navia-Eo, ou el plantiamento dequ’os estudiantes asturianos estudien en universida-des de Galicia pra galleguizarse, ou, en fin, a pre-tensión, incalificable en términos políticos, de pro-mover escursióis subvencionadas pra qu’os escolaresasturianos conozan Galicia y se reconozan na súallingua y cultura.

Neste contexto, a proposta que dende Galicia s’a-caba de presentar ante a Unesco pra valorar el patri-monio inmaterial gallego-portugués é ben perversa yantidemocrática porque plantía, cua escusa de reco-nocer a innegable valía d’este patrimonio, meter eloccidente d’Asturias nel ámbito gallego.

Lóxicamente, estos intentos del espansionismogallego merecen úa resposta del llao asturiano. Esta,ta claro, é cada vez máis urxente y tense que fer den-de distintos puntos de vista. Asina, primeiro de naday dende a perspectiva llingüística, faise necesarioaclariar qu’a fala ou gallego-asturiano é úa variedállingüística que, anque comparte características colgallego, tamén comparte outras col asturiano, amáisdas que ten como esclusivas, polo que se ten queconsiderar, a todos os efectos, como a llingua propiadel Navia-Eo y con úa entidá específica. Dende outraprespectiva, máis etnográfica, hai qu’amecer qu’elNavia-Eo é úa zona culturalmente asturiana, al mar-

xe dos puntos en contacto qu’esa cultura poda tercon outros xeitos culturales vecíos. Por outro llao,dende el punto de vista político, el asturianidá delNavia-Eo é úa constante hestórica qu’os ciudadanosdel Navia-Eo —y todos os asturianos— considera-mos hoi como innegociable y irrenunciable.

Sicasí, naide duda de qu’é necesario llograr calcesde colaboración entre Asturias y Galicia, peró praeso é necesario pensar en por qué xurde el conflic-to. Ta claro que nun caben aquí esplicacióis inxe-nuas como, por exemplo, dicir que Galicia actúacomo lo fai empuxada por un afán revanchista con-tra el pasao grandonismo dos asturianos. En realidá,a esplicación máis sinxella pódese atopar perfecta-mente tendo en conta aquella másima que diz que«todo nacionalismo é espansivo» y, lóxicamente, elnacionalismo gallego nun iba ser menos. Se nos pre-catamos de que, amáis, Asturias nun ten úa políticacultural y llingüística definida, as tentacióis espansio-nistas vense, de seguro, muito máis afaladas.

Por eso, y como se vén dicindo, nestos momen-tos a necesidá del reconocemento oficial da llinguaasturiana (y da fala ou gallego-asturiano nel territo-rio del Navia-Eo) nun é namáis úa cuestión de dere-tos democráticos senón úa verdadeira necesidáestratéxica pra manter a integridá y identidá asturia-nas. Esto tein que vello os dirixentes políticos astu-rianos pr’actuar en consecuencia y diseñar úa políti-ca cultural qu’amostre, de xeito integrador y nonescluínte, a identidá asturiana, peró tamén ten quequedar claro pra esos sectores del galleguismo dosque falamos. A identidá asturiana, en todo caso,enxamáis se ten que plantiar en contra de naide.Galicia, polo tanto, ten que precatarse dequ’Asturias ten dereto al sou propio ser histórico yneste cabe, ta claro, a máis fonda colaboración entredúas comunidades —y dous poblos irmaos— que,quírase ou non, tán condenaos a entenderse. Y úacuestión máis, pr’acabar: con esta perspectiva osciudadanos gallegos y asturianos iban ser, de segu-ro, os máis beneficiaos.

3311EN

TRAM

BASA

UGUA

S

EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa

3322EN

TRAM

BASA

UGUA

S

olve empezar el curso y volvemos alló con máis escritos y dibuxos dosnenos y nenas qu’estudian gallego-asturiano nas escolas del occidente.Alumnos y alumnas da escola pública «Ramón de Campoamor» de

Navia queren presentarse: van cuntarnos cómo son y hasta nos fain un retratod’ellos. Tituláronlo «Asina soi you...».

VV

Asina soi youAsina soi you

ou soi alta, mido 1’32 cm,teño 9 anos y vivo en

Anlleo. Gústame xugar a la playy tar en internet.

Alba, 4º.

ámome Lucas, teño 9anos. Soi mediano. Ta-

mén teño oyos y pelo castaño.Tamén soi traveso y gústame eltunning. Vivo en Villauril ytamén me gusta ver competi-cióis de blei-bley. Soi alegre ytamén me gusta andar en bici-cleta colos amigos. Llévome bencolos compañeiros. Gústamenadar.

Lucas, 4º B.

YY pn

SSChCh

ámome Álvaro. Soiun neno roxo, soi

branco, teño los oyos azules ysoi baxo y ruin a veces.

Álvaro, 3º

ChChoi alta y alegre, gústamemuito nadar y dibuxar,

teño 9 anos (fáigolos en mayo).Teño dous ermaos que se cha-man Alberto, de 21 anos, yFran, de 23 anos. Nun corromuito, pero nado mui ben.

Sara, 4º

SS

S

yyaayyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa

3333EN

TRAM

BASA

UGUA

S

ASINAASINA SOISOI YOUYOU

oi alta, teño los oyos castaños,teño el pelo liso, teño pencas,

pórtome ben colas máis amigas, teño lanariz pequena y soi fraque.

Janet, 3º A.

SS

oi alto, mourín, teño los oyoscastaños, soi cachondo, novo,

forte, folgazán y ruin.Fernando, 3º B.

SS oi alta, pelo liso, búa nena, oyos cas-taños, pecas xunto los oyos, tímida y

arrepíntome muitas veces.Inés, 3º A.

SSoi alto, soi mouro, teño los oyoscastaños, soi cachas, teño el

pelo castaño, soi guapo y soi ruin.Pablo, 3º B.

SS

oi baxa, lista, soi úanena, teño la nariz cor-

ta, soi mouría, soi un poucotravesa, gústame xugar nelparque, teño los oyos casta-ños, tou sana y teño boncolor.

Sandra, 3º B

SS

oi alta,soi d’oyosverdes, teñopencas polospapos, soipilla y gústa-me xugar.

Marcela, 3º A

SS

oi mui fraque, de menos d’un metro, teñolos pés cortos, la boca pequena, los oyos

coloraos, la nariz pequena y aguileña ¡y muiagresivo y con muita pachorra!

Borja, 4º B

SS

3344EN

TRAM

BASA

UGUA

S

� Gilberto Sánchez Jardón & Ignacio Vares García

Úa das muyeres que tán na praza tará ven-dendo un gallo. Acércaseye neste momento acomprallo úa señora ben portada.SEÑORA: ¿Cuánto vale ese gallo?MUYER: Dez rales, señora.SEÑORA: ¡Diez reales por ese pollo! ¡Quebarbaridad!MUYER: Nun s’asuste, siñora, mire loque pesa el pito, sopéselopor un gusto (el outra sopesa-lo). Pos nove reales acabad’ofrecermos el ama del Sr.Cura hay un pedacín y nun yodin neso.SEÑORA: Era tan bueno uno quecompré el domingo por ocho.MUYER: Pos mire, tamén el domin-go vendín outro qu’era igualqu’este, pos os dous foron d’úamisma llarada, y pra que vexa V.lo qu’é el mercado sacóume oncerales.SEÑORA: Sí, dicen que en el mercadonunca falta un tonto...MUYER: Craro... por eso encontraría V.

quen ye dese un pito como este en oito rales.Bueno, señora, al fin y al cabo, cónto da V. por el

pito.SEÑORA: Yo no le doy más denueve reales, no vale más.MUYER: Pos neso mialma nunyo dou y eso que m’avisóuben el meu, que nun volvesecuél pra casa; porque mire,por culpa d’este ladrón, llou-go tamos reñidos con todosos vecíos, porque mire, enconto sale por a mañá xuntaúa gavellada de pitas y cra-ro... unde volan esas ladronasnun se pode defender nada.Y inda despós condo vimosaquí á Praza cuellos temosque dallos medio de baldre.SEÑORA: Bueno, bueno. Si quie-re darlo bien, yo más no se lopago.

MUYER: Díame siquiera nove yperrón, pos nove xa mosdaban, a V. pouco ye quer

peza teatral Cousas d’outro tempo, subti-tulada Condo el cariño é de verdá..., per-manecéu oculta case sesenta años nelarchivo particular de Félix Bousoño Mar-tínez (Armal, Boal, 1910-2000). Úa veyacarpeta azul guardaba dentro tres llibretasescolares pautadas que, anumaradas delún al tres, amañan el manuscrito d’esta

obra, fruto del llabor colectivo del «AgrupaciónArtística d’Armal» se temos que fer caso a os anunciosque la acompañaban, ademáis del acta da reunióndel agrupación unde, con fecha de 1 de xunio de1936, se dá conta dos gastos y beneficios qu’as dúasrepresentacióis del obra supuxeron.

É posible que búa parte da redacción del obra sedeba al propio Félix, que sabemos que dirixía osensayos y actuaba d’apuntador, por referencias desúa ermá Filomena Bousoño —única superviventedel reparto de mayo de 1936— que tamén nos cun-tóu cómo Félix, naquel entoncias estudiante llibre deMaxisterio, investigóu entre personas d’edá palabrasy modismos da que na presentación del obra se defi-ne como: «… na nosa fala querida/ que así miyorcomprendemos./ Na fala dos nosos bolos/ y cu’ellosa os primitivos chego,/ rica y armoniosa en voces/

del asturiano y gallego». Pouco máis se pode saberdel obra qu’el que se saca del conservao: as tres lli-bretas mencionadas, el acta, tres fotos, dalgúas factu-ras y úas llibretas que tein úas coplas pra presentarel obra y outras, as llamadas Coplas del Gacho, sobreas que realmente se basa a comedia.

El obra, dividida en tres partes, lleva a escena osamores de Colasa, moza entrada en anos, y Antón,viudo que la pretende. A boda dos personaxes vaiacompañada da correspondente cinzarrada y esto dapé a que se reciten en escena as Coplas del Gacho,personaxe real que debéu vivir entre últimos delsiglo XIX y primeiros del XX. Como el obra é úarecreación del contido das coplas, ben pudera serqu’os feitos que se cuntan conteñan partes de reali-dá, einda máis condo muitos dos personaxes que secitan sabemos qu’esistiron, ademáis d’esistir os lluga-res que se nombran nel obra. Tamén se poin en esce-na estampas costumbristas, como el mercao domini-cal de Bual ou a vida dos ferreiros, tan abundantesen Armal, einda nos tempos en que s’escribíu a pezay hasta despóis.

Ofrecemos agora un fragmento del obra, que llou-go ha publicar el Conceyo de Bual, unde se repre-senta úa escena del mercao dominical de Bual.

Un obra de teatro esqueicida:«Cousas d’outro tempo» (1936)

EL

HO

UC

HA

EL

HO

UC

HA

AA

Cousas d’outro tempo (fragmento)

Ei lo tedes: Castropol, un mozo pol que parece que nun pasa el tempo.Esta fermosa vista de Castropol é de mediados del siglo XX. Ta sacada desde el muelle de Figueirúa,

en Ribadeo. Nun primeiro plano poden verse dous botes atracados na rampla,dous botes case como os d’agora, solo qu’estos son botes de pasaxe. Daquela, a xente que tía qu’ir

a Ribadeo, As Figueiras, Castropol ou incluso A Veiga, utilizaba este medio de trasporte,y tamén daquela el motor nun taba mui de moda, y el pasaxe facíase coa forza del vento

qu’enchía as velas, ou a forza das maos pra remar. Dícese qu’el paisano que ta de pé na rampla, mirando pral fotógrafo, é Primote,

el mariñeiro veyo y curtido y ún dos máis famosos lancheiros que tuvo el Eo, meu bisabolo.Pedro Primote foi el primeiro en poñerye motor a unha lancha de pasaxe,

motor que ye deu el empresario castropoleño y amo dos automóviles Castropol, D. Julio Villamil.Eso si, pra poder navegar con aquela embarcación xa tuvo que pasar un esame en Ribadeo:

condo ye preguntaron qué feiría se ye parase el motor nel medio da ría, él respondéu coa sabiduríay as repostas que lo fixeron famoso: «Tiro el risón, y chamo a Angelito».

Na mesma foto, navegando pola Ría del Eo, vense máis botes y algún balandro (que tamén los houbo)y, al fondo, Castropol: tan guapo como sempre.

Esperemos qu’a especulación urbanística y el cemento, así como el turismo, lo respeten a él,al sou entorno y as xentes que viven y queren vivir nél.

� Víctor Manuel Díaz Díaz «Primote»

decir y a min inda me ten pra llevar algo pra osnenos.SEÑORA: Se lo pago bastante si quiere darlo.MUYER: Pos tome, quero acabar depresa, nun teñotempo de tar aquí, si non algo más ye sacaba.Lleva un gallo que pra cantar nun hay nel conce-

yo ún que ye gane.SEÑORA: (Saca el portamonedas) Poco va a can-tar... Tenga (daye os cuartos).MUYER: (Agarrándolos) Salú.SEÑORA: (Agarra el gallo) Igualmente. Adiós.MUYER: Adiós.