5.gaia materiaren dibertistatea eta egitura
TRANSCRIPT
5. UNITATEA:
Materiaren dibertsitatea eta
egitura
1. MATERIAREN SAILKAPENA• SUBSTANTZIA PURUAK: Oinarrizko unitate
batez osatuta. Propietate bereizgarriak dituzte– ELEMENTUAK: Ezin da substantzia bakunagoetan
deskonposatu (Karbonoa, C)– KONPOSATUAK: Substantzia bakunagoetan
deskonposa daiteke (Ura, H2O)
• NAHASTEAK: Substantzia puru ezberdinez osatua.– HOMOGENEOAK: Zati guztiek propietate berberak.
Osagaiak ezin dira bereizi begi bistaz. (itsasoko ura, airea, brontzea)
– HETEROGENEOAK: Osagaiak bereizgarriak dira. (granitoa)
2. NAHASTE HOMOGENEO LIKIDOAKNahaste homogeneo likidoak = DISOLUZIOAK
2.1. DISOLUZIOAREN OSAGAIAK
Solutua eta disolbatzailea (proportzio handienean)
Adib: Itsasoko ura solutua = gatza
disolbatzailea =ura
2.2. KONTZENTRAZIOA
Solutu kantitatearen arabera, disoluzioak:• Diluituak: solutu kantitate txikia• Kontzentratuak: solutu kantitatea handia, baina disolba daitekeena• Aseak: Ezin dute solutu kantitate handiagorik onartu.
100)(
)(%
grdisoluzio
grsolutu
3. BEREIZKETA METODOAK3.1. NAHASTE HETEROGENEOAK BEREIZTEKO• IRAGAZKETA:
Solido bat likido batetik bereizteko. Iragaz papera eta inbutu bat behar dira. Solidoa iragazpaperean geratuko da, partikulak handiegiak baitira poroetatik pasatzeko.
• DEKANTAZIOA:
Elkarrekin nahastezineak diren bi likido bereizteko. Nahastea dekantazio-inbutuak sartzen da.
3.2. NAHASKETA HOMOGENEOEN BEREIZKETA• DESTILAZIOA
Elkarrekin disolbagarriak diren likido bi bereizteko.
Irakite-puntu ezberdinetan oinarritzen da.
• KRISTALIZAZIOA
Likidoetan disolbaturiko solidoak bereizteko.
4. MATERIAREN EGITURA. ATOMOA
• Atomoak materia osatzen duten partikula txiki-txikiak dira.
• Atomoek hiru partikulez osaturik:– Protoiak: karga positiboa (p+)– Elektroiak: karga negatiboa (e-)– Neutroiak: ez dute kargarik (n)
• Atomoen egitura:– Nukleoa: edian dago, txikia eta dentsoa (bertan
neutroiak eta protoiak daude)– Azala:Kanpoaldekoa, nukleotik urrun (elektroiak
daude bertan)
Atomoak neutroak dira, hau da, ez dute karga elektrikorik, protoi eta elektroi kopurua berdina delako.
5. SISTEMA PERIODIKOA
• Naturako atomoa bakoitza, ELEMENTU KIMIKOA DA.
• ZENBAKI ATOMIKOA (Z): p kopurua
MASA ATOMIKOA (A): p+ eta n kopurua
• SISTEMA PERIODIKOA: – Elementu kimikoak biltzen dituen taula.– Zenbaki atomiko gorakorraren arabera
ordenatuta.– 18 talde (zutabe) eta 7 periodo (lerro)
6. SUBSTANTZIA PURUAK• ELEMENTUAK
– Atomoak: Helioa (He), Burdina (Fe)
– Molekulak: Oxigenoa (O2), Nitrogenoa (N2)
• KONPOSATUAK– Molekulak: Ura (H2O), karbono dioxidoa (CO2)
– Kristalak: Gatza (NaCl)
7. ELEMENTU KIMIKO INTERESGARRIAK
• Unibertsoa: H eta He
• Izaki bizidunetan: – C, O, N eta H (izaki bizidunen masaren %96)– Hezurretan: Ca– Oligoelementuak: Fe (anemiak ez
edukitzeko), F (txantxarra prebenitzeko), I (goloaz babesteko) , Co (B12 bitamina)